plik pdf

Propozycje scenariuszy lekcji
48
Temat: Komunikat i ekspresja.
(czas realizacji – 2 lekcje)
Cele szczegółowe:
poznanie teorii komunikacji i modelu sytuacji komunikacyjnej Romana Jakobsona
poznanie i rozumienie funkcji języka
określanie cech ekspresywnej funkcji języka
Materiał:
podręcznik: Tekst i komunikacja, s. 32
zbliżenie Inne znaczenie słowa „tekst”, s. 32
zbliżenie Funkcja ekspresywna, s. 34
załącznik 1
Tok lekcji:
1. Określenie sytuacji komunikacyjnej, metoda inscenizacji improwizowanej.
Lekcję rozpoczynamy trzema krótkimi ćwiczeniami wykonanymi metodą inscenizacji improwizowanej. W ćwiczeniu pierwszym uczniowie powinni odegrać
scenkę, której tematem będzie reklamacja nieświeżych serów pleśniowych, składana
u niemiłego kierownika sklepu. Scenka druga może być zatytułowana Gadał dziad
do obrazu, a obraz ani razu. Improwizacja trzecia może być próbą poinformowania
osoby głuchej (lub np. cudzoziemca) o tym, że Jan III Sobieski już nie żyje*. (Osoba
odgrywająca głuchą nie może znać treści komunikatu.)
Obserwujących prosimy o wychwycenie jak największej liczby elementów komunikatów, które byłyby podobne lub różne dla wszystkich oglądanych sytuacji. Zaznaczamy, że najistotniejsze jest uchwycenie cech związanych z komunikowaniem się
i sytuacją komunikacyjną (np. ktoś mówi, ktoś słucha, ktoś coś mówi, posługując
się językiem polskim lub komunikuje się „na migi”, do głuchego nie docierają żadne
informacje, jeśli stoi tyłem do nadawcy, zdania nie zawsze są poprawne składniowo,
pojawiają się pozawerbalne środki przekazu itp.)
Na podstawie spostrzeżeń i wypływających z nich wniosków formułujemy wniosek
ogólny, dotyczący komunikowania się, próbując jednocześnie posługiwać się
odpowiednią terminologią (nadawca, komunikat itp.).
Po zakończeniu pracy uczniowie czytają fragment z podręcznika Tekst i komunikacja i oglądają schemat Jakobsona, który ma im uświadomić różnorodność funkcji
pełnionych przez tekst, a także rozszerzyć znaczenie pojęcia tekstu na obszar
muzyki i plastyki.
Formą sprawdzenia rozumienia schematu Jakobsona może być stworzenie schematu sytuacji komunikacyjnej zobrazowanej w pierwszej scence.
* Ponieważ ćwiczenie to będzie wykorzystywane w dalszej części lekcji, ważne jest, aby tematy
inscenizacji pozawalały stworzyć jak najbardziej ekspresyjne sytuacje.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Propozycje scenariuszy lekcji
49
2. Określanie funkcji języka, analiza językowa tekstów.
Dzielimy klasę na niewielkie grupy i rozdajemy im kartki z fragmentami tekstów
(załącznik 1). Prosimy o analizę języka i środków poetyckich zastosowanych w tekstach. Uczniowie, odwołując się do informacji o funkcjach języka, o których czytali
we fragmencie Tekst i komunikacja, uogólniają wyniki analizy oraz podejmują próbę
określenia, która z funkcji dominuje w opracowywanym przez nich fragmencie.
W zależności od tekstu, nad którym będą pracować, uczniowie dostrzegą różnice
w budowie i długości zdań, nasycenie bądź brak środków artystycznego wyrazu,
uporządkowanie logiczne lub niedomówienia i luki logiczne itp.
3. Wyodrębnienie elementów charakterystycznych dla ekspresywnej funkcji
języka.
W tej części lekcji uczniowie wracają do scenek inscenizowanych na początku
lekcji i określają, które funkcje były w nich dominujące. Prawdopodobnie dostrzegą
immanentnie zrośniętą z językiem mówionym ekspresywną funkcję języka. Prosimy
o cichą lekturę zbliżenia Funkcja ekspresywna oraz wypisanie elementów najbardziej uwydatniających ekspresję tekstów mówionych.
Za najważniejsze uczniowie zapewne uznają równoważniki, wypowiedzenia wykrzyknikowe, pytajniki, pytania retoryczne, wypowiedzenia współrzędnie złożone,
wtrącone, eliptyczne, urywane. W wypowiedzeniach dłuższych może pojawić się
chaos składniowy, brak widocznych związków między wyrazami, których spoiwem
staje się intonacja, gest, mimika, a nie logika składni.
Następnie uczniowie określają zasadnicze różnice między ekspresją języka mówionego, który podlega emocjom mówiącego, a ekspresją języka pisanego, będącą
wynikiem świadomego doboru środków tworzących tę ekspresję (słownictwo,
interpunkcja, środki artystycznego wyrazu, możliwość poprawiania tekstu).
4. Stosowanie środków ekspresji.
Lektura zbliżenia Funkcja ekspresywna dostarczyła uczniom wiedzy o tym, że
za pomocą środków ekspresji autor wypowiedzi wyraża swój stosunek do tego,
o czym mówi. Warto być może uświadomić uczniom, że środki ekspresji nie są
zarezerwowane jedynie dla wypowiedzi ustnych lub pisemnych, ale dotyczą także
wielu innych tekstów. W tym celu proponujemy, aby kilku uczniów metodą rzeźby
pokazało np. proroka w trakcie „widzenia”, strach, złość. Oglądający „rzeźby”
dostrzegą z łatwością, że tym razem siła wyrazu tkwi w przekazach pozawerbalnych
(gest, ułożenie ciała, mimika). Wnioskiem płynącym z tego ćwiczenia powinna być
konstatacja, iż funkcja ekspresywna obecna jest również poza językiem.
5. Uporządkowanie wniosków.
Porządkując wiadomości dotyczące ekspresywnej funkcji języka, należy skupić się
na dwóch zagadnieniach:
jak osiąga się ekspresję językową
czemu służy ekspresja wyrazu.
6. Praca domowa.
Przeczytaj Dwa monologi Kasandry (podręcznik, s. 34–35), odszukaj i nazwij środki,
za pomocą których tekstom tym nadano ekspresję.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl