Pokaż treść!

CHEMIK POLSKI
CZASOPISMO
POŚWIĘCONE WSZYSTKIM OAŁJgZIOM CHEMII
TEORETYCZNEJ I STOSOWANEJ
Nr 24.
13 czerwca 1906 r.
Rok VI
Sztuczne środki spożywcze i pobudzające.
Podług d-ra R. Ludersa.
Od czasu wprowadzenia przez Justusa Liebiga sławnego preparatu przed 40-tu
laty szła bardzo ożywiona i płodna praca na tem polu we wszystkich krajach. Postępy
w poznaniu procesów odżywiania organizmu pobudziły do wytworzenia całej masy preparatów, która wywołała i doprowadziła do rozkwitu nową gałąź przemysłu. Specjalne warunki obiegu tych preparatów przemysłu farmaceutyczno-chemicznego bez porady lekarskiej i szalona konkurencya, rozwijająca się nadzwyczaj bujnie, zmusiły wytwórców do szerokiego użycia reklamy, o ile chcieli oni znaleść zbyt dla swych wjtworów i zapewnić sobie powodzenie materyalce. Trzeba było wielkiej przedsiębiorczości i odwagi, aby zaryzykować kapitały na wytwarzanie chemiczne środków spożywczych. Praktyka dowiodła, że często wielkie powodzenie graniczyło z rozczarowaniem. I faktycznie dobre, racyonalnie otrzymywane preparaty wymagały wielkiej reklamy, aby znaleść zbyt. Ponieważ dzieła specyalne rzadko kiedy rozpatrują te rzeczy, ani lekarz, ani też tem bardziej zwykły konsument nie jest w stanie ocenić wartości tych preparatów wobec powodzi nowości. Jak jednakże możemy oceniać te prer
paraty? Gdj zapomocą analizy chemicznej wyjaśnimy sobie ich skład, musimy zwrócić się do fizyologa, który da nam wyjaśnienie co do ich wartości pożywczej, strawności,'nieszkodliwości, a nareszcie zwrócić się winniśmy do spożywcy lub lekarza, aby
nas poinformował o smaku, łatwości przechowywania i wpływie na organizm. Te ostatnie czynniki, jak wiadomo, są bardzo zmienne. Bóżne osoby nie jednakowo znoszą te
same rzeczy, tem więcej rozmaitości spotkać można w smaku. Znany klinicysta żartem
lecz trafnie określa smak preparatów sztucznych w sposób następujący.
Wynalazca uważa je za bardzo smaczne, za nim idzie człowiek zdrowy, który
n
jest zadowolony, gdy mu te preparaty smakują jako tako, a chorym każdy preparat
brzydnie bardzo prędko. Z tego powodu należy mieć wielką ilość preparatów pod
ręką".
Kwestya smaku stanęła teraz lepiej, gdy ostatecznie zdecydowano, że należy
dawać nie tylko albumozy i peptozy. Pomimo to sprawa znoszenia nie została usunięta i pytanie to będzie istniało zawsze, gdyż zależy ono od warunków i wymagań poszczególnych konsumentów, a w wielu przypadkach i od woli pacyentów. Należy jednak zwrócić uwagę, że preparaty te służą nietylko jako środki wzmacniające chorych, lecz i jako zgęszczone środki spożywcze, używane przez podróżnych, żołnierzy
na wojnie i t. p. Skład chemiczny tych związków, ich przyswajalność, trwałość i nieznaczna cena dają pewne poważne gwarancye ich istotnego pożytku.
450
Nr 24
CHEMIK POLSKI.
Postaramy się podać klasyfikacyę i ocenę tych preparatów w zależności od ich
głównego składnika i głównych cech, jako: 1) preparaty białkowe z mięsa, mleka, jajek i roślin, 2) węglowodany, 3) tłuszcze, 4) środki pobudzające z ekstraktów mięsnych i roślinnych, 5) preparaty mleczne dla niemowląt, 6) różne sole pożywne
i związki fosforowo-białkowe.
I.
Preparaty białkowe.
Tabelka poniższa dać może pojęcie o składzie chemicznym tego najważniejszego
działu pożywczych preparatów białkowych.
% wody
A. Z białka mięsnego.
Kalodal
Myogen
Somatoza
Soson
Tropon . . .
. .
B. Z białka mlecznego.
Bioson
Eukazyna
Galaktogen
Somatoza mleczna . .
Nutroza
Plasmon
Sanatogen
C. Z białka z jajek.
Pokarm Heydena. , .
Protogen
D. Z białka roślinnego.
Aleuronat
Laktogal
Roborat
Tutulina
12,2
9,0
3,3
3-9
6,25
9,2
18,0
9,2
12,5
9,8
2,36
7,0
11,6
11,9
białka
95
83,25
81,50
85,70
83,90
69,30
84-90
68-70
74,9
85—90
74,5
85-90
6,72
0,1-0,8
1,2
6,7
6,9
1,13
,% tłuszczu
1,8$ lecytyny
10,18
3,87
8,39
85,31
30,0
82-85,0
15,55
83
87—94
Uwagi
ekstraktu
6,08
N=97,12? białko?
H lecytyny
W lecytyny
a) P r e p a r a t y b i a ł k o w e z m i ę s a .
Ponieważ mięso jest jednym
z najważniejszych środków spożywczych, zawierających białko, nic też dziwnego, że
służy ono za materyał surowy do wytwarzania pierwsz}'ch białkowych środków spożywczych. Gdy abstrahować będziemy od ekstraktów mięsnych i soków, służących
jako środki pobudzające, najstarsze takie preparaty miały postać Carne pura, mosqueras, mączki mięsnej i t. p. Za temi pierwszemi preparatami surowerai poszły albumozy i peptony. Te ostatnie są, jak wiadomo, produktami przemiany białek, powstającemi pod wpływem trawienia naturalnego lub sztucznego zapomocą fermentów zwierzęcych lub roślinnych. Preparaty te opierają się na tem przypuszczeniu, że całe białko,
przed wejściem do organizmu musi przybrać najpierw postać peptonu. Prace Brilckego, Voita i innych stwierdziły, że w żołądku i w kiszkach spotkać zawsze można obok
peptonu niezmienione białko. Voit zbudował następnie teoryę, że peptony służyć mogą tylko jako środki, oszczędzające białko, gdyż nie są one w stanie usunąć straty
białka w organizmie i że tylko niezmienione, niespeptonizowane białko służyć może do
odbudowy organów.
Fakty te pozbawiły racyonalnej podstawy stosowanie peptonów, 1 chory żołądek jest jeszcze w stanie trawić białko i dawanie albumoz i peptonów może być uniknięte. W wielkich ilościach mogą one nawet drażnić i szkodzić więcej, niż inne preparaty białkowe. Rozstrzygający wpływ na rezultat oceny preparatów mogą więc
mieć tylko pozostałe wspomniane czynniki.
Nr 24
CHEMIK
451
POLSKI.
Rozejrzmy się w pojedynczych preparatach. Następująca tabliczka daje nam pojęcie o składzie preparatów, będących obecnie na rynku. Podczas obliczania kaloryj
białko dawało ich 4,1, gdy opisane dalej węglowodany i tłuszcze obliczyć można na
9,3 i 4,1 kaloryi.
Preparaty białkowe z mięsa.
Nazwa preparatu
Kolodal. .
Myogen .
Somatoza .
3oson
. .
Tropon . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
% białka
Wartość użytkowa
Cal. na kg
obliczony
na białko
95,0
83,25
81,4
85,7
83,0
Łatwość przyswajania jest
prawie tak wieika, jak mięsa. Różnica w tym kierunku
jest bardzo nieznaczna.
3895
3413
3337
3513
3400
Cena kg
w markach
28
48
6
5,40
Wiele z tych preparatów analizowało wielu badaczy wielokrotnie. Pomijając
brak metod do oznaczenia białka, brać należy i to jeszcze pod uwagę, że nie many
tu do czynienia z związkami chemicznemi, lecz z ich mieszaninami, zależnemi od warunków produkcyi. Spowodowuje to znaczne wahania liczb. To samo powiedzieć mo2
żna i o przyswajalności. Neumann ) otrzymał np. dla sosonu zdolności przyswaja2
nia 77$, gdy Knauthe ) oznaczył tę sarnę liczbę na 94,3%; obadwaj robili spostrzeżenia na sobie.
O ile przyjmiemy procent strawności mięsa za 96$, poszczególnym z tych preparatów przypisać należy taką sarnę, nawet większą. Średnio przyjmować należy odpowiedni stopień, podany w tabelce.
Kolodal i somatoza są to preparaty albumoksowe, a więc rozpuszczalne, co ma
poważny wpływ na wchłanianie. Somatoza jest jednym z najpierwszych preparatów.
r
Została ona poraź pierwszy W3 robiona przez Antweilera zapomocą trawienia sztucznego. Opierając się na niezwykle wielkiej ilości doświadczeń klinicznych wielu badaczów i potężnej reklamie, należy ona do najbardziej rozpowszechnionych dobrych preparatów. Nie wiele jest przesady w przypisywaniu jej powodzeniu niezwykłego rozwoju
przemysłu, produkującego środki spożywcze.
Somatoza w 81$ swych składa się z mieszaniny 78$ albumoz i około 3% peptonu
i rozpuszcza się w wodzie bez smaku. Zalicza się do środków wzmacniających jako dodatek do pokarmów. Jako właściwy pokarm może znaleść tylko ograniczone zastosowanie, gdyż występują wtedy działania uboczne peptonów i albumoz, polegające
na zakłóceniach w trawieniu, dyaryi, a nawet na stracie azotu. Taki sam wpływ
ujemny wywiera somatoza w razie dłuższego używania. Mamy teraz znaczną ilość preparatów odżywcz3'ch, których cena jest znacznie niższa. Dokonano wielu doświadczeń
w celu otrzymania preparatu mięsnego, zbliżonego do somatozy, lecz nie dały one pomyślnych rezultatów. Albo powstały preparaty, zawierające zawiele peptonów, mające smak gorzki, lub też preparaty, zdradzające zawiele działań ubocznych.
W najnowszych czasach puściła na rynek podobny rozpuszczalny preparat białka mięsnego fabryka chemiczna dawniej Heydena, pod nazwą kolodalu. Zamało
jednak posiadamy danych o tym środku. Crede zaleca kolodal do karmienia zapomocą enemy. co można dobrze uskutecznić, gdyż jest on bardzo łatwo rozpuszczalny.
Inne sztuczne środki spożywcze, należące do tej grupy, myogen. soson i tropon,
1
są nierozpuszczalne. Myogen, puszczony do handlu przed I /2 rokiem, Die posiada
smaku bez zarzutu i jest stosowany tylko jako dodatek do pieczywa. Wyrabiany jest
on z białka, zawartego w surowicy krwi zbadanego najdokładniej bydła rogatego.
Soson w}'rabiany jest podług oświadczeń fabrj'ki z wyciągów z najlepszych gatunków
Miinch. med. Woch. 1899, J ^ 40.
*) Fortsch. d. Med. 1900, Ns 6.
452
OHRMIK POLSKI.
Nr
24
mięsa. Jest to tani i dobry preparat; nie ma smaku i może być używany przez czas
dłuższy bez obrzydzenia. Pomimo to preparat ten był w handlu tylko przez parę lat
i nie mógł się, utrzymać, gdyż niska cena uniemożliwiła reklamę w szerszym zakresie.
Firma, która wyrabiała go, została rozwiązana. Większe znaczenie posiada tropon;
składa się on z 1 / 3 części białka mięsnego, resztę stanowią mączki strączkowatych.
Źródło białka tego środka spożywczego posiada pewne znaczenie gospodarcze,
gdyż pochodzi ono z odpadków mięsnych i rybnych, które dotychczas znajdowały tylko niewielkie zastosowanie. Już w r. 1890 patenty niemieckie Cosinema X$ 63 353
i 65 713 proponowały przerabianie woniejącego białka zwierzęcego zapomocą ługów,
kwasów i nadmanganianu w celu usunięcia woni. Fabryka troponu w Milhlheimie
stosuje podobną metodę wyrobu tego preparatu. Finkler z Bonnu zalecił nadzwyczaj
gorąco ten preparat. Znalazł on więc niezwykle dobre przyjęcie we wszystkich kołach. Finkler, Strauss i Plaut przypisali mu 95$ użyteczności, t. j . prawie równą
świeżemu mięsu. Niejednostajności materyału przypisać należy ten fakt, że Schmiliński i Klein znaleźli tylko 85,b%, a Miiller i Neumann tylko 82—83$. Pozatem tro-pon posiada wszystkie cechy dobrego środka spożywczego. Początkowo posiadał on
pewien smak specyficzny, spowodowany przez cechy materyału surowego, szczególnie
dużo skarg dochodziło z powodu piaskowatości, co dawało z łatwością osady nierozpuszczalne; obecnie pierwszy brak usunięty jest całkowicie, a drugi znacznie zmieniony na lepsze. Preparat ten utrzyma się zapewne w handlu z powodu niskiej ceny.
Odmiany jego „tropon słodowy" i ;)tropon z soli pożywnych", zawierające dodatki
wymienione w nazwach, są to preparaty cokolwiek smaczniejsze, choć są prawie dwa
razy droższe od samego troponu. W ostatnich czasach poczęto wyrabiać preparaty,
zawierające związane organicznie żelazo, co dało nowe preparaty, Fe-somatozę i Fetropon, które są chętnie używane przez chorych na tyfus i suchotj'.
b) P r e p a r a t y z b i a ł k a m l e c z n e g o . Preparaty te są poważnemi konkurentami preparatów z białka mięsnego. W r. 1894 Salkowski ') stwierdził
poraź pierwszy zdolność odżywczą kazeinu i niezależnie od niego Rohrmann prawie
równocześnie udowodnił to samo przez doświadczenia na psach i wykazał, że może
ona całkowicie pokryć konsumcyę azotu, dokonywającą się w organizmie, lecz służy
zarazem do wytwarzania w organizmie białka. Na skutek tych badań w ciągu ostatnich lat powstało kilka preparatów kazeinowych, pochodzących z mleka. Wszystkie
one, prócz biosonu, zawierającego domieszki, są kazeinem rozpuszczalnym. Kazein w tej
formie jest bardzo łatwo wchłaniany i smaczny, co stwierdziły badania Stuwego 2 ),
Bornsteina 3 ), Opplera 4 ) i innych. Zastępowano 400 g mięsa, służącego do odżywiania się osób, na których robiono doświadczenia, odpowiednią ilością preparatów kazeinowych i nawet po 2 tygodniach nie spostrzegano żadnej straty na wadze. Ta ostatnia okoliczność przemawia na korzyść preparatów kazeinowych, gdyż albumozy i peptony, pochodzące z mięsa, powodują w tych warunkach zwykle rozwolnienie
i wymioty.
Lecz w razie wytwarzania tych preparatów mamy jeszcze i inne dogodne strony. Mleko jako materyał surowy jest łatwo dostępne wszędzie i zawiera w sobie
wszystkie substancye, potrzebne do odbudowywania ciała i do jego rozwoju. Białko
mleczne można łatwo wydzielić z mleka i nie traci przez to nic na swej wartości. Taniość
materyału surowego jest podstawą znaczenia ekonomicznego. Źródła białka do tych
preparatów znajdują się nietylko, w mleku niezbieranem, lecz może ono być brane
i z serwatki, która w Niemczech znajduje coraz szersze zastosowanie jako pokarm
ludzki, gdy przedtem uważana była tylko za dobrą strawę dla bydła. Są więc bardzo
') Berl. Klin. Wochenschrift 1891, N> 27.
*) Berl. Klin. Woch. 1896, Jfe 51.
4
) Berl. Klin. Woch. 1897, <N° 8.
) Terap. Monatsch. 1897, Ns 4.
3
Nr 24
453
CHEMIK POLSKI.
dobre warunki naturalne, umożliwiające szeroki rozwój tego działu przemysłu i u nas,
w kraju rolniczym, który na produkty mleczne coraz baczniejszą zwracać musi uwagę.
Dotychczas pewne znaczenie posiadają następujące preparaty z białka mlecznego.
Nazwa preparatu
Eukazyna . . .
Galaktogen. . .
Somatoza mlecz.
Nutroza....
PJasmon. . . .
Sanatogen .
Biozon . . . .
Zawartość
białka %
84,0
70,0
74,9
85,0
74,5
85,0
69,3
Cal.w stosun- Cena kg
ku do białka w markach
Użyteczność
Użyteczność wielka szczególnie co do plasmonu, sanatogenu i biozonn. Pozostałe
sa. też dobre i mało się różnią, od pierwszych
3444
2870
2970
3485
3054
3485
2892
6
6
48
16
5,25
30
6
Podać tu również należy jeszcze globon Riegla, białko mleczne i proszek lakr
tonowo-jajeczny, białko mleczne Backhausa, sanozę i proton, fabrj kowany przez tow.
akc. Separator w Sztokholmie. Sanoza, wyrabiana przez akcyjną fabrykę chemiczną,
składa się z mieszanin}' kazeinu mlecznego z peptonami lub albumozami, nie jest już
produkowaua obecnie, gdyż oparta była na spekulacyi. I pozostałe spotkał, zdaje się,
ten sam los.
(C. d. n.).
B. M.
I Yl-go kongresu międzynarodowego clirmii stosowanej w Rzymie 1916 r.
(Dok.).
Podał Jan Bielecki.
Teraz z kolei przedstawię te wszystkie rezolucye, jakie niektóre sekcye wypracowały na obecnym kongresie, a które zostały przyjęte na ostatniem plenarnem posiedzeniu kongresu. Będą one nadawały kierunek badaniom w poszczególnych gałęziach
chemii stosowanej, a także modyfikowały prawodawstwo, dotyczące przemysłu chemicznego.
Sekcya III B. Ciała wybuchowe.
VI-ty kongres międzynarodowy chemii stosowanej w Rzymie w r. 1906 uznaje
r
konieczność ujednostajnienia metody międzj narodowej badania ciał wybuchowych na
ich trwałość mechaniczną i chemiczną i zaleca wybranie specyalnej komisyi dla zbadania tych kwestyj i przedstawienia rezultatów tych badań na kongresie następnym.
III. Zważywszy niebezpieczeństwa, na jakie górnicy są narażeni wskutek nieporozumienia co do wyrazu „ciała wybuchowe bezpieczeństwa", wyraża życzenie, aby
zostały wprowadzone wyrażenia różne dla oznaczenia ciał wybuchowych bezpiecznych
pod względem manipulowania i ciał wybuchowych bezpiecznych do użycia w kopalniach, zawierających gaz lub pył węglowy.
Wyrażenia „ciała wybuchowe bezpieczeństwa" należy używać tylko do oznaczania bezpieczeństwa względnego w manipulowaniu.
Sekcya IV B.
Barwniki i ich zastosowanie.
Sekcya uprasza kongres o wypowiedzenie się co do celowości i konieczności,
aby drogą prawną uczynić obowiązkowem używanie atramentów trwałych w sporządzaniu wszelkich dokumentów prawnych, administracyjnych i handlowych.
Sekcya V. Przemysł i chemia cukru.
Zważywszy, że plantatorom buraków cukrowych nie jest powszechnie znany
wpływ ścinania liści buraczanych na jakość i ilość zbioru buraków, Sekcya V 6-go
454
CHEMIK POLSKI.
Nr
24
k. m. ch. st. uważa za konieczne wezwać osoby, powołane do informowania rolników,
aby zwrócili rolnikom uwagę, że wczesne i niewłaściwe ścinanie liści buraczanych
szkodzi nietylko jakości, lecz także w sposób specyalny i ilości oczekiwanego zbioru
i tym sposobem zarówno są poszkodowani fabrykanci cukru, jak i rolnicy.
I I . 1) Jedyna metoda praktyczna bezpośredniego oznaczania cukru w burakach
jest metoda wodna na zimno lub na gorąco Pelleta i według zasad, ustalonych przez
niego, i modyfikacyj, wprowadzonych w tej metodzie.
2) Metoda wyciągania alkoholem musi być zupełnie usunięta.
3) Metoda alkoholowa powinna być używana tylko w przypadkach całkiem
specyalny ch, lecz musi być kontrolowana zapomocą metody wodnej (na zimno lub gorąco), z zachowaniem wszelkich ostrożności, jakie są zalecane dla otrzymania dokładnych rezultatów.
4) Dla wszelkich analiz buraków, dokonywanych podczas wegetacyi, tylko metodę wodną należy stosować we wszystkich krajach.
5) Metoda wodna na gorąco (lub zimno) będzie jedynie stosowana do oznaczania cukru w korzeniach, świeżej krajance i tylko z zastosowaniem różnych przyrządów znanych do rozdrabniania tych ostatnich, t. j . prasy „Sans Pareille", z wykluczeniem przyrządów analogicznych, które, według doświadczeń nawet w Niemczech
dokonanych, nie dają rezultatów pożądanych, gdy się stosuje metodę na zimno.
We wszystkich pracach chemii cukrowniczej należy wjrażać tylko alkaliczność,
oznaczoną zapomocą obojętnego papieru lakmusowego czułego, przygotowanego według wskazówek Pelleta.
Naturalnie fabrykanci cukru mogą do użytku zwykłego stosować fenoloftaleinę,
lecz praktyka wykazuje, że stosowanie jedynie tego odczynnika prowadzi do nieuniknionych błędów i że rezultaty muszą być dopełnione przez mianowanie z użyciem papieru lakmusowego.
IV. Kongres wyraża życzenie, aby skale sacharometryczne, dotychczas stosowane, zostały zastąpione skalą jedyną z ciężarem normalnym 20-gramowym; aby po
7 k. m. ch. st. ta nowa skala była jedynie stosowana w analizach handlowych i 6skalnych cukru; aby w ciągu tego roku międzynarodowa komisya analityczna w połączeniu z międzynarodową komisyą ujednostajnienia metod analizy cukru zbadała warunki produkcyi, sprawdzania i stosowania tej nowej skali i podała o tem sprawozdanie, które powinno być ogłoszone w ogólnem sprawozdaniu kongresu w Rzymie; aby
komisyi tej polecono ustalić i umieścić w ogólnem sprawozdaniu kongresu tablice sacharometryczne i tablice stosunku między gęstością a różnemi stopniami sacharometrycznemi i areometrycznemi, będącemi w użyciu w przemyśle cukrowym.
V. Sekcya V-ta 6-go k. ch. st. wyraża życzenie, aby zostało dozwolone użycie
baryty w fabrykacyi i rafineryi cukru, gdyż to nie może przynieść żadnej szkody dla
zdrowia.
VI. 6-ty k m. ch. st. wyraża życzenie, aby urzędy skarbowe i celne różnych
państw zechciały wejść w porozumienie dla ujednostajnienia metod analizy produktów
handlowych, a w szczególności produktów cukrowych.
Sekcya VI. Fabrykacya krochmalu i jego pochodnych.
Aby została wybrana stała komisya międzynarodowa dla ujednostajnienia metod
analizy słodu dla browarów i destylarni, a także dla konstrukcyi areometrów i densymetrów, które mają być używane w przemyśle fermentacyjnym.
Sekcya VII. Chemia rolnicza.
I. Aby została ustalona nomenklatura różnych produktów handlowych, otrzymywanych przez kondensacyę pary siarki, a mianowicie ze względu na różne zastosowania jej w rolnictwie.
Nr 24
CHEMIK POLSKI.
455
II. Wyznaczyć stałą komisyę uczonych chemików, fizyków i przyrodników dla
zbadania wszystkich warunków naturalnego i sztucznego wytwarzania gruntu; zebrania materyałów dla dobrej mapy agronomicznej.
III. Aby zostały zaprowadzone w różnych krajach stałe pola doświadczalne,
według typu Rothamsted w Anglii, w celu poznania produkcyi naturalnej i sztucznej
pszenicy i innych zbóż w różnych warunkach klimatycznych.
IV. Zważywszy, że, jak to ogólnie wiadomo, flora Ameryki południowej jest niezwj^kle bogata w różne gatunki, pożyteczne ze względu na swe zastosowanie zarówno
w medycynie, jak i w przemyśle i że zanik pewnych gatunków roślinnj^ch byłby stratą, nie do poprawienia dla nauki i dla ludzkości i że bez wątpienia spekulacyą spowodowałaby w krótkim czasie zniszczenie tych roślin, sekcya wyraża życzenie, aby 6-ty
k. ch. st. zwrócił uwagę rządów narodów zainteresowanych, aby przedsięwzięły odpowiednie środki dla zachowania i reprodukcyi gatunków roślinnych pożytecznych ze
względu na ich zastosowanie w medycynie i przemyśle.
V. Życzenia Il-go kongresu międzynarodowego mleczarstwa:
1) Aby różne rządy ustaliły zgodnie metody analizy, jakie należy stosować
w ekspertyzach urzędowych masła, w celu wykrycia zafałszowań.
2) Aby te analizy wspólne i jedyne stosowane były we wszystkich krajach
przez ekspertów.
3) Abj' drogą porozumienia międzynarodowego pomiędzy wszystkiemi krajami,
produkującemi masło, zostafy ustalone w każdym kraju i w każdej okolicy kraju liczby, według ankiet dokonanych, które wskazują granice czystości w próbach masła,
poddanego analizie.
4) Aby przez wszystkie rządy zostało ustalone maximum jedno jedyne dla procentowości wody w maśle.
5) Że jest pożądane ustalić minimum procentowości tłuszczu i ekstraktu suchego dla mleka, używanego jako środek spożywczy ludzki.
VI. 1) Aby wszystkie substancye, stosowane do zwalczania chorób i pasorzytów roślin uprawnych, były poddawane analizie chemicznej.
2) Ponieważ produkty te stanowią przedmiot ważnego handlu międzynarodowego, jest pożądane, aby do analizy ich we wszystkich krajach stosowano te same metody wspólne.
3) Aby komisyi międzynarodowej do analizy nawozów i furażu polecono wypracować projekt metod wspólnych analitycznych i dokonać usiłowań koniecznych do
wprowadzenia ich w życie.
Sekcya VIII C. Chemia środków spożywczych.
r
I. 6-ty k. m. ch. st. wyraża życzenie, ab3 członkowie komisyi międzynarodowej
do badania kwestyj, dotyczących ujednostajnienia metod analizy środków spożywczych
zostali upełnomocnieni przez swe rządy do ułożenia kodeksu międzynarodowego dla
ujednostajnienia metod analizy środków spożywczych i któryby miał wartość prawną
co do świadectw i oceny rezultatów, jako też w razie ekspertyz spornych.
II. Dla produktów spożywczych sztucznych pozwala się stosować tylko takie
barwniki, których nieszkodliwość została sprawdzona doświadczalnie.
III.. 6-ty k. m. ch. st. wyraża życzenie, aby we wszystkich narodach, w których nauczanie chemii środków spożywczych nie jest ustalone w inny sposób, działania te weszły w zakres studyów farmaceutycznych, ze względu na wysokie zadania,
do jakich już jest powołany farmaceuta, wskutek postępów hygieny i współczesnej
terapeutyki.
IV. Chemicy miejscy wyrażają życzenie, aby rządy, o ile warunki miejscowe
temu się nie sprzeciwiają, zechciały ujednostajnić prawodawstwo, dotyczące czystości
i prawdziwości produktów spożywczych.
456
CHEMIK POLSKI.
Nr
24
Sekcya X. Elektrochemia i chemia fizyczna.
Sprawozdanie prof. Waltera Nernsta o stałej wartości liczbowej gazów.
Opierając się na pracach poprzednich Daniela Berthelota i W. Nernsta (Zeit. f.
Elektrochemie 10, 621 i 629. 1904), jako też na sprawozdaniach i postanowieniach
komisyi dla jednostek miary i tow. niemieckiego Bunsenowskiego na jego posiedzeniu
plenarnem (Zeit. f. Elektrochemie 11, 537, 540, 1905), komisya do jednostek miary
tow. niemieckiego Bunsenowskiego poleca dla stałej _B gazów wartości liczbowe następujące:
R = 0,8316.108, przyjmując za jednostkę pracy erg.
H = 0,0821, przyjmując za jednostkę pracy litr — atmosferę
H = 1,985, przyjmując za jednostkę pracy gram—kaloryę.
Dla bliższego wyjaśnienia należy dodać, że równanie dla gazów idealnych jest
pv = vHT, gdzie v oznacza objętość v-moli gazu idealnego w temperaturze absolutnej T (=r273° + t ° C.) i pod ciśn. /). Ponieważ pv reprezentuje pracę, to wystarczy
podać jednostkę energii, aby poznać system, jaki w każdym razie się stosuje pod ciśnieniem jednej atmosfery (=1033,3 r//c2)e, i w temp. J H = 2 7 3 ° (temper, topniejącego lodu), ma się na każdą cząsteczkę gramową v = 22,412 1. Gram-kalorya odnosi
się do 15°.
Wartość elektrolitycznej stałej gazów, jaką np. znajdujemy we wzorze
HT
C
7?
E = -^,- In —, staje się zatem •='= 0,861.10~4 , jeżeli podstawimy dla F wartość, poprzednio przyjętą (Zeit. f. Elektrochemie 9, 686, 1903),, 96540 kulombów
i jeżeli zechcemy wyrazić siłę elektrobodźczą w woltach.
W tablicy następującej w drugiej kolumnie znajdują się wartości
których temperaturach, i w trzeciej kolumnie wartości wyrażenia
znajduje się w równaniu
^
w nie-
2,3026 ^,- , które
E = =j== 2,3026 log10 —.
T
1
273
273 -f 18
273 -f- 25
233 4- 30
^
2,3026
0,0000861
0,02351
0J02506
0,02566
0,02609
0,0001983
0,05414
0,05771
0,05909
0,06008
Wreszcie należy zauważyć, że w równaniu termodynamicznem
Q = BP
2,3026^
(gdzie Q oznacza ilość ciepła, K— stałą równowagi), wyrażenie 2,302672 równa się
4,571, jeżeli wyrazimy Q w gramach-kaloryach, tak, że mamj' np.
dla T =
2,3026
RT2
340 700 kal.,
273
273 + 18
387100
273 -f 25
405900
W imieniu komisyi jednostek miary tow. niemieckiego bunsenowskiego
W. Nernst.
Nr 24
CHKMIK POLSKI.
457
Sekcya XI. Prawo, ekonomia polityczna w stosunku do przemysłu chemicznego.
I. Przewóz produktów eksplozyjnych.
1) Biuro centralne transportów międzynarodowych utworzone w Bernie na skutek konwencyi międzynarodowej w kwestyach przewozów kolejowych jest ważnym
krokiem na drodze postępu.
2) Należy życzyć, aby państwa, nienależące jeszcze do tej unii międzynarodowej, przyłączyły się do niej jak można najprędzej.
3) Postanowienia, dotyczące § 3 konwencja, uznaje się w zasadzie, jako odpowiadające swemu celowi. Jest jednak pożądane usunąć obecny brak jasności pod niektóremi względami i aby przepisy, dotyczące towarów, które mogą być przewożone koleją tylko w warunkach specyalnych, odpowiadały zawsze, o ile to możliwe, wymaganiom i postępowi technicznemu.
4) Poleca się, aby te przepisy zostały przetłumaczone na języki głównych narodowości, zainteresowanych w wymianie międzynarodowej towarów, a szczególniej na
angielski, niemiecki, francuski, włoski i rossyjski.
5) Przewóz morzem łatwo zapalnych lub innych niebezpiecznych ciał wymaga
również kontroli iniędz3'narodowej. Zwraca się uwagę wszystkich państw w tem zainteresowanych na badania, przeprowadzone pod tym względem przez cesarskie biuro
niemieckie spraw wewnętrznych.
II. Niezależność patentów.
Niezależność patentów, zaznaczoną w § 4-bis konwencyi paryskiej, należmy pojmować we wszystkich krajach w najbardziej szerokiera znaczeniu i w szczególności
trwanie patentu zależeć powinno od daty zgłoszenia patentu samego, a nie od daty tego zgłoszenia, na którem opiera się prawo pierwszeństwa.
III. Wykonywanie prawa pierwszeństwa.
1) Sekcya podziela zdanie, że wynalazca nie powinien być zmuszany do reklamowania prawa pierwszeństwa w chwili składania zgłoszenia lub przed wydaniem
patentu.
2) Powinno być pozwolone kilka zgłoszeń pierwotnych zlać w jedno, o ile one
dotyczą tego samego wynalazku.
3) Kopie zgłoszeń, których pierwszeństwo jest żądane, powinny być wydawane
osobom w tem zainteresowanym.
Wreszcie jest pożądane, aby formalności, o ile są wymagane, którym podlega
wykonywanie prawa pierwszeństwa, były możliwie proste.
IV. Międzynarodowa ochrona marek fabrycznych.
Sekcya podziela zdanie, że zgodnie z tekstem i myślą § 2 i 6 konwencyi paryskiej, regestrowanie w kraju pochodzenia nie jest konieczne, jeżeli zgłoszenia dokonał na terytoryum unii poddany lub obywatel jednego z państw, należących do unii
i zgodnie z prawem państwa, którego protekcja jest poszukiwana.
Ponieważ interpretacya ta nie jest przyjęta przez prawodawstwo wszystkich
krajów, sekcya wyraża życzenie, aby podczas następnej rewizyi Konwencyi paryskiej
w sposób jasny i wyraźny zaznaczono zasadę, że zgłoszenie w kraju pochodzenia nie
jest warunkiem koniecznym dla otrzymania ochrony marki międzynarodowej.
V. Wynalazki, dokonane przez oficyalistów.
1) Wynalazek powinien w zasadzie należeć do tego, kto go dokonał, a nie do
przemysłowca, u którego wynalazca pracuje, o ile inaczej nie postanowiono w umowie
lub specyalnym kontrakcie.
2) Modyfikacye lub ulepszenia wynalazku, eksploatowanego już przez przemysłowca, należą tem samem do niego, z uwzględnieniem indemnizacyi, jaką będzie obo-
458
CHEMIK POLSKI.
Nr
24
wiązany zapłacić wynalazcy, a którą, w braku porozumienia, będą mogli oznaczyć sędziowie lub arbitrzy.
3) Jeżeli chodzi o sekrety fabryczne, wynalazki, dokonane przez pracownika,
powinny należeć do przemysłowca, jeżeli wynalazek jest bezpośredniem ulepszeniem
samego sekretu. Jeżeli jednak sekret był tj'lko powodem do wynalazku oryginalnego
lub odrębnego, to wynalazek należy do wynalazcy.
4) Jeżeli autor lub autorowie wynalazku, dokonanego w zakładzie przemysłowym, nie mogą, być dokładnie wskazani, wynalazek należy do właściciela.
VI.
Ochrona tajemnic fabrycznych.
Sekcya wyraża życzenie, aby konwencyę międzynarodową ochrony własności
przemysłowej dopełnić przepisami, zapewniającemi wszędzie opiekę skuteczną sekretów przemysłowych, specyalnie zapomocą; odpowiednich kar, umożliwiając osobom zainteresowanym ścigać bezpośrednio osoby trzecie, które ewentualnie mogłyby korzystać w sposób nielojalny z ogłoszenia tych sekretów.
VII.
Taryfy celne na węglowodory ciekłe.
Zważywszy wielką wartość przemysłową olejów mineralnych, ich pochodnych
i produktów podobnych, bądź jako paliwa, bądź jako produktów surowych, i w prze-.
świadczeniu, że są lub mogą się stać jednym z najważniejszych czynników przemysłu
transportowego i postępu rolnego powszechnego, sekcya XI wyraża życzenie, aby we
wszystkich krajach ciężkie oleje palne (zarówno oleje surowe jak i odpadki) były pod
względem celnem traktowane na równi z węglem.
Że oleje oczyszczone, ich pochodne i produkty podobne powinny podlegać prawom protekcyjnym lub fiskalnym bardzo umiarkowanym, aby umożliwić ich szerokie
zastosowanie do celów przemysłowych i domowych.
Jakkolwiek przyjęcie powyższych rezolucyj stanowi zakończenie działalności
VI-go kongresu międzynarodowego chemii stosowanej, sprawozdanie moje o kongresie byłoby dla nas, polaków, niedokładne, gdybym nie wspomniał, że w tymże „pałacu sprawiedliwości", gdzie odbywały się posiedzenia kongresu międzynarodowego,
miał miejsce jednocześnie i kongres polski. Chemicy-polacy, przybyli na kongres do
Bzy mu z różnych krajów Europy i różnych miejscowości Królestwa i Rossyi, zaproszeni przez p. Feliksa Wiślickiego, dyrektora fabryki jedwabiu sztucznego w Tubizie (Belgia), do zebrania się w celu zapoznania się, zgromadzili się, aby wspólnie
pomówić o stanie chemii polskiej, przemysłu polskiego i zadaniach, jakie chemicy
mają do spełnienia w społeczeństwie naszem.
Stwierdziliśmy wszyscy, że jednym z poważnych braków naszego przemysłu
chemicznego jest zasłaby jego kontakt z nauką, że przemysłowej' nasi i społeczeństwo całe nie współdziałają w wytwarzaniu warsztatów do badań naukowych i technicznych, że działalność chemików, rozumiejących, na jakich podstawach wspierać się
winien nasz przemysł krajowy, musi być skierowana przedewszystkiem ku wj'twarzaniu atmosfery, umożliwiającej prowadzenie badań naukowych chemicznych. Aby zapoczątkować pracę w tym kierunku, grono chemików-polaków, obecnych na 6-ym k.
m. ch. st. w Rzymie, w dn. 1 maja, postanowiło utworzyć przy pracowni chemicznej
Muzeum przemysłu i rolnictwa w Warszawie „stypendyum chemii stosowanej" w nadziei, że ich myśl i usiłowania znajdą oddźwięk i poparcie nie tylko wśród braci chemicznej, ale i wśród tych warstw społeczeństwa, które rozumieją znaczenie pracy
naukowej.
W nadziei, że „stypendyum chemii stosowanej" przyczyni się do rozwoju prac,
Nr 24
CHEMIK POLSKI.
459
które będą, mogły być referowane na VII-ym k. m. ch. st., rozjechaliśmy się, naznaczając sobie j,rendez-vous" za trzy lata w Londynie.
O czerwieni tioindygowej B.
Za pierwszym czerwonym barwnikiem siarkowym, o którym niedawno była
obszerniejsza wzmianka w piśmie naszem ') ukazała się w ostatniej dobie nowa czerwień, górująca stanowczo nad hoecbsteńską purpurą tiogenową i mocną czerwienią
tiogenową—żywością odcieni (róż, fraise, granat czerwony i t. p.) i trwałością tychże.
Sama nazwa czerwieni tioindygowej B. nadana jej przez firmę: Kalie i s-ka
wskazuje, że nowy ten barwnik pod względem chemicznym jest zbliżony do indyga.
Istotnie w interesującym tym produkcie kolorystyka pozyskała nareszcie drugi barwnik z szeregu indyga, które dotychczas było zupełnie odosobnione, aczkolwiek nie
ustawały poszukiwania w celu otrzymania analogicznego z indygiem barwnika, któryby dla praktyki posiadał jego cenne własności. Sądząc z licznych głosów rozlegają2
cych się na łamach najnowszych zeszytów pism zawodowych ) oraz opierając się na
udatnych próbkach tkanin zabarwionych nową czerwienią, zadanie powyższe szczęśliwie rozwiązane zostało przez pomienioną firmę Kalie i s-ka, właścicielkę patentów
francuskich 359 398 i 359399.
Ujawniony w nich sposób otrzymania barwnika przedstawia się jak następuje:
kwas tiosalicylowy CgHj^^rj
zostaje zapomocą kw. chlorooctowego przemieniony
POOH
w kwas fenylotioglikolo-o-karbonowy C 6 H 4 < „ p „
2
poOFT '
z
którego
przez
ogrzewanie i oddzielenie wody oraz bezwodnika węglowego otrzymuje się kw. a-oksyC—OH
tionaftenokarbonowy oraz a-oksytionaften G 6 H 4 ^ ^
a z niego pod wpływem
X
S—CH
środków utleniających powstaje barwnik, o budowie analogicznej z indygiem, w którem tylko miejsce grupy imidowej zajmowałaby siarka:
PO
1
PO
U
U
C6H4 < & > C = C < ° S > C6H4
Nowy ten barwnik występuje w postaci czerwonych kryształów o połysku bronzowym,
które są nierozpuszczalne w zwykłych odczynnikach, natomiast takie środki, jak chloroform i siarczek węglowy rozpuszczają je, acz z pewną trudnością, przyczem piękna
jest żółto-czerwona fluorescencya roztworu chloroformowego. Barwnik zawieszony
w wodzie za sprawą środków odtleniających (hydrosiarczyn, siarczek sodu, sól cynowa, siarczan żelazawy) daje roztwór koloru żółtego, z którego pod wpływem powietrza
ponownie się wydziela barwnik. Na tej własności barwnika opiera się jego sposób
użycia w drukarstwie i farbiarstwie, sposób przypominający poniekąd stosowanie indantrenu i nadający się do wytworzenia artykułów różnorodnych.
Zwłaszcza w drukarstwie nowa czerwień odda usługi niemałe, dzięki łatwemu
sposobowi użycia jakoteż niepospolitej trwałości barwy drukowanej. Zajmie ona niewątpliwie miejsce wydatne obok indyga i barwników siarkowych, które, zyskując
wziętośc" coraz większą w drukarstwie, nie liczyły w swym szeregu czerwieni odpo2
. ') Chemik Polski, 1905, str. 869.
) Ztschr. f. Farben-Industrie [Buntrockj,
1906, str. 185. Farb. Ztg. [Lehne], 1906, str. 138, 159.
460
CHEMIK POLSKI.
,
Nr
24
wiedniej. Ukazanie się nowego barwnika czerwonego umożliwi wprowadzenie do
artykułów takich efektów kolorystycznj'ch, jakich przedtem nie umiano osiągnąć.
Do jego zalet zaliczamy niezmiernie łatwe przygotowanie farby drukarskiej, która na 1 leg zawiera 50 g czerwieni tioindygowej B w postaci pasty, wodzian sodowy
dla odtleniania w przypadku mocniejszych odcieni, nadto hydrosiarczyn formalinowy
(NF) w ilości odpowiadającej połowie użytej czerwieni. Podczas parowania w kotle
Mathera i Platta w 106 —108° C. w przeciągu 2—3 minut leukozasada zostaje utrwalona na włóknie przez ponowne utlenienie barwnika, które następuje zapomocą należytego wyprania tkaniny w wodzie. Kocieł służący do parowania bez przystępu powietrza posiada specyalne urządzenia do ogrzewania i do zapobiegania zetknięciu się
tkaniny ze skroploną parą mogącą wywołać na niej plamy dotkliwe.
Po wyparowaniu, pierzemy tkaninę w obfitej wodzie, albo też dla szybszego
wywołania czerwieni i w razie żądania mocnego odcienia, tkaninę przepuszczamy
szeroko w przeciągu '/a—1 Ta^D przez kąpiel letnią, zawierającą na 1 I 10 g stężonego kwasu solnego i 2 — 3 g dwuchromianu sodu.
Jeśli powyższą czerwień kombinujemy z błękitem tionowym (BD kona), to stosujemy inną kąpiel zimną, zawierającą na 1 / 70—100 cms 3%-ej wodj' utlenionej
i 2—5 g siarczanu magnezowego, co dodatnio wpływa na czystość błękitu.
Poza drukiem bezpośrednim czerwień nowa znajdzie zastosowanie w druku
wywabowym na wszelkich tłacb, otrzymanych zapomocą barwników bądź bezpośrednich, bądź azowych nierozpuszczalnych (t. zw. „lodowjrch") i dających się wywabiać
zapomocą hydrosiarczynu. Dalej czerwień tioindygową możemy kombinować z indygiem
lub barwnikami siarkowemi, drukując je równolegle albo też mieszając je wzajemnie.
Niemniej na uwagę zasługują kombinowanie czerwieni tioindygowej B z barwnikami
zasadowemi, np. dla otrzymania wywabu czerwonego zapomocą hydrosiarczj'nu na
błękicie diazynowym czyli naftoindowym.
Równie ważne znaczenie pomieniona czerwień pozj'ska w farbierstwie bawełny.
W tej dziedzinie może ona być stosowana w sposób dwojaki, mianowicie podobnie
jak indygo i indantren w kąpieli „kadziowej" (kipa), albo też jako barwnik siarkowy
w kąpieli zwykłej.
W przeciwieństwie do indyga „kadź" tiogenowa nawet w odcieniach jasnych
daje zabarwienie jednolite. Równość zabarwienia jest dla nowego barwnika charakterystyczna, przyczem odcienie te, zarówno delikatne róże, jak mocne czerwienie, wyróżniają się wybitną trwałością w praniu, mydleniu, na działanie kwasu i, co szczególnie podnieść należy, na działanie światła i środków utleniających (chlorku bielącego,
dwutlenku wodoru i t. p.). Z powodu tej niezwykłej oporności śmiało można zalecać
barwnik nowy dla artykułów, wchodzących w zakres tkactwa wielobarwnego, które
wymaga znacznej wytrzymałości podczas bielenia chlorkowego, jako też dla firanek
i nici o jasnych barwach różowych, wystawionych na działanie światła.
Zabarwienia powyższe dzielny też stawiają opór działaniu alkalij stężonych, merceryzacya więc nie wyrządza im żadnej szkody.
Czerwona „kadź" (kipa) tioindygową na 1000 I przygotowuje się jak następuje:
800 I wody 20—25° C, 3—5 I hydrosiarczynu 16° Be. i 200 I „kadzi" macierzystej, która się składa z 50 g pasty czerwieni tioindygowej B, 200 I wody i 250 I
hydrosiarczynu 16° Be., ogrzewamy do 30—40° C. i po mieszaniu w przeciągu 1j2 godziny dodajemy 10 I wodzianu sodu 40° Be. lub 15 kg sody kalcynowanej, rozpuszczonej w 100 I wody. Gdy odtlenienie jest zupełne, o czem świadczy żółte zabarwienie
roztworu, dopełniamy wodą do 1000 /.
Kombinowanie dwu „kadzi" ze sobą, mianowicie niebieskiej indygowej z czerwoną tioindygową, nie znajduje powszechnego uznania, zarówno jak wątpliwe są wyniki kolejnego farbowania tkaniny najpierw w „kadzi" indygowej a następnie w tio-
Nr 24
CHEMIK POLSKI.
461
indygowej. Po zanurzeniu bawełny niebieskiej w „kadzi" czerwonej, indygo na nowo
się redukuje, schodzi z wiókna i gromadzi się w kadzi czerwonej.
x
Według d-ra Fr. Erbana ) byłoby racyonalniej farbować czerwienią tioindygową z siarczkiem sodu materyał uprzednio zabarwiony w „kadzi" indygowej, albo odwrotnie: naprzód barwić bawełnę czerwienią nową z siarczkiem sodu i następnie farbować w „kadzi" indygowej. Aczkolwiek spowoduje ona przemianę barwnika na
leukozasadę, ale skutkiem wielkiego jej powinowactwa do bawełny, nieznaczna tylko
ilość barwnika zostanie rozpuszczona.
Bądźcobądź pewniejsze są kombinacye. czerwieni tioindygowej z indantrenem
i z indonami natychmiastowemi (t. j . siarkowemi) dla otrzymania odcieni fioletowych
i lila, niezmiernie trwałych w praniu, bieleniu i na wpływ światła.
Pewne też znaczenie gwoli trwałości może mieć mieszanie czerwieni powyższej
z prymuliną, chociaż odcienie nie są dość piękne.
Trwałość nowej czerwieni występuje także wybitnie, gdy ją stosujemy z siarczkiem sodu jako barwnik siarkowy; przewyższa ona znakomicie wszystkie barwniki
tionowe, zwłaszcza opornością na wpływ chlorku bielącego, który, jak wiadomo, działa na nie szkodliwie.
Sposób farbowania czerwienią tioindygową nie różni się od zwykłej metody, stosowanej w farbierstwie barwnikami siarkowemi, owszem, proces farbowania nową
czerwienią trwa krócej, mianowicie 10—15 minut, i może się odbywać w kąpieli zimnej, nawet z korzyścią dla odcieni.
Dla rozpuszczenia 1 kg barwnika w postaci ciasta bierzemy 400 g siarczku sodu krystalicznego i 2 I wody, ogrzewamy do 60° C. i po zupełnem rozpuszczeniu dopełniamy wodą do 8 1.
r
Kąpiel dla 1 kg przędzy zawiera 1,5$ barwnika, 15—20 I wodj , 5% siarczku
sodu, 5% sody palonej i 30$ soli glauberskiej.
Z wielką też łatwością czerwień tioindygową można mieszać ze wszystkiemi
znanemi barwnikami siarkowemi w jednej kąpieli. Dla odcieni szczególnie mocnych
zaleca się farbowanie w dwu kąpielach, mianowicie czerwienią pomienioną barwimy
na zimno tło, uprzednio ufarbowane zapomocą innych barwników siarkow3'ch. Tym
sposobem otrzymujemy znaczną liczbę takich odcieni, jakich dotychczas samemi barwnikami siarkowemi nie można było osiągnąć.
To samo można powiedzieć o nowym barwniku, gdy go stosujemy na wełnie;
ponieważ można go mieszać już z indygiem, już z barwnikami, które utrwalamy na
.wełnie zapomocą zapraw, takiemi np. jak żółć salicynowa lub żółć chromowa, możemy
uzyskać odcienie oliwkowe i brunatne o trwałości przedtem nieznanej.
2
Według d-ra E. Kocha ) czerwień tioindygową nadaje się do farbowania sukna. Dla odcieni jasnoróżowych używamy „kadzi" (kipy), zawierającej 3 g barwnika
na 1 1. Roztwór przygotowujemy z 50 g czerwieni tioindygowej B w postaci ciasta,
70 I roztworu hydrosiarczynu 18° Be. i 12—13 I wodzianu sodu 40° Be. Ogrzewamy do 50—60° C.
Dla ochrony kąpieli od utlenienia dodajemy do niej 2—3 I roztworu hydro3
siarczynu na 1000 1. „Kadź''' (kipa) powinna być w miarę alkaliczna (100 cm tejże
3
wymaga 10 cm H 2 SO 4 1:100), w przeciwnym razie korygujemy albo dwusiarczynem, albo wodzianem sodu.
Farbowania dokonywamy w 100-krotnej ilości wody w 69° C. w przeciągu
10—30 minut.
Utlenienie barwnika na wełnie następuje daleko wolniej, niż w przypadku indyga i redukuje się od niego znacznie łatwiej; dla swego odtlenienia wymaga zaledwie
') Farb. Ztg. (LehneJ 1906, str. 138.
') Farb. Ztg. (Lehne), 1906, str. 159.
462
CHEMIK POLSKI.
Nr 24
połowy tej ilości hydrosiarczynu, jaką. zużywa indygo. Skutkiem powolniejszego utlenienia nowa czerwień daje zabarwienia na włóknie bardziej jednostajne, niż indygo.
Pod względem zaś trwałości zabarwień na wełnie, zwłaszcza na wpływy światła i atmosfery ten nowy barwnik przewyższa wszystkie dotychczasowe czerwienie na wełnę.
Wreszcie dla tej samej wybitnej trwałości czerwień tioindygowa może być korzystnie stosowana i w farbierstwie jedwabiu oraz włókien mieszanych (np. wełny
i jedwabiu).
igb.
Sekcya chemiczna.
Posiedzenie z dn. 2 b. m. odbyło się
w obecności 24 osób. Po odczytaniu protokułu z poprzedniego posiedzenia, zabrał
głos dr. Bielecki, referując o kongresie międzynarodowym chemii stosowanej
w Rzymie, a specyalnie o sprawozdaniach
10-u komisyj analitycznych. Referatu
tego, przyjętego oklaskiem przez zebranych, streszczać tu nie będziemy, albowiem
jest on pomieszczony na łamach Chemika
Polskiego w całości.
Z kolei p. Leppert otworzył dyskusyę
nad reorganizacją sekcyi chemicznej.
Rozpatrywano głównie dwa projekty:
wcielenia sekcyi chemicznej do stowarzyszenia techników i utworzenia tam oddzielnej grupy, oraz utworzenia samodzielnego, niezależnego towarzystwa chemicznego, bądź pod nazwą, koła chemików, lub
związku chemików, bądź też, zakreślając
sobie szersze horyzonty, pod nazwą, polskiego towarzystwa chemicznego. Kwesty a ta wywołała bardzo ożywione rozprawy, przyczem mówcy wypowiadali się
przeważnie za utworzeniem oddzielnego
towarzystwa, które narazie, póki nie zo-
staną unarodowione wyższe zakłady naukowe, z powodu braku sił, szerszego zakresu prac sobie nie wróży, i dlatego pod
skromną nazwą koła chemików powstałe,
mogłoby się w miarę możności rozwijać.
Nie brakło wszakże i głosów za utworzeniem szerszego towarzystwa chemicznego,
motywowanych faktem, że mamy już zastęp uczonych chemików polskich, więc
aczkolwiek skromnie, wszakże egzystencya ,,polskiego towarzystwa chemicznego"
byłaby możliwą.
W rezultacie rozstrzygnięto przez głosowanie kwestyę zasadniczą, czy się przyłączyć do stowarzyszenia techników, czy
utworzyć oddzielne organizacją; większością 21 głosów przeciwko 3-em uchwalono utworzyć oddzielną organizacye, i wybrano komisyę, mającą opracować ustawę
zasadniczą nowej organizacyi. W skład
tej komisyi weszli pp. Bielecki, Berlinerblau, Hantower, Leppert, Miklaszewski,
Nowakowski i Znatowicz.
Na tem posiedzenie zamknięto o godzinie n v 2 .
Wiadomości bieżące.
Źródła ropy w Królestwie Polskiem. Telegram biura Reutera donosi, że w Królestwie w guberni kieleckiej na przestrzeni
około 6 km znaleziono źródła ropne. O śladach ropnych w guberni kieleckiej donoszono już kilkakrotnie, a badania geologiczne wykazały, że istnienie pokładów ropy wcale nie jest niemożliwe.
Opodatkowanie produktów naftowych. Od
13 kwietnia r. b. zaczęło w Rossyi obowiązywać nowe prawo o opodatkowaniu
produktów naftowych, które wywołało
wielkie niezadowolenie wśród przemysłowców naftowych a nawet konsumentów,
a prztem prawo to jest niejasne i może
dać powód do licznych nieporozumień
Nr 24
CHEMIK POLSKI.
Dotąd w Rossyi podatkowi konsumcyjnenemu ulegały tylko produkty destylacyi
0 o. wł. 0,730 0,890 i to w ten sposób, że
60 kopiejek od puda płaciły produkty
w tych granicach ciężaru właściwego;
jeśli miały punkt zapalności 28 do 98°
według aparatu Abel-Testa, a inne 50 kopiejek. Benzyna więc lżejsza od 0,730,
oleje smarowe ponad 0,890, a więc prawie
wszystkie oleje smarowe i mazut były
zupełnie wolne od podatku; tylko nafta
rafinowana o punkcie zapalności ponad
28° płaciła podatku 60 kopiejek od puda;
ciężka benzyna, oleje solarowe, wazelinowe
1 tak zwana „pyronafta" o punkcie zapalności ponad 100° płaciły podatku BO kopiejek od puda
Nowe prawo o opodatkowaniu produktów naftowych orzeka, że podatkowi ulegają wszystkie produkty naftowe z wyjątkiem ropy i mazutu, który używany bywa
do celów opałowych. Dla zastosowania
tego prawa w praktyce, by odróżnić produkty ulegające podatkowi od produktów
od podatku wolnych, ustanowiono następujący schemat:
A) Wszystkie oleje skalne przezroczyste
ulegają opodatkowaniu; do tej kategoryi
więc należą wszystkie destylaty z wyjątkiem niektórych bardzo ciężkich olejów
cylindrowych.
B) Oleje mineralne nieprzezroczyste są
wolne od podatku, ale nie wszystkie; do
kategoryi wolnej od podatku należą:
1) Ropa.
2) Odpadki kwasowe i sodowe od czyszczenia olejów.
3) Pozostałość po destylacyi (mazie), które zawierają więcej niż 40% części smolistych.
Oleje i pozostałości, jeśli zawierają mniej
niż 40% części smolistych nowe prawo
dzieli na następujące kategorye:
I. Oleje i odpadki z zawartością mniejszą, niż 10^ części smolistych, ulegają podatkowi.
II. Oleje i odpadki z zawartością większą niż 10$ części mazistych
a) z lepkością wyżej 6 w 50° C. ulegają
opodatkowaniu.
b) z lepkością niżej 5 w 50° C. są wolne
od podatku.
c) z lepkością 5—6 w 50° C. i
a) z punktem zapalności ponad 110° ulegają opodatkowaniu;
p) z punktem zapalności niżej 110° wolne od podatku.
Dla oznaczenia lepkości ma być używany wiskozymetr Englera; dla oznaczenia
zawartości części smolistych wstrząsanie
próbek w epruwetkach dzielonych ze stężonym kwasem siarkowym. Nie można
zaprzeczyć, że to nowe prawo o opodatkowaniu, jako też metody odróżniania są nad-
463
zwyczaj bałamutne, a podział produktów
według lepkości i zawartości części smolistych dla odróżnienia ropy i odpadków od
destylatów jest zupełnie przypadkowy;
wreszcie główna zasada podziału na produkty przezroczyste i nieprzezroczyste również nie wytrzymuje krytyki i odróżnianie produktów przezroczystych od nieprzezroczystych jest bardzo indywidualne,
a czasami nawet produkt przezroczysty
może być ropą surową i według jednej
zasady należy go opodatkować, według
Arugiej nie. Przypuszczają, że to nowe
prawo będzie musiało być cofnięte, gdyż
praktyka wykaże bardzo dużo niedorzeczności i zagmatwań. (Nafta).
Pasy maszynowe angielskie i niemieckie
mają znaczny zbyt w Polsce. Krajowe
nie osięgają takiego stopnia użyteczności,
jak wspomiane wyżej.
Sprawy celne. Cyrkularz departamentu
celnego z d. 15/11-06 M> 2980 oznacza
stawkę celną na skóry wymienione w 54
art. ogólnej taryfy na: suche i solone na
sucho 0,75 rb. i 0,40 rb. na solone na
mokro.
Cynk 18/11-06 N> 3379. Piroluzyt w proszku ulega ocleniu 0,15 rb. od puda. Towary galanteryjne, metaliczne, miedziane,
cynkowe, żelazne lane, kute, stalowe, cynowe, ołowiane, pozłacane, posrebrzane od
funta rb. 2,70, wymienione w art. 215 p.
Kamień winny mielony (p. 1 art 112)
i czyszczony zostaje obłożony podatkiem
3,60 od puda brutto.
Siarkowe odpadki produkcyi gazu świetlnego traktować należy jak siarkę surową
pedług art. 91 p. 1 i obłożyć 0,03 rb. od
puda. W portach morza Czarnego i Azowskiego 0,075.
Jedwab sztuczny. Ministeryum przemysłu
i handlu w porozumieniu z ministrem
spraw wewnętrznych wydał przepisy o budowie i prowadzeniu fabryk jedwabiu
sztucznego, zakładających się przez belgijskie tow. akcyjne pod nazwą „Fabriąue
russe de soie artificielle, societe anonyme"
w Tomaszowie, piotrkowskiej gub., z kap.
zakł. 5000000. Budowa i puszczenie w ruch
fabryk powyższych podlegają ogólnym
prawom, rządzącym przemysłem. Pozwolenie na założenie takiej fabryki daje minister skarbu w porozumieniu z ministrem
spraw wewnęttznych. Podajemy tu cokolwiek o metodzie produkcyi projektowanej.
Nitrowanie bawełny w celu otrzymania
nitrocelulozy dokonywa się w ten sposób,
że powstaje
kolodyum, zawierająca nie
więcej jak 8 grup nitrowych w stosunku
do 24 atomów węgla. Posiada ono charakterystyczną cechę, polegającą na rozpnszczalności w mieszaninie alkoholu 40 cz.
i eteru 60 cz. Nitrowanie trwa 6—7 godzin.
464
Nr 24
CHEMIK POLSKI.
Skład kwasów i ich. temperatura powin-*
ny być takie, aby powstawało kolodyum,
rozpuszczalne. Po znitrowaniu produkt,
ulega starannemu płókaniu wodą. Otrzymane w ten sposób kolodyum może być
suszone zapomocą ciepłego powietrza
w komorach ciepłych, lecz ilość wilgoci
nigdy spaść nie powinna poniżej 16%. Gdy
zawiera ono 20—25%, suszenie odbywać się
musi w ciepłym strumieniu powietrza, zawierającym suchy gaz amoniakalny. Kolodyum nie powinno być prasowane pod
żadnym pozorem ani przed suszeniem, ani
też po niem. W razach wyjątkowych
czas nitrowania może być przedłużony po^
nad 7 godzin, lecz tylko pod warunkiem
aby skład kwasów odpowiadał ilości, dającej ściśle kolodyum rozpuszczalne, a nie
inne. Kolodym przenoszone być winno z oddziałów nitrujących do rozpuszczania w zamkniętych pudłach lub koszach
pod dozorem majstra i zanurzane niezwłocznie. Ilość wyrabiana naraz nie powinna
nigdy przenosić 500 pudów.
Dochody fabryk. To w. Osińskiej walcowni miedzi, mosiądzu i fabryki drutu
w siódmym roku operacyjnym 1905 operowało z kap. zakładowym 600000 rb.;
wydatków poniosło 71196 rb. 63 kop.;
procentów wypłaciło 53940. Ponieważ zaś
dochody ogólne uczyniły 133088 rb., przeto czysty zysk wynosi 7951 rb. 38 kop.
Bilans tak się przedstawia. W stanie
biernym: kap. zakładowy 600000 rb., wierzyciele 493490 rb., akcepty własne i traty 351666 rb., depozyty 31000 rb., fundusz rezerwowy 4568 rb., fundusz amortyzacyjny 33939 rb. i pozostałość zysku
z r. 1904 wraz z zyskiem za r. u 8109 rb.
Stan czynny składają następujące pozycye:
nieruchomości 312 792 rb., maszyny i narzędzia 372740 rb.; ruchomości 9618 rb.;
inwentarz żywy i martwy 6982 rb , metale i materyały 402 367 rb. kapitały
15473 rb., gospodarstwo wiejskin 9 535
drogi 1342 rb. i t. d. Bilans w obu pozycyach zamyka się liczbą 1522774 rb.
Zakłady putiłowskie. Ńa odbytem w tych
dniach ogólnem zebraniu akcyonaruszów
zakładów putiłowskich, przedstawiono sprawozdanie z wyników operacyi za r. 1905,
z którego wyjmujemy następujące dane.
Ogólny dochód, brutto, łącznie z wartością
pewnych nowych budynków, wykazany
jest na 16710379 rb., podczas gdy w zatwierdzonym projekcie budżetowym na
r. 1905, sam dochód ze sprzedaży wyrobów określony był na 24814604 rb. Po
odliczeniu od tej sumy remanentu wyrobów i materyałów, wartości 4131636 rb.
rzeczywiste wydatki uczynią 15 772 082 rb.,
tym sposobem osiągnięty w r. u. czysty
zysk wynosi 938 296 rb., gdy za rok poprzedni czysty zysk wynosił 1 971 925 rb.,
a za r. 1906 był przewidywany w sumie
2121862 rb. Kapitał amortyzacyjny dosięga 4 788 495 rb. kapitał zaś obligacyjny—7777000 rb. Więcej, niż powyższe
liczby zasługuje na uwagę fakt, że w roku sprawozdawczym wyszło z zakładów
wszelkiego rodzaju wagonów tylko za
4 mil. rb-, gdy w anszlagu przewidywano
ich wartość na 8 mil. rb. W innych oddziałach fabrycznych również spotykamy
bardzo poważne różnice wartości sprzedanych wyrobów, w porównaniu z projektowanemi rezultatami.
Zebranie ogólne akcyonaryuszów tow,
naftowego Bibi-Ejbat uchwaliło z sumy
100027 rb., pozostającej do rozporządzenia
akcyonaryuszów, wypłacić na dywidendę
100 tys. rb., czyli po rb. 10 na akcyę.
Tow. akc. częstochowskiej manufaktury
dżutowej, dawniej br. Goldstein, Oderfeld
i Oppenheim, osiągnęło w r. 1905 czystego zysku rb. 64787, wobec 195790 rubli
w r. 1904. Zebranie ogólne akcyonaryuszów postanowiło odpisać z tej sumy do
kapitału rezerwowego 3237 rb., do rezerwy na wypłatę robotnikom za nieszczęśliwe wypadki 3500 rb., na amortyzacyę rb.
55170 i na gratyfikacye 2848 rb. W roku
poprzednim akcyonaryusze otrzymali dywidendy 2,5$. Kapitał zakładowy towarzystwa wynosi 1,6 mil. rb.
TREŚĆ: Sztuczne środki spożywcze i pobudzające, p. d-ra R. Liidersa. — Z VI-go
kongresu międzynarodowego chemii stosowanej w Rzymie 1906 r. (dok.), p. Jana Bieleckiego. — O czerwieni tioindygowej B, p. igb. — Sekcya chemiczna. — Wiadomości
bieżące.
Wydawca B. Miklaszewski.
Redaktor Br. Znatowicz.
Druk Rubieszewskiego i Wrotnowskiego, Włodzimierska 3.