Program gospodarczo ochronny LKP Puszcza Notecka

Transkrypt

Program Gospodarczo-Ochronny
dla
Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka
Zatwierdzam do użytku służbowego
DYREKTOR
DYREKTOR
DYREKTOR
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych
w Pile
w Poznaniu
w Szczecinie
mgr inż. Janusz Adam Sterczewski
mgr inż. Piotr Grygier
mgr inż. Sławomir Wencel
Międzychód, 7 marca 2007 r.
Autor opracowania:
dr inż. Władysław Kusiak
Konsultacja:
prof. dr hab. Ludwik Lipnicki
prof. dr hab. Henryk Różański
SPIS TREŚCI
WSTĘP ....................................................................................................................................................................5
PROGRAM GOSPODARCZO-OCHRONNY DLA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO
PUSZCZA NOTECKA .......................................................................................................................................6
CELE I ZADANIA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO WYNIKAJĄCE Z AKTÓW
PRAWNYCH I INSTRUKCJI BRANŻOWYCH...............................................................................................7
1) USTAWA O LASACH...................................................................................................................................7
2) ZASADY HODOWLI LASU .........................................................................................................................7
3) KALENDARIUM WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z TWORZENIEM LEŚNYCH
KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH ...........................................................................................................9
4) ZARZĄDZENIE NR 62/2004 W SPRAWIE USTANOWIENIA LEŚNEGO KOMPLEKSU
PROMOCYJNEGO „PUSZCZA NOTECKA” ............................................................................................10
5) WYKAZ ISTNIEJĄCYCH LEŚNYCH KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH .........................................11
I. WARUNKI PRZYRODNICZE..........................................................................................................................12
1. Ukształtowanie terenu ...................................................................................................................................12
2. Wydmy ..........................................................................................................................................................13
3. Gleby .............................................................................................................................................................14
4. Klimat............................................................................................................................................................15
5. Stosunki wodne .............................................................................................................................................16
6. Zarys stanu zasobów leśnych (układ siedliskowy, skład gatunkowy, zasobność drzewostanów).................21
7. Ważniejsze formy ochrony przyrody na terenie LKP Puszcza Notecka........................................................24
8. Zagrożenia .....................................................................................................................................................31
II. OCENA WARUNKÓW DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ ......................................................................38
1. Przegląd ważniejszych koncepcji gospodarczych .........................................................................................38
2. Zasady prowadzenia gospodarki przeszłej wynikające z planów urządzania lasu ........................................44
3. Nasiennictwo, selekcja ..................................................................................................................................49
4. Wyłączone drzewostany nasienne .................................................................................................................50
5. Gospodarcze drzewostany nasienne ..............................................................................................................50
6. Uprawy pochodne..........................................................................................................................................51
7. Drzewa doborowe..........................................................................................................................................52
8. Szkółkarstwo .................................................................................................................................................53
9. Gospodarka łowiecka ....................................................................................................................................53
10. Użytkowanie uboczne..................................................................................................................................55
11. Zagrożena – pożary i profilaktyka przeciwpożarowa..................................................................................56
12. Projekt zabezpieczenie przeciwpożarowe LKP Puszcza Notecka ...............................................................58
13. Zagrożenia – wydobycie ropy i gazu...........................................................................................................59
III. WALORY HISTORYCZNE I KULTUROWE ...............................................................................................60
1. Osadnictwo i gospodarka leśna w przeszłości ...............................................................................................60
2. Zmiany organizacyjne i administracyjne na terenie Puszczy Noteckiej w latach 1918-2006 ......................61
3. Charakterystyka historyczno-przyrodnicza ważniejszych miejscowości na terenie Leśnego
Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ................................................................................................64
4. Zabytkowe kościoły w obrębie Puszczy Noteckiej .......................................................................................97
5. Nazewnictwo puszczańskie ...........................................................................................................................99
4
IV. UDOSTĘPNIANIE LASU ............................................................................................................................100
1. Leśna infrastruktura edukacyjna..................................................................................................................100
2. Szlaki piesze ................................................................................................................................................100
3. Szlaki rowerowe ..........................................................................................................................................101
4. Szlaki wodne ...............................................................................................................................................102
5. Szlaki konne ................................................................................................................................................102
6. Trasy motorowe...........................................................................................................................................103
7. Zagrożenia ...................................................................................................................................................103
V. KIERUNKI I SPOSOBY DOSKONALENIA GOSPODARKI LEŚNEJ W CELU REALIZACJI
PODSTAWOWYCH FUNKCJI LASU ..........................................................................................................104
1. Elementy dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i gospodarczego LKP Puszcza Notecka...................104
2. Funkcje ekologiczne, gospodarczego i społeczne LKP Puszcza Notecka ...................................................104
3. Doświadczalnictwo leśne na terenie LKP Puszcza Notecka .......................................................................105
4. Podsumowanie i wnioski .............................................................................................................................106
5. Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ....................109
VI. KIERUNKI I ZASADY WSPÓŁPRACY NA POZIOMIE REGIONALNYM I LOKALNYM..................115
1. Planowanie przestrzenne .............................................................................................................................115
2. Samorządy i organizacje pozarządowe........................................................................................................118
3. Społeczność lokalna ....................................................................................................................................119
DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE.............................................................................................................................121
LITERATURA – UZUPEŁNIAJĄCA ................................................................................................................121
SPIS TABEL........................................................................................................................................................127
SPIS RYCIN ........................................................................................................................................................128
SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................................130
ANEKS ................................................................................................................................................................131
1. Ustalenia pokonferencyjne w zakresie poprawy gospodarowania w Puszczy Noteckiej ............................131
2. Ocena oddziaływania na środowisko eksploatacji gazu ze złoża „Grotów” – wnioski ...............................137
3. Pomniki i zabytki przyrody z terenu Puszczy Noteckiej, opisane w 1938 r. ...............................................138
4. Obszary wnioskowane do włączenia do NATURY 2000............................................................................143
5. Konsultacje w zakresie kształtu Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Puszcza Notecka.............151
6. Wyniki konsultacji przeprowadzonej wśród członków Rady Społeczno-Naukowej Leśnego
Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ..............................................................................................157
7. Wyniki internetowej sondy przeprowadzonej stronie www. na temat LKP Puszcza Notecka ...................159
8. Propozycje postępowania gospodarczego według wypowiedzi leśniczych.................................................159
WSTĘP
Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka o powierzchni ponad 130 tys. ha nie obejmuje jakiś nadzwyczaj unikatowych wartości przyrodniczych. Poza kilkoma wyjątkami, które stanowią swoiste enklawy w morzu
borów sosnowych, cechuje go raczej gospodarczy charakter. Wartością natomiast tego kompleksu leśnego jest
wielkość, zwartość, miejscami pagórkowaty charakter, czytelność granic wyznaczona rzekami, niewielkie zaludnienie, znaczna zasobność w surowiec drzewny.
Drzewostany stanowią typową monokulturę o jednogatunkowym i jednopiętrowym składzie, a przy tym z
zachwianą strukturą wiekową. Większa część Puszczy Noteckiej obejmuje ubogie w składniki pokarmowe wydmy śródlądowe. Typowym siedliskiem jest więc bór świeży (puszczański), dawniej w dużym stopniu klasyfikowany jako bór suchy. Prosty podział powierzchniowy wynikający z przyjętych dotąd zasad ładu przestrzennego sprawia, że obszar Puszczy jest jak szachownica, pocięta zrębami, uprawami, młodnikami, tyczkowinami,
drągowinami i drzewostanami dojrzałymi.
Podstawowymi zagrożeniami dla tych drzewostanów były i są nadal pożary, szkodniki owadzie, zwierzyna
płowa. Do drugiej grupy zagrożeń należy zaliczyć wzmożone oddziaływanie o charakterze antropogenicznym
(np. żywiołowy i dewastacyjny dla środowiska rozwój budownictwa letniskowego, czy coroczny zbiór grzybów
na przemysłową skalę). Nowym i nieznanym dotąd niebezpieczeństwem jest zbliżające się uruchomienie w
środku Puszczy kopalni ropy i gazu ziemnego.
Brak rzek i cieków wodnych wewnątrz Puszczy, niewielkie ilości opadów atmosferycznych, stale obniżający
się poziom wód gruntowych, spóźnione przymrozki, silne wiatry powodują, że niewiele gatunków lasotwórczych wytrzymuje te tak trudne warunki. Biorąc to pod uwagę należy uznać za sukces leśników, że potrafili
ponownie przywrócić puszczański charakter temu miejscu, które 80 lat wcześniej zostało niemal doszczętnie
zniszczone przez gąsiennice motyla strzygonii choinówki.
Obecne czasy sprawiają, że nawet dla tych zdawałoby się niezmienialnych drzewostanów zaczyna szukać się
lepszego „unaturalnienia”. Tak więc zmienia się dotąd stosowane kanony, na rzecz wprowadzania większej
różnorodności. Eksperyment się rozpoczął, ale jego pomysłodawcy nie mogą mieć pełnej wiedzy o wybraniu
najwłaściwszego kierunku zmian.
Utworzenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka ma pozwolić na wypracowanie i podejmowanie właściwych decyzji gospodarczych, przy większym uspołecznieniu zarządzania i lepszym wsparciu
nauki. Wysiłek ten zawarty m.in. w treści niniejszego Programu Gospodarczo-Ochronnego ma zaowocować
nadaniu Puszczy Noteckiej bardziej naturalnego oblicza. Nie jest to droga łatwa, ponieważ skutki podejmowanych dziś decyzji znane będą za umowne lat 100, a któż jest w stanie przewidzieć, jaka wówczas będzie sytuacja?
Przewodnią myślą, która towarzyszyła sporządzaniu tego Programu była zasada, że doskonaląc własną wiedzę, osiągać będziemy lepsze efekty. A więc należy przede wszystkim przypomnieć wyniki dawniej przeprowadzonych w Puszczy doświadczeń, podjąć ich kontynuację, wskazać na dobre rozwiązania z przeszłości i przedyskutować popełniane błędy. Zapoznać się z nowymi trendami panującymi w leśnictwie i krytycznie je omówić
w odniesieniu do tego obszaru i tutejszych warunków. Dla osiągnięcia sukcesu potrzebna jest też integracja
leśników wokół wspólnego celu, bo nie da się racjonalnie gospodarować w Puszczy, ani w granicach nadleśnictwa, ani dyrekcji regionalnej. Racjonalną i mądrą gospodarkę trzeba odnosić do całości kompleksu leśnego.
Przedłożony Program ma na celu przede wszystkim doprowadzenie do skupienia działań wokół pełnej problematyki przyrodniczej i gospodarczej, bo jaka będzie w przyszłości Puszcza Notecka, taka będzie i przyszłość
leśników, a Puszcza w dobrych rękach gwarantować będzie zachowanie jej trwałości.
PROGRAM GOSPODARCZO-OCHRONNY
DLA
LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO
PUSZCZA NOTECKA
Główne założenia
Powstały 14.10.2004 r. Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka obejmuje swym zasięgiem powierzchnię 137 273
ha na terenie siedmiu nadleśnictw (Karwin, Krucz, Międzychód, Oborniki, Potrzebowice, Sieraków, Wronki), podległych
trzem regionalnym dyrekcjom Lasów Państwowych (w Pile, Poznaniu i Szczecinie).
Administracyjnie obszar ten wchodzi w skład dwóch województw (wielkopolskiego i lubuskiego), ośmiu powiatów
(czarnkowsko-trzcianecki, gorzowski, międzychodzki, międzyrzecki, obornicki, poznański, strzelecko-drezdenecki, szamotulski, chodzieski) oraz 20 gmin wiejskich: Chrzypsko Wielkie, Czarnków, Drawsko, Drezdenko, Kwilcz, Lubasz, Międzychód, Obrzycko, Pniewy, Połajewo, Rogoźno, Rokietnica, Ryczywół, Santok, Sieraków, Skwierzyna, Suchy Las, Szamotuły,
Wieleń, Wronki oraz sześciu gmin miejskich: Drezdenko, Międzychód, Wieleń, Wronki, Czarnków i Obrzycko.
Celem powołania leśnego kompleksu promocyjnego, w myśl ogólnych założeń jest:
1. Wszechstronne rozpoznanie stanu biocenoz leśnych oraz kierunków zachodzących w nich zmian;
2. Trwałe zachowanie i odtwarzanie naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki leśnej prowadzonej na podstawach ekologicznych;
3. Integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody;
4. Promowanie wielofunkcyjnej i zróżnicowanej gospodarki leśnej;
5. Prowadzenie prac badawczych i doświadczalnych dla potrzeb gospodarki leśnej;
6. Doskonalenie form współpracy ze społeczeństwem w zakresie zarządzania lasami
7. Doskonalenie funkcjonowania Służby Leśnej i edukacja społeczeństwa.
W podejmowanych działaniach powinno zmierzać się do wypromowania Leśnego Kompleksu Promocyjny Puszcza Notecka
jako waloru przyrodniczego, turystycznego i gospodarczego, przy uwzględnieniu wielofunkcyjności gospodarki leśnej, zasady zrównoważonego rozwoju i rozproszonego ryzyka. W tym kontekście należy rozważyć wprowadzenie zaleceń obejmujących:
•
Wdrożenie programu finansowego wsparcia, tj. działań związanych z bieżącym i długofalowym finansowaniem
działalności LKP Puszcza Notecka.
•
Wprowadzenie spójnego i akceptowalnego przez jednostki wchodzące w skład LKP – systemu „zarządzania”
LKP Puszcza Notecka, zwłaszcza w kontekście wymiany informacji i koordynacji działań.
•
Doskonalenie gospodarki leśnej z uwzględnieniem lokalnej specyfiki geograficznej i przyrodniczej.
•
Wprowadzenie jednolitej gospodarki łowieckiej.
•
Wdrożenie do realizacji interdyscyplinarnego projektu badawczego obejmujących najistotniejszą problematykę
dla Puszczy Noteckiej”.
•
Upowszechnienie programu dydaktyczno-szkoleniowego „Puszczański Podgrzybek” oraz wprowadzenie, wzajemnie dopełniającej się sieci turystycznej, uwzględniającej trasy rowerowe, konne, piesze, kajakowe, przełajowe, motocrosowe (jeżeli zostanie wyznaczona) oraz pozostałe obiekty turystyczno-dydaktyczne.
•
Wypromowanie produkt „Drewno wąskosłoiste z Puszczy Noteckiej”.
•
Rozważenie możliwości utworzenia, w miarę możliwości organizacyjnych i finansowych, Ośrodka Edukacji Leśnej w Jeziercach
•
Zorganizowanie przy Ośrodku Edukacji Leśnej Nadleśnictwa Oborniki „Biblioteki Puszczańskiej”.
Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Puszcza Notecka”, w myśl założeń,
winien być dokumentem o charakterze kierunkowym, określającym najważniejsze zadania do realizacji w planie
urządzania. Z powodu zakończonej właśnie (w latach 2002-2006) IV rewizji planów urządzania lasu dla wszystkich nadleśnictw puszczańskich, Program powinien przyjąć postać otwartą, to znaczy, że należy wprowadzać poprawki, które następnie będą włączane do praktyki gospodarczej.
Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Notecka
7
CELE I ZADANIA LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO
WYNIKAJĄCE Z AKTÓW PRAWNYCH I INSTRUKCJI
BRANŻOWYCH
1) USTAWA O LASACH
1.
2.
3.
4.
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. 2000, Dz. U. Nr 56, poz. 679 ze zm.)
Art. 13b.
W celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody w lasach Dyrektor Generalny może, w drodze zarządzenia, ustanawiać leśne kompleksy promocyjne.
W skład leśnych kompleksów promocyjnych wchodzą lasy będące w zarządzie Lasów Państwowych. Do
leśnych kompleksów promocyjnych mogą być włączane lasy innych właścicieli, na ich wniosek.
Leśne kompleksy promocyjne są obszarami funkcjonalnymi o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i
społecznym, dla których działalność określa jednolity program gospodarczo-ochronny, opracowywany
przez właściwego dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych.
Dla każdego leśnego kompleksu promocyjnego Dyrektor Generalny powołuje radę naukowo-społeczną, do
której należy inicjowanie oraz ocena realizacji działań podejmowanych w leśnym kompleksie promocyjnym.
2) ZASADY HODOWLI LASU
Wprowadzone w życie na mocy art. 33 Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. 2000, Dz. U.
Nr 56, poz. 679 ze zm.) zarządzeniem nr 99 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 24 grudnia
2002 r. Zasady Hodowli Lasu stanowią, że:
Postępowanie hodowlane w Leśnych Kompleksach Promocyjnych (LKP)
§ 42
Podstawą postępowania hodowlanego w LKP jest pogłębione i wszechstronne rozpoznanie warunków przyrodniczych regionu i trendów zachodzących w nich zmian. W tym celu w toku prac urządzeniowych zbiera się i
analizuje wszelkie dostępne dane na temat warunków geologicznych, wodnych i klimatycznych obszaru LKP i
określa ich wpływ na przebieg procesu glebotwórczego oraz na kształtowanie się gleb i siedlisk leśnych w ujęciu
historycznym.
Równocześnie dokonuje się rozpoznania naturalnych zespołów roślinnych i kierunków zachodzących w nich
zmian pod wpływem działalności człowieka na obszarze LKP i w strefie oddziaływania czynników zewnętrznych oraz w wyniku procesów naturalnej ewolucji w przyrodzie. W wyniku tych analiz dla każdego LKP opracowuje się:
1) mapę gleb i siedlisk leśnych,
2) mapę naturalnych i rzeczywistych zespołów roślinnych.
Na mapie gleb i w operacie siedliskowym uwzględnia się:
− typy, podtypy, rodzaje i gatunki gleb,
− stopnie ich uwilgotnienia,
− zawartość substancji organicznej, typy, podtypy i formy próchnic leśnych,
− kierunki i zasady ich rewitalizacji.
− Na mapie siedlisk określa się:
− typy siedliskowe lasu i ich odmiany krainowe i fizjograficzno-klimatyczne oraz warianty uwilgotnienia,
− stopnie degradacji lub zniekształcenia siedlisk w wyniku działalności człowieka,
− typy lasu uwarunkowane czynnikami naturalnymi.
8
Na mapie naturalnych zespołów roślinnych określa się zespoły potencjalne – czyli właściwe dla danych warunków siedliskowych lasu. Na mapie rzeczywistych zespołów roślinnych ilustruje się skład gatunkowy i strukturę drzewostanów – według gatunków rzeczywistych oraz skład i frekwencję roślinności runa leśnego.
Z porównawczej analizy map gleb i siedlisk oraz naturalnych i rzeczywistych zespołów roślinnych wyprowadza się wnioski dotyczące walorów przyrodniczo-leśnych obszaru oraz kierunków, zakresu i tempa przebudowy drzewostanów – zmierzających do stopniowego unaturalniania lasu, prowadzonego w sposób nie obniżający jego wielofunkcyjnej roli w zagospodarowaniu przestrzennym kraju. Uwzględnia się przy tym trendy sukcesji naturalnej – na podstawie obserwacji spontanicznych procesów przyrodniczych – a także wpływ dotychczasowego i przewidywanego zagospodarowania przestrzennego obszaru LKP i strefy wpływów zewnętrznych.
W tym celu należy wykorzystać procesy naturalne obserwowane w rezerwatach przyrody istniejących w LKP i
poza terenami chronionymi – w szczególności na specjalnie wydzielonych powierzchniach badawczych.
Przyjmowane w planach urządzenia lasu typy gospodarcze drzewostanów i budowa przestrzenna lasu w LKP
powinny więc zmierzać do kształtowania zespołów roślinnych zbliżonych do wzorców naturalnych z uwzględnieniem jednak uwarunkowań przestrzennych trwale modyfikujących funkcjonowanie układów naturalnych –
takich jak emisje przemysłowe i komunikacyjne, zakłócenia stosunków wodnych, presja ludności itp.
Wszystkie czynności gospodarcze w LKP należy wykonywać w sposób zapewniający konsekwentne osiąganie celów hodowlanych przy możliwie najmniejszej ingerencji w procesy naturalne.
Cele hodowlane (perspektywiczne i doraźne) powinny być jasno określone w indywidualnych zasadach hodowli i ochrony lasu dostosowanych do specyfiki poszczególnych LKP i uwzględnione w obowiązujących planach urządzenia lasu. Powinny one prowadzić do kształtowania lasu trwale zrównoważonego z warunkami przyrodniczymi i pełniącego wielofunkcyjną rolę w zagospodarowaniu przestrzennym. Należy dążyć do zapewnienia
trwałości lasu w każdym miejscu i czasie oraz ciągłości jego wszystkich funkcji przy możliwie wysokiej zasobności, różnorodności biologicznej, zachowaniu bogactwa genetycznego i strukturalnego lasu oraz wysokiej produkcyjności drzewostanów.
W wyniku rozpoznania walorów przyrodniczych obszaru LKP sporządza się, w ramach planu urządzenia lasu, program ochrony przyrody, uwzględniający zachowanie istniejących i odtwarzanie potencjalnych wartości
przyrodniczych metodami racjonalnej gospodarki leśnej. Nie zastępuje to prawnych – wybiórczych form ochrony przyrody przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody, lecz zapewnia powszechną ochronę przyrody przez
racjonalne użytkowanie i bieżące odnawianie jej zasobów z poszanowaniem walorów i wszystkich funkcji lasu
na całym obszarze LKP.
Postępowanie hodowlane w LKP uwzględnia następujące zasady:
− zachowanie w stanie naturalnym lub zbliżonym do naturalnego lub odtwarzanie metodami półnaturalnej
hodowli lasu wszystkich elementów biocenozy leśnej właściwych dla miejscowych biotopów – jako warunku
trwałości lasu i równowagi ekosystemów przyrodniczych w całym obszarze funkcjonalnym LKP;
− w zespołach leśnych o szczególnie cennych walorach przyrodniczych głównym celem gospodarki leśnej jest
ochrona tych walorów przez postępowanie hodowlane zapewniające ich trwałość, tj. racjonalne użytkowanie
i bieżącą odnawialność;
− minimalizowanie stosowania zrębów zupełnych do przypadków nieodzownych z ograniczeniem ich szerokości do 30–60 m lub powierzchni do 4 ha, z pozostawieniem nasienników w formie grup i kęp wraz z niższymi warstwami lasu oraz kęp drzew domieszkowych i drzew dziuplastych w celu wzbogacenia różnorodności,
złożoności i estetyki krajobrazu leśnego;
− pozostawienie w drzewostanach dojrzałych do odnowienia w rębniach złożonych części (do 10%) starych
drzew w formie 5–10-arowych do wieku fizjologicznej starości a nawet do ich całkowitego naturalnego rozpadu, jako ostoi licznych gatunków organizmów leśnych;
− preferowanie naturalnego odnowienia lasu, uzupełnianego w miarę potrzeb sztucznie, zgodnie z charakterem
siedlisk i z celami trwale zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej;
− gospodarowanie populacjami zwierząt łownych zgodnie z celami hodowli i ochrony lasu;
− dostosowanie zakresu i częstotliwości zabiegów pielęgnacyjnych do potrzeb zrównoważonego rozwoju
wszystkich elementów biocenozy leśnej zgodnie z charakterem siedlisk i z warunkami środowiska przyrodniczego;
− prowadzenie prac gospodarczych w lasach w sposób ograniczający do minimum uszkodzenia w pozostałych
składnikach lasu;
− wzbogacanie zespołów roślinnych, form zmieszania i struktury warstwowej lasu w dostosowaniu do naturalnej mozaikowatości siedlisk;
− zakładanie stałych powierzchni badawczych i doświadczalnych dla obserwacji zmian ilościowych i jakościowych zachodzących w środowisku leśnym bez ingerencji człowieka i pod wpływem różnego rodzaju
czynności hodowlanych;
9
− stosowanie eksperymentalnych i pilotażowych metod hodowlanych i promowanie postępu naukowotechnicznego, bazującego na podstawach ekologicznych;
− upowszechnianie osiągnięć hodowlanych w pozostałych lasach.
Całość postępowania gospodarczego w lasach wchodzących w skład LKP uwzględnia program gospodarczoochronny, ustalony odrębnie dla każdego LKP – zgodnie z art. 13b ustawy o lasach.
3) KALENDARIUM WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z TWORZENIEM
LEŚNYCH KOMPLEKSÓW PROMOCYJNYCH
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1994
8.11.1994 – po raz pierwszy pojawiła się nazwa „leśny kompleks promocyjny” w uzasadnieniu do Decyzji
nr 23 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie zagospodarowania Puszczy Białowieskiej.
19.12.1994 – powołanie przez dyrektora generalnego Lasów Państwowych pierwszych 7 leśnych kompleksów promocyjnych (Zarz. nr 30):
1. Lasy Puszczy Białowieskiej,
2. Lasy Janowskie,
3. Lasy Gostynińsko-Włocławskie,
4. Lasy Puszczy Kozienickiej,
5. Lasy Beskidu Śląskiego,
6. Bory Lubuskie.
7. Bory Tucholskie
1996
1.07.1996 – utworzenie kolejnych leśnych kompleksów promocyjnych:
8. Lasy Oliwsko-Darżlubskie,
9. Lasy Rychtalskie.
10. Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej
1997
24.04.1997 – uznanie leśnych kompleksów promocyjnych za dopuszczalną formę organizacyjną leśnictwa
w Polsce (w zmienionej Ustawie o Lasach).
2001
24.01.2001 – powołanie kolejnego leśnego kompleksu promocyjnego (Zarz. nr 30):
11. Lasy Birczańskie.
2002
30.10.2002 – powołanie następnych leśnych kompleksów promocyjnych (Zarz. nr 84, 85):
12. Lasy Spalsko-Rogowskie,
13. Lasy Mazurskie.
2004
14.10.2004 – powołanie kolejnych leśnych kompleksów promocyjnych (Zarz. nr 59, 60, 61):
14. Lasy Beskidu Sądeckiego,
15. Warcińsko-Polanowskie,
16. Sudety Zachodnie,
17. PUSZCZA NOTECKA (Zarz. nr 62)
14.10.2004 – zmiana nazwy i powierzchni LKP Lasy Puszczy Bukowej i Goleniowskiej na LKP Puszcze
Szczecińskie (Zarz. Nr 63).
13.12.2004 – powołanie leśnego kompleksu promocyjnego (Zarz. Nr 75):
18. Puszcza Świętokrzyska
2005
1.04.2005 – powołanie leśnego kompleksu promocyjnego (Zarz. Nr 22):
19. Lasy Warszawskie
10
4) ZARZĄDZENIE NR 62/2004 W SPRAWIE USTANOWIENIA LEŚNEGO
KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO „PUSZCZA NOTECKA”
Zarządzenie nr 62 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 14 października 2004 r. w sprawie
Leśnego Kompleksu Promocyjnego „PUSZCZA NOTECKA”. (ZO-731-1-22/04). Na podstawie art. 13 b ust.1
oraz art. 33 ust.1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. 2000, Dz. U. Nr 56, poz. 679 ze zm.),
zarządza się co następuje:
§ 1.
Ustanawia się Leśny Kompleks Promocyjny (LKP) „PUSZCZA NOTECKA” położony na terenie Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w: Pile, Poznaniu i Szczecinie obejmujący następujące obszary:
RDLP w Pile:
• Nadleśnictwo Potrzebowice – powierzchnia 19 181 ha, w tym: obręb leśny Drawsko (pow. 7 381 ha),
obręb leśny Potrzebowice (pow. 11 800 ha),
• Nadleśnictwo Wronki – pow. 18 971 ha w tym: obręb leśny Bucharzewo (pow. 9 144 ha), obręb leśny
Wronki (pow. 9 827 ha),
• Nadleśnictwo Krucz – pow. 18 033 ha, w tym obr. leśny Krucz (pow. 12 436 ha), obr. leśny Lubasz
(pow. 5 597 ha)
RDLP w Poznaniu:
• Nadleśnictwo Sieraków – pow. 14 135 ha, w tym: obr. leśny Bucharzewo (pow. 8 891 ha), obręb leśny
Sieraków (pow. 5 244 ha),
• Nadleśnictwo Oborniki – pow. 20 907 ha, w tym: obr. leśny Parkowo (pow. 3 703 ha), obr. leśny Oborniki (pow. 6 031 ha), obr. leśny Obrzycko (pow. 6 024 ha), obr. leśny Kiszewo (pow. 5 149 ha)
RDLP w Szczecinie:
• Nadleśnictwo Karwin – pow. 25 163 ha w tym: obr. leśny Lipki Wielkie (pow. 8 305 ha) obr. leśny Rąpin (pow. 8 501 ha), obr. leśny Karwin (pow. 8 357 ha)
• Nadleśnictwo Międzychód – pow. 20 883 ha, w tym obr. leśny Krobielewko (pow. 13 209 ha), obr. leśny Międzychód (pow. 7 674 ha)
§ 2.
1. Celem działania LKP „PUSZCZA NOTECKA” jest promocja trwale zrównoważonej gospodarki leśnej,
ochrona zasobów przyrody w lasach oraz edukacja leśna społeczeństwa.
2. LKP„PUSZCZA NOTECKA” jest obszarem funkcjonalnym o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i
społecznym.
§ 3.
Zobowiązuje się dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile, Poznaniu i Szczecinie do:
1. opracowania jednolitego programu gospodarczo-ochronnego LKP „PUSZCZA NOTECKA”
2. przekazania programu, o którym mowa w punkcie 1, wójtom gmin objętych granicami LKP „PUSZCZA NOTECKA” do wiadomości, oraz nadleśniczym Nadleśnictw: Potrzebowice, Wronki, Krucz, Sieraków, Oborniki, Karwin i Międzychód – do realizacji
3. nadzorowania realizacji tego programu.
§ 4.
Program, o którym mowa w § 3 powinien zawierać m.in. następujące zagadnienia :
1. ocenę rozpoznania stanu lasu, zwłaszcza jego walorów przyrodniczych i zagrożeń;
2. ocenę dotychczasowych kierunków i metod zagospodarowania lasu pod kątem realizacji funkcji lasu:
ekologicznych, produkcyjnych i społecznych oraz wskazanie ewentualnych zmian i korekt w tym zakresie;
3. określenie kierunków działań w celu udostępniania lasu m.in. dla potrzeb edukacyjnych, turystycznych i
rekreacyjnych;
§ 5.
Założenia i kierunki działań, określone w jednolitym programie gospodarczo-ochronnym LKP „PUSZCZA
NOTECKA” należy uwzględniać w planie urządzenia lasu Nadleśnictw: Potrzebowice, Wronki, Krucz, Sieraków, Oborniki, Karwin i Międzychód.
§ 6.
Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania.
Dyrektor Generalny Lasów Państwowych
dr inż. Janusz Dawidziuk
11
5) WYKAZ ISTNIEJĄCYCH LEŚNYCH KOMPLEKSÓW
PROMOCYJNYCH
1. LKP Bory Lubuskie
Nadleśnictwo: Lubsko (RDLP Zielona Góra); powierzchnia łączna: 32 134 ha
2. LKP Bory Tucholskie
Nadleśnictwa: Tuchola, Osie, Dąbrowa, Woziwoda (RDLP Toruń); powierzchnia łączna: 84 012 ha
3. LKP Lasy Beskidu Sądeckiego
Nadleśnictwa: Piwniczna (RDLP Kraków) oraz Leśny Zakład Doświadczalny w Krynicy
(AR w Krakowie); powierzchnia łączna: 19 650 ha
4. LKP Lasy Beskidu Śląskiego
Nadleśnictwa: Bielsko, Ustroń, Wisła, Węgierska Górka (RDLP Katowice); powierzchnia łączna:
39 883 ha
5. LKP Lasy Birczańskie
Nadleśnictwa: Bircza (RDLP Krosno); powierzchnia łączna: 29 578 ha
6. LKP Lasy Gostynińsko-Włocławskie
Nadleśnictwa: Gostynin, Łąck (RDLP Łódź), Włocławek (RDLP Toruń); powierzchnia łączna: 53 093 ha
7. LKP Lasy Janowskie
Nadleśnictwa: Janów Lubelski (RDLP Lublin); powierzchnia łączna: 31 620 ha
8. LKP Lasy Mazurskie
Nadleśnictwa: Strzałowo, Spychowo, Mrągowo (RDLP Olsztyn), Pisz, Maskulińskie (RDLP Białystok)
oraz Stacja Badawcza Rolnictwa i Hodowli Zachowawczej Zwierząt Polskiej Akademii Nauk w Popielnie; powierzchnia łączna: 118 216 ha
9. LKP Lasy Oliwsko-Darżlubskie
Nadleśnictwa: Gdańsk, Wejherowo (RDLP Gdańsk); powierzchnia łączna: 40 907 ha
10. LKP Lasy Puszczy Białowieskiej
Nadleśnictwa: Białowieża, Browsk, Hajnówka (RDLP Białystok); powierzchnia łączna: 52 637 ha
11. LKP Lasy Rychtalskie
Nadleśnictwa: Antonin, Syców (RDLP Poznań) oraz Leśny Zakład Doświadczalny Siemianice
(AR w Poznaniu); powierzchnia łączna: 47 992 ha
12. LKP Lasy Spalsko-Rogowskie
Nadleśnictwa: Brzeziny, Spała (RDLP Łódź) oraz Leśny Zakład Doświadczalny w Rogowie
(SGGW w Warszawie); powierzchnia łączna: 34 950 ha
13. LKP Lasy Warcińsko-Polanowskie
Nadleśnictwa: Warcino, Polanów (RDLP Szczecinek), powierzchnia łączna: 37 335 ha
14. LKP Lasy Warszawskie
Nadleśnictwa: Drewnica, Jabłonna, Celestynów i Chojnów (RDLP Warszawa); powierzchnia łączna:
48 572 ha
15. LKP Puszcza Kozienicka
Nadleśnictwa: Kozienice, Zwoleń, Radom (RDLP Radom); powierzchnia łączna: 30 435 ha
16. LKP Puszcza Notecka
Nadleśnictwa: Potrzebowice, Wronki, Krucz (RDLP Piła), Sieraków, Oborniki (RDLP Poznań),
Karwin, Międzychód (RDLP Szczecin); powierzchnia łączna: 137 273 ha
17. LKP Puszcze Szczecińskie
Nadleśnictwa: Kliniska, Gryfino, Trzebież (RDLP Szczecin) oraz Lasy Miejskie Miasta Szczecina
i Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny „Świdwie”; powierzchnia łączna: 61 070 ha
18. LKP Puszcza Świętokrzyska
Nadleśnictwa: Kielce, Łagów, Suchedniów, Zagnańsk, Skarżysko (RDLP Radom); powierzchnia
łączna: 68 245 ha
19. LKP Sudety Zachodnie
Nadleśnictwa: Szklarska Poręba, Świeradów (RDLP Wrocław); powierzchnia łączna: 22 866 ha
Łączna powierzchnia wszystkich 19 leśnych kompleksów promocyjnych obejmuje 990 469 ha, przy czym
LKP Puszcza Notecka zajmując 13,8% jest największy i jako jedyny położony jest na terenie trzech dyrekcji
Lasów Państwowych.
12
I. WARUNKI PRZYRODNICZE
1. Ukształtowanie terenu
Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Kondrackiego, opartej na ukształtowaniu i strukturach geologicznych teren Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka wchodzi w skład Prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego (31), Podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego (315), Makroregionu Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej (315.3), Mezoregionu Kotliny Gorzowskiej (315.33) oraz w przeważającej części Mikroregionu Międzyrzecza Warty i Noteci (315.333). Część Nadleśnictwa Sieraków, obręb Sieraków wchodzi w skład
Mezoregionu Pojezierza Poznańskiego (315.51) i Mikroregionu Pojezierza Międzychodzko-Pniewskiego
(315.512). Do Mikroregionu Obornickiej Doliny Warty (315.332) wchodzi obszar biegnący wzdłuż Warty po jej
obu stronach – od ujścia Wełny do Warty do ujścia Noteci do Warty.
Mezoregiony i Mikroregiony obszaru Puszczy Noteckiej (za Kondrackim 2001)
315.33 – Mezoregion Kotliny Gorzowskiej
315.53 – Mezoregion Pojezierza Chodzieskiego
315.51 – Mezoregion Pojezierza Pomorskiego
315.333 – Mikroregion Międzyrzecza Warty i Noteci
315.332 – Mikroregion Obornickiej Doliny Warty
315.512 – Mikroregion Pojezierza Międzychodzko-Pniewskiego
Według podziału geobotanicznego Szafera LKP wchodzi w skład Działu Bałtyckiego, Poddziału Wielkich
Dolin, Krainy Wielkopolsko-Kujawskiej.
Według regionalizacji botanicznej J.M. Mautszkiewicza, 1993, przeważająca część LKP Puszcza Notecka
należy do Obszaru: Europejskie Lasy Liściaste i Mieszane, Prowincji: Środkowoeuropejska, Podprowincji:
Środkowoeuropejska Właściwa, Działu: Brandenbursko-Wielkopolskiego (B), Krainy: Notecko-Lubuskiej (B.1),
Okręgu: Borów Noteckich (B.1.2)
Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej obszar LKP PN wchodzi w przeważającej części (Nadl. Karwin,
Nadl. Potrzebowice, Nadl. Krucz, Nadl. Międzychód – całe oraz obręby: Bucharzewo Sier., Bucharzewo Wr.
Oborniki, Kiszewo, Parkowo oraz w północnej części obr. Wronki i niemal cały obr. Obrzycko) w skład:
Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej (III),
Dzielnicy Kotliny Gorzowskiej (III.4)
Mezoregionu Puszczy Noteckiej (III.4.b)
Obręb Sieraków wchodzi w skład:
Dzielnicy Pojezierza Lubuskiego (III.6)
13
Mezoregionu Ziemi Lubuskiej (III.6.a) – część zachodnia obrębu,
Mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego (III.7.b) – wschodnia część obrębu, od drogi Kwilcz – Sieraków
Leśnictwo Kłodzisko (Nadl. Wronki) oraz część Nadleśnictwa Oborniki – Leśnictwo Objezierze i dwa oddziały
w Obrębie Obrzycko (1134 i 1134A) wchodzą w skład:
Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III.7)
Mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego (III.7.b).
Całość Puszczy Noteckiej leży w podłużnej, wyżłobionej wodami polodowcowymi części Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Występują na niej wyższe i niższe terasy, rozległe pola sandrowe oraz liczne wały wydmowe. Obszar ten przed ostatnim okresem lodowcowym był płaską równiną, powstałą w wyniku ustąpienia jeziora
plioceńskiego, zalewającego przed ponad 1 mln lat większą część nizin polskich. Niewielkie sfałdowania w
utworach plioceńskich pochodzą od ruchów tektonicznych lub erozji wód spływających z owego wielkiego
jeziora. Znajdywane niekiedy płytko pod powierzchnią iły plioceńskie mogą być również wypiętrzone przez
lądolód, jak np. odosobnione wzgórze koło Dębogóry (Góra Gliniasta 75 m n.p.m.) lub owalna wyspa wysoczyznowa w okolicach Dąbrówki Leśnej, w obrębie której leżą najwyższe wzniesienia Puszczy Noteckiej (Góra
Pożarowa 102 m i Pryskowa Górka 100 m n.p.m.).
Pod koniec epoki lodowcowej powstałe w wyniku topnienia lądolodu ogromne masy wody naniosły na ten
obszar wielkie masy piasku. W miarę opadania wód wytworzyły się terasy zalewowe, wyniesione na 25-35 m
n.p.m., na których dnie płynie Warta poniżej Międzychodu oraz Noteć. Wyżej o 25-30 m położone tereny stały
się terasą środkową (inaczej wydmową lub sandrową), o urozmaiconej rzeźbie powierzchni, silnie wyodrębniającej się z pozostałej części Kotliny Gorzowskiej. Zajmuje ona prawie całe międzyrzecze między Wartą a Notecią i to na niej znajdują się najbardziej charakterystyczne dla Puszczy Noteckiej wydmy. Terasa ta charakteryzuje się powolnym i stałym spadem wzniesienia ze wschodu ku zachodowi – od 94 do 48 m n.p.m.
W naniesionych utworach tkwiły jeszcze ogromne bryły tzw. martwego lodu. Po ich stopnieniu pozostały w
tych miejscach niecki, dziś wypełnione jeziorami lub torfowiskami. Znaleźć tu można wiele torfowisk wysokich,
wypełniających kotlinki śródwydmowe, zasilane nierzadko tylko wodami pochodzącymi z opadów atmosferycznych. Najczęściej spotykane są torfowiska typu przejściowego – jak największe z nich Bagno Chlebowo, na
którym w części środkowej jest torfowisko wysokie, a na skraju – torfowisko niskie.
Ciekawym fragmentem jest dolina Miały. Jest ona młodsza od równoległej do niej doliny Noteci i powstała
wskutek zatarasowania spływu wód polodowcowych przez oz utworzony w owym czasie koło Lubasza. Gromadzące się wody nie mogły spłynąć na północ do pradoliny, utorowały więc sobie drogę na zachód trzema równoległymi rynnami. Miała dziś płynie środkową rynną, natomiast ślady dwóch pozostałych, zatarasowanych przez
wydmy, zachowały się w postaci dolin jezior Świętego koło Miałów i Zdręczno w Mężyku. Dowodem „walki”
wód polodowcowych z nawiewanym piaskiem jest jez. Główki koło Miałów, o krętym kształcie, przez które
dawniej płynęła Miałą. Po zatarasowaniu odpływu przez wydmę rzeka znalazła sobie inną drogę, bardziej na
północ, natomiast przebieg starej doliny widoczny jest po zach. stronie wydmy na wielkiej łące (wg dokumentu
z 1565 r. były to bagna Okunino i Okuninko).
2. Wydmy
Międzyrzecze warciańsko-noteckie jest jednym z największych w Polsce obszarów wydm śródlądowych, a
przy tym obszarem niejako modelowym dla zagadnienia tworzenia się wydm. Po stopieniu lądolodu wytworzone
wtedy ogromne pola piasków sandrowych, przemytych przez wody polodowcowe, pokrywała skąpa roślinność
typu tundrowo-stepowego. Nie było więc większych przeszkód dla wiejących wówczas wiatrów zachodnich, a
okolicznością sprzyjającą tworzeniu się pagórków wydmowych było ogólne wydłużenie całego terenu w kierunku wschód-zachód.
Mimo całej pozornej jednorodności obszar Puszczy Noteckiej wykazuje konsekwentnie zróżnicowaną budowę, zarówno w przekroju wschodnio-zachodnim, jak i północno-południowym. Część zachodnia, mniej więcej
do linii Wiejce – Lubiatów, to teren deflacyjny, z którego wywiane zostały piaski wydmowe. Charakteryzuje go
płaski krajobraz (wysokości względne do 8 m), lekko tylko ożywiony powtarzającymi się nieckami i grzbietami
ostańcowymi o kierunku zachód-wschód. Spotykane tu torfowiska lub niewielkie wysychające jeziorka (Jezierce, Koza) wypełniają niecki pozostałe po wytopieniu się odosobnionych brył lądolodu.
Dalej na wschód, do linii Wronki – Krucz, leży zwarty pas najwyższych wydm, mający szerokość 6-9 km.
Powtarzają się one dość regularnie co 500-600 m w postaci ciągów poprzecznych do kierunku tworzących je
wiatrów. Wały te mają kierunek północno-południowy, tylko końce wydm są nieco zaokrąglone. Można zauwa-
14
żyć to zaokrąglenie na drogach: każda droga wchodząca na obszar najwyższych wydm raptownie skręca, podczas gdy dalej jej przebieg jest już łagodniejszy. Wydmy te mają ok. 20 m wysokości, czasem przekraczają 30
m, natomiast wielkości maksymalne to 42 m wysokości względnej (Wielka Sowa) i 98 m n.p.m. (Góra Rzecińska). Ciekawym zjawiskiem jest występowanie najwyższych punktów tych wydm tuż przy płd. krawędzi tego obszaru.
Oznacza to, że wiatry usypujące wydmy wcale nie były najsilniejsze. Im dalej ku wschodowi, tym ziarna stają się mniejsze. Te drobne piaski mają przy powierzchni strukturę luźną i zawierają między ziarnami powietrze,
które uniemożliwia wsiąkanie wody w grunt. Spływa więc ona w zagłębienia międzywydmowe, gdzie z czasem
może wytworzyć się torfowisko.
Na wschód od południka przechodzącego przez Wronki leży obszar wydm innego rodzaju – parabolicznych,
stosunkowo jeszcze niedawno ruchomych. Osiągają one wysokości nie odbiegające od wydm poprzedniego
typu: Kościana Góra 94 m n.p.m. na zachód od Klempicza czy bezimienna wydma o wysokości 93 m, znajdująca się między Klempiczem a Tarnówkiem.
Oprócz wyżej wymienionych spotyka się na całym obszarze Puszczy niezbyt wysokie (do 10 m) wydmy podłużne. Najwięcej jest ich na północ od pasa wysokich wydm i w pobliżu dolin rzecznych (np. Żydowskie Góry
koło Wronek czy Policheńskie Góry koło Starego Polichna). Charakteryzuje je dość bezładne ułożenie i niewielka na ogół długość.
Przekrój przez obszar między Wartą i Notecią na linii północ-południe również wykazuje ciekawą budowę.
Najwyższa partia to położony pośrodku teren wydmowy, z nielicznymi oderwanymi utworami morenowymi. Na
północy krawędzią występowania wydm jest dolina Miały, natomiast na południu jest ona bardzo wyraźnie zaznaczona w postaci prawie prostej linii. To raptowne podcięcie, pochodzenia najprawdopodobniej wodnego,
świadczy o utworzeniu się wydm jeszcze w okresie niecałkowitego ustąpienia lądolodu. Poza tą linią południową zachowały się jedynie drobne wydmy (tzw. ostańce) w rejonie Wartosławia i Wronek.
Na północ i południe od owego pasa najwyższych wydm leży wyraźnie od nich niższy obszar przejściowy,
pokryty piaskami i żwirami pochodzenia wodno-lodowcowego. W terenie cechuje się on płaskim krajobrazem, z
rzadka ożywionym niewysokimi wydmami podłużnymi. Do niego przylega jeszcze niższy obszar górnej strefy
terasy zalewowej dolin Warty i Noteci, pokryty dawniej piaskami rzecznymi w okresie wyższych niż obecnie
poziomów wód. Najniższy poziom stanowią obecne doliny obu dużych rzek, w których występują mady i piaski
rzeczne, wytworzone stosunkowo niedawno.
Wydmy poprzeczne utworzyły się u schyłku epoki lodowej. Wydmy paraboliczne, występujące we wsch.
części Puszczy, pochodzą z okresu bezpośrednio po ustąpieniu lądolodu, natomiast wydmy podłużne – z okresu
późnego holocenu i czasów bezpośrednio poprzedzających epokę współczesną. Proces tworzenia się wydm
został silnie zahamowany wskutek poprawy warunków klimatycznych i wkroczenia na paski roślinności: najpierw traw, potem sosen. Wpływ roślin na tworzenie się wydm wyraźnie widać na wałach najwyższych wydm
poprzecznych. Ich końce płn. są tylko lekko zagięte na zachód, natomiast na południu, gdzie lepsze nasłonecznienie sprzyjało rozwojowi flory, wędrówka piasku została prędzej zahamowana i te części wydm są bardziej
zaokrąglone.
Byłoby bardzo niekorzystne, gdyby istniały tu lotne piaski, dlatego wszędzie sadzi się i pielęgnuje las. Szkodliwa działalność wiatrów przejawia się nadal, np. na odsłoniętych grzbietach wydm, gdzie tworzą się na niewielką skalę wydmy paraboliczne młodszego typu, tzw. barchany.
3. Gleby
Gleby Puszczy Noteckiej określa się jako młode, które jednak uległy już daleko posuniętej ewolucji. Znaczące piętno na te przemiany wywarły skały glebotwórcze, szata roślinna, ukształtowanie terenu, stosunki wodne i
czynniki ludzkie. Monokultury drzewostanów sosnowych, mała zasobność naturalna skał macierzystych w koloidy i związki zasadowe oraz sprzyjające warunki do gromadzenia substancji organicznej wpłynęły znacznie na
bielicowanie gleb (nabieranie kwaśnego odczynu przy małej zawartości warstwy próchniczej).
Tutejsze skały macierzyste są zbudowane z sypkiego i luźnego materiału charakteryzującego się dużą jednolitością i dobrym obtoczeniem ziaren. Piasek tworzący wydmy jest bardzo drobny, nawet w porównaniu z innymi obszarami wydmowymi w Polsce. Większość stanowią ziarna o średnicy poniżej 0,25 mm – 54%, średnicę
0,25-0,5 mm ma 44% ziaren, a 0,5-1,0 mm – 1%. Typowe dla obszaru Puszczy procesy bielicowania zachodzą w
glebach lekkich i bardzo lekkich, ubogich w wapń i magnez, które porasta roślinność borowa, w warunkach
silnie kwaśnego odczynu. Główną rolę odgrywa w nich próchnica surowa (typu mor), tworząca się z resztek
15
roślinnych, przy udziale grzybów. Powstałe silnie kwaśne roztwory rozkładają minerały pierwotne oraz ilaste.
Wymywają one z gleby związki żelaza, glinu, fosforu i inne, tworząc kompleksowe związki humusowomineralne, co w efekcie prowadzi do powstanie poziomu bielicowego. Charakterystycznym zjawiskiem występującym w tutejszych glebach bielicowych jest wytworzenie się mniej lub bardziej zbitego poziomu iluwialnego
o miąższości 42-74 cm, przybierającego formę rudawca; wykształcił się on na ok. 90% powierzchni Puszczy.
Gleby te należą do kwaśnych i silnie kwaśnych, a duże nagromadzenie wymiennego glinu i wodoru może
oddziaływać toksycznie na system korzeniowy i funkcje fizjologiczne drzew. Zawartość substancji organicznej
cechuje się dość dużą zmiennością tak pod względem głębokości, jak rozłożenia powierzchniowego. Z kolei
rozkład i przemiana w humus substancji organicznych uwarunkowane są z reguły niedostatecznym uwilgotnieniem wierzchnich warstw gleby i nadmiernym ich zakwaszeniem. Zawartość azotu w glebach ulega znacznym
wahaniom, przy czym są one bardzo ubogie w ten podstawowy składnik odżywczy, a jego zawartość do głębokości 20 cm wynosi tylko 4% stwierdzonych zasobów w próchnicy nadglebowej. Występuje także zróżnicowana
i na ogół niska możliwość wiązania wody przez glebę.
Na podstawie danych otrzymanych w wyniku przeprowadzonych prac glebowo-siedliskowych wynika, że na
terenie LKP Puszcza Notecka dominują typy gleb bielicowych (B) i rdzawych (RD). Udział procentowy gleb
bielicowych wynosi od 30% (Nadl. Karwin) do 81% (Nadl. Wronki), a gleb rdzawych od 12% (Nadl. Wronki)
do 64,4% (Nadl. Karwin). Łącznie wymienione typy gleb w poszczególnych nadleśnictwach zajmują od 96% w
Nadl. Potrzebowice do 79% w Nadl. Sieraków. Zestawienie typów gleb w poszczególnych nadleśnictwach zamieszczono w Tab. 10.
Schematyczna mapa Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka
0
20
10
30 km
Krzyż
CZARNKÓW
Noteć
Wieleń
Drawsko
Lubasz
Drezdenko
Nadl. Potrzebowice
Nadl. Krucz
Połajewo
N oteć
Santok
Skwierzyna
Wronki
Obrzycko
War
ta
Sieraków
na
Nadl. Oborniki
W
eł
Nadl. Sieraków
Nadl. Międzychód
Warta
Rogoźno
Nadl. Wronki
Nadl. Karwin
OBORNIKI
SZAMOTUŁY
MIĘDZYCHÓD
4. Klimat
Przez obszar Puszczy, mniej więcej na linii Wronki–Gulcz, przebiega granica regionów Dolnej Warty i
Środkowowielkopolskiego, przy czym jest ona stosunkowo mało wyraźna. Obszar położony na zachód od tej
granicy, obejmujący trzy czwarte Puszczy, cechuje się najmniejszą na Nizinie Wielkopolskiej liczbą dni z pogodą mroźną (średnio w roku 28 dni). Stosunkowo rzadko występuje na tym terenie pogoda słoneczna lub z zachmurzeniem średnim dobowym nie przekraczającym 20% (37 dni). Specyfiką tego obszaru jest duża ilość dni z
dużym zachmurzeniem. Na tle reszty regionu cechuje się największą liczbą dni z pogodą chłodną i najmniejszą
dni bardzo ciepłych. Charakterystyczna jest też największa w Wielkopolsce częstość występowania pogody
ciepłej jednocześnie z bardzo dużym zachmurzeniem. Ponadto występuje tutaj największa częstotliwość pojawiania się dni z przymrozkiem i z opadem (33 dni) oraz najmniejszą liczbą dni z pogodą mroźną z jednoczesnym występowaniem opadu (średnio 12,3 dnia).
Olbrzymi, zwarty kompleks leśny wpływa, poprzez hamowanie dopływu energii słonecznej do gleby i późniejsze jej wypromieniowanie, łagodząco na wahanie temperatur. Można więc domniemywać, że teren ten cechuje występowanie swoistego mikroklimatu.
Średnia wielkość opadów atmosferycznych na terenie Puszczy waha się od 535 mm (Skwierzyna) i 536 mm
(Oborniki) do 570 mm (Drezdenko) i 567 mm (Wronki). Opady wiosenne (marzec-maj) wahają się od 115 do
124 mm, a w okresie wegetacyjnym (kwiecień-wrzesień) wynoszą od 332 do 335 mm. Maksymalną odnotowana
16
ilość opadów wynosiła od 867 mm (Wronki) do 728 mm (Skwierzyna) i 731 mm (Oborniki), minimalną wielkość opadów zarejestrowano w Drezdenku (322 mm). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi od 7,8°C do
8,1°C. Długość okresu wegetacyjnego (gdy średnia temperatura dobowa przekracza 5°C) waha się od 219 dni na
wsch. krańcu kompleksu puszczańskiego do 223 dni na zachodzie.
Mapa potencjalnej roślinności naturalnej. Opr. Polska Akademia Nauk,
Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 1995.
Skala ok. 1:600 000
Legenda:
3
5
10
11
29
44
47
49
53
64
– niżowe nadrzeczne łęgi jesionowo-wiązowe w strefie zalewów epizodycznych (Ficario-Ulmetum typicum)
– niżowe łęgi olszowe i jesionowo-olszowe siedlisk wodnogruntowych poza strefą zlewów rzecznych (Circaeo-Alnetum)
– grądy środkowoeuropejskie, odmiana śląsko-wielkopolska, forma niżowa, seria uboga
(Galio silvatici-Carpinetum)
– grądy środkowoeuropejskie, odmiana śląsko-wielkopolska, forma niżowa, seria żyzna
(Galio silvatici-Carpinetum)
– żyzna buczyna niżowa (Melico-Fagetum)
– subatlantycki acidofilny las bukowo-dębowy typu pomorskiego (Fago-Quercetum
petraeae)
– kontynentalne bory mieszane (Pino-Quercetum)
– suboceaniczne śródlądowe bory sosnowe w kompleksie boru świeżego (LeucobriumPinetum), boru suchego (Cladonio-Pinetum) i boru wilgotnego (Molinio-Pinetum)
– kontynentalny bór bagienny (Vacinio uliginosi-Pinetum)
– mszary wysokotorfowiskowe (Sphagnetalia magellanici)
5. Stosunki wodne
Obszar Puszczy Noteckiej, leżącej w międzyrzeczu Warciańsko-Noteckim jest bardzo ubogi w cieki wodne.
Przez Puszczę przebiega dział wodny III rzędu dzielący ją na zlewiska Warty, Noteci oraz Wełny. Do ważniejszych cieków wodnych płynących przez teren Puszczy i wpadających do Warty można wymienić: Kończak,
Smolnicę (Wilczak) i Rzeciński Rów. Do Noteci wpadają: Gulczanka, Miała, Rudawa, Lubiatka, Gościmka, a do
Wełny – Flinta. Powierzchnia zlewni cieków głównych w 1976 r. przedstawiała się następująco: Wełna – 2.651
km2, Flinta – 328 km2, Kończak – 228 km2, Rudawa – 105 km2 i Wilczak – 82 km2.
Ramy Skraj Puszczy tworzą dwie duże rzeki: Warta i Noteć. Są to rzeki typowo nizinne, płynące leniwie i
wylewające szeroko w okresie powodzi. Pierwsza z nich na obszar Puszczy wpływa koło Obornik na poziomie
terasy środkowej i aż do Międzychodu jej dolina niezbyt wyróżnia się w krajobrazie. Odcinek Warty od Obornik
po Santok ma długość 137 km, średni spadek rzeki wynosi zaledwie 0,018%. Noteć na 85-kilometrowym odcin-
17
ku Ciszkowo–Santok ma nieco większy spadek – 0,021%. Szeroka jej dolina jest zmeliorowana, a sama rzeka,
ze względów żeglugowych (łączy Wisłę i Odrę) została pogłębiona i „skanalizowana”, a na górnym odcinku
(powyżej Czarnkowa) ujęta w śluzy. Kolejną największą rzeką jest Wełna, stanowiąca wsch. granicę Puszczy.
Dolny odcinek Wełny, o urozmaiconym i krętym przebiegu, obfituje w osobliwości przyrodnicze. Prawym jej
dopływem jest Flinta, uchodząca koło Rożnowa Młyna.
Najważniejszą rzeką wnętrza Puszczy jest Miała (jak wskazują zapiski z XV i XVI w., dawniej nazywana
Białą). Wypływa z łąk na zachód od Nowiny, a uchodzi po 62 km do Starej Noteci koło Drezdenka. Płynie ciekawą doliną o przeszło dwukrotnie większym spadku od równoległej dolinu Noteci. Spływ jej wód powstrzymują tamy w Mężyku, Miałach, Kamienniku i Chełście; gdyby nie one, zniknęłyby malownicze jeziora, przez które
rzeka przepływa. Innym większym dopływem Noteci jest Gulczanka, wypływająca w okolicach Lubasza. Ma
długość 29 km, a w końcowym odcinku znaczny spadek (średnio dla całej rzeki 0,25%). Do Noteci, w zachodniej częsci Puszczy uchodzą także Rudawa, Lubiatka i Gościmka.
W płd. części Puszczy płyną dwa znaczniejsze dopływy Warty. Kończak (Stobnica) bierze początek na rozległych bagnach leżących na południe od Połajewa. Na terenach leśnych tworzy naturalne koryto wcięte w otaczające wydmy. Dolina Kończaka jest oazą liściastej zieleni wśród borów sosnowych. Podobną doliną płynie
Smolnica (Wilczak), wypływająca koło wsi Kamionka, a uchodząca po 15 km koło wsi Smolnica. Płynące po tej
stronie Puszczy Wełna, Kończak i Smolnica musiały swe doliny utorować przy końcu okresu lodowcowego w
naniesionym uprzednio materiale akumulacyjnym. Powstały w ten sposób tzw. meandry wgłębione, szczególnie
ciekawe w przypadku doliny Kończaka (niższej o 10-18 m od otaczającego terenu).
Długość rzeki Warty, stanowiącej południową granicę Puszczy Noteckiej, od Obornik do Santoku wynosi
137 km, Noteci, będącej północną granicą, od Ciszkowa do Santoku (miejsca ujścia do Warty) – 85 km, a Wełny, płynącej na wschodnim krańcu Puszczy – około 25 km.
Obszar Puszczy cechuje się nieco większym bogactwem jezior i stawów. Jeziorność południowej części nadleśnictw: Sieraków i Międzychód jest większa od 2%. Obecnie na terenie Puszczy Noteckiej znajduje się 50
jezior i ok. 40 stawów. Jeziora położone są w czterech głównych zgrupowaniach: Pierwsze – Pojezierze Sierakowskie (północny teren nadleśnictw Sieraków i Międzychód): Radziszewskie (pow. 45,1 ha, gł. maks. 12,1 m),
Chojno (56,2 ha i 10,1 m), Bucharzewskie (13,1 ha i 4,8 ha), Kubek (69 ha i 3,5 m), Lichwińskie (50,3 ha i 5,1
m), Mnisze (25,4 ha i 4,9 m), Kłosowskie (137,8 ha i 14,3 m), Barlin (103,2 ha i 3,2 m), Piaskowe (13,7 ha i 5,8
m), Niedziółka (27 ha), Duży Szeken (11,8 ha i 2,0 m), Młyńskie (34,4 ha i 6,5 m), Radgoskie (46 ha i 4,2 m),
Szenin (19,7 ha i 7,2 m), Głęboczek (10 ha i 3,6 m), Mierzyńskie (48 ha i 8,9 m), Średnie (6 ha), Szeken Mały
(4 ha).
Drugą grupę – jeziora mialskie, usytuowane szeregowo w dolinie rzeki Miały (nadleśnictwa Krucz i Potrzebowice): Kruteckie (71,2 ha, 2,0 m), Białe (108,8 ha, 2,7 m), Górne (29,1 ha i 1,4 m), Bąd (21,1 ha 1,8 m),
Wielkie (33,5 ha i 1,5 m), Główki (19 ha 1,6 m), Księże (8 ha i 1,5 m), Małe (9 ha i 1,1 m), Mileczki (4 ha i 1,2
m), Święte (6 ha i 2,4 m), Wielkie (34 ha i 1,5 m), Zdręczno (6 ha).
Trzecie – skupisko to jeziora soleckie, leżące w północnej części Nadleśnictwa Karwin: Gostomie (55,3 ha i
17,6 m), Łąkie (65,4 ha i 8,8 m), Solecko (165 ha i 6,2 m), Piersko (17,5 ha i 13,1 m), Siwino (16,3 ha i 4,4 m),
Glinki (24,0 ha i 2,4 m), Zdroje (29,8 ha i 8,4 m), Solczyk (9,1 ha i 6,2 m), Rąpino (55 ha i 0,7 m), Kliczyna
(18,9 ha, 8,9 m), Lubowo (Lubiatowskie) (100,1 ha i 8,0 m), Grotowskie (13,4 ha i 0,4 m), Niewilno (13,2 ha i
1,6 m), Miel (6 ha).
Czwartą grupę stanowią jeziora nowokwileckie: Długie (12 ha i 9 m), Piast (13 ha i 3,0 m), Perskie (18 ha i
3,1 m), Moczydło (3 ha), Orzołek (8 ha), Rakówko (4 ha) Warsz (8 ha), Zieleniec (7 ha).
Z innych jezior należy wymienić: Ciszkowskie (Mirocin – 4 ha), Duże (Lubaskie) (42 ha i 11,2 m) oraz oraz
malownicze, znajdujące się wewnątrz Puszczy jeziora: Pokraczyn i Ósemka oraz Rzecińskie (34 ha i 0,8 m),
które w zasadzie już w pełni zarosło, choć jeszcze do niedawna miało powierzchnię lustra wody 34 ha. Ostatnio
zostało ono zgłoszone do obszaru Natura 2000.
W granicach obrębu Sieraków, leżącego po południowej stronie rzeki Warty występuje wiele (najwięcej na
terenie LKP) zbiorników wodnych oraz cieków wodnych. Są to: Jezioro Lutomskie (173 ha i 15 m gł.), Śremskie
(138 ha i 45 m), Ławickie (90 ha i 36 m), Jezioro (63 ha i 33 m), Mnich (25 ha i 5 m), Wielkie (261 ha, 30 m),
Białokoskie (146 ha, 31 m), Kuchenne (63 ha, 17 m), Chrzypskie (304 ha, 15 m), Chalinek (6 ha), Janukowo (33
ha, 21 m), Moczydło (6 ha), Głęboczek (9 ha), Białeckie (36 ha), Liśnica (19 ha), Charcickie (14 ha), Koszynek
(7 ha), Młyńskie (20 ha), Kuchenne k. Prusimia (32 ha) Kilkowskie oraz Widzno, Okienko, Krwawe, Bukowiecko, Golęczewskie, Bragant, Małe, Kwileckie, Długie, Niedziółka, Mościejewo. Jest także kilka jezior leśnych
(bez nazwy) oraz stawów hodowlanych.
Przez teren nadleśnictwa przebiega na długości ok. 15 km Warta, rozdzielając obręby Sieraków i Bucharzewo Sierakowskie. Największym lewobrzeżnym dopływem Warty jest Oszczynica (Oszczenica), Szczanica, a jej
mniejszymi dopływami są: strugi Lichwińska, Niedziółka, Kłosowska, Samita, Prusimska (Bielina), Jaroszewska, Górska, Krzymień, Śremska, Bnińska oraz strumienie: Kwilecko i Mianka.
18
Należy przyjąć, że z uwagi na proces obniżania się wód gruntowych, powierzchnia jezior ulega znacznemu
zmniejszeniu. Zwraca też uwagę brak jezior i stawów na obszarze Nadleśnictwa Oborniki. Choć z racji pozyskania torfu w rejonie Bagna Chlebowo, utworzyło się tam wiele zbiorników wodnych. Brakuje też jezior w zachodniej części nadleśnictw: Międzychód i Karwin (obręby: Krobielewko i Lipki Wielkie). Generalnie najgorsze
stosunki wodne, ze względu na brak jezior i cieków wodnych oraz przebiegającą granicę zlewni Warty i Noteci i
rzeźbę terenu występują w środkowej części Puszczy.
Urządzanie lasu szacowało, że w 1969 r. na terenie Puszczy było 815 ha bagien, przy czym najwięcej ich odnotowano na terenie Nadleśnictwa Karwin – 103 ha, a najmniej w Nadleśnictwie Boruszynek – 23 ha. Z reguły
ich powierzchnie były nieduże, a część z nich okresowo wysychała. Zwracano jednakże uwagę na ich duże znaczenie biocenotyczne.
Na wzniesieniach i stokach wydm poziom wód gruntowych biegnie poniżej 4 metrów (według ul. wody
gruntowe występują na głębokości 10-20 metrów), natomiast w obniżeniach międzywydmowych woda gromadzi
się, w niektórych okresach w strefie 100-200 cm. W ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się na obszarze Puszczy stałą tendencję powolnego obniżania się lustra wód gruntowych. Przy czym obszar Puszczy Noteckiej określa się jako duży i stabilny zbiorniki wód podziemnych.
Dominującym typem gospodarki wodnej w glebie o podobnych właściwościach jest typ przemywny, który
charakteryzuje się ruchem wody skierowanym w głąb gleby. W tym typie, zwanym także opadowo-retencyjnym,
mamy do czynienia z gospodarką wodną w glebie, opartą wyłącznie na wodzie opadowej, przesiąkającej w głąb
gleby. Niski poziom wód gruntowych nie wpływa na uzupełnienie zasobów wody, ponieważ podsiąkanie kapilarne nie dosięga strefy korzeniowej. Przemywny typ stosunków wodnych oraz duża przepuszczalność utworów
glebowych umożliwia intensywną infiltrację wód opadowych, jednak na terenach wydm słabo związanych i
ulegających powierzchniowemu rozwiewaniu wody opadowe nie wsiąkają tak łatwo. Powstaje wówczas, charakterystyczny poziom wód zawieszonych, który najczęściej występuje w zasięgu gęsto rozwiniętego systemu korzeniowego. W związku z tym można obserwować zjawisko występowania warstw suchych, oddzielających
poziom nasiąknięty wodami opadowymi od wilgotniejszych warstw głębszych.
Z zapisów urządzeniowych wynika, że wały wydmowe zbudowane są w około 75% z drobnego piasku i tereny te odznaczają się niekorzystnymi warunkami powietrzno-wodnymi, gdyż woda opadowa, ze względu na
przeszkodę w postaci powietrza wypełniającego przestrzenie między ziarenkami piasku, trudno przenika w głąb
gleby. Ten czynnik sprawia, że znaczne ilości wody opadowej spływają po zboczach do zagłębień międzywydmowych.
Problem poprawy stosunków wodnych w Puszczy Noteckiej był wielokrotnie poruszany, jednakże z racji
ówczesnych zainteresowań ukierunkowanych na odwadnianie siedlisk bagiennych i wilgotnych nie był pierwszoplanowym zagadnieniem. W 1976 r. Biuro Studiów i Projektów Lasów Państwowych opracowało Studium
Generalne w zakresie małej retencji wód powierzchniowych na terenie Puszczy Noteckiej. Wnioski końcowe
wspomnianego dokumentu brzmiały: z ogólnej powierzchni 118.616 ha obszaru Puszczy do melioracji zakwalifikowano 5923 ha co stanowi 5% ogółu powierzchni. Około 48.000 ha obszaru siedlisk suchych wymagających
nawodnień i uzupełnień niedoborów wody ze względu na bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu, szereg wzniesień i
wydm, brak cieków i jezior nie ma możliwości wykonania jakichkolwiek nawodnień. W związku z tym, tam
gdzie istnieją możliwości proponowano wykonać 152 ha zbiorników zalewowych i 13 ha zbiorników kopanych
oraz 42 ha zbiorników opartych na pompowniach co łącznie da zwiększenie lustra wody powierzchniowej o 207
ha, a w stosunku do istniejących 2122 ha, da zwiększenie o ca 10%, a więc nieznacznie. Zbiorniki te mają na
celu podtrzymanie lustra wody gruntowej i utrzymywanie wilgotności powietrza, a jednocześnie polepszenie
warunków sanitarnych lasu. Na siedliskach wilgotnych proponuje się wykonanie jedynie renowacji rowów, z
całkowitą odbudową odcinków zniszczonych, z koniecznością budowy przepustów z zastawkami dla regulacji
odpływu.
Pomimo więc, że na siedliskach: Bs, Bśw zdegradowanego w 100%, a na Bśw o poziomie wód gruntowych
2-3 metrów, w ca 50% zaplanowano nawodnienia, to z powodu braku możliwości zaproponowano pozostawić je
bez zmian. Na siedliskach: BMśw, Lśw i dawnego LM zalecono renowację istniejących rowów oraz regulowanie odpływu zastawkami. Z kolei na siedliskach wilgotnych i bagiennych: Bw, BMw, Bb, Lw, Ol, OlJ proponowano dokonanie renowacji rowów oraz budowę zastawek w celu regulowania odpływu.
W ewidencji nadleśnictw znajdowało się wówczas 465 km rowów melioracyjnych, których stan był zróżnicowany. Generalnie rowy były zamulone i zarośnięte, a budowle przejazdowe często zniszczone. Na rowach nie
było zbudowanych urządzeń piętrzących wodę. Długość rowów melioracyjnych wynosiła ma początku lat 90. –
488 km. Szczegółowy wskaźnik powierzchni zmeliorowanej w poszczególnych obrębach jest różny. Najwyższy
był w istniejącym jeszcze wówczas obrębie Boruszynek (0,195), a najniższy w obrębach: Lipki Wielkie (0,003) i
Krobielewko (0,011). Brak rowów wykazano w obrębie Bucharzewo I. Najwyższy wskaźnik gęstości rowów
(długość rowów/powierzchnię zmeliorowaną) był w obrębie Parkowo (0,127), a najniższy w sąsiednich obrębach: Lubasz (0,058), oraz Boruszynek (0,053). Na przestrzeni 10 lat (1982-1991) rozmiar wykonanych konser-
19
wacji i remontów rowów był niski, dużo prac zarejestrowano jedynie w obrębie Drawsko 185,5 km. Ponadto, z
ważniejszych zadań wykonanych przez inne podmioty zajmujące się pracami melioracyjnymi, w latach 19761992 wykonano na terenie województwa pilskiego: regulację cieku Wilczak (Klempicz – Miłkowo), odbudowę
górnego odcinka cieku Kamiennik, wybudowanie na rzece Flincie w miejscowości Piłka-Młyn zbiornika retencyjnego, budowę stawów rybnych o powierzchni 23 ha w miejscowości Kwiejce, modernizację stawów Elżbiecin (96 tys. m3), budowę zbiornika Smolnica na cieku Wilczak.
Zakładano, że w ramach programu małej retencji w Puszczy należałoby w pierwszym etapie wykopać 59
zbiorników wodnych, a następnie przystąpić do modernizacji sieci wodno-melioracyjnej, koncentrując się na
dozbrojeniu sieci urządzeń piętrzących i wodnych oraz przystąpić do budowy pozostałych zbiorników wodnych
przewidzianych do wykonania w opracowanym w 1976 roku studium generalnym w zakresie malej retencji dla
Puszczy Noteckiej.
W ramach uzupełnienia do urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Oborniki w roku 1995 sporządzony został przez Biuro Studiów i Projektów Leśnictwa w Łodzi – Plan melioracji wodnych dla obrębów
Oborniki, Obrzycko i Kiszewo. Z zawartej w nim oceny stanu urządzeń melioracyjnych wynika, że w większości przypadków brak był ich konserwacji, co doprowadziło do zamulenia przepustów (30-80% – obręb Obrzycko), czy znacznego zamulenia dna i braku właściwego przekroju poprzecznego umożliwiającego pełne odwodnienie a także braku połączenia istniejącej sieci rowów z odpływami istniejącymi na gruntach obcych przyległych do terenów leśnych – obrębu Oborniki. Z kolei w obrębie Kiszewo stwierdzono, że "Niektóre rowy nie
były konserwowane przynajmniej przez ostatnie 4-5 lat, przez co nie mogły pełnić swoich celów. Ze względu
jednak na znaczne zmniejszenie opadów w ostatnich latach, brak konserwacji nie miał widocznego ujemnego
wpływu na tereny leśne przyległe do cieków".
Z lektury obowiązujących planów urządzania lasu opracowanych dla poszczególnych nadleśnictw wynika, że
do wykonania planowane są jedynie prace konserwacyjne rowów oraz czyszczenia przepustów. W roku 1996
Biuro Studiów i Projektów Leśnictwa ukończyło na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile
opracowanie programu małej retencji dla Nadleśnictw Potrzebowice, Krucz i Wronki. W wyniku realizacji tego
projektu, przy dotacji Funduszy Phare wykonano 17 zbiorników wodnych. W przyszłości program planowano
poszerzyć o pozostałe nadleśnictwa puszczańskie.
W wydanym Zarządzeniu nr 11 i 11A dyrektora generalnego Lasów Państwowych problem retencji wodnej
w lasach został potraktowany jako czynnik decydujący o trwałości lasów. Doświadczenia z praktyki wskazują,
że dotychczas większość prac melioracyjnych koncentrowała się wokół zagadnienia uproduktywniania siedlisk
wilgotnych i bagiennych. Poprawa warunków wilgotnościowych na siedliskach suchych poprzez nawodnienia,
ze względu na ograniczone zasoby wodne, priorytet gospodarki rolnej oraz wysokie koszty, nie rekompensują z
reguły zwiększonego przyrostu drewna, nie powinna być realizowana. Nadto nierealne jest zwiększenie przyrostu drzewostanów rosnących na siedliskach suchych, gdyż te z reguły położone są wyżej w stosunku do cieków
w strefie wododziałów, gdzie występują na ogół gleby przemyte i ubogie, dlatego w ramach melioracji siedlisk
suchych proponuje wykonywać zabiegi zwiększające retencyjność użyteczną gleby – wprowadzanie podszytów,
stosowanie nawożenia mineralnego oraz wykonywanie rowków chłonnych. Wprowadzanie podszytów, ze
względu na wzbogacanie gleby w próchnicę, wytwarza warstwę chroniącą przed parowaniem. W tym celu zaleca się w szczególności sadzić lipy, dąb bezszypułkowy, bez czarny, bez koralowy, jarzębinę i jałowiec. Nawożenie, z kolei, zwiększa zawartość składników pokarmowych w glebie i podnosi jej retencję. Za interesującą można uznać propozycję kopania rowków chłonnych. Powinny być one wykonywane na terenach pochyłych, na
których występuje powierzchniowy spływ opadów atmosferycznych. Także na szybkie spływanie wody ze zboczy wydm zwracano uwagę w operatach urządzania lasu.
Z racji przeważającego rodzaju gleb występujących w Puszczy Noteckiej i związanej z tym dużej ich podsiąkalności, znane jest z literatury i przekazów ustnych zjawisko podniesienia się, na skutek wycięcia lasu na większej powierzchni, poziomu wody gruntowej i powstanie małych oczek wodnych. Tłumaczy się to zmniejszeniem
parowania terenowego, przez wyeliminowanie transpiracji istniejącego wcześniej drzewostanu oraz zniekształceniu przez głęboką orkę naturalnego drenażu pionowego, jaki stanowiły martwe korzenie drzew, ułatwiające
wsiąkanie wolnej wody z górnej warstwy gleby w głąb. Także w 1992 r., na blisko 6.000 ha powierzchni, jaka
powstała po pożarze lasu w nadleśnictwach Potrzebowice i Wronki zauważono podwyższenie się poziomu wód
gruntowych i pojawienie się wody w zagłębieniach. Zjawiska te inspirują do przemyślenia wielkości teoretycznego modelu zrębu zupełnego, który powodowałby podniesienie poziomu wód gruntowych.
Rolą małej retencji w lasach nie jest gromadzenie użytecznych, tzn. nadających się do bezpośredniego gospodarczego użycia zapasów wody lecz zmiana uwilgotnienia siedlisk, podniesienia poziomu wód gruntowych i
zmiana mikroklimatu. Głównymi efektem melioracji wodnych jest poprawa warunków siedliskowych, a w następstwie zwiększenie przyrostu drzewostanów. Oprócz strat w gospodarce leśnej, lokalizowane na terenach
leśnych zbiorniki wodne będą, szczególnie w odniesieniu do drzewostanów występujących na siedlisku borów
suchych i świeżych, wywierać korzystny wpływ. Bowiem poprzez uwilgotnienie tych siedlisk, drzewostany
20
zwiększą swą odporność na czynniki zewnętrzne, a także spełniają rolę przeciwpożarową lub umożliwiają pobór
wody do nawodnień i deszczowania szkółek. Inni uważają, że główne efekty melioracji, to zwiększenie przyrostu i bonitacji drzewostanu, głównie jednego gatunku – sosny, którą praktycznie zalesiało się wszelkie zmeliorowane lasy. Na funkcje przyrodnicze związane z zakładaniem zbiorników wodnych w lesie zwracają najnowsze
opracowania. Zwiększenie bowiem ilości wody powoduje uwilgotnienie i bioróżnorodność siedlisk i staje się
źródłem wody dla zwierzyny, miejscem bytowania niektórych gatunków zwierząt np. bobrów i ptactwa wodnego, a także może przynieść gospodarcze funkcje jak hodowla ryb, czy też pełnić może rolę przeciwerozyjną.
Jak wynika z doświadczeń pierwszy etap prac zmierzający do opracowania programu retencji powinien zawierać szczegółowy wykaz:
− siedlisk i terenów wilgotnych oraz bagiennych,
− lasów wodochronnych,
− bagien, zbiorników wodnych i cieków,
− ewidencje urządzeń wodno-melioracyjnych.
Dla uzyskania pełnych informacji charakteryzujących stosunki hydrologiczne w zlewniach należy dysponować takimi parametrami jak relacje: warunki klimatyczne a zapotrzebowanie na wodę w lesie; poziom zalegania
wód gruntowych a głębokość ukorzeniania się drzew; roczny cykl zapotrzebowania na wodę dla różnych gatunków drzewostanu a odpływ ze zlewni.
Rozwiązanie problemów hydrologicznych dla Puszczy Noteckiej staje się jedną z najważniejszych kwestii
stojących przed leśnikami. Jednakże nie da się spraw gospodarki wodnej sprowadzić tylko do kwestii np. małej
retencji. Należy problem postrzegać dużo szerzej, a więc w powiązaniu ze zlewnią (przez środek Puszczy przebiega jej granica), z glebami, rzeźbą terenu. Poprzez rozpoznanie warunków klimatycznych w powiązaniu z
występującą na obszarze Puszczy roślinnością (drzewiastą) oraz przyjętym sposobem gospodarowania w lesie
można wypracować pełną koncepcję regulacji stosunków wodnych. Przy tworzeniu nowych zbiorników i cieków
wodnych, nie bez znaczenia jest także aspekt krajobrazowy i turystyczny. Świadczyć o tym może, na przykład
rozwój turystyki i osadnictwa letniskowego nad jeziorami znajdującymi się wzdłuż rzeki Miała – najważniejszego cieku wodnego biegnącego wzdłuż Puszczy. Z punktu widzenia gospodarczego wartą zainteresowania koncepcją jest eksploatacja kruszyw na obrzeżach Puszczy. Takie kopalnie znajdują się np. w Rosku, Chełście czy
Klempiczu i mają wpływ na kształtowanie się stosunków wodnych, pełniąc także określone funkcje przyrodnicze oraz gospodarcze (np. jako rezerwuar wody dla celów przeciwpożarowych).
Z uwagi na specyfikę Puszczy Noteckiej, jej wielkość oraz ubogie i zdegradowane siedliska, wszelkie kroki
należy czynić ostrożnie, koncentrując się w pierwszej kolejności – po rozpoznaniu potrzeb – na inwentaryzacji i
odtwarzaniu dotychczas istniejących urządzeń wodno-melioracyjnych i wykorzystując informacje historyczne z
tego zakresu, np. o lokalizacji młynów na ciekach puszczańskich.
Uroku dodają Puszczy dodają zbiorniki wodne. W większości są akweny typu wytopiskowego, położone w
nieckach powstałych wskutek wytopienia się odosobnionych brył lądolodu. Jeziora sierakowskie, położone na
prawym brzegu Warty między Chojnem i Mierzynem, to największa grupa akwenów w Puszczy Noteckiej. Na
wschód od Zatomia są to jeziora o wydłużonym kształcie, jednak nie typu rynnowego. Są one dość płytkie, leżą
powyżej poziomu doliny Warty i powstały z wytopienia brył martwego lodu. Położone są w mniej więcej równej
odległości (ok. 500 m) od rzeki i utrzymywane są na obecnym poziomie przez wody gruntowe związane z Wartą, a ich płn. krańce wcinają się w obszar wysokich wydm. Niektóre dla zachowania wymagają spiętrzenia przez
tamy (Kubek, Niedziółka, Lichwińskie). Akweny położone na zachód od jez. Barlin leżą o kilka metrów niżej i
mają odmienne, owalne kształty. Te zbiorniki wnoszą się tylko na kilkadziesiąt centymetrów powyżej poziomu
Warty (np. Jez. Radgoskie 30 cm), więc wiosenne przybory podnoszą poziom lustra wody w postaci tzw. cofki –
czasem nawet o kilka metrów.
Podobnego typu jeziora leżą w okolicach Gościmia, Grotowa i Lubiatowa. Mają one różne kształty: od wydłużonych, wcinających się w pas wydm (Solecko) – po owalne, z licznymi półwyspami (Łąkie, Gostomie).
Położone są też na różnych wysokościach (28-48 m n.p.m.).
W okolicach Kwiejc znajduje się rozproszona grupa niedużych jezior, o kształcie owalnym lub okrągłym.
Leżą one wyżej niż akweny z dwóch wymienionych wcześniej grup.
Jeziora mialskie są grupą zbiorników rynnowych, położonych w polodowcowej dolinie Miały (dawniej składającej się z trzech równoległych rynien). Jeziora Główki, Święte i Zdręczno, które straciły połączenie z rzeką,
płycieją i zarastają. Pozostałych osiem jezior, przez które przepływa Miała, utrzymywanych jest przez tamy;
gdyby spiętrzenia te rozebrać, płytkie jeziora spłynęłyby zaraz Miałą do Noteci.
Zanikły już prawie zupełnie jeziora bagienne, powstałe w obniżeniach terenu w okresie wysokiego poziomu
wód gruntowych (szczególnie po klęsce strzygoni choinówki). Były one bardzo płytkie i w krótkim czasie zmieniły się w torfowiska i łąki. Pozostało już tylko jezioro: Rzecińskie, a inne są w ostatniej fazie zarastania. Zupełnie wyjątkowe są za to dwa jeziorka zwane Ósemka i Pokraczyn – zbiorniki typu międzywydmowego. Jez. Duże
w Lubaszu, to jezioro moreny dennej typu przyozowego.
21
Wszystkie jeziora puszczańskie mają swoiste warunki hydrobiologiczne. Woda jest w nich na ogół mało przejrzysta, szczególnie w płytszych zbiornikach. Z przyległych terenów spływają do jezior szczątki organiczne, a na
dnie leży spora warstwa mułu (w jeziorach mialskich do 6 m głębokości). W większości jezior „zakwitają” sinice.
Czynniki te znacznie ograniczają atrakcyjność jezior pod względem turystycznym, a kąpieliska czy ośrodki wypoczynkowe mogły powstać tylko nad kilkoma. Niestety, z powodu bardzo dynamicznie rozwijającego się ruchu
letniskowego, jeziora ulegają degradacji, np. szczególnie w dolinie Miały, np. Białe.
Należy też wspomnieć o istniejących w Puszczy stawach rybnych. Znaleźć je można (pojedyncze i występujące w zespołach) w dolinach małych dopływów Warty i Noteci, m.in. koło Borowego Młyna, Drawskiego Młyna, Goszczanowa, Hamrzyska, Sierakowa, Wronek. Specyficznym typem sztucznych akwenów są zbiorniki
powstałe wskutek wybierania torfu na terenie Bagna Chlebowo.
Polepszenie warunków hydrologicznych w Puszczy Noteckiej jest jedną z najważniejszych kwestii stojących
przed leśnikami. Regulacja stosunków wodnych realizowana jest poprzez program małej retencji, polegający na
spiętrzaniu niewielkich cieków i tworzeniu nowych akwenów oraz odbudowie wcześniej istniejących. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych Lasy Państwowe, rozpoczęły na terenie Puszczy realizację tego programu, w ten
sposób powstały, np. akweny w rejonie Klempicza i Krucza.
6. Zarys stanu zasobów leśnych (układ siedliskowy, skład gatunkowy,
zasobność drzewostanów)
Puszcza Notecka, pomimo nazwy, wielkości i zwartości, cechuje się bardzo ubogim składem gatunkowym
roślin. Bardziej adekwatna byłaby może nazwa Bory Noteckie, gdyż teren ten porasta w zasadzie tylko sosna
(Pinus silvestris L.). Podejmowano wiele prób zmierzających do „złamania” tego monolitu. Na przeszkodzie
zmiany składu gatunkowego stanęło jednak wiele czynników jak uboga gleba i brak składników pokarmowych,
brak wody, szkody wyrządzane przez zwierzynę, spóźnione przymrozki.
Szczegółową charakterystykę zasobów leśnych LKP Puszcza Notecka zawarto w Tab. 1-9 i Tab.11, 46
Na terenie LKP zdecydowanie dominują siedliska borowe, należące do najuboższych. Udział siedlisk borowych (Bs, Bśw, Bw, Bb, BMśw, BMw, BMb) wynosi 86,97%, w tym Bśw stanowi 65,51%, a BMśw – 20,09%.
Udział siedlisk lasowych (LMśw, LMw, LMb, Lśw, Lw) wynosi 11,96%, w tym LMśw zajmuje 6,50%. Powierzchnia siedlisk wilgotnych Ol, OLJ i Lł wynosi 1,07%.
W ramach kolejnych rewizji urządzania lasu zwiększa się powierzchnia żyźniejszych typów siedliskowych
lasu (BMśw i LMśw) a maleje udział siedlisk uboższych (Bs i Bśw). Statystyczna więc poprawa stanu siedlisk
wynika przede wszystkim z coraz pełniejszego i dokładniejszego ich zbadania, poprzez wykonanie badań glebosiedliskowych. Zakłada się, że poprzez poprawę stosunków wodnych oraz wprowadzanie gatunków liściastych
także poprawią się warunki siedliskowe. Jednakże tak duże zmiany powodują reperkusję w długoterminowym
planowaniu składów gatunkowych upraw, szczególnie przy przeklasyfikowaniu siedlisk BMśw na LMśw.
Należy zaznaczyć, że obręb Sieraków składem siedlisk znacznie odbiega od przeciętnej dla LKP (np. Lśw
stanowi tam aż 40,07% wszystkich siedlisk tego typu).
Z przekazów historycznych wynika, że w ostatnich dwóch stuleciach na terenie Puszczy Noteckiej przeważały monokultury sosnowe. Z uwagi na brak precyzyjnych danych, odnoszących się zwłaszcza do granic Puszczy,
o zmianie składu gatunkowego należy wypowiadać się bardzo ostrożnie. Powierzchnia Puszczy Noteckiej (a
ściślej nadleśnictw administrujących na jej terenie) latach 1962 (tj. od czasu definitywnego urządzania lasu) do
chwili obecnej wzrosła o ok. 15 tys. ha. W tym samym czasie uległa zmianie powierzchnia lasów administrowanych przez nadleśnictwa puszczańskie, przede wszystkim przez Nadleśnictwo Międzychód, poprzez przejęcie na
przykład leśnictw: Goraj i Lubikowo. Odnotować jednak można pewien trend, charakteryzujący się spadkiem
udziału gatunków iglastych. W ciągu ostatniego stulecia udział gatunków iglastych obniżył się o 3-4%. Należy
wspomnieć, że pomimo zdawałoby się monotonii borów sosnowych rosnących na obszarze LKP, różnica w
składzie gatunkowym sosny pomiędzy obrębami dochodzi do ok. 20%.
Aby prześledzić zmiany udziału gatunków panujących, poniżej przedstawiono charakterystyki ważniejszych
z nich. Najważniejszym gatunkiem dla Puszczy Noteckiej jest sosna zwyczajna, której udział w środkowej części Uroczyska sięga 100%. W ciągu ostatnich 35 lat, procentowy udział sosny w Puszczy Noteckiej (na porównywalnym obszarze) w zasadzie nie uległ zmianom i wynosi ok. 93%.
Po uszeregowaniu nadleśnictw pod względem procentowego udziału sosny wynika, że największy jej udział
jest w nadleśnictwach:
22
1. Nadleśnictwie Międzychód
- 97,1%
2. Nadleśnictwie Wronki
- 95,6%
3. Nadleśnictwie Karwin
- 95,0%
4. Nadleśnictwie Potrzebowice
- 94,5%
5. Nadleśnictwie Oborniki
- 90,6%
6. Nadleśnictwie Krucz
- 88,2%
7. Nadleśnictwie Sieraków
- 85,1%;
Niższy udział procentowy sosny w Nadleśnictwie Sieraków wynika z uwzględnienia w zestawieniu leżącego
na żyznych siedliskach obrębu Sieraków, w którym udział sosny wynosi 69,1% oraz bardzo ubogiego Bucharzewa Sier., gdzie sosna stanowi 96,8%. Różnica udziału sosny, pomiędzy tymi obrębami wynosi aż 27,7%.
Nadleśnictwo Krucz z kolei obejmuje bogatsze siedliska, leżące po północnej stronie kompleksu, w tym teren
Moreny Czarnkowskiej. Procentowy udział sosny w Nadleśnictwie Oborniki zmalał do 90,6%, po włączeniu w
jego struktury obrębu Parkowo, obejmującego wschodni, zupełnie odmienny siedliskowo kraniec Puszczy.
Podobne zestawienie nadleśnictw pod względem udziału procentowego sosny według stanu na 1.10. 1969 dla
przyniosło następującą kolejność:
Nadleśnictwo Lipki Wielkie
- 99,2%;
Nadleśnictwo Krobielewko
- 99,1%;
Nadleśnictwo Potrzebowice
- 98,4%;
Nadleśnictwo Bucharzewo
- 97,8%;
Nadleśnictwo Drawsko
- 96,8%;
Nadleśnictwo Karwin
- 95,8%;
Nadleśnictwo Wronki
- 93,2%;
Nadleśnictwo Rąpin
- 92,8%;
Nadleśnictwo Międzychód
- 92,0%;
Nadleśnictwo Obrzycko
- 91,1%;
Nadleśnictwo Oborniki
- 89,9%;
Nadleśnictwo Krucz
- 89,3%;
Nadleśnictwo Boruszynek
- 88,4%;
Nadleśnictwo Sieraków
- 88,1%;
Obok sosny ważnym dla Puszczy gatunkiem jest brzoza brodawkowata, której udział wynosi 2,27%. W
ostatnim czasie odnotowuje się wzrost udziału brzozy. Drzewo to, podobnie jak sosna należy do gatunków plastycznych i może rosnąć zarówno na piaszczystych, ubogich glebach, jak i na siedliskach wilgotnych (brzoza
omszona). Z innych gatunków lasotwórczych należy wymienić dęby – szypułkowy i bezszypułkowy (ich udział
w drzewostanach wynosi 1,65%), olszę czarną (1,59%), świerk pospolity (0,59%), buk zwyczajny (0,5%). W
składzie gatunkowym drzewostanów występują ponadto: modrzew europejski (0,26%), jesion wyniosły (0,18%),
grab zwyczajny (0,06%), robinia (0,05%), topole (0,02%), osika (0,02%), olsza szara (0,01%), klon (0,01%),
daglezja zielona (0,01%), wierzby (0,01%), lipa (0,01%), wiąz (0,01%), oraz jawor. Udział i różnorodność poszczególnych gatunków drzew zależy od żyzności podłoża – gleby, na której rosną.
Można stwierdzić, że daje się zauważyć powolny trend zmierzający w kierunku zastępowania gatunków iglastych (znaczący ubytek świerka) liściastymi, przy czym dużą rolę odgrywają dęby. Ubyły również, uważane za
niepożądane lub co najmniej dyskusyjne – sosna Banksa oraz robinia, natomiast uważany za ekspansywnie rozwijający się buk, dopiero w ostatnim czasie znalazł większe uznania w gospodarce leśnej. Ponadto odnotować
należy, że na terenie pożarzyska w Nadleśnictwie Potrzebowice (obręb Potrzebowice) przeprowadza się największy prawdopodobnie eksperyment zmierzający do zmiany składu gatunkowego, a jak wynika z literatury
był to jeden z najuboższy obszarów w Puszczy Noteckiej.
Najbardziej wielogatunkowe drzewostany rosną na obrzeżach kompleksu, m.in. w pobliżu jezior sierakowskich i soleckich czy w dolinie Miały. Najmniejszy udział sosny mają drzewostany na wsch. krańcu Puszczy (w
rejonie Parkowa). Środek Puszczy porośnięty jest niemal w 100% sosną, poprzetykanymi gdzieniegdzie brzozami i pojedynczymi drzewami innych gatunków. Tylko bowiem sosna może rosnąć na suchych stokach wydm i
choć ich przyrost jest powolny, to drewno takie z racji wąskich słojów i zdrowych sęków stanowi atrakcyjny
surowiec drzewny.
Zasobność drzewostanów
Całkowita zasobność drzewostanów LKP PN szacowana jest na ponad 27 mln m3 i na każdą z RDLP przypada po ok. 1/3 tej masy. Z analizy zasobność najbardziej reprezentatywnej IV b. kl. wieku wynika, że największa
jest w obrębie Sieraków (375 m3/ha), a najmniejsza w Obr. Bucharzewie Wr. i Obr. Krucz. (po 240 m3/ha).
Lśw (2,46)
LMśw (6,50)
Lł (0,18)
LMb (0,05)
LMw (1,98)
BMb (0,04)
Ol (0,54)
Inne (3,46)
Bw (0,03)
Bb (0,01)
BMśw (20,09)
Bs (0,39)
Lw (0,97)
OlJ (0,35)
Bśw (65,51)
BMw (0,90)
Wykres 1. Podział LKP Puszcza Notecka
wg ważniejszych siedliskowych typów lasu (w %)
Wykres 2. Podział LKP Puszcza Notecka
wg pozostałych siedliskowych typów lasu (w %)
Ol (1,59)
Brz (2,27)
Db (1,65)
Dg (0,01)
Lp (0,01)
Wz (0,01)
Św (0,59)
Kl (0,01)
Bk (0,50)
Wb (0,01)
Md (0,26)
Inne (0,21)
Olsz (0,01)
Js (0,18)
Os (0,02)
Gb (0,06)
Tp (0,02)
So (92,75)
Ak (0,05)
Wykres 3. Udział ważniejszych gatunków drzew panujących
w LKP Puszcza Notecka (w %)
Wykres 4. Udział pozostałych gatunków drzew panujących
w LKP Puszcza Notecka (w %)
Md (0,3)
Db (8,1)
Bk (2,4)
Inne (4,1)
Dg (0,2)
Lp (0,1)
Soc (0,1)
Brz (1,2)
Św (1,1)
So (85,4)
Olcz (1,1)
Wykres 5. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN),
wg ważniejszych gatunków w LKP Puszcza Notecka (w %)
Wykres 6. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN),
wg pozostałych gatunków w LKP Puszcza Notecka (w %)
RDLP w Poznaniu
(25,5)
RDLP w Poznaniu
(30,3)
RDLP w Pile (41,0)
RDLP w Szczecinie
(33,5)
Wykres 7. Podział LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni
przez poszczególne RDLP (w %)
RDLP w Szczecinie
(34,8)
RDLP w Pile (34,9)
Wykres 8. Podział LKP Puszcza Notecka, wg łącznej zasobności drzewostanów
rosnących w poszczególnych RDLP (w %)
Gospodarstwo zrębowoprzerębowe (12 949)
Wronki (6)
Krucz (5)
Międzychód (7)
Sieraków (3)
Gospodarstwo specjalne
(12 730)
Potrzebowice (9)
Karwin (25)
Gospodarstwo zrębowe
(92 861)
Oborniki (32)
Wykres 9. Podział LKP Puszcza Notecka wg typów gospodarstwa (w ha)
Wykres 10. Średnio-roczna liczba pożarów ewidencjonowanych
w poszczególnych nadleśnictwach w latach 2000-2006
35 000
Bucharzewo Wr.
Parkowo
30 000
Lipki Wielkie
Bucharzewo Sier.
Potrzebowice
25 000
Drawsko
Obrzycko
20 000
Międzychód
Karwin
Krobielewko
15 000
Rąpin
Kiszewo
10 000
Wronki
Sieraków
5 000
Krucz
Lubasz
Oborniki
Wykres 12. Udział drzewostanów LKP Puszcza Notecka,
wg klas wieku (w ha)
O
KO
KD
ta
rs
ze
ta
rs
ze
VI
II
VI
I
Wykres 11. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN) w obrębach
LKP Puszcza Notecka (%)
is
b
VI
a
b
is
V
V
IV
b
a
b
a
IV
III
III
a
25
II
20
Ib
15
II
10
Ia
5
zr
eb
y
0
0
23
Zmiany średniego zapasu na 1 ha powierzchni
w Obrębie Bucharzewo Wr. w ramach kolejnych cykli urządzania lasu
250
199
200
m sześc./ha
165
141
150
102
100
50
38
0
defin.(1958)
I rewizja (1969)
II rewizja (1983)
III rewizja (1993)
IV rewizja (2003)
cykle urządzania
Najmniejsza przeciętną zasobność na jednostkę powierzchni (ha) wypada w Obr. Potrzebowice (102 m3/ha),
co jest wynikiem pożaru z 1992 r., a największa jest w Obr. Sieraków (309 m3/ha). W Puszczy najsłabszym
zasobnościowo obrębem jest Obr. Lipki Wielkie o przeciętnej zasobności na 1 ha wynoszącej 168 m3/ha.
Z analizy historii kształtowania się średniego zapasu drewna przypadającego na 1 ha powierzchni leśnej w
Obrębie Bucharzewo Wronkowskie wynika, że na przestrzeni 45 lat (1958-2003) wzrósł on pięciokrotnie, z 38
m. sześc/ha do 199 m sześc./ha. W tym czasie średni wiek wzrósł dwukrotnie, z 29 do 62 lat. Należy podkreślić,
że trend ten jest typowy dla Puszczy, a należący do Nadl. Wronki – Obręb Bucharzewo Wronkowskie (dawne
Nadl. Bucharzewo) należy do najsłabszych produkcyjnie obrębów wchodzących w skład LKP.
Puszcza Notecka, obejmująca słabe siedliska i ubogie drzewostany z racji przewagi drzewostanów w wieku
60-80 lat charakteryzuje się obecnie b. dużą zasobnością drewna, czego wynikiem są wzrastające etaty użytkowania w poszczególnych nadleśnictwach. Z tego niekorzystnego układu klas wiek wynika zwiększenie pozyskania, który to proces będzie trwał przez ok. 30 lat, co potwierdza symulacja sporządzona dla sąsiedniego Obrębu
Bucharzewo Sierakowskie wchodzącego w skład Nadl. Sieraków. Przy panującej koniunkturze na drewno, nadchodzący więc okres sprzyjać będzie działaniom zmierzającym do polepszenia walorów ekologicznych, turystycznych i gospodarczych regionu, czyli powinien zapewnić dopływ funduszy do realizowania niezbędnych
inwestycji.
Wg prognoz sporządzonych przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Poznaniu dla Obrębu Bucharzewo Sierakowskie, w roku 2006 etat rębny na kolejne 10.lecie określono na poziomie 294.159 m sześc., a
przedrębny na 202.955 m sześc., (razem – 497.114 m sześc.). Odpowiednio etat rębny obliczony na rok 2016 –
wynosić będzie – 440.000 m sześc., przedrębny – 192.000 m sześc. (razem – 632.000 m sześc.). Natomiast w
roku 2026 wielkości te będą wynosić odpowiednio: 358.000 m sześc. i 158.000 m sześc. (czyli razem – 516.000
m. sześc.).
Spodziewany przyrost bieżący brutto w m. sześc. obliczony na kolejne 10. lecia (tj. 2006, 2016 i 2026)
kształtuje się odpowiednio na poziomie 459.650 m sześc., 399.000 m sześc. i 361.000 m sześc. Stąd stosunek
etatu do przyrostu określono na 108,2% (w 2006 r.), 158% (w 2016 r.) i 143% (w 2026 r.)
Zdaniem BULiGL występujący w Obr. Bucharzewo Sierakowskie, a zarazem typowy dla Puszczy Noteckiej
układ klas wieku spowoduje w najbliższych dwóch dziesięcioleciach znaczny wzrost użytkowania rębnego. Ten
zwiększony etat użytkowania (rębnego i przedrębnego) wymusza znaczące przekroczenie prognozowanego
przyrostu bieżącego w następnych okresach gospodarczych.
Zmianę układu powierzchni, typową dla obrębów LKP Puszcza Notecka, w poszczególnych klasach wieku
(w ha) ilustruje poniższy wykres (wg Planu Urządzania Lasu dla Nadl. Sieraków):
24
7. Ważniejsze formy ochrony przyrody na terenie LKP Puszcza Notecka
1). Sierakowski Park Krajobrazowy
Na mocy Rozporządzenia Wojewody Poznańskiego nr 6/91 z dnia 12.08.1991 r., ze względu na duże wartości
krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe utworzono Sierakowski Park Krajobrazowy o powierzchni 30.413 ha, w
tym leśnej – 9.898 ha, a wody zajmują 2.254 ha. Granica Parku na terenie Puszczy Noteckiej prowadzi od przeprawy promowej pomiędzy Zatomiem Starym a Zatomiem Nowym w stronę leśniczówki Czapliniec, dochodzi
do duktu między oddziałami 168 a 152 i skręca na wschód, prowadzi tym duktem (na południe od oddziałów
142-152) aż do drogi leśnej, łączącej leśniczówkę Borowy Młyn z gajówką Pławiska. Granica ponownie kieruje
się napółnoc, aż do duktu między oddziałami 286 a 252 (obręb Bucharzewo), którym prowadzi na wschód (na
południe od oddziałów 237-252) podnóżem wydm do skrzyżowania z drogą z Sierakowa. Następnie granica
Parku biegnie wzdłuż tej drogi cały czas lasem dalej na wschód, potem, na południowy wschód do Chojna (woj.
pilskie) i na wysokości przeprawy promowej przekracza ponownie Wartę. (Należy wspomnieć, że w 2006 r.
zmieniono numerację oddziałów).
Największą wartością Sierakowskiego Parku Krajobrazowego jest urozmaicony krajobraz z licznymi pagórkami morenowymi, rynnami jeziornymi, dolinami rzek, wydmami oraz rozległymi i atrakcyjnymi kompleksami
leśnymi. Atrakcją jest 25 jezior polodowcowych. Warta dzieli Park na dwie różniące się części: północną, obejmującą fragment Puszczy Noteckiej porośnięty prawie w całości drzewostanami sosnowymi, i południową z
malowniczym pagórkowatym obszarem morenowy i leżącymi w głębokich rynnach jeziorami, częściowo pokrytą lasami liściastymi (m.in. bukowymi). W najbliższym czasie postuluje się poszerzenie powierzchni Sierakowskiego Parku Krajobrazowego.
W połowie lat 90 zrodziła się koncepcja utworzenia zespołu parków krajobrazowych obejmujących ochroną
cały polski odcinek Pradoliny Toruńsko-Eberswaldskiej. Jest to najważniejszy korytarz ekologiczny niżowej
Polski – szlak ptasich wędrówek oraz dawny szlak przemieszczania się roślin, tzw. zimnych stepów, po których
pozostał łańcuch reliktowych stanowisk.
2). Rezerwaty przyrody na obszarze LKP Puszcza Notecka
1. Rezerwat wodny "Słonawy", leży na terenie miasta Oborniki. Utworzony został 6.03.1957 r. w celu ochrony
jednego z najważniejszych tarlisk cennych gatunków ryb w dorzeczu Warty. Obejmuje powierzchnię 3,5 ha,
pomiędzy 209 do 204 km rzeki Warty. Jest to rezerwat faunistyczny, utworzony z zamiarem ochrony tarlisk
ryb, a w szczególności łososia, troci, certy, pstrąga i lipienia. Postępujące zanieczyszczenie rzeki spowodowało jednak zapewne zmniejszenie różnorodności ichtiofauny.
25
2. Rezerwat "Czaple Wyspy" leży na terenie Nadleśnictwa Sieraków (obręb Bucharzewo Sier., w Leśnictwie
Kukułka). Rezerwatem objęto dwie wyspy znajdujące się na jednym z najładniejszych jezior w Puszczy – jeziorem Kłosowskim. Jako faunistyczny, utworzony został 24.06.1957 r. i obejmuje powierzchnię 7,14 ha.
Tworzące go wyspy porośnięte są starym drzewostanem sosnowo-bukowym. Utworzono go w celu ochrony
miejsc lęgowych rzadkich gatunków ptaków, a w szczególności kani czarnej, sokoła wędrownego, kormorana czarnego. W rezerwacie bytuje także rybołów. Rezerwat odznacza się walorami faunistycznymi i florystycznymi. Występuje tutaj proces regeneracji zbiorowisk naturalnych z wymianą dotychczasowych gatunków na naturalnie występujące. W górnej warstwie drzew dominuje sosna zwyczajna i dąb szypułkowy. W
bogatym runie występują: ciemiężyk białokwiatowy, gorysz pogórkowaty, kokoryczka wonna, bodziszek
czerwony, dzwonek brzoskwiniolistny, kończyna dwukłosa, pięciornik biały, wilczomlecz kątowy, konwalia
majowa, narecznica samcza.
3. Rezerwat faunistyczny "Łabędziniec" utworzony został 13.09.1958 r. na terenie Nadleśnictwa Karwin.
Rezerwat powstał w celu zachowania kolonii ptactwa wodnego i błotnego, a zwłaszcza łabędzia, czapli siwej
i żurawia. Obejmuje pięć wysp na jeziorze Solecko (Pawle) o powierzchni 2,79 ha.
4. Rezerwat częściowy, faunistyczny "Czaplisko" powstał 14.09.1959 r. Leży na zachodnim brzegu jeziora
Łąkie, na terenie Nadleśnictwa Karwin (obręb Rąpin) i obejmuje 2,90 ha. Rosnący tam drzewostan sosnowy
ma blisko 200 lat. Obecnie nie stwierdzono występowania w nim kolonii czapli siwej.
5. Rezerwat faunistyczny "Czaplenice" ustanowiony został 14.09.1959 dla zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu boru sosnowego naturalnego pochodzenia i kolonii czapli siwej. Leży na
półwyspie jeziora Solecko w Nadleśnictwie Karwin (obręb Rąpin). Zajmuje powierzchnię 8,10 ha. Wiek sosen ocenia się na 140-170 l.
6. Rezerwat wodny "Wełna" utworzono 19.09.1959 r. celem ochrony osobliwości botanicznych i rzadkich
zwierząt bezkręgowych, charakterystycznych dla potoków górskich. Obejmuje 9,55 ha rzeki na odcinku długości 3,5 km od wsi Wełna do młyna w Jaraczu. Leży na terenie terytorialnym Nadleśnictwa Oborniki, obręb
Parkowo. Celem ochrony jest tutaj zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych bardzo rzadkiej w
regionie wielkopolskim flory i fauny, charakterystycznej dla wartkich potoków górskich.
7. Rezerwat "Cegliniec" znajduje się na terenie Nadleśnictwa Sieraków, w obrębie Bucharzewo Sier.. Utworzony został 8.03.1960 r. Rezerwat obejmuje powierzchnię 4,31 ha w Leśnictwie Borowy Młyn. Jest to rezerwat leśny, w którym ochronie podlega fragment lasu sosnowego, ocalałego z klęski gradacji strzygoni
choinówki z roku 1923-24. Jest to ciekawy ze względów krajobrazowych fragment lasu, z urozmaiconą rzeźbą terenu, przylegającą do jeziora Mnich.
8. Rezerwat torfowiskowy "Mszar nad jeziorem Mnich" leży na terenie Nadleśnictwa Sieraków w obrębie
Bucharzewo Sier., w Leśnictwo Borowy Młyn. Utworzony został w 23.11.1967 r. i obejmuje ochroną torfowisko zarastające część południową jeziora Mnich. Jego powierzchnia wynosi 6,04 ha. Rezerwat utworzony
został w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowiska roślin bagiennych oraz torfowiska przejściowego, wytworzonego na jeziorze o charakterze dystroficznym. Szata roślinna jest bardzo
bogata, tak pod względem florystycznym, jak i fitosocjologicznym. Wśród roślinności szczególną uwagę
zwracają rzadko spotykane gatunki mchów jak Paludella squarosa, Cinclidium stygium, Meesia triquera,
Calliergon trifarium. Na południowym brzegu jeziora znajdują się mszary z ponikłem skąpokwiatowym i
oczerety z kłocią wiechowatą. Na fragmentach forfowiska przejściowego rośnie turzyca bagienna, bagnica
torfowa, żurawina błotna. Z innych gatunków chronionych spotkać tutaj można widłaka goździstego, goździka pysznego, grzybienie białe, grążel żółty, rosiczkę okrągłolistną i długolistną, storyczyki – kukawkę, krwistego, szerokolistnego, plamistego, kruszczyka błotnego. Uwagę zwraca również, występujący lipiennik Loesela oraz torfowisko wysokie z porośniete sosną.
9. Rezerwat torfowiskowy "Wilcze Błoto" obejmuje powierzchnię 2,76 ha zbiorowiska roślinności bagiennej i
torfowiskowej na terenie nadleśnictwa Krucz, w obrębie Krucz, w Leśnictwie Ciszkowo (oddział 52). Utworzony został 5.10.1968 r. Jest to rezerwat chroniący mało zmienione zbiorowiska roślinne. Rezerwat obejmuje ochroną bezodpływowe zagłębienie wypełnione wodą, otoczoną wzniesieniami wydmowymi porośniętymi
borem sosnowym. W strefie brzegowej utworzył się pływający kożuch mchów torfowców, na który stopniowo wkracza sosna, brzoza omszona i olsza czarna. Wyróżniono w nim zespół lilii wodnych, szuwary wielkoturzycowe, zespół torfowiska przejściowego z turzyca nitkowatą, zespół wysokotorfowiskowych mszarów
środkowoeuropejskich, zespół olsu porzeczkowego, i brzeziny bagiennej. Z rzadkich roślin zobaczyć tutaj
można rosiczkę okrągłolistną i długolistną, grzybień biały, grążel żółty, modrzewnicę północą, bobrek trójlistny, siedmiopalecznik błotny, szalej jadowity. Tego rodzaju zbiorowiska leśne są w Wielkopolsce rzadkością, stąd rezerwat ma duże znaczenie przyrodnicze.
10. Rezerwat torfowiskowy "Bagno Chlebowo" o powierzchni 4,42 ha leży na terenie administracyjnego zasięgu Nadleśnictwa Krucz, obręb Lubasz. Został utworzony 19.06.1959 r. Jest to rezerwat mający na celu zachowania torfowiska wysokiego z charakterystycznymi zespołami roślin bagiennych. Rezerwat obejmuje
26
niewielką część rozległego torfowiska znajdującego się na terenie dawnego biegu rzeki Warty. Rezerwat charakteryzuje się budową dolinkowo-kępową. W dolinkach występują torfowce z wełnianką wąskolistną i rosiczką okrągłolistną, a kępy tworzy wełnianka pochwowata, żurawina błotna, modrzewnica zwyczajna, borówka brusznica i wrzos pospolity. Z gatunków drzew występujących na tym terenie należy wymienić sosnę
zwyczajną, brzozę omszoną i brodawkowatą. Uwagę zwraca także łanowo występujące bagno zwyczajne.
Osobliwością rezerwatu jest występująca żmija zygzakowata, żurawie, bobry.
11. Rezerwat leśny "Promenada" obejmuje powierzchnię 4,41 ha i został utworzony w dniu 12.08.1987 r. Rezerwat leży na terenie Nadleśnictwa Oborniki, w obrębie Parkowo. Rezerwat został utworzony w celu ochrony dobrze wykształconej fitocenozy grądu z okazałymi dębami i paklonami oraz łanowo występującą kokoryczą pustą. Wraz ze złocią żółtą oba gatunki wyróżniają podzespół kokoryczowy grądu. W rezerwacie rośnie także licznie ziarnopłon wiosenny i przytulia leśna, tworząc bogaty aspekt wczesnowiosenny. Cała powierzchnię zaliczono do zespołu – grądu środkowoeuropejskiego (Galio silvatici-carpinetum). W drzewostanie występuje 20 gatunków drzew, spośród których rolę panujących – pełnią dąb i sosna. Naukowe wartości
rezerwatu polegają na możliwości obserwowania zmian zachodzących w biocenozie, w warunkach zbliżonych do stanu naturalnego. Walorami są także pomnikowe dęby. Na terenie rezerwatu stwierdzono przebywanie bobra europejskiego, zanotowano gniazdo remiza i szerszenia.
12. Rezerwat “Lubiatowskie Uroczyska” znajduje się na terenie Nadleśnictwa Karwin, obręb Rąpin. Jest to
rezerwat o charakterze krajobrazowym, a to za sprawą bardzo dużej różnicy wzniesień, dochodzącej do 22 m.
Ustanowiony został rozporządzeniem Wojewody Lubuskiego z dnia 14.03.2000 r. Zajmuje powierzchnię
188,42 ha, na której stwierdzono występowanie 230 gatunków roślin, zgrupowanych w 16 zespołach roślinnych. Swym zasięgiem obejmuje jezioro Solecko (Lubiatówko) wraz z przylegającymi terenami. Ma na celu
ochronę biotopów ptaków wodno-błotnych a także drapieżnych. Ciekawostką jest fakt, że rezerwat powstał
poprzez połączenie terenów rezerwatów „Czaplenice” i „Łabędziniec” oraz włączenia do tego obszaru jezior
(jednego w całości i część drugiego) oraz lasów rosnących na skarpie przyjeziornej. Wydaje się więc zasadne, aby rezerwaty „Czaplenice” i „Łabędzinice” skreślić z listy rezerwatów, ponieważ ich powierzchnia wliczona jest już do obszaru rezerwatu „Lubiatowskie Uroczyska”.
13. Rezerwat "Dołęga" znajduje się na terenie Nadleśnictwa Oborniki, w obrębie Obrzycko, na lewym brzegu
Warty. Utworzony został 30.07.1958 r. i zajmuje powierzchnię 1.17 ha. Jest to rezerwat florystyczny, w którym rośnie skrzyp olbrzymi (Equisetum maximum L.).
14. Rezerwat "Buki nad jeziorem Lutomskim" położony jest na terenie Nadleśnictwa Sieraków (obręb Sieraków), po południowej stronie Warty. Jest to rezerwat leśny, zajmujący powierzchnię 55,17 ha. Ustanowiony
został 10.10.1958 r. Rezerwat znajduje się na południowo-zachodnim zboczu rynny polodowocowej, której
dno wypełniają wody jeziora Lutomskiego. Stok jest w wielu miejscach pocięty głębokimi i rozgałęzionymi
jarami i wąwozami. W drzewostanie dominuje buk o pierśnicach dochodzących do 200 cm. Największym
zbiorowiskiem roślinnym jest tutaj grąd środkowoeuropejski. Strome zbocza i jary porastają drzewostany
bukowe z domieszką grabu, dębu, jesionu i innych gatunków o powierzchni łącznej 32,70 ha, sosnowe (lite i
mieszane) – 5,92 ha, brzozowe – 1,63 ha, dębowe – 0,81 ha, a na miejscach podmokłych rosną drzewostany
olszowe i jesionowe – 12,85 ha.
15. Rezerwat "Świetlista Dąbrowa" został utworzony na podstawie zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska
z dnia 23.12.1998 r. Zajmuje powierzchnię 79,86 ha i położony jest w województwie wielkopolskim, w gminie Obrzycko, Na terenie Nadleśnictwa Oborniki, w Obrębie Obrzycko, Leśnictwie Daniele w oddz. 1042,
1067, 1068, 1077 i 1078. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych, zanikającego w zachodniej części Niżu Polskiego – lasu typu świetlistej dąbrowy (Potentillo albae-Quercetum).
Zespół ten jest niezwykle bogaty pod względem florystycznym. Notuje się tutaj wiele rzadkich roślin jak pięciornik biały, bukwica zwyczajna, kończyna dwukłosa, turzyca pogórkowata, jaskier wielokwiatowy, miodunka wąskolistna, pajęcznica gałęzista, dzwonek brzoskwiniolistny, dzwonek boloński, dziurawiec skąpolistny, jałowiec barwierski, grosz siny, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, podkolan biały. Bytują tutaj
także rzadkie gatunki zwierząt jak bielik, żuraw, kania ruda i czarna, kobuz, puszczyk.
16. “Bukowy Ostrów” – utworzony został 31.07.2006 r. Leży na terenie Gm. Kwilcz, w Obrębie Sieraków, w
Leśnictwie Stary Młyn, Oddział: 174, 175, 176, 179. Ochroną objęta jest roślinność wodna. Jest to rezerwat
leśny o powierzchni 77,92 ha.
Wykaz rezerwatów, w ujęciu tabelarycznym zamieszczono w Tab. 45.
Rezerwaty projektowane
17. “Dolina Kończak” – w pobliżu miejscowości Stobnica, obręb Oborniki. Ma to być rezerwat krajobrazowoleśny o powierzchni 403 ha. Obiektem chronionym ma być krajobraz naturalnej doliny strumienia Kończak
27
wraz z starodrzewiami sosnowymi oraz pomnikowymi dębami. Na terenie projektowanego rezerwatu występuje także bóbr europejski.
18. “Bór sosnowy w Kiszewie” – w pobliżu miejscowości Podlesie (obręb Kiszewo). Przyszły rezerwat leśny
ma objąć powierzchnię 85 ha, a obiektem chronionym będzie fragment boru sosnowego zbliżonego do naturalnego.
19. “Dąbrowa Lulin” w miejscowości Lulin (obręb Oborniki). Projektowany rezerwat leśny ma mieć powierzchnię 77,5 ha, a ochroną ma zostać objęty fragment lasów liściastych ze starodrzewiem dębowososnowym.
20. “Ostoja Dębowa” (Gmina: Chrzypsko Wielkie, Obręb Sieraków, Leśnictwo: Śródka, Oddział: 109j. Projektowany rezerwat częściowy, po pow. 4,09 ha ma mieć charakter krajobrazowo-leśny, w którym rosną dęby
szypułkowe.
21. “Morena Czarnkowska” objąłby ochroną około 900 ha wzgórz w okolicy Pianówki, w tym dużą część
powierzchni Nadleśnictwa Krucz). Projektowany rezerwat obejmie wzniesienia moreny czołowej położone
między miejscowościami Czarnków, Ciszkowo, Goraj, Dębe i Czarnków. Ten pagórkowaty obszar kryje
wiele parowów i wąwozów o stromych stokach, dnem których płyną strumyki, a zbocza pokryte są przeważnie lasami liściastymi i mieszanymi, natomiast miejsca bezleśne – roślinnością kserotermiczną. Z fitosocjologicznego punktu widzenia na uwagę zasługują trzy zespoły leśne: łęgi olszowo-jesionowe (Circo-Alnetum),
grądy (Galio-Carpinetum) oraz świetlista dąbrowa (Potentillo albae-Quercetum). Ponadto na uwagę zasługują występujące na zboczach moreny czołowej gatunki ustawowo chronione – m.in.: goryczka krzyżowa
(Gentiana cruciata), aster gawędka (Aster amellus), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), bluszcz pospolity (Hedera helix), lilia złotogłów (Lilium martagon), buławik wielkokwiatowy (Cephalanthera alba),
gnieźnik leśny (Neottia-avis), kruszczyk szerokolistny (Epipactis latifolia), storczyk plamisty (Orchis maculata), podkolan biały (Platanthera bifolia), storczyk szerokolistny (Orchis latifolia), storczyk krwisty (Orchis
incarnata), jarząb brekinia (Sorbus torminalis).
22. „Jezioro Święte” o pow. 53,3 ha winien objąć ochroną renaturyzujący się dynamicznie kompleks torfowisk
przejściowych wokół niewielkiego jeziora otoczonego szuwarem kłoci wiechowatej na podłożu zasobnym w
węglan wapnia. W obrębie jeziora występuje, istotna z punktu ochrony przyrody – aldrowanda pęcherzykowata (Aldrovanda vesiculosa). Z uwagi na wyróżnianie się pod względem pochodzenia, przyrody ożywionej
i krajobrazu Doliny Miały, warto podjąć starania w celu objęcia jej ochroną.
23. „Goszczanowskie Źródliska” („Zbocza pod Modrzewiowym Dworem nad Stawem Goszczanowskim”)
– pierwotnie proponowany jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy, objąłby ochroną obszar 79,19 hektarów
malowniczo położonych na skarpach przy jeziorze Staw Goszczanowski fragmentów łęgów źródliskowych
Circaeo-Alnetum cardaminesotosum amarae o bogatej gatunkowo i fizjonomicznie klasycznej postaci starodrzewi sosnowych, starodrzewi bukowych z udziałem lip oraz podrostem i podszytem jaworowym, siedlisk
bagiennych oraz drzewostanów grądów zboczowych. Na jego terenie znajdują się stanowiska roślin chronionych i rzadkich oraz wiele źródlisk.
3) Obszary chronionego krajobrazu
1. “Puszcza Notecka”. Położenie: na terenie gmin Wronki, Drawsko, Wieleń, Lubasz, Połajewo, Ryczywół.
Powierzchnia 58.170 ha, w tym 47.840 ha lasów (82,2%). Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 5/98 wojewody pilskiego z dnia 15.05.1998 r.
2. “Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”. Położenie: na terenie gmin Gołańcz, Wągrowiec,
Rogoźno, Ryczywół. Powierzchnia 22.640 ha, w tym 10.950 ha lasów (48,4%). Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 5/98 wojewody pilskiego z dnia 15.05.1998 r.
3. “Dolina Noteci”. Położenie: na terenie gmin Lubasz, Czarnków, Wyrzysk, Białośliwie, Kaczory, Ujście,
Trzcianka, Budzyń, Chodzież, Margonin, Szamocin, m. Piła. Powierzchnia 68.840 ha, w tym 21.500 lasów
(31,2%). Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 5/98 wojewody pilskiego z dnia 15.05.1998 r.
4. “Dolina Warty i Dolnej Noteci”. Położenie na terenie gmin Deszczno (1.279 ha), Drezdenko (6.908), Gorzów Wlkp.(360), Przytoczna (2.007), Santok (7.247), Skwierzyna (4.954), Stare Kurowo (4.133), Zwierzyń
(7.000). Powierzchnia 33.888 ha. Podstawa prawna: Rozporządzenie nr 14 z 24.07.2003 r. Celem ochrony
tego obszaru jest zachowanie kulturowego i przyrodniczego krajobrazu wnętrza i krawędzi wielkich dolin
rzecznych. Zasięgiem obejmuje część obrębu Lipki Wielkie (Nadleśnictwo Karwin). Krajobraz urozmaicają
– liczne torfowiska, oczka wodne, rzeźba terenu. Ochroną objęto, obok rzadkich roślin i zwierząt – cmentarzyska, średniowieczne osady, kamienne kościoły oraz liczne stanowiska archeologiczne.
5. “Pojezierze Puszczy Noteckiej”. Położony jest na terenie gminy Drezdenko (12.000). Podstawa prawna:
Rozporządzenie nr 14 z 24.07.2003 r. Celem ochrony jest zachowanie krajobrazu leśno-jeziornego oraz “ho-
28
lenderskiego” krajobrazu lasów i polan śródleśnych. Występują tutaj chronione gatunki roślin (storczyki)
oraz ptaków (m.in. bocian czarny, rybołów, kania czarna, bielik).
6. „Międzychód”. Obejmuje łączną powierzchnię 9892,45 ha, na terenie Obrębu Międzychód (6878,83 ha),
Krobielewko (419,69 ha) oraz poza LKP w O. Gorzyń (2593,93). Utworzony Rozporządzeniem Wojewody
Gorzowskiego z dn. 24.11.1998 r. (Dz. Urz. Woj. Gorz. Nr 20, poz. 268 z 1998 r.), zatwierdzone Obwieszczeniem Wojewody Wielkopolskiego dn. 24.03.1999 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 14, poz. 246).
4) ECONET POLSKA
W 1998 r. zaproponowano by do obszarów węzłowych o znaczeniu krajowym sieci ekologicznej ECONET POLSKA włączyć Puszczę Notecką (oznaczenie 03K). Podstawowa charakterystyka obszaru przedstawiała się następująco: powierzchnia – 1,25 tys. km kw., lesistość – 56,2%, zasobność drzewostanów – 154 m
sześć/ha, udział siedlisk borowych – 95%, udział siedlisk lasowych – 3%, udział siedlisk bagiennych i olesowych – 2%, udział gatunków iglastych – 95%, udział gatunków liściastych twardych – 1%, udział gatunków
liściastych innych – 4%, ocena zagrożeń biotycznych – 3-4 (w 4 stopniowej skali), ocena zagrożeń antropogenicznych – 3 (w 3 stopniowej skali), defoliacja drzewostanów – 35%. Obszar ten zaliczono do obszarów, w
których stabilność może być zagrożona, ze względu „na wrażliwość lasów pokrywających często wydmowe
piaski, monokulturową strukturę lasów i ich wysokie zagrożenie pożarowe”.
5) NATURA 2000
Natura 2000 jest to spójna europejska sieć ekologiczna, której celem jest zachowanie rodzajów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ważnych dla wspólnoty. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:
1) obszary specjalnej ochrony ptaków (OSOP), tworzone na podstawie Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk
ptaków. Są to obszary wyznaczone, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji
dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju;
2) specjalne obszary ochrony siedlisk (SOOS), tworzonych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Są to obszary wyznaczone, zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt lub w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony tych gatunków.
Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi formami ochrony
przyrody.
W obrębie i bezpośrednim sąsiedztwie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka następujące obszary zaproponowano do włączenia do Natury 2000:
1. Bagno Chlebowo o pow. 1.284,5 ha (SOOS)
2. Dąbrowy Obrzyckie o pow. 960,9 ha (SOOS)
3. Dolina Noteci o pow. 50.372,3 ha (SOOS)
4. Dolina Samicy o pow. 2.447,6 ha (OSOP)
5. Jezioro Kubek o pow. 1.045 ha (SOOS)
6. Jezioro Święte o pow. 52,3 ha (SOOS)
7. Ostoja Międzychodzko-Sierakowska o pow. 8.586 ha (SOOS)
8. Puszcza Notecka o pow. 177.845,3 ha (OSOP)
9. Sieraków o pow. 0,1 ha (SOOS)
10. Torfowisko Rzecińskie 235,5 ha (SOOS)
Należy podkreślić, że obszar „Puszcza Notecka”, z tytułu ochrony ptaków (OSOP), który został zgłoszony
w listopadzie 2006 r. przez Ministerstwo Środowiska do konsultacji, obejmuje swym zasięgiem pozostałe obszary. Ponieważ należy przyjąć, że może on zostać zatwierdzony jako obszar naturowy, stąd dla gospodarki leśnej
mogą wynikać określone działania, które należy zasygnalizować.
Podstawowym zadaniem współczesnej ochrony przyrody jest utrzymanie cennych przyrodniczo obszarów w
warunkach ich gospodarczego użytkowania, a jednocześnie wskazanie takich form działalności człowieka, które
sprzyjałyby utrzymaniu różnorodności człowieka. W założeniach Natura 2000 zakłada harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody. Ta zasada wynika z przekonania, że w dłuższej perspektywie czasowej, dotychczasowe
formy ochrony, polegające na izolacji cennych przyrodniczo terenów i wprowadzeniu ewentualnie zabiegów
ochrony czynnej nie spełniają swojej roli.
29
W przypadku ochrony gatunków, Dyrektywa Siedliskowa zakłada zachowanie właściwego stanu ochrony, co
oznacza, że naturalny zasięg siedlisk nie zmniejsza się; zachowują one specyficzną strukturę i funkcje; stan
ochrony typowych gatunków jest właściwy. W przypadku gatunków oznacza to: zachowanie liczebności populacji, gwarantującej utrzymanie się jej w biocenozie w dłuższej perspektywie czasowej; nie zmniejszanie naturalnego zasięgu gatunku; zachowanie wystarczająco dużej powierzchni siedlisk tego gatunku.
W celu wypracowania zaleceń ochronnych należy podjąć następujące działania:
1. Wybór i przegląd gatunków związanych ze środowiskiem borowym Puszczy Noteckiej (flora, np. płucnica
islandzka, widłoząb falisty, modrzaczek, chrobotek reniferowy, chrobotek leśny, widłaki, janowiec, gruszyczka jednokwiatowa, borówka czarna, borówka brusznica, wrzos zwyczajny, jałowiec, fauna – ptaki
związane z borami: skowronek borowy, lelek kozoduj, sikory oraz ptaki drapieżne, wyróżniające proponowany obszar naturowy jak bielik, kania rdzawa i czarna, rybołów, puchacz, a także bocian czarny, żuraw). Z
ssaków warto podjąć badania nad występowaniem wilka, który być może z uwagi na zwiększający się areał
młodników osiedli się w Puszczy. Osobnym zagadnieniem jest obserwacja populacji popielicy – introdukowanej w Nadl. Sieraków, w obrębie Sieraków.
2. Nawiązanie współpracy naukowej z ośrodkami badawczymi jak: Akademia Rolnicza w Poznaniu, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Biologii i Ochrony Przyrody AWF w Gorzwowie Wlkp.
3. Określenie stanu wyjściowego.
4. Przeprowadzenie inwentaryzacji.
5. Sporządzanie map i określenie rozmieszczenia.
6. Opracowanie planu ochrony obszaru.
7. Opracowanie – rocznych zadań ochrony, czyli wykazu podstawowych działań, akceptowalnych przez użytkownika.
W przypadku występowania obszarów konfliktowych, np. sprzecznych wymogów ochrony w ramach jednego obszaru, konieczne jest znalezienie kompromisu, np. w odniesieniu do gnieżdżącego się na ziemi skowronka borowego i wymagającego powierzchni otwartych (zrębów i upraw), a gatunkami drapieżnymi, gnieżdżącymi
się na drzewach i wymagającymi dojrzałych drzewostanów.
Ponieważ w myśl niektórych opinii, obszar Natura 2000 niekoniecznie musi mieć sporządzony indywidualny plan ochrony, a może być on wkomponowany, np. w plan urządzania lasu. Z tego względu zasadne jest, by
został on opracowany i znalazł się w planach urządzania lasu wszystkich nadleśnictw, wykonanych w ramach
kolejnej rewizji urządzeniowej, co będzie miało miejsce w latach 2012-2016. Plan powinien zawierać informacje
o zagrożeniach oraz o warunkach zachowania bądź przywrócenia walorów przyrodniczych, a także zalecenia
ochronne, w postaci ograniczeń i zakazów.
Na terenach leśnych na podstawie dyrektywy siedliskowej wynikają następujące wskazania:
- cele ochrony przyrody mają znaczenie pierwszoplanowe, ale przy ich realizacji muszą być brane pod uwagę
ekonomiczne i społeczne funkcje lasu;
- stan ochrony przyrody musi być, co najmniej utrzymany na dotychczasowym poziomie;
- dla każdego obszaru Natura 2000 muszą być indywidualnie ustalone zabiegi ochronne, zalecane jest opracowanie planu ochrony;
- wszelkie plany i projekty inwestycyjne dotyczące Natury 2000 muszą podlegać ocenie, pod kątem wpływu
na jego wartości przyrodnicze;
- stan ochrony rodzajów siedlisk i siedlisk gatunków oraz ich populacji musi być monitorowany i kontrolowany przez administratorów obszaru.
Do gatunków ptaków gnieżdżących się na terenie proponowanego obszaru Natury 2000 Puszcza Notecka,
których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady
92/43/EWG zaliczono występujące na terenach leśnych:
Trzemielojada – Pernis apivorus (16p),
Kanię czarną – Milvus migrans (25-29p),
Kanię rudą – Milvus milvus (21-23p),
Bielik – Haliaeetus albicilla (7-9p 10-12i),
Rybołowa – Pandion haliaetus (9-12p),
Jastrzębia – Accipiter gentilis
Krogulca – Accipiter nisus
Myszołowa Bubo bubo 3-4p
Dzięcioła czarnego Dryocopus martius (6-8p),
Dzięcioła średniego – Dendrocopus medius (>30p).
Bociana czarnego – Ciconia nigra (4-5p),
Puchacza – Bubo bubo (3-4p),
Żurawia – Grus grus (30p),
30
oraz gatunki ptaków związane z innymi terenami (łąkami):
Bąka – Botaurus stellaris (16-18m),
Bączka – Ixobrychus minutus (0-1p),
Bociana białego – Ciconia ciconia (31p),
Łabędzia niemego – Cygnus olor (15p),
Gągoł – Bucephala clangula (25p),
Mergus merganser (5-8p),
Błotniak stawowy – Circus aeruginosus (40p),
Derkacz – Crex crex (5m),
Charadrius dubius (<6),
Rybitwa czarna – Chlidonias niger (11-15p),
Columba oenas (15p),
Zakres ochrony ptaków i zasady gospodarowania na obszarach proponowanych do objęcia ochroną jako obszary specjalnej ochrony obejmuje:
- ochronę przestrzeni życiowej ptaków,
- zachowanie określonego typu krajobrazu,
- odtworzenie niektórych elementów tego krajobrazu.
Wskazać należy, że w krajobrazie określone gatunki ptaków wykorzystują tylko pewne jego elementy,
przede wszystkim te, które zaspakajają ich:
- wymogi gniazdowe,
- wymogi pokarmowe (żerowiskowe),
- wymogi odpoczynku (noclegowiska).
Biorąc pod uwagę, że Puszcza Notecka ma (może) zostać włączona do Natury 2000 ze względu na występujące na tym terenie ptaki drapieżne, zakładające gniazda w starodrzewiach i w sąsiedztwie zbiorników wodnych
należy w maksymalnym stopniu chronić a nawet powiększać powierzchnię drzewostanów najstarszych klas
wieku. Natomiast w odniesieniu do ptaków siedlisk borowych (np. skowronka borowego), należy zakładać zręby
zupełne. Tak więc wymagać to będzie łączenia dwóch niejako przeciwstawnych celów.
Kolejnym problem jest ponoszenie odpowiedzialności za efekty ochrony gatunków charakterystycznych dla
środowisk łąk. Wydaje się logiczne, że leśnicy powinni odpowiadać za monitorowanie ptaków związanych ze
środowiskiem leśnym, a więc przede wszystkim ptaków drapieżnych, czy skowronka borowego. Rola reprezentanta winna przypaść regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, której udział powierzchniowy w LKP jest największy, tj. RDLP w Pile.
Obszar Puszczy Noteckiej jest ubogi w roślinność, a brak roślin podszytowych oraz cieków i oczek wodnych
wewnątrz kompleksu lasów nie sprzyja bytowaniu zwierzyny. Pomimo to jednak obszar ten tętni życiem. Przede
wszystkim widać i słychać tutaj ptaki.
Walory ornitologiczne Na terenie tym stwierdzono do tej pory gniazdowanie 31 gatunków ptaków z Zał. I
DP (bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, bielik, błotniak
stawowy, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, puchacz, włochatka, lelek, zimorodek,
dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, podróżniczek, jarzębatka, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, gąsiorek, ortolan) oraz 13 gatunków wpisanych do Polskiej czerwonej księgi zwierząt (bąk,
bączek, podgorzałka, kania czarna, kania ruda, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, zielonka, puchacz, włochatka,
podróżniczek, wąsatka).
Puszcza Notecka ma przede wszystkim duże znaczenie dla niektórych ptaków drapieżnych: kani czarnej, kani rudej, bielika i rybołowa. Ponadto sporadycznie gniazduje tu bardzo rzadki w Wielkopolsce orlik krzykliwy.
Na terenie tym do lęgów przystępuje też puchacza oraz sporadycznie włochatka.
Olbrzymi obszar „suchych” borów sosnowych porastających wydmy ma również wyjątkowe znaczenie dla
dwóch gatunków ptaków związanych z tego typu środowiskiem: lelkiem i lerką. Liczebność lelka przekracza
zapewne 200 par, a lerki nawet kilkaset par. W 1995 roku tylko na obszarze 55 km2 Nadleśnictwa Potrzebowice
naliczono aż 130-145 terytorialnych samców lelka, a w roku 2004 na fragmencie o pow. 20 km2 w leśnictwach
Bucharzewo i Samita naliczono około 70 śpiewających samców lerki.
W starszych fragmentach borów licznie gniazdują dzięcioły czarne. Ptaki w ostoi Puszcza Notecka stwierdzono występowanie co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy
Ptasiej. Liczebności 4 gatunków spełniają kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 11 gatunków zostało zamieszczonych na liście zagrożonych ptaków w Polskiej Czerwonej
Księdze Zwierząt.
Puszcza Notecka jest najważniejszą w regionie ostoją ptaków drapieżnych, głównie kani rudej i czarnej, bielika i rybołowa. Teren ten jest również istotnym lęgowiskiem błotniak w i sów – puchacza i włochatki. Stwierdzono tu również gniazdowanie podgorzałki – gatunku zagrożonego wyginięciem w skali globalnej
31
Z ssaków występują w Puszczy przede wszystkimi dziki – sprzymierzeńcy leśników, które buchtują glebę w
poszukiwaniu szkodliwych owadów leśnych. Liczna są populacje saren i jeleni. W środkowej i wsch. części
Puszczy zobaczyć można daniele. Jeszcze po wojnie na terenie Nadleśnictwa Wronki bytowało sztucznie wprowadzone stado kilkunastu muflonów. Zdawać by się mogło, że rozległy i bezludny obszar sprzyja występowaniu
drapieżników. Tymczasem wilki pojawiają się tylko podczas przechodzenia z innych terenów, a jedynie kilkanaście ich przebywa w wolierach Stacji Doświadczalnej w Stobnicy. Są w Puszczy jenoty, borsuki i najgroźniejszy
drapieżnik polująca na ptaki – norka amerykańska, trzymająca się cieków i zbiorników wodnych. Liczna jest
populacja bobra, który stał się gatunkiem ekspansywnym. Są też, wymagające czystych wód wydry.
Z płazów i gadów wymienić trzeba żmiję zygzakowatą, spotykaną na terenie Bagna Chlebowo, gniewosza
plamistego, zaskrońca, wszystkie gatunki ropuch z paskówką włącznie. Na większych oczkach śródleśnych
bytuje traszka grzebieniasta. W jeziorach pływa wiele gatunków ryb, z tak rzadkimi jak koza czy różanka. Z
okolic Drawska i Krucza podawano stanowiska żółwi błotnych.
8. Zagrożenia
1) Problemy hodowlane wynikłe po gradacji strzygoni choinówki w 1923-24
Na obecny charakter Puszczy Noteckiej w największym stopniu wpłynęła gradacja strzygoni choinówki z lat
1923 i 1924. Posadzony następnie las, dziś już 65-80 letni drzewostan wchodzi w stan dojrzałości i jest w coraz
większym stopniu użytkowany. Obecnie roczny etat drewna pozyskiwanego w LKP przekracza 600 tys. m3.
Można przyjąć, że stan przedgradacyjny wystąpił już w 1922 r. Wówczas to w trakcie próbnych poszukiwań
znaleziono wiele poczwarek, jednak jeszcze nie obserwowano występowanie żeru zupełnego i nie przewidywano
klęski, która miała nastąpić w latach 1923 i 1924.
W 1923 r. „W drzewostanach zarażonych przez sówkę było gąsiennic tak wiele, że kał spadający z koron
drzew sprawiał wrażenie deszczu” a z „braku sosny żerowały gąsiennice na brzozie, jałowcu i świerku”.
W lasach państwowych północno-zachodniego okręgu inspekcyjnego Poznańskiej Dyrekcji Lasów Państwowych w nadleśnictwach: Międzychód, Sieraków, Bucharzewo, Drawsko, Potrzebowice i Wronki o ogólnej
powierzchni 48.257 ha, w tym 43.584 ha leśnej, wyrąbano w roku gospodarczym 1925, zrębami zupełnymi (czystymi) 18.215 ha lasu i w sposób przerębowy, po zredukowaniu dalsze 1.972 ha. Pozyskano 1.912.251 m3 drewna użytkowego oraz 678.348 mp opału. Natomiast na rok następny zaplanowano pozyskać z młodszych drągowin i z usychających drzew jeszcze 120.000 m3 przeważnie drewna kopalniakowego oraz 380.000 mp drewna
opałowego. Według Mroczkiewicza do 1927 r. założono zręby zupełne o powierzchni 27.500 ha oraz 9.000 ha w
sposób przerębowy (tj. 4.000 po zredukowaniu) a pozyskano 2 mln m3 drewna użytkowego i 1 mln m3 drewna
opałowego, co odpowiadało 60-letniemu etatowi powierzchniowemu i 30-letniemu masowemu. Tylko w roku
1923, w nadleśnictwach powiatu międzychodzkiego strzygonia zniszczyła doszczętnie 10.000 ha drzewostanów,
w wieku od 20 do 80 lat. Na terenie poznańskiej dyrekcji strzygonia zniszczyła jeszcze częściowo drzewostany
w nadleśnictwach Oborniki i Boruszynek oraz w mniejszym stopniu Promno, Podanin i Margonin. Natomiast po
stronie niemieckiej, w obwodzie rejencyjnym Frankfurt n.O. z 43 nadleśnictw państwowych nawiedziła i uszkodziła lasy w 39 nadleśnictwach o łącznej powierzchni 83.921 ha a ponadto częściowo uszkodziła 125.737 ha.
Według innych danych strzygonia zniszczyła w województwie poznańskim i pomorskim około 60 tys. ha drzewostanów sosnowych w lasach państwowych i około 20 tys. lasów prywatnych w woj. poznańskim.
Do znanych i wówczas stosowanych sposobów zwalczania strzygoni zaliczano: izolowanie drzewostanów
poprzez wykopanie rowków ochronnych, strząsanie gąsienic z młodszych drzew i nakładanie pierścieni lepowych, wypędzanie świń i kur do zaatakowanych drzewostanów, grabienie ścioły. Jako ciekawostkę można przytoczyć że "Do tępienia gąsiennic nadawałaby się rasa świń hodowana przez włościan na Wołyniu i Polesiu. Włościanie bowiem tamże hodują w najtańszy sposób świnie puszczając je na wiosnę do okolicznych lasów, gdzie
świnie aż do wielkich mrozów samopas żerują, z dzikami się krzyżują, a dopiero po nastaniu wielkich mrozów i
śniegów wraz z półdzikiem przychówkiem do wsi wracają. Rasa więc tych świń jest zupełnie zahartowana i
specjalnie przyzwyczajona do żerowania po lesie".
Gradacja strzygoni załamała się na skutek spasożytowania przez owady Ernestia rudis Fall., Banchus femoralis Thoms., a szczególnie przez porażenie grzybem z rodzaju Empusa oraz krysztalicę.
Odnośnie sposobu eksploatowania zniszczonych drzewostanów, to w myśl wypracowanych koncepcji proponowano, by najpierw pozyskiwać surowiec najgrubszy i najcenniejszy, część drzewostanu sprzedać na pniu w
małych działkach okolicznym chłopom do wyrębu, pod warunkiem zachowania odpowiednio szybkiego terminu
32
i ewentualnie przystąpić do wypalania węgla drzewnego. Na pewno praktykowany był ten sposób, gdyż podczas
zjazdu nadleśniczych odbytego w Puszczy w marcu 1926 r. zauważono, że "niejedne z nadleśnictw nie chciały
wyrabiać słabszych drągowin". Inni podają, iż pozyskanie rozpoczęto od najcenniejszych drzewostanów, natomiast młodsze drągowiny i tyczkowiny, ze względów ekonomicznych i glebochronnych – pozostawiano.
Do zalesień przystąpiono bardzo energicznie. Już w roku gospodarczym 1924/1925 zalesiono w sumie 117
ha (w tym 1 ha siewem), w roku następnym 2.856 ha (916 z siewu), w 1926/1927 – 5.376 ha (siewem – 1.697).
Dopiero jednak rok gospodarczy 1927/28 miał być pierwszym normalnym okresem zalesień na wielką skalę.
Planowano zalesić 2050 ha z siewu i 6450 z sadzenia, tj. tyle co łącznie przez pierwsze trzy lata. W dyskusjach
nad przyszłym charakterem lasu panował jeden pogląd, że powinien być to las mieszany, przy czym często zaznaczano, że „Prócz wyjątkowo krańcowych siedlisk, a tych jest bardzo mało, da się wszędzie tworzyć drzewostan mieszany, jeśli nie w górnym piętrze, to kilkupiętrowy, którego dolnym piętrem może być drzewostan innego gatunku o formacjach morfologicznych skarlałych, lub nawet krzewostan”. Z gatunków zagranicznych, za
godne uwagi do zalesień obszarów zniszczonych wymieniano sosnę wejmutkę, daglezję, dąb czerwony oraz
robinię, sosny Banksa, czarną i smołową.
Zwracano także uwagę na zabezpieczenie przed ewentualnymi pożarami i zalecano tworzenie pasów głównych, co 10 oddziałów o szerokości 50-100 m i obsadzeniu po ich bokach po 6-10 rzędów gatunkami liściastymi,
natomiast pomiędzy pasami głównymi powinno tworzyć się 2-3 pasy podrzędne o szerokości 10-15 m również
obsadzone po bokach, paroma (3-5) rzędami drzew liściastych. Z kolei inni zalecali, by czyste drzewostany
sosnowe przemieszać gatunkami liściastymi. W tym celu należy brzegi oddziałów, dróg, duktów obsadzić w 510 rzędach pasami liściastymi, gdzie pierwszeństwo miały mieć brzoza i robinia.
Postulowano, by tam, gdzie jest wystarczająca ilość robotników stosować sadzenie, ponieważ „mniej zawodzi i daje większą możliwość opanowania drzewostanu”, stosować mieszanie kępami, a przed odnowieniem
zbadać glebę poprzez wykopanie w każdym oddziale po kilka dołów w celu ustalenia jej prawdziwej wartości.
Interesująca też może wydać się uwaga, że "domieszki drzew liściastych uskutecznia się często dopiero w parę
lat po wykonaniu zalesienia". Być może takie postępowanie przyczyniło się do tego, że czynność tą faktycznie
odłożono na później. Potem przyszła II wojna światowa, okres powojenny i w rezultacie dziś w Puszczy Noteckiej panuje tylko sosna, a jej udział sięga 95%, przy czym inne gatunki rosną, w zasadzie, na jej obrzeżach.
Najwięcej informacji o przebiegu odnowienia lasu w Puszczy dostarcza protokół z odbytego w dniach 5 i 6
marca 1926 r. zjazdu nadleśniczych z nadleśnictw Potrzebowice i Drawsko. Podsumowując dwudniową dyskusję dyrektor Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu – A. Pacyński zalecał, by okres odnowienia zniszczonych powierzchni zamknąć w 5 latach; do przygotowania gleby używać pługa Eckerta lub produkowanego w
firmie H. Cegielski pługa Sawińskiego. Sposób uprawy powinien być dostosowany do warunków glebowych.
Najpierw należy odnawiać tereny o słabych siedliskach, później tereny o glebach najlepszych a dopiero na końcu
pozostałą powierzchnię. Należy odnawiać nasionami z drzew "rodzimych i miejscowych". Tam, gdzie gleba nie
jest najgorsza i niezachwaszczająca można stosować siew, lecz najpóźniej do połowy kwietnia. Dęby należy
sadzić, albo jako żołędzie, albo jako jednolatki, inne liściaste jako dwu- lub trzylatki. W zagłębieniach powinno
sadzić się gatunki liściaste, dąb pod osłoną brzozy lub olchy, a także olchę, brzozę, jesion, wiąz i "nieco innych
szlachetnych drzew liściastych". Jako gatunki (rodzaje) podstawowe dla tych terenów Pacyński uznał: sosnę,
dąb, olchę i brzozę, a jako domieszkowe: grab, buk, jesion, jawor, wiąz, klon oraz modrzew i sporadycznie
świerk. Kategorycznie zabroniono odwadniania i osuszania miejsc podmokłych, zalecano pozostawianie pasów
pożarowych z myślą, by później zalesić je gatunkami liściastymi, sugerowano zawieszanie budek lęgowych dla
ptaków, a drewno powinno pozyskiwać się tam, gdzie zwrócą się co najmniej koszta jego wyrobu.
Jak faktycznie odnawiano tereny posówkowe można dowiedzieć się z lektury operatu Nadleśnictwa Potrzebowice z roku 1930. Z zestawienia gatunków panujących w I klasie wieku sosna zajmowała wówczas powierzchnię 6.521 ha, dąb – 25 ha, świerk – 23 ha, brzoza – 18 ha i modrzew 1,5 ha. Ponadto nie odnowionych
było 471 ha zrębów sosnowych, 3 ha dębowych i 12 olszy. W drugiej klasie wieku zachowało się 890 ha drzewostanów sosnowych i 1 ha drzewostanu olszowego. W III kl. wieku – 217 ha sosny, 8 ha brzozy i blisko 1 ha
świerka; w kl. IV – 99 ha sosny, w V już tylko 2 ha sosny i w klasie VI niecałe 5 ha. Na podstawie zawartych w
operacie danych wynika więc, że aż ponad 85% drzewostanów było w pierwszej klasie wieku, czyli nie licząc
upraw, które przetrwały kataklizm, jest to wielkość obrazująca stopień zniszczenia. Podsumowanie udziału procentowego poszczególnych gatunków uwidacznia niestety faktyczny, a nie deklarowany kierunek sposobu zalesień, w którym drzewostany sosnowe stanowiły 98,8% powierzchni.
Więcej informacji o poziomie ówczesnej wiedzy leśnej, w kwestii zalesień słabych siedlisk zniszczonych
przez strzygonię przyniosła rozprawa doktorska L. Mroczkiewicza. Pisał on, że aczkolwiek leśnicy zapewniali o
odejściu od monokultur sosnowych, to jednak łatwość produkcji i sadzenia przyczyniła się do ponownego obsadzania Puszczy sosną. Jako gatunki przejściowe na słabe siedliska proponował sosnę Banksa, czeremchę amerykańską, grochodrzew, brzozę, wierzbę kaspijską, a jako gatunki równorzędne sośnie: dąb bezszypułkowy, dąb
czerwony, sosnę wejmutkę, sosnę czarną, a także grochodrzew i brzozę. Autor radził, by bezwzględnie nie sto-
33
sować przy pierwszych zalesieniach modrzewia, klonu, jaworu, jesionu, olchy oraz buka, grabu i lipy. Nie rozstrzygał kwestii sadzić czy siać, gdyż siew jest „naturalniejszym, tańszym i prędszym sposobem”, a sadzenie
„pewniejsze, łatwiejsze i oszczędniejsze, a więc ekonomiczniejsze”. Ponadto siew jest racjonalniejszy na dobrych, czynnych, mało zachwaszczających się i zasobnych w wilgoć glebach leśnych. Odradzał – choć bez generalizowania – przygotowanie gleby zbliżone do reglówki, czyli głębokie przekopanie gleby; odsłanianie
wierzchniej warstwy gleby przy pomocy pługa Eckarta lub zwykłego rolniczego. Wymieniał natomiast jako
korzystne usunięcie samej tylko pokrywy i spulchnienie gleby mineralnej; przerobienie gleby w pasach, nie
odsłaniając próchnicy oraz odkładanie skiby i przy nawrocie nałożenie drugiej warstwy na bok lub na pierwszą,
by później całość bronować, a wiosną powstałą grobelkę zwalcować i na niej sadzić. Opierając się na danych
inż. Pawlaka, Mroczkiewicz sugerował by stosować więźbę 1,2 m x 0,40 m. Aby zabezpieczyć przyszły drzewostan przed pożarami sugerowano, że powinno się wykonywać tzw. płaszcze pożarowe składające się z szerokich
pasów obsadzonych gatunkami liściastymi lub pasami przeznaczonymi pod uprawę rolną o szerokości 50 m.
Wzdłuż dróg powinno się przeorywać 2-3 pasy.
2) Szkodniki owadzie
Na obecną strukturę wiekową i gatunkową drzewostanów Puszczy Noteckiej zasadniczy wpływ miała gradacja strzygoni choinówki z lat 1923-24. W przeważającej bowiem części, obecne pokolenie drzewostanów jest
następstwem tamtej katastrofy.
Z racji występowania na omawianym obszarze, w miarę zbliżonych wiekiem, monokultur sosnowych –
Puszcza Notecka związana była niemal wyłącznie ze szkodnikami żerującymi na sośnie. Jako najgroźniejszego
szkodnika upraw, po zwierzynie płowej (jeleniach), wymieniano pędraki oraz, w znacznie mniejszej skali, smolika, szeliniaka oraz sieciecha niegłębka. W 8-12 letnich młodnikach pokazała się osnuja, głównie sadzonkowa.
Także przez kilka lat z rzędu, w kilkuletnich uprawach sosny żerowały boreczniki (w samym tylko Nadleśnictwie Sieraków na powierzchni ca 2000 ha) Pędy 1-3 letnich sosenek deformowała zwójka pędówka, nie mniej
szkodliwa była też zwójka sosnóweczka.
Jako najgroźniejsze szkodniki pierwotne w 1966 wymieniono: brudnicę mniszkę, strzygonię choinówkę, boreczniki, poprocha cetyniaka, opaślika sosnowca a spośród szkodników upraw: szeliniaka sosnowca, sieciecha
niegłębka, zmiennika brudnego i także choinka szarego. Spośród szkodników wtórnych większe znaczenie miał
cetyniec większy, smolik drągowinowiec, żerdzianka sosnówka, tycz cieśla. Na początku lat dziewięćdziesiątych, dużego znaczenia nabrał przypłaszczek granatek. Wśród upraw obserwuje się duże szkody ze strony zwójek, zwłaszcza sosnóweczki.
W okresie powojennym wystąpiły cztery gradacje brudnicy mniszki w latach: 1947-60, 1962-1966, 19791985 i 1991-1995 i poprocha cetyniaka 1955-1956, 1964-1972, 1978-1980 i 1986-1989 oraz trzy gradacje strzygoni choinówki – początek lat pięćdziesiątych do 1957, 1961-1972 i 1988-90.
Poniżej przedstawiono charakterystykę ważniejszych szkodników owadzich na terenie Puszczy Noteckiej:
Brudnica mniszka (Lymantria monacha L.) po raz pierwszy po wojnie wystąpiła w 1947 r. i jej gradacja
trwała do 1960. Według danych operatowych brudnica, w stopniu zagrażającym, wystąpiła na terenie 11 nadleśnictw (oprócz Goraja, Obornik i Boruszynka). W 1956 r. przeprowadzono chemiczne zwalczanie, głównie na
terenie Nadleśnictwa Bucharzewo (1017 ha). W rok później zwalczana była przede wszystkim na terenie Nadleśnictwa Międzychód (539 ha). W 1959 r. chemiczne opryski przeprowadzono na obszarze 4176 ha (w tym na
terenie Nadleśnictwa Wronki 1582 ha, Bucharzewo – 1385 ha i Potrzebowice – 1017 ha). Po roku przerwy, w
1961 wystąpiła ponownie i dlatego w 1962 wykonano większość oprysków na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice (1804 ha) i Krobielewko (800 ha). W 1964 akcja chemicznego zwalczania koncentrowała się na terenie Nadleśnictwa Bucharzewo (3972 ha), Wronki (3461 ha), Międzychód (2985 ha), Sieraków ( 2295 ha), Krobielewko
(1903 ha), Obrzycko (1771 ha), na mniejszą zaś skalę – w nadleśnictwach: Potrzebowice (902 ha), Drawsko
(649 ha), Krucz (455 ha) i Boruszynek (303 ha). W 1965 r. zwalczano brudnicę już tylko na terenie dwóch nadleśnictw: Boruszynek (49 ha) i Lipki Wielkie (248 ha). W części poznańskiej Puszczy zwalczano chemicznie
brudnicę mniszkę dwukrotnie na łącznej powierzchni 5030 ha, trzykrotnie na 2485 ha i czterokrotnie na powierzchni 512 ha.
Trzecia gradacja, która rozpoczęła się w 1979 r i trwała do 1985 r. była najbardziej dynamiczna i objęła teren
całej Puszczy, a jej skutki likwidowano do końca lat osiemdziesiątych. Czwarta gradacja brudnicy, która rozpoczęła się w roku 1991 skończyła się w połowie lat 90. W 1994 r. akcję ratowniczą wykonano na powierzchni
ponad 40 tys. ha, przy użyciu najnowszej generacji środków chemicznych – Dimilin i Foray. Brudnicę zwalczano w Nadleśnictwie Wronki na powierzchni 16.327 ha, Krucz – 10.923 ha, Karwin – 6.295 ha, Oborniki – 3.722
ha, Międzychód 3.122 ha. (Z Nadleśnictwa Potrzebowice – brak danych). W tej niewątpliwie najlepiej zorganizowanej i przeprowadzonej akcji, uwagę zwracają różne terminy wykonania opryskiwania lasów w poszczególnych regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych. Najwcześniej do oprysków wykonanych samolotami przy-
34
stąpiło Nadleśnictwo Oborniki (RDLP Poznań) – 7-9.05. Nadleśnictwa pilskiej dyrekcji wykonały opryski na
przełomie 2 i 3 dekady maja (Wronki – 18-25.05, Krucz – 21-29.05), natomiast w nadleśnictwach RDLP w
Szczecinie wykonały akcję ratowniczą w dniach 24-27.05 (Międzychód)) oraz 24-28.05 (Karwin).
Strzygonia choinówka (Panolis flammea Schiff.) jest owadem, od którego najbardziej ucierpiała Puszcza
Notecka. W latach 1923 i 1924 spowodowała ona bowiem zniszczenie około 60-70 tys. ha drzewostanów Puszczy. W okresie powojennym strzygonia wystąpiła gradacyjnie trzykrotnie. Pierwsza gradacja wystąpiła na początku lat pięćdziesiątych i trwała do 1957 r., druga – w latach 1961 do 1972, a trzecia w latach 1988-1990.
Pierwsza gradacja objęła powierzchnię blisko 7 tys. ha. Druga – ponad 17 tys., a trzecia – ponad 16 tys. ha. Z
danych u.gl. wynika, że w połowie lat pięćdziesiątych powierzchnia drzewostanów zagrożonych wyniosła około
15 tys. ha, a zwalczano strzygonię na małą skalę w nadleśnictwach: Karwin, Sieraków oraz Międzychód (razem
z brudnicą mniszką). W 1962 r. strzygonia wystąpiła na powierzchni ponad 15200 ha, ale zwalczano ją tylko na
obszarze 29 ha w Nadleśnictwie Boruszynek, gdyż jej jaja zostały spasożytowane przez kruszynka (Trichogramma sp.).
Poproch cetyniak (Bupalus piniarius L.) występował w ostatnim półwieczu cztery razy – w latach 1955-56,
1964-72, 1978-80 i 1986-89. Pierwszy raz był chemicznie zwalczany w 1966 r., głównie w Nadleśnictwie Potrzebowice (1502 ha), natomiast w 1989 r. przeprowadzono chemiczne zwalczanie poprocha na powierzchni
39.405 ha. Z danych urządzenia gospodarstwa leśnego wynika, że w 1989 r. zwalczano poprocha cetyniaka m.in.
na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice, na powierzchni 8.600 ha, w Nadleśnictwie Wronki – 8.400 ha, w Nadleśnictwie Karwin – 6.278 ha, w Nadleśnictwie Krucz – 492 ha.
Boreczniki (Diprion sp.) grupa tych owadów nie stanowiła większego zagrożenia dla drzewostanów Puszczy. Tym niemniej były one w ostatnich latach zwalczane na szerszą skalę – w 1992 r. na powierzchni 2.899 ha.
Barczatka sosnówka (Dendrolimus pini L.). Szkodnik ten dotychczas gradacyjnie wystąpił jedynie w latach
1967-1975. Zagrożenie od barczatki wystąpiło na ogólnej powierzchni 12.791 ha i w latach 1971-1974 chemicznie zwalczano ją na powierzchni 27.766 ha. W roku 1972 zabiegi ratownicze przeprowadzono zarówno wiosną
jak i jesienią na powierzchni aż 17.843 ha. Szkodnik ten wyrządził znaczne szkody w zachodniej części Puszczy,
gdzie uszkodzeniom uległy drzewostany na powierzchni 7 tys. ha. w 1968 r. barczatka występowała w stopniu
zagrażającym w nadleśnictwach: Krucz, Potrzebowice, Rąpin, Lipki Wielkie i Krobielewko, a zwalczano ją
głównie w Nadleśnictwie Potrzebowice na powierzchni 1.648 ha. Druga gradacja tego szkodnika wystąpiła w
1992 r. i opryskiwano wtedy 2.201 ha drzewostanów, a w 1994 zwalczano ją na obszarze ponad 5 tys. ha.
Opaślik sosnowiec (Barbitistes constrictus Br.) Jego masowe występowanie było związane z pierwszą i drugą gradacją brudnicy mniszki i w latach 1960-1968 wystąpił na łącznej powierzchni 20.900 ha i był zwalczany
na obszarze 29.148 ha (łącznie z brudnicą). Opaślik notowany był w latach 1943-48. W 1948 r. pojawił się liczniej w okolicach Skwierzyny. Duży jego pojaw datuje się od roku 1957. Zasięg jego występowania pokrywał się
z zasięgiem brudnicy mniszki i sądzono, że przy jej zwalczaniu zostanie także zniszczona populacja opaślika.
Niestety tak się nie stało. W 1960 r. opaślik wyrządził poważne szkody w 10 nadleśnictwach na łącznej powierzchni 6.270 ha. W 1963 r. wystąpił masowo na powierzchni powyżej 6.000 ha w nadleśnictwach: Krucz,
Drawsko, Obrzycko, Wronki, Bucharzewo, Sieraków, Międzychód, Karwin, Rąpin, Lipki Wielkie, przy czym
najsilniej występował na terenie Nadleśnictwa Międzychód. Masowe występowanie opaślika poprzedzone było
żerem brudnicy mniszki.
Zawisak borowiec (Hyloicus pinastri L) po raz pierwszy wykazał tendencję do gradacyjnego wystąpienia w
1991 r., a objęta zagrożeniem powierzchnia wynosiła 14.662 ha, głównie na terenie Nadleśnictwa Międzychód.
W 1993 r. przewidywano zagrożenie na powierzchni 2.500 ha, przy czym interesujące było to, że pod drzewem
występowało i po 200 sztuk poczwarek, z których spasożytowanych było około 70%.
Szkodniki upraw szeliniak sosnowiec (Hylobius abietis L.), sieciech niegłębek (Cneorrhinus plagiatus
Schall.), zmiennik brudny (Strophosomus rugipes Steph.) występowały stale i dość licznie. Największe znaczenie miał z nich szeliniak sosnowiec, który bardzo dotkliwie niszczył sadzonki na odnawianym w latach 19931995 pożarzysku w Nadleśnictwie Potrzebowice. W 1994 r. zabiegami ratowniczymi objęto tam około 3.000 ha
upraw. Z racji nowych i coraz doskonalszych metod zwalczania tego szkodnika udział powierzchni chronionych
przed szeliniakiem wzrasta, co wiązać można również ze zwiększoną ilością odnawianych zrębów.
Spośród zwójek sosnowych największe znaczenie miała zwójka sosnóweczka (Rhyacionia buoliana Schiff),
która w latach pięćdziesiątych wyrządzała największe szkody w nadleśnictwach Karwin, Lipki Wielkie i Krobielewko, zwłaszcza na uprawach rosnących na dużych pożarzyskach. W latach sześćdziesiątych zwójka pędówka
(Rhyacionia duplana Hb.) liczniej występowała na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice. Z badań przeprowadzonych nad zwójką sosnóweczką na terenie Puszczy Noteckiej wynika, że jej populacja była silnie atakowana
przez zespół pasożytów.
Spośród innych szkodników upraw wymienia się także choinka szarego (Brachyderes incanus L.), który
uaktywnił się w ostatnim okresie, w 1994 r. był zwalczany na powierzchni ponad 200 ha. Uprawy były również
nękane przez korowca sosnowego.
35
Z innych szkodników wymienić należy na przykład zawodnicę (Pristiphora sp.), która była zwalczana w latach osiemdziesiątych na powierzchni kilkudziesięciu ha w nadleśnictwach Krucz i Karwin.
Z kolei pędraki nie odgrywały większego znaczenia na terenie Puszczy, a powodowały jedynie większe straty w południowej części LKP (po południowej stronie Warty), na obrzeżach, na gruntach porolnych i nielicznych
zrębach.
Bardzo poważny problem na terenie Puszczy stanowiły szkodniki wtórne. Ogólnie pierwszeństwo przyznaje
się cetyńcowi większemu (Tomicus piniperda L.), drugie miejsce dzielą na równi smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus Hbst.) i żerdzianka sosnówka (Monochamus galloprovincialis Ol.), które to owady powodują
wydzielanie się największej ilości posuszu.
W roku 1992 z uwagi, między innymi na suszę i ogólne osłabienie drzewostanów, bardzo silnie uaktywnił się
przypłaszczek granatek (Phaenops cyanea F.). Według danych, w 1993 roku tylko z Nadleśnictwa Oborniki
trzeba było usunąć 13 tys. m sześc. posuszu „przypłaszkowego”, a z Nadleśnictwa Wronki – 5 tys. m. sześc.. O
możliwości wystąpienia tego szkodnika sygnalizowano już dużo wcześniej.
Z analizy występujących ostatnio zagrożeń ze strony szkodliwych owadów wynika, że są one nadal znaczące
w poszczególnych nadleśnictwach LKP.
W Nadleśnictwie Oborniki, w latach 90 do istotnych zagrożeń ze strony owadów i grzybów pasożytniczych
wymieniono: brudnicę mniszkę, którą zwalczano w roku 1994 oraz 2001. Na niewielkiej powierzchni (61 ha w
L. Objezierze zwalczano także chrabąszcza majowego (w 1997 i 1998). Na uprawach stwierdza się sporadyczne
szkody ze strony szeliniaka, natomiast mimo zwalczania występuje zagrożenie ze strony pędraka. Jako ustawicznie zagrożone przez szkodniki pierwotne (brudnicę mniszkę, strzygonię choinówkę, barczatkę sosnówkę)
wymienia drzewostany w oddz. 408-411 i 424-427 na terenie obr. Kiszewo. Na terenie nadleśnictwa założonych
jest 13 powierzchni metody ogniskowo-kompleksowej ochrony lasu.
W Nadleśnictwie Karwin, w okresie 1995-2004 zwalczano strzygonię choinówkę oraz brudnicę mniszkę (w
2000 r, na pow. łącznej 6256 ha), brudnicę mniszkę (w 2001 r. na pow. 1921 oraz w 2002 r. – 308 ha), barczatkę
sosnówkę (w 2000 r. – 1252 ha oraz w 2002 r. – 566 ha). Szeliniaka sosnowca zwalczano corocznie na pow. od
170 ha do 30, przy czym w ostatnim okresie na coraz mniejszej powierzchni (maks. 56 ha). W latach 1995-1999
znaczna część starszych upraw i młodników, zwłaszcza na terenie obr. Lipki Wielkie uszkadzana była przez
zwójki sosnowe, przy czym brak jest skutecznych metod zwalczania tego owada. W roku 1995 i 1996 odnotowano dużą powierzchnię, na której wystąpiła igłówka sosnówka (odpowiedni: na pow. 10513 i 9590 ha). Przeważająca część drzew posiadało uszkodzenia w przedziale do 30%.
W Nadleśnictwie Potrzebowice, w latach 1994-2003 szkodliwe owady zwalczano na powierzchni 18 479 ha.
Do najważniejszych szkodników pierwotnych zalicza się brudnica mniszka, strzygonia choinówka, poproch
centyniak, barczatka sosnówka. Natomiast do największych szkodników upraw należy wymienić szeliniaka
sosnowca oraz choinka szarego. Na pożarzysku z 1992 r. na największej powierzchni wstępował choinek szary
(łącznie na pow. 10541 ha), zwójki sosnowe (3677 ha), szeliniak sosnowiec (1851 ha) oraz smolik znaczony
(1091 ha).
Powierzchnia gruntów porolnych nadleśnictwa wynosi 4830 ha (27% pow. ogólnej). Do grzybów patogenicznych należy huba korzeni, oraz w mniejszym nasileniu – opieńka miodowa, przyczepka falista, skrętak sosnowiec, rdze igłowe, osutki sosnowe. Rozmiar zwalczania (mechanicznego, chemicznego i biologicznego) w
latach 1994-2003 objął w sumie powierzchnię 5768 ha.
W Nadleśnictwie Krucz, w latach 1994-2002 największe zagrożenie powodowały następujące szkodniki
pierwotne: brudnica mniszka (zwalczana na łącznej pow. 14 183 ha, w tym w 1994 r. na pow. 10.546 ha), strzygonia choinówka (3226 ha), barczatka sosnówka (1283 ha) oraz boreczniki (1161 ha). W ostatnich latach zwraca
uwagę fakt zwiększającego się zagrożenia ze strony boreczników.
Do najważniejszych szkodników wtórnych należą: cetyńce, smoliki, kornik drukarz oraz przypłaszczek granatek. W celu przeciwdziałania rozwoju ich występowania zakładano pułapki klasyczne (ok. 2500 szt. rocznie),
pułapki feromonowe (ok. 300 szt.). Korowanie surowca w zasadzie nie stosowano (jedynie w 1998 r. – 5,1 m
sześc.).
W Nadleśnictwie Wronki, w latach 1993-2002 szkodliwe owady zwalczano na łącznej powierzchni 30382
ha. Szczególnie duże zagrożenie wystąpiło w roku 1994 r., kiedy to zabiegami ratowniczymi objęto drzewostany
na powierzchni 17.905 ha. Do najważniejszych szkodników wtórnych zaliczyć należy: brudnica mniszka (zwalczana w omawianym okresie na pow. 22481 ha) oraz barczatka sosnówka (6640 ha).
W Nadleśnictwie Międzychód, w okresie 1995-2004 – do najważniejszych szkodników sosny należały:
brudnica mniszka, barczatka sosnówka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak oraz boreczniki. Najpoważniejsza gradacja mniszki miała miejsce w 2000 r. i objęła powierzchnię 9298 ha. Zwalczanie chemiczne zastosowano wówczas na powierzchni 6 060 ha. (w obr. Krobielewko i Międzychód ). Od 2001 r. zarysowuje się spadek
powierzchni objętych wzmożoną liczebnością i aktywnością tego szkodnika. Wynika to z naturalnego oporu
środowiska – podczas lustracji terenowych stwierdzono wysoki odsetek gąsienic porażonych przez mikroorgani-
36
zmy. Częstym zjawiskiem w ostatnich latach były masowe pojawy barczatki sosnówki. Zabiegi ratownicze
ograniczające liczebność tego szkodnika wykonano w latach: 1995, 2000, 2001 i 2002 na łącznej powierzchni 4
547 ha. Główne centra gradacyjne zlokalizowane były na terenie obrębu Krobielewko. W 1999 i 2000 r. miało
miejsce zagęszczenie populacji strzygoni choinówki, zwalczanie chemiczne zastosowano w 2000 r. wraz ze
zwalczaniem brudnicy mniszki. W 1995 r. wykonano zabiegi ratownicze ograniczające liczebność boreczników
sosnowych na powierzchni 398 ha ( Leśnictwa: Sowia Góra i Kamień).
Stan sanitarny lasu w minionym okresie utrzymywał się na dobrym poziomie. Na bieżąco wyznaczano i
usuwano z lasu posusz czynny, nie dopuszczając do jego zagęszczenia. Posusz w lesie występował głównie w
formie pojedynczej lub rozproszonej, co eliminuje zasadniczą bazę lęgową szkodników wtórnych, a ich rozród
jest pod kontrolą i w ostatnich latach nie był znaczącym problemem dla nadleśnictwa.
Wykładanie pułapek na cetyńca w nadleśnictwie odbywało się w ilości dostosowanej do występujących potrzeb. W 1995 r. wyłożono 8403 szt., a w 2004 – 2133 szt. Zmniejszona liczba drzew pułapkowych wynika z
zastępowania je pułapkami w formie stosów.
Do najważniejszych szkodników upraw i młodników zalicza się sieciecha niegłębeka, który występował w
latach 1995-2000 na ogólnej powierzchni: 92 ha (zwalczany – 89 ha) oraz zwójka sosnóweczka. W latach 19951997 występowała na powierzchni 2 418 ha, zwalczana na pow. 774 ha za pomocą pułapek feromonowych.
W Nadleśnictwie Sieraków ze szkodników pierwotnych, w 1996 r. zwalczano barczatkę sosnówkę na powierzchni 120 ha (obr. Bucharzewo Sier.). W 2001r. przeprowadzono oprysk lotniczy w celu zwalczania brudnicy mniszki na powierzchni 140 ha (w Leśnictwie Borowy Młyn – 30 ha i L. Gospódka 110 ha). W obr. Sieraków
występują znaczne szkody w uprawach wyrządzane przez pędraki. Szkody w uprawach w 2005 roku wystąpiły
na pow. 40 ha. W 1997 r. zwalczano pędraka na pow. 7 ha, 1999 r. (1,50ha), 2000 r. (10,36 ha), 2001 r. (9,05
ha), 2002 r. (6,83 ha), 2005 r. (2,47 ha). Cykliczne rójki imago chrabąszcza występują na terenie całego obrębu.
W ramach zwalczania szkodników wtórnych, m.in. wykładało pułapki klasyczne na cetyńce, systematycznie
usuwało drzewa trocinkowe. W 2001 r. okorowano 47 m. sześc. Rocznie wykładano około 130 sztuk pułapek
feromonowych na szkodniki wtórne. W okresie 1996-2005 wyłożono łącznie 12850 pułapek klasycznych i usunięto 14938 drzew trocinkowych.
Obszar Puszczy Noteckiej, zarówno według podziału Nunberga jak i Koehlera zaliczany był do strefy największego zagrożenia przez czynniki chorobowe i szkodniki. Puszcza Notecka stanowi kompleks leśny z predyspozycją do występowania chorób łańcuchowych inicjowanych w następstwie susz atakiem huby korzeniowej
(Fomes annosus L.). Drzewostany puszczańskie są wraz z wiekiem atakowane przez inne szkodniki, które korzystają ze sprzyjającego dla ich rozmnoży, słabego na ogół oporu środowiska. W 1966 r. wg wytycznych podzielono Puszczę Notecką na trzy strefy zagrożenia przez szkodniki wtórne:
I – obejmująca zachodnią część Nadleśnictwa Międzychód i Sieraków oraz wschodnią część nadleśnictw
Karwin, Krobielewko i Rąpin, gdzie drzewa opanowane są przez cetyńca większego, smolika sosnowca i tycza
cieślę;
II – to teren środkowej Puszczy, obejmujący najuboższe jej fragmenty, a więc północno-wschodnią część
Nadleśnictwa Międzychód, północny fragment nadleśnictw Wronki i Sieraków, całe nadleśnictwo Bucharzewo
oraz południową część nadleśnictw Potrzebowice, Drawsko i Goraj. Na omawianym terenie na pierwszym miejscu stawiany był smolik drągowinowiec i żerdzianka sosnówka;
III strefa obejmuje najzdrowszą i najodporniejszą część Puszczy, w skład której wchodzą nadleśnictwa: Boruszynek, Obrzycko, Oborniki oraz północne części nadleśnictw: Goraj, Potrzebowice i Drawsko. Na tym terenie
szkodniki wtórne występują mniej więcej równomiernie.
Drzewostany Puszczy Noteckiej były w okresie powojennym permanentnie nękane przez pierwotne szkodniki sosny, a ich powierzchnia do lat osiemdziesiątych nie przekraczała 22 tys. ha rocznie. Później znacznie wzrosła i obejmowała nawet teren całej Puszczy. Zagrożenie ze strony poszczególnych szkodników, a ostatnie gradacje pierwotnych szkodników cechowały się wysoką dynamiką, dużą ekspansją i objęciem coraz to nowych terenów, dotychczas uznawanych za mało podatne na ich działalność. W dodatku przerwy pomiędzy gradacjami
stały się coraz krótsze.
Pewna trudność w likwidowaniu szkodników tkwi w tym, że korony sosen z Puszczy Noteckiej są znacznie
mniejsze aniżeli korony normalnie rozwijających się drzew, w tym samym wieku, z innych rejonów, dla których
opracowane zostały liczby krytyczne dla określenia zagrożenia. Można więc przypuszczać, że są one w omawianym przypadku, za wysokie. Inną niedogodnością, uważano stosowanie trzech metod prognozowania cetyńca,
przy czym pułapki feromonowe wymieniano jako mało różnicujące.
W Puszczy Noteckiej, z uwagi na pożary, istotną rolę odgrywa szkodliwa entomofauna, rozwijająca się na terenach popożarowych. Badania takie były prowadzone na terenie pożarzyska w Nadleśnictwie Potrzebowice. Ze
wstępnych ustaleń wynika, że najbardziej opanowane przez szkodniki są enklawy popożarowe i obrzeża drzewostanów, na których pożar się zatrzymał. Podstawowym szkodnikiem jest tam cetyniec większy, a gęstość jego
populacji przekracza 5, a nawet i 10 razy gęstość na powierzchniach kontrolnych. Większą rolę odgrywały także
37
owady z rodziny Cerambycidae – tycz cieśla i żerdzianka sosnówka. Stwierdzono także występowanie gatunków
szkodliwych z rodzin: Curculionidae, Stricidae, Tortricidae, Buprestidae (liczniejszym był przypłaszczek granatek) oraz smolików.
Z racji nieprawidłowej struktury wiekowej, nie wspominając już o uproszczonym składzie gatunkowym, można przyjąć, że wraz z wiekiem drzewostanów, coraz to inne szkodniki mogą odgrywać większą rolę. W obecnej
sytuacji drzewostany puszczańskie są najbardziej narażone na występowanie szkodliwych owadów, gdyż z literatury wynika, że optymalne dla na przykład strzygoni, poprocha, barczatki są średnie i starsze przedziały klas
wieku. Podział Puszczy Noteckiej na rejony działania dwóch zespołów ochrony lasu – ZOL w Szczecinku,
obejmującego nadleśnictwa RDLP w Pile (Potrzebowice, Krucz, Wronki) oraz RDLP w Szczecinie (Karwin i
Międzychód) i ZOL w Łopuchówku obejmującego zasięgiem nadleśnictwa: Oborniki i Sieraków, może też, przy
braku współpracy, doprowadzić do wypracowania złej metody zwalczania szkodników owadzich. Puszcza bowiem, jako zwarty i monotonny kompleks leśny łatwo może zostać ogarnięta przez gradację szkodliwych owadów.
W chwili obecnej nadleśnictwa na szeroką skalę stosują różne czynność profilaktyczno-zapobiegawcze.
Obok wykładania pułapek klasycznych, feromonowych, prognozowania na podstawie opadłej cetyny, grodzenia
mrowisk, zakładania skrzynek lęgowych dla ptaków i noclegowych dla nietoperzy, realizowana jest także metoda ogniskowo-kompleksowa, tym niemniej wydaje się, że aczkolwiek znane są miejsca, w których z reguły rozpoczynają się gradacje owadów to jednak nie podjęto się dotąd, w sposób kompleksowy podniesienia ich odporności biologicznej. Z wypowiedzi nadleśniczych wynika, że w każdym nadleśnictwie można określić powierzchnię, na której rozpoczyna się rozwój gradacji szkodliwych owadów.
− w Nadleśnictwie Oborniki jest to obszar leśnictw Chraplewo i Nowołoskoniec;
− w nadleśnictwie Wronki są to oddziały 100-102 (Leśnictwo Tomaszewo);
− w Nadleśnictwie Potrzebowice – oddziały 387, 388, 390 (Leśnictwo Marylec) oraz 213 i 214 (Leśnictwo
Przecznik);
− w Nadleśnictwie Karwin – styk granic nadleśnictw: Potrzebowice, Karwin i Międzychód (Leśnictwo Odyniec);
− w Nadleśnictwie Sieraków – oddziały 70.;
− w Nadleśnictwie Międzychód – oddziały 4, 133, 141, 224, 229, 277 (obręb Krobielewko).
Wydaje się więc celowe, by osnowę metody biologiczną ochrony Puszczy oprzeć o najsłabsze ogniowo
drzewostanów Puszczy.
Z analizy siedlisk, gatunków drzew oraz struktury wiekowej drzewostanów puszczańskich wynika ponadto,
że jeden z najuboższych fragmentów Puszczy Noteckiej – obecny obręb Lipki Wielkie (dawne nadleśnictwo),
nie był wcale najbardziej newralgicznym miejscem dla rozwoju gradacji szkodliwych owadów.
Problemem, który wymaga rozwiązania jest wybór optymalnego systemu prognozowania pojawu szkodników owadzich oraz krytyczne przeanalizowanie celowości wykonywania punktów oporu biocenotycznego –
remiz.
3) Grzyby patogeniczne
Jak wynika z dokumentów źródłowych i literatury dotyczących Puszczy Noteckiej drzewostany rosnące na
gruntach porolnych, a także w zagłębieniach międzywydmowych narażone są na szkody powodowane przez
hubę korzeniową.
Badania nad występowaniem huby korzeni w Puszczy Noteckiej przeprowadzano w latach siedemdziesiątych. Grzyb ten występuje w warunkach Puszczy niemal wyłącznie w korzeniach sosen, które są głównym źródłem jego infekcji, dlatego sugerowano, by usuwać pniaki razem z korzeniami, a glebę przeorać pełną, głęboką
orką.
W chwili obecnej huba korzeniowa stanowi większe zagrożenie na gruntach porolnych, np. według danych
urządzenia lasu, na terenie Nadleśnictwa Oborniki powoduje szkody na około 150 ha lasu .
W związku z pożarem z roku 1992 na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice, w 1993 r. na powierzchni 5070 ha
masowo wystąpił grzyb Rhizinia undulata Fr. Według naukowców zajmujących się tym zagadnieniem, ze
względów na brak rizoktonii (sznurów grzybniowych) na korzeniach oraz brak pozytywnych izolacji tego patogena, wskazana jest ostrożność w przypisywaniu temu grzybowi jednoznacznej roli za zły stan odnowień pożarzyska z 1993 r.
Spośród innych rodzajów grzybów patogenicznych występujących jeszcze na terenie Puszczy Noteckiej należy wymienić: osutkę sosny, skrętaka sosny, rdzę pęcherzykowatą igieł sosny.
Analizując zagrożenia ze strony grzybów wynika, że w Nadleśnictwie Oborniki, z uwagi na dużą powierzchnię gruntów porolnych (3227,22 ha), w latach 1992-2001 przeciw grzybom korzeniowym stosowano preparat Pg
IBL na powierzchni 771 ha.
38
W Nadleśnictwie Potrzebowice zabiegi stosowano na powierzchni łącznej ok. 680 ha (max, rocznie na pow.
147 ha – w 1998 r.).
W Nadleśnictwie Sieraków, które posiada 961,81 ha drzewostanów na gruntach porolnych z tego: w obrębie
Sieraków – 421 ha i w obr. Bucharzewo Sierakowskie – 541 ha zabezpieczało pniaki preparatem Pg IBL na pow.
403 ha, przy czym w latach 2002-2005 zabiegu nie wykonywano. Stwierdzono występowanie też osutki sosny w
uprawach i młodnikach, a w ostatnich latach obserwuje się proces zamieranie dębu i jesionu (np. w 2005 r. dąb
na pow. – 84,5 ha, a jesion – 27,1 ha).
W Nadleśnictwie Międzychód, z chorób grzybowych występowały przede wszystkim: osutka sosny, huba
korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni, huby strzał. Inne gatunki grzybów występowały w ograniczonym zakresie
i nie stanowiły większego zagrożenia. Zagrożenie od huby korzeniowej jest minimalne i dotyczy tylko 7,37 ha.
W latach 1993-2002, w Nadl. Krucz stosowano zwalczanie biologiczne na łącznej powierzchni 1137 ha,
tj. średnio w roku – ok. 113 ha, przy czym powierzchnia gruntów porolnych wynosi 2.135 ha.
Rozmiar zwalczania grzybów (huby korzeniowej) metodą biologiczną (Pg-IBL) w Nadl. Wronki w latach
1994-2003 objął 584 ha, przy czym powierzchnia gruntów porolnych w nadleśnictwie nie jest wielka – 824 ha.
II. OCENA WARUNKÓW DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
1. Przegląd ważniejszych koncepcji gospodarczych
Z okresu ponad 60 lat udało się zebrać i zestawić na podstawie dostępnej literatury kilkanaście autorskich
koncepcji postępowania gospodarczego na terenie Puszczy Noteckiej. Były one bardziej lub mniej szczegółowe i
obejmowały całość, lub część zagadnień gospodarczych. Część z nich bazowała na wcześniejszych ustaleniach,
jedynie modyfikując je do zaistniałej sytuacji, inne, są wynikiem zespołowych dokonań (np. wytycznych wdrożeniowych dla Puszczy opracowanych przez Komisję ds. Puszczy pod przewodnictwem J. Szczuki). Niektóre
propozycje powstały w wyniku wieloletnich badań, przeprowadzonych na terenie Puszczy (np. wnioski Kocjana). Pierwszą zwartą koncepcją zagospodarowania terenów puszczańskich, będącą pierwowzorem dla dalszych
ustaleń zaprezentował w 1933 r. Leon Mroczkiewicz.
Koncepcja L. Mroczkiewicza, zawarta w jego pracy "Zagadnienia hodowlane na terenach posówkowych"
odnosiła się do specyficznej sytuacji, kiedy to na skutek żeru strzygoni choinówki, zostało zniszczonych kilkadziesiąt tysięcy hektarów drzewostanów Puszczy Noteckiej. W zaistniałej wówczas sytuacji pojawiła się pilna
potrzeba odnowienia dużej powierzchni leśnej w jak najkrótszym czasie. Autor zalecał, by w pierwszej kolejności zalesiać wydmy, stoki letnie, powierzchnie zakwaszające się, stoki zimowe, a na końcu pozostałe powierzchnie. Dobór gatunków powinien zmierzać w kierunku tworzenia drzewostanów mieszanych, gdzie obok podstawowego gatunku – odpowiedniej rasy sosny, wprowadzać się będzie inne gatunki w następującej kolejności: z
iglastych – sosnę czarną, sosnę Banksa, sosnę wejmutkę, świerk, daglezję, a z liściastych – brzozę, grochodrzew,
dąb bezszypułkowy i dąb czerwony, czeremchę amerykańską i inne gatunki liściaste. Bazując na podstawie
doświadczeń twierdził, że lepsze wyniki daje sadzenie niż siew. Liściaste gatunki o dużej sile odroślowej, które
narażone są na zgryzanie przez zwierzynę, zalecał sadzić jesienią, jako bezpieńki. Nadto najlepiej sadzić na
ręcznie przekopanych pasach, na poziomie równym z ziemią. Zalecał też produkowanie sadzonek wyłącznie we
własnych szkółkach.
Odnośnie pielęgnowania upraw, sugerował by usuwać niepożądane w nadmiernej ilości naloty (zwłaszcza
brzozy) oraz wykorzystując konieczne poprawki wprowadzać, zgodnie z wymaganiami siedliska, odpowiednie
"przymieszki".
Jego zdaniem najracjonalniejsze byłoby zredukować do minimum stan liczebny zwierzyny, gdyż w przeciwnym wypadku, inne zabiegi będą tylko półśrodkami. Osutkę zalecał zwalczać przez spryskiwanie, a pędraka
poprzez zbieranie chrabąszczy.
39
Mroczkiewicz uważał też, że stan gleby i siedliska powinien być wszędzie dokładnie zbadany i zinwentaryzowany, a wyniki naniesione na odpowiednie mapy siedliskowe. Dzięki stałej kontroli uchwyci się pogarszające
się siedliska, a poprzez wczesne założenie odpowiedniej uprawy zapobieże się temu zjawisku.
Kolejną koncepcję zaprezentował profesor E. Ilmurzyński, który zalecał dokonanie przeglądu drzewostanów pod kątem możliwego do osiągnięcia celu produkcji i podziału ich na dwie grupy. Do pierwszej zaliczał
drzewostany dobrze produkujące i nadające się do przetrzymania na pniu, w celu osiągnięcia przez nie wieku
rębności. Uważał, że do tej grupy nie zakwalifikuje się więcej niż 25% ogólnego areału drzewostanów. Drzewostany te powinny być pielęgnowane według obowiązujących zasad trzebieży selekcyjnej, której celem byłoby
dążenie do polepszenia jakości masy drzewnej. Jego zdaniem, w celu przyspieszenia przyrostu, powinno się
stosować zabiegi służące do uproduktywnienia gleb zdegradowanych lub z natury ubogich.
Do grupy drugiej proponował zaliczyć drzewostany słabo produkujące, z przeznaczeniem do wcześniejszego
wyrębu z chwilą, gdy dostarczą małowymiarowego drewna o znaczeniu przemysłowym. Dla tej grupy autor
sugerował przesunięcie postulatu jakości na plan dalszy, a skoncentrowanie się na jak największej produkcji, w
jak najkrótszym czasie. Zalecał więc stosowanie intensywnych cięć, łącznie z zastosowaniem trzebieży schematycznej. Dla przyszłych zalesień uznał za celowe wykonanie zabiegów melioracyjnych, ulepszających warunki
siedliskowe. Likwidację drzewostanów tej grupy proponował dokonać w okresie nie krótszym niż 40 lat, tak by
uzyskać względną równomierność ustosunkowania klas wieku oraz przerwać monotonię składu gatunkowego.
Do zabiegów melioracyjnych, które należałoby stosować, prof. Ilmurzyński zaliczał: pełną orkę, poprzedzoną karczowaniem i wstępną uprawą w formie podorywek i kultywatorowania – na terenach płaskich. Natomiast
na terenach falistych, ze względu na niebezpieczeństwo erozji, stosowniejsza winna być uprawa częściowa,
polegająca na przygotowaniu głębokich jamek z zasileniem gleby torfem.
Jego zdaniem, użycie starszego materiału sadzeniowego, po głębokim przerobieniu gleby, pozwala na zastosowanie luźniejszej więźby, a więc na zaoszczędzenie materiału sadzeniowego. Lepszy start życiowy i więźba
"w kwadrat" lub "w trójkąt" powinny sprawić, że takie uprawy szybciej dojdą do zwarcia, niż przy dotychczas
stosowanych sposobach odnowienia i dużej liczbie sadzonek – podkreślał.
W swojej koncepcji podnosił także sprawę stosowania nasion odpowiedniej proweniencji, a ponieważ rodzimych drzewostanów nasiennych jest ograniczona ilość, dlatego zalecał zmechanizowanie procesów szkółkowania sadzonek. Z uwagi na charakter Puszczy i będący tego wynikiem dominujący udział sosny, nie zalecał tworzenia "pstrej" mieszaniny gatunków, jak to często było stosowane przez leśników niemieckich, a proponował
zakładanie "małych" drzewostanów o prostym składzie gatunkowym, dostosowanym do odmiennych warunków
siedliskowych. W celu urozmaicenia składu gatunkowego zalecał wprowadzanie brzozy, świerka, dębu czerwonego, daglezji. Widział celowość stosowania w uprawach domieszek o roli przejściowej i pomocniczej (brzozy –
jako domieszki biocenotycznej, czy olszy jako gatunku fitomelioracyjnego).
Niezależnie od dążenia do przerwania monotonii składu gatunkowego, należałoby starać się także urozmaicić
strukturę istniejących drzewostanów, poprzez silniejsze ich przerzedzenie i wprowadzenie warstwy podszytowej
i dolnych pięter złożonych z gatunków fitomelioracyjnych.
Za istotny czynnik uniemożliwiający realizowanie pozytywnego kształtowania Puszczy autor wymienił potrzebę uregulowania zwierzostanu i doprowadzeniu go do poziomu nie zagrażającego uprawom i młodnikom.
W ramach ustalania zasad zagospodarowania Puszczy Noteckiej Komisja Resortowa, Zarządzeniem nr
143 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego do ustalenia zasad zagospodarowania Puszczy Nadnoteckiej
w 1968 r. ustaliła, że Puszcza zostanie podzielona na dwa obręby: pierwszy o 100 letnim wieku rębności oraz
drugi o 80 letnim wieku rębności, przy czym do tego drugiego obrębu zostaną zakwalifikowane tereny o przewadze siedlisk zdegradowanych i znacznym udziale drzewostanów źle produkujących (negatywnych). W celu
stworzenia układu różnowiekowego i zachowania ładu przestrzennego przyjęto zasadę przerywanego układu
cięć oraz ich koncentracji w pierwszym 10 leciu, na powierzchni nie przekraczającej jednego oddziału, przy
czym powierzchni przeznaczonej do cięć nie dzieliło się na roczne działki zrębowe. Szerokość zrębów i nawroty
cięć powinny być podejmowane z myślą o stworzeniu warunków dla mechanizacji prac związanych z uprawą
gleby i odnowieniem. Rozręby powinny być usytuowane przede wszystkim w miejscach występowania drzewostanów negatywnych (nie objętych cięciami I 10 lecia), a w dalszej kolejności w drzewostanach pozostałych. W
uzasadnionych przypadkach przewidywano stosowanie podwójnej szerokości rozrębów. Na siedliskach nie zdegradowanych w drzewostanach dobrej jakości hodowlanej zalecano stosować trzebież selekcyjną, natomiast w
innych warunkach, w drzewostanach zwartych, wskazane jest projektowanie trzebieży schematycznej, a w drzewostanach o nierównomiernym zwarciu – trzebieży indywidualnej na korzyść drzew biologicznie najsilniejszych. W trzebieży schematycznej wskazane było wycinać co 6-ty rząd.
Komisja stwierdziła także, że istnieje możliwość właściwego zagospodarowania pasów przeciwpożarowych
gatunkami liściastymi pod warunkiem zastosowania odpowiedniej uprawy gleby i zabiegów agromelioracyjnych
oraz wyeliminowania ujemnego wpływu zwierzyny. Problem regulacji stanu zwierzyny płowej był wymieniany
40
jako istotna przeszkoda w realizacji zamierzeń hodowlanych, zmierzających do podniesienia produkcyjności
siedlisk oraz wzmożenia naturalnej odporności drzewostanów na terenie Puszczy Noteckiej.
Po dokonaniu inwentaryzacji drzewostanów, wykonanej w ramach I rewizji urządzania lasu Komisja odstąpiła od celowości podziału Puszczy na dwa obręby, ponieważ powstały trudności w ich wyodrębnieniu. W wyniku
tego ustalenia, przyjęto wiek rębności dla sosny 100 lat. Rozręby zalecono projektować co trzeci ostęp (6 oddział) i lokalizować w pierwszej kolejności w drzewostanach złej jakości. Dopuszczono ich szerokość do 80 m,
uzależniając decyzję od rzeźby terenu, wystawy, jakości siedliska i jakości drzewostanu. Zalecono stosowanie
nawożenia startowego, zgodnie z resortowymi wytycznymi, przy czym dawki nawozowe, w odniesieniu do
wapna należało projektować umiarkowanie. Na siedliskach zdegradowanych oraz słabszych, zajętych przez
drzewostany lepszej jakości hodowlanej zalecono projektowanie nawożenia drzewostanów pogłównie.
Wprowadzanie podszytów należało w myśl koncepcji Komisji na każde 10 lecie projektować na powierzchni
500 do 700 ha na każde nadleśnictwo. Gatunki podszytowe projektowano wprowadzać na poszczególnych siedliskach w następującej kolejności:
1. Bs – Ak, Olsz, Wb kasp., Czmam
2. Bśw – Jrz, Dbcz, Olsz, Czmam, głóg, dzika róża
3. Na przejściu w BMśw – Lp, Db, Gb
4. BMśw – Db, Lp, Gb, Bk, Jrz, Czmam, głóg, dzika róża, porzeczka, trzmielina, kalina
5. Bw – jak na Bśw plus Św, bez czarny, bez koralowy, kruszynę
6. BMw – jak na BMśw plus świerk, bez czarny i koralowy, kruszynę, kalinę, trzmielinę.
Do wprowadzania podszytów na siedliskach Bs i Bśw proponowano stosować (w zasadzie) przygotowanie
dołków świdrem glebowym i podsypkę torfu, z ewentualną domieszką nawozów mineralnych. Przy zastosowaniu trzebieży schematycznej, wprowadzanie podszytu winno być wykonywane jak wyżej i dodatkowo połączone
z wapnowaniem. Przy wprowadzaniu podszytów powinno się wysadzić na hektar od 2000 do 2500 sztuk sadzonek.
W ramach melioracji do wapnowania należy projektować halizny, płazowiny i wszystkie zręby zupełne.
Z kolei nawożenie mineralne, przed zakładaniem upraw, winno projektować się na siedliskach Bs, Bśw zdegradowanym i Bśw od V do III bonitacji. Uprawy zalecano nawozić do 5 lat
Zdaniem K. Ratajszczak, propagatora nawożenia upraw, najwłaściwszym sposobem przygotowania gleby
na odnawianych powierzchniach w Puszczy Noteckiej jest głęboka orka, a jako zasadę należy przyjąć jesienne
przygotowanie gleby. Na terenach falistych, niedostępnych dla sprzętu ciężkiego i w miejscach, gdzie pełna orka
jest niewskazana i tam, gdzie można spodziewać się erozji, przy poprawkach i uzupełnieniach oraz przy wprowadzaniu podszytów uzasadnione powinno być wykonywanie głębokich jamek z podsypką torfową i nawożeniem mineralnym. Nawożenie mineralne (NPK) i organiczne oraz popiół po węglu brunatnym wpływają w widoczny sposób na rozwój i udatność upraw sosnowych oraz liściastych gatunków domieszkowych, podnosząc
efektywność pełnych orek i zwiększając przyrost sadzonek na wysokość i grubość. Największy wpływ wywarła
mieszanka NPK i te kombinacje, w których obecny był azot. Odnośnie wapnowania powierzchni nawożonych
Ratajszczak, po przeanalizowaniu powierzchni kontrolnych i nawożonych postawił rolę wapnia jako otwartą.
Lepsze natomiast efekty od wapnia przynosi wprowadzanie popiołu. Ponadto w warunkach Puszczy Noteckiej
gospodarczo-ekonomicznie uzasadniona i niezbędna jest intensywna, efektywna ochrona upraw przed szkodami
ze strony zwierzyny płowej oraz stosowanie odpowiednich środków przeciwko szkodnikom upraw sosnowych, a
w szczególności szeliniakowi.
Autor zalecał także wprowadzanie domieszek gatunków liściastych o znaczeniu fitomelioracyjnym i biocenotycznym.
Uznanie w roku 1971 Puszczy Noteckiej za region o intensywnej gospodarce leśnej spowodowało, że wobec
ogromnej koncentracji prac pielęgnacyjnych i bardzo poważnych trudności robotniczych powinno się jak najszerzej rozwijać mechanizację przy wykonywaniu trzebieży oraz przy pielęgnowaniu gleby; a także wydłużyć okres
powtarzalności trzebieży przez wzmożenie ich intensywności w stopniu odpowiadającym potrzebom hodowlanym konkretnego drzewostanu; stwarzać w drzewostanie warunki środowiskowe, sprzyjające rozwojowi roślinności o znaczeniu fitomelioracyjnym, wprowadzanej na dno lasu.
Do ogólnych przesłanek, jakimi się wówczas kierowano należało: systematyczne likwidowanie drzewostanów źle produkujących i odnawianie zrębów gatunkami głównymi i biocenotycznymi; pozyskiwanie nasion z
drzew stanowiących lokalny ekotyp; stosowanie zabiegów i cięć pielęgnacyjnych, głównie o charakterze selekcyjnym (nie wykluczano jednak stosowania cięć schematycznych, poprzez wycinanie co 4 lub 6 rzędu a w drzewostanie rosnącym na międzyrzędach przy kierowaniu się zasadami sanitarnymi). Autor podnosił kwestię
wprowadzania w maksymalnych ilościach podszytów na siedliskach o lepszych stosunkach wodnych oraz potrzebę przystąpienia do konkretnych prac gospodarczych, związanych z retencją wód w Puszczy Noteckiej. Z
uwagi na rozwój turystyki widział konieczność przeznaczenia odpowiednich nakładów na zagospodarowanie
turystyczne, mając jednak na względzie generalną zasadę ochrony środowiska.
41
Postulaty związane z problematyką ochrony lasów Puszczy Noteckiej zaprezentowane przez I. Hernika w
1978 r. były w pewnym stopniu uzupełnieniem koncepcji Ratajszczaka. Jego zdaniem poprawa zdrowotności
drzewostanów, a przede wszystkim zmniejszenie zagrożenia ze strony ujemnych czynników biotycznych i abiotycznych może nastąpić w przypadku:
1. Doprowadzenia drzewostanów do normalnego układu; poszczególnych klas wieku przez wycięcie drzewostanów negatywnych i podczas wykonania rozrębów;
2. Stosowania rekultywacji na glebach o płytkim poziomie próchniczno-rudawcowym;
3. Stosowania nawożenia mineralnego na glebach o niedostatecznej zasobności w składniki pokarmowe;
4. Odnawiania zrębów sosną o znanym pochodzeniu i wysokiej wartości genetycznej oraz gatunkami liściastymi i fitomelioracyjnymi;
5. Trafnego prognozowania zagrożenia przez szkodniki pierwotne i zwalczania ich chemicznie w ogniskach
rozrodu, o ile nie nastąpi załamanie się gradacji od czynników biologicznych;
6. Zabezpieczania upraw przed szkodami od zwierzyny i utrzymania stanu zwierzyny, który nie będzie odbijał
się ujemnie na rozwoju upraw i drzewostanów;
7. Wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych z częstotliwością i siłą dostosowaną do stanu rozwojowego drzewostanów;
8. Zachowania najwyższej higieny w drzewostanach;
9. Ochrony, dokarmiania pożytecznej fauny;
10. Działania gospodarczego według jednolitych zasad i planów dla całej Puszczy Noteckiej, niezależnie od
poszczególnych Okręgowych Zarządów Lasów Państwowych.
Zaprezentowane w 1992 r. przez S. Tomczyka i J. Podmaskiego poglądy w odniesieniu do sposobu gospodarowania w Puszczy są jedną z najpełniejszych koncepcji hodowlano-ochronnych dla Puszczy Noteckiej.
Ich zdaniem, w warunkach puszczańskich występują trudności we wyprowadzaniu dostatecznych jakościowo
upraw na borze suchym, borze świeżym zdegradowanym (o łącznej powierzchni 20.300 ha) oraz na borze świeżym na powierzchni około 24.500 ha. Autorzy proponują, do czasu wyjaśnienia przyczyn powodujących trudność w przyjmowaniu się upraw, ich słabego wzrostu oraz powstawania luk przyjąć na obszarze wymienionych
siedlisk następujące postępowanie.
Glebę przygotować wyłącznie w okresie od sierpnia do mrozów w roku poprzedzającym zalesienie. Glebę
spulchniać na głębokość około 40 cm lub wykonywać bardzo płytkie bruzdy w odstępach 1,2 do 1,3 m pługiem
leśnym L-94 albo L-95. Wyorane bruzdy można spulchnić na głębokość minimum 25 cm. W terenie pagórkowatym należy kopać dołki i zakazać przygotowywania gleby pługiem LPZ-75.
Zalesienia dokonywać w roku następnym, po nastaniu odpowiednich warunków atmosferycznych i kończyć
do 20 kwietnia. Sosna powinna być dobrej jakości (I-II klasy) 1/0-2/0 i powinno się ją sadzić w więźbie 1,2-1,3
m x 0,6 m, tj. w ilości 12 tys. sztuk na hektar. Należy ponadto zaniechać odnowienia tych powierzchni siewem.
Gatunki biocenotyczne i domieszkowe (10%) należy wprowadzać w zmieszaniu pojedynczym i grupowym. Na
przykład brzozę sadzić po kilka do kilkunastu sztuk na lepszych fragmentach glebowych. Przewiduje się, że na
powierzchni 1 ha winno posadzić się około 25 biogrup brzozowych. Bezwzględnie należy wprowadzać poza
więźbą jednostkowo olszę szarą w ilości 2,5 tys. do 3 tys. na hektar. Wyrośnięte sadzonki gatunków liściastych
(Brz, Olsz), po posadzeniu winno się silnie spensować (skrócić gałązki o 2/3 do 3/4 długości). Pożądane jest
także sadzenie pojedynczo jałowca, w ilości 100-200 szt./ha. Poprawki powinno się wykonywać sadzonkami 2/0
i 1,5/1,5. W 3-4 roku życia uprawy należy wykonać nawożenie mineralne, w oparciu o ekspertyzę nawożeniową.
Na pozostałych siedliskach, do przygotowania gleby o pokrywie martwej, mszystej, mszysto-brusznicowej,
mszysto-brusznicowo-wrzosowej także nie zaleca się używania pługu LPZ-75. W tych warunkach wyorywanie
bruzd powinno wykonywać się pługiem L-94 lub L-95. Glebę należy spulchniać. Bardzo dobre efekty w udatności upraw, ich wzroście i rozwoju osiąga się stosując orkę pełną pługami talerzowymi. Jeszcze lepsze, gdy po
wykonaniu orki, dokona się naoranie wałków i na nich przystąpi do sadzenia. Inny, również skuteczny sposób,
polega na wyoraniu bruzd z jednoczesnym spulchnieniem międzyrzędu i sadzeniem na tych międzyrzędach.
Autorzy nie zalecają stosowania nawożenia startowego. Na właściwym Bśw udział sosny należy ograniczyć do
80%, a gatunki domieszkowe sadzić w zależności od mikrosiedliska w zmieszaniu grupowym, rzędowym i
drobnokępowym – brzoza (10% ), dąb bezszypułkowy (5%). Gatunki biocenotyczne w ilości 5% sadzić powinno
się jednostkowo i grupowo. Z kolei gatunek fitomelioracyjny – olszę szarą należy sadzić poza więźbą, jednostkowo (2 tys. szt./ha). Na siedlisku BMśw, udział sosny winien stanowić około 70%, dębu bezszypułkowego –
10%, modrzewia – 5%, a pozostałą domieszkę powinny stanowić: Brz, Bk, Św, Dgl. Zaleca się zmieszanie kępowe, drobnokępowe i grupowe.
W kwestii czyszczeń wczesnych, autorzy proponują, by z uwagi na specyfikę siedlisk puszczańskich i związane z tym opóźnienie wchodzenia w poszczególne fazy oraz totalne uszkadzanie upraw przez zwójkę pędówkę
oraz inne szkodniki owadzie, opracować specjalne wytyczne. Wskazane jest przy tym, by w tej materii oprzeć
42
się na poglądach profesora S. Szymańskiego. Natomiast młodniki o dobrej jakości należy pielęgnować w oparciu
o zasady wydane przez NZLP.
Trzebieże wczesne w drzewostanach dobrych jakościowo należy wykonywać zgodnie z obowiązującymi zasadami hodowlanymi i wytycznymi prowadzenia trzebieży. W drzewostanach jakościowo słabszych, osłabionych żerem owadów, słabo przyrastających, należy wykonywać trzebież dolną popierającą osobniki wykazujące
dobry przyrost i stan zdrowotny, a usuwać powinno się drzewa będące w dolnej warstwie drzewostanu, odznaczające się słabą koroną i złym stanem zdrowotnym. Z kolei w drzewostanach źle produkujących ("r" i "33")
należy rozważyć, w zależności od zadrzewienia, zwarcia, wieku, lokalnych warunków celowość wykonania cięć
schematycznych i wycięcie co 4 lub 6 rzędu, a na pozostałych rzędach usuwać tylko drzewa chore, obumierające
i obumarłe. Powierzchnie po wyciętych rzędach należy wypełnić odpowiednimi gatunkami liściastymi.
Jako kolejny, trudny do jednoznacznego rozwiązania problem, podniesiono kwestię wprowadzania podszytów. Autorzy uznali, że ogromne połacie Puszczy, w celu biologicznej rekultywacji gleb, wymagają pilnego
wprowadzenia podszytów. Na podstawie wyników jeszcze trwających na terenie Nadleśnictwa Potrzebowice
badań naukowych oraz doświadczeń płynących z terenu nadleśnictw podległych RDLP w Pile proponuje się
wprowadzać podszyty zgodnie z wymogami zasad hodowli lasu z uwzględnieniem następujących warunków:
−
podszyty powinno wprowadzać się w pierwszej kolejności na powierzchniach wykazujących najlepsze
warunki wilgotnościowe;
−
glebę należy przygotowywać w okresie jesieni, ze spulchnianiem w miejscu sadzenia, w drzewostanach
narażonych na niszczycielską działalność huby korzeni powinno się zaniechać orki pasów. Sadzenie
podszytu w takich warunkach winno odbywać się na talerzach uprzednio spulchnionych. Zalecano preferować takie gatunki jak: buk, dąb bezszypułkowy, olsza szara, lipa (w lepszych warunkach wilgotnościowych), świerk, jałowiec;
−
na dużych obszarach monokultury proponuje się, by dążyć do tworzenia bloków o powierzchni kilkunastu do kilkudziesięciu hektarów;
−
na bardzo słabych, suchych glebach wymagane jest, po uprzednim wapnowaniu, stosowanie podsypki
torfowej z dodatkiem nawozów mineralnych;
−
wprowadzanie podszytów należy zsynchronizować z wykonaniem cięć pielęgnacyjnych;
−
na słabych glebach należy podszyty nawozić nawozami mineralnymi.
Jako gatunki podszytowe autorzy koncepcji proponują stosować na:
−
Bs: punktowo w mikrosiedliskach – Olsz, Ak, Wb kasp., Czmam;
−
Bśw: punktowo – Dbbsz, Bk, Dbcz, Olsz, Św, Czmam oraz grupowo dziką różę;
−
BMśw: Dbbsz., Bk, Lp, Św, Jrz, głóg, dziką różę;
−
Bw: jak na siedlisku Bśw plus Św, bez czarny, kruszynę;
−
BMw: jak na BMśw oraz Św, bez czarny i koralowy, kruszynę, kalinę, trzmielinę.
Autorzy ci sugerują, by wprowadzać na hektar 4-5 tys. sadzonek.
Z prac agrotechnicznych zaleca się, aby wapnować halizny, płazowiny, zręby zupełne po drzewostanach źle
produkujących oraz lokalnie zręby bieżące. Z kolei nawożenie mineralne należy również stosować na wymienionych pozycjach przed lub w 2-4 lata po założeniu uprawy lub na siedliskach Bs i Bśw zdegradowany oraz
Bśw o bonitacji V do III. Zarówno nawożenie jak i wapnowanie należy wykonywać wyłącznie w przypadkach
koniecznych, po określeniu potrzeb. W razie konieczności można także nawozić uprawy w wieku do lat 5 na V
do III bonitacji. Orkę pełną pługiem PPU-50 można stosować tylko w szczególnych warunkach.
Zdanie, autorów, z powodu dużego zagrożenia pożarowego, należy rozwiązać w pierwszej kolejności problem zabezpieczenia drzewostanów położonych wzdłuż torów kolejowych Wronki – Krzyż. Nadto należy wyposażyć wszystkie nadleśnictwa puszczańskie w nowoczesne urządzenia obserwacyjne, środki łączności radiowej,
wozy gaśnicze.
Autorzy postulują także, by dla całej Puszczy przeprowadzić melioracje wodne.
Za bezspornie najważniejszy problem dla Puszczy Noteckiej staje się stworzenie prawidłowej struktury wiekowej. Dlatego przy projektowaniu cięć w drzewostanach negatywnych zaleca się stosować kolejność: "R", "r" i
"33". W przypadku potrzeby usunięcia drzewostanu w całym oddziale, wycięcia powinno dokonać się w dwóch
nawrotach. W sytuacjach koniecznych dopuszcza się poszerzenie zrębów o 50% w stosunku do norm dla rębni
Ib i Ia. Przy projektowaniu rozrębów wnioskuje się stosować co 3 lub w szczególnych wypadkach co 2 ostępy
(4-6 oddziałów). Rozręby winno się lokalizować w drzewostanach gorszej jakości i tych, gdzie kępami występują drzewostany negatywne. W zależności od rzeźby terenu, wystawy, jakości siedliska i drzewostanu należy
projektować szerokość rozrębów do 80 m.
Zdaniem A. Sienkiewicza planowanie przebudowy drzewostanów na zniekształconych i zdegradowanych
siedliskach powinno być poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem budowy i właściwości gleb. Standardowe
badania gleb prowadzone dla potrzeb prac glebowo-siedliskowych w typologii leśnej są niewystarczające w
odniesieniu do szczegółowych projektów przebudowy negatywnych i niskoprodukcyjnych drzewostanów so-
43
snowych. Poprawę istniejących możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych na obszarze Puszczy Noteckiej można osiągnąć poprzez:
−
biologiczne i mechaniczne pogłębienie profilu glebowego,
−
optymalizację szybkości procesu rozkładu, humifikacji i mineralizacji materii organicznej;
−
wapnowanie i nawożenie przy zastosowaniu sorbentów organicznych i mineralnych.
Na podstawie przeprowadzonych badań, dobre efekty uzyskano, poprzez dostarczanie do jamek o średnicy
20 cm i głębokości 40 cm – około 4-5 l. torfu surowego, który mieszano z piaskiem. W celu uzyskania optymalnych efektów ekonomicznych i przyrodniczych, podstawową zasadą powinno być – sukcesywne wprowadzanie
mineralnych składników odżywczych do środowiska leśnego. Bardzo korzystny dla wzrostu upraw sosnowych,
w porównaniu z wapnowaniem i nawożeniem mineralnym okazał się popiół po węglu brunatnym i bentonit.
Popiół wprowadzano do gleby w ilości 2,5 t/ha, a bentonit w ilości 12 t/ha.
Najkorzystniejsze efekty uzyskano przy zastosowaniu pełnego przygotowania gleby, w połączeniu z wapnowaniem i nawożeniem mineralnym. Zdaniem Sienkiewicza – domniemywać należy, że nawożenie mineralne,
przy racjonalnej gospodarce materią organiczną, może stymulować w ubogich siedliskach borów sosnowych
aktywność mikoryz i bakterii glebowych. W świetle dotychczasowych badań, za optymalne należy przyjąć dawki wapnowania w ilości 1200-1500 kg/ha CaCO3 oraz dawki nawozów mineralnych w czystym składniku, w
granicach 30-60 kg/ha azotu, 40-80 kg/ha fosforu, 60-120 kg/ha potasu i 20-30 kg/ha magnezu. W warunkach
Puszczy Noteckiej cykl nawrotu podstawowego nawożenia mineralnego nie może być krótszy niż dziesięć lat.
Profesor M. Kubiak skoncentrował się na wymienieniu wniosków i sugestii odnośnie racjonalizacji systemów pozyskania drewna w Puszczy. Proponował wyeliminować z prac gospodarczych sprzęt ciężki i szerzej
zastosować tzw. małą mechanizację. W środkowej części Puszczy należy stosować wyłącznie cięcia selekcyjne,
a tylko w uzasadnionych przypadkach – cięcia kombinowane. Z uwagi na aspekt ochronny, szlaki zrywkowe o
szerokości 3 m najlepiej byłoby wykonywać co 30-40 m, najlepiej w czasie realizacji czyszczeń wczesnych. Na
ubogich siedliskach surowiec pozyskiwany w ramach czyszczeń późnych należałoby pozostawiać w międzyrzędach. Okrzesywanie pozyskanego surowca powinno być dokonywane w miejscu ścinki, przy pniu. W młodych
drzewostanach sosnowych powinno się stosować zrywkę konną półpodwieszoną lub wleczoną przy użyciu niezbędnych urządzeń pomocniczych. W trzebieżach starszych klas wieku autor zalecał stosować system sortymentowy, a do zrywki wyrobionych sortymentów stosować ciągniki rolnicze z przyczepą i żurawiem lub specjalistyczne typu forwarder. Pojazdy wywozowe winny być wyposażone w żuraw. Z racji prywatyzowania usług,
szczególnej kontroli winny być poddane prywatne przedsiębiorstwa dokonujące zrywki i wywozu drewna.
Otwartą kwestią pozostawił autor sprawę racjonalnego wykorzystania odpadów zrębowych – palić, spychać na
pobocza, czy racjonalnie wykorzystywać?
W publikowanej w 1992 r. pracy – prof. R. Miś i H. Adamczewski podali wyniki badań nad wpływem nawożenia mineralnego oraz podsypki torfowej na wzrost różnych gatunków podszytowych w warunkach boru
świeżego Puszczy Noteckiej. Na podstawie kilkuletnich doświadczeń stwierdzono, że zastosowanie podsypki
torfowej przy wprowadzaniu podszytów na siedlisku boru świeżego jest wskazane przede wszystkim dla takich
gatunków jak: dąb bezszypułkowy, lipa drobnolistna, klon zwyczajny i buk zwyczajny. Spośród dziewięciu
gatunków testowych najlepszą udatność oraz najkorzystniejsze cechy wzrostu i rozwoju wykazały: olsza szara,
dąb czerwony, buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy oraz czeremcha amerykańska. Grodzenie podszytów przynosi największe efekty dodatnie w przypadku sadzenia dębu czerwonego, grabu pospolitego, buka zwyczajnego i
dębu bezszypułkowego. Odnośnie wpływu nawożenia na wzrost gatunków podszytowych nie uzyskano jednoznacznych wyników badawczych.
Na podstawie wielu badań – H. Kocjan zaprezentował wyniki z zakresu wpływu zabiegów uprawowych na
wzrost i jakość hodowlaną sosny zwyczajnej na siedlisku boru suchego, które prowadził na terenie Nadleśnictwa
Wronki. Z jego doświadczeń wynika, że najlepsze efekty uprawowe, dotyczące wzrostu, jakości i zdrowotności
sosny, otrzymano na glebie przygotowanej pełną płytką orką i na bruzdach z wywyższonym dnem. Mało przydatne okazało się stosowanie przygotowania gleby w bruzdy oraz samym pogłębiaczem. Z zastosowanych metod
sadzenia, najbardziej przydatne okazało się sadzenie wraz z równoczesnym nawożeniem organicznym w formie
podsypki kompostowej. Metody te mogą być jedną z dróg prowadzących do podniesienia produkcyjności ubogich siedlisk. Z kolei na ogół niewiele przydatne w warunkach słabych siedlisk okazało się sadzenie "w szparę",
w jamkę i sadzenia na ukos pod motykę. Autor uważa, że sadzenia "w szparę pod kostur" na słabych siedliskach
powinno być zdecydowanie ograniczone.
Z jego doświadczeń wynika, że najkorzystniejszy wpływ na wzrost, jakość hodowlaną, biologiczne różnicowanie się i zdrowotność sosny miało sadzenie z równoczesnym nawożeniem organicznym w formie podsypki
kompostowej, a wyniki zadawalające otrzymano również na działkach z pełnym nawożeniem mineralnym oraz
na powierzchni, gdzie glebę przygotowano pełną płytką orką i w bruzdy z wywyższonym dnem.
Proponuje wprowadzać na ubogie puszczańskie siedliska gatunki w następujących formach zmieszania:
−
modrzew europejski – jednostkowo lub w małych grupach (5-7 sztuk);
44
olszę szarą i czarną – jednostkowo, grupowo (po kilkanaście sztuk), lub drobnokępowo (po 30-50
sztuk);
−
brzozę brodawkowatą – w małych grupach (7-10 sztuk), grupowo (po kilkanaście sztuk), ewentualnie
rzędowo przy obsadzaniu dróg, linii podziału powierzchniowego i innych, a więc na obrzeżu nowo zakładanej uprawy.
Zalecał, by ograniczyć wprowadzanie brzozy w formie wielorzędowej (pasowej) rozmieszczonej pośrodku
uprawy, pełniącej „niby” funkcje pasów przeciwpożarowych lub szlaków zrywkowych. Jego zdaniem pasy te nie
spełniają funkcji zabezpieczających przed pożarem, a z kolei usuwanie rzędów brzozowych w fazie młodnika
przy projektowaniu szlaków zrywkowych, godzi w sens biologicznej hodowli lasu.
Inne gatunki proponował wysadzać w następujących zmieszaniach:
−
dąb bezszypułkowy – jednostkowo lub grupowo (po kilkanaście sztuk);
−
dąb czerwony – jednostkowo lub w małych grupach (7-10);
−
lipę drobnolistną – jednostkowo lub grupowo (po kilkanaście sztuk);
−
klon zwyczajny i jawor – jednostkowo lub w małych grupach (7 -10 sztuk);
−
robinię akacjową i jarząb pospolity – jednostkowo lub w małych grupach (5-7 sztuk)
−
czeremchę amerykańską – jednostkowo lub grupowo (po kilkanaście sztuk);
−
karaganę syberyjską – należy sadzić jednostkowo;
−
wierzby (Salix alba var. vitelina, S. viteliana pendula nowa, S. fragilis „Sapronkohida”, S. fragilis „Kamon”, S. purpurea klon 361, S. purpurea L., S. vinimalis L., S. nigricans „Prunifolia”) – jednostkowo
lub w małych grupach (5-7 sztuk).
Zdaniem Kocjana, na słabych siedliskach procentowy udział gatunków domieszkowych może sięgać nawet
do 25%, co jest wartością graniczną. Ze względu na udatność (przeżywalność) najbardziej przydatna na słabe
siedliska okazała się olsza szara, a następną grupę tworzą: modrzew europejski, brzoza brodawkowata, czeremcha amerykańska i niektóre gatunki wierzb.
−
2. Zasady prowadzenia gospodarki przeszłej wynikające z planów urządzania
lasu
Po II wojnie światowej, w ramach prowizorycznego urządzania lasu, określono zasady postępowania na terenie nadleśnictw puszczańskich. Na podstawie zachowanych operatów z nadleśnictw Oborniki, Wronki i Boruszynek wynika, że w ramach nadleśnictw tworzono jedno gospodarstwo sosnowe o 100-letniej kolei rębności, co
było podyktowane dominującym udziałem sosny oraz słabym stanem siedlisk. Obowiązywał etat powierzchniowy, a wyliczony etat masowy był jedynie wskazówką pomocniczą – czy zaprojektowane użytkowanie mieści się
w ramach możliwości produkcyjnych lasu. W ramach użytkowania rębnego przyjęto możliwość wykonania
zrębów zupełnych o szerokości 60-80 m z kierunku NO na SW, z różnym kątem nachylenia. Układ cięć rębnych
przewidywał 4-letni nawrót. W przypadku położenia drzewostanu rębnego nad wodami oraz jeżeli siedliska
nadawały się do hodowli gatunków znoszących w młodości ocienienie jak np. buk, grab, dąb, jodła. Projektowano również cięcia częściowe. Celem ich było zainicjowanie i wykorzystanie odnowienia naturalnego oraz zapewnienie jemu ochrony przez górne piętro drzewostanu. Z uwagi na duże niebezpieczeństwo przymrozków
wiosennych przyjęto 10-20 letni okres odnowienia. Z uwagi na niemożliwość precyzyjnego projektowania cięć,
nie wyznaczano ich na poszczególne lata gospodarcze, lecz projektowano na 10-lecia. O terminie ich wykonania
decydował nadleśniczy. Plan określał w ilu cięciach dany drzewostan przypuszczalnie może być odnowiony oraz
ile z tych cięć przypada na I lub II dziesięciolecie. Natomiast w wypadkach uzasadnionych koniecznością hodowlaną, nadleśniczy mógł projektować redukcję cięć zupełnych, z tytułu intensywniejszych cięć częściowych,
jak również zamianę cięć częściowych na zupełne, np. z powodu konieczności natychmiastowego odsłonięcia
naturalnego odnowienia lub niecelowości cięć częściowych, wskutek na przykład zachwaszczenia gleby – uniemożliwiającego odnowienie naturalne.
Cięcia rębne lasu należało przeprowadzać w miesiącach późno-jesiennych i zimowych – t.j. od 1.10 do 1.03.
Czyszczenia winno przeprowadzać się w celu wyeliminowania z młodników niepożądanej lub nadmiernej ilości
gatunków domieszkowych lub drzew wadliwych i chorych, trzebieże natomiast powinny służyć poprawie ilościowego i jakościowego przyrostu drzewostanu. Czyszczenia, a zwłaszcza trzebieże powinny do minimum
ograniczyć pozostawianie posuszu, szkodliwego z punktu widzenia higieny i dochodowości lasu.
Przy odnowieniu należy dążyć do upraw dwu- lub wielogatunkowych, z których powstaną później drzewostany właściwe dla danego siedliska. Zasadniczym sposobem odnowienia na powierzchniach otwartych było
45
sadzenie sosny jednorocznej, a na świeżych, niezachwaszczających się siedliskach – siew. Wszystkie drogi i
linie, zwłaszcza ostępowe, zalecano obsadzać brzozą i innymi liściastymi, a w miejscach podmokłych i w zagłębieniach terenu – sadzić winno się olszę czarną z domieszką świerka lub brzozy omszonej.
Pielęgnowanie i ochrona upraw winna polegać na wykaszaniu trzcinnika i innych, wykonywaniu poprawek w
drugim roku od założenia uprawy, zwalczaniu osutki cieczą bordoską, oraz zwalczaniu zwójek przez wyłamywanie opadniętych pędów i pączków. Uprawy zalecano chronić zwierzyną poprzez racjonalny odstrzał i grodzenie. W młodnikach do 20 roku zakazywano pasania bydła.
Do najważniejszych czynności ochronnych należało: zachowanie środków ostrożności przeciwpożarowej,
zapobieganie występowaniu i zwalczanie zwójek, cetyńców i szeliniaka, utrzymywanie porządku w lesie (korowanie, natychmiastowe usuwanie złomów, wykrotów i posuszu, wczesny wywóz drewna z lasu) oraz stosowanie
zabiegów, mających na celu zwiększenie ilości ptactwa owadożernego i mrowisk.
W ramach definitywnego urządzania lasu, w nadleśnictwach urządzonych w 1956 r. i w 1958 r. cięcia zaprojektowano wg zasad zagospodarowania lasów grupy I i grupy II w państwowym gospodarstwie leśnym z 1955 r.,
natomiast w nadleśnictwach urządzonych w latach 1959 do 1962 wg zasad hodowlanych z 1960 r. W nadleśnictwach należących do OZLP w Poznaniu przeważała w planach rębnia Ib (o maksymalnej powierzchni do 4 ha i
szerokości zrębów 40-60 m, a jedynie na obszarach pozawydmowych na siedliskach Bśw i BMśw projektowano
rębnie Ia (do 6 ha i szerokości 60-80 m). W nadleśnictwach należących do OZLP w Zielonej Górze (Karwin,
Rąpin, Lipki Wielkie i Krobielewko) zasadniczym rodzajem rębni była rębnia Ia. Rębnie częściowe zaprojektowano na niewielkiej powierzchni na siedliskach lasowych. W lasach grupy I przyjęto nawrót cięć 5-7 letni, a w
lasach grupy II 4-7 lat. Okres odnowienia w rębni częściowej i gniazdowej przyjęto na 10-30 lat. Cięcia zaprojektowano zasadniczo zgodnie z przebiegiem szeregów ostępowych – od północnego-wschodu, wyjątkowo od
północy. Celem rozerwania układu posówkowego drzewostanów, w nadleśnictwach Sieraków i Bucharzewo
zaprojektowano po kilka rozrębów o szerokości po 20 m. Cięcia pielęgnacyjne oparto na metodzie selekcyjnej.
Pierwszej rewizji urządzania lasów Puszczy Noteckiej dokonano łącznie dla wszystkich 14 nadleśnictw w
1969 r. Wówczas to, między innymi, na podstawie wytycznych opracowanych przez komisję d/s ustalenia zasad
zagospodarowania Puszczy Nadnoteckiej, podano jednolite wzorce postępowania dla całego obszaru Puszczy.
Częściowo opublikowano te zasady w rozdziale, w którym omawiano ważniejsze koncepcje postępowania gospodarczego.
Zasadniczym sposobem zalesień na powierzchni otwartej było sadzenie pod kostur. Wobec projektowanych
na dość szeroką skalę zabiegów agromelioracyjnych, zalecano zmniejszenie powierzchni odnawianej z siewu,
która w ubiegłym okresie wynosiła około 5% powierzchni zalesień. Sadzenie na pełnych orkach proponowano w
ilości 10 tys. szt./ha i w więźbie nie gęstszej niż 1,3 m x 0,8 m, z możliwością zwiększenia jej do 1,3 m x 1,0 m.
Proponowano, by za główne sposoby przygotowania gleby uznać pełną orkę, wyorywanie bruzd i wykonywanie „dołków” o głębokości około 60 cm. W mniejszym rozmiarze, na powierzchniach podmokłych i skłonnych do silnego zachwaszczenia sugerowano by wykonywać wałki lub bruzdy z wywyższeniem; kopanie rabatów lub wykonywanie rabatowałków lub kopczyków na siedliskach podmokłych; darcie pasów motykami na
silnie nachylonych zboczach oraz wykonywanie talerzy.
Rębnię częściową zaprojektowano w zasadzie na siedliskach i w drzewostanach, w których spodziewać się
można naturalnego odnowienia dębu, buka, jesionu. Podsadzenia produkcyjne przewidziano do wykonania w
przerzedzonych drzewostanach, przede wszystkim sosnowych II i III klasy wieku na siedliskach BMw, LM, Lśw
i Lw.
Spodziewane poprawki projektowano w wysokości 20-40% planowanej powierzchni do zalesień, co dało w
części poznańskiej Puszczy 32,4%, a w części zielonogórskiej – 21,6%.
Z uwagi na nikłą udatność zdecydowano się zmniejszyć rozmiar wprowadzania podszytów od projektowanego w definitywnym urządzaniu lasu (stanowić on miał 49%). Wprowadzanie podszytów winno być poprzedzone
nawożeniem, grodzeniem z sugestią, by wykonywać w blokach złożonych z kilku sąsiadujących oddziałów,
często przylegających do oddziałów, w których miały być przeprowadzone zalesienia. Wprowadzanie podszytów projektowano na siedliskach Bs – 3,7%, na Bs/Bśwz – 3%, Bśw – 87,9%, BMśw – 3,5% oraz w znikomym
procencie na Bw, Bb, BMw, LM.
Do zakresu czyszczeń wczesnych w okresie uprawy powinny wchodzić następujące czynności:
− usuwanie i hamowanie (przez ogławianie) wzrostu zbędnych domieszek głuszących drzewka należące
do gatunków głównych lub pożądanych domieszkowych,
− usuwanie drzew chorych,
− przerzedzanie zagęszczonych partii siewów i samosiewów,
− łagodzenie różnic wysokości na granicy kęp odnowienia, różniących się między sobą składem gatunkowym lub wiekiem.
W ramach czyszczeń późnych, w okresie młodnika powinny być wykonywane następujące czynności:
− usuwanie lub hamowanie wzrostu drzew wadliwych,
46
− usuwanie zbędnych domieszek pozostałych z okresu stosowanie czyszczeń wczesnych,
− przerzedzenie zagęszczonych partii młodnika (szczególnie pochodzącego z siewów i samosiewów),
− usuwanie drzew chorych i obumarłych.
Trzebieże (zwłaszcza pierwszą) na siedliskach nie zdegradowanych dobrej jakości zalecano wykonać jako
selekcyjne, w drzewostanach zwartych zaprojektowano trzebieże schematyczne, a w drzewostanach o nierównomiernym zwarciu – trzebież indywidualną. Średnio dla Puszczy intensywność zaprojektowanej trzebieży z 1
ha powierzchni z nawrotami (11,4 m3) była dwukrotnie wyższa od osiągniętej w okresie gospodarczym definitywnego urządzenia lasu. Intensywność ta oparta była na wynikach z 738 powierzchni próbnych trzebieżowych i
odpowiadała potrzebom hodowlanym.
Melioracje agrotechniczne w pierwszym dziesięcioleciu miały być wykonane na powierzchni 14.804 ha, w
tym zabiegi związane z wapnowaniem i zasilaniem gleb na terenie 13.898 ha.
Melioracje wodne projektowano na łącznej powierzchni ponad 44 ha na terenie nadleśnictw: Krucz, Drawsko, Boruszynek, Sieraków, Rąpin. Polegać one miały na oczyszczeniu, względnie pogłębieniu istniejących
rowów odpływowych lub bezodpływowych zbiorczych. Ich celem miało być okresowe obniżenie poziomu wód
powierzchniowych i stworzenie warunków do wykonania podstawowej uprawy gleby oraz rozwoju uprawy.
Zabiegi profilaktyczne przeciw szkodnikom pierwotnym powinny polegać na stosowaniu metod ekologicznych i biologicznych, a mianowicie:
− wprowadzaniu do składu upraw zwiększonej do 10-15% domieszki gatunków biocenotycznych i fitomelioracyjnych,
− wprowadzaniu podszytów,
− popieraniu w cięciach pielęgnacyjnych domieszek liściastych,
− grodzeniu mrowisk i sztucznej kolonizacji mrówek,
− zagęszczeniu populacji ptactwa owadożernego (poprzez zakładanie skrzynek lęgowych, pojników,
karmników, remiz).
− ochronie innych zwierząt pożytecznych oraz ich miejsc bytowania.
W ramach zwalczania szkodników wtórnych konieczne było, przede wszystkim wykonywanie zaległych cięć
pielęgnacyjnych oraz wykonywanie cięć pielęgnacyjnych w zaplanowanym rozmiarze powierzchniowym oraz
intensywności dostosowanej do aktualnego stanu sanitarnego drzewostanów. Nadto dobry stan higieny lasu
powinno utrzymywać się przez:
− niezwłoczne usuwanie drzew chorych lub opanowanych przez szkodniki wtórne,
− korowanie pniaków oraz drewna ze ścinki późniejszej,
− terminowy wywóz drewna,
− oczyszczanie zrębów z odpadów eksploatacyjnych.
Zwalczanie huby korzeniowej należy przeprowadzać przede wszystkim przez zwiększenie odporności biologicznej drzewostanów, przez wykonanie cięć sanitarnych połączone z karczowaniem i spalaniem w miarę możliwości pni porażonych drzew.
Z użytków ubocznych największe znaczenie miała żywica. Do żywicowania przeznaczono wszystkie nadające się drzewostany sosnowe objęte planem cięć I 10-lecia oraz część drzewostanów (około 30%) przewidzianych
do wyrębu w II 10-leciu. Przeciętnie rocznie planowano pozyskanie 419 ton żywicy, podczas, gdy w okresie
definitywnego urządzania lasu wynosiło ono 192 tony rocznie. Pozyskanie karpiny przemysłowej wynosiło w
tamtym okresie około 1200 m3. Na lata 1969-1979 planowano założyć w nadleśnictwach puszczańskich 33 plantacje świerkowe o łącznej powierzchni 31,18 ha.
Według zapisów urządzeniowych zmniejszenie szkód od zwierzyny płowej osiągnąć można było przez:
− redukcję ilości zwierzyny płowej do ilości odpowiadającej pojemności łowiska,
− należyte zagospodarowanie poletek łowieckich i odpowiedni dobór roślin do bieżącego skarmiania,
− wprowadzanie do upraw wierzb zgryzowych,
− ochronę upraw, młodników i podszytów przez stosowanie grodzeń,
− ochronę gatunków szybko rosnących palikami,
− stosowanie preparatów odstraszających.
Podstawy do projektowania składu gatunkowego zalesień stanowią składy gatunkowe dla poszczególnych
typów siedliskowych lasu, dostosowane do lokalnych warunków w poszczególnych nadleśnictwach oraz warunków w dzielnicy przyrodniczo-leśnej Borów Nadnoteckich. Wyrażone są poprzez gospodarcze typy drzewostanów, które przyjęto według Zasad hodowlanych z 1969 r. z uwzględnieniem "Wytycznych wdrożeniowych"
dotyczących postępowych metod prac odnowieniowych oraz pielęgnowania gleby i drzewostanów w lasach o
obniżonej produktywności, opartych na wynikach gospodarczego doświadczalnictwa prowadzonego w Puszczy
Noteckiej w latach 1964-1968" w zakresie ilości domieszek biocenotycznych i fitomelioracyjnych na słabych,
zdegradowanych siedliskach borowych.
47
Na II komisji techniczno-gospodarczej w ramach I rewizji urządzania lasu w 1969 r. przyjęto ramowe składy
gatunkowe upraw dla typu gospodarczego drzewostanu – sosnowego:
− na siedlisku Bs gatunki domieszkowe, fitomelioracyjne i biocenotyczne (Brz, Olsz, Jrz, Czmam, Ak,
Wb kasp. – do 15%;
− na siedliskach Bs/Bśw zdegrad. – Brz, Olsz, Jrz, Czmam, Ak, Wb kasp. ok. 10%);
− na siedliskach Bśw – Brz, Jrz, Czmam, Ak, Dcz, Db do 15%;
− na siedliskach Bw – Św, Brz, Ol – 10%;
− na siedliskach Bb – Brz pojedynczo;
− na siedliskach BMśw – Db, Md, Brz i in. 20-30%;
Drzewostan Db-So na siedlisku BMśw na terenie nadleśnictw: Krucz, Oborniki, Boruszynek, Obrzycko, oraz
w południowej części nadleśnictw Sieraków i Międzychód powinien mieć skład So – 70-80%, Db 10-20%, domieszkowo: Md, Brz i inne – 10%.
W trakcie II rewizji urządzenia lasu przyjęto za zasadnicze następujące rodzaje rębni:
− na siedlisku Bs – Ia (dopuszczono także Ic),
− na siedlisku Bśw – Ia,
− na siedlisku BMśw – Ia (dopuszczono III a).
Zręby poszerzono tylko na siedliskach Bśw i BMśw w drzewostanach negatywnych, w ostatnich działkach i
samodzielnych pododdziałach. W gospodarstwie specjalnym użytkowanie rębne i jego wysokość wynikają z
potrzeb hodowlanych, stanu drzewostanów i zapewnienia gwarancji pełnienia przez nie założonych funkcji
ochronnych i społecznych. Rębnia Ib była proponowana w lasach grupy I, na siedliskach lasowych oraz borowych wilgotnych. Wskazania urządzania zmierzały w kierunku ograniczenia zabiegów CP i TW do wykonania
jednego w okresie gospodarczym, w szczególności na słabych siedliskach, przy czym powinno się rozszerzyć
zabiegi CP w II klasie wieku. W czyszczeniach wczesnych nie sugerowano wykonywania dwóch nawrotów.
W zakresie odnowienia lasu dla Dzielnicy 4 Borów Noteckich przyjęto typy gospodarcze lasu So na siedliskach: Bs, Bśw, Bw, Bb, BMśw, BMw (dopuszczono także typ świerkowo-sosnowy) oraz na siedlisku BMb
(dopuszczono typ brzozowo-sosnowy).
Na siedliskach borowych, o sosnowym typie gospodarczym drzewostanu, przyjęto następujący ramowy skład
docelowy:
− Bs i Bśw
– So 90, Brz i inne 10,
− Bw
– So 90, Brz, Św 10,
− Bb
– So 90, Brz 10,
− BMśw
– So 80, Db, Md i inne 20,
− BMw
– So 80, Db, Brz i inne 20.
Ponadto na siedlisku BMw zaprojektowano gospodarczy typ drzewostanu Sw-So o składzie: So 60, Św 30,
Db 10.
Na ubogich siedliskach Bśw projektowano zwiększenie, w stosunku do obowiązujących zasad, do 10% domieszek gatunków liściastych, uwzględniając w nowych odnowieniach, poprawkach i uzupełnieniach brzozę,
olszę szarą. Wprowadzanie podszytów zalecano projektować na lepszych stanowiskach Bśw i na siedliskach
BMśw w drzewostanach III klasy wieku ze szczególnym uwzględnieniem tras turystycznych oraz dróg biegnących wzdłuż lasów krajobrazowych. Podszyty, ze względu na szkody powodowane przez zwierzynę winno zakładać się na większych powierzchniach w formie kęp, a na słabszych stanowiskach z podsypką organiczną lub
nawożeniem.
W zakresie odnowienia na słabych, niezachwaszczających się siedliskach należy ograniczać stosowanie orek
typowych, poprzestając na wzruszeniu gleby pługiem talerzowym. Odnośnie nawożenia mineralnego, postulowano rezygnować z nawożenia pogłównego, wielkoobszarowego na rzecz nawożenia startowego i fitomelioracji
w uprawach.
Po trzeciej rewizji urządzania lasu są wszystkie nadleśnictwa: Jak wynika z zapisów ustalonych w ramach
Komisji Techniczno-Gospodarczych zasady postępowania hodowlanego wynikają głównie z obowiązujących
„Zasad hodowli lasu”. Na siedliskach borowych generalnie przyjęto typ gospodarczy lasu – So, jedynie większe
zmiany zostały zaprojektowane w stosunku do Nadleśnictwa Oborniki, bowiem na siedlisku Bs – zaproponowano typ gospodarczy Brz-So, na Bw – Brz-So, BMśw – Md-Db-So oraz na BMw – Db-So. W odniesieniu do
siedliska boru mieszanego wilgotnego, w Nadleśnictwie Wronki przyjęto typ Św-So, a także (jako zastępczy) w
Nadleśnictwie Karwin (zapis podjęty na I KTG). Również w Nadleśnictwie Wronki zalecono do realizacji na
siedlisku Bw – typ gospodarczy drzewostanu – Św-So oraz na BMśw – Db-So.
W odniesieniu do siedlisk bogatszych, typy gospodarcze drzewostanów odpowiadały w większości wskazówkom hodowlanym zawartym w "Zasadach hodowli lasu". Większe zmiany zostały zapisane jedynie w planie
Nadleśnictwa Oborniki, gdzie na siedliskach lasowych promowano modrzew (LMśw – typ: Db-Md-So oraz na
Lśw: Md-Bk-Db).
48
Przyjęty i obowiązujący wiek rębności dla podstawowych gatunków mających znaczenie w Puszczy Noteckiej był nieco zróżnicowany. Dla sosny wynosił on w większości nadleśnictw 100 lat – z wyjątkiem Nadleśnictwa Krucz, gdzie ustalono go na 110 lat. Wiek rębności dla brzozy to 80 lat, z wyjątkiem nadleśnictw Wronki i
Potrzebowice, w odniesieniu do których ustalono wiek niższy, wynoszący 60 lat. We wszystkich nadleśnictwach
wiek rębności dębu ustalono na 140 lat. W przypadku olszy i świerka, wiek rębności we wszystkich nadleśnictwach administrujących Puszczą Notecką ustalono na 80 lat. Wiek rębności buka wynosi dla nadleśnictw: Potrzebowice, Karwin (obręby: Lipki Wielkie i Rąpin), Oborniki (obręb – Obrzycko) oraz Międzychód i Sieraków
(II rewizja) – 100 lat. Na 110 lat ustalono wiek rębności buka w nadleśnictwach: Krucz, Oborniki (obręby:
Oborniki i Kiszewo), Karwin (obręb Karwin) oraz dla obrębu Parkowo. W Nadleśnictwie Wronki ustalono wiek
rębności na 120 lat.
Analizując przyjęte rodzaje rębni można stwierdzić, że na siedlisku Bśw, przy zrębowym typie gospodarstwa
powszechnie obowiązującą jest rębnia Ia. Było to uzasadnione koniecznością zastosowania na szeroką skalę
rozrębów, by uzyskać zróżnicowanie wiekowe i uniknąć konieczności nadmiernego przetrzymywania drzewostanów na pniu. W drzewostanach należących do gospodarstwa specjalnego przyjęto głównie do realizacji rębnię
Ib. W przypadku gospodarstwa zrębowo-przerębowego zalecano stosowanie rębni IIa,b,c oraz Id (Nadleśnictwo
Krucz), IIb oraz jako pomocniczą Ib i Id (Nadleśnictwo Oborniki).
Zakładany nawrot cięć w stosunku do siedlisk borowych wynosił 3-4 lata, a w przypadku siedlisk lasowych i
wilgotnych 5 lat.
W odniesieniu do sposobów odnowień i zalesień, obowiązujące plany urządzania lasu zalecają propagowanie
odnowienia siewem, ponieważ uprawy takie wykazują większą odporność na szkodliwe działanie grzybów,
owadów i warunków atmosferycznych, a ponadto unika się w ten sposób deformowania systemu korzeniowego.
Odnowienie odroślowe jest natomiast możliwe jeśli są to odrośla pierwszego pokolenia oraz gdy jest to ekonomicznie uzasadnione.
Poprawki dla upraw w wieku do 5 lat zaprojektowano na poziomie 25%, podobnie jak uzupełnienia (w wieku
6-20 lat).
Skład podszytów powinien być dostosowany do siedliska i roli jaką musi spełnić, wskazane jest więc popieranie takich gatunków, które mają jak największy aparat asymilacyjny i korzeniowy oraz te, które dają obfitą i
dobrze rozkładającą się ściółkę. Realizując założony na 10-lecie plan wprowadzania podszytów powinno się ich
powierzchnię dostosowywać do posiadanego zapasu materiałowego i możliwości, czyli unikać wprowadzania
corocznie podszytów o zbliżonej powierzchni.
Czyszczenia wczesne winny koncentrować się na likwidowaniu przedrostów, czyli drzewek pochodzących
sprzed założenia uprawy oraz tych drzewek, które przeszkadzają w rozwoju drzewkom wartościowszym. Jeżeli
przerosty są w stanie nawiązać między sobą zwarcie, nie tracąc korzystnego pokroju, to nie należy ich eliminować.
Czyszczenia późne powinny koncentrować się nie tylko na likwidowaniu egzemplarzy wadliwych, szkodliwych i opanowanych, ale powinny na tyle przerzedzić młodnik, by nie trzeba było wykonywać dwóch nawrotów
trzebieży wczesnej w jednym dziesięcioleciu.
Obecnie wszystkie nadleśnictwa są po IV rewizji urządzania lasu, które zostało zakończone w 2006 (w roku
2002 były urządzane nadleśnictwa: Oborniki i Durowo, w 2003 – Krucz i Wronki, w 2004 – Potrzebowice, w
2005 – Karwin i Międzychód oraz w 2006 – Sieraków). W planach urządzania, zawarto przesłanki wynikające z
realizowania gospodarstwa wielofunkcyjnego. Sporządzając plan urządzenia lasu uwzględniono w całej rozciągłości cele i zasady gospodarki leśnej określone w ustawie o lasach oraz obowiązujących obecnie zasadach hodowli lasu i instrukcji ochrony lasu.Za główny cel przyjęto wzmożone działania zmierzające do kształtowania
zróżnicowanej, bogatej struktury zarówno wiekowej jak i gatunkowej lasów i ich wykorzystywanie w sposób
zapewniający wzbogacanie i trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności, żywotności i zdolności do wypełniania teraz i w przyszłości wszystkich ważnych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji bez szkody dla innych ekosystemów.
Zapewnienie trwałości ekologicznie zrównoważonego lasu, przywrócenie i zachowanie ciągłości jego wielofunkcyjnej roli uwzględniono w planowaniu we wszystkich dziedzinach gospodarki leśnej.
Poprzez cele krótkookresowe i perspektywiczne w planie zawarto szczególne działania zdążające do przywracania lasom charakteru naturalnego (w pełni odpornego na działanie wszelkich szkodliwych czynników), do
zwiększenia zasobności drzewostanów, do stopniowego doprowadzenia ich składów gatunkowych do potencjalnych możliwości produkcyjnych siedlisk poprzez stosowanie w bardzo szerokim zakresie rębni złożonych i
przez projektowanie podsadzeń produkcyjnych.
Ważnym czynnikiem ekologizacji działań gospodarczych, podwyższających wartość wielorakich funkcji
pełnionych przez lasy nadleśnictwa, sprzyjających zrównoważonej gospodarce w lesie jest szerokie zastosowanie rębni gniazdowej (IIIa) na BMśw, zamiana Rb IIIa na Rb IIIb na siedliskach lasowych (co zdecydowanie
przyczyni się do wymiany pokoleń bardziej przyjaznej dla środowiska i w mniejszym stopniu rażącej społeczeń-
49
stwo) oraz utworzenie gospodarstwa przebudowy w lasach ochronnych i gospodarczych. Ograniczone stosowanie rębni zupełnych uważa się za szczególnie ważne w LKP i w lasach ochronnych.
Znaczną uwagę zwraca się na intensywną ochronę zasobów leśnych w zakresie ochrony przeciwpożarowej i
minimalizacji szkód powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne.
Jednym z priorytetowych celów jest jednak ochrona walorów przyrodniczych, którą po dokładnym rozpoznaniu, realizuje się między innymi poprzez zachowanie cennych starodrzewi, pojedynczych i grup drzew o
wymiarach pomnikowych, drzewostanów o cechach naturalnych oraz siedlisk silnie wilgotnych i bagiennych z
całym bogactwem florystycznym i faunistycznym.
W planach określono również działania zmierzające do szerszego ukierunkowanego udostępnienia lasów do
celów turystycznych, rekreacyjnych i edukacyjnych.
Starano się pogodzić wszystkie funkcje, aby zaspokoić rosnące oczekiwania społeczeństwa i zapewnić osiągnięcie jak najkorzystniejszego wyniku finansowego, który umożliwi realizację wymienionych wyżej celów.
W celu zobrazowania różnych podejść przy projektowaniu upraw, w Tab. 14 przedstawiono porównanie proponowanych składów gatunkowych upraw na podstawowych siedliskach (Bśw i BMśw) Puszczy Noteckiej, a w
Tab. 16 – przyjęte wieki rębności w poszczególnych nadleśnictwach.
3. Nasiennictwo, selekcja
Analizując dane z zakresu tej dziedziny hodowli lasu można zauważyć duży rozwój nasiennictwa i selekcji
leśnej w odniesieniu do Puszczy Noteckiej. Niestety restytucja sosny noteckiej jest znacznie trudniejsza niż
zakładano, ponieważ wielkie zniszczenia drzewostanów spowodowane żerem strzygoni choinówki w latach
dwudziestych, licznymi pożarami (na przykład w 1992 r. w Nadleśnictwie Potrzebowice uległo spaleniu drzewo
doborowe), żerami owadów, zaniedbaniom powojennym spowodowały, że ilość, tak starszych drzewostanów jak
i pojedynczych drzew, które mogłyby być uznane za doborowe jest niewielka.
Zaistniała sytuacja obwinia niestety również gospodarujących na tym terenie leśników, choć bezpośrednio po
załamaniu się gradacji strzygoni, ówcześni leśnicy podnosili problem sadzenia drzew miejscowych o znanym
pochodzeniu. Kładły na to nacisk także tamtejsze władze leśne, na przykład dyrektor Poznańskiej Dyrekcji Lasów Państwowych Adam Pacyński przestrzegał: „Lasy dzisiejsze powstały w Poznańskiem w bardzo wielkiej
części z nasienia obcego, które nie mogło wydać u nas lasów odpornych i wykazujących jak największą wydajność. Przejrzawszy to, musimy dziś z drogi błędnej zawrócić i brać nasiona z drzew rodzimych i miejscowych,
bo tylko te dają nam gwarancję, że drzewa z nich powstałe najlepiej będą odpowiadały tutejszym naszym warunkom i najlepiej będą rosły”. Także Mroczkiewicz pisał o ważnym zagadnieniu produkcji i doboru nasion:
„Szczególnego znaczenia zagadnienie to nabiera dla terenów posówkowych, gdyż zniszczone drzewostany padły
właśnie ofiarą nieznajomości niebezpieczeństwa, jakie pociąga za sobą import nasion z odmiennych stref klimatycznych. Dziś sprawa ta jest tem aktualniejsza, że po zniszczeniu lasów pierwotnych i po wycięciu drzewostanów ostatnich o produkcji nasion na miejscu nie może być mowy. Nasiona więc, potrzebne do zalesień muszą
być sprowadzane.
Administracja lasów rozwiązała kwestię przez skoncentrowanie produkcji nasion w centralnej wyłuszczarni
w państwowem nadleśnictwie Klosnowo na Pomorzu. Stąd rozsyła się do poszczególnych nadleśnictw wymagane przez nie nasiona. Organizacja ta może nieco droższa, daje jednak gwarancje, że używa się jedynie nasion o
doskonałych własnościach. Należałoby jeszcze, za wzorem Niemców, uporządkować i zorganizować sprawę
zbioru szyszek, co u nas byłoby o tyle łatwiej, że nie brak nam jeszcze odpowiednich drzewostanów o ustalonym
pochodzeniu naturalnem”.
Na potrzebę pilnych działań zmierzających do zachowania i odtworzenia resztek drzewostanów rodzimych w
Puszczy Noteckiej zwracał uwagę prof. Białobok w 1978 r. Jego zdaniem „populacje obce, które wytrzymały
próbę selekcji w Puszczy Noteckiej, kwalifikują się do dalszego rozpowszechniania w terenie”.
W szkółce leśnej Dąbrowa (Nadleśnictwo Pniewy), w roku 1997 zaszczepiono i wyhodowano 2581 szczepów z 54 klonów sosny noteckiej. W roku następnym wyhodowano szczepy z drzew doborowych o numerach
5057, 5068 i 5076. Plan rozmieszczenia rodów na plantacji nasiennej opracował Instytut Badawczy Leśnictwa.
Wg zaleceń, w 5 kwaterach, w więźbie 6X6 m wysadzono 1733 szczepy, reprezentujące 57 drzew doborowych.
Plantację o powierzchni 9,13 ha posadzono w 1993 roku w obrębie Niemierzewo, w leśnictwie Dąbrowa, w
oddz. 232a. Pozostałe szczepy w ilości ok. 1067 sztuk wykorzystano do założenia Archiwum klonów sosny
noteckiej. Powierzchnię zlokalizowano na wschód od kwatery III plantacji nasiennej.
50
4. Wyłączone drzewostany nasienne
Do 1969 roku nie było na terenie Puszczy Noteckiej, ani nasiennych drzewostanów wyłączonych, ani nawet
gospodarczych. Dopiero w trakcie I rewizji urządzeniowej dokonano wyboru 4 wyłączonych drzewostanów
nasiennych: trzech sosnowych na terenie Nadl. Krucz (o pow. 3,22 ha), Nadl. Sieraków (5,00 ha) oraz Nadl.
Boruszynek (7,79 ha) i jednego drzewostanu bukowego w Nadl. Krucz (5,90 ha). Z wyjątkiem powierzchni z
obszaru Nadl. Boruszynek, pozostałe drzewostany funkcjonują jako nasienne do dzisiaj. Poza tym wyznaczono
55 gospodarczych drzewostanów nasiennych sosnowych o łącznej powierzchni 178,30 ha (Nadleśnictwie Potrzebowice – 17 o pow. 65,73 ha; Karwin – 18 o pow. 43,14 ha; Rąpin – 20 o pow. 67,43 ha) oraz jeden drzewostan dębowy o pow. 0,68 ha w Nadl. Rąpin. Poza tym urządzanie wskazało drzewostany nadające się do zbioru
szyszek czy nasion: w Nadl. Krucz drzewostany sosnowe, dębowe i bukowe w Leśnictwie Goraj; w Nadl. Boruszynek drzewostany sosnowe i dębowe (L. Garncarski Bród); w Nadl. Oborniki – drzewostan dębowy (L. Niemieczkowo) oraz sosnowe w Nadl. Drawsko (l. Łężno i Kwiejce); w Nadl. Obrzycko (l. Daniele, Sycyn, Żurawiniec); w Nadl. Sieraków (l. Ławica i Tuchola); w Nadl. Międzychód (l. Mierzyn, Lutom Stary, Muchocin,
Gorzyń). Wymienione powierzchnie znajdowały się na obrzeżach Puszczy a także po południowej stronie Warty.
W latach sześćdziesiątych, z powodu braku sosnowych drzewostanów nasiennych nadleśnictwa: Lipki Wielkie, Krobielewko, Bucharzewo nie pozyskiwały szyszek. Także zbiór innych gatunków – poza brzozą – był
utrudniony, a nawet niemożliwy. Szyszki sosny z terenu dyrekcji poznańskiej wyłuszczano w Klosnowie, z
dyrekcji zielonogórskiej w Nadl. Smolarz.
W 1977 r. na terenie Puszczy było 17 ha wyłączonych drzewostanów sosnowych, a więc przybyło 6 ha z terenu "dużego" Nadl. Oborniki i 7 ha drzewostanu bukowego z terenu l. Goraj (Nadl. Krucz). Powierzchnia gospodarczych drzewostanów nasiennych obejmowała wówczas 645 ha (111 ha w Nadl. Karwin, 219 ha w Nadl.
Międzychód, 244 ha w Nadl. Oborniki i 71 ha w Nadl. Potrzebowice). Gospodarcze drzewostany nasienne dębowe występowały na powierzchni 47 ha (43 ha w Nadl. Międzychód oraz 4 ha w Nadl. Oborniki); bukowe na
obszarze 18 ha (Nadl. Międzychód – 12 ha i 6 ha w Nadl. Oborniki) a modrzew występował tylko w Nadl.
Oborniki zajmując 3 hektarową powierzchnię. Dla przykładu można wymienić, że w tym samym czasie, samo
tylko Nadl. Łopuchówko miało 927 ha gospodarczych drzewostanów nasiennych sosny.
Według danych z III rewizji urządzania lasu na terenie Puszczy znajdowało się 6 wyłączonych drzewostanów
nasiennych sosny zwyczajnej, w tym w Nadl. Krucz pięć:
− oddz. 88s, pow. 3,71 ha, 98 l,
− oddz. 89g, pow. 8.82 ha, 93 l,
− oddz. 119a, pow. 6,27 ha, 101 l,
− oddz. 191c, pow. 10,64 ha, 100 l,
− oddz. 192c, pow. 3,22 ha, 133 l.
i jeden w Nadl. Sieraków – oddz. 73b, pow 13,39 ha, 116 l. Poza tym na terenie Nadl. Krucz istnieje jeszcze
wyłączony drzewostan nasienny bukowy – oddz. 15g, pow. 5,90 ha, 141 l. i planuje się utworzenie w obrębie
Lubasz drzewostanu nasiennego świerkowego o pow. 9,97 ha.
Obecnie na terenie LKP Puszcza Notecka wyznaczonych jest 9 drzewostanów nasiennych, w tym 7 sosny
zwyczajnej o łącznej powierzchni 66,92 ha, jeden drzewostan świerka pospolitego o pow. 3 ha oraz jeden drzewostan buka zwyczajnego o powierzchni 5,9 ha. Osiem drzewostanów WDN znajduje się na terenie Nadl.
Krucz, oraz po jednym w Nadl. Oborniki i Sieraków. Zestawienie Wyłączonych Drzewostanów Nasiennych dla
LKP Puszcza Notecka przedstawiono w Tab. 15.
5. Gospodarcze drzewostany nasienne
Łączna powierzchnia gospodarczych drzewostanów nasiennych w 1995 r. przedstawiała się następująco dla:
− sosny zwyczajnej: 1.030,25 ha (Nadl. Karwin – 177,5 ha, Nadl. Międzychód – 166,9 ha, Nadl. Potrzebowice – 39,2 ha, Nadl. Krucz – 388,89 ha, Nadl. Wronki – 93,97 ha, Nadl. Oborniki – 40,37, Nadl. Sieraków – 123,44); – sosny czarnej 1,62 ha (Nadl. Oborniki);
− modrzewia 7,94 ha (Nadl. Sieraków – 5,32 ha, Nadl. Oborniki – 1,62 ha, Nadl. Międzychód – 1,00 ha); –
świerka 30,39 ha (Nadl. Krucz);
− daglezji 3,32 ha (Nadl. Wronki – 2,87 ha, Nadl. Międzychód – 0,99 ha, Nadl. Sieraków – 0,43 ha);
51
− dębu 23,22 ha (bez rozróżnienia gatunku) oraz 5,99 ha dębu bezszypułkowego),
− buka 18,39 ha (Nadl. Sieraków – 13,28 ha, Nadl. Krucz 5,11 ha);
− brzozy 2,44 ha (Nadl. Krucz)
− olszy 10,79 ha (Nadl. Krucz – 7,53 ha, Nadl. Wronki – 2,13 ha, Nadl. Sieraków 1,13).
Obecnie (na podstawie IV rewizji ul) łączna powierzchnia drzewostanów gospodarczych wynosi 1.1791,60 ha,
w tym sosny zwyczajnej – 1.530,07 ha (85,4%). Ponadto zaewidencjonowano GDN dębu (8,1%), buka (2,4%),
świerka pospolitego i olszy czarnej (po 1,1%) brzozy (1,2%), modrzewia (0,3%), daglezji (0,2%), lipy (0,1%)
oraz sosny czarnej – 1,64 ha. Największą powierzchnię GDN wyznaczono na terenie Obrębu Oborniki – 365,56
ha (20,4%) oraz w obrębach Lubasz – 232,12 ha (13,0%) i Krucz – 214,12 ha (12,0%). W obrębie Bucharzewo
Wr. nie wyznaczono żadnego drzewostanu nasiennego, a w obrębie Parkowo – pow. GDN wynosiła 9,11 ha
(0,5%).
Na przestrzeni ostatnich lat wzrosła znacznie powierzchnia GDN, zarówno dla istotnego dla Puszczy gatunku, którym jest sosna (1.030 ha w 1996 r. i 1.530 ha – obecnie), ale także w drzewostanach dębowych (30 ha w
1996 r. i 145 ha obecnie). Wydaje się, że stosunkowo mało, w odniesieniu do znaczenia w Puszczy Noteckiej,
jest brzozowych gospodarczych drzewostanów nasiennych. Zestawienie Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych dla LKP Puszcza Notecka przedstawiono w Tab. 12.
6. Uprawy pochodne
Na podstawie obowiązującej regionalizacji nasiennej uprawy pochodne zakładane są obecnie na „bazie” sosny bolewickiej. Pierwsze uprawy powstały w latach osiemdziesiątych. W Nadleśnictwie Międzychód od 1989 r.
założono do końca 1994 r. założono 6 upraw pochodnych o powierzchni od 1 ha do 5,5 ha, a łączna ich powierzchnia wyniosła 20,01 ha. W 1995 r. planowano założyć uprawy pochodne na powierzchni 11,14 ha.
W Nadleśnictwie Wronki planowano założyć uprawy pochodne sosny i brzozy oraz plantacyjną uprawę dębu
bezszypułkowego. Obecnie uprawy pochodne znajdują się we wszystkich pozostałych nadleśnictwach puszczańskich.
W Nadl. Krucz w 2002 r. istniało pięć bloków upraw pochodnych (trzy So, i jeden Św-Bk i jeden – Bk) o
łącznej powierzchni wynoszącej 33,96 ha, przy planowanej powierzchni docelowej – 380 ha. Do 2010 r. planowane jest założenie w blokach upraw o pow. 29,8 ha.
W Nadl. Wronki w latach 1999-2001 założono jeden blok upraw pochodnych z dębem szypułkowym w Leśnictwie Kłodzisko o pow. 23,38 ha
W Nadl. Karwin powierzchnia upraw zatwierdzonych do realizacji w czterech blokach zajmuje 265,10 ha, a
powierzchnia upraw zrealizowana do 2006 r. – 88,21 ha. W Nadleśnictwie istniej jeden drzewostan zachowawczy sosnowy w rezerwacie o pow. 6,28 ha, dla którego zatwierdzono blok upraw zachowawczych.
W Nadl. Oborniki założono dwie plantacje uprawy nasiennej, w 2000 r. z sosny bolewickiej – 3 ha i w 1996 r. –
z sosny noteckiej o pow. 3,1 ha. Ponadto w 1996 r. założono uprawę rodową sosny noteckiej na pow. 2,53 ha.
W Nadl. Sieraków istnieją trzy bloki upraw pochodnych o łącznej powierzchni 270,53 ha. W latach 20062016 przewiduje się założenie bloków upraw pochodnych dla plantacji nasiennej sosny noteckiej w L. Gospódka
– 31,29 ha, L. Bucharzewo – 23,97 ha, L. Lichwin – 28,14 ha, L. Kukułka – 27,20 ha i L. Czapliniec – 28,39 ha.
Uprawy pochodne sosnowe w obrębie Bucharzewo Sierak. zajmują pow. 24,78 ha a uprawy olszy cz. W obrębie
Sieraków – 10,48 ha.
W Nadl. Potrzebowice dotychczas założono 529,37 upraw pochodnych (w tym 508,36 ha w obr.. Potrzebowice), w których dominuje sosna, przy współudziale brzozy, modrzewia, dębu i świerka. Sadzonki wyhodowano
z nasion pochodzących z WDN Nadl. Krucz, plantacyjnej uprawy nasiennej Nadl. Zdrojowa Góra oraz plantacji
nasiennych Nadl. Gniezno, Susz i Orneta. W Nadleśnictwie wyodrębniono 11 bloków upraw pochodnych o
łącznej powierzchni 637,73 ha.
52
7. Drzewa doborowe
W latach 90. XX w. na terenie Puszczy w ewidencji znajdowało się 55 drzew doborowych sosny zwyczajnej
(Nadl. Sieraków obręb Bucharzewo – 20, Nadl. Karwin – 12), Nadl. Potrzebowice – 12, Nadl. Krucz – 8, w tym
7 na terenie obrębu Krucz i w Nadl. Oborniki – 5). Oprócz tego w Nadl. Sieraków, obrębie Sieraków rosły 4
drzewa doborowe.
Dla odtworzenia genotypu sosny noteckiej bardzo istotny wkład w ostatnim okresie wnieśli: prof. K. Urbański, prof. dr hab. W. Wesoły i prof. dr hab. W. Barzdajn, którzy realizowali temat badawczy "Wykorzystanie
puli genowej sosny zwyczajnej sprzed gradacji strzygoni choinówki w Puszczy Noteckiej". Badania te zapoczątkowano w roku 1986 r. na terenie pilskiej dyrekcji lasów państwowych. Celem podjętych prac było znalezienie i
zabezpieczenie wartościowych, pod względem hodowlanym, fenotypów sosny zwyczajnej, które przeżyły gradację strzygoni. Zlustrowano drzewostany sosnowe powyżej 100 lat, rosnące na terenie nadleśnictw Potrzebowice, Krucz i Wronki znajdując 126 drzew, z których do krajowego rejestru drzew doborowych wpisano 12. Kolejnym etapem badań było poszerzenie obszaru zainteresowań o nadleśnictwa puszczańskie z części RDLP Poznań i Szczecin. W wyniku tego w 1992 r. uznano łącznie na terenie Puszczy Noteckiej 45 drzew doborowych.
Wiosną 1992 r. założono w szkółce leśnej Dąbrowa (Nadl. Pniewy) plantację nasienną i archiwum klonów. Ogółem w szkółce wyhodowano w 1994 r. 158.520 siewek sosny pochodzących ze wszystkich drzew doborowych.
Dodatkową powierzchnię zachowawczą założono w szkółce przy Katedrze Hodowli AR w Poznaniu. Przewiduje
się, że za kilka lat, kiedy sosny na założonych powierzchniach zaczną kwitnienie, będzie można rozwinąć badania genetyczne.
Obecnie w ewidencji nadleśnictw puszczańskich znajdują się 45 drzew doborowych (matecznych). 41 sosen
(20 w Nadl. Sieraków, 12 w Nadl. Karwin, 5 w Nadl. Oborniki, 3 w Nadl. Potrzebowice oraz 1. w Nadl. Krucz
oraz 4 daglezje (Nadl. Sieraków). Szczegółowy wykaz drzew doborowych rosnących na terenie LKP zamieszczony został w Tab. 13.
Liczba i jakość drzewostanów nasiennych świadczy z jednej strony o niskim potencjale hodowlanym i słabej
jakości technicznej drzewostanów w poszczególnych nadleśnictwach, a z drugiej strony o pozytywnym podejściu do nasiennictwa i selekcji przez poszczególnych gospodarzy. Wydaje się też, że nadal pożądane jest poszukiwanie wartościowych drzew i drzewostanów pod względem żywotnościowym, jak i o odpowiedniej jakości
technicznej, rosnących na obszarze obejmującym najsłabsze siedliska Puszczy, a więc na terenie obrębów: Lipki
Wielkie, Krobielewko, Bucharzewo Wronkowskie, Bucharzewo Sierakowskie oraz Drawsko i Wronki, czyli
obejmującym powierzchnie niegdyś sklasyfikowanych siedlisk boru suchego czy boru świeżego zdegradowanego.
Z punktu widzenia hodowli lasu i nasiennictwa, dla całej gospodarki leśnej bardzo istotne zmiany zaszły po
wprowadzeniu w 1994 r. leśnej regionalizacji dla nasion i sadzonek w Polsce. Obszar Puszczy oraz teren Nadleśnictwa Sarbia został przyporządkowany do makroregionu 315/3 (pierwszy człon jest międzynarodowym oznaczeniem podprowincji, przyjętym w regionalizacji fizyczno-geograficznej, drugi – oznaczeniem krainy przyrodniczo-leśnej) i mikroregionu 352. Na podstawie zaleceń płynących z regionalizacji wskazano na regiony, z których można sprowadzać nasiona poszczególnych gatunków. I tak, dla sosny zaleca się stosować w pierwszej
kolejności nasiona sosny bolewickiej pochodzącej z Nadl. Bolewice, a także dopuszcza się nasiona pochodzące z
nadleśnictw: Biała, Człopa, Krzyż, Mirosławiec, Trzcianka, Tuczno, Wałcz obr. 113 (mikroregion 158), z nadleśnictw: Lipka, Okonek, Złotów (mikroregion 303), z nadleśnictw: Borne Sulinowo, Czaplinek, Czarnobór, Jastrowie, Kaczory obr.132, Płytnica, Szczecinek obr. 181 i 183, Wałcz obr. 112 i Zdrojowa Góra (mikroregion
351), z nadleśnictw: Babimost, Cybinka, Lubniewice, Międzychód obr na południe od Warty, Międzyrzecz,
Ośno Lubuskie, Rzepin, Skwierzyna, Sulechów, Sulęcin, Świebodzin, Torzym, Trzciel, Wolsztyn (mikroregion
354) oraz z nadleśnictw: Babki, Czerniejewo, Durowo obr. 21 i 23, Gniezno, Gołąbki, Grodziec obr. 52 i 53,
Grodzisk, Jarocin obr. 71 i 73, Karczma Borowa, Konin, Konstantynowo, Kościan, Kutno obr. 51, LZD Zielonka, Łopuchówko, Miradz, Oborniki z części obrębów leżących na południe od Warty, Piaski obr. 161, Pniewy,
Podanin, Sieraków (obr. Sieraków), Wielkopolski Park Narodowy, Włoszakowice (mikroregion 354).
Dla świerka, dębu i buka zaleca się w pierwszej kolejności nabywać nasiona z makroregionu 315/3 – z III
Krainy przyrodniczo-leśnej.
53
8. Szkółkarstwo
Na terenie Puszczy, wg stanu na dzień 1.10.1969 r. było czynnych 114 szkółek gospodarczych o łącznej powierzchni manipulacyjnej 49,80 ha (w części poznańskiej – 77 szkółek o powierzchni manipulacyjnej – 35,29 ha
oraz 37 szkółek w części zielonogórskiej, o powierzchni 14,51 ha). Ponadto w Nadleśnictwie Boruszynek była
szkółka centralna o powierzchni manipulacyjnej 4,38 ha oraz w Nadleśnictwie Wronki szkółka zadrzewieniowa
o powierzchni manip. 3,32 ha. Wielkość szkółek wahała się w granicach 0,04-1,81 ha, z tym że o powierzchni
powyżej 1 ha były tylko 3 szkółki. W związku z mechanizacją prac, począwszy od lat siedemdziesiątych rozpoczęto likwidację szkółek o powierzchni poniżej 0,5 ha.
Wg stanu na dzień 1.1.1995 każde nadleśnictwo posiadało dużą szkółkę zespoloną. Łączna ich powierzchnia
produkcyjna wynosiła 61,36 ha. W latach 1969-1975 powstały szkółki w Nadleśnictwach: Oborniki, Pniewy
(obecnie Sieraków), Karwin i Krucz., a w latach 1983-1985: w Potrzebowice, Wronki i Międzychód. W następstwie pożaru Puszczy w Nadleśnictwie Potrzebowice w 1993 poszerzono tamtejszą szkółkę z 4,23 ha do 18,10
ha.
Z danych wynika, że wówczas największy procentowy udział w produkcji materiału szkółkarskiego 1/0 miała sosna – 62%, brzoza – 13%, olsza szara – 5%, dęby – 5%, buk – 4%.
W 2006 r. w siedmiu nadleśnictwach wchodzących w skład LKP Puszcza Notecka jest 8 szkółek (w tym
dwie w Nadl. Międzychód). Ich łączna powierzchnia produkcyjna wynosiła 40,61 ha. Największą szkółkę posiada Nad. Oborniki (7,09 ha), a najmniejszą – Nadl. Potrzebowice (4,40 ha). W szkółkach, w ramach produkcji
polowej wyprodukowano w 2006 r. łącznie blisko 15,4 mln sadzonek drzew i krzewów. Największą produkcję
prowadzono w Nadl. Krucz (3 mln szt.) oraz Nadl. Wronki (2,8 mln szt.), zaś najmniejszą w Nadl. Sieraków (1
mln szt.) oraz Krawin i Potrzebowice (po 1,7 mln szt.).
Z gatunków lasotwórczych najwięcej produkowano sosny – 9,704 mln szt. (63,1%), brzozy – 1,458 mln szt.
(9,5%), buka – 0,821 mln szt. (5,3%), dębu szypułkowego – 0,754 mln szt. (4,9%), świerka – 0,737 mln (4,8%),
dębu bezszypułkowego 0,613 mln szt. (4%), olszy szarej – 0,476 mln szt. (3,1%), olszy czarnej – 0,240 (1,6%).
Z innych gatunków drzew produkowano: modrzew, wiąz szypułkowy, lipę, grab, jawor, kasztanowiec, oraz w
mniejszym udziale daglezję, klon, jodłę, dęb czerwony.
Obok produkcji sadzonek z otwartym systemem korzeniowym, Nadl. Międzychód prowadziło także produkcję sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym – 9,2 tys. szt., w tym sosny – blisko 5 tys. szt. Charakterystykę
produkcji szkółkarskiej zawarto w Tab. 17 i 18.
9. Gospodarka łowiecka
Zwierzyna, obok szkodliwych owadów, odgrywa z czynników biotycznych największy wpływ na gospodarkę leśną w Puszczy Noteckiej. Temat: „las – czy zwierzyna” był dyskutowany na tym terenie "od zawsze". Już
bowiem w latach trzydziestych pisano, że „jedynym racjonalnym środkiem do walki ze zwierzyną, jako szkodnikiem leśnym na terenach posówkowych, jest znacznie wzmożony odstrzał, zgodny przede wszystkim z postulatami hodowli lasu”. Autor przewrotnie sugerował, że warto zastanowić się nad wprowadzeniem za opłatą wypasu bydła w lesie, dzięki czemu administracja leśna osiągnie pewne dochody, a przy tym nie będą spałowane
drzewka i nie trzeba będzie płacić odszkodowania. Podczas odbywających się na temat Puszczy licznych konferencji często podnoszono problem szkód powodowanych przez zwierzynę. W 1966 r. pisano: „Zachodzi konieczność uregulowania stanu zwierzyny w sensie podporządkowania tego odcinka gospodarki, wymogom hodowli lasu”, w wyniku czego Naczelny Zarząd Lasów Państwowych do lipca 1966 r. miał opracować projekt
zarządzenia o przejściowej redukcji zwierzyny płowej do ustalonej pojemności łowisk.
Jeden z wniosków, z odbytej w roku 1978 konferencji na temat problemów lasów niskoprodukcyjnych na
przykładzie Puszczy Noteckiej podnosił kwestię szkód od zwierzyny do najważniejszych problemów stojących
na drodze do prawidłowego zagospodarowania lasów Puszczy. Z kolei wnioski z konferencji z 1992 r. podnosiły
sprawę redukcji "populacji zwierzyny płowej do stanu zapewniającego gospodarczo znośny rozmiar szkód w
lesie", a także zalecały zaprzestanie jej zimowego dokarmiania, rezygnację z wydzierżawiania obwodów kołom
nie gwarantującym właściwej redukcji, przy uwzględnieniu jednak, że jeleń jest stałym elementem tego ekosystemu leśnego.
Przeglądając wskazówki zawarte w operatach urządzeniowych, wynika, że problem szkód powodowanych
przez zwierzynę płową był ciągle istotny. W ocenie urządzeniowców, porównanie nakładów na zagospodarowa-
54
nie i naliczonych odszkodowań za lata sześćdziesiąte przynosi „wybitnie ujemny” bilans, bez uwzględnienia
szkód wyrządzonych przez zwierzynę płową w uprawach, młodnikach i podszytach. Jako działania profilaktyczne wymieniano:
− przeprowadzenie redukcji jeleni do ustalonej pojemności łowisk,
− bieżące realizowanie planów odstrzału,
− racjonalne zagospodarowywani poletek łowieckich,
− wprowadzanie gatunków zgryzowych oraz zagęszczanie więźby podszytów w miejscach o nasilonym występowaniu szkód,
− stosowanie grodzeń, lub chemiczne odstraszanie,
− zimowe dokarmianie zwierzyny.
Według Mroczkiewicza liczebność jeleni w latach trzydziestych, w leśnictwach Samita i Tomaszewo dochodziła do 250 sztuk na 1000 ha. W roku 1966, na mocy ministerialnego zarządzenia, za podstawę gospodarki
łowieckiej w Puszczy przyjęto pojemność 3-4 szt. jeleni oraz 5-15 sztuk sarny na tysiąc ha. Z kolei według innych źródeł miały to być 3 jednostki przeliczeniowe jelenia na 1000 ha (przy przeliczeniu: 1 jeleń = 4 sarny).
Mimo to stan zwierzyny na wiosnę 1970 r. wykazywał nadmiar o 691 jeleni oraz 588 saren.
W 1977 r. minister leśnictwa ustalił nowe kryteria pojemności łowisk, w myśl których na borze suchym mogło bytować do 24 sztuk jednostek jelenich, a na borze świeżym – 36-45 sztuk na każdy tysiąc hektarów.
W 1990 r. przeprowadzona przez BULiGL okresowa inwentaryzacja szkód wyrządzanych przez zwierzynę w
środowisku leśnym wykazała, że udział szkód istotnych wyniósł 47,5%, przy czym udział szkód przedstawiał się
w poszczególnych nadleśnictwach następująco: Wronki (77%), Krucz (60,9%), Karwin (59,8%), Międzychód
(50,4%), Potrzebowice (32,1%), Oborniki (31,2). Dla porównania, w roku 1977 szkody w uprawach w Puszczy
sięgały 580 ha, a w młodnikach 863 ha, czyli stanowiły 50% uszkodzeń.
Obecnie zwierzyna postrzegana jest jako główny sprawca zniszczeń wszelkich sadzonych w Puszczy gatunków drzew liściastych, dlatego ogranicza się do minimum zakładanie, np. podszytów i sadzenie gatunków liściastych bez grodzeń. Natomiast na usprawiedliwienie nie realizowania odstrzałów należy wymienić fakt prawdopodobnej znacznej migracji jeleni w okresie rykowiska poza drzewostany Puszczy spowodowany dużą penetracją grzybiarzy. Niestety, ze względu na brak obligatoryjnych ustaleń dotyczących struktury realizowanych odstrzałów trudno się jednoznacznie ocenić racjonalność prowadzonej gospodarki łowieckiej. Wydaje się celowe
prowadzenie na terenie Puszczy gospodarki w ramach jednego rejonu hodowlanego dla jelenia, wg opracowanych wskazań, np. Fundacji „Jeleń europejski w krajobrazie Pomorza” i przy wykorzystaniu doświadczeń przy
tworzeniu podobnych rejonów na terenie RDLP w Poznaniu.
Do zadań takiego regionu należeć powinno m.in.:
− prowadzenie wspólnej inwentaryzacji jeleni na obszarze całego kompleksu leśnego,
− ustalenia jednolitych wskaźników przyrostu i zasad odstrzału, z uwzględnieniem okresowych migracji jeleni
(np. wskutek grzybobrania),
− elastyczne regulowanie pozyskania w przypadku zagrożenia jego wykonania (uwzględnienie niewykonania
odstrzału, np. w przypadku ewidentnego braku jeleni w obwodzie łowieckim, przy jednoczesnym wzroście
odstrzału w obwodzie na terenie, gdzie zaistniała koncentracja jeleni,
− przeprowadzenia wspólnych wystaw łowieckich, szkoleń myśliwych w celu np. przeprowadzania oceny
prawidłowości odstrzału.
Zasadą powinno być gospodarowanie całą populacją jelenia na terenie Puszczy, a nie jej wyrywkowej części
przypadającej na poszczególne nadleśnictwo, względnie regionalną dyrekcję. Dokonanie rozeznania struktury
populacji i pożądanej dynamiki zmian winno się stać pierwszym celem tych poczynań.
Ze względu na miejscami ubogą roślinność Puszczy, a w związku z tym dużymi szkodami powodowanymi
przez zwierzynę płową na uprawach, w młodnikach oraz we wprowadzanych podszytach, wydaje się celowe, by
koła łowieckie partycypowały w ich ochronie na przykład w postaci wykonywania grodzeń, a nadleśnictwa
dostosowywały przynajmniej niektóre poczynania gospodarcze z dostarczaniem bazy żerowej, np. poprzez
wzmożenie wykonywania trzebieży zimą, dla poszerzania bazy żerowej w postaci cienkiej kory do spałowania.
W celu podjęcia działań ochronnych powinno się rozważyć wyznaczenie ostoi zwierzyny z zamiarem ograniczenia wstępu w ich strefę grzybiarzom i osobom postronnym. Pomimo zaleceń kręgów myśliwskich wydaje
się, że na terenie Puszczy powinno się zaprzestać dokarmiania zwierzyny, ponieważ nie powoduje to zmniejszenia szkód w lesie, a zwiększa przeżywalność populacji, ograniczając naturalną selekcję, co sugerowano we
wnioskach z konferencji zorganizowanej w 1992 r. Postulat ten jest jednak dyskusyjny.
W rejonie hodowlanym Puszcza Notecka, obok jelenia europejskiego, ze względu na kompleksową działalność należy zainteresować się również populacją sarny (zwłaszcza leśnej), daniela, a także w sposób szczególny
– dzika. Dzik, jako gatunek bardzo pożyteczny w lesie, zwłaszcza z uwagi na odżywianie się poczwarkami
szkodliwych owadów, powinien stać się obiektem szczególnych zainteresowań, zgodnie z duchem ekologicznego gospodarowania w lesie i wzmacniania naturalnej "oporności" ubogich puszczańskich sośnin.
55
Na przypomnienie zasługuje fakt, że na terenie Puszczy, przed wojną, w prywatnych lasach hrabiego Hochberga (obecny teren Nadl. Krucz) istniał zwierzyniec, w którym hodowano w celach łowieckich m.in. jelenie.
Inną ciekawostką jest bytowanie po wojnie populacji muflona na terenie ówczesnego Nadleśnictwa Wronki.
Według danych z prowizorycznego urządzania lasu, w 1945 r. bytowało tam 18 sztuk.
Na podstawie informacji pochodzących z nadleśnictw puszczańskich nie ma na terenie Puszczy wilka, choć
być może są przechodnie pojedyncze osobniki.
Na terenie Puszczy Noteckiej w granicach administracyjnych nadleśnictw istnieje 39 obwodów łowieckich: w
Nadl. Krucz (7 obwodów), Nadl. Potrzebowice (4), Nadl. Wronki (6), Nadl. Sieraków (2), Oborniki (7), Międzychód (40, Karwin (13). Łączna powierzchnia zajmowana przez obwody łowieckie obejmuje 221.806 ha, w tym
127.403 ha lasów. Bliższą charakterystykę kół łowieckich zawarto w Tab.49.
Liczebność jeleni (samców) na terenie Puszczy w 2005 r. oceniano na 1662 osobniki (od 1533 do 1719 szt.).
Średnie zagęszczenie na 1 tys. ha wynosi 12-13,5 osobniki. Przyrost zrealizowany jest dość ustabilizowany i
wynosi 58-50% stanu łań lub 30% całej populacji. Całkowita liczebność jeleni określa się na 2.143 osobników.
Szczegółowe dane przedstawia Tab. 51. Pozyskanie jeleni w 36 obwodach, o największej lesistości w latach
2001/2001 do 2004/05 wynosił od 451 do 530 szt., co stanowiło 94-98 osobników. Struktura pozyskania w sezonie łowieckim 2004/2005 przedstawiało się następująco byki – 31%, łanie – 54%, i cieląta – 15% (przy ramowych zasadach byki 30%, łanie 40% i cielęta 30%). Pozyskanie byków w rozbiciu na klasy wiekowe przedstawiało się następująco: także odbiegało od modelowego: I – 50%, II – 30%, III – 20%, gdyż strzelano ponad 70%
byków najmłodszych, a najstarszych tylko 2-3%. (I kl. w. – 68,9%, II kl. w. – 28,3% i III kl. w. – 2,8%). Szczegółowe dane przedstawia Tab. 50
Na podstawie analizy danych z kilku ostatnich sezonów łowieckich wynika, że populacja jeleni na terenie
Puszczy Noteckiej przedstawia wiele do życzenia. Brakuje bliższej współpracy i koordynacji działań, np., w
zakresie ustalania jednolitych kryteriów odstrzału. Utworzenie Rejonu Hodowlanego Puszcza Notecka stało się
więc jak najbardziej potrzebne.
Na podstawie opracowanego rocznego planu łowieckiego dla Puszczy Noteckiej wynika, że w roku gospodarczym 2004/2005 na jej terenie były 42 paśniki, 345 lizawek. Poletka łowieckie zajmowały łącznie 29,17 ha, a
zgryzowe – 136,73 ha. Zagospodarowanych było 154,04 ha łąk śródleśnych i przyleśnych oraz założono 163
pasy zaporowe. W ramach dokarmiania zużyto 94,4 t. karmy objętościowej suchej, 758,2 t. karmy objętościowej
soczystej, 196,77 t. karmy treściwej i 13,53 t. soli. Szkody łowieckie w uprawach rolnych (po zredukowaniu)
określono na 124,35 ha. Przychody z gospodarki łowieckiej oszacowano na ok. 540 tys. zł. Dla realizacji odstrzałów łowieckich wybudowanych było 345 ambon.
Według danych nadleśnictw, na podstawie ich danych, w ostatnim sezonie łowieckim 2005/2006, na terenie
LKP strzelono 639 jeleni, 1976 saren, 1722 dzików oraz 39 danieli. Daniele bytują głównie we wschodniej części Puszczy (Nadl. Oborniki) oraz po południowej stronie Warty (Oborniki, Wronki, Sieraków) z kierunkiem
ekspansji na zachód (Nadl. Bolewice).
10. Użytkowanie uboczne
Jednym z podstawowowych walorów Puszczy Noteckiej, obok surowca drzewnego są owoce runa leśnego,
przede wszystkim grzyby i jagody (czernica, brusznica i w mniejszym stopniu – żurawina, jeżyny, maliny).
Puszcza Notecka jest znanym w Polsce miejscem występowania i zbiorów grzybów, głównie podgrzybka, borowika, kurki. W odniesieniu do grzybów, brakuje szczegółowych danych dotyczących zasobów, wielkości zbiorów oraz ekonomicznego znaczenia. W sezonie jesiennym okresowo czynnych jest ok. 20-25 punktów skupu
grzybów. W Drawsku działają dwie firmy zajmujące się przetworem runa leśnego.
W związku z masowym zbieraniem grzybów problemem dla całego LKP Puszcz Notecka jest niszczenie
ściółki, zaśmiecanie lasu, wjazd pojazadmi mechanicznymi do lasu, niebezpieczeństwo wystąpienia pożaru,
płoszenie zwierzyny, a zwłaszcza uniemożliwienie jeleniom odbycia rykowiska.
Nadleśnictwa obecnie nie prowadzą pozyskania żywicy (zakończono je w 1990 r.) czy karpiny, co wcale nie
oznacza, że np. w przyszłości nie będzie zainteresowania karpiną, jako potencjalnym źródłem biomasy.
Sprzedaż choinek przez nadleśnictwa nie jest wysoka. Rocznie nadleśnictwa sprzedają do ok. 300 szt. choinek.
Wśród innych składników runa leśnego, na uwagę zasługuje potrzeba ochrony przed zbieraniem chrobotka
oraz innych mchów (np. modrzaczka), a z roślin zielnych – bagna zwyczajnego.
56
11. Zagrożena – pożary i profilaktyka przeciwpożarowa
Pożary są jednym z najgroźniejszych niebezpieczeństw związanych ze współczesną gospodarką leśną, ale na
tym obszarze, z racji zwartości i rozmiarów kompleksu, zagrożenie to jest szczególnie wysokie. Ostrzeżeniem
dla zrozumienia niebezpieczeństwa stał się gigantyczny pożar, który miał miejsce w Nadleśnictwie Potrzebowice
w 1992 r.
Leśnicy zawsze zwracali dużą wagę na działania profilaktyczne, np. w roku 1966, na terenie Puszczy było
wyoranych 116 km pasów Kienitza, 1239 km pasów III rzędu oraz 236 km pasów I i II rzędu, funkcjonowało 16
dostrzegalni (11 w części poznańskiej), czynne były 149 punkty łączności telefonicznej i 6 radiostacji. Potrzeby
opiewały ponadto na 50 połączeń telefonicznych, 20 radiotelefonów, 4 dostrzegalnie, 310 km pasów przeciwpożarowych I i II rzędu oraz na zagospodarowanie gatunkami liściastymi 370 km istniejących i nowych pasów I i
II rzędu.
Szczególnie dużo pożarów powstało w okresie powojennym i to w terenie północno-zachodnim Puszczy.
Wykaz największych powierzchni pożarów za lata 1948-1958 wymienia: 1946 – Nadl. Potrzebowice (67 ha),
1947 – Nadl. Karwin (800 ha), 1948 – Nadl. Rąpin (573 ha), 1950 – Nadl. Lipki Wielkie (235 ha), 1953 – Nadl.
Krucz (11 ha), 1956 – Nadl. Lipki Wielkie (350 ha), 1957 – Nadl. Rąpin (209 ha), 1958 – Nadl. Karwin (48 ha).
Poza katastrofalnym rokiem 1992, kiedy łącznie w Puszczy w 196 pożarach, spłonęło ponad 6 tys. ha (bez
uwzględnienia obrębu Sieraków, Bucharzewo Sier., Parkowo). Dla porównania w 1993 roku, w całej Puszczy (z
uwzględnieniem Nadl. Sieraków) w 105 pożarach spłonęło 49,48 ha lasu, a w 1994 – 14,77 ha w 70 pożarach,
(bez danych z Nadleśnictwa Potrzebowice, obrębu Parkowo i obecnego obrębu Gorzyń). Daje to następującą
powierzchnię lasu przypadającą na jeden pożar: 1992 – 30,36 ha, 1993 – 0,47 ha, 1994 – 0,21 ha. Według danych z Nadleśnictwa Wronki, wynika, że w latach 1982-1990, w 64 pożarach spłonęło 99,7 ha lasu, czyli na
jeden pożar przypadało średnio 1,56 ha lasu.
Zagadnienia profilaktyki przeciwpożarowej, choć nie były w centrum zainteresowań wszelkich sesji zorganizowanych na temat Puszczy, to jednak znajdowały odbicie we wnioskach. Na przykład w 1977 r. jeden z wniosków z konferencji na temat "Problemy zagospodarowania lasów Puszczy Noteckiej" podnosił kwestię "utrzymywanie stałej obserwacji terenów leśnych w okresie zagrożenia pożarowego przy pomocy telewizji przemysłowej". Rok później, I. Hernik twierdził, że "osiągnięcie przez drzewostany III klasy wieku na dużym obszarze
spowodowało w pewnym stopniu obniżenie zagrożenia pożarowego".
W dniu 6.10.1994 roku odbyła się w Nadleśnictwie Potrzebowice konferencja na temat zagospodarowania
pożarzyska w Nadleśnictwie Potrzebowice, będąca "terenową" kontynuacją zorganizowanego przez poznański
oddział Polskiego Towarzystwa Leśnego w dniu 8 grudnia spotkania, na którym referat "Problemy związane z
zagospodarowaniem pożarzysk z dnia 2.06.1992 r. i 10.08.1992 r. w Nadleśnictwie Potrzebowice" wygłosił
nadleśniczy H. Adamczewski. Wydawało się wówczas, że sprawy profilaktyki przeciwpożarowej wreszcie znajdą się w centrum zainteresowań. Według koncepcji, którą realizowano na powierzchni po pożarzysku w Potrzebowicach, wyznaczono pas centralny o długość 4,6 km i szerokość po 50 m z każdej strony drogi. Na siedlisku
Bśw, obsadzono go w 80% brzozą, a w żyźniejszych miejscach dębem czerwonym (10%) oraz lipą sadzoną
drobnokępowo i kępowo (10%). W pierwszych dwóch rzędach, po lewej i po prawej stronie, na krótkich odcinkach (30-50 m), co 5-10 m sadzono jarzębinę, głóg, dziką gruszę, jabłoń oraz krzewy owoco-, nektaro- i pyłkodajne.
Dla Puszczy „ostrzeżeniem” był rok 1992. Tylko w trzech, gigantycznych jak na polskie warunki, pożarach
(w nomenklaturze ochroniarskiej, za pożar "bardzo duży" uważa się pożar o powierzchni ponad 10 ha) spłonęło
6.085 ha lasu. Przy czym należy wspomnieć, że "duży" pożar w Nadleśnictwie Potrzebowice, częściowo zatrzymał się na spalenisku sprzed 2 miesięcy.
Po doświadczeniach z b. suchego i obfitującego w pożary roku 1992, profilaktyka przeciwpożarowa opiera
się na założeniu w kompleksie Puszczy, w promieniu 3 km od siebie sieci zbiorników sztucznych, co jest wynikiem zaleceń płynących z rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 roku w sprawie
ochrony przeciwpożarowej. Zbiorniki, które mają pojemność ok. 25 tys. l. (m.in. pochodzą z dawnych poligonów poradzieckich) wkopuje się po dwa w ziemię, montując jednocześnie "wyjścia" do węży strażackich. W
1995 r. było w Puszczy 38 sztucznych zbiorników wodnych (w tym w postaci wspomnianych zbiorników, tylko
w Nadleśnictwie Potrzebowice – 13 i Nadleśnictwie Karwin – 14). Funkcjonował system obserwacji poprzez
sieć wieży telewizji przemysłowej oraz dostrzegalni. Ogółem było 13 tego typu punktów obserwacji. Dla porównania, w 1966 roku funkcjonowało 16 dostrzegalni przeciwpożarowych). Z wyjątkiem Nadleśnictwa Sieraków, w 1995 r. we wszystkich pozostałych nadleśnictwach były do dyspozycji po 2 wozy strażackie (3 w Nadleśnictwie Karwin). W sumie 13 pojazdów, 6 motopomp, Jelcz-cysterna do wody oraz kilka beczkowozów. Każda
z regionalnych dyrekcji ma na terenie Puszczy zlokalizowane lotnisko. RDLP Szczecin – w Lipkach Wielkich
(Nadl. Karwin), RDLP Poznań w Jaryszewie (po południowej stronie Warty – Nadl. Oborniki), RDLP Piła w
57
Herburtowie (Nadl. Krzyż). Nadleśnictwa dysponowały łącznie 19 bazowymi środkami łączności, 96 samochodowymi i 43 przenośnymi. Największą liczbą środków łączności dysponowało Nadleśnictwo Potrzebowice i
Oborniki, najmniejszą – nadleśnictwo Sieraków.
Nadleśnictwa ze względu stopień zagrożenia pożarowego (liczbę i powierzchnię pożarów) w połowie lat 90.
XX w. można było uszeregować w następującej kolejności, rozpoczynając od najbardziej zagrożonych: Potrzebowice, Karwin, Wronki, Oborniki, Krucz, Międzychód, Sieraków.
Z analizy liczby pożarów przeprowadzonej za lata 2000-2006, w leśnictwach puszczańskich wynika, że ogółem wystąpiły 543 pożary, w wyniku których spłonęło 115 ha, przy średniej powierzchni wynoszącej 0,22 ha. (Z
Nadl. Oborniki dane obejmowały tylko lata 2001-2005). Do najbardziej zagrożonych leśnictw należy wymienić
Leśnictwo Irena (51 pożarów) oraz Murzynowo (28) – w Nadl. Karwin, oraz Leśnictwo Oborniki (43 pożary),
Daniele (28) i Wypalanki (20) – Nadl. Oborniki.
W minionych 7 latach nie odnotowano pożarów w leśnictwach leżących w środkowej części Puszczy: Mężyk, Biała, Pokraczyn, Annogóra, Mokrzec i Puszcza.
Na podstawie statystyk wynika, że do najbardziej zagrożonych nadleśnictw należą, w kolejności: Nadl. Karwin, Oborniki, Potrzebowice, Wronki, a do grupy mniej zagrożonych: Nadl. Sieraków, Krucz, Międzychód.
Wyposażenie Nadleśnictw w sprzęt ochrony przed pożarem. Szczegółowe dane dotyczące zagrożenia pożarowego zawarte są w Tab. 33-42.
Nadleśnictwo Wronki posiada samochód z agregatem gaśniczym Toyota Hilux i dwie bazy sprzętu p.poż.,
które zlokalizowane są w Nadleśnictwie i L. Chojno. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do
korzystania 27 punktów czerpania wody oraz znajduje się 1 punkt obserwacji przeciw pożarowej – dostrzegalnia
(oddz. 397l)
Nadleśnictwo Karwin posiada samochód z agregatem gaśniczym Landrover Defender, a w każdym leśnictwie znajduje się wyposażenie w minim. 10 szpadli. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do
korzystania 15 punktów czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej. W Lipkach
Wielkich znajduje się Leśna Baza Lotnicza – lotnisko z przeznaczeniem dla lotów patrolowych i gaśniczych.
Nadleśnictwo Krucz posiada samochód Nissan Pickup z motopompą i zbiornikiem. Przy nadleśnictwie
znajduje się baza sprzętu p. poż. Na terenie nadleśnictwa (wg stanu na 31.12.2006 r.) wyznaczono i przystosowano do korzystania 18 punktów czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej –
dostrzegalnie (obr. Krucz – Oddz. 204a, obr. Lubasz – oddz. 90a)
Nadleśnictwo Potrzebowice posiada samochód z agregatem gaśniczym Toyota Hilux. Przy nadleśnictwie
znajduje się stała baza sprzętu p. poż, a przy każdym leśnictwie – punkty pomocnicze wyposażone w gaśnice,
łopaty, szpadle, motyki, tłumice). Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i przystosowano do korzystania 61 punktów czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej – dostrzegalnie (obr. Potrzebowice – oddz. 306n, oraz oddz. 76c). W Herburtowie (Nadl. Krzyż, 2 km od północnej granicy nadleśnictwa) znajduje się Leśna Baza Lotnicza – lotnisko z przeznaczeniem dla lotów patrolowych i gaśniczych.
Nadleśnictwo Oborniki posiada 2 samochody gaśnicze Praga wyposażony w autopompę i działko wodne,
terenowy samochód gaśniczy wyposażony w autopompę oraz samochód Jelcz z cysterną. Przy nadleśnictwie
oraz w Brączewie (obr. Obrzycko) znajdują się stałe bazy sprzętu p. poż. Na terenie nadleśnictwa wyznaczono i
przystosowano do korzystania 24 punkty czerpania wody oraz znajdują się 2 punkty obserwacji przeciw pożarowej – dostrzegalnie (L. Kiszewko, oddz. 473a i L. Mycin – 783c). Na terenie obrębu Obrzycko, w Jaryszewie
znajduje się Leśna Baza Lotnicza – lotnisko z przeznaczeniem dla lotów patrolowych i gaśniczych.
Nadleśnictwo Międzychód posiada samochód patrolowo-gaśniczy Land Rover z modułem wysokociśnieniowym. W L. Sowia Góra oraz została zainstalowana automatyczna stacja meteorologiczna wraz z nową wagosuszarką. Na terenie Nadleśnictwa funkcjonuje 17 punktów czerpania wody z tego 5 punktów to zbiorniki
sztuczne o pojemności 50 tysięcy litrów. Obserwacja terenów leśnych jest prowadzona za pomocą 2 kamer telewizyjnych zlokalizowanych oddz. 501 oraz 275f. .
Nadleśnictwo Sieraków posiada terenowy samochód gaśniczy Nissan wyposażony w autopompę. Przy nadleśnictwie w Bucharzewie znajduje się stała baza sprzętu p. poż., a w Borowym Młynie – baza pomocnicza.
Dostrzegalnia p.poż znajduje się w Leśnictwie Lichwin.
Ogółem na terenie LKP jest usytuowanych 12 punktów obserwacji przeciw pożarowych (dostrzegalni i wież
z kamerami telewizji przemysłowej).
58
12. Projekt zabezpieczenie przeciwpożarowe LKP Puszcza Notecka
Wspólny wniosek złożony przez nadleśnictwa LKP Puszcza Notecka obejmuje w najbliższych latach:
1. Budowę 5 dostrzegalni przeciw pożarowych żelbetonowych wolnostojących, o wys. 32 m z kabiną obserwacyjną, wyposażonych w stolik z kierunkomierzem, z instalacją odgromową i elektryczną:
o N. Oborniki L. Mycin oddz. 783
o N. Oborniki L. Kiszewko oddz.473
o N. Sieraków L. Lichwin oddz. 124/125
o N. Karwin, L. Lipki Wielkie oddz.260 f
o N. Międzchód, L. Nadziejewki oddz. 501j
2. Zakup i montaż zestawu kolorowej TV przemysłowej dla N. Oborniki z obiektywem o zmiennej ogniskowej, z głowicą, monitorem, pulpitem sterującym i okablowaniem.
3. Zakup 2 kruszarek do odpadów poeksploatacyjnych dla N. Krucz i Potrzebowice. Kruszarka agregatowana
do ciągnika, szer. robocza min. 2,0 m, możliwość mineralizacji pasów ppoż.
4. Zakup 10 motopomp spalinowych pływających o wydajności do 1200 l/min i mocy min. 5 KM dla N.
Krucz, Potrzebowice, Oborniki, Sieraków, Karwin i Międzchód.
5. Modernizacja pasa startowego, placu kołowania i postoju samolotów na lądowisku w Lipkach Wielkich (N.
Karwin) – oczyszczenie powierzchni, ułożenie siatki kompozytowej, korekta wysokościowa, wykonanie
warstwy ścieralnej z betonu asfaltowego grub. 4 cm. Budowa 17 punktów czerpania wody:
• N. Potrzebowice L. Kaczeniec oddz. 121 g – pogłębienie zbiornika pow. 0,11 ha o 0,5 m (300 m sześc.
urobku), profilowanie i wałowanie placu manewrowego o pow. 400 m kw., wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.
• N. Potrzebowice L. Przecznik oddz. 242d – pogłębienie zbiornika pow. 0,19 ha o 0,4 m (800 m sześć. urobku), wykonanie placu manewrowego utwardzonego żwirem dwuwarstwowym grubości 27 cm po zagęszczeniu o pow. całkowitej 500 m kw., wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.
• N. Potrzebowice L. Marylec oddz. 288A c – pogłębienie zbiornika pow. 0,08 ha o 0,5 m, (360 m sześc.
urobku), wykonanie placu manewrowego utwardzonego żwirem dwuwarstwowo grubości 27 cm po zagęszczeniu o pow. całkowitej 400 m kw., wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.
• N. Potrzebowice L. Rosko oddz. 166 f – pogłębienie zbiornika pow. 0,07 ha o 0,5m do 1,0 m, (400 m sześć.
urobku), wykonanie pomostu do czerpania wody z płyt betonowych
• N. Potrzebowice L. Rosko oddz. 219 d – pogłębienie zbiornika pow. 0,06 ha o 0,5 m o 1,0 m, (600 m sześc.
urobku), wykonanie drewnianego pomostu do czerpania wody.
• N. Wronki L. Mokrz oddz. 158 d – wykonanie pomostu drewnianego o wymiarach 3x3m ze schodami betonowymi do poboru wody, wykonanie placu manewrowego o powierzchni 886 m kw z gruzu budowlanego
na podsypce piaskowej zagęszczonej,
• N. Wronki L. Mokrz oddz.195 d – wykonanie pomostu drewnianego o wymiarach 3x3m ze schodami betonowymi do poboru wody, wykonanie placu manewrowego o powierzchni 1200 m kw z gruzu budowlanego
ma podsypce piaskowej zagęszczonej,
• N. Wronki L. Gogolice oddz. 21 b – wykonanie pomostu drewnianego o wymiarach 3x3m ze schodami
betonowymi do poboru wody, wykonanie placu manewrowego o powierzchni 838 m kw z gruzu budowlanego ma podsypce piaskowej zagęszczonej,
• N. Sieraków L.Lichwin oddz. 92 b – wykopanie zbiornika o pow. 6 ar, profilowanie, oskarpowanie, utwardzenie placu manewrowego 400 m kw.
• N. Sieraków L. Czapliniec oddz.70 f – wykopanie zbiornika o pow. 6 ar, profilowanie, oskarpowanie,
utwardzenie placu manewrowego 400 m kw.
• N. Oborniki L Marylówka oddz. 555 r – wykopanie zbiornika o 0,2ha, profilowanie, oskarpowanie, umocnienie brzegów faszyną, utwardzenie placu manewrowego 400 m kw
• N. Oborniki L. Obrzycko oddz. 921 d – wykopanie zbiornika o pow. 0,2 ha, profilowanie, oskarpowanie,
umocnienie brzegów faszyną, utwardzenie placu manewrowego 400 m kw.
• N. Karwin L. Lubiatów oddz.234 – budowa sztucznego punktu wody wraz z wykonaniem zbiornika ppoż. o
poj. ok. 200 m sześć., z uszczelnieniem dostosowanym do podłoża lub wykładanego folią PHD 1,5 mm i
placem manewrowym o pow. 400 m kw. z nawierzchnią utwardzoną tłuczniem.
• N. Międzychód L. Nadziejewki oddz. 48 b i 85 a – budowa 2 sztucznych punktów czerpania wody wraz z
wykonaniem zbiorników ppoż o poj. ok. 200 m sześc., z uszczelnieniem dostosowanym do podłoża lub wykładanego folią PHD 1,5 mm i placami manewrowym o pow. 400 m kw. z na utwardzoną tłuczniem
•
59
N. Międzychód L Zamyślin oddz. 13 a – budowa sztucznego punktu czerpania wody wraz z wykonaniem
zbiornika ppoż. o poj. ok.200 m sześc., z uszczelnieniem dostosowanym do podłoża lub wykładanego folią
PHD 1,5 mm i placem manewrowym o pow. 400 m kw. z nawierzchnią utwardzoną tłuczniem.
Koszt przedsięwzięcia ogółem – 2,140 mln zł
13. Zagrożenia – wydobycie ropy i gazu
Ze złóż „Grotów” udostępnionych w rejonie Sowiej Góry prognozuje się wydobywać rocznie około 450 tys.
ton ropy i 470 mln m3 gazu ziemnego Przyjęte rozwiązania zakładają, że spełnią one wymagania dotyczące
ochrony środowiska, w szczególności w zakresie ochrony czystości powietrza, ochrony stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz powierzchni ziemi, a także ochrony klimatu akustycznego. Urządzenia zainstalowane w strefach przyodwiertowych nie produkują zanieczyszczeń powietrza oraz nie są źródłem odpadów i
ścieków w ilościach mogących powodować przekroczenia standardów jakości środowiska przyjętych w przepisach obowiązującego w Polsce prawa środowiskowego. Hałas generowany w wyniku pracy urządzeń wydobywczych nie przekroczy wartości dopuszczalnych przyjętych dla rozpatrywanego terenu.
Jak stwierdzono w ekspertyzie: „Awarie, które mogą się wydarzyć podczas eksploatacji złóż węglowodorów
są zdarzeniami losowymi i nie można przewidzieć ich skali, zasięgu oraz zagrożeń, które będą ich następstwem”, stąd przeciwdziałanie awariom oraz zapobieganie ich skutkom jest niezwykle ważne z punktu widzenia
minimalizacji zagrożeń środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Zastosowanie w związku z eksploatacją złoża
"Grotów" rozwiązań technicznych, stosownych do określonej klasy zagrożenia erupcyjnego (klasa A) i kategorii
zagrożenia siarkowodorowego (kategoria III) znacząco ograniczy ryzyko wystąpienia awarii.
Zdaniem autorów oceny oddziaływania na środowisko „Eksploatacja złoża Grotów zalicza się do przedsięwzięć, dla których nie jest wymagane pozwolenie zintegrowane, nie powoduje oddziaływań transgranicznych i
nie wymaga utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania. (..) W granicach omawianego złoża nie stwierdzono żadnych obiektów przyrodniczych podlegających bezpośredniej ochronie (rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, miejsca gniazdowania ptaków wymagające utworzenia strefy ochronnej), w tym obiektów objęte Europejską Siecią Ekologiczną NATURA 2000, wykluczających, czy też utrudniających realizację ocenianego przedsięwzięcia. Brak jest ponadto obiektów stanowiących dobra kultury materialnej, w tym zabytków.
Wszelkiego rodzaju ewentualne kolizje, uciążliwości, niedogodności czy konflikty będą miały nieznaczny
zakres, ograniczony do terenu stref przyodwiertowych, co zdecydowanie minimalizuje zasięg i skalę oddziaływań. Oddziaływania te będą ponadto ograniczone korzystną lokalizacją stref przyodwiertowych względem istniejących dróg leśnych wykorzystywanych na potrzeby transportu związanego z eksploatacją złoża. Lokalizacja
stref przyodwiertowych jest korzystna w stosunku do terenu przewidzianego na budowę ośrodka centralnego
oraz ze względu na możliwość wykorzystania istniejących przecinek i duktów leśnych pod budowę planowanych
rurociągów. Usytuowanie obiektów służących eksploatacji złoża „Grotów” na terenie lasów państwowych należących do Nadleśnictw: Karwin, Sieraków i Potrzebowice nie stwarza konfliktów z prowadzoną przez nie gospodarką leśną”.
Optymistycznie zakłada się, że „negatywne oddziaływania na środowisko związane z eksploatacją złoża w
znacznym stopniu będą równoważone poprzez zysk ekologiczny wynikający z użytkowania wydobytej ze złoża
Grotów kopaliny”.
Powyższe ustalenia należy uznać za bardzo optymistyczne, tym bardziej, że nie jest przesądzone – czy Puszcza Notecka nie zostanie włączona do obszaru Natury 2000. Natomiast niebagatelnym zagrożeniem jest z pewnością niebezpieczeństwo wybuchu pożaru. Jak wiadomo z niedawnej historii (Nadl. Potrzebowice) przeprowadzenie skutecznej akcji gaśniczej, co w odniesieniu do zawartego kompleksu leśnego Puszczy Noteckiej jest w
zasadzie niemożliwe.
Należy także mieć świadomość, że poprzez lokalizację kopalni ropy i gazu, obszar LKP Puszczy Noteckiej, a
przynajmniej środkowa jej część, utraci walor rekreacyjny, który w odniesieniu do tego obszaru był zawsze
określany jako jeden z najistotniejszych. Należy wspomnieć, że w rejonie lokalizacji Zakładu Centralnego i
szybów wydobywczych, od 2005 roku prowadzony jest program badawczy pn. „Lichenoindykacyjna ocena
oddziaływania wydobycia ropy naftowej i gazu na przyrodę ożywioną środkowej części Puszczy Noteckiej”.
Program realizowany jest przez zespół pod kierunkiem prof. dr hab. Ludwika Lipnickiego z Zakładu Biologii i
Ochrony Przyrody AWF w Gorzowie Wlkp.; szczegółowe analizy chemiczne będą (od 2007 roku) wykonywane
przez Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie. Przewiduje się realizację zadania w trzech etapach: etap 1.
2005-2007 ocena stanu „zerowego” – rozpoznanie stanu wyjściowego (punktu odniesienia); etapy 2 i 3 – dwa
kolejne pięcioletnie okresy od momentu uruchomienia produkcji – z corocznym monitorowaniem zmian (rozmieszczenie, biochemia, dynamika zmian itd.) wybranych gatunków porostów wskaźnikowych.
60
III. WALORY HISTORYCZNE I KULTUROWE
1. Osadnictwo i gospodarka leśna w przeszłości
Istniejące tu od wieków rozległe lasy oraz w dolinach rzecznych bagniska nie sprzyjały osiedlniu się ludzi.
Po raz pierwszy Puszcza Notecka została wymieniona w źródłach w 1296 r., nie pod dzisiejszą nazwą, tylko jako
silva magna (wielki las). Najstarsze osady pojawiły się w dolinach rzek. Od XIV w. rozpoczęło się karczowanie
wilgotnych olsów na najżyźniejszych glebach w części płn.-wsch. Proces ten nasilił się w następnym wieku,
kiedy powstały dalsze osady przy dzisiejszej płn. granicy lasów. Z czasem siedziby ludzkie pojawiły się także w
środku lasów – przede wszystkim przy traktach i nad wodami. W okresie rozwoju gospodarki folwarcznopańszczyźnianej (od poł. XV do końca XVI w.) podjęto starania o kolonizację obszaru bezludnych dotąd terenów wydmowych (aktywni na tym polu byli zwłaszcza Górkowie i Opalińscy z Sierakowa oraz Kwileccy z
Dobrojewa).
Druga fala osadnictwa nastąpiła w XVII i XVIII w. w formie tzw. kolonizacji olęderskiej. Nazwa ta utarła się
od pierwszych osadników – Holendrów specjalistów od osuszania bagien. W Puszczy ich nie było, więc osiedlali
się głównie Niemcy lub zniemczeni Polacy z Brandenburgii, którzy otrzymywali obszar lasu do wykarczowania
i przekształcenia na pola uprawne czy pastwiska. Ogółem tylko w granicach ówczesnej Polski powstało w Puszczy 39 takich osad, z których najstarsze są Świniarki (gmina Skwierzyna) z 1619 r. Część z tych osad już nie
istnieje, ale to one przez swój rozproszony układ są charakterystycznym obrazem tutejszego osadnictwa. W 2
poł. XVIII w. na podobnych zasadach Prusacy zasiedlili dolinę Noteci. Osadzono tu m.in. 3 tys. polskich rodzin,
nie zawsze dobrowolnie. Koloniści mieli osuszyć i zagospodarować rozległe podmokłe tereny, a pamiątką po
tym są istniejące do dziś wydłużone wsie w formie tzw. rzędówek bagiennych (np. Rąpin).
Ciekawostką kulturową są też Mazurzy Wieleńscy. Otóż – jak podaje P. Anders – we wsiach położonych na
południe od Wielenia (Biała, Chełst, Drawsko, Kamiennik, Marylin, Mężyk, Miały, Nowe Kwiejce, Pęckowo,
Piłka, Rosko, Wrzeszczyna) wyróżniono grupę regionalną Mazurów Wieleńskich. Mieszkańcy tych wsi mieli
zostać sprowadzeni w 2 poł. XVIII w. przez Piotra Sapiehę z Mazowsza, a ich cechą szczególną miało być mazurzenie (wymowa sz i cz jako s, c; obecnie już zanikłe). Charakterystycznymi nazwiskami dla tej grupy są:
Helak, Mamot, Mierzwa, Noj, Przylepa i Stochaj. Wokół tej kwestii narosło wiele mitów, a źródła historyczne
rodziny rzekomo sprowadzone w XVIII w. odnotowują tu już w 1 poł. XVII w. Badania dialektologiczne nie
wykazały też w mowie „Mazurów” jakichkolwiek cech mazowieckich. Wydaje się więc, że pogląd o sprowadzeniu osadników pojawił się pod wpływem wiadomości o zagospodarowywaniu doliny Noteci przez króla
pruskiego, natomiast Mazowsze za kierunek sprowadzenia kolonistów wybrano pod wpływem faktycznie występującego tu lokalnie mazurzenia. W rzeczywistości tutejsi mieszkańcy są z pochodzenia Wielkopolanami i
osiedlili się tu w XVII lub nawet końcu XVI w. Atrakcyjna historia Mazurów Wieleńskich była przyczyną niesłusznego rozszerzenia zasięgu tej grupy regionalne na inne wsie (zwłaszcza błędne było to w przypadku Chojna, które nigdy nie należało do dóbr wieleńskich).
Później dalsze osady już nie powstawały. Zresztą w miarę upływu lat słabe tutejsze grunty straciły pierwotną
żyzność, natomiast znaczna część tutejszych mieszkańców znalazła pracę w przemyśle i opuściła teren Puszczy.
Z czasem wnętrze Puszczy mocno się wyludniło – zniknęły całe wsie, mniejsze osady i pojedyncze zabudowania, a na pola uprawne powrócił las (po wojnie Puszcza powiększyła się o ok. 10 tys. ha gruntów porolnych i
nieużytków).
W średniowieczu, Puszcza była pełna bagien i topielisk. Z literatury wynika, że jeszcze do XIX wieku na obszarze od Skwierzyny, po wschodnią część Pałuk rozciągały się „bezludne ostępy leśne usiane bagnami”, a
Puszcza stanowiła ważne ogniwo w systemie obronnym kraju. Dopiero wzmożone osadnictwo rolnicze w okresie od XVI do końca XVIII wieku spowodowało zajęcie pod uprawę rolną lasów leżących w pobliżu dolin
rzecznych. Puszcza została bezprzykładnie zdewastowana przez Niemców po klęsce napoleońskiej. Wówczas to
przeprowadzono kolonizację. Dopiero od 1900 roku lesistość w północno-wschodniej części Wielkiego Księstwa Poznańskiego nie uległa zmianom i ustaliła się granica Puszczy Notecko-Warciańskiej.
Rząd pruski przejął po rozbiorach tylko 11 tys. ha lasów królewskich, rozproszonych po całej Puszczy. Natomiast pozostała część należała do polskiego ziemiaństwa, m.in. do Bnińskich (lasy sierakowskie), Sapiehów
(lasy drawskie i potrzebowickie), Raczyńskich (lasy obrzyckie), Dzieduszyckich (lasy wroneckie), Turnów (lasy
obornickie). Później większość z nich została sprzedana i trafiła w sposób bezpośredni lub pośredni do skarbu
pruskiego. Największe nasilenie sprzedaży nastąpiło w latach 1899-1905, kiedy to powstały nowe nadleśnictwa
61
państwowe: Karwin, Drawsko, Potrzebowice, Wronki, Oborniki. Wtedy władzom leśnym udało się przywrócić
drzewostanom puszczy pożądaną zdolność produkcyjną, mimo daleko posuniętej ich dewastacji dokonywanej
tutaj przez rodzimych i pruskich obszarników. Wówczas to do państwa pruskiego należało około 66 tys. ha lasów leżących w dwóch kompleksach – międzychodzkim (51 tys. ha) i obornickim 15 tys. ha).
W latach dwudziestych XIX w. ubiegłego stulecia słabą stroną gospodarki leśnej była znikoma dochodowość
tych lasów, spowodowana głównie brakiem uregulowanego zbytu drewna. Pogłębiały je trudności związane z
akcją uwłaszczenia chłopów oraz okresowo powtarzające się klęski elementarne w postaci żeru owadów i pożarów. Po rozbiorach był to rejon charakteryzujący się nadwyżką produkcji drewna, przy bardzo wysokim udziale
drewna opałowego sięgającego i do 92% (Nadl. Sieraków), a ogółem dla całej Puszczy udział drewna stosowego
sięgał 70-90% masy. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku, w związku z rozwojem górnictwa i wzmożeniem
zapotrzebowania na drewno kopalniakowe dało się odczuć ożywienie obrotu drewnem na terenie Puszczy. Spowodowało to także większe nasilenie cięć w drzewostanach międzyrębnych, z uwagi na potrzebę eksploatacji
pożarzysk, klęski owadzie.
Omawiając strukturę drzewostanów, powołując się na źródła archiwalne można stwierdzić, że w dwóch
ostatnich stuleciach Puszczę Notecką (Notecko-Warciańską) charakteryzowała monotonia borów sosnowych i
przewaga drzewostanów młodszych klas wieku. W lasach występowały liczne halizny i poręby, wykorzystywane pod okresową uprawę roli. W 1865 roku udział gatunków liściastych wynosił 2%, a w 1893 – 2,6%. Na przełomie wieku procentowy udział liściastych gatunków, w niektórych nadleśnictwach przedstawiał się następująco: Rąpin – 6,4%, Połajewo – 5,2%, Karwin – 2,8%, Sieraków – 2,0%, Międzychód – 1,1%, Bucharzewo –
0,4%, Wiejce – 0. Oczywiście zasięg tamtych nadleśnictw jest nieporównywalny z obecnym, stąd bezpośrednie
zestawienie może nie oddać rzeczywistej sytuacji.
Powołanie administracji leśnej na obszarze Puszczy przypadło na lata 1796 do 1821, czyli po upaństwowieniu lasów koronnych w 1796 r. i lasów klasztornych oraz kościelnych w roku 1810. Wówczas to zaczęły powstawać samodzielne nadleśnictwa. Urządzanie lasu po 1835 r. zaczęto prowadzić według metody okresowokombinowanej, a później metody klas wieku, w miejsce okresowo-powierzchniowej i okresowo-miąższościowej.
Po 1840 rozpoczęto stosowanie zrębów zupełnych, pozostawiając jednak nasienniki. Także w tym czasie obniżono w niektórych nadleśnictwach wiek rębności ze 120 do 100 lat. W czasie klęsk elementarnych, odstępowano
od wykonania użytków międzyrębnych, choć dostrzegano już potrzebę wykonania tego zabiegu, kierując się
zasadą, że w Puszczy należy wykonywać częste trzebieże na małych powierzchniach.
Ustalony jeszcze w XIX wieku sposób administrowania Puszczą zachował się do momentu odrodzenia państwa polskiego w 1918 r.
2. Zmiany organizacyjne i administracyjne na terenie Puszczy Noteckiej
w latach 1918-2006
Po II wojnie światowej obszar lasów państwowych Puszczy Noteckiej był wprost „nękany” wieloma zmianami organizacyjnymi. W leżącej przed wojną, po polskiej stronie części Puszczy, utworzono dwa nowe nadleśnictwa państwowe. Było to Nadleśnictwo Goraj o powierzchni 11.797 ha (przemianowane w 1966 r. na Krucz),
które powstało niemal w 100% z lasów prywatnych majątku Hochberga oraz Nadleśnictwo Obrzycko, które
przejęło około 6.012 ha lasów, po upaństwowieniu majątku leśnego Sigismund Raczyńskiego z Obrzycka. Jego
powierzchnia wyniosła ogółem 8.218 ha. Obok wspomnianych nadleśnictw istniały nadal nadleśnictwa państwowe: Oborniki (8.927 ha), Boruszynek (8.003 ha), Wronki (11.666 ha), Sieraków (9717 ha), Bucharzewo
(9.757 ha), Potrzebowice (10.911 ha), Drawsko (6.763 ha) i Międzychód (9.582 ha).
Natomiast w przejętej w 1945 r. niemieckiej części Puszczy były nadleśnictwa: Karwin (Hammerheide)
(8.259 ha), Lubiatów (Lubiatfliess) (8.181 ha) i Wiejce (Waitze) (8.859 ha) oraz utworzone w 1947 r. Nadleśnictwo Lipki Wielkie (10.473 ha). Od 1.10.1948 r. Nadleśnictwo Wiejce zmieniło nazwę na Krobielewko, natomiast w 1959 r. Nadleśnictwo Lubiatów zmieniono na Nadleśnictwo Rąpin i przeniesiono do wsi Rąpin.
Do roku 1950 Nadleśnictwa Karwin, Lubiatów, Lipki Wielkie oraz Krobielewko podlegały pod „duży” Rejon Lasów Państwowych w Gorzowie Wielkopolskim, a od 7.7.1950 r. pod Zarząd Zielona Góra z siedzibą w
Żarach (do 1.1 1968 r., kiedy leśnicy wrócili znowu do Zielonej Góry). Z kolei wszystkie pozostałe nadleśnictwa
podlegały pod dyrekcję poznańską.
1 stycznia 1950 roku powstały tzw. „małe” rejony i nadleśnictwa puszczańskie przyporządkowano aż pod 6
rejonów! Nadleśnictwa: Goraj, Potrzebowice i Drawsko pod Rejon Lasów Państwowych w Trzciance; Nadleśnictwa Oborniki, Obrzycko, Wronki, Bucharzewo, Sieraków i Międzychód pod Rejon Lasów Państwowych
62
Poznań Północ; Nadleśnictwo Boruszynek pod Rejon Lasów Państwowych Wągrowiec; Nadleśnictwa Karwin i
Lubiatów pod Rejon Lasów Państwowych Drezdenko; Nadleśnictwo Krobielewko pod Rejon Lasów Państwowych Międzyrzecz i wreszcie Nadleśnictwo Lipki Wielkie pod Rejon Lasów Państwowych Gorzów Wielkopolski.
Już 1.5.1953 r. w Poznańskim Okręgu Lasów Państwowych zaszły zmiany i utworzono Rejon Lasów Państwowych w Szamotułach, któremu podlegały Nadleśnictwa: Goraj, Potrzebowice, Drawsko, Obrzycko, Wronki,
Bucharzewo, Sieraków i Międzychód, a Nadleśnictwa: Oborniki i Boruszynek pod Rejon Lasów Państwowych
Poznań Północ.
1 października 1958 roku zlikwidowano rejony i nadleśnictwa bezpośrednio podporządkowano Okręgom Lasów Państwowym, które 27 marca 1959 przemianowano na Okręgowe Zarządy Lasów Państwowych. Nadleśnictwa zielonogórskiego OZLP podlegały do roku 1962 przejściowemu tworowi reorganizacyjnemu – Zespołowi
Nadleśnictw w Drezdenku.
Wielka reorganizacja zarządzania nastąpiła 1 stycznia 1973 roku, kiedy to likwidowano „małe” nadleśnictwa.
Na terenie Puszczy utworzono wówczas cztery nadleśnictwa: Oborniki, Potrzebowice, Międzychód i Karwin.
Już 1.1.1972 r. zaczęto przeprowadzać pierwsze reorganizacje i tak: Nadleśnictwo Drawsko włączono do Nadleśnictwa Sieraków, a Nadleśnictwo Krucz do Nadleśnictwa Potrzebowice. Zreorganizowane Nadleśnictwo Potrzebowice objęło swym zasięgiem teren dotychczasowego Nadleśnictwa Wronki oraz wspomniane Nadleśnictwo Krucz. Nadleśnictwo Międzychód składało się z byłych nadleśnictw: Bucharzewo, Sieraków, Drawsko i
Międzychód; Nadleśnictwo Oborniki z nadleśnictw: Obrzycko, Boruszynek i Oborniki, a Nadleśnictwo Karwin
poszerzono o nadleśnictwa Rąpin, Lipki Wielkie, Krobielewko. Na koniec grudnia 1976 r. powierzchnia Nadleśnictwa Karwin wynosiła 36.752 ha, Nadleśnictwa Potrzebowice 35.788 ha, Nadleśnictwa Międzychód 35.580
ha a Nadleśnictwa Oborniki 25.938 ha.
30.06.1975 r. zlikwidowano OZLP w Zielonej Górze i Nadleśnictwo Karwin przeszło pod zarząd OZLP Poznań. Przez 2 i pół roku cała Puszcza Notecka była więc w rękach jednej dyrekcji – do 1.1.1978 r., czyli do momentu reaktywowania dawnych dyrekcji i utworzenia nowej dyrekcji – OZLP w Pile. Okręgowy Zarząd Lasów
Państwowych w Szczecinie przejął wówczas Nadleśnictwo Karwin i Międzychód, Okręgowy Zarząd Lasów
Państwowych w Pile – Nadleśnictwo Potrzebowice a dyrekcji poznańskiej przypadło Nadleśnictwo Oborniki.
Kolejną reorganizacją, było dostosowanie granic nadleśnictw do granic województw. Wówczas to – 1.1.1979
r. od Nadleśnictwa Oborniki oderwano północną część lasów leżących w województwie pilskim i pod nazwą
obręb Parkowo przyłączono do Nadleśnictwa Durowo. Część północną dawnego Nadleśnictwa Boruszynek
przyłączono do Nadleśnictwa Sarbia.
1 stycznia tego samego roku reaktywowano Nadleśnictwo Wronki, któremu podlegały następujące obręby:
Wronki o powierzchni 9.833 ha, Krucz – 12.245 ha i północna część dawnego Nadleśnictwa Obrzycko pod nazwą obręb Lubasz o powierzchni 3.018 ha, czyli 34% dawnego nadleśnictwa. 1.10.1984 r. reaktywowano Nadleśnictwo Krucz, któremu podlegał wspomniany obręb Lubasz, do którego włączono 2.914 ha lasu z dawnego
Nadleśnictwa Boruszynek, a które przekazano z Nadleśnictwa Sarbia oraz obręb Krucz o powierzchni 12.350 ha.
Ogólna powierzchnia reaktywowanego Nadleśnictwa Krucz, po korektach wyniosła 18.021 ha.
Po oddaniu przez Nadleśnictwo Potrzebowice obrębu Wronki i Krucz niejako w zamian przekazano do Potrzebowic dawne Nadleśnictwo Drawsko (obręb Drawsko) o powierzchni 6.632 ha i leżącą w województwie
pilskim część dawnego Nadleśnictwa Bucharzewo o powierzchni 7091 ha, a także w ramach wyrównywania
granic – ponad 115 ha od Nadleśnictwa Karwin. Tak więc na początku 1979 roku Nadleśnictwo Potrzebowice
miało powierzchnię 26.898 ha.
Z kolei podlegające dotąd pod Nadleśnictwo Międzychód, dawne Nadleśnictwo Sieraków (obręb Sieraków) i
pozostałość w województwie poznańskim po dawnym Nadleśnictwie Bucharzewo, zostały przekazane do Nadleśnictwa Pniewy. Z dniem 1.1.1993 roku zostaje reaktywowane Nadleśnictwo Sieraków, w którym dla porządku
wyodrębniono część leżącą po północnej części Warty, czyli w Puszczy Noteckiej pod nazwą obręb Bucharzewo
(Obecnie Bucharzewo Sierakowskie). Objęła ona część dawnego Nadleśnictwa Bucharzewo i "północną" część
dawnego Nadleśnictwa Sieraków. Z kolei obrębowi Sieraków przyporządkowano lasy leżące na południe od
Warty, a więc część dawnego Nadleśnictwa Sieraków.
Nadleśnictwo Oborniki 1.1.1979 r. przejęło od Nadleśnictwa Łopuchówko obręb Biedrusko (dawne Nadleśnictwo Biedrusko), który od 1.1.1995 r. przeszedł pod zarząd nowo powstałego Nadleśnictwa Czerwonak (następnie przyłączony do Nadl. Łopuchówko).
Stosunkowo niewielkie zmiany dotknęły Nadleśnictwo Karwin, które z dniem 1.1.1979 r. oddało obręb Krobielewko do Nadleśnictwa Międzychód. 1. marca 2004 r. obręb Parkowo został przyłączony do Nadl. Oborniki,
co w wydatny sposób przyczyniło się do uporządkowania podziału administracyjnego.
W 1992 roku na konferencji prasowej ówczesny dyrektor generalny Lasów Państwowych zapowiedział rychłą zmianę w podziale terytorialnym Puszczy Noteckiej i podporządkowanie jej w całości pod jedną regionalną
dyrekcję. Tak się jednak nie stało. W ostatnim czasie wyodrębniono obręby, które obejmują tereny leżące po obu
63
stronach Warty. Na tej zasadzie powstał obręb Sieraków w Nadleśnictwie Sieraków, obręb Gorzyń w Nadleśnictwie Międzychód, i na podobnej zasadzie powinno zastanowić się nad celowością wyodrębnienia południowego
obręb w Nadleśnictwie Oborniki.
Podsumowując należy zauważyć, że z przedwojennych nadleśnictw państwowych zachowały się nadleśnictwa: Oborniki, Wronki, Potrzebowice, Międzychód i Karwin, a uległy likwidacji nadleśnictwa: Boruszynek
(nawet nie zachował się obręb o tej nazwie), Drawsko, Bucharzewo, Wiejce (Krobielewko) i Lubiatów (Rąpin).
Z powstałych po wojnie nadleśnictw: zlikwidowano w 1972 r. nadleśnictwa: Obrzycko i Lipki Wielkie. Zachowało się tylko utworzone w 100% z lasów dawnej własności prywatnej Nadleśnictwo Krucz (Goraj). W 2006 r.
obr. Bucharzewo wchodzący w skład Nadl. Sieraków przyjął nazwę Bucharzewo Sierakowskie. Wydaje się
logiczne, by obr. Bucharzewo należacy do Nadl. Wronki przyjął nazwę „Bucharzewo Wronkowskie”.
Struktura organizacyjna administracji leśnej na terenie LKP Puszcza Notecka
Obszar Leśnego Kompleksu Promocyjnego podzielony jest na trzy Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych – RDLP w Pile, która obejmuje 41% powierzchni, RDLP w Szczecinie (33,5%) oraz RDLP w Poznaniu
(25,5%). Z uwagi na mniejszą zasobność drzewostanów leżących w obrębie dyrekcji pilskiej, każda z trzech
RDLP ma podobny udział w zasobach drzewnych (po ok. 1/3).
Obecnie w Puszczy Noteckiej gospodaruje siedem nadleśnictw podległych trzem regionalnym dyrekcjom.
Pod zarząd Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile podlegają nadleśnictwa:
− Potrzebowice składające się z dwóch dawnych "małych" nadleśnictw – Potrzebowice i Drawsko;
− Krucz obejmujące teren dawnego Nadleśnictwa Krucz (obręb Krucz) oraz północną część dawnego Nadleśnictwa Obrzycko i Nadleśnictwa Boruszynek (obręb Lubasz);
− Nadleśnictwo Wronki składające się z dawnego Nadleśnictwa Wronki (obręb Wronki) oraz większej części dawnego Nadleśnictwa Bucharzewo,
Pod zarząd Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie podlega
− Nadleśnictwo Karwin, które składa się z dawnych nadleśnictw Karwin (obręb Karwin), Rąpin (obręb Rąpin) i Lipki Wielkie (obręb Lipki Wielkie)
− Nadleśnictwo Międzychód, w skład którego wchodzi obręb Krobielewko (dawne Nadleśnictwo Krobielewko), obręb Międzychód, który powstał w 1995 r. w trakcie III rewizji urządzania lasu z części leżącej
po północnej stronie rzeki Warty oraz nowo utworzony obręb Gorzyń, do którego należą lasy leżące na
południowym brzegu Warty. Obręb ten nie wchodzi w skład LKP PN.
Pod zarząd Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu podlegają również dwa nadleśnictwa:
− Oborniki składające się z części dawnego Nadleśnictwa Oborniki (Obr. Oborniki i Parkowo), Obrębu Kiszewo, leżącego w całości po północnej stronie Warty i składającego się z części dawnego Nadleśnictwa
Boruszynek oraz Obrębu Obrzycko, który jest "poznańską" częścią dawnego Nadleśnictwa Obrzycko.
− Sieraków składające się z leżącego na terenie Puszczy Noteckiej obrębu Bucharzewo Sierakowskie i obrębu Sieraków – znajdującego się po południowej stronie Warty.
Wymienione nadleśnictwa puszczańskie administrują na powierzchni 137.353 ha.
W skład wspomnianych regionalnych dyrekcji wchodzi siedem nadleśnictw – Krucz, Potrzebowice i Wronki
(RDLP w Pile), Karwin, Międzychód (RDLP w Szczecinie) oraz Oborniki i Sieraków (RDLP w Poznaniu).
Powierzchnia nadleśnictw waha się od 25,2 tys. ha (Nadl. Karwin) do 13,7 tys. ha (Nadl. Sieraków).
Ze względu na liczbę obrębów, przeważają nadleśnictwa dwuobrębowe (Krucz, Potrzebowice, Sieraków,
Wronki oraz Międzychód, w skład którego wchodzi też obręb – Gorzyń nie należący do LKP). Nadleśnictwo
Karwin składa się z trzech obrębów, a Nadl. Oborniki z czterech. Łącznie nadleśnictwa podzielone są na 17
obrębów leśnych: Kiszewo, Oborniki, Obrzycko, Parkowo (Nadl. Oborniki), Karwin, Lipki Wielkie, Rąpin
(Karwin), Krucz, Lubasz (Nadl. Krucz), Drawsko i Potrzebowice (Nadl. Potrzebowice), Bucharzewo Sierakowskie i Sieraków (Sieraków), Bucharzewo Wronkowskie i Wronki (Wronki) oraz Krobielewko i Międzychód
(Nadl. Międzychód). Powierzchnia obrębów waha się od 11,6 tys. ha (obr. Krucz) do 3,4 tys. ha (obr. Parkowo).
W skład nadleśnictw na terenie LKP wchodzi łącznie 87 leśnictw. Ich powierzchnia jest bardzo różna, od 636
ha (Leśnictwo Objezierze) do 2820 ha (L. Zawarcie). Należy zaznaczyć, że Leśnictwo Objezierze obejmuje lasy
o dużym rozdrobnieniu. Natomiast drugie co do wielkości Leśnictwo Wilcze Doły o pow. 747 ha połączone jest
ze szkółką leśną.
We wspomnianych nadleśnictwach jest zatrudnionych łącznie 348 pracowników (w Nadl. Sieraków – 39, Potrzebowice – 42, Wronki – 46, Krucz – 47, Karwin 52, Międzychód – 55 i Oborniki – 67). Załoga jest stosunkowo młoda, gdyż średnia wieku wynosi ok. 42,8 lat. Nadleśnictwo o najniższej średniej wieku pracowników to
Nadl. Wronki (39,4 lat). Z kolei Nadl. Potrzebowice charakteryzuje się największą średnią wieku załogi (45,4 l.).
W nadleśnictwach pracuje 89 kobiet, co stanowi 25,8% zatrudnionych. Należy uznać, że kadra jest dobrze
wykształcona, ponieważ 111 (32,1%) osób legitymuje się wykształceniem wyższym (niemal w 100% leśnym), a
kolejnych 220 – średnim (63,6%). Ponadto 12 pracowników ma wykształcenie zasadnicze (3,4%), i 3 – podstawowe (0,9%).
64
3. Charakterystyka historyczno-przyrodnicza ważniejszych miejscowości na
terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka*
BĄBLIN – wieś w gminie Oborniki, położona 7 km na zachód od miasta, przy szosie do Obrzycka, na prawym brzegu Warty.
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1388 r. jako Bandlino, własność Macieja Jada Bandlińskiego herbu Nałęcz. Później wieś należała m.in. do Rozwarowskich (Rostworowskich), Kiszewskich, a do 1890 r. – do Dobrzyckich. W 1839 r. gościła tu pisarka Narcyza Żmichowska, znana w tamtym czasie autorka powieści psychologiczno-społecznych. Przejęty przez pruską Komisję Kolonizacyjną majątek został w 1903 r. rozparcelowany.
Pozostała resztówka, którą objęło „Towarzystwo Wypoczynkowe dla Kolejarzy” i w 1908 r. uruchomiło w pałacu dom wypoczynkowy (od 1919 r. prowadzony przez Polaków). W 1935 r. posiadłość tę kupili na swą placówkę Misjonarze Świętej Rodziny, którą 20 X tegoż roku poświęcił prymas August Hlond.
Tutejszy pałac z poł. XIX w. pełni obecnie funkcję ośrodka rekolekcyjnego. W latach 1969-80 został odremontowany i przebudowany, a w 1982 r. dobudowano doń niewielką kaplicę Świętej Rodziny. Na ścianie zewnętrznej w 1989 r. wmurowano tablicę przypominającą o obozie dla internowanych i wysiedlanych Polaków z
pow. obornickiego, który mieścił się tutaj od października do grudnia 1939 r. Obok pałacu stoi willa z pocz. XX
w. z narożną loggią (obecnie nowicjat zgromadzenia), rośnie tu też dąb o obw. 400 cm, opleciony bluszczem.
Wokół rozciąga się zadbany park z poł. XIX w. (3,12 ha), rozplanowany na skłonie doliny Warty. Urządzono
w nim Drogę Krzyżową. Całość otacza ogrodzenie z bramą, pochodzące z pocz. XX w. We wsch. części parku
znajduje się cmentarz klasztorny, nad którym góruje wysoki obelisk, ceglany na kamiennym cokole, upamiętniający majora Mikołaja Dobrzyckiego.
Mikołaj Dobrzycki (1793-1848) urodził się w Rumiejkach Szlacheckich koło Środy Wlkp. W czasie wojen
napoleońskich był dwukrotnie ranny: pod Tczewem i pod Saragossą. Później zamieszkał w Bąblinie, ale działał
w Wolnomularstwie Narodowym i Towarzystwie Patriotycznym. Uczestniczył w powstaniu listopadowym i
znów został ranny – w bitwie pod Ostrołęką. W czasie Wiosny Ludów 5 V 1848 r. dowodził nieudanym atakiem
powstańców na Oborniki i zginął przy moście na Wełnie. Upamiętnia go również tablica w kościele w Winnej
Górze.
Na skraju parku od strony Obornik stoi budynek szkoły z pocz. XX w. Na osi wjazdu do klasztoru wybiega
w kierunku płn. ładna aleja kasztanowcowa. Prowadzi ona obok wybudowanej na pocz. XX w. stacji kolejowej
na nieczynnej obecnie linii z Wronek do Obornik, a dalej do części wsi powstałej w czasie kolonizacji pruskiej, z
zabudowaniami rozłożonymi wzdłuż poprzecnej drogi.
BIAŁA – wieś w gminie Wieleń, położona 12 km na płd.wsch. od miasta, nad Jez. Białym.
Należy do najstarszych osad na terenie Puszczy. Pierwsza wzmianka pisana o niej dotyczy przejścia wsi Bela
w 1298 r. w ramach dóbr wieleńsko-wronieckich z rąk królewskich w rycerskie. Nazwa Biała obejmowała dawniej kilka osad położonych nad Miałą (ongiś nazywającą się Biała). Dzisiejsza wieś jest dawną Białą Górną albo
Wysoką, Biała Pośrednia to obecny Mężyk, Biała Nadolna zaś przekształciła zapewne w dzisiejsze Miały. Hitlerowscy żandarmi 13 II 1941 r. w czasie wysiedlania tutejszych Polaków zabili Albina Wyrwę, który nie chciał
opuścić ojcowizny. W 1944 r. w okolicy ukrywała się grupa zwiadowcza M. Kozubowskiego. Od przeszło 20 lat
jest to popularna miejscowość wypoczynkowa, otoczona wieloma działkami letniskowymi.
Zachowało się tu wiele starych, przeważnie niedużych domów, między którymi powstały nowe budynki,
głównie o charakterze letniskowym. Kościół Matki Boskiej Różańcowej, ze szczytami o falistym wykroju, zbudowano w latach 1928-32. Wewnątrz w ołtarzu gł. znajduje się obraz Matki Boskiej – patronki Puszczy Noteckiej, krucyfiks zaś w prawym ołtarzu pochodzi z 1928 r. Lewy ołtarz z obrazem św. Huberta – patrona myśliwych – i porożem jelenia czternastaka, poświęcony 6 X 2002 r., jest podobno jedynym tego rodzaju w archidiecezji poznańskiej. Na ścianie zewnętrznej wmurowano dwie tablice: z podziękowaniem Matce Boskiej za uratowanie okolicznych osad z pożaru w 1992 r. oraz upamiętniającą pobyt w tych stronach kardynała Karola Wojtyły, który jako papież Jan Paweł II w kwietniu 1988 r. przesłał błogosławieństwo dla tutejszych mieszkańców.
Przy kościele znajduje się dzwonnica, wyremontowana siłami leśników i myśliwych w 2002 r..
Przylegające do miejscowości, wydłużone jezioro Białe (Bialskie) ma brzegi dość niskie, na ogół zalesione.
Przepływa przez nie Miała, a z wody wyłaniają się dwie wysepki. Już w 1564 r. było traktowane jako staw rybny, którego nie można było spuścić, bo jezioro zastawiono dla młyna. Do niedawna organizowano tu w sierpniu
festyn „Święto Puszczy Noteckiej”. Na terenie ośrodka w 1999 r., w czasie I Zjazdu Mazurów Wieleńskich,
odsłonięto kamień z napisem Serce Puszczy Noteckiej.
*
Opr. na podstawie wydawnictwa: Anders P., Kusiak W. (2005): Puszcza Notecka – przewodnik krajoznawczy. G&P. Poznań
65
BŁOTA – rozproszona osada w gminie Sieraków, położona 10 km na płn.zach. od miasta. Jej nazwa urzędowa brzmi Błoto, ale w powszechnym użyciu jest forma z końcówką -a (tak po II wojnie światowej nazywało
się istniejące do 1976 r. leśnictwo).
W odl. 3 km na północ od schroniska znajduje się, trudny do odnalezienia, domek myśliwski z okresu okupacji hitlerowskiej – pamiątka z czasów, gdy okoliczne lasy zamieniano na teren łowiecki o specjalnym charakterze. Ceglany, niezbyt ciekawy budynek użytkuje obecnie Koło łowieckie z Poznania.
BOROWY MŁYN – osada w gminie Sieraków, położona 4 km na płn.zach. od miasta, przy drodze do Kukułki. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1443 r. jako Borowy mlin. O starszym osadnictwie w tym rejonie
świadczą wykopaliska z epoki neolitu z narzędziami krzemiennymi.
BORUSZYN – wieś w gminie Połajewo, po płn. stronie Puszczy, 16 km na południe od Czarnkowa, przy
szosie Obrzycko–Połajewo.
Pierwsza wzmianka z 1410 r. (Boruschino). Do 1448 r. była to własność Nałęczów Obrzyckich, a potem
Czarnkowskich.
Na wzniesieniu (wydmie) pośrodku wsi wznosi się późnoklasycystyczny kościół św. Andrzeja z 1822 r., rozbudowany w 1850 r., jednonawowy z transeptem. We wnętrzu, krytym niskim stropem, znajdują się ołtarz gł. i
ambona z ozdobami późnobarokowymi. Wejście na teren przykościelny prowadzi przez bramę-dzwonnicę z lat
ok. 1850-60. Na cmentarzu rośnie jesion wyniosły o obw. 460 cm. W sąsiedztwie stoi plebania z 1912 r., kryta
wysokim dachem naczółkowym. Wśród zabudowy wsi zachowały się domy szachulcowe z XIX w. W zach.
części położony jest dwór (rządcówka) z 1 poł. XIX w. Przy nim znajdują się pozostałości parku (1,50 ha) z 2
poł. XIX w., z drzewostanem liściastym, w którym najgrubszy jest jesion o obw. 440 cm.
BUCHARZEWO – wieś w gminie Sieraków, na prawym brzegu Warty, o rozproszonej zabudowie leżącej
4-6 km na płn.wsch. od Sierakowa.
Obecna wieś obejmuje obecnie teren dwóch dawnych osad olęderskich: Bucharzewa z 1722 r. i położonej dalej na wschód Bukowców, założonych w 1691 r. na miejscu opustoszałej poprzedniej wsi (wzmiankowanej po
raz pierwszy w 1450 r. jako nova villa Bukowyecz, własność Jakuba z Sierakowa).
W jednym z dawnych gospodarstw olęderskich na terenie osady Bukowce, w budynku z końca XIX w., działa schronisko „Chata Zbójców”. Zostało otwarte (w piątek 13 II 1970 r.) jako studencka stacja turystyczna, później przekształciło się w ośrodek przeznaczony przede wszystkim dla miłośników jazdy konnej. Na ścianie budynku znajdują się tablice upamiętniające 20- i 30-lecie schroniska.
BZOWO – nieduża wieś w gminie Lubasz, położona 8 km na płd.zach. od Czarnkowa, między lasami Puszczy a wzniesieniami morenowymi nad Notecią.
W pierwszej wzmiance historycznej z 1394 r. wymieniona jest Katusza [Katarzyna] de Bszevo. W XV w.
wieś należała do rodziny Baranowskich herbu Łodzia (z Baranowa koło Mosiny). W XVII w. wchodziła w skład
dóbr czarnkowskich, należących do Swinarskich.
Zachował się tu park z 2 poł. XIX w. (4,00 ha), w którym rosną pomnikowe okazy dębów. W parku wznosi
się neoklasyczny dworek Chełmickich z ok. 1880 r., z niesymetrycznie umieszczoną wieżą. W obrębie przyległego folwarku zachował się szachulcowy spichrz, kryty dachem naczółkowym.
Zabudowa wsi jest typowa dla wsi dworskich, z domami (częściowo pochodzącymi jeszcze z 2 poł. XIX w.)
zgrupowanymi przy jednej ulicy. Po wsch. stronie tej ulicy, przy parku, znajduje się kapliczka z drewnianą figurą św. Wawrzyńca z XIX w., przy której rośnie dąb o obw. 310 cm. Od strony zach. stoi kapliczka Matki Boskiej, a przy niej dąb 380 cm.
CHEŁST – wieś w gminie Drawsko, położona 8 km na wschód od Drezdenka, przy szosie do Czarnkowa,
nad Miałą (zwaną tu też Chełstnicą).
Dawniej była własnością królewską, a potem wchodziła w skład dóbr wieleńskich. Wzmiankowana po raz
pierwszy w 1564 r., gdy wśród lasów istniała osada z pięcioma zagrodami, stawem i dwoma dołami, w których
wyrabiano smołę. Od 1580 r. wymieniano znajdujący się tu młyn papierniczy. W okresie międzywojennym wieś
była przedzielona granicą polsko-niemiecką, przebiegającą korytem Miały. Po II wojnie światowej zach. część
Chełstu oraz sąsiednie wsie Kawczyn i Pilcza włączono do woj. poznańskiego. Dziś granica między województwami wielkopolskim i lubuskim biegnie śladem dawnej granicy polsko-niemieckiej, a koło Chełstu znajduje się
jedno z dwóch odstępstw o tej granicy na obszarze Puszczy Noteckiej.
Zabudowa wsi składa się ze zwartej części położonej przy szosie oraz rozproszonych gospodarstw w okolicy.
Zachował się tu zespół starych domów, w dużej mierze pochodzących jeszcze z XIX w. Na lewym brzegu Miały
znajduje się szachulcowy kościół Matki Boskiej Częstochowskiej z 1765 r., przebudowany w 1 poł. XIX w.,
kryty dachem naczółkowym, o salowym wnętrzu z balkonem. Pod lasem w tej części Chełstu znajduje się dawna
niemiecka strażnica graniczna (obecnie szkoła). Na budynku dawnej szkoły (we wsch. części wsi) znajduje się
wmurowana 4 VI 1939 r. tablica upamiętniająca urodzonego w tej wsi Józefa Chociszewskiego (obecnie mało
czytelna).
66
Józef Chociszewski (1837-1914) był dziennikarzem, księgarzem i wydawcą, niestrudzonym szermierzem
oświaty ludowej. Zasłynął przede wszystkim jako autor ok. 150 książek popularyzujących przeszłość, kulturę i
tradycje narodowe, wydanych w łącznym nakładzie przeszło 3 mln egzemplarzy. Za swą postawę patriotyczną
był szykanowany i więzione przez władze pruskie. Pochowany jest na cmentarzu Świętego Krzyża w Gnieźnie.
CHLEBOWO – nieduża wieś w gminie Ryczywół, położona na skraju borów Puszczy 12 km na północ od
Obornik. Znajduje się tu wydzielony w 2 poł. XIX w. z terenu leśnego park (4,3 ha) z dorodnymi okazami sosen
i dębów. Na grzbiecie wydmy typu podłużnego wybudowano dwór. Mieścił się w nim ośrodek kolonijny, który
po upadku Pilskich Fabryk Mebli przeszedł w ręce prywatne.
CHORZĘPOWO, położone przy szosie do Sierakowa 1,5 km od Zatomia Nowego, jest znane od 1438 r.
Wchodziło w skład dóbr sierakowskich. W 1753 r. istniejącą wieś wraz z mieszkańcami przeniesiono na prawa
osady olęderskiej i dlatego ma ona nietypową dla takich osad zwartą zabudowę.
CHOJNO – wieś w gminie Wronki, położona 12 km na zachód od miasta, na prawym brzegu Warty, na płd.
skraju Puszczy.
O starym osadnictwie w dolinie Warty świadczy odkopane tu cmentarzysko z młodszej epoki brązu (1000800 lat p.n.e.). Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z dokumentu z 13 X 1284 r., kiedy książę Przemysł II zezwolił kasztelanowi poznańskiemu Tomisławowi z Szamotuł herbu Nałęcz lokować osadę Hoyna na niemieckim
prawie wiejskim. W 1445 r. Chojno należało do Ostrorogów, a później do posiadłości Kwileckich z Dobrojewa.
W pocz. XVIII w. osiedlono tu grupę osadników, po których zachowały się złośliwe anegdoty i nieliczne odrębności w budownictwie. Podobno właściciel wsi powiedział do przybyszów: a żyjcie sobie tera chojno! – i stąd
ma wywodzić się nazwa wsi.
Obecne Chojno składa się z zasadniczej części i szeregu przysiółków w okolicy. Podzielone są one na trzy
sołectwa. Jak wskazują wykopaliska, najwcześniej zamieszkałe były okolice Chojna Młyna. Nazwy tych przysiółków oraz terenów leśnych, wzniesień i innych miejsc zostały odnalezione, spisane i uwidocznione na planszy, którą ustawiono w Chojnie dzięki wsparciu Nadleśnictwa Wronki.
Pośrodku wsi wznosi się kościół Chrystusa Króla z lat 1926-28, z neobarokową wieżą. Wewnątrz pod chórem wmurowano tablicę ku czci 30 ofiar poległych w latach 1914-20. Leśniczówka we wsch. części Chojna
zajmuje dawny dwór z ok. 1870 r. W zach. części wsi znajduje się mogiła żołnierzy napoleońskich poległych w
1813 r. podczas odwrotu wielkiej armii; przy niej 14 VIII 1999 r. odsłonięto głaz z tablicą pamiątkową.
W odl. 3 km na wschód od Chojna znajduje się wieś LUBOWO – położona na obu brzegach Warty, choć nie
ma w tym miejscu mostu czy innej przeprawy. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1358 r. Potem powstały w
tym miejscu dwie osady olęderskie: w części lewobrzeżnej (Lubowo Zarzeczne) w 1737 r., na prawym brzegu w
1764 r.
CISZKOWO – wieś w gminie Czarnków, 8 km na zachód od miasta, na krawędzi doliny Noteci.
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1399 r. jako Cziszcowo, własność Nosala ze Słopanowa. Później wchodziła w skład dóbr Czarnkowskich z Czarnkowa. Ważną rolę pełniły młyny na Noteci, znajdujące się w okolicach wsi.
Niedaleko skrzyżowania szos stoi budynek szkoły z pocz. XX w. We wsch. części wsi, na końcu ul. Kasztanowej zachował się dwór z ok. 1910 r., otoczony pozostałościami parku (2,1 ha). Obok położone jest duże podwórze folwarczne, przy którym stoją spichrz z poł. XVIII w. o drewnianej konstrukcji ryglowej (przebudowany
w wieku następnym), duża obora z pocz. XX w. i inne stare zabudowania.
CZARNKÓW – miasto nad Notecią, stolica powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego; 11 500 mieszk.
Od dawna istniała tu osada przy przeprawie przez bagnistą dolinę Noteci, a potem gród obronny na pograniczu piastowsko-pomorskim. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1108 r. i dotyczy zdobycia przez księcia
Bolesława Krzywoustego grodu Charncon, który wtedy znajdował się w rękach Pomorzan. Później była tutaj
siedziba kasztelanii (wymienianej w latach 1244-1407). Godność kasztelanów piastowali Nałęczowie, którzy z
czasem przybrali nazwisko Czarnkowskich i przed 1331 r. weszli w posiadanie Czarnkowa wraz z okolicznymi
dobrami (w XVI w. sporządzono kilka falsyfikatów, z których wynikało, że nastąpiło to już w końcu XII w.).
Prawa miejskie pochodzą sprzed 1397 r. Przez kilka wieków miasto rozwijało się pod opieką Czarnkowskich,
którzy w 1642 r., w związku z rozwojem sukiennictwa, założyli obok starego tzw. nowe miasto (nie można
wskazać jego pozostałości w układzie przestrzennym Czarnkowa). W 2 poł. XVII w. dobra czarnkowskie były
własnością Krzysztofa Grzymułtowskiego (znanego w historii Polski z „pokoju Grzymułtowskiego” zawartego
w 1686 r. z Rosją), potem Gembickich i Naramowskich, w latach 1727-49 kasztelana krakowskiego Stanisława
Poniatowskiego (ojca króla Stanisława Augusta), a potem do 1878 r. – Swinarskich. Od 1816 r. była tu siedziba
powiatu. Powstańcy wielkopolscy opanowali Czarnków 5 I 1919 r., ale trzy dni później musieli toczyć zacięte
walki o utrzymanie zdobytych pozycji, starcia zaś w dolinie Noteci trwały aż do rozejmu kończącego powstanie.
Znany czternastowieczny kronikarz polski nazywał się Janko z Czarnkowa († 1387) i był archidiakonem
gnieźnieńskim oraz podkanclerzym królewskim, ale historycy ciągle jeszcze nie rozstrzygnęli, czy pochodził
właśnie stąd. W Czarnkowie urodził się prof. Wacław Taranczewski (1903-87), wybitny malarz, przede wszyst-
67
kim twórca polichromii kościelnych, wykładowca szkół plastycznych w Poznaniu i Krakowie. Młodość spędził
tu Franciszek Bartoszek (1910-43), malarz, w okresie II wojny światowej jeden z dowódców Gwardii Ludowej,
poległy w walce z hitlerowcami.
Ośrodkiem miasta jest niewielki prostokątny pl. Wolności (rynek). Pośrodku niego stał do 2005 r. pomnik
żołnierzy radzieckich poległych w 1945 r. – czołg (pierwszy uszkodzony w czasie walk o miasto) umieszczony
na wielkim betonowym cokole. Domy przy rynku i sąsiednich ulicach pochodzą przeważnie z poł. XIX w. Po
stronie zach. wznosi się ratusz z poł. XIX w., z frontonem ozdobionym zegarem, odnowiony i rozbudowany w
latach 1999-2000 na siedzibę władz samorządowych. Na jego ścianie widnieje tablica ku czci 18 ofiar II wojny
światowej i trzech osób zamordowanych w Katyniu. Obszerny dom przy pl. Wolności 9 zbudowano w 1840 r., z
poł. XIX w. pochodzi kamienica nr 18.
Do rynku przylega najcenniejszy zabytek Czarnkowa – późnogotycki kościół św. Marii Magdaleny, trójnawowy z nawami bocznymi zredukowanymi do wąskich przejść, z kaplicami po bokach i masywną wieżą od
zachodu zwieńczoną piramidalnym dachem. Wzniesiono go w latach siedemdziesiątych XVI w., a w XVII i
XVIII w. nieco przekształcono. Wewnątrz w nawie zachowało się oryginalne sklepienie gwiaździste. Bogate
barokowe wyposażenie (pięć ołtarzy, ambona, chrzcielnica, belka tęczowa) wykonano w dwóch fazach: ok.
1724-30 i po 1768 r. W trzech kaplicach zachowały się barokowe kraty. W kaplicy Czarnkowskich (z prawej
strony) znajdują się renesansowy nagrobek Macieja Czarnkowskiego i Katarzyny z Opalińskich z lat ok. 157080 oraz bogato zdobiony cynowy sarkofag Adama Sędziwoja Czarnkowskiego, wykonany ok. 1628 r. przez
poznańskiego konwisarza Jakuba Kanadeja. W kruchcie wmurowano epitafium proboszcza ks. Mikołaja Swinarskiego (1874-1940), powstańca wielkopolskiego, honorowego obywatela rniasta, zamordowanego w obozie
hitlerowskim w Oranienburgu. W narożniku ogrodzenia kościoła 5 I 1919 r. odsłonięto tablicę ku czci powstańców wielkopolskiego i współpracujących z nimi księży katolickich.
Z rynku w stronę Noteci wybiega ul. Rybaki (jej nazwa pochodzi od dawnej osady rybackiej Kisy), przy której zwraca uwagę okazała siedziba Starostwa Powiatowego z 1910 r. Na końcu parkingu przy starostwie rośnie
wiąz o obw. 370 cm. Dom nr 28 przy tej ulicy to dworek klasycystyczny z 2 poł. XVIII w., zbudowany zapewne
dla Swinarskich (ówczesnych właścicieli Czarnkowa). Przy dworku odchodzi ulica prowadząca do zabudowań
browaru z 1893 r., który stoi przypuszczalnie w tym miejscu, gdzie znajdował się gród średniowieczny. Między
grodem a miastem zapewne stał zamek Czarnkowskich, zniszczony po poł. XVII w. (pamiątką po nim jest nazwa ul. Zamkowej).
Na południe od Rynku położony jest pl. Bartoszka, na którym zlokalizowano dworzec autobusowy. Znajdują
się tu dwie tablice: na kamienicy nr 15 ku czci Franciszka Bartoszka oraz w sąsiedztwie dotycząca nadania 15
VIII 1946 r. drodze wylotowej na Poznań imienia gen. Sikorskiego.
Ponad miastem górują wzniesienia morenowe, otaczające od południa dolinę Noteci. Najbliżej centrum położona jest Góra Krzyżowa, na której znajduje się wieża przekaźnikowa. Ze stoków wzniesień roztaczają się ładne
widoki na miasto i dolinę. Obniżenie między Górą Krzyżową a Górą Żydowską, którym od wieków przebiegał
trakt z Poznania na Pomorze (dziś ulice Sikorskiego i Poznańska), nazywane było „wrotami czarnkowskimi”.
Rozbudowa miasta w końcu XIX i XX w. nastąpiła głównie w wąskim pasie wzdłuż ul. Kościuszki, przebiegającej równolegle do Noteci i krawędzi wzgórz. Zachowało się wiele interesujących domów eklektycznych i
secesyjnych, a niektóre z nich ostatnio ładnie odnowiono. Jako przykłady można wymienić kamieniczki przy
ulicach Kościuszki 24 i 68 (z 1892 i 1904 r., z narożnymi wykuszami), Rybaki 7 z 1907 r. czy rząd domów z 2
poł. XIX w. przy ul. Łąkowej. Zachowało się też nieco starszych domów – z 1 poł. XIX w., np. przy ul. Kościuszki 17 i 29 czy kilka budynków przy ulicach Rybaki (w tym szczytowy nr 4), Staromiejskiej, Wronieckiej i
Sikorskiego, a nawet z końca XVIII w. przy ul. Rybaki 2. Na narożniku ulic Zbożowej i Krzyżowej (przy dawnym rynku zbożowym) stoi szachulcowy budynek magazynowy z 1 poł. XIX w.
Przy ul. Wronieckiej znajduje się nietynkowana szkoła z 1888 r. Obok, w innym dawnym budynku szkolnym
mieści się Muzeum Ziemi Czarnkowskiej, gromadzące zbiory archeologiczne, etnograficzne i historyczne. Przed
siedzibą Policji (ul. Kościuszki 89) kamieniem postawionym w maju 1995 r. upamiętniono czterech policjantów
zamordowanych w 1940 r. w Ostaszkowie. Na starym cmentarzu po przeciwnej stronie ulicy znajduje się zbiorowa mogiła 15 powstańców wielkopolskich, którzy stracili życie w 1919 r. w czasie walk na terenie pow.
czarnkowskiego, oraz 8 żołnierzy polskich poległych w 1945 r. W sąsiedztwie cmentarza stoi dawna gazownia z
1902 r. Od strony ul. Kościuszki we wrześniu 1989 r. odsłonięto głaz-pomnik ku czci poległych za Ojczyznę w
latach 1918-20 i 1939-45. Nieco dalej wznosi się nowoczesny kościół Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana,
wybudowany w latach 1990-2000 (arch. Lech Sternal), z wieżą z boku i wnętrzem o surowym charakterze wystroju.
DĄBRÓWKA LEŚNA – wieś w gminie Oborniki, położona 4 km na północ od miasta, przy szosie do
Czarnkowa.
Jest znana od 1405 r. Dawniej była własnością królewską, a jej część należała do wójta obornickiego i z tego
powodu nazywano ją też Dąbrówką Miejską.
68
Wśród starej zabudowy pojawiło się tu ostatnio wiele nowych domów, związanych z podmiejskim charakterem wsi. W lesie na płd.zach. od Dąbrówki Leśnej (przy ul. Gajowej) znajduje się siedziba Nadleśnictwa Oborniki. Na poddaszu budynku 31 V 2004 r. otwarto Leśną Izbę Edukacyjną Puszczy Noteckiej, ze zbiorami pokazującymi zagadnienia przyrody, gospodarki leśnej i myślistwa.
Przy Nadleśnictwie w 2004 r. odsłonięto kamień upamiętniający prof. Stefana Studniarskiego (1871-1942),
prekursora ekonomiki leśnictwa, w latach 1918-23 pierwszego polskiego nadleśniczego w Obornikach, później
kierownika Katedry Administracji i Rachunkowości Leśnej Uniwersytetu Poznańskiego. Z tyłu kamienia znajduje się tabliczka z nazwiskami kolejnych tutejszych nadleśniczych.
W lesie na wschód od wsi (dojście ul. św. Huberta) znajduje się strzelnica myśliwska. Na parkingu przed nią
rozpoczyna się ścieżka dydaktyczna „Ochrona przyrody a łowiectwo” o długości 1,2 km, oznaczona sylwetką
zająca na białym tle.
W odl. 2 km na zachód od Dąbrówki Leśnej znajduje się najwyższe wzniesienie Puszczy Noteckiej (102 m
n.p.m.). Mimo piaszczystego pokrycia na powierzchni nie jest to wydma, lecz ostaniec wysoczyznowy o podłożu
ilastym, pozostały na obszarze pradoliny (jego zachowanie można wytłumaczyć tym, że Kotlina Gorzowska –
część składowa Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej – osiąga w pobliżu swój wsch. kraniec, a więc działalność
żłobiąca wód polodowcowych nie była tu zbyt intensywna). Na wierzchołku stoi wieża obserwacyjna, stąd potoczna nazwa wzniesienia: GÓRA POŻAROWA. W sąsiedztwie, przy skraju lasu przylegającego do wsi, położone jest inne wzniesienie o podobnym charakterze: Pryskowa Górka 100 m n.p.m.
DRAWSKI MŁYN – wieś w gminie Drawsko, położona 7 km na płd.zach. od Wielenia, przy szosie Drezdenko–Czarnków i linii kolejowej Poznań–Piła.
Początkiem osady był dawny młyn wodny, wzmiankowany w 1508 r. jako jednokolny. Przepływająca tu
rzeczka, obecnie nosząca nazwę Struga, dawniej była nazywana Hamrzysko – widocznie służyła do napędu kuźnic. W 1565 r. istniały nad nią młyny Drawski i Zawada, należące do wsi Drawsko w dobrach wieleńskich. W
XVII w. działała tu huta żelaza, wytapianego z rudy darniowej. W 1853 r. powstała Sattlershütte, z której wywodzi się obecna odlewnia.
Najstarsza część wsi położona jest przy stacji kolejowej. Obecnie zabudowa sięga aż do odlewni, leżącej 1,5
km od torów; reprezentuje ona różne formy – od socjalistycznych bloków z lat pięćdziesiątych po najnowsze
domy jednorodzinne. Przy szosie znajduje się pomnik Józefa Nojego (patrz Pęckowo). W głębi osiedla wznosi
się nowy kościół Opatrzności Bożej, ukończony w 1990 r. (arch. Wojciech Śpikowski). Przy nim w 2004 r. odsłonięto figurę św. Józefa, upamiętniającą 150-lecie istnienia obecnej odlewni. Przy skraju lasu liściastego porastającego teren opadający ku północy, tuż przy przejeździe kolejowym, znajduje się suchy pień najgrubszej w
Polsce gruszy pospolitej o obw. 460 cm. Po wsch. stronie stacji kolejowej położony jest duży staw rybny.
Nad Strugą, 2 km na płd.wsch. od wsi, znajduje się dawny folwark ZAWADA. Tutejsza osada młyńska jest
znana od 1563 r. (należała wówczas do wsi Pęckowo). We dworze z pocz. XIX w. – niskim, krytym dachem
naczółkowym – obecnie ma siedzibę leśnictwo. Prowadzą doń pozostałości alei lipowej, a w przyległym ogrodzie rośnie dąb o obw. 460 cm. W sąsiedztwie znajduje się staw młyński, przy którym zachował się budynek
nieczynnego dziś młyna. Dalej w dolinie Strugi powstał zespół stawów rybnych.
Nad Notecią, 3 km na płn.wsch. od Drawskiego Młyna, znajduje się osada JARYŃ z gospodarstwem hodowli bydła. Zachował się tu niewielki dwór sprzed poł. XIX w., kryty dachem naczółkowym, oraz zespół zabudowań folwarcznych z 2 poł. XIX i pocz. XX w., z kamienną oborą, silosem i dużą stodołą. W kolonii pracowniczej, na północ od gospodarstwa, stoi szachulcowa stodoła z 2 poł. XIX w.
DRAWSKO – duża wieś gminna w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, 10 km na zachód od Wielenia, na lewym brzegu Noteci, przy szosie Czarnków–Drezdenko i bocznej drodze do Krzyża.
Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1298 r., gdy wieś wraz z Wieleniem przeszła w ręce Wincentego z
Szamotuł herbu Nałęcz. Przez wieki dzieliła losy dóbr wieleńskich. Tu i w okolicznych osadach mieszkali Mazurzy Wieleńscy. W XIX w. był tu ośrodek majątków książąt Hohenzollern-Siegmaringen, obejmujących przeszło 50 tys. mórg. W okresie II wojny światowej działała tu komórka Armii Krajowej, która szczęśliwie uniknęła
aresztowania swych członków. Na dziewięć dni przed wyzwoleniem, 19 I 1945 r., zaproponowali oni władzom
niemieckim wprowadzenie lokalnej służby patrolowej i – uzbrojeni jedynie w kije – przejęli faktyczną władzę
we wsi.
Zabudowania Drawska rozciągają się równolegle do Noteci, przy długiej na 2 km, obsadzonej lipami ul. Powstańców Wlkp. i krótkich ulicach równoległych, połączonych bocznymi drogami. Rzeka, podpływająca tu pod
samą krawędź doliny, była barierą ograniczającą rozwój wsi (w latach międzywojennych przebiegała wzdłuż
niej granica państwowa). Sytuacja częściowo poprawiła się, gdy stary drewniany most zastąpiła nowoczesna
trasa, oddana do użytku 18 XII 1995 r. Wśród zabudowy zachowało się jeszcze sporo starych domów. Najstarszy
jest szczytowy dom u zbiegu ulic Powstańców Wlkp. i Polnej, pochodzący z końca XVIII w. Przy ul. Szkolnej
44, przy skrzyżowaniu z ul. Noja, zachowała się kuźnia z pocz. XX w. Urząd Gminy mieści się w okazałym
eklektycznym budynku z XIX/XX w.
69
Ciekawa jest szkoła, składająca się z dwóch symetrycznych piętrowych budynków z pocz. XX w. Ostatnio
powstała przy nich nowa sala gimnastyczna. Obok szkoły znajduje się kapliczka z lat trzydziestych XX w., na
której na trzech tablicach wypisano nazwiska 128 ofiar I i II wojny światowej. Neogotycki kościół Najśw. Serca
Pana Jezusa powstał w 1910 r. (później był przebudowywany). Wewnątrz strop o trapezowatym kształcie i wielobarwny witraż na ścianie ołtarzowej, a także epitafium proboszcza ks. Onufrego Śpikowskiego (1884-1943),
zamęczonego w obozie hitlerowskim w Dachau. Przy kościele znajdują się dzwonnica drewniana z XIX/XX w. i
kapliczka z pocz. XX w. z rzeźbą Matki Boskiej.
We wsch. części wsi leży cmentarz, gdzie w 1997 r. wzniesiono kaplicę Miłosierdzia Bożego. Na wprost
wejścia stoi kapliczka z ludowa rzeźbą Chrystusa Frasobliwego z XVIII w.
Na końcu gł. alejki cmentarnej znajduje się okazały kamień upamiętniający Maksymiliana Kosińskiego
(1812-1907), uczestnika powstania listopadowego, w którym zginął jego ojciec. Syn został zesłany na Kamczatkę. Uciekł on stamtąd i przez Genuę dotarł do Polski (łącznie przebył 50 tys. km). Nie mógł zamieszkać w zaborze rosyjskim, osiadł więc w Szamotułach, a w 1855 r. przeniósł się do Drawska, gdzie cieszył się sławą bohatera narodowego. Miał posadzić dąb rosnący na cmentarzu. Upamiętniono go nazwą ulicy we wsi.
W dawnym folwarku, 1,5 km na zachód od wsi, miało później siedzibę nadleśnictwo Drawsko (zlikwidowano je w 1973 r.). Zachował się tam budynek ceglano-kamienny budynek z końca XVIII w., przebudowany ok.
1910 r. Obok znajdują się pozostałości parku z XVIII-XIX w. (1,7 ha), wśród których uwagę zwracają pomnikowe okazy dębów.
DREZDENKO – miasto w pow. strzelecko-drezdeneckim, nad Notecią. 10 500 mieszk.
Nazwa miasta (dawniej Drzeń) pochodzi od staropolskiego dręzga, dręzda (= las, zwłaszcza bagnisty). W
przewężeniu pradoliny powstał tu w XI w. ważny strategicznie gród na pograniczu z Pomorzem, a potem Brandenburgią. Pierwsza wzmianka pisana o nim znalazła się w opisie walk toczonych w 1091 r. przez księcia Władysława Hermana z Pomorzanami. W 1251 r. wzniesiono warowny gród kasztelański, który wkrótce stał się
obiektem walk z Brandenburczykami. Po otrzymaniu praw miejskich został w 1317 r. przekazany w lenno rodzinie von Ost. Sprzedanie Drezdenka w 1402 r. Zakonowi Krzyżackiemu stało się jedną z przyczyn bitwy pod
Grunwaldem. Gdy w 1423 r. przyznano Krzyżakom prawy brzeg Noteci, ci potrafili zmienić bieg rzeki tak, aby
miasto leżało po ich stronie. Ostatecznie Drezdenko od 1455 r. znalazło się na stałe w granicach Brandenburgii,
z przejściową przynależnością do Szwedów w latach 1630-50.
Polską ludność zepchnięto na przedmieście, do tzw. chyży (Kietz). Było to występujące w kilku miastach pogranicza brandenbursko-polskiego swego rodzaju getto słowiańskie, do którego usuwano pierwotnych mieszkańców tych terenów, pracujących na rzecz właściciela miasta. Ta w Drezdenku powstała na pocz. XIV w. po
zach. stronie miasta na terenie dawnego podgrodzia i do 1894 r. była wydzielona administracyjnie. Mimo tej
dyskryminacji polskie nazwiska były tu wcale liczne jeszcze w końcu XIX w.
Ponowny rozwój Drezdenka nastąpił w związku z niemiecką kolonizacją doliny Noteci, którą stąd od 1763 r.
kierował komisarz królewski Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff. Powstały wówczas takie okoliczne
osady, jak Niegosław (1762), Kosin (1763), Kawczyn, Moczydła, Pełcza (1764), Czartowo, Marzenin, Osów
(1765), Tuczępy (1766), Lipno (1768); są to wsie kolonizacyjne, ale o odmiennym charakterze od osad olęderskich.
W XIX w. zaczął rozwijać się w mieście przemysł, do czego przyczyniła się zwłaszcza budowa traktów i linii kolejowych. W okresie międzywojennym, mimo wysiłków władz, liczba mieszkańców się zmniejszała. Podczas II wojny światowej istniały tu obozy pracy dla Francuzów i Rosjan oraz (na przedmieściu Chełm) filia
Stalagu IIIC z Drzewic dla jeńców francuskich, włoskich i jugosłowiańskich. W 1944 r. Niemcy osadzili tu
ponad 7 tys. jeńców włoskich, którzy po wyzwoleniu (29 I 1945 r.) powrócili do ojczyzny. Miasto było niewiele
zniszczone (20%), więc ulokowano tu większą część agend powiatu Strzelce Krajeńskie. Później zasłynęło jako
pierwszy w kraju zdobywca tytułu Mistrza Gospodarności (za rok 1967) i powtórzyło ten sukces w 1976 r. Od
1997 r. działa tu punkt wykładowy Politechniki Koszalińskiej.
W układzie przestrzennym centrum Drezdenka to średniowieczne Stare Miasto, owalnego kształtu, położone
między odnogami Noteci: Leniwką i Starą. Na wschód od niego leży teren dawnej twierdzy, a dalej tzw. Chełm
– miejsce folwarku pałacowego założonego po likwidacji twierdzy (obecnie gospodarują tam zakłady „Meprozet”). W 1967 r. odkryto tam skarb srebrny, zakopany po 1056 r.
Twierdzę brandenburską, wg renesansowych rozwiązań włoskich, wybudowano w Drezdenku w ciągu 25
miesięcy w latach 1603-05 pod kierunkiem holenderskiego inżyniera Mikołaja van Kampe. Miała ona kształt
pięcioramiennej gwiazdy, z pięciokątnymi bastionami w narożnikach. W czasie wojny trzydziestoletniej w lutym
1637 r. bezskutecznie oblegali ją Szwedzi, którzy spalili przy tym miasto, ale ostatecznie zdobyto ją w końcu
listopada 1639 r. W czasie wojny północnej została opuszczona przez Prusaków i 15 VII 1758 r. zajęta przez
wojska rosyjskie, które podjęły jej niszczenie tak intensywnie, że w następnym roku nie miała już znaczenia
militarnego. Ostatecznie twierdza została zniesiona w 1763 r. Na jej miejscu powstało tzw. nowe miasto z oddzielnym rynkiem (dzisiejszym pl. Wileńskim).
70
Po dawnych umocnieniach zachowały jedynie wały ziemne o wysokości do 12 m i szeroka sucha fosa na zapleczu pałacu oraz po płn. stronie ul. Chrobrego. Ogrom twierdzy można wyobrazić sobie po uświadomieniu, że
to co się widzi dzisiaj, jest tylko fragmentem jednego z pięciu bastionów pięcioramiennego założenia.
Obok pozostałości twierdzy, przy pl. Wolności, wznosi się późnobarokowy pałac, kryty dachem czterospadowym, zbudowany w 1766 r. dla kupca Treppmachera z Poznania, przebudowany w XIX w. Obecnie działa w
nim Gimnazjum nr 1, od 19 IV 2002 r. noszące imię Józefa Nojego (patrz Pęckowo). Obok znajduje się kordegarda i brama zbudowane w tym samym czasie, dwie oficyny z 2 poł. XVIII w. (przekształcone w XIX i XX w.)
i osiemnastowieczny park. Zachowały się resztki szpalerów lipowych, wiodących promieniście do pałacu (dwa
najgrubsze drzewa mają obwody po 370 cm).
Po płn. stronie pl. Wolności stoi ceglany arsenał z XVII w., z górną częścią ryglową pochodzącą z następnego wieku, gdy budynek przekształcono w spichrz. Po remoncie, przeprowadzonym w latach 1980-85 znalazło tu
siedzibę otwarte 17 VII 1985 r. Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej, z ekspozycją przyrodniczą, historyczną
i etnograficzną, a także prezentacją dawnej gospodarki leśnej.
Muzeum nosi imię Franciszka Grasia (1923-91), jego twórcy i pierwszego dyrektora. Pochodził z pobliskiego Kamiennika, a od 1946 r. mieszkał w Drezdenku. Był nauczycielem, a zarazem regionalistą, autorem publikacji o mieście i okolicach.
W wale ziemnym z prawej strony muzeum zachował się fragment murów i piwnica z XVIII w. Z drugiej
strony stoi niewielki dom z XVIII w., o ciekawym kształcie i dachu mansardowym. Przed muzeum w 1999 r.
odsłonięto pomnik ku czci żołnierzy II wojny światowej, z rzeźbą orła na niskim cokole.
Od pałacu do centrum miasta prowadzi ul. Chrobrego. Przy poprzecznej do niej ul. Żeromskiego wznosi się
neogotycki kościół Matki Boskiej Różańcowej z 1864 r. Plac Wileński był ośrodkiem osiemnastowiecznego
nowego miasta. Zachowały się przy nim piętrowe domy szachulcowe nr 3, 6 i 7 z 1 poł. XIX w. o dachach naczółkowych, kamienica nr 5 zaś to modernistyczny dom handlowy z okresu międzywojennego. Pośrodku placu
17 IX 1967 r. ustawiono pomnik 650-lecia miasta (proj. Marian Wdowicki).
Łącznikiem między rynkami Starego i Nowego Miasta jest krótka ul. Warszawska. Stoi przy nim ładnie
ostatnio odnowiona siedziba władz samorządowych, do której przylega dom z 1910 r. o efektownej dekoracji
secesyjnej. Część ul. Kościuszki (na południe od ul. Warszawskiej) została przekształcona w deptak handlowy.
Wśród zabudowy Drezdenka zachował się większy zespół zabudowy eklektycznej i secesyjnej z pocz. XX
w.; godne uwagi są zwłaszcza kamienice przy ulicach Krakowskiej 24, Poniatowskiego 12 i 29. Najbardziej
efektowna jest kamienica z 1903 r. przy ul. Kościuszki 36, z dekoracjami przypominającymi secesję. Poczta (ul.
Kościuszki 4) pochodzi z ok. 1900 r. Starsze, nawet z XVIII/XIX w., są domy szachulcowe m.in. przy ulicach
Kościuszki 6, Poniatowskiego 3, Krakowskiej, Łąkowej, Żeromskiego. Nieco inny charakter ma zabudowa łukowatej ul. Wiejskiej, częściowo drewniana i szachulcowa z 1 poł. XIX w., która jest pozostałością wspomnianej wyżej chyży.
Przy ul. Marszałkowskiej zwraca uwagę piętrowy dom szachulcowy, ładnie odremontowany w 1993 r. Nieco
dalej, za eklektycznym domem nr 10 z ok. 1910 r., znajduje się budynek dawnego browaru.
Stary Rynek ma zabudowę z XVIII w., ale znacznie przekształconą. Zwraca uwagę najstarszy dom miasta (nr
9, z apteką), szczytowy z dachem naczółkowym, zbudowany w 1697 r. Neogotycki ratusz z 1886 r., z wysoką
wieżą, jest ostatnio remontowany na siedzibę jednostek powiatowych.
Po płn. stronie placu stoi dawna szkoła z 1837 r., przed którą zwraca uwagę stara żeliwna latarnia. Obok
wznosi się okazały neogotycki kościół Przemienienia Pańskiego z masywną wieżą o piramidalnym zwieńczeniu,
wybudowany w latach 1898-1902. Wewnątrz na uwagę zasługują ładne mozaiki. Od 1996 r. odbywa się w nim
Letni Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej. Tablice na kościele przypominają 50. rocznice zsyłek na Sybir
w 1940 r. i aresztowań przeprowadzonych w 1951 r. przez Urząd Bezpieczeństwa wśród tutejszych harcerzy. W
sąsiedztwie kościoła znajduje się duży budynek szkoły z lat 1903-04, przed którym w 1979 r. ustawiono skromny pomnik Janusza Korczaka.
U zbiegu ulic Marszałkowskiej i Kościuszki stoi obszerny budynek dawnego młyna o konstrukcji ryglowej, o
metryce być może jeszcze siedemnastowiecznej, niedawno starannie odnowiony. Naprzeciwko niego, nieopodal
mostu na Starej Noteci, znajduje się głaz o obw. 500 cm z popiersiem Tadeusza Kościuszki, odsłonięty w 1946 r.
Ulica Kopernika wyróżnia się obsadzeniem platanami. Po jej płd. stronie rozciąga się teren cmentarza. Znajdują się na nim aleje świerkowe, kaplica z pocz. XX w. oraz kopułowy grobowiec rodziny Stoltz z lat 1913-14.
Przy wejściu w 1979 r. odsłonięto pomnik Wieczna chwała zasłużonym.
W zach. części miasta znajdują się tereny sportowe. Na stadionie 1 V 1972 r. odsłonięto pomnik Józefa Nojego (patrz Pęckowo). Do stadionu przylega kryty basen kąpielowy, wybudowany w 1920 r. Przed olimpiadą w
Berlinie w 1936 r. trenowała na nim kadra pływaków niemieckich. Po remoncie od 1996 r. jest znów czynny.
W obrębie szpitala przy ul. Piłsudskiego najstarszy jest budynek kryty dachem naczółkowym z okienkami
powiekowymi, powstały w latach 1858-59 i przekształcony w okresie międzywojennym. Naprzeciwko szpitala
(ul. Słoneczna 1) stoi wydłużony dom, a przy nim gołębnik o szachulcowym zwieńczeniu, oba z ok. 1800 r.
71
Do płn. części miasta wiedzie ul. Niepodległości. Hala zakładów mięsnych (nr 15) z 2 poł. XIX w. została
zaadaptowana na obiekt handlowy. Obok położona jest stacja wodociągowa z lat 1906-07, z wieżą ciśnień. Na
skrzyżowaniu z ul. 29 Stycznia znajduje się pomnikowy głaz narzutowy o wysokości 4 m i obw. 7,5 m, ustawiony 22 VII 1965 r. jako pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego.
Na terenie miasta znajduje się 10 pomników przyrody, a na terenie gminy w obrębie Puszczy Noteckiej, kolejnych 14 oraz 9 poza Puszczą. W 2003 r. uchwałą Rady Miejskiej w Drezdenku powołano Zespół Krajobrazowy „Drezdeneckie Uroczyska” o pow. 1184,76 ha. Należy nadmienić, że tereny chronione różnymi formami
zajmują ponad 70% powierzchni gminy.
Na prawym brzegu Noteci leży NOWE DREZDENKO, założone ok. 1670 r. na polecenie elektora Fryderyka Wilhelma i powiększone w latach 1763-64 przez osadzenie kolonistów z Polski. W 1837 r. założono tu fabrykę porcelany. Rozwój osady nastąpił po uruchomieniu w 1851 r. królewsko-pruskiej kolei wschodniej Berlin–
Bydgoszcz–Królewiec. Włączono ją w granice miasta w 1967 r. Znajduje się tu neobarokowy kościół Serca Pana
Jezusa z 1914 r. Na Noteci wybudowano basen portowy i zimowisko dla barek (obecnie nieużytkowane).
GNIEWOMIERZ – osada w gminie Wieleń, 16 km na płd.zach. od Czarnkowa, nad dużym stawem rybnym
zwanym też Jez. Hamrzyskim (18 ha). Znajduje się tu dawny pałacyk myśliwski, drewniany w stylu szwajcarskim, wybudowany w 1908 r. na malowniczym wzniesieniu, w otoczeniu buków. Jego budowa była jednym z
elementów prac urządzeniowych w okolicznych lasach i organizacji wzorowego gospodarstwa łowieckiego,
przeprowadzonych w latach 1881-1915 przez właścicieli tego terenu – Hochbergów z Goraja. Wewnątrz pałacyku zachowały się częściowo elementy stylowego wystroju. Po II wojnie światowej zaczął służyć wypoczynkowi
(m.in. w latach pięćdziesiątych przyjeżdżał tu ze swymi zawodnikami słynny trener bokserski Feliks Stamm).
Do niedawna znajdował się w nim ośrodek kolonijny dawnych Zakładów Płyt Pilśniowych z Czarnkowa. Po
przejściu w 1998 r. w ręce prywatne i przeprowadzeniu remontu otwarto tu pensjonat .
GORAJ – wieś w gminie Lubasz, leżąca 6 km na płd.zach. od Czarnkowa, po płd. stronie wzgórz morenowych. Pierwotnie wchodziła w skład dóbr czarnkowskich. Pierwsza wzmianka z 1486 r. W obrębie dość zwartej
zabudowy wsi zachowały się domy z 2 poł. XIX i pocz. XX w. W dawnej szkole, piętrowej z pocz. XX w., mieści się obecnie przedszkole.
Od 1865 r. właścicielem folwarku w Goraju był książę Hans Henryk XI von Pless. Zgromadził on jeden z
większych majątków w Wielkopolsce, liczący ok. 12 tys. ha (w tym 90% lasów). Później dobra te przeszły na
Hochbergów, magnacką rodzinę z Pszczyny.
Wśród zalesionych wzgórz morenowych na północ od wsi, już na terenie gminy Czarnków, leży GORAJ
ZAMEK. Wśród lasów i wzgórz Hochbergowie, zbudowali w latach 1910-13 pałac wzorowany częściowo na
renesansowym zamku Varenholz w Westfalii. Ich zamierzeniem było stworzenie tu siedziby bocznej linii tej
rodziny (posiadała ona tutejsze dobra od 1873 r.), co jednak uniemożliwiło objęcie tych terenów przez Polskę
odrodzoną po I wojnie światowej. W gł. fasadzie znajduje się niesymetrycznie usytuowane wejście i dwie niskie
ośmioboczne wieże wtopione z boków w bryłę budowli. Wewnątrz zachowały się częściowo elementy stylowego wyposażenia. Obecnie w zamku znajduje się internat Zespołu Szkół Leśnych im. Jana Kloski, którego nowe
obiekty powstały w sąsiedztwie. Jest to jedna z 13 szkół leśnych w Polsce, o uznanej pozycji. Powstała zaraz po
wyzwoleniu – już w sierpniu 1945 r. rozpoczęto tu kształcenie leśników. Budynek szkolny wybudowano w 1963
r., a dawna masztalarnia służy jako sala gimnastyczna. Wizytówką szkoły jest Zespół Trębaczy Myśliwskich.
Przyległy teren leśny w 2 poł. XIX w. zamieniono na park (6,3 ha) z drzewami o pomnikowych rozmiarach
(najgrubszy jest buk przed zamkiem o obw. 500 cm). W małym arobretum rosną ciekawe egzotyczne gatunki
drzew i krzewów. W parku znajduje się jest też grób ostatniego właściciela z rodziny Hochbergów.
GOSZCZANOWO – wieś w gminie Drezdenko, położona 19 km na płd.zach. od miasta, przy szosie do Gorzowa Wlkp., na płn. skraju lasów Puszczy.
Znaleziono tu wykopaliska m.in. na cmentarzysku należącym do kultury łużyckiej i z okresu wpływów
rzymskich. Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1338 r., gdy przejęli ją von Ostenowie z Drezdenka. W
latach 1941-44 znajdował się tutaj obóz dla ok. 50 jeńców francuskich, pracujących w okolicznych gospodarstwach rolnych.
Wysoko ponad tamą piętrzącą staw wznosi się neogotycki kościół św. Jana Vianneya z 2 poł. XIX w.
Zabudowa wsi pochodzi w znacznej części z 2 poł. XIX i pocz. XX w. Na wsch. skraju wsi zachował się
dwór (dom nr 3) z 2 poł. XVIII w., kryty dachem naczółkowym. Przy nim stoi murowano-szachulcowa oficyna z
poł. XIX w.
Wśród łąk w dolinie Noteci, 3 km na północ, położona jest wieś GOSZCZANÓWEK o rozproszonej zabudowie. Znajduje się w niej kościół św. Jana Chrzciciela z 1912 r., z wtopioną w bryłę drewnianą wieżą. Przy nim
pozostałości pomnika żołnierzy poległych w I wojnie światowej.
W odl. 4 km na płn.wsch. leży GOSZCZANOWIEC o podobnie rozproszonym układzie. Jest to dawna osada olęderska, założona w 1667 r. na wyspowym wyniesieniu w obrębie doliny Noteci. Znajduje się tu ładny
72
kościół neogotycki św. Teresy z 1867 r., kamienny z ceglaną wieżą. Zachował się przy nim pomnik 23 tutejszych mieszkańców, poległych w latach 1914-19, na którym ustawiono figurę Matki Boskiej Niepokalanej.
GOŚCIM – duża wieś w gminie Drezdenko, 11 km na płd.zach. od miasta, przy szosie do Gorzowa Wlkp.,
między lasami Puszczy a doliną Noteci.
Jest to stara osada nadnotecka, o czym zaświadczają wykopaliska zaliczane do kultur pucharów lejkowatych
i ceramiki sznurowej. Wzmiankowana po raz pierwszy jako Gotzim w dokumencie z 2 II 1317 r., określającym
granice posiadłości von Ostenów z Drezdenka. Dawniej nazwa wsi miała formę Chocim. W czasie II wojny
światowej przebywały tu oddziały robocze jeńców francuskich i włoskich, zatrudnionych przy pracach rolnych.
Zabudowa wsi rozciągnięta jest wzdłuż szosy, która tu ma kręty przebieg. Wśród coraz liczniejszych nowych
domów zachowały się stare zabudowania, jak np. ładnie odnowiona szachulcowa chałupa nr 51 z 2 poł. XIX w.
W centrum wsi znajduje się szeroka ulica jakby w małym miasteczku. Wznosi się przy niej poewangelicki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1898 r., okazała budowla neoromańska z transeptem i wysoką wieżą.
GROTÓW – wieś w gminie Drezdenko, położona 10 km na południe od miasta, po obu stronach szosy do
Międzychodu. Przepływa tu Grotówka, uchodząca koło Niegosławia do Noteci.
Założono ją w 1702 r., gdy osiedliło się tu 25 rodzin z Polski. Pierwotnie wieś miała się nazywać
Schönerwiese (piękna łąka). Gdy przejeżdżał tędy król pruski Fryderyk II, zrzucił go koń podczas pokonywania
mokradła. Kazał więc nazwać ją Modderwiese (zgniła łąka) i taka forma była w użyciu do 1945 r.
Wieś ma zabudowę rozproszoną na znacznym obszarze śródleśnych enklaw, z licznymi starymi budynkami
mieszkalnymi i gospodarczymi. Wiele gospodarstw zamieniono ostatnio na domy letniskowe. W płn. części,
nieco na wschód od szosy, znajduje się ukryty wśród drzew kompleks zabudowań dawniej niemieckiej strażnicy
granicznej. Dalej na wschód, 600 m od szosy, stoi na niewielkiej wydmie neogotycki kościół Matki Boskiej
Królowej Polski z 1887 r.
Na płn.wsch. od Grotowa leżą dwa nieduże akweny: Jez. Grotowskie o podmokłych, niedostępnych brzegach, i malowniczo położone w lesie jez. Niewlino (Wanda). Tego drugiego jeziora dotyczy być może wzmianka Nuetcz z 1402 r.
GULCZ – wieś w gminie Wieleń, położona 13 km na zachód od Czarnkowa, przy szosie do Drezdenka, w
pobliżu krawędzi doliny Noteci.
Wzmiankowana po raz pierwszy w 1381 r. jako Golcze. W XIV-XVI w. stanowiła własność rodziny Przosnów z Lubasza, a część jej należała do Czarnkowskich z Czarnkowa.
Wieś jest ładnie położona w dolinie Gulczanki, na jej stokach i przyległym terenie. Pośrodku gł. skrzyżowania wsi stoi kamienno-murowana kapliczka Matki Boskiej z pocz. XX w. Wśród nowych domów zachowało się
nieco starych budynków, m.in. szachulcowych. Nietypowe jest gospodarstwo przy ul. Łąkowej 16, z łukowatymi
bramami wjazdowymi po bokach.
Kościół św. Piotra i Pawła, o tradycyjnej formie z ośmioboczną wieżą, wybudowano w latach 1950-53 (arch.
Franciszek Morawski, wyposażenie wnętrza Józef Pade). W ołtarzu w kaplicy po lewej znajduje się późnobarokowy obraz Świętej Rodziny z lat ok. 1780, przeniesiony ze Wschowy, w oknach witraże z 1952 r. projektu
Stanisława Powalisza, a w kruchcie krucyfiks wykonany ok. 1900 r. przez rzeźbiarza ludowego W. Kubisia.
Tablica na ścianie zewnętrznej przypomina budowniczego świątyni, ks. Bernarda Woltmana (1912-87). Przy
kościele stoi figura św. Wawrzyńca z 1953 r.
Po przeciwnej stronie szosy, przed świetlicą wiejską, w maju 1997 r. ustawiono kamień z metalową tablicą
poświęconą Mieszkańcom siostrzanego miasta Stevens Point w stanie Wisconsin. Współpraca została nawiązana
dlatego, że w XIX w. w tej części Stanów Zjednoczonych osiedliło się wiele osób z Gulcza i okolicy, które po
latach odszukały swoje korzenie i nawiązały kontakt z rodzinymi stronami.
HAMRZYSKO – wieś w gminie Wieleń, leżąca wśród lasów 15 km na płd.wsch. od miasta, przy bocznej
drodze z Roska do Krucza.
Nazwa wsi świadczy o istnieniu tu dawniej kuźnicy, wykorzystującej rudę darniową i energię wodną Miały.
W dokumencie z 1455 r. wzmiankowano Crotcz et Hamer [Krucz i Hamrzysko]. Wieś tutejsza jest znana od
1499 r., a w 1510 r. jej nazwę zapisano jako Hamrzisko.
O dawnej przeszłości Hamrzyska świadczy nietypowa dla osad puszczańskich zwarta zabudowa, z wieloma
starymi domami. Wśród nich pojawiły się w ostatnich latach domy letniskowe, tym celom służy też część dawnych gospodarstw.
JARACZ – wieś w gminie Rogoźno, położona 8 km na płn.wsch. od Obornik, nad Wełną. Zabudowa rozłożyła się na enklawach na wsch. skraju Puszczy.
Już w 1445 r. był znany Jaraczew Młyn. Jego nazwa pochodziła od Jaracza Grudzińskiego, właściciela odległej o 4 km wsi Grudna. Później powstał jeszcze jeden młyn na Wełnie, zwany Nowym Młynem Jaraczewym,
znany od 1482 r. – obecny Nowy Młyn na zachód od Rogoźna. W sąsiedztwie na terenie leśnym w 1744 r. założono Jarackie albo Jastrzębiec Olędry, czego pamiątką jest rozproszona zabudowa wsi.
73
W dawnej osadzie młyńskiej w 1986 r. otwarto muzeum młynarstwa. Gł. jego obiektem jest trzykondygnacyjny ceglany młyn wodny, przebudowany w końcu XIX w. ze spichrza z 2 poł. XIX w., gdy po przeprowadzeniu regulacji Wełny stary drewniany młyn znalazł się poza rzeką. Był czynny do 1976 r. Wewnątrz zaprezentowano ewolucję techniki młynarskiej od XIX w., odtworzono też częściowo dawne urządzenia tego młyna (napędzanego wynalezioną w USA turbiną Francisa). Wystawa przedstawiająca domowe przetwórstwo zboża znajduje się w dawnej kamienno-ceglanej stajni, a obok urządzono plenerową ekspozycję urządzeń technicznych. Na
pobliskim pagórku wznosi się ładnie odnowiony dom młynarza (obecnie hotel).
JASIONNA – wieś w gminie Wronki, położona 6 km na północ od miasta, przy szosie do Ciszkowa. Powstała jako osada olęderska, zapewne w 1735 r. Przed remizą Ochotniczej Straży Pożarnej ustawiono sikawkę
konną, drewnianą z metalowym zbiornikiem, wyprodukowaną w 1906 r. w Kostrzynie nad Odrą.
W odl. 2 km na płn.zach., przy szosie w kierunku Sierakowa, do lat pięćdziesiątych istniała wieś Bielawy.
Była to osada olęderska, założona w 1747 r. na terenie po zarośniętej już lasem poprzedniej osadzie. Być może
Baloowa, odnotowana w dokumencie Władysława Łokietka z 1298 r., to właśnie była ta osada.
Przy szosie do Wronek, 2 km od Jasionny, znajdują się OBELZANKI – dawna osada olęderska, założona w
XVIII w. dla kolonizacji terenów leśnych. Na pola tej wsi w nocy 15/16 VIII 1944 r. zrzucona została grupa
zwiadowców Mikołaja Kozubowskiego (miejscowi Niemcy ujęli wtedy jednego ze skoczków).
KAMIENNIK – wieś w gminie Drawsko, położona 10 km na płd.wsch. od Drezdenka, nad Miałą, przy szosie z Chełstu do Kwiejc.
W dokumencie z 1564 r. odnotowano dwa doły, w których kurzą smołę na Kamienczu, a w 1580 r. Hamer
(kuźnicę) Kamiennik. Część żołnierzy armii napoleońskich po klęsce w Rosji miała przejeżdżać przez Marylin,
Piłkę i Kamiennik. Podobno zatopiono wówczas skarb na tzw. Kortaju.
Dziś o przemysłowej przeszłości osady zaświadczają ceglano-drewniany dawny młyn wodny z XIX w. i staw
na Miale oraz zabudowania po zlikwidowanym zakładzie drzewnym. Wśród zwartej zabudowy zachowało się
trochę starych domów szachulcowych z poł. XIX w. (np. nr 11, 49, 55). Najstarszy jest dom nr 37 z 1 poł. XIX
w,, częściowo przebudowany. Budynek szkoły (na płn.-wsch. skraju wsi) pochodzi z 1910 r.
KARWIN – wieś w gminie Drezdenko, 8 km na płd.wsch. od miasta, nad stawem i rzeczką Rudawa (lewym
dopływem Noteci).
Powstała zapewne w XVI w. w dobrach drezdenkowskich. Pierwsza wzmianka w dokumencie z ok. 1602 r.,
gdzie wymieniono Hamer (= kuźnię), co margrabia dzisiejszy kurfierst do zamku Drezna trzyma. Obecna nazwa
pochodzi od staropolskiego karw (= wół). Dnia 10 X 1944 r. oddział Armii Krajowej z Drawska, udając dezerterów niemieckich, zaatakował pracowników tutejszego urzędu leśnego w celu zdobycia broni myśliwskiej.
Stojący na niewielkim wzniesieniu szachulcowy kościół Podwyższenia Krzyża Świetego wybudowano w latach 1778-95 (chorągiewka na szczycie niskiej drewnianej wieży ma datę 1795). Na północ od kościoła znajduje
się dawna siedziba Nadleśnictwa Karwin (jego siedzibę przeniesiono do Drezdenka) – duży budynek z lat dwudziestych XX w. z szachulcowym poddaszem, a obok zespół zabudowań gospodarczych. Przy mostku na Rudawie zachował się dawny młyn wodny.
KISZEWO – wieś w gminie Oborniki, 10 km na zachód od miasta, przy szosie do Obrzycka, na prawym
brzegu Warty.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1284 r. (Okisovo) i dotyczy lokacji na niemieckim prawie wiejskim.
Należała ona wtedy do Tomisława z Szamotuł, a później była własnością Kiszewskich herbu Nałęcz. W 1602 r.
opat lubiński Stanisław Imbir Kiszewski ufundował w tutejszym ubogim kościele prepozyturę podległą benedyktynom z Lubinia (funkcję proboszczów pełnili zakonnicy); istniała ona do 1787 r. W 1452 r. zostało odnotowane
Minor Kyschewo, czyli obecne Kiszewko, później (od 1697 r.) osadę typu przejściowego do osad olęderskich.
Układ przestrzenny wsi jest dość skomplikowany, a wytworzył się taki wskutek podporządkowania dróg
przeprawie przez Wartę (dawniej promem, obecnie łodzią). Kościół Najśw. Serca Jezusa i św. Anny o modernistycznej sylwetce wybudowano w latach 1934-35. Wśród zabudowy zachowało się nieco starych domów, a
piętrowa szkoła pochodzi z pocz. XX w. Na cmentarzu (nieopodal szosy do Obornik) znajduje się kaplica Matki
Boskiej Bolesnej z pocz. XX w. w formie kamiennej rotundy. W tej części wsi powstało ostatnio kilka nowych
rezydencji.
W odl. 4 km na północ, przy asfaltowej drodze do Podlesia, znajduje się leśniczówka WYPALANKI. Nieco
dalej położona jest osada leśna Wypalanki. Nazwa ta świadczy, że miejsce do zamieszkania ludzi uzyskano
poprzez wypalanie lasu.
KLEMPICZ – wieś w gminie Lubasz, położona pośrodku lasów Puszczy 7 km na północ od Obrzycka, przy
szosie Szamotuły–Czarnków.
Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1499 r. (Klapycz). Wieś była własnością królewską w starostwie wieleńskim. Dnia 6 I 1919 r. powstańcy z Wronek stoczyli tu zwycięską potyczkę z Niemcami i zapewnili bezpieczne powiązanie Szamotuł z Czarnkowem.
74
Piaszczyste gleby i ubogie drzewostany sosnowe, a także możliwość korzystania z zasobów wodnych Noteci
i Warty były powodem wyznaczenia w okolicach Klempicza lokalizacji elektrowni jądrowej (o mocy 4000 MW,
podczas gdy największa w Wielkopolsce elektrownia „Pątnów” miała wówczas moc 1600 MW). Protesty społeczne, skutki katastrofy elektrowni w Czarnobylu w 1986 r. oraz wysokie koszty budowy spowodowały odstąpienie w 1990 r. od daleko posuniętych przygotowań do budowy. Jedyną pozostałością po tej inwestycji są ślady
zaplecza placu budowy, które zaczęto urządzać po płd.-wsch. stronie zabudowań wsi. Zamiarowi wybudowania
elektrowni zawdzięczamy także wybudowanie nowego mostu przez Wartę w Obrzycku i poszerzenie szosy na
odcinku od Piotrowa do ówczesnej granicy woj. poznańskiego.
KOBUSZ – miejsce po byłej już osadzie w głębi Puszczy, 5 km na południe od Piłki, w granicach gminy
Wronki. Nazwa urzędowa: Kobus.
Kobusz istniał w latach 1738-1976. Został założony jako osada olęderska, a w okresie największego rozwoju,
w 2 poł. XIX w., liczył 150 mieszkańców. Wydmy na południe od wsi były nazywane Kobusimi albo Psimi
Wzgórzami, a mieszkańców Arsenowa, Gogolic i Kobusza do I wojny światowej zwano Psińcami.
Jedyną pozostałością po osadzie jest samotny zrujnowany budynek, w którym w latach siedemdziesiątych
mieściła się samoobsługowa stacja turystyczna. Istnienie tej stacji było powodem wytyczenia trzech szlaków
znakowanych, których węzeł znajduje się na skraju polany po dawnej osadzie – w miejscu, gdzie znajdowało się
ich gł. skrzyżowanie.
KOWANÓWKO – wieś w gminie Oborniki, 3 km na płn.wsch. od miasta, po zach. stronie szosy Poznań–
Piła. Składa się z dwóch części: płd. starszej, na lewym brzegu Wełny, i nowszej płn., przedzielonych parkiem
sanatoryjnym.
Wzmiankowana była po raz pierwszy jako Novum Chowanowo w 1356 r. W 1564 r. należała do starostwa
obornickiego i pozostawała jego własnością aż do rozbiorów. W 1 poł. XIX w. był to majątek niemieckiej rodziny Ikertów, od których w 1853 r. kupił go dr Józef Żelasko. Był to początek wykorzystywane na cele lecznicze
walorów okolicy – ciszy i dobrego mikroklimatu.
Przy ul. Harcerskiej 1 znajduje się szkoła wybudowana przed I wojną światową. Dalej nad Wełną stoi dwór z
2 poł. XVIII w., po 1887 r. przekształcony przez Wiktora Karczewskiego w dworek typu romantycznego, o
rozbudowanej bryle, z eklektycznym ozdobami na elewacjach i dwiema wieżami o stożkowatych zwieńczeniach
(projekt wykonał być może Stanisław Hebanowski). Ostatnio jest on gruntownie remontowany. Obok stoi duża
oficyna z końca XIX w. W sąsiedztwie rozciąga się park z lat sześćdziesiątych XIX w.
Wspomniany park w 1927 r. podzielono i większą jego część (12,06 ha) przyłączono do położonego w sąsiedztwie sanatorium. W latach 1855-57 Józef Żelasko wybudował w parku szpital dla umysłowo chorych i
upośledzonych. Główny budynek w latach 1921-22 rozbudowano wg projektu Adama Ballenstaedta, wtedy też
pojawiła się nazwa MIŁOWODY (od nazwiska właściciela, przemysłowca Feliksa Miłobędzkiego, i dra Jana
Żniniewicza, poznańskiego specjalisty od wodolecznictwa). W 1927 r. zakład przejęła Kasa Emerytalna Robotników Kolejowych, po przebudowie w 1949 r. było tu dziecięce sanatorium kolejowe, a obecnie jest to siedziba
szpitala rehabilitacyjnego dla dzieci „Miłowody”. Kowanówko jest znane także z innego obiektu szpitalnego –
dawnego sanatorium przeciwgruźliczego, obecnie szpitala kardiologicznego, położonego w lesie na terenie dawnej osady PAWŁOWICE 1,5 km na północ od wsi.
KROBIELEWKO – wieś w gminie Skwierzyna, 12 km na płn.zach. od Międzychodu, przy szosie Wiejce–
Skwierzyna, na prawym brzegu Warty.
Zaczątkiem wsi było Krobielewo powstałe na lewym brzegu Warty. Pierwsza wzmianka z 1388 r. W 1547 r.
biskup poznański Benedykt Izdbieński zamienił za pozwoleniem papieża Pawła III z Mikołajem Przetockim
Lechlin na Potrzebowo i Krobielewo; sprawa anulowania tej transakcji była przedmiotem sporów sądowych w
latach 1552-58. Według dokumentu z 1517 r. wieś leżała już po obu stronach rzeki, a w końcu XVI w. cześć
prawobrzeżną nazywana Zarzecze, a nawet Niepotrzebowo. W 1661 r. przeniesiono ją na prawa olęderskie, a
później zlała się ona z osadą Baba o podobnym charakterze. Według mapy Gilly’ego z końca XVIII w. Krobielewko leżało na lewym, a Krobielewo – na prawym brzegu Warty. W 1896 r. powstało tu nadleśnictwo państwowe, gdy von Rathenow, właściciel majątku w Wiejcach, sprzedał rządowi 5500 ha lasów. Ostatnio rozgłos
zyskały Święta Podgrzybka – imprezy promujące Puszczę Notecką, organizowane przez samorządy Skwierzyny
i Międzychodu oraz nadleśnictwa Międzychód, Skwierzyna oraz Karwin.
Charakter wsi związany jest z otaczającymi lasami. Przy gł. skrzyżowaniu niedawno ustawiono ciekawą
kompozycję z kamieni „Edek Głaz”. Nieco dalej przy szosie zachowała się dawna niemiecka strażnica graniczna, z zabudowaniami zgrupowanymi wokół podwórza. Kościół Najśw. Serca Pana Jezusa jest budowlą drewnianą z 1924 r.
W płd.-zach. części wsi znajduje się zalesiona wydma 56 m n.p.m. Stoi na niej bezstylowy dwór z końca
XIX w. – do 1973 r. siedziba nadleśnictwa, a obecnie obrębu wchodzącego w skład Nadleśnictwa Międzychód.
Przy nim znajduje się założony w tym samym czasie park (0,70 ha), w którym (na miejscu dawnej drewnianej
wieży obserwacyjnej) ustawiono maszt telewizji przemysłowej służący do obserwacji przeciwpożarowych.
75
W odl. 2 km na płn.zach. leżały NADZIEJEWKI, zapewne osada olęderska z XVIII w. o typowej rozproszonej zabudowie. Pozostała po niej tylko dawna leśniczówka nieco na północ od szosy do Skwierzyny. Inną osadą
tego rodzaju jest SKRZYNICA, położona przy szosie 3 km na zachód od Krobielewka, założona zapewne w
XVIII w. przez właścicieli Wiejc jako Krynica Olędry. Wcześniej, w 1546 r., wzmiankowane było starorzecze
Warty o nazwie Skrzynica.
KRUCZ – wieś w gminie Lubasz, 12 km na płd.zach. od Czarnkowa, nad Gulczanką, przy szosie Ciszkowo–
Wronki.
W dokumencie z 1399 r. wymieniony jest Iohannis de Crocz. Dawniej nazwa wsi brzmiała Krótcz, co utrwaliło się w stosowanej jeszcze dzisiaj formie do Kruczcza. W XVI w. należała ona do Lubaskich herbu Radwan,
na pocz. XVII w. do Gorajskich, w XVIII w. do Miaskowskich i Swinarskich, a potem (do 1850 r.) do Szułdrzyńskich z Lubasza. Przez krótki czas właścicielem Krucza był Ignacy Goetzendorf-Grabowski, który w 1873
r. sprzedał majątek książęcej rodzinie von Pless. Ci stworzyli tu ośrodek dóbr liczących 32,3 tys. mórg, które
potem przeszły na Hochbergów z Goraja. Jeszcze obecnie można w lesie dostrzec zasięg ich posiadłości, oznaczonych usypanymi z ziemi kopczykami lub biegnącymi wzdłuż granicy niewielkimi wałami. W końcu XIX w.
Hochbergowie założyli tu głębinową kopalnię węgla brunatnego z trzema szybami (zachowały się ich pozostałości na polach na północ od linii kolejowej).
We wsi znajduje się dwór z 1830 r., nieco przebudowany w 1939 r., kryty dachem naczółkowym z okienkami powiekowymi. Od 1984 r. jest siedzibą Nadleśnictwa Krucz, w 2000 r. został ładnie odnowiony. Obok rozciąga się park ze stawem, będący w trakcie rewaloryzacji. Rośnie w nim kilkadziesiąt pomnikowych dębów o
obw. do 610 cm. Zlokalizowane tu będzie miejsce odpoczynku dla odwiedzających, jest także kolekcja uli. Naprzeciwko parku stoi nowa kaplica Chrystusa Króla.
Przy gł. skrzyżowaniu wsi znajdują się kapliczka św. Wawrzyńca z lat dwudziestych XX w. i budynek szkoły z pocz. XX w. Nieopodal mostku na Gulczance obejrzeć można kamienny dom nr 78 z 2 poł. XIX w. Przez
wieś i wzdłuż szosy w kierunku Ciszkowa ciągnie się ładna aleja, złożona głównie z lip i dębów. Niedaleko
stacji kolejowej (na północ od wsi) zachowała się tzw. bażanciarnia – zespół trzech drewnianych budynków z lat
po I wojnie światowej. Przebiegająca tędy linia kolejowa Krzyż–Inowrocław jest nieczynna dla ruchu pasażerskiego, ale kursują tu pociągi towarowe. Przy stacji działa składnica surowca drzewnego z nowoczesną linią
technologiczną do wstępnej obróbki drewna.
Po płd. stronie wsi położone jest Jez. Kruteckie, przez które przepływa Miała. W jego wodach stwierdzono
występowanie jezierzy morskiej, rośliny reliktowej z okresu lodowcowego. Na wsch. brzegu akwenu, 3 km na
południe od Krucza, leży wieś KRUTECZEK, założona jako osada olęderska w 1727 r. Jej gł. część ma nietypową dla tego typu osad zwartą zabudowę, ze starymi budynkami mieszkalnymi murowanymi i drewnianymi
gospodarczymi. Najciekawszy jest dom nr 18 z szachulcowym poddaszem.
KUKUŁKA – leśniczówka w gminie Sieraków, położona 6 km na płn.zach. od miasta, na północ od Jez.
Kłosowskiego. Dawna nazwa Kukawka. Nad stawem, leżącym w tej samej rynnie polodowcowej co wspomniane jezioro, rosną ładne dęby.
KWIEJCE – wieś w gminie Drawsko, położona wśród lasów 10 km na płd.wsch. od Drezdenka, nad jez.
Piast, przy lokalnej szosie z Chełstu do Piłki.
Jako pierwsze pojawiło się w dokumentach w 1424 r. jezioro Queske, przez które wówczas biegła granica
między Wielkopolską a Nową Marchią. W kolejnych wiekach akwen ten wchodził w skład dóbr wieleńskich.
Później nad jeziorem powstała wieś, po raz pierwszy odnotowana w 1592 r.
Główna część wsi ma zwartą zabudowę, z wieloma starymi domami. Najstarsza jest chałupa nr 16 z 1 poł.
XIX w., stojąca przy skrzyżowaniu z drogą do Dębowca. W gospodarstwie nr 12 znajduje się stodoła szachulcowa z tego samego czasu. Położony pośrodku wsi neogotycki kościół Niepokalanego Serca Maryi pochodzi z
1909 r. W dawnej szkole z 1912 r. istnieje dziś ośrodek wypoczynkowy „Leśny Dworek”. W płd. części wsi, w
obrębie ośrodka „Hubertus”, zachowały się pozostałości parku z aleją lipową. Ostatnio pojawiło się tu trochę
nowych domów, nawet szachulcowych, w okolicy zaś powstają licznie domy letniskowe (nowe lub zaadaptowane ze starych gospodarstw olęderskich). Przez Kwiejce przebiegała granica państwa w 1919 r. i znajdowała się
tu stacja graniczna.
Wydłużone JEZ. PIAST, o niskich i łatwo dostępnych brzegach, ma najlepsze warunki do kąpieli ze
wszystkich jezior w okolicach Piłki i Kwiejc. Obecna nazwa pojawiła się po I wojnie światowej, gdy na jezioro
przeniesiono miano sąsiadującego z nim dawniej bagna Piasto.
Na płd.wsch. od wsi w 1742 r. założono osadę olęderską – obecne KWIEJCE NOWE o rozproszonej zabudowie. W wyniku uwłaszczenia chłopów, na gruntach Kwiejc w 1 poł. XIX w. powstała wieś ZIELENIEC
(Grünthal) – jedyna właściwie większa osada założona w Puszczy po okresie kolonizacji olęderskiej. W obrębie
tej wsi położone jest jez. Zieleniec (7 ha), a po jej płd. stronie jez. Warasz (Warsz; 8 ha), otoczone w dużej części lasem. Ten drugi akwen odnotowano w 1564 r. jako jez. Mrzino, należące do wsi Pęckowo w starostwie
wieleńskim. Nazwa Zieleńca ostatnio zanika, zastępowana przez Kwiejce – oznaczające cały okoliczny teren.
76
Jeszcze dalej na południe, przy starym trakcie z Sierakowa do Drezdenka, stoi leśniczówka GOSPÓDKA.
Ongiś zapewne była tu jakaś gospoda, o czym dodatkowo może zaświadczać fakt istnienia do niedawna w sąsiedztwie osady Karczemka (Kaczemka). Długą tradycję istnienia tu gospody potwierdza odnosząca się być
może do tego właśnie miejsca wzmianka z końca XV w. o Area Cauponaria (obszarze wokół nędznej karczmy)
przy dawnym trakcie z Wronek do Drezdenka. Na mapach z XVIII w. była w tym miejscu Karczma Dobrzewska
(Dobriewer Krug). Przy zabudowaniach Gospódki znajduje się symboliczny grób Antoniego Jarochowskiego,
tutejszego leśniczego, który został 16 VIII 1944 r. bestialsko zabity przez niemieckich żandarmów za sprzyjanie
partyzantom.
Osada DĘBOWIEC, znajdująca się już w gminie Sieraków, położona 4 km na południe od Kwiejc, była
dawniej znacznie większa. Została założona jako osada olęderska ok. 1722 r. na terenie nieużytków. Obecnie jej
gł. częścią jest zespół zabudowań dla robotników leśnych, zbudowany w latach siedemdziesiątych.
Przy trakcie tym, 3 km na południe od Kwiejc i 1,5 km od Dębowca, odsłonięto 16 X 2002 r. prostopadłościenny głaz z tablicami po bokach i na szczycie, zwany „Kamieniem trzech dyrektorów”. Stoi on w miejscu,
gdzie zbiegają się granice zasięgu Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile, Poznaniu i Szczecinie.
LIPKI WIELKIE – duża wieś w gminie Santok, położona 14 km na północ od Skwierzyny, przy szosie Gorzów Wlkp.–Drezdenko.
Znaleziono tu ślady osady neolitycznej z III tysiąclecia p.n.e., należącej do kultury pucharów lejkowatych.
Wieś została założona w 1580 r. przez Wolfa i Christopha von Rüleke (Rolków) w miejscu zwanym Lybky.
Gmina ewangelicka istniała tu już w 1647 r., natomiast kościół katolicki odnotowano w 1692 r. – początkowo
filialny w parafii Goszczanowo, parafialny od 1861 r. W latach 1940-45 istniał tu obóz jeniecki, filia Stalagu
IIIC z Drzewic – początkowo dla ok. 500 Polaków, których w połowie 1942 r. zastąpili jeńcy francuscy (pracowali oni w rolnictwie). W latach 1947-73 istniało tutaj nadleśnictwo państwowe.
Zabudowa wsi składa się z prostokątnego pl. Kościelnego i kilku ulic wokół niego oraz długiej na 4,5 km ul.
Szosowej, przebiegającej u podnóża terasy wydmowej. Najstarsze Lipki znajdowały się po płd. stronie pl. Kościelnego. Zostały one nazwane Stare, gdy ok. 1787 r. po płn. stronie założono Lipki Nowe. Obie osady połączono w 1929 r., a forma Lipki Wielkie pojawiła po II wojnie światowej ze względu na rozmiary wsi. Zachowało się
tu sporo starych zabudowań szachulcowych i murowanych, na ogół z XIX/XX w.
Pośrodku pl. Kościelnego wznosi się neobarokowy kościół poewangelicki Narodzenia NMP z lat 1910-11,
konsekrowany 7 X 1993 r. Organizowane są w nim koncerty na organach z 1911 r., odrestaurowanych w 1997 r.
Przy gł. skrzyżowaniu (ul. Szosowa 71) znajduje się dom z 2 poł. XIX w., kryty dachem naczółkowym. Nieco
dalej (nr 60) wznosi się okazała szkoła z lat dwudziestych XX w. (wobec wybudowania w 1998 r. nowej szkoły
obecnie nieużytkowana). Przed remizą strażacką, również z lat dwudziestych, rośnie lipa o obw. 370 cm.
W zach. części wsi znajduje się pałac z XVIII w., przebudowany ok. 1970 r., obecnie użytkowany przez
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (przebywają w nim dzieci upośledzone w lekkim stopniu). Przede wszystkim
na potrzeby Ośrodka w 2002 r. otwarto ścieżkę edukacyjną „Leśnictwo i łowiectwo w puszczach gminy Santok”
im. Włodzimierza Korsaka. Wychowankowie Ośrodka wykonali pomnik podgrzybka, odsłonięty 22 IX 2003 r.
Wokół pałacu rozciąga się park z poł. XIX w. (10,50 ha). Przylega do niego dawny folwark, w obrębie którego
zachował się obszerny dom (rządcówka?) z XIX/XX w. (ul. Szosowa 111), z szachulcowy piętrem i dachem
naczółkowym z wystawką. Po przeciwnej stronie szosy stoi czworak z pocz. XX w.
W odl. 4 km na północ, na lewym brzegu Noteci, leży wieś LIPKI MAŁE o rozproszonej zabudowie, założona w latach 1735-37 na gruntach majątku Lipki Wielkie. Odkryto tutaj osady kultur ceramiki wstęgowej i
ceramiki sznurowej z okresu neolitu oraz cmentarzysko z okresu rzymskiego. Znajduje się tu kościół św. Stanisława z 1806 r., przebudowany w formach neogotyckich w 1907 r. Przed nim stoi pomnik poległych w I wojnie
światowej. W położonym na zachód od kościoła gospodarstwie nr 6 znajdują się zabudowania z ok. 1900 r.
LUBASZ – duża wieś gminna w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, położona 7 km na południe od Czarnkowa, przy szosie do Szamotuł, nad Jez. Dużym.
Osadnictwo w tym rejonie ma bardzo starą historię. Niektórzy naukowcy lokalizowali tutaj faktorię rzymską
Limioseleion, wymienioną przez geografa Ptolemeusza w II w. n.e. Odkopano tu cmentarzysko z młodszej epoki
brązu z naczyniem glinianym w formie krowy bez głowy. W pierwszej wzmiance z 1392 r. wymieniony jest
Michał Lubaski, fundator nieistniejących już kościołów św. Wawrzyńca i św. Zygmunta. Wieś dzieliła się na
kilka części, należących do różnych właścicieli; główna część do XVI w. była własnością rodziny Lubaskich
herbu Przosna. Później przeszła ona na Gorajskich, a w poł. XVIII w. – na Miaskowskich. Od 1835 r. tutejszy
majątek należał do Szułdrzyńskich – działaczy narodowych z kręgu Karola Marcinkowskiego. W powstaniu
wielkopolskim wieś została oswobodzona 7 I 1919 r. przez miejscowych ochotników, wspartych oddziałem z
Wronek. Związanych z tą miejscowością było wiele zasłużonych postaci.
W Lubaszu urodził się ks. Józef Kłos (1870-1938), pisarz, działacz społeczny, współzałożyciel i długoletni
redaktor „Przewodnika Katolickiego”.
77
Na północ od wsi teren wznosi się aż do 126 m n.p.m. Najcenniejszym zabytkiem Lubasza jest kościół Narodzenia NMP, stojący na Krasnej Górze. Pierwsza świątynia we wsi stała w innym miejscu, tu natomiast drewniany kościół postawił w 1568 lub 1606 r. pochodzący z pobliskiego Stajkowa Adam Ryskoniusz, cysters z
Przemętu. Obecna późnobarokowa budowla z lat 1750-61, z okazałą wypukłą fasadą i dwiema skośnie ustawionymi wieżami, przypomina kościół w Litomyślu we wsch. Czechach i niezrealizowany projekt świątyni w Karlovych Varach. Na zewnętrznych ścianach kościoła epitafiami upamiętniono: Mateusza Szułdrzyńskiego (17701846), żołnierza legionów Dąbrowskiego; Józefa Szułdrzyńskiego (1800-51), działacza narodowego i posła na
sejm pruski; Zygmunta Szułdrzyńskiego (1830-1918), posła na sejm pruski i prezesa Centralnego Towarzystwa
Gospodarczego; ks. Antoniego Ludwiczaka (1878-1942), przez 3 lata i 8 miesięcy tutejszego wikariusza, późniejszego założyciela czytelni i uniwersytetów ludowych; ks. Ludwika Rosenberga († 1943), dziekana i proboszcza, zmarłego na wysiedleniu w Generalnym Gubernatorstwie, oraz wikariusza ks. Czesława Coftę (†
1944), zamordowanego w obozie w Żabikowie.
Wewnątrz kościoła zwraca uwagę polichromia z lat 1937-38 pędzla Wacława Taranczewskiego (patrz
Czarnków) oraz dekoracja stiukowa na chórze i nad wejściami do kaplic. W ołtarzu gł. znajduje się obraz Matka
Boska Śnieżna z ok. 1600 r. (nazywany także wizerunkiem Pani Puszczy Noteckiej) – cel pielgrzymek, 8 IX
2000 r. udekorowany koronami poświęconymi w poprzednim roku przez papieża Jana Pawła II. Pozostałe wyposażenie (m.in. sześć ołtarzy, ambona, rokokowe stalle i ława kolatorska) pochodzi z ok. 1760 r.
Wokół wzgórza kościelnego rosną lipy i jesiony o obw. do 390 cm. Nieopodal znajduje się plebania z poł.
XIX w., a po przeciwnej stronie ulicy dzwonnica z 1856 r., zbudowana w stylu gotyku angielskiego. Od strony
zach. urządzono plac do zbiorowych nabożeństw z ołtarzem polowym i „plenerową” Drogą Krzyżową.
Do kościoła przylega stary cmentarz, na którym znajduje się zbiorowy grób 12 poległych powstańców wielkopolskich. W jednym z grobowców pochowano Włodzimierza Raczyńskiego († 1939), organizatora powstania
wielkopolskiego i pierwszego polskiego starostę w Czarnkowie, oraz pułkownika Zdzisława Orłowskiego (18921982), dowódcę okręgu obornickiego w powstaniu wielkopolskim i generalnego kwatermistrza III powstania
śląskiego. Spoczywa tu też Bronisław Paszyński (1885-1948), zasłużony leśnik, organizator szkoły leśnej w
Goraju. W grobowcu rodziny Swinarskich z Wybranowa pochowano m.in. trzy zasłużone przełożone szkół
średnich: Konstancję, Marię i Zofię. Odkopano tu cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Po drugiej stronie
ulicy znajduje się dalsza część cmentarza, gdzie przy nowej kostnicy rosną białodrzewy o obw. do 420 cm.
Na pagórkowatym terenie między kościołem a jeziorem rośnie wysokopienny las mieszany, łączący się od
południa z parkiem pałacowym. W najniższej, podmokłej części znajduje się owalne grodzisko stożkowate o
średnicach 50×30 m i wysokości ok. 10 m, otoczone wałem i śladami rowu. W tym miejscu stał gródek rycerski,
skonfiskowany w 1372 r. przez króla.
W płd.-wsch. części wsi wznosi się pałac Miaskowskich z poł. XVIII w., zbudowany na miejscu drewnianego dworu z 1546 r. Kilkakrotnie był przebudowywany; w końcu XVIII w. dobudowano część płd. w kształcie
krótszego ramienia litery T, zwieńczoną attyką z wazonami, natomiast w 1 poł. XIX w. do starszego skrzydła
dostawiono podcień o dziewięciu kolumnach toskańskich. Wszystkie elewacje ujednolicono w czasie przebudowy w 1911 r. (proj. Stanisław Mieczkowski). Nad wejściem znajduje się tablica z herbem Zadora i datami budowy, a po drugiej stronie budowli inna tablica z datą 1756, herbem Bończa i inicjałami wojewody kaliskiego
Wojciecha Miaskowskiego. W 1986 r. miejscowy PGR otrzymał nagrodę Ministerstwa Kultury i Sztuki za odremontowanie pałacu, jednak z planów urządzenia tu hotelu i restauracji nic nie wyszło, a zabytek przekazano w
ręce prywatnego właściciela.
Obok rozciąga się park (30,70 ha), rozplanowany w poł. XVIII w. Na jego skraju stoi klasycystyczna oficyna
z lat po 1835, przebudowana w 1930 r. W parku rosną pomnikowe drzewa. Na wschód od pałacu położony jest
folwark, z zabudowaniami gospodarczymi z XIX/XX w. i gorzelnią z końca XIX w.
W zach. części wsi znajduje się osiedle domów jednorodzinnych. Tu przy ul. Podgórnej od 2000 r. zbudowano gimnazjum im. ppłk. Z. Orłowskiego o ciekawej architekturze.
W okolicach Lubasza znajduje się kilka osad olęderskich. Nowina powstała w 1765 r. Kaźmierzowskie albo
Stajkowskie Olędry koło Stajkowa nosiły potem zanikłą już nazwę Pieczyska. Miłkówko (Lubaskie Olędry)
założono w 1755 r.
LUBIATÓW – wieś w gminie Drezdenko, położona 13 km na południe od miasta, przy szosie Sowia Góra–
Gościm. Jest jedną z największych osad wewnątrz lasów Puszczy.
Przypuszcza się, że była to stara wieś słowiańska, związana z kasztelanią drezdenecką. Według spisanego w
końcu XV w. dokumentu w Puszczy istniała „od dawna” osada Lubetzschke. Widocznie później wieś opustoszała i została zasiedlona ok. 1670 r. za czasów „wielkiego elektora” brandenburskiego Fryderyka Wilhelma.
Pierwsza wzmianka pisana o niej pochodzi z 1689 r. Do 1959 r. miało tutaj siedzibę nadleśnictwo, przeniesione
następnie do Rąpina.
78
W centrum wsi znajduje się poewangelicki kościół św. Józefa z 2 poł. XVIII w., szachulcowy z dachem naczółkowym, odnowiony w latach 1958-59. Przy nim stoi drewniana dzwonnica w formie stojaka. W dawnej
szkole urządzono letnie schronisko turystyczne.
W odl. 4,5 km na płd.zach. od Lubiatowa znajdowała się dawniej osada olęderska KOZA. Nazwa tej osady
pochodzi prawdopodobnie od bagna Czegen (po niemiecku koza = die Ziege), odnotowanego w dokumencie z
1402 r. określającego granicę Wielkopolski i Nowej Marchii. W pobliżu znajdowało się jezioro lub miejsce
Crammentschin, odnotowane w falsyfikacie sporządzonym w końcu XV w.; później istniała w tym rejonie osada
Chramęcin (po II wojnie światowej Krzęcinek).
LUDOMICKO, położone 2 km na zachód od Chlebowa, to Teressowo albo Ludomskie Olędry, założone w
1748 r.
LUDOMY – duża wieś w gminie Ryczywół, położona 13 km na północ od Obornik, na wsch. skraju Puszczy, przy rozwidleniu szos z Obornik do Czarnkowa do Ryczywołu.
Było to gniazdo rodowe Ludomskich herbu Łodzia, wzmiankowane po raz pierwszy w 1389 r. Po 1510 r.
przeszło na Grudzińskich, a potem na Lipskich, którzy mieli tu słynną hodowlę owiec. W 1831 r. na zaproszenie
Ignacego Lipskiego gościł w Ludomach poeta Seweryn Goszczyński. W 1856 r. tutejszy majątek (7400 mórg)
kupiła rodzina Nathusisów.
Zachował się tu park z XVIII/XIX w. (7,1 ha), ze stawem i starym drzewostanem. Na skraju parku stoi poewangelicki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z 1910 r. Obok znajduje się szkoła, przy której rośnie lipa
drobnolistna o obw. 340 cm. W 1992 r. ustawiono tu głaz z tablicą upamiętniającą Karola Marcinkowskiego
(patrz niżej). Marcinkowskiemu poświęcona jest także tablica z 1946 r. na przedszkolu (przy wylocie w kierunku
Czarnkowa).
Neogotycki kościół św. Jana Chrzciciela, stojący na niewielkim wzniesieniu, wybudowano w latach 1868-71.
Wewnątrz znajdują się rzeźby barokowe oraz obraz na desce Matka Boska z Dzieciątkiem z pocz. XVII w., przykryty sukienką srebrną z 1723 r.
Przy szosie w kierunku Obornik znajduje się osada SZLABAN (dawniej gajówka), której nazwa jest zapewne pamiątką po miejscu pobierania opłaty za przejazd drogą (zaprzestano tego w 1877 r.). Na północ od zabudowań osady rośnie po wsch. stronie szosy uznany za pomnik przyrody okaz sosny „kołnierzykowatej”, której
kora układa sie w charakterystyczne obwódki odstające od pnia.
W odl. 3 km na płd.wsch. położona jest nieduża wieś DĄBRÓWKA LUDOMSKA, znana od 1396 r. W zaniedbanym parku z 1 poł. XIX w. (4,55 ha), z dwoma stawami, znajduje się ruina pałacu późnoklasycystycznego, zbudowanego przed poł. XIX w. Upamiętniony jest on pobytem Karola Marcinkowskiego (1800-46), lekarza, inicjatora ruchu organicznikowskiego w zaborze pruskim. Przyjeżdżał on tu dla poratowania zdrowia do
swego przyjaciela Wiktora Łakomickiego, tutaj spędził ostatnie cztery miesiące życia i tu zmarł. Przypomina o
tym pomnik ustawiony przed pałacem. Plany przejęcia pałacu przez noszącą imię Marcinkowskiego poznańską
Akademię Medyczną zniweczył kilka lat temu pożar budowli.
Na polu po wsch. stronie parku zachowało się wklęsłe grodzisko pierścieniowate. Było ono wzmiankowane
w 1398 r. jako uroczysko, na którym odbyła się wtedy przysięga na ujazd, czyli zjazd szlachty w celu rozstrzygnięcia spornych kwestii.
Wśród lasów nad Flintą, 5 km na płd.wsch. od Ludomów, znajduje się osada PIŁKA MŁYN. Pierwotnie był
tu młyn Pila na Flincie (znany od 1595 r.), a później osada olęderska, założona razem z Jaraczem. Dziś istnieje
tutaj ośrodek wypoczynkowy dla dzieci i młodzieży, prowadzony przez poznańską firmę „Syndpol”. Nad rozlewiskiem rzeki urządzono kąpielisko. Na lewym brzegu Flinty leży leśniczówka o tej samej nazwie.
MARIANOWO – przysiółek w gminie Sieraków, 1 km na płn.zach. od miasta, na prawym brzegu Warty.
Powstało jako osada robotników leśnych (dawniej nazywana również Cegliniec). Na jego płn. skraju, w obrębie
zabudowań dawnej łuszczarni nasion drzew leśnych, rośnie dąb o obw. 840 cm, ciekawie usytuowany na stromej
skarpie. Jest to najgrubsze drzewo na terenie Puszczy Noteckiej. Przy nim 26 VI 2004 r. ustawiono kamień z
tablicą upamiętniającą nadanie drzewu imienia „Józef” – od Józefa Chwirota (1902-98), zasłużonego leśnika i
myśliwego, który przez kilkadziesiąt lat pełnił funkcję leśniczego w Marianowie.
MARYLIN – nieduża wieś w gminie Drawsko, 13 km na płd.zach. od Wielenia, przy drodze Piłka–Miały,
nad Miałą i niewielkim jez. Moczydło.
Zaczątkiem wsi był młyn na Miale, wzmiankowany w 1565 r. jako Smrodiniak. W pobliżu w końcu XVI w.
powstała osada Mały Smrodynek, której niezbyt pochlebna nazwa została potem zmieniona na Marianowo, a po I
wojnie światowej na formę obecną.
Zachowało się tu sporo zabytków dawnego budownictwa drewnianego. Najciekawsze, jeszcze z XVIII w., są
domy nr 22 w pobliżu mostku na Miale i nr 17 pod lasem na lewym brzegu rzeczki. Dom stojący w gospodarstwie nr 21 przeniesiono do skansenu w Osieku nad Notecią. W dawnej szkole (przy gł. skrzyżowaniu) mieściła
się dawniej stacja turystyczna, a obecnie znajduje się świetlica wiejska, sam budynek zaś nazwano dworcem.
79
MĘŻYK – wieś w gminie Wieleń, położona 10 km na płd.wsch. od miasta, przy przesmyku między połączonymi Miałą jeziorami Górnym i Bąd, przez który przechodzi szosa z Miałów do Białej.
MIAŁY – duża wieś w gminie Wieleń, leżąca wśród borów Puszczy 9 km na południe od miasta, nad Miałą,
przy linii kolejowej Poznań–Szczecin.
Wzmiankowana po raz pierwszy w dokumencie z 1564 r. jako Mialy, własność królewska w starostwie wieleńskim. Osadnictwo w okolicy ma o wiele dłuższą historię, o czym świadczą odkryte ślady osady palowej nad
pobliskim Jez. Świętym, nieistniejące już grodzisko na północ od drogi do Mężyka i osada średniowieczna odkopana na południe od wsi. Prawdopodobnie w tym rejonie leżała Biała Nadolna. Oddział powstańców wielkopolskich z Wronek stoczył tu 6 I 1919 r. potyczkę o stację kolejową i do końca działań powstańczych wieś leżała
na granicy zdobyczy polskich.
Wśród zabudowy wsi zachowało się nieco starych domów, z których najciekawsza jest ładnie odnowiona
chałupa drewniana przy ul. Wronieckiej 9 (jeszcze z XVIII w., przebudowana w połowie wieku następnego).
Bezstylowy kościół św. Antoniego Padewskiego pochodzi z 1909 r. Na zach. skraju wsi znajduje się dawna
szkoła z 1870 r., powiększona o część piętrową w 1912 r. Przed budynkiem 4 VI 1988 r. odsłonięto głaz-pomnik
powstańców wlkp. W sąsiedztwie stoi kaplica Matki Boskiej z pocz. XX w.
Stacja kolejowa w Miałach jest szeroko znana jako punkt wyjściowy dla zbieraczy grzybów i jesienią w
okresie ich wysypu przebywają tu tłumy ludzi. Na budynku dworca od strony torów znajduje się wmurowana w
75. rocznicę (w lutym 1994 r.) żeliwna tablica upamiętniająca walki powstańców wielkopolskich o stację kolejową.
Po wsch. stronie torów znajduje się kilka bloków mieszkalnych, wybudowanych dla pracowników Lasów
Państwowych i tartaku. Przy ul. Fabrycznej 2 stoi okazała willa z lat dwudziestych XX w. (obecnie przedszkole i
ośrodek zdrowia).
We wsi Miałę spiętrzono w niewielki staw. W rynnie równolegle do rzeki na południe od niej leży jez.
Główki o krętym kształcie. Nazwa ta pojawiła się w 1568 r. na oznaczenie boru, który zapewne rósł w okolicy.
Na północ i wschód od Miałów rozciąga się obszar pożarzyska z 1992 r. Przy szosie do Wielenia ustawiono
wieżę widokową, z której można oglądać panoramę zalesionego ponownie terenu. Po przeciwnej stronie szosy
znajduje się w tym miejscu jeden z wykonanych po tym pożarze zbiorników wodnych.
Na wiodącej na wschód szosie do Mężyka, prostej „jak strzelił”, w odl. 2,5 km od Miałów znajduje się kilka
zakrętów. Upamiętniono tam miejsce, gdzie tragicznie zginął w 1999 r. w wypadku samochodowym leśnik Marian Kaaz. Nieco dalej po płn. stronie szosy rozciąga się rynna (jedna z rynien równoległych do doliny Miały), w
której nieco na północ leży Jez. Święte (znane z dokumentów od 1565 r.). Tu zmieniła się ona w torfowisko,
mocno wysuszone w ostatnich skąpych w opady latach.
Po prawej stronie szosy, na skraju wysokopiennego, ok. 60-letniego boru niedaleko od Miałów, leży kamień
z wyrytym napisem Szyszkowald. W okolicy od 1988 r. badania nad fauną glebową i owadami prowadził prof.
Jan Szyszko ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (w latach 1997-99 minister ochrony
środowiska w rządzie Jerzego Buzka). Wielki pożar w 1992 r. ominął ten fragment lasu, w którym działał profesor. Diametralnie zmieniły się jednak po tej klęsce warunki środowiskowe, a więc też i tematyka badań, ale są
one dalej prowadzone – teraz nad introdukcją owadów epiglicznych o małej sile dyspersji i regeneracją fauny
żyjącej w glebie po zalesieniu pożarzysk.
W odl. 3 km na południe od Miałów, przy trakcie do Sierakowa, leży osada GOGOLICE. Nazwa ta pojawiła się w dokumencie z 1568 r. na oznaczenie lasu na granicy dóbr wieleńskich i wronieckich. Później istniała
tutaj osada olęderska. Obecnie mają tu siedzibę leśnictwa Gogolice i Smolarnia.
MIERZYN – nieduża wieś w gminie Międzychód, 5 km na płn.zach. od miasta, przy szosie do Wiejc i
Skwierzyny, na prawym brzegu Warty.
W dolinie Warty odkopano tu ślady ceramiki sznurowej z epoki neolitu, kultury ceramiki sznurowej i okresu
rzymskiego. W dokumencie z 1462 r. odnotowano jez. Mirin w dobrach międzychodzkich. Wieś tutejsza
wzmiankowana była od 1615 r., od 1695 r. istniała osada olęderska Meryń Stary. Olęderskie pochodzenie mają
też sąsiednie wsie: Mierzynek (Meryń Nowy z 1713 r.), Piłka i Zamyślin (Młyńskie Olędry).
Nieco na północ od szosy położona jest PIŁKA – dawniej młyn należący do właścicieli Międzychodu (Pieła
w 1592 r.), a później osada olęderska, czego pamiątką jest rozproszona zabudowa. Do 1939 r. leżała ona w granicach Niemiec, po II wojnie światowej została przyłączona do pow. międzychodzkiego. Znajduje się tu Dom
Pomocy Społecznej – początkowo umieszczony w dawnej niemieckiej strażnicy granicznej, a później znacznie
poszerzony o nowe obiekty.
MIĘDZYCHÓD – miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, nad Wartą i Jez. Kuchennym (Miejskim); 10
900 mieszk.
Początkiem Międzychodu była osada powstała w powiązaniu z położonymi dalej na wschód grodami w Zielonej Chojnie i Kolnie, wzmiankowana w 1378 r. jako Medzichod, własność Domarata Grzymały z Gułtów i
Margonina, starosty generalnego Wielkopolski. Rodzina ta przed 1400 r. dokonała lokacji miasta w obronnym
80
miejscu między Wartą i jeziorem. Po kilku podziałach dóbr i zmianach właścicieli Międzychód przeszedł z rąk
Jana Ostroroga w 1597 r. na dwa wieki na Unruhów (Unrugów), pod opieką których powstała tutaj jedna z ważniejszych w Wielkopolsce gmin luterańskich. W XVIII w. rozwinęło się sukiennictwo, zniszczone po rozbiorach
w wyniku wprowadzenia przez Prusaków barier celnych. Od 1816 r. było to miasto powiatowe, w którym powstało kilka niewielkich zakładów przemysłowych. Pod przyległym od wschodu Bielskiem czynne były dwie
kopalnie węgla brunatnego. W 1880 r. powstał port rzeczny na Warcie. Powstańcy wielkopolscy nie zdołali
zdobyć miasta silnie bronionego na przedpolach i wróciło ono do Polski 17 I 1920 r. w wyniku postanowień
traktatu wersalskiego. W okresie międzywojennym Międzychód leżał przy granicy i nie miał perspektyw rozwojowych. Hitlerowcy urządzili tu więzienie sądowe i oddział więzienia karnego z Wronek.
Synem krawca międzychodzkiego był Jan Daniel Janocki (Jaenisch; 1720-86), bibliotekarz, prefekt Biblioteki Załuskich w Warszawie. Pochodził stąd też Wiktor Kinecki (1929-), w latach 1962-69 naczelnik Związku
Harcerstwa Polskiego, a potem ambasador w Indiach.
Międzychód ma ciekawy układ przestrzenny, spowodowany warunkami topograficznymi (od położenia na
przesmyku między rzeką i jeziorem – chodem między – pochodzi jego nazwa). Miasto średniowieczne, o regularnie rozplanowanych działkach przy dwóch ulicach układających się w kształt wrzeciona, zajmuje najwęższą
część przesmyku. Na wschód od niego leży teren nowego miasta, założonego w końcu XVI w. przez Jana Ostroroga. Z placu wybiega na wschód ulica nosząca imię Wincentego Iczka, woźnego miejscowej Szkoły Powszechnej, którego hitlerowcy aresztowany 7 XI 1939 r. za przechowywanie broni w mieszkaniu i rozstrzelali pięć dni
później. Po zach. stronie jeziora położony jest Lipowiec – trzeci organizm miejski, stworzony dla sukienników w
1671 r. Zabudowa dziewiętnastowieczna i późniejsza rozłożyły się na wsch. i płd.-zach. brzegu jeziora.
Wśród zabudowy centrum miasta zachowało się kilkadziesiąt starych domów z pocz. i 1 poł. XIX w., w większości o konstrukcji szachulcowej. Na szczególną uwagę zasługuje zabudowa ul. Rynkowej z ośmioma domkami szczytowymi, podobne domki przy Rynku oraz okazały dom z wystawką przy ul. Portowej 2.
Kościół Męczeństwa św. Jana Chrzciciela na wsch. skraju starego miasta zbudowano w 1591 r. z fundacji
właściciela Jana Ostroroga. Jest to budowla powstała na średniowiecznych murach późnogotyckich, która wskutek późniejszych przebudów zatraciła cechy stylowe. Nawa poprzeczna i prezbiterium pochodzi z 1869 r., kaplica od strony płn. – z 1750 r. Na późnoklasycystycznej kwadratowej wieży, przebudowanej w 1840 r., wmurowano
cegłę w kształcie maski ludzkiej. Nowe wyposażenie wnętrza wykonano w latach 1982-93; wśród niego obejrzeć
można późnorenesansową chrzcielnicę z pocz. XVII w. i wczesnobarokową płaskorzeźbę Hołd pasterzy sprzed poł.
XVII w.
Naprzeciwko kościoła tryska źródło siarkowodorowe o smacznej mimo nieprzyjemnego zapachu wodzie. W
1912 r. ujęto je w żeliwną obudowę, tzw. laufpompę. Jest to jeden z elementów walorów uzdrowiskowych Międzychodu .
W budynku z lat 1907-10, który dawniej był siedzibą szkoły, a potem magistratu (ul. 17 Stycznia 100),
otwarto w 1976 r. Muzeum Regionalne. Obejrzeć w nim można wystawę historyczną oraz ekspozycję etnograficzną (m.in. pochodzącą z terenów Puszczy Noteckiej). W pobliżu, na budynki gimnazjum nr 1 przy ul. Iczka, 1
IX 1989 odsłonięto tablicę ku czci ofiar II wojny światowej.
Przy parkingu po zach. stronie najstarszej części miasta w maju 1984 r. odsłonięto głaz poświęcony harcerkom i harcerzom poległym w II wojnie światowej.
Oskar Tietz urodził się przy uliczce noszącej dziś jego imię. Gdy był już znanym kupcem w Berlinie, kupił
Jez. Miejskie i po wybudowaniu promenady, sali gimnastycznej, stadionu oraz łaźni podarował w 1912 r.
wszystko miastu.
W latach dwudziestych stanowisko lekarza powiatowego objął przybyły z Zakopanego dr Andrzej Chramiec,
balneolog, który obiekty fundowane przez O. Tietza zaczął przekształcać w uzdrowisko. Otwarto je w 1925 r.
Sanatorium mieściło się w budynku przy ul. 17 Stycznia 151 (obecnie jest tam tablica pamiątkowa), zakład przyrodoleczniczy na terenie łazienek, był też deptak i kąpielisko nad jeziorem. Kryzys ekonomiczny nie pozwolił na
rozwinięcie się uzdrowiska, które po 1939 r. zostało zlikwidowane. Po wojnie w zakładzie przyrodoleczniczym
ulokowano pralnię chemiczną, której ścieki zatruły jezioro. Na miejscu parku (ul. Gwardii Ludowej) powstała
szkoła i magazyny GS.
Początkiem Lipowca był zamek, zbudowany w latach 1597-99 dla Krzysztofa Unruha, nowego właściciela
tutejszych dóbr (miasto oraz Dzięcielin, Muchocin, Radgoszcz, Strychy i Wielowieś). Pochodził on z ewangelickiej rodziny ze Szwabii. Jego syn Jerzy zmienił pisownię nazwiska na Unrug i stał się protoplastą polskiej linii
tej rodziny. Dziś jedynym śladem po zamku jest nazwa ul. Zamkowej. Obok w 1600 r. założono kościół dla
jednej z najstarszych w Wielkopolsce gmin protestanckich. Założone w 1671 r. miasto Lipowiec rozplanowano
wzdłuż wydłużonego placu-ulicy (obecnie ul. Piłsudskiego).
Ul. Piłsudskiego, wysadzona czterema rzędami okazałych lip jest osią dawnego Lipowca. Wznosi się przy
niej poewangelicki kościół Niepokalanego Serca Maryi, późnoklasycystyczna budowla z 1838 r., będąca od
81
1974 r. siedzibą parafii. Jego wnętrze, z balkonami i półokrągłym pseudosklepieniem, zostało w latach siedemdziesiątych XX w. odnowione z użyciem drewna o naturalnym kolorze.
W kruchcie pod wieżą umieszczono piękną marmurową płytę nagrobną z końca XVII w., przedstawiającą
mężczyznę w zbroi niemieckiego kirasjera. To Krzysztof Unrug (1624-89), trzeci z kolei właściciel dóbr międzychodzkich z tej rodziny. Urodził się tutaj, uczył się m.in. na uniwersytetach we Frankfurcie n. Odrą i Utrechcie. Uczestniczył w poselstwie wysłanym do Paryża dla omówienia warunków ślubu króla Władysława IV z
Ludwiką Marią Gonzaga (był potem szambelanem na jej dworze). Jako rotmistrz dowodził kompanią piechoty w
walkach na Ukrainie (m.in. podczas oblężenia Zbaraża). Z Marią Broniewską miał 9 dzieci, a potem z Bogumiłą
Jaskolecką 13 dzieci; przeżyło z nich tylko siedmioro. W 1652 r., po śmierci ojca Jerzego Unruga, stał się jednym z najbogatszych szlachciców w Wielkopolsce; miał też Kargową (założył tam miasto Unruhstadt) i Skoki.
Piastował urzędy starosty gnieźnieńskiego i wałeckiego. W Międzychodzie założył nowe miasto. W 1658 r.
gościł w Międzychodzie króla Jana Kazimierza i królową Marię Ludwikę. Zmarł w Lesznie, pochowano go w
poprzednio stojącym na tym miejscu kościele ewangelickim.
Przy stojącej obok pastorówce (obecnie komisariacie Policji) znajduje się pomnikowy okaz cisa pospolitego.
Na gmachu Urzędu Miasta i Gminy od 1973 r. widnieje tablica upamiętniająca fakt stacjonowania tu w 1945 r.
sztabu marszałka Grigorija Żukowa, dowódcy I Frontu Białoruskiego. Pomnik, wystawiony przed Urzędem w
1962 r., czci obecnie pamięć ofiar II wojny światowej. Przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego i Dworcowej w
1973 r. odsłonięto głaz-pomnik żołnierzy 2. Armii Wojska Polskiego.
W rozwidleniu ulic Dworcowej i Gorzyckiej znajduje się pomnik powstańców wielkopolskich. Poprzedni
pomnik w tym miejscu z 1928 r. zniszczony został w 1940 r. Nowy pomnik (proj. Bernard Lewandowski), odsłonięty 21 XII 1989 r., ma formę ukośnego postumentu, na którym stoi metalowy orzeł zrywający się do lotu. U
dołu w 2002 r. położono ukośnie trzy odtworzone tablice z nazwiskami 17 osób, które straciły życie w latach
1919-21 w walkach o niepodległość Polski.
Na nowym cmentarzu (na płd.-zach. skraju miasta) znajdują się groby siedmiu ofiar zamordowanych przez
hitlerowców w latach 1942 i 1944 r. oraz pięciu żołnierzy polskich, którzy zginęli w 1945 r.
MOKRZEC – wieś w gminie Międzychód, położona 5 km na północ od miasta, przy szosie Radgoszcz –
Zatom Nowy. Została założona w XVII w., przez właścicieli dóbr Międzychodzkich.
ZWIERZYNIEC – o rozproszonej zabudowie osada olęderska z 1751 r.
MURZYNOWO – wieś w gminie Skwierzyna, 6 km na płn.zach. od miasta, przy szosie do Drezdenka, w
pobliżu prawego brzegu Warty.
Wzmiankowane w 1251 r. (Morno). Była to wieś królewska w starostwie międzyrzeckim. W 1393 r. Władysław Jagiełło zastawił ją wraz z Trzebisławkami na długie lata Nałęczom Nowodworskim. Po ustaleniu się ostatecznie przebiegu granicy polsko-brandenburskiej była podzielona między dwóch właścicieli i dwa państwa, co
aż do 1782 r. powodowało skrupulatnie odnotowywane w źródłach zatargi. Została zagarnięta bezprawnie przez
Prusaków w I rozbiorze Polski. W 1 poł. XIX w. powstała tu cegielnia, wykorzystująca płytko leżące złoża iłów
warwowych (wypalane tu cegły posłużyły m.in. do budowy fortu Winiary – poznańskiej Cytadeli). Przez cały
okres II wojny światowej przy cegielni istniał obóz pracy przymusowej dla ok. 150 osób, głównie Polaków z
Poznańskiego.
Nazwa wsi brzmiała pierwotnie zapewne Mornowo – od mory = mgły ?? spr. lub morza (mnóstwa) czegoś.
W obecną postać zmieniła się w XVI w.
W płd.-zach. części wsi wznosi się piętrowy pałac z pocz. XIX w. o cechach klasycystycznych, kryty płaskim dachem, dekorowany płaskorzeźbionymi płycinami na bocznej elewacji (obecnie szkoła). Przylega doń
park z pocz. XIX w. (6,00 ha), z dwoma wydłużonymi stawami, w którym rosną platany o obw. 430, 450 i 490
oraz dęby do 500 cm. Obok znajdują się częściowo zrujnowane pozostałości obszernego folwarku, z zabudowaniami częściowo pochodzącymi z poł. XIX w. (m.in. dwie oficyny, dawna gorzelnia, wielki spichrz).
Nieco na północ od zespołu pałacowego wznosi się kościół Niepokalanego Serca NMP, ufundowany w 1774
r. przez księcia Antoniego Jabłonowskiego, kasztelana krakowskiego, ostatniego starosty międzyrzeckiego.
Obecna świątynia w tzw. „stylu okrągłego łuku” pochodzi z lat 1834-37, a wieża i absyda z 1883 r.
Na cmentarzu (w lesie przy szosie w kierunku Skwierzyny) znajduje się grób nieznanych ofiar II wojny światowej.
W odl. 1,5 na południe leży osada KIJEWICE, wzmiankowana w 1270 r. jako Kyiewo, uposażenie prepozytury santockiej. W okresie przedrozbiorowym tu Warta opuszczała granice Rzeczypospolitej. Działa tu duża
ferma drobiu. Po dawnym zespole dworskim pozostał zaniedbany park z 2 poł. XIX w. (15,50 ha), zmieniony na
pocz. XX w. W nim i na przyległych łąkach rośnie wiele drzew o pomnikowych rozmiarach, przede wszystkim
dębów.
W odl. 4 km na północ od Murzynowa leży GOŚCINOWO, założone w 1613 r. przez starostę międzyrzeckiego Aleksandra Zborowskiego jako osada olęderska Aleksandrowo, potem nazywana Murzynowskie Huby lub
Olędry. W 1922 r. znaleziono tu dwa naczynia z kilkuset monetami srebrnymi z lat 1615-1705, zapewne ukry-
82
tymi podczas wojny północnej. Na cmentarzu rośnie potężny dąb o obw. 650 cm, znajduje się tutaj też pomnik
23 żołnierzy niemieckich, poległych w latach 1914-20. Po przeciwnej stronie drogi do 1957 r. stał kościół kalwiński. Nieco dalej na południe znajdują się pozostałości folwarku z dawnym dworkiem (nr 15) z pocz. XX w.,
obecnie nieużytkowanym. Obok zachował się piętrowy budynek młyna z poł. XIX w.
NIEGOSŁAW – duża wieś w gminie Drezdenko, 4 km na płd.wsch. od miasta, przy szosie do Czarnkowa.
Założona w 1762 r. podczas kolonizacji doliny Noteci. Przybyło tu 93 kolonistów (głównie kalwinów) z okolic Ansbach w Bawarii we Frankonii, stąd niemiecka nazwa wsi brzmiała Neu Anspach. W tym rejonie rozciągały się mokradła, więc niezbędne było wykopanie kanałów dla osuszenia terenu.
Wiele zabudowań jest murowanych z XIX/XX w., mniej liczne szachulcowe (zwłaszcza gospodarcze)
Istniejący tu kościół szachulcowy z 1763 r. spłonął 3 XI 1971 r. wskutek podpalenia. Nową świątynię św. Jana Kantego (dla parafii utworzonej w 1974 r.) wzniesiono w latach 1972-81 wg projektu Józefa i Jerzego Hermanowiczów. Wyposażenie wnętrza wykonał Adam Chyrek, obraz patrona kościoła z 1978 r. w ołtarzu gł. jest
dziełem Alojzego Golda z Rudy Śląskiej.
Między Niegosławiem a lasem karwińskim leży MARZENIN o rozproszonej zabudowie. Został założony jako kolonia w 1765 r., gdy przybyło tu 25 rodzin z Polski (byli to katolicy, stąd pierwotna nazwa osady Marienthal).
NOWY DWÓR – wieś w gminie Skwierzyna, 10 km na płn.wsch. od miasta, przy szosie do Wiejc, na prawym brzegu Warty.
Powstała prawdopodobnie w XVI w. w czasie zagospodarowywania terenów na prawym brzegu Warty.
Obok wsi dworskiej istniała także osada olęderska Nowydom, założona zapewne w XVII w.
Na stoku doliny Warty rozciąga się park z pocz. XIX w. (10,50 ha), którego gł. elementem jest łukowate starorzecze. Znajdują się w nim ruiny pałacu klasycystycznego z pocz. XIX w. Na skraju parku wznosi się kościół
Najśw. Serca Pana Jezusa z XIX w., neogotycki, ale nietypowo dla tego stylu otynkowany. Po drugiej stronie
drogi znajdują się pozostałości obszernego dawnego folwarku.
OBORNIKI – miasto powiatowe w woj. wielkopolskim, przy ujściu Wełny do Warty; 17 900 mieszk.
Nazwa wskazuje, że pierwotnie była tu osada służebna hodowców bydła. Przy przeprawie przez Wartę powstał gród książęcy i królewski, obok którego zlokalizowana została osada handlowa, a na pocz. XIV w. – miasto. Pierwsza wzmianka z 1279 r. Prawa miejskie prawdopodobnie z 2 poł. XIII w., odnowione w 1480 r. Za
czasów Kazimierza Jagiellończyka na miejscu grodu zbudowano murowany zamek, który dotrwał do najazdu
szwedzkiego. Na pocz. XIX w. ulokowano tu siedzibę powiatu. W powstaniu Wiosny Ludów nie powiodła się
próba zajęcia miasta przez oddział Mikołaja Dobrzyckiego (patrz Bąblin). Od 2 poł. XIX w. nastąpił rozwój
zakładów przemysłu spożywczego i cegielni.
Oborniki nie miały obwarowań, obronę stanowiło samo położenie miasta. Funkcję bramy miejskiej (cło, kontrola) spełniał bród na Warcie. Zabudowa średniowieczna z Rynkiem (dawnym placem targowym) pośrodku
rozłożyła się wąskim pasem między rzeką a krawędzią terasy od północy. W zabudowie Rynku najstarszy jest
dom nr 8, parterowy z poł. XIX w. Na kamienicy nr 4 znajduje się odsłonięta 9 V 1989 r. tablica upamiętniająca
650-lecie pierwszej wzmianki o mieście. W południowej pierzei stoi ciąg dwukondygnacyjnych kamienic (nr 1418) z ok. 1900 r., z secesyjną dekoracją ścian. Przy ul. Nadbrzeżnej zachował się nietynkowany spichrz z końca
XIX w., z szachulcową górną kondygnacją. Po dawnym klasztorze franciszkanów z 1768 r. przy ul. Sądowej
pozostały zrujnowane mury. Dom nr 4 przy tej ulicy, wybudowany w 1879 r., to dawna siedziba sądu grodzkiego. Na domu przy ul. Powstańców Wlkp. 10 znajduje się tablica upamiętniająca miejsce wydania w 1918 r.
rozkazu wymarszu do powstania.
Nieco na płn.zach. od Rynku wznosi się kościół farny NMP Wniebowziętej, gotycki z XV/XVI w., niską
wieżą oraz dobudowaną nieco później nawą płn. Strop pochodzi z okresu odbudowy po spaleniu w 1814 r.,
kruchtę, zakrystię i prawą kaplicę dobudowano w 1926 r. Wewnątrz polichromia Teodora Szukały z 1963 r. oraz
rzeźby z XVII i XVIII w., m.in. wczesnobarokowa płaskorzeźba Matki Boskiej Różańcowej. Przy kościele stoją
plebania i dom sióstr z końca XIX w. oraz grota z lat dwudziestych XX w. W sąsiedztwie, przy ul. Piłsudskiego
9, znajduje się eklektyczny dom z pocz. XX w., w którym od 1922 r. była siedziba magistratu obornickiego. Po
przeciwnej stronie ulicy wznoszą się gmachy Gimnazjum nr 3 (starsza część pochodzi z ok. 1905 r.) i poczty z
XIX/XX w. (z narożną wieżyczką). Naprzeciw poczty w 2002 r. ustawiono figurę Matki Boskiej (na miejscu
zniszczonej przez hitlerowców). Przy ul. Piłsudskiego stoi wiele ładnych budynków, m.in. dom neoklasyczny nr
26 z końca XIX w. oraz budynek nr 47 z XIX/XX w. w formie dworków (obecnie siedziba sądu). Przed Urzędem Miasta i Gminy w sierpniu 2000 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą 20-lecie „Solidarności”. Główna część
Szpitala Powiatowego przy ul. Szpitalnej to zabytkowy budynek z 1900 r.
W małym parku przy ul. Lipowej znajduje się głaz o ciekawym kształcie – pomnik poległych w czasie II
wojny światowej, odsłonięty w 1965 r. Przy tej ulicy zwraca uwagę neogotycki kościół poewangelicki św. Józefa z 1900 r. Jego 90-metrową wieżę, zniszczoną podczas II wojny światowej, zrekonstruowano w 1999 r. Obok
kapliczka Matki Boskiej Fatimskiej z 1996 r. oraz przebudowana pastorówka z ok. 1900 r. Do kościoła przylega
83
cmentarz, na którym w zbiorowym grobie pochowano 10 powstańców poległych w styczniu i lutym 1919 r. na
płn. froncie walk. Naprzeciwko kościoła stoją willa z pocz. XX w. (wybudowana jako służbowe mieszkanie
starosty, ostatnio odnawiana) i gimnazjum z 1909 r., rozbudowane w latach 1925-27 (obecnie Liceum Ogólnokształcące). Po przeciwnej stronie ul. Lipowej zachował się kościół ewangelicko-augsburski sprzed 1850 r., z
ryglowym szczytem (obecnie sala gimnastyczna).
Przy ul. Kopernika 10, w budynku z lat 1971-73, ma siedzibę Biblioteka Publiczna. Nosi ona imię urodzonego w pobliskim Obrzycku Antoniego Małeckiego (1821-1913), badacza literatury, historyka i filologa, profesora
uniwersytetów w Krakowie, Innsbrucku i Lwowie – co upamiętniono tablicą.
Na prawym brzegu Wełny (na dawnym Przedmieściu Obrzyckim) stoi szachulcowy kościół Świętego Krzyża
z 1766 r. Jego wyposażenie późnobarokowe i rokokowe pochodzi z okresu budowy. W ołtarzu gł. umieszczono
krucyfiks z poł. XVI w., o tradycjach gotyckich. Późnobarokowa bramka z końca XVIII w. od strony skrzyżowania zaświadcza o podniesieniu się poziomu terenu.
Na płn.zach. od tego kościoła rozciąga się teren osiedla mieszkaniowego, wybudowanego w latach osiemdziesiątych XX w. Na jego terenie wznosi się kościół Miłosierdzia Bożego z 1999 r. (arch. Radosław Piechanowski). Przy ul. Czarnkowskiej, na skraju terenów leśnych, w 1998 r. wybudowano nowoczesną, chętnie odwiedzaną krytą pływalnię. Przy ul. Chłopskiej stoi nad Wełną kompleks obiektów wielkiego młyna „Słonawy”,
dawniej o napędzie wodnym, powstałego w kilku etapach w latach 1884-1908.
W obrębie osiedla domów jednorodzinnych w płn. części miasta, przy ul. Paderewskiego, w 1984 r. odsłonięto głaz-pomnik Ignacego Jana Paderewskiego. Wybitny artysta i polityk był uroczyście witany na dworcu w
Obornikach, gdy 26 XII 1918 r. przejeżdżał z Gdańska do Poznania (jego przyjazd przyczynił się do wybuchu
powstania wielkopolskiego).
Na prawym brzegu Wełny po wsch. stronie szosy do Czarnkowa, 2,5 km na północ od centrum Obornik, położona jest osada RUDKI (obecnie w granicach miasta). Zachował się tu piętrowy dwór z pocz. XX w., w typie
willi, z wieżyczką z boku, ostatnio nieużytkowany. Obok resztki parku i pozostałości zabudowań folwarcznych z
końca XIX i pocz. XX w.
W odl. 3 km na zachód od miasta leży nad Wartą wieś SŁONAWY. Jej nazwa, znana od 1403 r.,, świadczyć
może o pojawianiu się tu dawniej słonych źródeł. W 1700 łożono tu osadę olęderską 1700.
OBRZYCKO – miasto w pow. szamotulskim, na lewym brzegu Warty przy ujściu do niej Samy; 2200
mieszk.
Tutejszy gród kasztelański wzmiankowany był w 1238 r. jako Oberiz. Przed 1390 r. przeszedł on w ręce Nałęczów, którzy wkrótce wystarali się o prawa miejskie dla Obrzycka. Ponowna, bardziej udana lokacja nastąpiła
w 1638 r. staraniem hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła. Później tutejsza majętność należała
do Radomickich i Mielżyńskich, by następnie stać się ośrodkiem wielkich dóbr rodziny Raczyńskich. Należały
do nich w latach 1738-1945, a od 1825 r. Obrzycko było siedzibą ordynacji (majoratu).
Pierwszym ordynatem był Atanazy Raczyński (1788-1874), młodszy brat hrabiego Edwarda. Zapoczątkował
zniemczoną linię rodziny. Pełnił funkcję ambasadora pruskiego w Kopenhadze, Lizbonie i Madrycie. Mieszkał
głównie w Berlinie, gdzie stworzył galerię ponad 200 cennych dzieł malarstwa i rzeźby z XV-XVII r. (obecnie w
Muzeum Narodowym w Poznaniu).
Powstańcy wielkopolscy wyzwolili miasto na pocz. stycznia 1919 r., a potem walczyli pod Czarnkowem i
Wieleniem. W 1934 r. Obrzycko utraciło prawa miejskie, które zostały przywrócone w 1990 r.
Po wybudowaniu obwodnicy drogowej jest to ciche miasteczko z licznymi starymi domami. W centrum
znajduje się brukowany Rynek, który powstał poprzez częściowe zabudowanie trójkątnego placu targowego
(jego zach. część nosi nazwę pl. Kościuszki; stoi na nim figura Chrystusa z 1927 r.). Pośrodku Rynku wznosi się
barokowy ratusz z poł. XVII w., z kwadratową wieżą, nietynkowany z tego powodu, że w XIX w. zamieniono
go na spichrz, przywrócony do pierwotnej funkcji w latach 1962-65. Na płd. ścianie wmurowano marmurowe
renesansowe obramienie okienne z 1527 r., z niemieckim napisem wyjaśniającym jego sprowadzenie przez Atanazego Raczyńskiego w 1843 r. z klasztoru w Batalha we wsch. Portugalii (wewnątrz wmontowano witraż z
herbem Obrzycka), oraz tablicę z 1969 r., upamiętniającą wyruszenie oddziału powstańców wielkopolskich.
W centrum Obrzycka znajduje się ciekawy zespół niskiej zabudowy o charakterze małomiasteczkowym, z
których kilkanaście budynków (szachulcowych i murowanych) pochodzi z 1 poł. XIX w. Najstarszy jest dożywający kresu istnienia dom z XVIII/XIX w. przy ul. Marcinkowskiego 4. Godne uwagi są też dom szczytowy
przy Rynku 4 i budynki z bramami przejazdowymi przy Rynku oraz ulicach Dworcowej i Staszica. U zbiegu ulic
Dworcowej i Kruppika stoi dawna synagoga z końca XIX w., w której później mieściło się kino. Przy ul. Dworcowej 27 znajduje się nietynkowany młyn z 1870 r.
Na wsch. skraju miasta położony jest pl. Lipowy, powstały w końcu XVIII w., który wg tradycji miał być
ośrodkiem nowego miasta (co do tego brak jednak dokumentów lokacyjnych). Stoi przy którym stoi m.in. budynek szkoły z 1900 r. Środek placu zajmuje dawny kościół ewangelicki, neobarokowy z 1911 r., który w latach
1986-89 poddano nieukończonej przeróbce na dom kultury. Przed nim 9 V 1985 r. odsłonięto głaz z metalową
84
tablicą ku czci ofiar hitleryzmu i poległych za wolność, niepodległość i utrwalanie władzy ludowej. W płd. części Obrzycka, przy ul. Stawnej, znajduje się lasek z pomnikową grupą 53 „sosen nad Samą”.
Po zach. stronie obwodnicy wznosi się barokowy kościół kopułowy św. Piotra i Pawła z lat 1714-56 (proj.
Pompeo Ferrari), jednonawowy z transeptem, przedłużony od zachodu w latach 1906-09 (arch. Roger Sławski).
Podział na starą i nowszą część jest widoczny także wewnątrz, gdzie partia barokowa wyróżnia się rokokowym
wyposażeniem z ok. 1780 r. W ołtarzu gł. pod zasuwą znajduje się obraz Matki Boskiej Niepokalanej z końca
XVIII w. W transepcie po prawej wisi duży obraz Ostatnia Wieczerza z 1609 r. (dzieło hiszpańskiego malarza
Eugenio Caxesa), a po lewej ustawiono nagrobek prymasa Ignacego Raczyńskiego, odlany w Berlinie wg modelu Ludwika Wilhelma Wichmana z 1841 r. W krypcie pod kościołem pochowano członków rodziny Raczyńskich.
Ignacy Raczyński (1741-1823) urodził się w Barcinie. Po ukończeniu szkoły jezuitów w Bydgoszczy wstąpił
do tego zakonu, a po kasacie jezuitów został na krótko proboszczem w Brodnicy. Potem był kanonikiem, a od
1793 r. biskupem w Poznaniu. Arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski wybrano go w 1805 r. – w burzliwym okresie wojen napoleońskich, co nie pozostało bez wpływu na jego rządy, z których został zwolniony w
1818 r. Przebywał potem w Rzymie, zmarł w Przemyślu, a pochowano go w Brzozowie (Małopolska). W 1854
r. Atanazy Raczyński przeniósł jego prochy do kościoła w Obrzycku.
W sąsiedztwie stoi neogotycki budynek dawnej ochronki z 1880 r. (z herbem Raczyńskich nad wejściem), a
po przeciwnej stronie ulicy – plebania z końca XIX w. Po zach. stronie kościoła rosną wierzby o obw. do 640
cm. Nieco na północ od kościoła, przy ujściu Samy do Warty, zachowało się grodzisko stożkowate o obw. ok.
150 m, miejsce dawnego grodu kasztelańskiego. Znaleziono na nim skarb z X/XI w., zawierający 508 różnego
rodzaju monet srebrnych (w tym arabskie i bizantyjskie), łącznej wagi 8 kg.
Za Samą, na skraju lasu, znajduje się cmentarz. Spoczywa na nim Marian Schwartz (1906-2001). Na prawym
brzegu Warty leży ZIELONA GÓRA – oddzielna wieś, a właściwie przedmieście Obrzycka. Zostało ono założone przed 1757 r.
Zabudowa wsi jest rozciągnięta równolegle do Warty. Zachował się tu zespół starych budynków, z których
najciekawszy jest dom z poł. XIX w. przy ul. Wiejskiej 5, kryty dachem naczółkowym, z widoczną ścianą ryglową. Na samą Wartą położone jest dawne nadleśnictwo z ok. 1900 r. (rosną przy nim okazałe dęby u lipa),
przy ul. Zamość 2 stoi dom z poł. XIX w. w formie dworków, kryty dachem czterospadowym.
Po zach. stronie zabudowań Zielonej Góry, na wysokim brzegu Warty, znajduje się pałac Raczyńskich,
wzniesiony jako mały dwór w XVIII w., powiększony w latach 1856-57 i przebudowany w latach 1906-10. Jest
to piętrowa budowla z neobarokowymi elewacjami i kwadratową wieżą w narożniku. Nad wejściem umieszczono kartusz z herbem Nałęcz i łacińskim napisem Życie poświęcić prawdzie. Wewnątrz w pomieszczeniach parterowych zachowały się częściowo dekoracja sztukatorska i boazerie. Po II wojnie światowej istniał tu dom Funduszu Wczasów Pracowniczych, a obecnie pałac należy do Uniwersytetu A. Mickiewicza.
Przed pałacem znajduje się duży klomb z pomnikiem upamiętniającym jego urządzenie w latach 1862-63.
Wokół klombu i w obrębie parku ułożono wiele głazów narzutowych (największy z nich, ustawiony pionowo,
ma obw. 500 cm). Po obu stronach pałacu w 2 poł. XIX w. wzniesiono murowano-szachulcowe oficyny. Oficyna
zach. jest połączona z pralnią, a przy niej zbudowano ostatnio podobny pawilon noclegowy. Dalej na zachód stoi
budynek bażantarni z ok. 1910 r., kryty dachem mansardowym, zwieńczony drewnianą wieżą mieszczącą gołębnik. W płn. części parku zachowała się żeliwna altana z końca XIX w.
Po zach. stronie parku znajduje się dawny folwark, z rządcówką i zaniedbanymi zabudowaniami gospodarczymi z końca XIX w. Obecnie obiekt jest gruntownie remontowany.
W Zielonej Górze urodzili się trzej bracia Adamscy: Stanisław (1875-1967) – działacz Naczelnej Rady Ludowej w okresie powstania wlkp. i od 1930 r. biskup katowicki; Walerian (1885-1965) – kanonik, działacz młodzieżowy i socjolog; Jan (1887-1966) – profesor bakteriologii i wirusologii.
PARKOWO – duża wieś w gminie Rogoźno, położona 9 km na płn.wsch. od Obornik, przy linii kolejowej
Poznań–Piła.
Pierwsza wzmianka z 1391 r. (Parcowo). Od 1444 r. była to własność Grudzińskich z pobliskiej wsi Grudna,
którzy zgromadzili znaczne dobra. W XVIII w. lokowano tu miasteczko Sławkowo, które jednak nie rozwinęło
się, a po założeniu miejskim nie pozostało śladu. W 1927 r. odkryto we wsi grób skrzynkowy sprzed 2600 lat (z
okresu kultury pomorskiej), wewnątrz którego znajdowały się popielnice gliniane, wiele mniejszych naczyń,
kubki i przedmioty metalowe.
Barokowo-klasycystyczny kościół NMP Królowej Świata, zbudowany w latach 1780-1802, jest budowlą
unikatową w Wielkopolsce, a zapewne i w Polsce. Ma kolistą część centralną zwieńczoną kopułą, wokół której
rozmieszczono ciąg ośmiu bocznych kaplic krytych dachem półkopulastym. W ołtarzu gł. znajduje się obraz
patronki świątyni – dzieło szkoły hiszpańskiej z XVII/XVIII w. Wota przy nim pochodzą częściowo z XVIII w.
Przy kościele stoi drewniana dzwonnica zapewne z 1 poł. XIX w.
85
PĘCKOWO – wieś w gminie Drawsko, położona 9 km na płd.zach. od Wielenia, przy szosie Drawski
Młyn–Piłka.
Była to własność królewska, a potem szlachecka w dobrach wieleńskich. Pierwsza wzmianka z 1458 r.
(Panczkowo).
Późnośredniowieczna metryka wsi jest powodem jej zwartej zabudowy na planie wielodrożnicy. Zachowało
się tu sporo starych budynków mieszkalnych i gospodarczych, nawet z pocz. XIX w. Kościół św. Ignacego Loyoli z 1909 r. otrzymał nowoczesną bryłę w czasie gruntownej przebudowy w latach 1984-86.
W rozwidleniu wylotów do Drawska i Drawskiego Młyna w 1998 r. ustawiono pod krzyżem kamienie z orłem, napisem ku czci obrońców Ojczyzny i datami z historii najnowszej. Przy ul. Powstańców Wlkp. znajduje
się kapliczka z rzeźbą Chrystus Frasobliwy. Ustawiono ją w 1995 r. na miejscu poprzedniej, zniszczonej przez
hitlerowców w 1941 r. Nieco dalej stoi figura św. Jana Nepomucena, odbudowana w 1982 r.
Urodził się tu Józef Noji (1909-43), znany sportowiec – biegacz na długich dystansach. W 1936 r. na olimpiadzie w Berlinie zajął piąte miejsce w biegu na 5 km, poprawiając rekord Polski. Jako „niebezpieczny” dla
hitlerowców został aresztowany w Warszawie i zamordowany w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Jego
pamięć czci się na imprezach sportowych, organizowanych w okolicznych miejscowościach. Wystawiono mu
pomniki w Drawskim Młynie i Drezdenku, jego imię noszą stadiony w Drezdenku i Wieleniu, a w rodzinnej wsi
został uczczony metalową tablicą wmurowaną na kościele.
Mieszkająca w dobrach wieleńskich rodzina Nojów została odnotowana już w 1638 r. Prawdopodobnie nazwisko to wywodzi się od niemieckiego neu (= nowy) – nowy osadnik. Choć zgodnie z normą ogólnopolską
nazwisko Noji przybiera w drugim przypadku formę Nojego, tutejsi mieszkańcy mówią: Noja i tak też nazywają
się ulice w Drawsku i Pęckowie.
PIŁKA – duża wieś w gminie Drawsko, położona 14 km na płd.zach. od Wielenia, nad Miałą.
Według zapiski z 1595 r. do wsi Pęckowo należała Piła (= tartak o napędzie wodnym), w której tną tarcice,
które spuszczają Notessią do Sczeczina, a drugie do Poznania i do Rathay [Rataje koło Chodzieży], wsi królewskiej p. Stanisława z Gorki dzierżawy, wożą. Której, gdyby dostatek czamrów [kloców] dano, wydać może tarcic
na dwie trafcie [tratwy], a na traftę bierzą kop 24 et ultra [czyli 1440 sztuk tarcicy lub więcej]. [...] Tamże są 2
ogrodnicy, którzy stawów strzegą. Rozwój wsi nastąpił w XVIII w., kiedy wojewoda smoleński Piotr Sapieha
sprowadził tu osadników i ufundował w 1765 r. kościół.
Zabudowa wsi składa się z centralnej części skupionej przy kilku drogach zbiegających się w rejonie mostu
na Miale, o w miarę zwartym układzie, oraz wielu przysiółków i pojedynczych gospodarstw na śródleśnych
enklawach w okolicy. Zachowało się wśród nich nieco starych domów (niektóre jeszcze z końca XVIII w.).
Pośrodku gł. skrzyżowania stoi figura Chrystusa, wystawiona w 1919 r. w podzięce za odzyskaną wolność.
Obecny neoromański kościół NMP Wniebowziętej z kwadratową wieżą, stojący na otoczonym drzewami pagórku górującym nad rzeczką, wybudowano w 1869 r., a w 2004 r. gruntownie odremontowano. Wewnątrz w
ołtarzach z 2 poł. XIX w. umieszczono starsze rzeźby ludowe. Pod chórem znajduje się tablica poświęcona Józefowi Chociszewskiemu, który w tej świątyni został ochrzczony.
Niewielkie jeziora w okolicy: Orzełek wzm. 1565; Piaseczno 1565; nad jez. Rakówko (też 1565) była osada
Rakowa wzm. 1515
Przy leśnym trakcie z Piłki do Sierakowa, 2 km na płd.wsch. od Borzyska Młyna, leżała wieś Bronice Według wzmianki z 1568 r. było w tym miejscu uroczysko Błonice (Blonice Vroczysko). Osadę olęderską założono
tu w 1753 r. i istniała ona do II wojny światowej. Obecnie rośnie tutaj las, a jedyną pozostałością po osadzie są
resztki cmentarza z pozostałościami nagrobków.
Przy drodze leśnej 3 km na zachód od wsi ustawiono krzyż w miejscu, gdzie 9 II 1927 r. zginął tragicznie
Piotr Lala.
PIOTROWO – wieś w gminie Obrzycko, położona 3 km na płn.zach. od miasta, na skrzyżowaniu szos do
Czarnkowa, Poznania i Wronek.
Wzmiankowana w 1280 r. jako wieś książęca Pothrowo na prawie niemieckim, z której dochody Przemysł II
pozwolił pobierać dominikanom z Wronek tak długo, aż nie zakończą budowy klasztoru. Potem była własnością
prywatną, ale po 1432 r. opustoszała. W 1613 r. założono ją na nowo jako Petrawe i osadzono tu kolonistów
niemieckich.
Zabudowania wsi rozciągnięte są na dł. 1,5 km wzdłuż dwóch trójkątnych placów, położonych jeden za drugim. Pośrodku płn.-zach. placu wznosi się bezstylowy kościół poewangelicki Najśw. Serca Pana Jezusa z 1839
r., o konstrukcji szachulcowej, z wieżą o baniastym hełmie. Po przeciwnej stronie szosy zwracają uwagę solidnie
zbudowane, podobne do siebie domy nr 61 i 62 z pocz. XX w. Obok zachował się odcinek starej alei lipowej.
Najstarszy we wsi, z poł. XIX w., jest domek szachulcowy nr 53. Na skraju wsi od strony Obrzycka stoi budynek dawnego zajazdu (nr 43, obecnie klub).
86
W odl. 1 km na północ od Piotrowa, po wsch. stronie szosy do Czarnkowa, leży osada ANNOGÓRA. Na zalesionym wale wydmy typu podłużnego znajduje się tu dawny pałacyk myśliwski Radziwiłłów z pocz. XX w.
(do niedawna był w nim ośrodek wczasowo-kolonijny), a przy nim mała oficyna z tego samego czasu.
PŁAWISKO – samotna leśniczówka stojąca 8 km na płn.zach. od Sierakowa, przy trakcie drezdenkowskim.
Na południe od niej, w miejscu gdzie dawniej było gospodarstwo, urządzono duży parking z ławkami i dwoma
murowanymi wiatami przystosowanymi do rozpalania ognia. Przy trakcie w przeciwnym kierunku, 200 m od
leśniczówki, znajduje się grób urządzony w 1925 r. trzech powstańców wielkopolskich z kompanii szamotulskiej. Polegli oni w pobliżu 5 VI 1919 r.
PODLESIE – nieduża wieś w gminie Oborniki, położona wśród lasów 14 km na płn.zach. od miasta.
Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1425 r. (Podlesche). W latach 1465-1573 była wymieniana wśród posiadłości rodziny Ostrorogów, a później należała do właścicieli Szamotuł.
Dom nr 17 to dawna szkoła z pocz. XX w. Naprzeciwko niej rośnie dąb o obw. 400 cm. Przy asfaltowej drodze w kierunku Kiszewa znajdują się zrujnowane zabudowania leśniczówki (ma być w tym miejscu budowany
nowy obiekt).
POTRZEBOWICE – osada w gminie Wieleń, 4 km na południe od miasta, przy drodze do Miałów. Rozwinęły się w XIX w. jako ośrodek administracji rozległych dóbr leśnych książąt Hohenzollern-Siegmaringen. Pamiątką tego jest piętrowy dwór z lat trzydziestych XIX w., później przebudowany. Obecnie znajduje się w nim
siedziba Nadleśnictwa. Wokół rozciągają się pozostałości parku z XVIII-XIX w. (6,05 ha). Ta kępa liściastej
roślinności ochroniła Potrzebowice przed zniszczeniem w czasie pożaru w 1992 r. Przy Nadleśnictwie rośnie
grupa cisów, uznana za pomnik przyrody, a naprzeciwko ładnie urządzono parking i miejsce odpoczynku. Po
płd. stronie dworu stoi kamienna oficyna z końca XIX w. Wśród zabudowań osady znajduje się także leśniczówka Dziewanna. Wśród krzewów przy drodze wiodącej na zachód znajduje się rzeźbiona kompozycja plastyczna, upamiętniająca tutejszych lasów i osad przed wspomnianym pożarem.
RADGOSZCZ – wieś w gminie Międzychód, położona 4 km na północ od miasta, na wzniesieniu 56 m
n.p.m. górującym nad Jez. Radgoskim.
W nazwie wsi znajduje się staropolski rdzeń gozd’, oznaczający las. Pierwsza wzmianka w dokumencie starosty wielkopolskiego Domarata z Pierzchna z 1378 r. dotyczy zamiany należących do cystersów z BledzewaZemska wsi Radgoscze i Muchocin z kasztelanem starogrodzkim Mikołajem z Bytynia na Rokitno. Od XV w.
wieś wchodziła w skład dóbr międzychodzkich. W 1890 r. znaleziono tu skarb kilkuset monet polskich i pruskich z lat 1663-1758 (zapewne ukryty w czasie przemarszu wojsk rosyjskich w czasie wojny siedmioletniej).
Na początku okupacji hitlerowskiej Niemcy urządzili tu getto dla nielicznej ludności żydowskiej z okolic Międzychodu.
Wśród zabudowań wsi zwraca uwagę ładnie odnowiony dom nr 17 – drewniany konstrukcji zrębowej, pochodzący z lat ok. 1790, chyba najładniejszy na całym terenie Puszczy. Po wsch. stronie Radgoszczy w latach
1977-81 wybudowano fermę krów.
RĄPIN – wieś w gminie Drezdenko, położona 6 km na południe od miasta po obu stronach szosy do Międzychodu, o rozproszonym układzie zabudowy ciągnącym się dość wąskim pasem o długości 7 km.
Jest to dawna osada olęderska, założona w 1747 r., gdy osadzono tu 22 kolonistów przybyłych z terenu Polski.
Poewangelicki kościół Nawiedzenia NMP, neogotycki z wieżą od frontu, powstał w latach 1898-1903, a
świątynią parafialną jest od 1994 r. Od II wojny światowej posługę pasterską sprawuje tutaj zgromadzenie kanoników regularnych z Krakowa. Obok kościoła w okresie międzywojennym wzniesiono okazałą pastorówkę (dziś
plebanię), piętrową na kamiennej podmurówce. Na przeciwległym krańcu wsi stylowy budynek dawnego nadleśnictwa Rąpin.
ROSKO – duża wieś w gminie Wieleń, położona 10 km na wschód od Wielenia, przy szosie Czarnków–
Drezdenko, na skraju doliny Noteci
O starym osadnictwie świadczą liczne znaleziska archeologiczne oraz wzmianki o czworobocznym grodzisku na łąkach nadnoteckich. Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1298 r., gdy przeszła z rąk królewskich
na kasztelana wieleńskiego Wincentego z Szamotuł. Jej nazwa wywodzi się od rogu (Rogsko) albo też od strumienia Roś. Przez wieki wchodziła w skład dóbr wieleńskich. Żołnierze radzieccy zamordowali tu 26 I 1945 r.
dwóch generałów włoskich (pochowano ich na cmentarzu ewangelickim, a później ekshumowano do Włoch).
Zabudowania wsi rozłożyły się wzdłuż szosy (ul. Powstańców Wlkp.) i uliczek bocznych, niekiedy dość
stromo opadających ku dolinie. Niektóre domy pochodzą jeszcze z XIX w., a najciekawiej wygląda zabudowa
ul. Mężykowskiej, przebiegającej po pochyłości terenowej. Na szczególną uwagę zasługuje zespół zabudowań
dawnego zajazdu (ul. Powstańców Wlkp. 39) z poł. XIX w. z kamieni i cegieł, zamkniętych w czworobok, z
bramami wjazdowymi umieszczonymi w bocznych budynkach.
Neogotycki kościół św. Stanisława, z ciosów kamiennych uzupełnianych cegłami, pochodzi z lat 1856-59.
Wewnątrz neobarokowy ołtarz gł. pochodzi z XIX w., wczesnobarokowy lewy ołtarz boczny – z ok. 1630 r., a
87
rokokowy prawy ołtarz – z następnego wieku. Na uwagę zasługują też późnobarokowa ambona z 2 poł. XVIII
w. oraz porcelanowe świeczniki. Tablicą na zewnętrznej ścianie prezbiterium upamiętniony jest ks. Antoni Niedbał (1872-1941), proboszcz w Rosku od 1917 r., zamordowany w poznańskim Forcie VII. W sąsiedztwie świątyni znajduje się zbiorowa mogiła z okazałym pomnikiem siedmiu powstańców poległych w 1919 r. w czasie
walk w okolicy. Po przeciwnej stronie szosy stoi plebania z 1858 r., a przy niej dawna kuźnia kamienna (obecnie
zamieniona na garaż).
Obok kościoła wznosi się piętrowa szkoła z pocz. XX w., z żółtych cegieł. Przy nim niedawno odtworzono
starą studnię. Inny budynek szkolny, parterowy z dachem mansardowym, powstał w latach dwudziestych XX w.
po drugiej stronie szosy nieco za zachód. Dalej przy szosie w kierunku Wielenia, przed domem przy ul. Powstańców Wlkp. 7, upamiętniono w 1960 r. miejsce gdzie 7 II 1919 r. poległ pierwszy powstaniec. Po przeciwnej stronie szosy znajduje się ładna kapliczka św. Antoniego z 1 poł. XX w.
W odl. 2 km na płd.wsch. od gł. części wsi znajduje się ROSKO KOLONIA, zespół zabudowań założonych
w XIX w. przy dwóch brukowanych drogach zbiegających się pod kątem prostym. Nie ma tu już kościoła (pozostało po nim kamienne ogrodzenie), zachowała się za to dawna pastorówka (dom nr 13) z poł. XIX w., wraz z
budynkami gospodarczymi wzniesiona z kamieni polnych. Z powstałymi w XIX i XX w. osadami kolonistów
związana jest dawna szkoła z pocz. XX w., stojąca samotnie przy szosie w kierunku Czarnkowa.
W oddali na południe od wsi znajdują się zabudowania stacji kolejowej na nieczynnej już linii Krzyż–
Inowrocław, z budynkiem dworca z 1896 r. i ośmioboczną wieżą ciśnień z 1906 r.
ROŻNOWO – wieś w gminie Oborniki, położona 6 km na płn.wsch. od miasta, przy szosie i linii kolejowej
Poznań–Piła, na wsch. skraju Puszczy istniejącego już tartaku wodnego.
Pierwsza wzmianka z 1387 r. (Rosznovo). Należała do właścicieli Skoków i Objezierza, a od 1428 r. była
gniazdem rodowym Jastrzębów Rożnowskich. W nazwach ulic upamiętniono trzy postacie związane z Rożnowem. W XVII w. wieś była własnością Mikołaja Skrzetuskiego (1610 lub 1615-72), pułkownika husarii, który
odznaczył się w czasie obrony Zbaraża (Henryk Sienkiewicz uwiecznił go w Trylogii pod imieniem Jan). Stąd
pochodził Włodzimierz Bonawentura Krzyżanowski (1824-87), uczestnik amerykańskiej wojny secesyjnej, w
której dosłużył się stopnia generał, potem pierwszy gubernator Alaski. Ostatnie lata życia spędził tu i zmarł
Franciszek Mickiewicz (1795-1862), którego po powstaniu listopadowym brat Adam wydostał z obozu dla internowanych i urządził w pobliskim Łukowie.
Barokowy kościół św. Katarzyny wzniesiono przed 1798 r. staraniem właściciela wsi, kasztelana biechowskiego Józefa Gliszczyńskiego. Wewnątrz polichromia Stefana Derbicha z 1960 r. i witraże Marii PowaliszBardońskiej z lat 1982-89. Ołtarz gł., rzeźby w ołtarzach bocznych w chrzcielnica pochodzą z końca XVIII w.
Na ścianach zewnętrznych znajduje się zespół tablic pamiątkowych, m.in. na płd. ścianie prezbiterium epitafium
fundatora świątyni († 1799). Na cmentarzu przykościelnym znajduje się m.in. grób Franciszka Mickiewicza.
Stojąca obok dzwonnica upamiętnia wybór Karola Wojtyły na papieża w 1978 r. i odzyskanie suwerenności w
1989 r.
W sąsiedztwie parku położony jest folwark, z zabudowaniami częściowo pochodzącymi z XIX w.
RZECIN – wieś w gminie Wronki, położona wśród lasów 8 km na płn.zach. od miasta, przy szosie Sieraków–Czarnków.
Po raz pierwszy Wrecen pojawił się w dokumencie księcia Przemysła II dla dominikanów z Wronek, w którym otrzymali oni prawo łowienia ryb w tak nazywającym się jeziorze. Wieś została założona w 1697 r. jako
Rzecień, osada typu przejściowego do osad olęderskich. Mieszkańcy tutejsi zaliczani byli do grupy etnicznej
Mazurów Wieleńskich. Dnia 28 VIII 1939 r. doszło tu do wystąpień antyniemieckich; w odwecie za to na przełomie lat 1939 i 1940 hitlerowcy aresztowali 11 tutejszych Polaków (sześciu z nich już nie wróciło).
Zabudowania (przy szosie skupione, na pozostałym obszarze rozproszone) rozłożyły się ciekawie na skraju
terenu wydmowego, dookoła Jez. Rzecińskiego. W odl. 900 m na płd.wsch. od rozwidlenia z kapliczką znajduje
się przy skraju lasu pomnik partyzantów Armii Czerwonej i polskiego ruchu oporu.
W nocy 20/21 IX 1944 r. wylądowała tu 16-osobowa grupa zwiadowców radzieckich i polskich, która miała
stanowić wsparcie dla oddziału Mikołaja Kozubowskiego. Najprawdopodobniej wskutek pomyłki pilota zrzut
nastąpił na Rzecin, w którym stacjonował akurat oddział Wehrmachtu. Niemcy niezwłocznie przystąpili do
obławy na skoczków, ukrywających się w zaroślach nadjeziornych i w okolicach leśniczówki Lutyniec. Zaledwie siedmiu zwiadowcom udało się ujść; trzech zostało ujętych, reszta zginęła. Odsłonięty w 1969 r. pomnik stoi
na miejscu śmierci dowódcy grupy, Szłykowa.
Jez. Rzecińskie pojawiło się po raz pierwszy jako lacus Wrecen w dokumencie księcia Przemysła II dla dominikanów z Wronek, którzy w 1279 r. otrzymali prawo łowienia tu ryb. Obecnie znajduje się w ostatniej fazie
zanikania. Szczątkowa tafla wody jest niedostępna, gdyż otaczają ją nadbrzeżne mokradła, dno zaś pokrywa
gruba warstwa mułu. Wokół wykształcił się pas łąk.
SANTOK – wieś gminna w pow. gorzowskim, położona na prawym brzegu Noteci i Warty w rejonie połączenia obu rzek, przy szosie Gorzów Wlkp.–Drezdenko i linii kolejowej Kostrzyn–Krzyż.
88
Nazwa wsi nawiązuje do położenia (staropolskie sątok = spływ rzek). Od VII/VIII w. istniał tu ważny strategicznie gród, który Gall Anonim nazwał królestwa strażnicą i kluczem. Stanowił on główny element obrony
Polski przed napadami Pomorzan, a potem Brandenburczyków. Była tu także siedziba kasztelanii (od poł. XII
w.) i komora celna oraz węzeł traktów komunikacyjnych z Wielkopolski na północ i zachód. Wzmiankowany po
raz pierwszy jako Zutok pod rokiem 1097 w roczniku kapituły gnieźnieńskiej. Był kilkakrotnie zdobywany i
palony (naliczono w nim 12 warstw osadniczych). W 1317 r. gród przekazano jako lenno rodzinie margrabiów
von Ost, a w 1402 r. wraz z Nową Marchią znalazł się w rękach Krzyżaków. W 1433 r. był przejściowo polski.
Ostatecznie w 1454 r. cała Nowa Marchia została sprzedana margrabiom brandenburskim. Polska aż do rozbiorów zachowała tytuł kasztelanów santockich (w latach 1231-1793 było ich 61).
Po grodzie kasztelańskim zachowało się grodzisko pierścieniowate o średnicy 200 m, dawniej w widłach
Warty i Noteci, od wielkiej powodzi w 1751 r. leżące na lewym brzegu Warty. Jego historię, a także wyniki prac
wykopaliskowych można poznać w Muzeum Grodu Santok. Mieści się w nim także ekspozycja pokazująca
życie i dorobek gorzowskiego pisarza-przyrodnika Włodzimierza Korsaka (1886-1973). W sąsiedztwie Muzeum
znajduje się przystań promu kursującego do grodziska.
Zabudowa dzisiejszego Santoka jest rozciągnięta na dł. 3 km wzdłuż ul. Gorzowskiej, na wąskiej półce terenowej równoległej do Warty i krawędzi Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Zachował się tu duży zespół starych domów, w większości o konstrukcji szachulcowej (np. ul. Gorzowska 47, 52, 63, 66, 84). Najciekawsza jest
chałupa ryglowa przy ul. Gorzowskiej 60 z 1 poł. XIX w.: na wysokiej podmurówce, z dachem naczółkowym i
szczytem pobitym deskami. Przy ul. Gorzowskiej 96 stoi szachulcowa dzwonnica z 1769 r., restaurowana w
latach 1992-93. Znajdowała się ona obok kościoła, który rozebrano w poł. XIX w. w związku z budową linii
kolejowej. Nowy kościół św. Józefa, neogotycki z nietynkowanych cegieł, wybudowano w 1858 r. przy ul.
Szkolnej. Wewnątrz nad ołtarzem gł. znajduje wysmukły krucyfiks późnogotycki z XVI w.
Wysoko ponad wsią góruje wieża z ciosanych kamieni polnych, oddana do użytku 2 VII 1935 r. w czasie
uroczystości zorganizowanej z hitlerowską pompą. Stoi ona na miejscu dawnego gródka pomorskiego z końca
XI w. i późniejszej wieży krzyżackiej z XIV w. Można spod niej oglądać wspaniałą panoramę Santoka, zbiegu
rzek, grodziska i okolicznych wzgórz (najlepsze dojście drogą odchodzącą od ul. Gorzowskiej przy domu nr 76).
Podanie głosi, że 30 IV 1097 r. Pomorzanie podstępnie napadli w nocy na gród santocki, przekupiwszy
uprzednio część załogi polskiej. Zobaczyli jednak podobno widmo rycerza na białym koniu, którego wzięli za
św. Wojciecha, i w popłochu odstąpili. Wybudowali wtedy na wzgórzu gródek, z którego wg Galla Anonima to,
co mówiono lub co się działo w Santoku, mogło być przez pogan dobrze słyszane i widziane. Gródek ten został
zdobyty dwa lata później przez rycerzy Bolesława Krzywoustego i zburzony.
SIERAKÓW – miasto w pow. międzychodzkim, przy szosie Międzychód–Wronki, nad Wartą; 6000 mieszk.
Pierwsza wzmianka z 1251 r. (Zirckow) dotyczy położenia Sierakowa przy trakcie z Poznania do Drzenia
(Drezdenka), który tu brodem pokonywał Wartę. Nazwa pochodzi od staropolskiego sierak = biedak, sierota.
Prawa miejskie sprzed 1388 r., potwierdzone przez Władysława Jagiełłę w 1416 r. Od XIV w. istniał tu zamek
Nałęczów, potem Górków i od 1591 r. Opalińskich. Ci ostatni podjęli prace nad stworzeniem wielkopańskiej
siedziby z kościołem, rezydencją i szkołą wyższą, jednak „potop” szwedzki udaremnił te starania. Następnymi
właścicielami Sierakowa byli Leszczyńscy, król francuski Ludwik XV, minister Henryk Brühl, Bnińscy, a od
1832 r. król pruski (majętność obejmowała wtedy 21 tys. ha). W XIX w. powstały niewielkie zakłady przemysłowe, związane z rolniczym i leśnym charakterem okolic. Po odzyskaniu niepodległości większy rozwój nie
nastąpił, ale dzięki walorom klimatycznym miasto zaczęło odgrywać rolę wczasowiska. W czasie II wojny światowej była tu siedziba inspektoratu Armii Krajowej.
W Sierakowie urodził się ks. kanonik Narcyz Putz (1877-1942), od 1925 r. proboszcz parafii św. Wojciecha
w Poznaniu, zmarły w obozie hitlerowskim w Dachau. Papież Jan Paweł II ogłosił go 13 VI 1999 r. jednym ze
108 błogosławionych ofiar II wojny światowej.
Najbardziej znanym w mieście zakładem jest huta szkła „Warta”, założona w 1925 r. i kilkakrotnie rozbudowywana, jedna z dwóch hut w Polsce produkujących butelki z trudniejszego do otrzymania szkła bezbarwnego.
W ostatnich latach bardzo rozwinął się zakład mięsny „Bartek”, do branży spożywczej należy także francuska
wytwórnia serów „Celia Polska”. Od wielu lat kształci się w Sierakowie fachowców dla rybołówstwa śródlądowego.
W centrum miasta leży rozległy rynek (pl. Powstańców Wlkp.), zabudowany domami pochodzącymi z XIX i
pocz. XX w. Na kamienicy nr 4 znajduje się wmurowana we wrześniu 1977 r. tablica upamiętniająca pierwszą
siedzibę szkoły rybackiej, utworzonej w 1939 r. Pośrodku znajduje się smukły pomnik ku czci bohaterów walk o
wolność, odsłonięty 1 V 1967 r. i nieco przekształcony w 1994 r.
Na płn.zach. od rynku stoi nieczynny kościół ewangelicki z lat 1782-85, o konstrukcji szachulcowej (proj.
Gottlieb Werchan). Na budynku Urzędu Miasta i Gminy widnieje tablica z 1958 r., upamiętniająca 600-lecie
Sierakowa.
89
Nieco na południe od rynku wznosi się najcenniejszy zabytek miasta – kościół pobernardyński NMP Niepokalanie Poczętej, jednonawowy z transeptem i kopułą, zbudowany w latach 1624-39 w formach manierystycznych wg projektu Krzysztofa Bonadury starszego. Hełmy wież pochodzą z 1865 r. Bardzo cenne jest późnorenesansowe i wczesnobarokowe wyposażenie wnętrza, wykonane w latach 1629-42 na zlecenie wojewody poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego (odnowiono je w latach 1983-94). Na uwagę zasługują przede wszystkim: okazały ołtarz gł. z obrazem Zdjęcie z Krzyża z warsztatu Rubensa, intarsjowane stalle i ława kolatorska, nagrobek
Piotra Opalińskiego (w lewej części transeptu, dzieło Sebastiana Sali z Krakowa z lat 1641-42) oraz barokowy
nagrobek Jana i Zofii Opalińskich, teściów króla Stanisława Leszczyńskiego (z lewej strony nawy, z 1748 r.).
Obok świątyni stoi figura Matki Boskiej z 1799 r. Na kościele znajduje się tablica ku czci żołnierze ZWZAK, a na bramie kościelnej w 1992 r. wmurowano tablicę poświęconą pamięci obrońców Ojczyzny z 1793 r.
oraz powstańców z lat 1848 i 1919. Wśród drzew rosnących przy kościele najgrubsza jest lipa drobnolistna o
obw. 510 cm. Z dawnego klasztoru pozostała tylko część przebudowana na plebanię, w obecnej formie z lat po
1817 r.
Dalej przy ul. Poznańskiej znajduje się szkoła, a przy niej kamień o obw. 580 cm, który upamiętnia przeprowadzoną w 1985 r. rozbudowę obiektu.
Na wschód od rynku stał dawniej zamek Nałęczów i Górków, a potem renesansowa rezydencja Opalińskich.
Pozostały po niej obszerne piwnice, później użytkowane jako lodownia, na których w latach 1993-94 przeprowadzono rekonstrukcję budowli w przypuszczalnej formie z XVI w. (powstało jedno skrzydło, zarys drugiego
zaznaczono w nawierzchni drogi. Mieści się tu otwarte 3 VI 1995 r. muzeum, w którym na piętrze urządzono
ekspozycję wnętrz z epoki, a wyżej salę wystaw czasowych. Najciekawsza jest kryta oryginalnym szesnostowiecznym sklepieniem sala na parterze, zamieniona na kaplicę, w której umieszczono pięć wspaniałych sarkofagów członków rodziny Opalińskich. Na miejscu folwarku zamkowego wznoszą się obecnie zabudowania Stada
Ogierów. Dyrekcja mieści się w eklektycznym piętrowym pałacyku z ok. 1890 r. Przed nim rozciąga się dziedziniec otoczony późnoklasycystycznymi stajniami, a na obszernym klombie pośrodku rosną cztery pomnikowe
dęby i znajduje się pomnik 150-lecia Stada (obchodzonego w 1979 r.). W stajniach znajduje się kolekcja powozów i uprzęży z końca XIX i 1 poł. XX w.
Z rynku wybiega na północ ul. Wieleńska, będąca osią przedmieścia Piaski. Przez Wartę przechodzi ona mostem wybudowanym w latach 1978-79, a dalej znajduje się 10-przęsłowa estakada żelbetowa przez kanał ulgi, o
dł. 320 m – zabytek z lat 1908-09, czyli z okresu, gdy zaczynano w budownictwie technicznym stosować ten
rodzaj konstrukcji.
SKWIERZYNA – miasto w pow. międzyrzeckim, nad Wartą w pobliżu ujścia do niej Obry; 10 100 mieszk.
Powstała jako osada rybacka, a potem handlowa przy brodzie przez Obrę na trakcie z Wielkopolski na Pomorze i do Brandenburgii. Nazwa pochodzi raczej nie od miejsca wypalonego (skwar), lecz od słowa doskwierać
lub nazwiska Skwirz albo podobnego (a to z kolei wywodzi się od świerszcza) od dawnej nazwy świerszcza.
Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1251 r., opisującym zach. granice Polski. W latach 1316-26 Skwierzyna
znajdowała się w rękach Brandenburczyków i została odzyskana przez Władysława Łokietka. Prawa miejskie
sprzed 1296 r., ponowione w 1406 r. przywilejem Władysława Jagiełły, który wcześniej 27 IV 1392 r. nadał
Skwierzynie prawo składu. Duże znaczenie dla rozwoju miasta miało wielkopolskie zboże, wysyłane Wartą na
eksport. Od pocz. XVII w. w okolicy zaczęły powstawać osady olęderskie. W 1793 r. miasto przeszło w ręce
pruskie i rozpoczęła się jego germanizacja, choć ludność polska przetrwała tu do XX w. W XIX w. działały tu
niewielkie zakłady drzewne, spożywcze, wyrobów tytoniowych, wytwórnia waty, później nastąpił rozwój zakładów ceramicznych. W latach 1888-1962 Skwierzyna była stolicą powiatu. W okresie okupacji hitlerowskiej
istniał tu początkowo obóz przejściowy dla uwięzionych Polaków z zach. Wielkopolski, a potem filia więzienia
ze Słońska, w której przebywali Polacy, Rosjanie, Belgowie, Francuzi i Holendrzy, zatrudnieni w miejscowej
fabryce amunicji. Miasto zostało wyzwolone 1 II 1945 r., a w wyniku silnego oporu Niemców zabudowa została
zniszczona w 45%.
Synem burmistrza Skwierzyny i miejscowego sędziego był Jan Metzig (1804-68). Po studiach medycznych
był od 1831 r. lekarzem wojskowym w Lesznie. Na podstawie poczynionych tam obserwacji wydał książkę
Ubiór żołnierza, nagrodzoną przez króla pruskiego i cara rosyjskiego. Po wydarzeniach Wiosny Ludów wystąpił
z armii. Jako przyjaciel Polaków był szykanowany przez Niemców. Polskimi głosami wybrano go do sejmu
pruskiego, gdzie m.in. wnioskował o utworzenie uniwersytetu w Poznaniu.
Układ przestrzenny Skwierzyny, nawiązujący do planów miast brandenburskich. zdradza średniowieczną
przeszłość osady handlowej. Miasto powstało na wysokiej terasie na lewym brzegu Warty i przylegało do niej
dłuższym bokiem niezbyt regularnego owalu (300×400 m). Ochronę od strony lądu zapewniały nieistniejące już
mury miejskie (przebieg obwarowań powtarzają dwa równoległe ciągi uliczek wewnętrznych). Pośrodku położony jest nieznacznie trapezowaty Rynek. Wznosi się na nim eklektyczny trzykondygnacyjny ratusz z lat 184041, z herbem Skwierzyny nad wejściem (jego projekt powstał pod wpływem rozwiązań wybitnego architekta
Karola Fryderyka Schinkla). Gdy Skwierzyna była stolicą powiatu, tu także znajdowała się siedziba starosty. W
90
1995 r., gdy obchodzono 700-lecie miasta, z wieży ratuszowej zabrzmiał po raz pierwszy hejnał skomponowany
przez Wiesława Markowskiego.
Zabytkowa zabudowa starej części miasta została zniszczona podczas powodzi w 1814 r. i wielkiego pożaru
w 1821 r. Zachował się po niej jedynie szczytowy dom nr 6 na narożniku Rynku i ul. Dąbrowskiego z barokową
dekoracją fasady (przebudowany w 1856 r.). W tej samej pierzei zwracają uwagę kamienice nr 1 i 2 z 1904 i
1909 r. Z czasów odbudowy po 1821 r. pochodzi częściowo ładna zabudowa ul. Jagiełły, domy przy ul. Czerwonego Krzyża 1, 5 i 7 z poł. i 2 poł. XIX w. o dachach naczółkowych oraz szachulcowy spichrz przy ul. Prusa.
Warto obejrzeć kamieniczkę przy ul. Jagiełły 5a o cechach secesyjnych, z półokrągłym wykuszem. Główna ulica
miasta, dziś nazwana imieniem Piłsudskiego, została zamieniona na deptak.
Na południe od Rynku wznosi się późnogotycki kościół św. Mikołaja, pierwotnie z końca XIII lub pocz. XIV
w. (pozostały po nim fragmenty murów prezbiterium), gruntownie przebudowany w latach 1540 i 1604. Jego
trójnawowe rozwiązanie przypomina inne halowe świątynie wielkopolskie. Później był przekształcany (m.in. w
latach 1861-63 wykonano podwyższenie naw i nowe sklepienia), ale zachował oryginalną fasadę zach. z dekoracją krzyżowo-laskową wzorowaną na farze w Międzyrzeczu. W fasadę tę wtopiona jest masywna wieża, której
ceglany hełm pochodzi z lat 1801-03. Wyposażenie wnętrza jest neogotyckie, z lat po 1864.
Najcenniejszym zabytkiem w kościele jest wizerunek Matki Boskiej Klewańskiej – wykonany w XVII w. w
Rzymie obraz Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych. Przywieźli go potajemnie w czerwcu 1945 r. repatrianci z
Klewania na Wołyniu. Początkowo był ukrywany na plebanii, dopiero po pięciu latach przeniesiono go do kościoła, a w ołtarzu gł. został umieszczony w 1968 r.
Na rondzie Wojska Polskiego, po płd.-zach. stronie centrum, główne drogi wylotowe. Przy nim znajduje się
odsłonięty 21 VII 1970 r. pomnik króla Władysława Jagiełly (rzeźb. Tadeusz Dobosz). Stoi tu też wieża ciśnień
z 1902 r. Na budynku internatu przy ul. Przemysłowej 42 znajduje się odsłonięta 4 IX 1979 r. tablica upamiętniająca obóz przejściowy dla Polaków z 1939 r. Na cmentarzu przy ul. Międzyrzeckiej postawiono pomniki ku
czci mieszkających tu Polaków i Niemców oraz sybiraków.
Z ronda w kierunku płn., w stronę Puszczy Noteckiej, wiedzie ul. Mostowa, przy której zaraz za mostem na
Warcie w dawnym pensjonacie z XIX w., otwartym po remoncie w 2000 r., znajduje się stylowy hotel (przy nim
przystań na rzece, z której odpływa niewielki stateczek).
Dziewiętnastowieczna rozbudowa miasta skierowała się na zachód, w kierunku stacji kolejowej. Przy ul.
Chrobrego wznosi się neoromański kościół poewangelicki Najśw. Zbawiciela z lat 1847-54, z wolno stojącą
ośmioboczną wieżą zwieńczoną krenelażem. Dalej, w budynku przy ul. 2 Lutego, ma siedzibę Nadleśnictwo,
obok której urządzono niewielki ogród dendrologiczny i plenerową ekspozycję poświęconą zagadnieniom przyrodniczym. Znajduje się tu też początek ścieżki rowerowej „Szlakiem bobrów” (16 km; przebiega poza obszarem opisanym w przewodniku). Pobliska neogotycka poczta została wzniesiona w 1888 r. Przy ul. 2 Lutego 9
stoi modernistyczna willa właściciela tartaku z ok. 1910 r. Jeszcze dalej, przy bazie drogowej przy ul. Gorzowskiej 18, urządzono małe muzeum drogownictwa: słupki przydrożne, znaki, barierki, stary walec drogowy. Na
wylocie w kierunku Gorzowa Wlkp. wybudowano zajazd (przypomina on tzw. gościńce wielkopolskie), a obok
urządzono kemping „Nad Obrą”.
Na zach. skraju miasta, na końcu ul. Waszkiewicza, znajdują się koszary brygady przeciwlotniczej w kompleksie zabudowań wzniesionych w latach międzywojennych przez Niemców na zapleczu granicy z Polską.
Naprzeciwko gł. bramy położony jest cmentarz żołnierzy radzieckich i polskich oraz odsłonięty w 1947 r. pomnik; w 13 zbiorowych mogiłach pochowano tu 481 ofiar walk w 1945 r. w okolicach Skwierzyny i Międzyrzecza.
SMOLNICA – osada w gminie Wronki, położona 4 km na wschód od miasta, przy szosie do Czarnkowa.
Tartak. Jest to dawna osada młyńska, powstała przed 1420 r. przy młynie wodnym na strumieniu o tej samej
nazwie.
SOKOŁOWO – wieś w gminie Lubasz, 11 km na południe od Czarnkowa, nieopodal szosy Szamotuły–
Czarnków, na płn. skraju Puszczy, nad Miłkowską Strugą (dopływem Smolnicy).
Pierwsza wzmianka z 1454 r. Wieś powstała na miejscu wykarczowanego lasu. Według dokumentu z 1507 r.
była opustoszała, ale wkrótce zasiedlono ją ponownie.
W Sokołowie zachował się dawny układ przestrzenny owalnicy, a także nieco starej zabudowy, pochodzącej
jeszcze z XIX w.
Przy szosie, 2 km na płd.zach. od wsi, jesienią 1974 r. odsłonięto pomnik polskich i radzieckich zwiadowców, którzy działali w Puszczy Noteckiej (proj. Jerzy Sobociński). W pobliżu tego miejsca w nocy 6/7 IX 1944
r. zrzucono na spadochronach 16-osobową grupę podporucznika „Sokołowskiego” – Sergiusza Iljaszewiicza.
Jeszcze dalej na południe w odl. 1000 m, po tej samej stronie szosy, zachował się pomnik w formie piramidy,
upamiętniający Piotra Kurzawskiego, przez 50 lat pełniącego funkcję leśniczego w dobrach lubaskich, zmarłego
w tym miejscu w 1925 r.
91
SOWIA GÓRA – niewielka wieś w gminie Międzychód, położona wśród lasów 12 km na północ od miasta,
przy szosie do Drezdenka.
Wzniesienia o tej nazwie notowane były już wcześniej na terenie Puszczy (jak np. w 1424 r. Szowyagora w
okolicach Kwiejc). Obecna osada została założona przez Unrugów z Międzychodu w 1702 r. jako osada olęderska wśród lasów (Hollendry Eylenburg). W okresie międzywojennym mieścił się tu posterunek celny po polskiej
stronie granicy z Niemcami.
STAJKOWO – wieś w gminie Lubasz, położona 9 km na płd.zach. od Czarnkowa, nad Gulczanką.
Jest znana od 1435 r. W XVI w. należała do Bobolickich. W XVIII i na pocz. XIX w. była własnością Garczyńskich, którzy sprzedali ją za 334 tys. marek (wraz z cegielnią, torfiarnią oraz wytwórniami krochmalu i
serów) Albinowi Abrahamsohnowi z Berlina. Ten nazwał swój majątek Bismarckhöhe, wieś zaś pozostała przy
starej nazwie. Na pocz. XX w. mieszkał tutaj Włodzimierz Raczyński (patrz Lubasz).
Istniejący tu dawniej osiemnastowieczny dwór Garczyńskich zawalił się w 1960 r. Pozostały po nim dwa
kwadratowe alkierze, kryte daszkami namiotowymi.. Obok stoją budynek gospodarczy i resztki oficyny z 1 poł.
XIX w. Z tyłu na nieco niższym terenie rozciąga się zaniedbany park z 2 poł. XIX w. (10,98 ha), z okazami
starych drzew o pomnikowych rozmiarach.
STARE POLICHNO – duża wieś w gminie Santok, 15 km na płn.zach. od Skwierzyny, na prawym brzegu
Warty, przy szosie do Drezdenka.
Dawniej był tu prawdopodobnie gród Bolem, wchodzący w skład umocnień wokół kasztelanii santockiej.
Stara zabudowa wsi bezpowrotnie zniszczała w czasie wielkich pożarów, które miały miejsce 9 VI i 1 IX 1826.
Na piaszczystym brzegu zachował się tu większy zespół starej zabudowy, w dużej mierze szachulcowej
(konstrukcja przeważnie ukryta pod tynkiem), schodzącej niemal do samej rzeki. Na uwagę zasługuje też zabudowa ul. Nadbrzeżnej.
W centrum wsi znajduje się szeroka ul. Zielona, obsadzona pośrodku lipami. Po jej wsch. stronie wznosi się
poewangelicki kościół św. Antoniego z 1828 r., przebudowany na przełomie XIX i XX w., szachulcowomurowany, z dachem naczółkowym i wieżą obitą blachą. Parafię przy nim utworzono w 1957 r. W krytym stropem wnętrzu znajduje się typowy dla świątyń ewangelickich balkon. Na wschód od niego stoi budynek dawnej
karczmy z końca XIX w., a po drugiej stronie szosy szkoła z pocz. XX w. W zabudowania dawnej spółdzielni
produkcyjnej „Delta” działa dziś wytwórnia herbaty „Eko-Fix”.
W odl. 3 km na wsch. znajduje się rozproszona wieś NOWE POLICHNO, założone na gruntach Starego
Polichna w 1712 r. jako osada olęderska. Wznosi się tu neoromański kościół św. Izydora z 1882 r., z żółtych
cegieł, salowy, z wtopioną w bryłę budowli niską wieżą nad prezbiterium. Przy gospodarstwie leżącym na
wschód od kościoła rośnie pomnikowy dąb o obw. 590 cm.
STOBNICA – wieś w gminie Oborniki, 13 km na zachód od miasta, przy szosie do Obrzycka, na prawym
brzegu Warty, przy ujściu do niej strumienia Kończak.
Powstała na przejściu traktu z Obornik do Obrzycka przez dość głęboką dolinę Kończaka. W dokumencie z
1388 r. wymieniony jest Janusz de Stopnicz. Krótko potem wieś przeszła na wojewodę poznańskiego Sędziwoja
Świdwę herbu Nałęcz. Od XIV lub XV w. do 1795 r. Stobnica miała prawa miejskie, jednak wskutek częstych
zmian właścicieli miasto to było małe i biedne. Dawniej działały tutaj nieduże zakłady przemysłowe (młyny,
tartak, folusz, kuźnica), wykorzystujące energię wodną Kończaka.
Zachowane pozostałości założenia miejskiego pozwalają zaliczyć je do typu placowego. Na skraju zabudowań od strony Warty stoi kaplica z pocz. XX w. (dawniej ewangelicka, od 1997 r. katolicka św. Wojciecha) W
sąsiedztwie widoczny jest stalowy most o konstrukcji kratownicowej, wybudowany w 1909 r. na linii kolejowej
Oborniki–Wronki (brak środków na jego remont był jednym z powodów zamknięcia linii, nie ma także funduszy
na rozbiórkę obiektu). W sąsiedztwie mostu na Kończaku stoi ładnie ostatnio odnowiony młyn wodny z 1916 r.
Sąsiadujący staw młyński został podzielony na mniejsze stawy rybne.
W odl. 1,5 km na północ od Stobnicy, w zabudowaniach dawnej osady PAPIERNIA, działa od 1974 r. Stacja Badawcza Katedry Zoologii poznańskiej Akademii Rolniczej. Prowadzi ona (w zabudowaniach i na ogrodzonym terenie 32 ha) prace nad hodowlą, restytucją i reintrodukcją rzadkich i ginących zwierząt naszych lasów
i pól (wilki, tarpany, cietrzewie, głuszce, do niedawna dropie). Największą atrakcją stacji są przebywające w
wolierach wilki, zainteresowanie zwiedzających budzą też pawie.
Największym osiągnięciem Stacji jest przywrócenie Wielkopolsce bobrów – po siedmiu wiekach przerwy.
Zwierzęta sprowadzone z Popielna, Wiartla i Puszczy Augustowskiej po krótkim czasie przeniesiono do hodowli
półwolnej, a potem do warunków całkowitej swobody. Wsiedlane w różnych miejscach pochodzące znad Kończaka pary bobrów szybko zadomowiły się w środowisku, zaczęły wędrować i rozmnażać, a nawet powodować
szkody.
ŚWINIARY – duża wieś w gminie Skwierzyna, położona 7 km na płn.wsch. od miasta, przy szosie do Międzychodu, na skraju lasów i doliny Warty.
92
Prawdopodobnie początkowo była to osada służebna związana z grodem w Skwierzynie. Wzmiankowana w
1394 r. (Swinari), gdy była własnością Mikołaja Baworowskiego. Od 1597 r. do pocz. XIX w. leżała w dobrach
międzychodzkich Unrugów, od lat osiemdziesiątych XIX w. znajdowała się w rękach Hohenzollernów.
Kościół Matki Boskiej Królowej Polski, neogotycki z jasnych cegieł klinkierowych, z wysoką wieżą, wybudowano w 1877 r.
We wsi najduje się park prawdopodobnie z końca XVIII w. (1,20 ha), w którym rosną dęby o obw. do 380
cm. Zachowały się w nim resztki dawnych urządzeń ogrodowych (m.in. kamienna ławka).W najniższej części
znajduje się staw, zagospodarowany przez wędkarzy. Do parku przylega duże podwórze dawnego folwarku, a po
jego stronie wsch. znajduje się piętrowa oficyna z 1911 r.
Na zachód od wsi leżą ŚWINIARKI. Jest to założona w 1619 r. przez Krzysztofa Unruha najstarsza w rejonie Puszczy osada olęderska Schweinerter Holländer. Początkowo jej zabudowa rozłożona była w luźnym rzędzie na południe od szosy, 3 km na zachód od Świniar. Wznoszone później gospodarstwa przybliżyły Świniarki
do Świniar.
W odl. 7 km na północ od Świniar położona jest niewielka osada JEZIERCE, jedyne zamieszkane miejsce
wewnątrz borów na zachód od linii Gościm–Krobielewko. Po zach. stronie osady leży niewielkie jeziorko, które
wzmiankowano w 1251 r. jako lacusculus Esseritz (jest to najstarsza informacja z terenów leśnych Puszczy
Noteckiej). W 1837 r. w Jeziercach znajdowały się dwa folwarki. Obecnie pozostało tu tylko kilka zabudowań.
TARNÓWKO – wieś w gminie Połajewo, 14 km na południe od Czarnkowa, po płn. stronie Puszczy.
Na wsch. skraju wsi wznosi się neogotycki kościół poewangelicki Matki Bożej Szkaplerznej z ok. 1909 r., do
którego przylega pastorówka z tego samego czasu.
TRZEBICZ– duża wieś w gminie Drezdenko, 6 km na płd.zach. od miasta, przy szosie do Gorzowa Wlkp.,
na lewym brzegu Noteci. Do Noteci wpada tu Rudawa, odwadniająca łąki nadnoteckie.
Jest to stara osada słowiańska, powstała przy trakcie wodnym. O starym osadnictwie w okolicy świadczą
wykopaliska od środkowej epoki kamienia (m.in. świder z 3500 r. p.n.e. i osada zaliczona do kultury pucharów
lejkowatych), odnalezione na pobliskich wydmach. W pierwszej wzmiance z 1436 r. odnotowano, że polska
ludność z Trzebicza i Gościmia odmówiła płacenia podatków i czynszów Krzyżakom, którzy wtedy władali tymi
osadami. W odpowiedzi wójt Nowej Marchii spalił obie miejscowości, a ludność uprowadził w niewolę. Polska
zażądała zwrotu wsi i jeszcze w 1467 r. próbowała je zbrojnie odzyskać.
Zachowały się tu stare domy z XIX/XX w., w dużej części szachulcowe, jak np. chałupa ryglowa z końca
XIX w. przy ul. Kolejowej 23. Pośrodku wsi wznosi się neogotycki kościół poewangelicki Najśw. Serca Jezusowego z 1879 r. z żółtych cegieł, z attyką sterczynową od zachodu i wysoką smukłą wieżą. Prawa parafialne ma
od 1951 r. Obok znajduje się piętrowa szkoła z lat trzydziestych XX w., a naprzeciw jej cmentarz.
Na skraju wsi od strony zachodniej położony jest teren nieczynnego obecnie tartaku; w jego obrębie (ul. Żymierskiego 27) zachowała się willa właściciela, modernistyczny okrągły budynek z lat dwudziestych XX w.
Przy szosie do Gorzowa, 3 km na płd.zach., położona jest osada TRZEBICZ MŁYN. Nad Lubiatką znajduje się tu budynek młyna z pocz. XX w., ostatnio ładnie odnowiony. W okolicznych gospodarstwach zachowały
się szachulcowe zabudowania z 2 poł. XIX w.
W odl. 3 km w kierunku Drezdenka leży OSÓW, założony w czasie kolonizacji doliny Noteci w 1765 r. Koloniści przybyli zapewne z okolic Ulm nad Dunajem, gdyż niemiecka nazwa wsi brzmiała Neuulm.
WARTOSŁAW – wieś w gminie Wronki, 6 km na zachód od miasta, na lewym brzegu Warty. Na rzece
prom do osady Krasnobrzeg.
Powstał w 1781 r. na gruntach wsi Biezdrowo jako miasto lokowane „na surowym korzeniu” przez starostę
babimojskiego i sędziego poznańskiego Łukasza Bnińskiego. W zamyśle właściciela miało to być miasto manufakturowe (czyli przemysłowe). Po 12 latach liczyło już 462 mieszkańców, a między nimi 84 rzemieślników (w
tym 20 sukienników). Miasto otrzymało drewniany most na Warcie; od niego pochodziła używana na przełomie
XVIII i XIX w. nazwa Nowy Most (Neubrück). Po wprowadzeniu barier celnych przez Prusaków upadło i w poł.
XIX w. utraciło prawa miejskie.
Pamiątką miejskiej przeszłości jest układ przestrzenny w formie pięciu bloków zabudowy, bez rynku, z kościołem i placem targowym na wsch. skraju miejscowości. Późnobarokowy kościół Świętej Trójcy i św. Łukasza
z 1785 r., zbudowany na planie ośmioboku i nakryty dachem mansardowym z latarnią, pełni obecnie funkcję
kaplicy cmentarnej. Wewnątrz znajduje się wczesnoklasycystyczny ołtarz. Przy dwóch uliczkach zachowała się
zwarta zabudowa ładnymi parterowymi domkami. Po zach. stronie wsi wznosi się neogotycki kościół poewangelicki Najśw. Serca Pana Jezusa z 1854 r., z wysoką wieżą, a przy nim stoi neogotycka dawna pastorówka.
WEŁNA – wieś w gminie Rogoźno, 12 km na płn.wsch. od Obornik, na prawym brzegu Wełny, nieco na zachód od szosy Poznań–Piła.
Wzmiankowana po raz pierwszy jako Velma w 1352 r. W końcu XVIII w. była niewielkim ośrodkiem produkcji sukna. W latach 1772-80 kilkakrotnie gościł w Wełnie Józef Wybicki, autor słów Hymnu Narodowego.
W 2 poł. XIX w., gdy wieś należała do katedry w Magdeburgu, istniała tu znana owczarnia.
93
Cennym zabytkiem jest drewniany kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, kryty gontami, postawiony w
1727 r. staraniem kasztelana lądzkiego Wojciecha Rydzyńskiego. Budowla ma rzut krzyża łacińskiego, a nawę
otacza kryte obejście zwane sobotami. Całe wnętrze pokrywa polichromia iluzjonistyczna, wykonana w latach
1727-31 przez Adama Swacha. Droga przy kościele ocieniona jest starą aleją lipową.
W płn. części wsi wznosi się późnobarokowy pałac Rostworowskich z 2 poł. XVIII w., ostatnio nieużytkowany i zaniedbany. Przy nim na stoku doliny Wełny rozciąga się park z tego samego okresu (9,2 ha).
W sąsiedztwie pałacu znajduje się ćwierćkolista oficyna z okresu budowy pałacu, nadbudowana w XIX w., i
obszerny zespół zabudowań folwarcznych. Przy moście drogowym na Wełnie stoi dawny młyn wodny z końca
XIX w.
Przy drodze leśnej, wiodącej zachód do osady Smolarz, rośnie ciekawy szpaler dębów o obw. do 350 cm.
Jest on pamiątką pola, które rozciągało się po płd. stronie, a rząd dębów miał ocieniać drogę.
WIEJCE – wieś w gminie Skwierzyna, 10 km na płn.zach. od Międzychodu, na prawym brzegu Warty.
Nazwa wsi pochodzi od dawnej formy wiejać. Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1480 r. (Wieiec). Dawniej wieś była własnością Kwileckich, a tutejszy majątek powstał w czasie podjętego przez nich zagospodarowania terenów na północ od Warty. Pierwszą siedzibą rządcy był domek myśliwski na tzw. Zachenbergu (na
wschód od dawnego cmentarza). Później do 1831 r. wieś należała do właścicieli Goraja w pow. międzyrzeckim.
Od pocz. XIX w. do 1874 r. działała w Wiejcach huta szkła Charlottenhütten, zatrudniająca do 200 robotników
(znajdowała się nad Wartą po zach. stronie parku).
Na terenie leśnym w okolicach wsi znajdowało się dawniej kilka niedużych osad, dziś już nieistniejących:
ok. 1720 r. powstały Czerwieniec, Ociesze i Nadziejewki, ok. 1800 r. założone Lisówkę i Trąbki.
Znajduje się tu piętrowy pałac eklektyczny z 2 poł. XIX w., przebudowany w 1947 i 1972 r., W fasadzie
frontowej ma on trójkątny tympanon z herbem, ponad dachem ośmioboczną wieżyczkę, a od zachodu dwie niskie półkoliste wieże. W latach 2001-03 został gruntownie odrestaurowany na elegancki hotel, ośrodek konferencyjno-seminaryjny na 70 osób i centrum rekreacyjno-rehabilitacyjne. Do tego centrum należy też stojąca
obok „rządcówka”, zaadaptowana z szachulcowego spichrza z XIX w. i po remoncie otwarta w grudniu 2003 r.
Zabytki otacza park z 2 poł. XIX w. (8,73 ha), z trzema stawami (na jednym wysepka). W sąsiedztwie znajduje
się ośrodek wypoczynkowy zakładów lotniczych z Łodzi.
W centrum Wiejc wznosi się kościół fil. św. Józefa, neoromański z 1855 r. Przy łukowatej drodze po wsch.
stronie wsi rośnie 12 okazałych dębów o obw. do 410 cm. Przy nich stoi Bismarckstein – kamień trójkątnego
kształtu o obw. 400 cm, ze śladem umieszczonego dawniej na nim reliefu z podobizną kanclerza. Przy szosie do
Międzychodu, za lasem 1,5 km na wschód od wsi, znajduje się kamień o kształcie zbliżonym do kuli i obw. 480
cm, uznany za pomnik przyrody. Od płn.zach. przylega do wsi Góra Szubieniczna 70 m n.p.m. – zalesiona wydma o stromych stokach.
WIELEŃ – miasto w pow. czarnkowsko-trzcianeckim, nad Notecią, między lasami puszcz Noteckiej i
Drawskiej; 6000 mieszk. Miasto i gmina Wieleń są największą pod względem powierzchni jednostką administracyjną stopnia podstawowego w woj. wielkopolskim (428,3 km2, z czego 67% zajmują lasy).
W X-XII w. był tu ważny strategicznie gród na pograniczu wielkopolsko-pomorskim, wzmiankowany w
1108 r. jako castrum Velun. Za czasów Bolesława Krzywoustego bronił się w nim zbuntowany kasztelan Gniewomir z Czarnkowa. Później była tu siedziba kasztelanii. W 1298 r. dobra wieleńskie przeszły na kasztelana
Wincentego Nałęcza z Szamotuł (późniejszego wojewody poznańskiego), jednak sama osada pozostała w rękach
królewskich i przed 1448 r. otrzymała prawa miejskie. W 1515 r. Zygmunt I Stary nadał miasto wraz z Wronkami, cłami i wioskami kasztelanowi poznańskiemu Łukaszowi Górce w zamian za Pobiedziska i 8 tys. zł dzierżawy w Kościanie. Od 1611 r. dobra te należały do Czarnkowskich, potem Kostków, wreszcie do Grudzińskich. W
1673 r. Adam Grudziński założył obok nowe miasto, w którym rozwijało się sukiennictwo. Potem miasto i 55
wsi drogą koneksji rodzinnych przeszło na Opalińskich, by wreszcie stać się własnością Sapiehów, którzy w poł.
XVIII w. próbowali stworzyć tu wielkopańską rezydencję. W końcu tego wieku w mieście pracowały manufaktury wytwarzające sukno i papier. W 1784 r. dobra wieleńskie przeszły w ręce rodziny Blankensee, a w poł. XIX
w. – Schulenburgów. W latach 1887-1920 Wieleń był stolicą powiatu. Powstańcy wielkopolscy nie zdobyli
silnie bronionego miasta i wróciło ono do Polski na mocy postanowień traktatu wersalskiego (część płn. pozostała w granicach Niemiec). Wycofujący się hitlerowcy 25 I 1945 r. rozstrzelali tu dziewięciu Polaków.
Wieleń ma bardzo ciekawy układ przestrzenny, rozciągnięty na dł. 4 km poprzecznie do Noteci. Na lewym
brzegu rzeki leży teren miasta piętnastowiecznego, z pl. Powstańców Wlkp. jako rynkiem. Na wschód od niego
w XVII w. lokowano oddzielne miasto z własnym obszernym rynkiem (obecnie pl. Nowe Miasto). na południe
od nich, oddzielone korytem Starej Noteci, leży dawne przedmieście Ostrów. Na prawym brzegu Noteci znajdowała się osada grodowa, a później zamkowa, otoczona rozlewiskami rzecznymi (dziś w tym miejscu wznosi
się pałac). Dalej na północ, na wyższym terenie, leży osada Międzylesie, obok której w okresie międzywojennym rozbudowano Wieleń Północny.
94
Najcenniejszym zabytkiem miasta jest wczesnobarokowy kościół Wniebowzięcia Matki Bożej i św. Michała,
wzniesiony w latach 1615-32 z fundacji Zofii z Herburtów, wdowy po kasztelanie międzyrzeckim Janie Czarnkowskim. Od zewnątrz mało efektowny, kryje wewnątrz wspaniałe wyposażenie. Bogato rzeźbiony ołtarz gł.
pochodzi z 1637 r. (wykonali go zapewne snycerza z Pelplina), późnobarokowe ołtarze boczne z 1 poł. XVIII w.
mają kurdybanowe antepedia. W ołtarzu gł. i lewym ołtarzu bocznym znajdują się obrazy barokowe z warsztatu
gdańskiego malarza Hermana Hana. Z lewej strony zawieszona jest późnorenesansowa ambona z lat ok. 1640.
Polichromię na sklepieniu w stylu regencji wykonał na pocz. XVIII w. Antoni Pallme ze Zbąszynia. Do zakrystii
prowadzą drzwi żelazne z 1 poł. XVII w., z tego okresu pochodzą też szafki cechowe w tylnej części kościoła.
W dawnej kruchcie po prawej stronie umieszczono cenny cynowy sarkofag Jana Kostki († 1624), wykonany być
może – tak jak sarkofag czarnkowski – przez Jakuba Kanadeja. Po prawej stronie prezbiterium znajduje się renesansowo-barokowa kaplica grobowa Kostków z lat po 1624, kryta eliptyczną kopułą, z jeszcze jednym bogato
rzeźbionym ołtarzem późnobarokowym.
Tuż przy kościele stoi dawna szachulcowa organistówka z poł. XIX w., o dachu naczółkowym. Z tego okresu
pochodzi więcej domów, m.in. przy ulicach Kościuszki 21. Zachowało się także nieco kamienic eklektycznych
(np. ul. Kościuszki 20, 23, 47 i 52, Szkolna 3) i secesyjnych (najładniejsza z ok. 1900 r. przy ul. Staszica 7).
Sklep mięsny przy ul. Kościuszki 63 zachował dekorację płytkami kaflowymi sprzed stu lat. Stary spichrz na
narożniku ulic Sawickiej i Sienkiewicza ostatnio ładnie odnowiono na sklep i pub.
Obszerny trójkątny plac po wsch. stronie centrum (noszący nazwę Nowe Miasto) był ośrodkiem tzw. nowego
miasta z XVII w. Wokół niego wznoszą się niewielkie domy, częściowo pochodzące z 2 poł. XIX w. Obok domu nr 41 stoi kuźnia z XIX/XX w. Pośrodku placu do lat siedemdziesiątych wznosił się kościół ewangelicki.
Rynek (obecnie pl. Powstańców Wlkp.) został zniekształcony w czasie regulacji Noteci – wyburzono płn.
pierzeję, a później pośrodku usypano podjazd do nowej przeprawy mostowej (oddanej do użytku w lipcu 1983
r.). Pamiątką jego dawnego znaczenia jest wznoszący się po wsch. stronie budynek dawnego magistratu (nr 3,
nietynkowany) z lat po poł. XIX w. Inne budynki, przeważnie piętrowe, pochodzą głównie z końca XIX w.
Zachowało się za to nieco pamiątek po czasach, gdy Wieleń był miastem powiatowym. Starostwo miało siedzibę w stylowym budynku z przy ul. Chopina 9 (obecnie jest tam samorządowy dom pomocy społecznej). Dziś
władze samorządowe zajmują gmach dawnego sądu grodzkiego z 2 poł. XIX w. (niestety, zeszpecony niezharmonizowaną nadbudową w 1975 r.). Z tyłu zachował się wysoki, ale wąski budynek dawnego więzienia z tego
samego czasu. Przed Urzędem w 1986 r. wzniesiono pomnik ku czci 36 ofiar II wojny światowej. W sąsiedztwie
stoi ładnie odnowiony budynek poczty z końca XIX w. Na uwagę zasługuje też okazała szkoła z 1908 r. przy ul.
Szkolnej 4. Budynek szkolny z 1906 r. przy ul. Mickiewicza 6, o zupełnie innych gabarytach, zajmuje obecnie
„Caritas”.
Przy ulicach w centrum zachowało się wiele interesujących domów mieszkalnych. Nieco starsza jest zabudowa ulic Błonie, Rybaki czy Sienkiewicza.
Na terenie dawnego przedmieścia Ostrów wznosi się imponujący kompleks zabudowań największego w
Wielkopolsce i jednego z największych w kraju domów pomocy społecznej (400 miejsc), w którym przebywają
osoby niepełnosprawne fizycznie i umysłowo. Prowadzi go Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi,
które tę posiadłość kupiło w 1933 r. od Związku Zawodowego Kolejarzy. W 1950 r. dom przymusowo przejęła
„Caritas”, ale w 1990 r. siostry go odzyskały, zmodernizowały i rozbudowały. Na ogrodzonym terenie wznosi
się kilka budynków o różnych nazwach, powstałych w okresie od XVIII w. do czasów współczesnych, ostatnio
zmodernizowanych. Przylega do nich park (4,15 ha) , rozplanowany w 1 poł. XIX w.
Przed zabudowaniami od strony ul. Staszica znajduje się w kapliczce z 1945 r. rokokowa rzeźba św. Wawrzyńca z 2 poł. XVIII w., po przeciwnej zaś stronie stoi figura Matki Boskiej Niepokalanej, ufundowana w 1919
r. w podzięce za odzyskanie wolności.
W płd. części miasta, przy ul. Drawskiej, położony jest cmentarz, a na nim kaplica o ceglanej fasadzie. W
mogiłach o jednakowych nagrobkach pochowano na nim Michała Nowakowskiego i Jana Gisia, strażników
granicznych poległych podczas służby w latach 1931 i 1932. W sąsiedztwie znajduje się dawny cmentarz ewangelicki, z ogrodzeniem i ruinami kaplicy z XIX/XX w., szczątkami nagrobków oraz licznymi okazami bluszczu.
Po przeciwnej stronie ulicy, w małym parku, znajduje się dworek z 2 poł. XIX w., niedawno ładnie odnowiony
na siedzibę Liceum Ogólnokształcącego.
W rozwidleniu ulic Sportowej i Dworcowej stoi odnowiony w 1998 r. dawny dom bractwa strzeleckiego z
ok. 1850 r. (obecnie ośrodek kultury). Ma tu również siedzibę Towarzystwo Miłośników Ziemi Wieleńskiej,
założone w 1983 r. Wewnątrz znajduje się sala herbowa kryta stropem kasetonowym, z zabytkowym piecem
kaflowym i portretami właścicieli dóbr wieleńskich na ścianach. W położonym z tyłu ogrodzie rosną lipy o obw.
do 340 cm. Bractwo kurkowe w Wieleniu, założone w 1645 r., reaktywowano w 1998 r. Ma ono nową strzelnicę
w zamienionym na park wyrobisku piasku przy ul. Sportowej.
Na prawym brzegu Noteci, zaraz za mostem, znajdują się zabytkowe zabudowania dawnej rzeźni końca XIX
w. Dalej, być może na miejscu grodu kasztelańskiego, a potem zamku, wznosi się monumentalny pałac, wznie-
95
siony w latach 1749-50 staraniem wojewody smoleńskiego Piotra Sapiehy i jego żony Joanny z Sułkowskich,
prawdopodobnie wg projektu Karola Marcina Frantza. Pierwotnie miała to być czworoboczna budowla „zamkowa” wzorowana na założeniu z Rydzyny, z czego zrealizowano półtora skrzydła. Przerabiano go m.in. w 2
poł. XIX w. i w 1920 r., a w 1945 r. uległ pożarowi. W latach 1966-68 przeprowadzono odbudowę w stanie
surowym (miał tu być jeszcze jeden dom pomocy społecznej), ale obiekt dalej niszczał. Później przeszedł w ręce
prywatne i od 1983 r. znajduje się w ciągle niezakończonej odbudowie. Widok na pałac szpeci „altana”, postawiona przed nim ok. 1920 r.
Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym z XVIII w. (7,2 ha) z bujnym drzewostanem. W pobliżu pałacu
rosną m.in. platan o obw. 590 cm, dąb 520 cm, lipy do 420 cm i buk 330 cm, a w głębi parku – jesion o obw. 430
cm. Budynek bramny pochodzi z XVIII/XIX w., a przylegająca doń wozownia z 1885 r. i jest być może przebudowana ze starszej budowli, z XVIII w. Niska nietynkowana również pochodzi z 1885 r. W kierunku zach. park
ciągnie się wzdłuż wąskiego kanału, a na zamknięciu osi stoi ruina neogotyckiej kamiennej kaplicy grobowej
rodziny Blankensee (właścicieli Wielenia w XIX w.). Na płn.-wsch. skraju parku zachowały się budynek oranżerii z 2 poł. XIX w. (obecnie klub „Eden”) i dom ogrodnika z pocz. XIX w., o dachu mansardowym.
Dalej położona część miasta nosi nazwę WIELEŃ PÓŁNOCNY. W latach międzywojennych była oddzielona granicą państwową, przebiegającą na Noteci. Po wojnie Wieleń znajdował się w pow. czarnkowskim, a jego
część płn. – w pow. trzcianeckim i była siedzibą oddzielnej gminy. Połączono je w jedną całość w 1979 r.
Ta cześć Wielenia została przez Niemców rozbudowana, czego pozostałością jest kolonia domów z okresu
międzywojennego po wsch. stronie obecnej ul. Jana Pawła II. W centrum niej znajduje się pl. Zwycięstwa, przy
którym powstał nawet kilkurodzinny blok mieszkalny. Środek placu zajmuje kościół św. Rocha z ok. 1932 r., ze
sklepieniem opartym na łukowatych dźwigarach i wielkim malowidłem Ostatnia Wieczerza nad ołtarzem. Przy
ul. Daszyńskiego stoi remiza strażacka z lat trzydziestych XX w. – budyneczek z drewnianym kominem do suszenia węży. Wzdłuż ul. Jana Pawła II rośnie gęsto sadzona aleja kasztanowców, z drzewami o obw. do 400 cm;
jest też wiąz 310 cm na osi ul. Wysockiego.
Dworzec kolejowy w Wieleniu Płn. powstał w 1851 r. przy linii z Berlina do Bydgoszczy. Rosną przed nim
kasztanowce i lipy o obw. do 340 cm. Obok (ul. Pilska 4) stoi podobny do dworca dom z 2 poł. XIX w. U zbiegu
ulic Pilskiej i Zamkowej stoi dawna szkoła z pocz. XX w.
We wsiach położonych na południe od Wielenia (Biała, Chełst, Drawsko, Kamiennik, Marylin, Mężyk, Miały, Nowe Kwiejce, Pęckowo, Piłka, Rosko, Wrzeszczyna) wyróżniono grupę regionalną Mazurów Wieleńskich.
Mieszkańcy tych wsi mieli zostać sprowadzeni w 2 poł. XVIII w. przez Piotra Sapiehę z Mazowsza, a ich cechą
szczególną miało być mazurzenie (wymowa sz i cz jako s, c; obecnie już zanikłe). Charakterystycznymi nazwiskami dla tej grupy są: Helak, Mamot, Mierzwa, Noj, Przylepa i Stochaj. Wokół tej kwestii narosło wiele mitów,
a źródła historyczne rodziny rzekomo sprowadzone w XVIII w. odnotowują tu już w 1 poł. XVII w. Badania
dialektologiczne nie wykazały też w mowie „Mazurów” jakichkolwiek cech mazowieckich. Wydaje się więc, że
pogląd o sprowadzeniu osadników pojawił się pod wpływem wiadomości o zagospodarowywaniu doliny Noteci
przez króla pruskiego, natomiast Mazowsze za kierunek sprowadzenia kolonistów wybrano pod wpływem faktycznie występującego tu lokalnie mazurzenia. W rzeczywistości tutejsi mieszkańcy są z pochodzenia Wielkopolanami i osiedlili się tu w XVII lub nawet końcu XVI w. Atrakcyjna historia Mazurów Wieleńskich była przyczyną niesłusznego rozszerzenia zasięgu tej grupy regionalne na inne wsie (zwłaszcza błędne było to w przypadku Chojna, które nigdy nie należało do dóbr wieleńskich).
W odl. 4 km na płd.zach. od miasta leży jest osada ŁASKI. Znajduje się tu dawny folwark, z rządcówką z
poł. XIX w., krytą dachem naczółkowym, i oficynami z 1909 r. W sąsiedztwie stoją spichrz z poł. XIX w. i
drewniana stodoła z pocz. XX w.
WRONKI – miasto w pow. szamotulskim, przy linii kolejowej Poznań–Szczecin, nad Wartą; 11 700 mieszk.
Nazwa miasta wywodzi się od nazwiska Wrona lub Wronka. Pierwsza wzmianka z 1251 r. (Fronich), choć
przypuszczalnie już w XI w. był tu gród, kościół i czoło opola. W 1279 r. książę Przemysł II sprowadził tutaj
dominikanów, którzy wystarali się w 1383 r. o prawa miejskie. Od 1515 r. przestało ono należeć do króla i było
własnością najpierw Górków, a potem Kostków, Łąckich i Koźmińskich. Działało tu wiele warsztatów rzemieślniczych, które w XIX w. dały początek niewielkim zakładom przemysłowym. W 1848 r. wybudowano linię
kolejową ze Stargardu do Poznania (przez Wartę przerzucony był nieistniejący już efektowny most), która przyczyniła się do ożywienia gospodarczego. Prusacy w 1894 r. rozpoczęli budowę wielkiego więzienia i kompleksu
budynków dla personelu (być może na terenie dawnego grodu książęcego). W 1939 r. polska ludność usiłowała
bronić miasta przed wkraczającymi wojskami hitlerowskimi.
Z Wronek pochodził dr Zygmunt Celichowski (1845-1923), sekretarz osobisty Jana Działyńskiego, potem
bibliotekarz, a od 1875 r. zarządca całości dóbr kórnickich. Zasłużył się szczególnie jako propagator nowoczesnego sadownictwa i ogrodnictwa, a także postępu organizacyjnego w rolnictwie. Był również działaczem narodowym, założycielem i współpracownikiem polskich stowarzyszeń gospodarczych.
96
Urodził się tu także Włodzimierz Krzeszkiewicz (1866-1947), specjalista w zakresie hodowli lasu, autor prac
i artykułów fachowych. Rozpowszechnił specyficznie polską odmianę topoli niekłańskiej. W latach 1919-28 był
głównym inspektorem lasów państwowych.
Dawny nieregularny układ urbanistyczny jest czytelny do dziś, choć dawniej most na Warcie znajdował się
na przedłużeniu wybiegającej z Rynku ul. Zwycięzców. Rynek ma osiem wylotów ulic. Pośrodku znajduje się
obelisk ku czci i chwale poległym za wolność Ojczyzny odsłonięty 11 XI 1928 r., przeniesiony na obecne miejsce
w 1956 r. (wcześniej stała tu figura św. Jana Nepomucena) i odnowiony w maju 1992 r. W centrum zachowało
się wiele domów o charakterze małomiasteczkowym z 1 poł. XIX w., m.in. przy Rynku oraz ulicach Kościelnej,
Kościuszki i Wodnej. Są też i bardziej okazałe kamienice (największa z nich, z 1905 r., stoi u zbiegu ulic Poznańskiej i Chrobrego).
Przy ul. Sierakowskiej wznosi się trójnawowy kościół gotycki św. Katarzyny, ukończony w początkach XVI
w., później zniekształcony przebudowami (m.in. po pożarach). Staraniem Jana Korzboka Łąckiego w poł. XVII
w. obniżono nawy boczne, czego pamiątką są ukośne stropy. Szczyt wsch. zachował gotyckie łuki o wykroju
„oślego grzbietu”. Wewnątrz w prezbiterium znajduje się sklepienie krzyżowo-żebrowe, zrekonstruowane w
latach 1954-55. Na belce tęczowej umieszczono renesansowe figury Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana z lat
sześćdziesiątych XVI w. W ołtarz główny z 1954 r., wykonany na wzór tryptyków przez Witolda Siwińskiego,
wkomponowano gotycką rzeźbę Vir Dolorum z ok. 1500 r. Na lewo od niego oglądać można rzeźbę Pieta` z
końca XVI w. Ołtarze boczne są późnoklasycystyczne, w prawym znajduje się obraz Matka Boska Śnieżna z
XVII w. Na ambonie znajdują się późnobarokowe rzeźby papieży z poł. XVIII w. Tablica przy chrzcielnicy
upamiętnia obchodzone w 1998 r. 700-lecie kościoła. Tablicą na zewnątrz od strony płn. upamiętniono ks. Piotra
Stróżyńskiego (1907-71), odnowiciela kościoła i opiekuna więźniów politycznych w tutejszym więzieniu. Na
prezbiterium wmurowano żeliwną tablicę ku czci proboszcza ks. Józefa Jasika (1886-1942), zamordowanego w
obozie w Dachau. Na płd. ścianie zachowały się trzy epitafia z 1 poł. XIX w.
Naprzeciwko kościoła, przy ul. Sierakowskiej 12, zachował się neogotycki budynek dawnego szpitala z XIX
w. Dalej przy tej ulicy, za wiaduktem kolejowym, znajduje się cmentarz, gdzie małymi tabliczkami oznaczono
mogiły powstańców wlkp., ofiar hitleryzmu i więźniów politycznych. Na neogotyckiej kaplicy Świętego Krzyża
z 1887 r. umieszczono w 1985 r. dwie tablice metalowe, poświęcone osobom zamęczonym w więzieniu w latach
1946-56, z cytatem z Zygmunta Krasińskiego. Jest tu też symboliczny grób Stanisława Zgaińskiego (1907-44),
malarza i grafika, od 1942 r. żołnierza Armii Krajowej, ofiary obozu w Gross Rosen. Naprzeciw cmentarza położone są zakłady ziemniaczane, założone w 1886 r.
Na wschód od Rynku znajduje się barokowy kościół podominikański Zwiastowania NMP, jednonawowy z
transeptem, wzniesiony w 2 poł. XVII w. prawdopodobnie wg planów Krzysztofa Bonadury starszego. Od 1868
r. opiekuje się nim zakon franciszkanów. Wyposażenie wnętrza jest nowsze, z XIX i XX w. Polichromia z 1951
r. to dzieło Mariana Schwartza z Obrzycka, witraże w prezbiterium wykonano w pracowni Stanisława Powalisza
w Poznaniu w 1946 r., a pozostałe witraże zaprojektował Witold Siwiński. Obraz Zwiastowanie w neorenesansowym ołtarzu gł. namalował w 1874 r. znany poznański artysta Marian Jaroczyński, rzeźby w bocznych kaplicach (krucyfiks oraz Matkę Boską ze św. Janem z Dukli i bł. Szymonem z Lipnicy) wykonał w 1937 r. L. Konarzewski z Istebnej. W kruchcie 18 XI 1979 r. odsłonięto tablicę upamiętniającą 700-lecie ufundowania klasztoru.
Do kościoła przylega nietynkowany budynek klasztoru z 1875 r. Mieścił on dom dziecka, który 18 XII 1984 r.
uległ pożarowi. Został potem odbudowany, a w 1991 r. odzyskali go franciszkanie, którzy umieścili w nim wyższe seminarium duchowne i sekcję Wydziału Teologicznego UAM.
Naprzeciwko, na narożniku ulic Kościuszki i Mickiewicza, w 1986 r. ustawiono kamień upamiętniający
członków Ochotniczej Straży Pożarnej; na jego cokole wypisano daty powstania straży w okolicy (we Wronkach
nastąpiło to w 1857 r.). Nieco dalej przy ul. Szkolnej, w neogotyckim spichrzu z 1856 r. o ciekawej bryle, otwarto 27 XI 1993 r. Muzeum Regionalne, dokumentujące przeszłość oraz kulturę ludową miasta i okolicy.
Dalej na wschód, za ul. Chrobrego, znajduje się wielki kompleks zabudowań dużego więzienia (1462 miejsca), mającego opinię jednego z najcięższych w Polsce. Między nim a Wartą, przy ul. Mickiewicza 33, znajduje
się „krzywy dom” (widać to na linii okienek piwnicznych, które z prawej strony wchodzą w ziemię); w latach
sześćdziesiątych podczas budowy bloku nie zapewniono odwodnienia i nie mogące spłynąć do Warty wody
gruntowe rozmiękczyły podłoże, co spowodowało nierównomierne osiadanie budynku. Po wsch. stronie więzienia rozciąga się kompleks zabudowań fabryki „Amica” – stary zakład i o wiele większe nowe obiekty. W tym
rejonie powstało też osiedle Borek, na którego płn. skraju od 2000 r. budowany jest kościół św.. Urszuli Ledóchowskiej (arch. Wiesław Motyl i Radosław Torzyński).
Na narożniku ulic Chrobrego i Ratuszowej w 1970 r. ustawiono betonowy pomnik czczący pamięć 792 ofiar
hitlerowskiego więzienia, którzy stracili życie w latach 1940-44; w maju 1993 r. umieszczono na nim metalową
tablicę poświęconą żołnierzom państwa podziemnego z lat 1945-56. Przy ul. Ratuszowej w stylowym budynku z
1910 r. mają siedzibę władze samorządowe miasta i gminy. Park przed nią otrzymał w 1996 r. imię Cyryla Sroczyńskiego (1893-1929), powstańca wlkp. i pierwszego polskiego burmistrza (mówi o tym pamiątkowy kamień).
97
Był on też członkiem założonego w 1646 r. Bractwa Kurkowego, które przypomina tablica umieszczona z boku
w 2001 r. W pobliżu znajduje się wieża ciśnień zbudowana w latach 1887-94, przypominająca basztę obronną,
nietypowa z racji umieszczenia klatki schodowej poza trzonem budowli. Przy ul. Poznańskiej, naprzeciwko
domu kultury znajduje się budynek nr 61 z XIX/XX w.
W rejonie ulic Polnej i Dworcowej zachowała się kolonia starych domów dla kolejarzy. Stacja kolejowa we
Wronkach powstała na pierwszej w Wielkopolsce linii, uruchomionej w 1848 r. Budynek dworca, o formach
eklektycznych.
Na prawym brzegu Warty leży dzielnica ZAMOŚĆ – dawny folwark z XVIII w., który w końcu XIX w. liczył 71 mieszkańców. Obecnie znajduje się tu Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wlkp. i rozległe osiedle domów jednorodzinnych. Dawny stadion MKS „Błękitni” został przebudowany na kameralny obiekt, na którym
rozgrywali mecze piłkarze pierwszoligowego klubu „Amica”. Nieopodal znajduje się figura Chrystusa Króla, po
zburzeniu przez hitlerowców odbudowana w 1994 r.
Główne skrzyżowanie Zamościa przebudowano na rondo (nosi ono imię Europy), a przy nim we wrześniu
1999 r. odsłonięto głaz-pomnik ku czci Wronczan, którzy walczyli w powstaniu wielkopolskim i w kompanii
Obrony Narodowej we wrześniu 1939 r. Do Zamościa przylega bezpośrednio skraj lasów Puszczy Noteckiej,
które tu kryją skupisko wydm podłużnych o wys. do 72 m n.p.m., nazywanych Żydowskimi Górami.
W pobliżu Nadleśnictwa, po płn. stronie szosy, znajduje się początek ścieżki dydaktycznej „Sosnowym szlakiem”. Na jej trasie znajdują się zrośnięty z dwóch pni pomnikowy dąb szypułkowy o obw. 600 cm, przy którym
stoi figura Matki Boskiej Puszczańskiej.
Jeszcze dalej na wschód, 2 km od skrzyżowania w płn. części Wronek, leży osada PIŁA. Nazwa wskazuje,
że dawniej był tu tartak poruszany siłą wody. Mały dawny staw gromadzący wodę dla napędzanych urządzeń
zamieniono na łowisko specjalne.
Nad Wartą w odl. 3 km na zachód od Zamościa leży wieś POPOWO. Pierwotnie był tu młyn o jednym kole,
odnotowany w 1508 r. w dobrach wieleńskich. Obok powstała wieś, którą w 1768 r. wraz z budynkami przeniesiono na prawa olęderskie (pamiątką tego jest zwarta zabudowa wsi). Zachowało się tu trochę starych, niezbyt
okazałych domów, a także fundamenty młyna i staw młyński.
WRZESZCZYNA – wieś w gminie Wieleń, 5 km na wschód od miasta, przy szosie do Czarnkowa, na skraju doliny Noteci.
Między szosą a krawędzią doliny nauczyciele z Roska odkryli w 1908 r. rozległe cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej, z którego wydobyto ok. 300 naczyń. Inne zabytki z tego okresu znajdowano przy krawędzi doliny
na długości kilku km. Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1475 r. i dotyczy ufundowania przez kasztelana poznańskiego Piotra Sokolnickiego kapeli muzycznej przy kolegiacie w Szamotułach, na której utrzymanie
przekazano dziesięciny biskupie z Wrzeszczyny, Pęckowa, Samołęża i Jastrowa. W okresie powstania wlkp. 4 II
1919 r. wieś mimo obowiązywania rozejmu została zajęta przez Niemców i odbita przez powstańców z Roska,
którzy trzy dni później odparli kolejny atak Niemców, zadawszy im ciężkie straty.
Najstarszy jest pochodzący z XIX w. dom przy ul. 4 Lutego 9. Przed dawną szkołą (obecnie przedszkole, w
zach. części wsi) ustawiono nieduży kamień upamiętniający 75. rocznicę powstania wlkp. Nieco dalej w 1993 r.
wzniesiono kościół Matki Boskiej Różańcowej. Przy nim stoi ceglano-kamienna kapliczka z pocz. XX w.
ZATOM – wieś w gminie Międzychód, 6 km na płn.wsch. od miasta, nad Wartą. Dzieli się na ZATOM
STARY po lewej stronie rzeki i ZATOM NOWY na przeciwległym brzegu.
Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1388 r. (Szathome), w którym mieszczanin poznański Andrzej Poniecki
pozwał Mikołaja Zatomskiego o należne mu 19 grzywien. Później wieś wchodziła w skład dóbr sierakowskich,
należących do rodziny Bnińskich. W styczniu 1919 r. powstańcy z Sierakowa zdobyli wieś i obronili ją przed
atakami Niemców od strony Międzychodu.
Przy centralnym placu Zatomia Starego wznosi się kościół św. Maksymiliana Kolbego z lat 1982-87 (arch.
Marian Roszak).
Prawobrzeżny Zatom Nowy jest znany od 1468 r. Później wieś opustoszała i na jej miejscu w 1751 r. założono osadę olęderską. W końcu XIX w. pracowały tu cegielnia i wapiennik, a później kopalnia węgla brunatnego.
4. Zabytkowe kościoły w obrębie Puszczy Noteckiej
1.
2.
3.
Bąblin – kap. Św. Rodziny dom rekolekcyjny Misjonarzy Świętej Rodziny z XIX w.
Biała – Kościół M.B. Różańcowej z 1932
Boruszyn – św. Andrzeja z 1822 (późnoklasycystyczny)
98
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
Chełst – M.B. Częstochowskiej z 1765 r. (szachulcowy)
Chojno – Chrystusa Króla – budowany w latach 1926-1928
Czarnków – św. Marii Magdaleny z lat 70. XIV w. (gotycki)
Czarnków – Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana z 2000 r.
Drawski Młyn – Opatrzności Bożej z 1990 r.
Drawsko – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1910 neogotycki)
Drezdenko Nowe – Serca Pana Jezusa z 1914 (neobarokowy)
Drezdenko – Przemienienia Pańskiego z 1902 (neogotycki)
Drezdenko – Matki Boskiej Różańcowej z 1864 (neogotycki)
Goszczanowo – św. Jana Vianney z 2. poł. XIX w. (neogotycki)
Goszczanówko – św. Jana Chrzciciela z 1912 r.
Goszczanowiec – św. Teresy z 1867 r. (neogotycki)
Gościm – Niepokalanego Poczęcia NMP z 1898 r. (neoromańska)
Grotów – Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej z 1887 r. (neogotycki)
Glucz – św. Piotra i Pawła z 1953 r.
Karwin – Podwyższenia Św. Krzyża z 1795 r. (szachulcowy)
Kiszewo – Najświętszego Serca Jezusa i Św. Anny z 1935 r. (modernistyczny)
Krobielewko – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1924 r. (drewniany)
Krucz – Chrystusa Króla (kaplica) z lat 80. XX w.
Kwiejce – Niepokalanego Serca Maryi z 1909 r. (neogotycki)
Lipki Wielkie – Narodzenia NMP z 1911 r. (neobarokowy)
Lipki Małe – św. Stanisława z 1806 r. (przebudowany, neogotycki)
Lubasz – Narodzenia NMP z 1761 r. (późnobarokowy)
Lubiatów – św. Józefa z 2 poł. XVIII w. (szachulcowy)
Ludomy – Niepokalanego Poczęcia NMP z 1910 r.
Ludomy – św. Jana Chrzciciela z 1871 r. (neogotycki)
Miały – św. Antoniego Padewskiego z 1909 r. (bezstylowy)
Międzychód – św. Jana Chrzciciela z 1591 r. (późnorenesansowy- wcz. barok)
Międzychód – Niepokalanego Serca Maryi z 1838 r. (poewangelicki, późnoklasycystyczny)
Murzynowo – Niepokalanego Serca NMP z 1837 r. (styl okrągłego łuku)
Niegosław – św. Jana Kantego z 1981 r.
Nowe Polichno – św. Izydora z 1882 r. (neoromański)
Nowy Dwór – Najświętszego Serca Pana Jezusa z XIX (neogotycki – otynkowany)
Oborniki – Świętego Krzyża – z 1766 r. (szachulcowy)
Oborniki – NMP Wniebowziętej XV/XVI (gotycki)
Oborniki – św. Józefa x 1900 r. (poewangelicki)
Obrzycko – św. Piotra i Pawła z 1756 r. (barokowy)
Parkowo – NMP Królowej Świata z 1802 r. (barokowo-klasycystyczna)
Pęckowo – św. Ignacego Loyoli z 1909 r. (przebud. w 80 XX w.)
Piłka – NMP z 1869 r. (neoromański)
Piotrowo – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1839 r. (szachulcowy)
Rąpin – Nawiedzenia NMP z 1903 r. (neogotycki)
Rosko – św. Stanisława z 1859 r. (z ciosów granitowych)
Rożnowo św. Katarzyny z 1798 r. (barokowy)
Santok – św. Józefa z 1858 r. (neogotycki)
Sieraków – NMP Niepokalanie Poczętej z 1639 r. (późnorenesansowy, pobernardyński)
Skwierzyna – św. Mikołaja z XIII/XVI w. (późnogotycki)
Skwierzyna – Najświętszego Zbawiciela z 1854 r. (neoromański, poewangelicki)
Stare Polichno – św. Antoniego z 1828 r. (szachulcowo-murowany, przebud.)
Świniary – Matki Boskiej Królowej Polski z 1877 r. (neogotycki z jasnych cegieł)
Tarnowiec – Matki Boskiej Szkaplerznej z 1909 r. (neogotycki na wz. Jabłonowa Pom.).
Trzebicz – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1879 r. (neogotycki, poewangelicki z ż. cegły)
Wartosław – św. Trójcy i św. Łukasza z 1785 r. (późnobarokowy)
Wartosław – Serca Pana Jezusa z 1854 r. (neogotycki)
Wełna – Podwyższenia Krzyża Św. z 1727 r. (drewniany)
Wiejce – św. Józefa z 1855 r. (neoromański)
Wieleń Północny – św. Rocha z 1932 r.
Wieleń Wniebowzięcia NMP z 1632 r. (wczesnobarokowy)
62.
63.
64.
65.
66.
67.
99
Wronki – św. Katarzyny z pocz. XIV w. (gotycki)
Wronki – Zwiastowania NMP z 2 poł. XVII (barokowy, podominikański)
Wrzeszczyna – Matki Boskiej Różańcowej z 1993 r.
Zatom Stary – św. Maksymiliana Kolbe z 1987 r.
Krzyż – Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1936 r.
Krzyż – św. Antoniego z 1882 r. (poewangelicki)
Podsumowując zestawienie: 4 kościoły są architektury gotyckiej, 2 są późnorenesansowe, 6 barokowych, 4
klasycystyczne, 19 pochodzi z XIX (gł. II poł.), 18 z lat 1900-1939, 7 wybudowano po II wojnie światowej i 7
budowli jest drewnianych.
5. Nazewnictwo puszczańskie
1). Lokalne nazwy wzniesień
Białe Góry, Brzechwiane Góry, Cygunka, Diabelska Góra, Drewniana Górka, Francuskie Góry, Gołębia Góra, Góry Wikasa, Księżowskie Góry, Miedziane Góry, Góra Gliniasta, Góra Huberta, Góra Krzyżowa, Góra
Mulita, Góra Pożarowa, Góra Pustelnia, Góra Rzecińska, Góra Szubieniczna, Góra Żydowska, Kościana Góra,
Księża Góra, Łysa Góra, Ogniowa Górka, Ostra Góra, Pryskowa Górka, Psie Wzgórza, Ptasia Góra, Sowa, Spalona Wieża, Wielka Sowa, Wychodnia Góra.
2). Lokalne nazwy lasów
Księdza Bór, Las Bałdynia, Las Bronice, Las Lisie Góry, Las Mały, Las Oborniki, Las Obrzycko Zamek, Las
u Raka, Lubiatowski Las, Łęg, Olchy, Policheński Bór, Skwierzyna Gaj.
3). Lokalne nazwy dróg
Droga Błocka, Droga Gogolecka, Droga Wydmowa, Droga Francuska, Droga Ministerialna, Droga Szostacka, Trakt Drezdeński, Trakt Wartosławicki, Trakt Wieleński, Zielona Droga.
4). Nazwy leśnictw
Annogóra, Biala, Bucharzewo, Bukowo, Chojno, Chraplewo, Ciszkowo, Czapliniec, Daniele, Debogóra,
Drezdenko, Dziewanna, Garncarskibród, Gniewomierz, Gogolice, Goraj, Gościnowo, Gospódka, Grotów, Irena,
Jasionna, Kaczeniec, Kalinówek, Kamień, Kamiennik, Kiszewko, Klempicz, Kłodzisko, Kościelec, Kruczlas,
Kukułka, Kwiejce, Leszczyny, Lichwin, Lipki Wielkie, Lubiatów, Lubowo, Ludomy, Lutyniec, Ławica, Łężno,
Marylec, Marylówka, Mężyk, Miały, Mokrzec, Mokrz, Murzynowo, Mycin, Nadziejewki, Niemeczkowo, Nowołoskoniec, Nowy Dwór, Objezierze, Oborniki, Obrzycko, Odyniec, Osina, Piłka, Podlesie, Pokraczyn, Prusim, Przecznik, Przedlesie, Pustelnia, Puszcza, Rosko, Rożnowo, Samita, Smolarnia, Smolary, Smolnica, Solecko, Sosnówka, Sowia Góra, Stary Młyn, Sycyn, Tarnowiec, Tuchola, Ustronie, Wełna, Wilcze Doły, Wypalanki,
Zamyślin, Zawada, Zawarcie, Żurawiniec.
Ryc. 1. Typowy drzewostan Puszczy Noteckiej (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 2. Drzewostan charakterystyczny dla wschodniego krańca
Puszczy (Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 3. Drzewostan dębowy, rosnący w północnej części Puszczy
(Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 4. Grupa dębu czerwonego, jako przykład występującej w Puszczy
enklawy innego gatunków (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 5. Technicznie negatywny drzewostan przeznaczony
do wycięcia (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 6. Typowa powierzchnia po zrębie zupełnym, założona zgodnie
z zasadami hodowli lasu, z eliminowaniem zasady ładu przestrzennego
(Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód)
Ryc. 7. Sposób przygotowanej do odnowienia powierzchni zrębowej
(Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 8. Powierzchnia zrębowa z pozostawionymi nasiennikami
(Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 9. Podrost świerkowy (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 10. Porośnięte drzewostanem wydmy śródlądowe
Ryc. 11. Jałowce rosnące w okolicach Rzecina (Obr. Krucz, Nadl. Krucz
Ryc. 12. Najsłabszy w Puszczy fragment boru suchego
(Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 13. Flanka sosnowa, na granicy polno-leśnej (Obr. Międzychód,
Nadl. Międzychód)
Ryc. 14. Założona uprawa sosnowa – czy wysadzanie 10 tys. szt.
sosny na hektar to liczba odpowiednia?
Ryc. 15. Ostoja ksylobiontów (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 16. Kępa modrzewia o b. dobrych właściwościach jako przykład
występującej w Puszczy enklawy innego gatunków (Obr. Krucz, Nadl.
Krucz)
Ryc. 17. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Drawsko, Nadl.
Potrzebowice)
Ryc. 18. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Międzychód, Nadl.
Międzychód)
Ryc. 19. Pniaki jako rezerwuar tzw. martwego drewna
(Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 20. Śródleśna łąka jako baza żerowa dla jeleniowatych (Obr.
Rapin, Nadl. Karwin)
Ryc. 21. Transport drewna w Puszczy to problem właściwej
nośności dróg (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 22. Pokaz sposobu przygotowania gleby (Obr. Międzychód,
Nadl. Międzychód)
Ryc. 23. Dostrzegalnia p.pożarowa
Ryc. 24. Jałowiec – pożądany
element puszczańskiego
krajobrazu
Ryc. 25. Drzewo dziuplaste (ekologiczne)
pozostawione ze względów ochronnych
(Nadl. Wronki, Obr. Bucharzewo Wronkowskie)
Ryc. 26. Malownicza granica polno-leśna (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 27. Dawny pas p. pożarowy, dziś siedlisko chrobotka
reniferowego (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 28. Wrzos – typowy dla Puszczy składnik runa leśnego
Ryc. 29. Pozostałości po drewnianym ogrodzeniu – czyli tzw. piękno
niedostrzegane (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 30. Atrakcyjna tablica informacyjna (Nadl. Wronki)
Ryc. 31. Tablica informacyjna usytuowana przy platformie widokowej
na pożarzysku w Nadleśnictwie Potrzebowice
Ryc. 32. Jeden z elementów stosowanej czynnej ochrony przyrody –
introdukcja bielika (Nadl. Sieraków)
Ryc. 33. Najgrubsze drzewo na terenie LKP – Dąb Józef
(Obr. Bucharzewo Sierakowskie, Nadl. Sieraków)
Ryc. 34. Dolina Warty w okolicach Wronek
Ryc. 35. Jezioro Białe, znane z pobytu kardynała Karola Wojtyły (późniejszego
Papieża Jana Pawła II) w 1977 r. (Obr. Potrzebowice, Nadl. Potrzebowice)
Ryc. 36. Znajdujące się wewnątrz kompleksu Puszczy Noteckiej –
jezioro Pokraczyn i punkt czerpania wody
Ryc. 37. Przykład wodopoju w okolicach Radusza
(Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 38. „Bobrowy zakątek” – przykład działalności bobrów
Ryc. 39. Torfowisko Rzecin, obszar proponowany do Natury 2000
Ryc. 40. Profil glebowy, odzwierciedlający problemy pokarmowe
i wodne dla sadzonek
Ryc. 41. Fragment, odkrytej wydmy śródlądowej
(Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 42. Południowy fragment Puszczy – Zakole Warty
Ryc. 43. Mokradła w okolicach Wronek (Nadl. Wronki)
Ryc. 44. Fragment zbiornika i kanału wodnego, wykonanego w 2005 r.
w ramach programu małej retencji (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 45. Wyprofilowany rów, wykonany w ramach programu małej
retencji (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 46. Funkcjonująca kilkadziesiąt lat zastawka, utrzymująca
odpowiedni poziom na cieku wodnym (Obr. Międzychód, Nadl.
Międzychód)
Ryc. 47. Szkółka leśna w Podlesiu wraz z systemem pobierania wody
głębinowej (Nadl. Oborniki)
Ryc. 48. Rów wodny o nieliniowym
przebiegu (Nadl. Międzychód)
Ryc. 49. Wełna w okolicach Jaracza
(Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 50. Przykład informowania
o wprowadzanym zakazie wstępu
do lasu
Ryc. 51. Urząd gminy w Drawsku – samorządowy partner
w propagowaniu działań LKP
Ryc. 52. Muzeum Ziemi Czarnkowskiej – także potencjalny partner
w propagowaniu działań LKP
Ryc. 53. Typowy dla przeważających siedlisk Bśw – sortyment
puszczański (Obr. Bucharzewo Wr., Nadl. Wronki)
Ryc. 54. Linia technologiczna do przerobu drewna w Kruczu
Ryc. 55. Wigwam turystyczny w L. Daniele
(Obr. Obrzycko, Nadl. Oborniki)
Ryc. 56. Mrowisko przed siedzibą Nadl.
Międzychód – jako przykład ekologicznego
usposobienia leśników
Ryc. 57. Przykład drzewa krajobrazowego, które
należy chronić przed wycięciem
Ryc. 58. Punkt widokowy (Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód)
Ryc. 59. Snopki zboża, jako walor krajobrazowy (okolice Drawska
2006 r., Nadl. Potrzebowice)
Ryc. 60. Atrakcyjna panorama na Jezioro Soleckie – dobre miejsce na
wybudowanie tarasu widokowego (Obr. Rąpin, Nadl. Karwin)
Ryc. 61. Fragment ścieżki dydaktycznej „Bobrowy zakątek”
Ryc. 62. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Drezdenko – Skwierzyna
doskonale nadające się na wytyczenie ścieżki rowerowej
Ryc. 63. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Oborniki – Wronki,
także doskonale nadające się na trasę ścieżki rowerowej
Ryc. 64. Stajnia Mokrzec – przykład nieuniknionej mody na turystykę
konną w Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód)
Ryc. 65. Zharmonizowana z naturą wiata dydaktyczna na szkółce
leśnej w Nadl. Międzychód
Ryc. 66. Wiertnia do poszukiwań ropy i gazu (Nadl. Karwin)
Ryc. 67. Tajemnicze prace ziemne na dużą skalę w sąsiedztwie Kanału
Kończak (Nadl. Oborniki)
Ryc. 68. Przykład działań drogowców w obrębie Sierakowskiego Parku
Krajobrazowego – wycięcie w 2006 r. rzędu drzew (Nadl. Sieraków)
Ryc. 69. Przykład gospodarskiego tuczu gęsi w okolicach Mierzyna
(Nadl. Międzychód)
Ryc. 70. Przykład szkód powodowanych przez wzmożony ruch
komunikacyjny
Ryc. 71. Niekontrolowany i na dużą skalę rozwój budownictwa
letniskowego – degradujący środowisko (wieś Biała)
Ryc. 72. Bogactwo Puszczy
Noteckiej – grzyby i ich
dystrybucja (wieś Piotrowo)
Ryc. 73. Wyrzucane śmieci do lasu
– to wciąż nierozwiązany problem
Ryc. 74. Trwająca sprzedaż lasów
prywatnych prowadzi do fragmentaryzacji kompleksu leśnego
Ryc. 75. Ufundowany w 2006 r. przez
leśników z Nadl. Wronki Pomnik
Papieża Jana Pawła II (Wronki)
Ryc. 76. Historyczne krzyże (stary i nowy)
na górze św. Huberta (Nadl. Krucz)
Ryc. 78. Słynna Laufpompa – źródło
wody siarkowej (Międzychód)
Ryc. 79. Odsłonięty w 2002„Kamień
Trzech Dyrektorów” – nieco
zapomniany element integracyjny
Ryc. 81. Pomnik poświęcony poległym w II wojnie światowej
radzieckim zwiadowcom w Rzecinie (Nadl. Wronki)
Ryc. 77. Kamienny drogowskaz – pomnik
historii (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 80. Ocalały z pożaru w 1992 r. tzw.
Szyszkowald, z pamiątkowym kamieniem.
W czerwonym ubraniu minister środowiska
– prof. Jan Szyszko podczas pobytu w Nadl.
Potrzebowice w dniu 10.08.2006 r.
Ryc. 82. Drewniany kościół w Wełnie
Ryc. 83. Święto Podgrzybka w Rzecinie – przykład działań
promujących Puszczę Notecką (Nadl. Wronki)
Ryc. 84. Zakończenie Ogólnopolskiego Rajdu Leśnika w 2006 r.
(Nadl. Sieraków)
Ryc. 85. Święto Grzyba w Drawsku w 2006 r.
Ryc. 86. Migawka z pleneru malarskiego, organizowanego przez Nadl.
Międzychód w 2006 r., przykład działań o charakterze kulturalnym
Ryc. 87. Przykład korzystania z infrastruktury turystycznej przez
grzybiarzy
Ryc. 88. Wiata w Nadleśnictwie Potrzebowice
Ryc. 89. Zawody na najsilniejszego człowieka Puszczy, organizowane
w ramach Święta Podgrzybka w Krobielewku, w 2005 r.
Ryc. 90. Spotkanie ze studentami w Nadleśnictwie Oborniki – przykład
działań o charakterze edukacyjnym na poziomie akademickim
Ryc. 91. Tablica informacyjna o Rezerwacie Mszar nad jeziorem Mnich
(Nadleśnictwo Sieraków)
Ryc. 92. Tablica dydaktyczna omawiająca produkt gospodarki leśnej
– drewno (Nadleśnictwo Krucz)
Ryc. 93. Miejsce do biwakowania nad jeziorem Soleckim (Nadl. Karwin)
Ryc. 94. Parking leśny
Ryc. 95. Parking leśny w okresie grzybobrania – czy mógłby być płatny?
Ryc. 96. Promocja Leśnego Kompleksu Promocyjnego podczas święta
podgrzybka w Rzecinie w 2006 r.
Ryc. 97. Otwarta 3.11.2006 r. izba edukacyjna przy Nadl. Potrzebowice
Ryc. 98. Przykład działań integracyjnych – nagrody przygotowane dla
zwycięzców rozgrywek piłkarskich o Puchar LKP Puszcza Notecka
zorganizowanych przez Nadl. Karwin w dniu 8.4.2006 r.
Ryc. 99. Siedziba Nadleśnictwa Krucz
Ryc. 100. Siedziba byłego Nadleśnictwa Rąpin
Ryc. 101. Leśniczówka Sowia Góra
Ryc. 102. Leśniczówka Daniele
Ryc. 103. Leśniczówka Przedlesie
Ryc. 104. Osada w Jeziercach
Ryc. 105. Kompleks edukacyjny w Chalinie
Ryc. 106. Zamek Hochbergów w Goraju, obecnie zajmowany przez
internat Zespołu Szkół Leśnych w Goraju
100
IV. UDOSTĘPNIANIE LASU
1. Leśna infrastruktura edukacyjna
Podstawą ukierunkowanego rozwoju turystyki na obszarze Puszczy Noteckiej winno być przyjęcie ogólnej
zasady ograniczania penetracji wewnątrz kompleksu leśnego, przy maksymalnym koncentrowaniu ruchu na
obrzeżach Puszczy. Jest to podyktowane istniejącą infrastrukturą turystyczną, siecią dróg dojazdowych, wieloma
zabytkami, malowniczością krajobrazów. Z uwagi na bezpieczeństwo, ochronę ostoi zwierząt i ptaków, unikanie
zaśmiecania, wydaje się zasadne, by nie prowadzić masowej turystyki w głębi kompleksu Puszczy Noteckiej. Na
podkreślenie zasługują dobre efekty dydaktyczne osiagane w ramach prowadzonych spotkań na szkółkach leśnych. Edukacja leśna prowadzona powinna być poprzez wędrówki po leśnych ścieżkach dydaktycznych oraz w
sposób kameralny, w ośrodkach edukacji leśnej, izbach edukacji leśnej, czy punktach edukacji leśnej. Obecnie
przy nadleśnictwach Oborniki, Krucz, Potrzebowice, Miedzychód ora Karwin funkcjonują izby edukacji leśnej,
a w pozostałych są planowane. Z uwagi na praktyczność, sprawdza się zasada lokalizacji izby edukacji leśnej i
ośrodków edukacji leśnej w sąsiedztwie nadleśnictwa. Utworzona w 2006 roku w Nadl. Potrzebowice Izba Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, w przyszłości może przekształcić się w pierwszy na terenie LKP ośrodek edukacji
leśnej. Wyszczególnienie infrastruktury turystycznej zostało zamieszczone w Tab. 44.
W obrębie LKP istnieje 18 leśnych ścieżek dydaktycznych (edukacyjnych) wyznaczonych i wyposażonych z
inicjatywy nadleśnictw państwowych. Są one oznakowane, a przy najciekawszych punktach usytuowano tablice
z informacjami dotyczącymi ochrony przyrody i gospodarki leśnej. Długość ścieżek waha się od 1,5 do 25 km.
Są to: „Jary koło Chalina”, „Nad Jeziorem Małym w Chalinie”, „W parku dworskim w Chalinie i nad Jeziorem
Śremskim”, „Przy Chacie Zbójców”, „Świetlista Dąbrowa”, „Dolina Kończaka”, „Dolina Wełny”, „Ochrona
przyrody a łowiectwo”, „Sosnowy szlak”, „Lubiatowskie Uroczyska”, „Dziewanna”, „Rajczywiec”, „Marianówka”, „Szlak Rowerowy na Terenie Puszczy”, „Bobrowy zakątek”. Dwie ścieżki nie mają nazwy (w Nadl.
Krucz oraz w Nadl. Międzychód). W planie na 2007 r. jest wytyczenie ścieżki „Leśnik gospodarzem lasu” w
Nadl. Sieraków. Łączna długość ścieżek wynosi 116,4 km i 275 przystanków.
Pierwszą leśną scieżkę dydaktyczną wyznaczono w Nadl. Międzychód w 1995 r., a zdecydowana większość
z nich została utworzona w latach 2000-2006 – 13. Najwięcej ścieżek dydaktycznych zlokalizowana jest w Nadl.
Sieraków (6). Ze względu na typ, dominują ścieżki o charakterze przyrodniczo-leśnym (12). Oferta edukacyjna
skierowana jest przede wszystkim do młodzieży ze szkół podstawowych oraz określana jako uniwersalna. Pełna
charakterystyka ścieżek dydaktycznych została zamieszczona w Tab.43.
Bogata jest infrastruktura turystyczna wykonana przez nadleśnictwa. Ogółem przygotowano dla turystów 73
miejsca postoju pojazdów, 20 miejsc do odpoczynku, 4 punkty widokowe.
2. Szlaki piesze
Na terenie Puszczy Noteckiej obecnie istnieją 24 trasy szlaków turystycznych o łącznej długości 429,8 km
1. Skwierzyna–Stare Polichno–Santok, szlak niebieski, 22,3 km
2. Grotów–Trzebicz, szlak niebieski, 10,9 km
3. Międzychód–Mierzyn–Żmijowiec–Sowia Góra, szlak żółty, 16,2 km
4. Sowia Góra–Lubiatów–jez. Solecko–Trzebickie Niwy–Drezdenko, szlak żółty, 25,6 km
5. Zatom Stary–Kukułka–Lichwin–Bucharzewo, szlak czerwony, 18,1 km
6. Sieraków–Kukułka–Błoto, szlaki żółty i czarny, 14,9 km
7. Błoto–Rzecin–Kaplin–Międzychód, szlak czarny, 15,5 km
8. Sieraków–Borowy Młyn–Kobusz–Piłka, szlak żółty, 27,5 km
9. Piłka–Marylin–Potrzebowice–Wieleń, szlak żółty, 20,4 km
10. Sieraków–Bucharzewo, szlak niebieski, 6,3 km
11. Bucharzewo–Kobusz–Marylin–Miały, szlak niebieski, 21,2 km
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
101
Miały–Mężyk–Hamrzysko–Bzowo–Goraj, szlak niebieski, 33,8 km
Bucharzewo–Pustelnia–Chojno, szlak czerwony, 9,8 km
Wokół Jez. Radziszewskiego, szlaki czerwony i zielony, 8,0 km
Chojno-Mokrz, szlak czerwony, 9,3 km
Wartosław–Mokrz, szlak zielony, 3,5 km
Mokrz–Tomaszewo–Kobusz–Lichwin–Sieraków, szlak zielony, 29,2 km
Wrzeszczyna–Mężyk–Rzecin–Mokrz, szlak żółty, 18,5 km
Mokrz–Wronki, szlak czerwony, 10,8 km
Wronki–Biała–Hamrzysko–Gulcz, szlak żółty, 26,9 km
Goraj–Czarnków, szlak niebieski, 9,7 km
Czarnków–Goraj Zamek–Lubasz, szlak zielony, 16,8 km
Lubasz–Stajkowo–Klempicz–Obrzycko, szlak zielony, 23,1 km
Rożnowo–Pawłowice–Oborniki, szlak zielony, 11,1 km
Z uwagi na niewielkie zainteresowanie pieszymi wędrówkami przez Puszczę, należy przeprowadzić przegląd
i weryfikację szlaków turystycznych po kątem ich użytkowania. Szlaki nieuczęszczane powinny zostać zlikwidowane (leży to w gestii Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego), a trasy pozostałych powinno
się lepiej oznakować i wyposażyć w infrastrukturę (tablice, ławki, śmietniki, schrony, punkty widokowe itp.).
Niestety zdarza się, że PTTK samodzielnie, bez porozumienia z nadleśnictwem wytycza szlaki i je oznakowuje
na terenach Lasów Państwowych.
3. Szlaki rowerowe
Przez teren Puszczy Noteckiej przebiega płn. część tzw. transwielkopolskiej trasy rowerowej, wytyczonej w
2002 r. Rozpoczyna się ona w Poznaniu (w Parku Sołackim), a kończy po 200 km w Okonku. Przechodzący w
poprzek Puszczy 8-kilometrowy odcinek tej trasy prowadzi szosą z Obrzycka do Tarnówka. Od Międzychodu do
Drezdenka wiedzie, najważniejszy europejski szlak rowerowy – Euro Route R1, który rozpoczyna się w Boulogne-sur-Mer nad kanałem La Manche. Oznakowano go metalowymi tabliczkami, gdzie na białym tle widnieje
rysunek roweru i numer szlaku. W Drezdenku przechodzi na prawy brzeg Noteci i wzdłuż niego doprowadza
przez Krzyż do Wielenia, a potem przez Trzciankę biegnie do Piły. Należy podkreślić, że odcinek biegnący od
Międzychodu do Drezdenka jest bardzo niebezpieczny, z uwagi na zwiększający się ruch komunikacyjny, stosunkowo wąski pas jezdni – utrudniający wymijanie samochodów (szczególnie ciężarowych) oraz prosty przebieg, skutkujący rozwijaniem przez kierowców dużych prędkości.
Na odcinku: Gnuszyn – Białkosz – Łężeczki – Chrzypsko Wielkie – Ryżyn – Sieraków – Góra – Chalin –
Kurnatowice – Prusim przebiega część trasy R8.
Oprócz wymienionych szlaków długodystansowych przez Puszczę lub jej skrajem przebiegają trasy wyznakowane staraniem miejscowych samorządów (głównie powiatowych). Są to szlaki:
− Santok–Gościnowo–Murzynowo–Kijewice–Skwierzyna (czerwony);
− Skwierzyna–Lipki Wielkie–Goszczanowo–Gościm–Trzebicz–Drezdenko (żółty):
− Skwierzyna–Jezierce–Lipki Wielkie–Santok (czarny):
− Drezdenko–Lubiatów–Wiejce–Krobielewko–Nowy Dwór–Świniary–Skwierzyna (zielony):
− Lubasz–Goraj–Goraj Zamek–Bzowo–Ciszkowo–Krucz–Kruteczek–Nowina–Lubasz;
− Krzyż–Drawsko–Pęckowo–Piłka–Miały–Wieleń–Wizany–Huta Szklana–Krzyż (zielony);
− Wieleń–Miały–Biała–Krucz–Ciszkowo–Jędrzejewo–Folsztyn–Wieleń (niebieski);
− Oborniki–rezerwaty „Śnieżycowy Jar” i „Buczyna”–Wełna–Jaracz Młyn–Chlebowo–Podlesie–Stobnica–
Obrzycko (żółty);
− Oborniki–Kowanówko–leśn. Rożnowo–Jaracz Młyn–Rożnowice–Miłowody–Oborniki (czerwony).
W 2006 r., z inicjatywy Hotelu Olympic z Wronek wyznaczone zostały szlaki rowerowe na terenie południowej części Puszczy. Ponadto w poszczególnych nadleśnictwach LKP można wyróznić wiele tras „wewnętrznych”, np. w Nadl Sieraków: Sieraków – Piaski – Bucharzewo – Samita – Jeziorno – dostrzegalnia p.poż
– Pławiska – Błota – Czapliniec – Zatom Nowy – Zatom Stary – Kłosowice – Sieraków (lub z Czaplińca do
Chorzępowa przez Kobylarnię – Marianowo do Sierakowa).
102
Propozycje
W zamierzeniach lokalnych samorządów jest wyznaczenie atrakcyjnego szlaku rowerowego po trasie zlikwidowanej linii kolejowej Skwierzyna – Drezdenko. Także warto rozważyć możliwość poprowadzenia szlaku
rowerowego po trasie nieczynnej linii kolejowej Oborniki – Wronki, choć pojawiła się ciekawa propozycja wyznaczenia po torach trasy drezynowej.
Konieczne jest też wyznaczenie bezpiecznego szlaku rowerowego na trasie Międzychód – Drezdenko (np. po
linii dawnych pasów przeciw pożarowych).
4. Szlaki wodne
Do spływów nadają się przede wszystkim rzeki stanowiące granicę Puszczy Noteckiej. Są to szlaki łatwe,
dostępne nawet dla niezbyt zaawansowanych wodniaków i dla imprez masowych. Mankamentem jest zanieczyszczenie rzek i – w przypadku Noteci – pewna monotonia wynikająca ze uregulowania koryta rzeki. Szlak
Warty w obrębie opisywanego terenu obejmuje odcinek Oborniki (0 km) – Obrzycko (23 km) – Wronki (35 km)
– Sieraków (61 km) – Międzychód (78 km) – Skwierzyna (114 km) – Santok (137 km), a Noteci – odcinek
Czarnków (0 km) – Wieleń (30 km) – Drawsko (42 km) – Drezdenko (56 km) – Santok (94 km).
Zupełnie inny charakter ma płynąca na wsch. skraju Puszczy Wełna. Dolny jej fragment zalicza się do najatrakcyjniejszych szlaków kajakowych w kraju, choć jest trudny i wymagający zaawansowanych umiejętności.
Korzystać z niego można na odcinku Rogoźno (0 km) – wieś Wełna (13 km) – Oborniki (32 km). Znane i cenione są zimowe spływy Wełną.
W specjalistycznych przewodnikach opisywane są jeszcze spływy Miałą, która jest szlakiem malowniczym,
z licznymi jeziorami, ale bardzo trudnym, z licznymi przenoskami i innymi utrudnieniami. Zaczyna się on w
Kruteczku (0 km) i wiedzie przez Białą (9 km), Miały (19 km), Piłkę (30 km), Chełst (42 km) do Drezdenka (48
km). W zasadzie płynąć nim można tylko podczas wysokiego poziomu wody lub w obrębie jezior mialskich.
Na terenie Nadleśńictwa Sieraków, po południowej stronie Warty wymieniany jest 20 km szlak o dł. ponad
20 km, przeznaczony dla zaawansowanych kajakarzy: Jezioro Chrzypskie – Oszczynica – Jez. Białeckie – Jez.
Lutomskie.
5. Szlaki konne
Rekreacja konna cieszy się dużym powodzeniem, a ośrodków jazdy konnej przybywa i przyciągają one
atrakcyjnością położenia przy Puszczy Noteckiej. Korzystając z tej formy wypoczynku należy przestrzegać
zasad, aby nie powodować konfliktów z otoczeniem. Osoby jeżdżące konno nie mogą płoszyć zwierząt i przeszkadzać turystom pieszym. Należy mieć świadomość, że poprzez częsty przejazd końmi niszczone są drogi
gruntowe, przez co utrudniony jest przejazd pojazdów, a także rowerzystów. Biorąc to pod uwagę należy poruszać się tylko po wyznaczonych trasach, gdyż niekontrolowana turystyka konna powoduje trwałe zniszczenia
dróg leśnych i dlatego musi być regulowana i ukierunkowana.
Przez teren Puszczy wytyczony jest 143 kilometrowy szlak konny „Wilczy Szlak”, biegnący ze Stęszewka
koło Pobiedzisk do Bucharzewa koło Sierakowa. Oznakowany jest on białym prostokątem z sylwetką konia i
drogowskazami ustawionymi w punktach etapowych. Ta trasa jest jednak ewenementem w skali regionu. Lokalnie przy stajniach istnieją szlaki, po których dopuszczalna jest jazda konno wierzchem (np. przy tzw. sch. „Maecznik” (Obr. Bucharzewo Sierakowskie, k. „Chaty Zbójców, oraz przy Stadzie Ogierów w Sierakowie). Przy
projektowaniu szlaków konnych, należy uwzględnić ich pętlowy charakter, umożliwiający powrót do stajni oraz
partycypowanie w kosztach ich organizowania i utrzymywania przez właścicieli stajni.
Rozwijająca się agroturystyka oraz powstające stajnie zapewne spowodują konieczność wytyczania przez teren leśny kolejnych szlaków, które warto planowo tworzyć, by nie dopuścić do niekontrolowanego ruchu.
103
6. Trasy motorowe
Turyści odbywający wycieczki samochodami i motocyklami mogą poruszać się po drogach utwardzonych
oraz wszystkich innych traktach oznaczonych drogowskazami. Można ułożyć bardzo wiele wariantów tras po
ciekawych fragmentach Puszczy. Polecane są następujące wycieczki:
1. Międzychód (0 km) – Krobielewko (13 km) – Skwierzyna (32 km) – Murzynowo (38 km) – Gościnowo
(43 km) – Santok (50 km) – Lipki Wielkie (61 km) – Gościm (75 km) –Lubiatów (83 km) – Sowia Góra (87 km)
– Międzychód (100 km)
2. Międzychód (0 km) – Mokrzec (8 km) – Chorzępowo (14 km) – Sieraków (23 km) – Rzecin (47 km) –
Krucz (63 km) – Ciszkowo (67 km) – Lubasz (74 km) – Czarnków (80 km)
3. Wronki (0 km) – Krucz (16 km) – Hamrzysko (19 km) – Biała (23 km) – Miały (33 km) –Piłka (42 km) –
Chełst (56 km) – Drezdenko (67 km)
4. Oborniki (0 km) – Ludomy (13 km) – Boruszyn (28 km) – Tarnówko (31 km) – Obrzycko (40 km) – Kiszewo (52 km) – Oborniki (62 km)
5. Wieleń (0 km) – Miały (9 km) – Biała (19 km) – Rosko (27 km) – Wieleń (38 km)
Dla turystów chcących poznać ciekawe miejscowości na obrzeżu Puszczy można polecić okrężną trasę (częściowo pokrywającą się z opisanymi wyżej) z Obornik (0 km) przez Obrzycko (22 km), Wronki (34 km), Chojno
(46 km), Sieraków (61 km), Mokrzec (76 km), Międzychód (84 km), Krobielewko (97 km), Skwierzynę (116
km), Lipki Wielkie (133 km), Drezdenko (160 km), Drawsko (177 km), Wieleń (188 km), Czarnków (217 km),
Połajewo (235 km) do Obornik (257 km).
Warto rozważyć podjęcie studiów nad znalezieniem i wyznaczeniem odpowiedniej trasy dla motocrosów czy
rajdów quadami. Wymaga to jednak bardzo szczegółowych prac, uwzględniających względy ochrony przyrody z
zachowaniem zasady otwartości przy możliwie szerokiej konsultacji. Główną przesłanką skłaniającą do podjęcia
tej propozycji jest likwidacja nielegalnych rajdów terenowych przez Puszczę oraz pozyskanie do współpracy
amatorów tego typu sportu. Warto wspomnieć, że w Rada Społeczno-naukowa LKP Puszcza Notecka wstępnie
poparła propozycję zmierzającą do znalezienia miejsca i ewentualnie wyznaczenie trasy dla motocrosu.
7. Zagrożenia
-
Z tytułu udostępninia lasu obszar LKP Puszcza Notecka jest narażony na następujące zagrożenia:
pożary, głównie powstałe na skutek nieostrożności, w tym podpalenia,
intensywne użytkowanie runa leśnego (grzyby, jagody),
zanieczyszczenie środowiska leśnego odpadami komunalnymi (w tym powstałe przez użytkowników działek rekreacyjnych),
niszczenie infrastruktury turystycznej,
presja budownictwa letniskowego wewnątrz Puszczy (np. Biała, Zieleniec, Kwiejce, Lubiatów, Podlesie),
otaczanie kompleksu Puszczy Noteckiej „wianuszkiem” budownictwa letniskowego (np. Chojno, na linii
Wronki-Zamoście – Sieraków lub Oborniki – Obrzycko),
brak opracowanych przez gminy planów zagospodarowania przestrzennego,
brak spoistości administracyjnej (dwa województwa, trzy regionalne dyrekcje Lasów Państwowych),
kłusownictwo i płoszenie zwierzyny (często będące wynikiem puszczania po lesie psów luzem),
kradzieże drewna (związane z rozwojem bud. rekreacyjnego),
rajdy motorowe i samochodowe organizowane na terenie Puszczy Noteckiej.
104
V. KIERUNKI I SPOSOBY DOSKONALENIA GOSPODARKI
LEŚNEJ W CELU REALIZACJI PODSTAWOWYCH
FUNKCJI LASU
1. Elementy dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i gospodarczego LKP
Puszcza Notecka
-
Najważniejsze i najcenniejsze elementy dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i gospodarczego
LKP Puszcza Notecka:
duży areał, zwartość i brak enklaw wewnątrz kompleksu,
wydmy śródlądowe (środkowa część Puszczy),
bory chrobotkowe (zachodnie obrzeża, obr. Lipki Wielkie),
torfowiska mszarne i przejściowe (np. Bagno Chlebowo, Rzecin),
wrzosowiska (na terenach dawnych pasów p.poż),
skowronek borowy, jako gatunek występujący na siedliskach borowych, w warunkach gospodarki zrębowej,
ptaki drapieżne (lęgowe kanie, bieliki, rybołowy) oraz sowy (np. puchacze),
jednolitość siedliskowa (borowy charakter) oraz gatunkowa (sosna zwyczajna),
swoistość drewna puszczańskiego (tzw. drewno wąskosłoiste),
podział przestrzenny,
pamiątki z historii gospodarki (dawne wsie – np. Jezierce, Kozy, Bielawy osady; trakty – np. Drezdenecki,
Wieleński; kamienie graniczne – np. Hamrzyska; poniemieckie drogowskazy – występujące w zachodniej
części Puszczy; zapomniane cmentarze, np. w Jeziercach),
pamiątki z historii państwowości (d. granica państwa z okresu II wojny światowej, urzędy celne i graniczne),
dawne siedziby nadleśnictw (w Rąpiniu, Lubiatowie, Krobielewku, Lipkach Wielkich, Obrzycku, Boruszynie),
architektura osad leśnych (np. Jezierce, Sowia Góra, Grotów, Daniele).
2. Funkcje ekologiczne, gospodarczego i społeczne LKP Puszcza Notecka
Dla obszaru LKP Puszcza Notecka istotne jest takie działanie gospodarczo-ochronne, które oparte będzie na
kryteriach ekologicznych. W związku z tym należy koncentrować się przede wszystkim na poprawie stosunków
wodnych, wzmaganiu odporności biologicznej drzewostanów, ochronie roślinności oraz pożytecznej fauny,
optymalizowaniu szkodliwego oddziaływania zwierzyny, wzmaganiu działań w zakresie ochrony przed pożarami. W celu rezalizacji licznych funkcji ekologicznych dla nadleśnictw Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka opracowano programy ochrony przyrody.
Funkcje gospodarcze, które są dominujące dla tego kompleksu leśnego powinny być realizowane z uwzględnieniem zasady rozproszonego i zmniejszonego ryzyka hodowlanego, tj. stosowania się do zasad hodowli lasu.
Główne wtyczne w tym zakresie są zawarte w obowiązujących planach urządzania lasu.
Funkcje społeczne dla tego leśnego kompleksu leśnego zawierają w sobie zarówno elementy roli gospodarczej, np. w odniesieniu do generowania miejsc pracy jak i funkcje ekologiczne – rozumiane jako ochrona obszaru przed negatywnymi skutkami cywilzacyjnymi. Zadaniem leśników w tym zakresie jest więc prowadzenie
edukacji przyrodniczo-leśnej oraz pomnażanie zasobów drzewnych Puszczy Noteckiej i takie ich użytkowanie,
które będzie prowadziło do uzyskiwania dochodów ekonomicznych, przy minimalizowaniu uciążliwości środowiskowych.
105
3. Doświadczalnictwo leśne na terenie LKP Puszcza Notecka
A) Tematy badawcze realizowane na terenie Puszczy Noteckiej
1.
-
Katedra Urządzania Lasu Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Ryszard Miś)
Stabilność lasów Puszczy Noteckiej (Wronki, Potrzebowice, Krucz);
Trwałość lasów Puszczy Noteckiej (Wronki, Potrzebowice, Krucz);
Wprowadzanie podszytów na siedliskach Bśw w Nadleśnictwie Potrzebowice (pow. badawcze Nadl.
Potrzebowice).
2. Katedra Techniki Leśnej Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Roman Gornowicz)
- Zagospodarowanie pozostałości pozrębowych w różnych warunkach siedliskowych (Nadl. Międzychód);
- Rewitalizacja siedlisk na powierzchniach pozrębowych.
3. Katedra Fitopatologii Leśnej Akademia Rolnicza w Poznaniu (dr hab. Piotr Łakomy)
- Optymalizacja podawania preparatu Phebiopsis gigantea z głowicy ścinkowej na pniaki sosnowe (Nadl.
Oborniki).
4. Katedra Hodowli Lasu Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Władysław Barzdajn, dr
inż. Jan Ceitel, dr inż. Jacek Zientarski)
- Zagospodarowanie powierzchni popożarzyskowych w Nadleśnictwie Potrzebowice.
5. Katedra Hodowli Lasu Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Jan Kocjan)
- Sposoby podnoszenia produkcyjności słabych i zdegradowanych siedlisk leśnych (Nadl. Wronki);
- Doskonalenie metod sztucznego odnawiania lasu w warunkach słabych i zdegradowanych siedlisk
Puszczy Noteckiej (Nadl. Wronki).
6. Katedra Przyrodniczych Podstaw Leśnictwa (dr inż. Antoni Sienkiwicz)
- Rekultywacja siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód, Sieraków, Potrzebowice, Wronki, Oborniki);
- Wpływ pełnej głębokiej orki na właściwości gleb i cechy biometryczne drzewostanów sosnowych w
warunkach Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód, Sieraków, Potrzebowice, Wronki, Oborniki).
6. Katedra Entomologii Leśnej Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Ignacy Korczyński)
- Owady wyrządzające szkody w uprawach i młodnikach sosnowych;
- Wpływ podszytów na liczebność folifagów sosny.
7. Katedra Inżynierii Środowiska Pracy Akademia Rolnicza w Poznaniu (dr inż. Władysław Kusiak)
- Studia nad warunkami i bezpieczeństwem pracy w leśnictwie i drzewnictwie na obszarze Puszczy Noteckiej.
8. Katedra Agrometeorologii Akademia Rolnicza w Poznaniu (prof. dr hab. Janusz Olejnik)
- Ocena emisji gazów szklarniowych (dwutlenku węgla, metanu, związku związków azotu, pary wodnej)
– Torfowisko Rzecin (temat o znaczeniu międzynarodowym, finansowany przez UE).
9. Instytut Badawczy Leśnictwa w Warszawie (prof. dr hab. Andrzej Kolk)
- Warunki powstawania gradacji pierwotnych szkodników owadzich na przykładzie Puszczy Noteckiej;
- Kształtowanie odporności drzewostanów na działalność foliofagów.
- Wykorzystanie feromonów płciowych w celu zakłóceń rójki brudnicy mniszki.
10. Zakład Biologii i Ochrony Przyrody Akademii Wychowania Fizycznego w Gorzowie (prof. dr hab.
Ludwik Lipnicki)
- Lichenoindykacyjna ocena oddziaływania wydobycia ropy naftowej i gazu na przyrodę ożywioną środkowej części Puszczy Noteckiej.
B) Powierzchnie doświadczalne zlokalizowane na terenie LKP Puszcza Notecka
1. Nadleśnictwo Sieraków
Prowadzone doświadczenia (I. Hernik oraz K. Ratajszczak) dotyczyły metod:
- prac zalesieniowych (73,63 ha – w oddz.: 42, 54, 56, 57, 58, 59, 63, 64, 69, 70, 71, 73, 74, 75, 87, 89,
90),
- wprowadzania podszytów (29,65 ha – w oddz.: 58, 70, 71, 75),
- trzebieży schematycznych (15,35 ha – w oddz.: 68).
Prowadzone doświadczenia (L. Królikowski) dotyczyły:
106
-
zachowanie się gatunków lasotwórczych (So, Db) na wydmach piaskowych przy różnych sposobach
przygotowania gleby i nawożenia (obr. Bucharzewo)
- W 1971 r. obrębie Bucharzewo w oddz. 72 istniała powierzchnia doświadczalna dotycząca badań
wizury pod kątem przygotowania gleby.
2. Nadleśnictwo Międzychód
Przeprowadzane doświadczenia dotyczyły metod (wg planu ul z1.10.1969)
a. prac zalesionych,
b. wprowadzania podszytów,
c. trzebieży schematycznych.
Zalesienie na powierzchniach doświadczalnych przeprowadzono z zastosowaniem różnych sposobów
przygotowania gleby, a mianowicie:
a. pełnej orki do głębokości 70 cm wykonanej pługiem PPU-50,
b. dołków o głębokości około 70 cm i średnicy 20 cm wykonanych świdrami glebowymi napędzanymi silnikiem piły mechanicznej Bk-3,
c. bruzd ze spulchnianiem wykonanych pługiem PGL IIA z pogłębiaczem ŁZ-56,
d. wywyższonych wałków wykonanych pługami talerzowymi PTZ-2.
Doświadczenia prowadzono w pododdziałach, w nawiasie podano aktualny numer: 28d (28c.cz), 28f
(28d), 28g (28f), 29c, 29d (29a cz.), 29f (29d.cz), 29g (29d cz.), 37 a, 38 a, 51 a, 51 b, 51 c, 52 a, 53 a,
53 b, 53 c.
3. Nadleśnictwo Oborniki
Powierzchnie badawcze i doświadczalne zlokalizowane są w obr. Kiszewo. Są to:
- powierzchnia doświadczalna AR w Poznaniu (8,87 ha) zlokalizowana w oddz. 586b z 1971 r.: różne
sposoby przygotowania gleby i nawożenia mineralnego (W. Mucha, A. Sienkiewicz);
- powierzchnia doświadczalna AR w Poznaniu (2,53 ha, z otuliną – 4,15 ha) zlokalizowana w L. Marylówka, oddz. 590g w 1996 r.: plantacja rodowa sosny zwyczajnej noteckiej – badania nad stopniem korelacji cech między drzewem doborowym a potomstwem.
- Glebowe Powierzchnie Wzorcowe (285,75 ha) w oddz.: 513-516, 517a, 530-534, 554-557.
4. Nadleśnictwo Potrzebowice
Stałe powierzchnie badawcze obejmują powierzchnię 3,41 ha i zlokalizowane są na terenie obrębu
Drawsko. Ponadto na podstawie Zarz. Nr 32 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 2006 r. utworzono stałe powierzchnie prognostyczne w zakresie śledzenia i prognozowania
1) dynamiki liczebności populacji strzygoni choinówki, brudnicy mniszki, cetyńców i występujących na
tym terenie gatunków biegaczowatych;
2) różnorodności biologicznej ocenianej na podstawie średniej biomasy osobniczej biegaczowatych (SBO)
3) pochłaniania dwutlenku węgla w aspekcie łagodzenia przez te ekosystemy efektu ocieplania klimatu
Stałe powierzchnie prognostyczne znajdują się na terenie oddziałów: 231b, 232b, 233b, 234b, 235b,
236b, 237b, 238b, 272a, 273a, 273c, 274a,275a, 276a o pow. łącznej 339,95 ha.
5. Nadleśnictwo Krucz
Powierzchnie badawcze i doświadczalne zlokalizowane są na pow. 352,65 ha.
6. Nadleśnictwo Karwin
Powierzchnie badawcze i doświadczalne zlokalizowane są na pow. 385,29 ha.
7. Stacja Doświadczalna w Stobnicy – Katedry Zoologii Akademii Rolniczej im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu (Prof. dr hab. Andrzej Bereszyński).
4. Podsumowanie i wnioski
Teren Puszczy Noteckiej został sklasyfikowany jako obszar z fragmentami roślinności naturalnej, pozostawionej jedynie na siedliskach skrajnie ubogich albo niedostępnych dla rolnictwa lub osadnictwa, a na większości
stanowisk, roślinność naturalna została zastąpiona półnaturalną roślinnością leśnych zbiorowisk zastępczych lub
użytków zielonych. Obszar ten, w odniesieniu do potencjalnej roślinności, klasyfikowany jest jako suboceaniczne, śródlądowe bory sosnowe, w kompleksie boru suchego, świeżego i wilgotnego, czyli nie odbiegające znacznie od obecnej fitozenozy na tym obszarze. Z mapy potencjalnej roślinności Polski wynika, że teren Puszczy
Noteckiej w większości należy do typów Cladonio-Pinetum, Leucobro-Pinetum i Molinio-Pinetum.
107
Przyjęto uważać kompleks leśny leżący w widłach Noteci i Warty jako obszar o zdegradowanym siedlisku, z
uwagi na częste nękanie ze strony świata owadów, liczne pożary, wykonane w XIX wieku melioracje odwodnieniowe.
Objawem degradacji gleb leśnych w Puszczy Noteckiej jest przede wszystkim dealkalizacja powierzchniowych poziomów genetycznych gleb i zwiększona zawartość glinu wymiennego w roztworze glebowym, przy
czym trudno jednoznacznie stwierdzić, czy jest to spowodowane zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego. Cechy strukturalne i florystyczne fitocenoz w nadleśnictwach Sieraków i Oborniki stanowią formę pośrednią
pod względem stanu zachowania cech właściwych borom świeżym, jednocześnie w drzewostanach tych występuje tendencja do nienaturalnych zmian tempa wzrostu, co może być kojarzone ze skumulowanym efektem
długotrwałych zanieczyszczeń, zwłaszcza opadu pyłów. Teren Puszczy Noteckiej należy do miejsc o najniższej
sumie opadów w roku (około 550 mm) oraz w sezonie wegetacyjnym (około 330 mm). Obszar ten w całości
objęty jest deficytem wody.
Z analizy zagrożenia środowiska leśnego w Polsce wynika, że obszar Puszczy jest ekosystemem leśnym o
wysokiej predyspozycji chorobowej, położonym w zasięgu silnego i bardzo silnego wpływu czynników szkodotwórczych. Z uwagi na skład gatunkowy, nadleśnictwa puszczańskie zaliczone są do najwyższej – I kategorii
zagrożenia pożarowego.
Od okresu II wojny światowej powierzchnia Puszczy Noteckiej ulega systematycznemu wzrostowi, spowodowanemu zalesianiem enklaw, a także zmianom granic administrowanych przez nadleśnictwa państwowe.
Według IV rewizji urządzania lasu powierzchnia leśna administrowana przez nadleśnictwa: Karwin, Międzychód, Sieraków, Oborniki, Potrzebowice, Wronki, Krucz ulega zwiększeniu o ok. 22 tys. ha. Powierzchnia leśna
obszaru leżącego w widłach rzek Warty i Noteci, wynosi 117.087 ha plus ok. 8 tys. ha lasów innych własności,
czyli ok. 125 tys. ha.
Na podstawie rozkładu procentowego drzewostanów rosnących obecnie w IV i V klasie wieku, a więc zalesianych w latach 1925 do 1944 można przypuszczać, że gradacja strzygoni z lat 1923-24 w największym stopniu
objęła dzisiejsze obręby Bucharzewo Sier., Bucharzewo Wron., Wronki, Potrzebowice, Lubasz, Krucz, Drawsko, a w dużo mniejszym stopniu obręby: Parkowo, Sieraków i całe Nadleśnictwo Karwin.
Z uwagi na niedoskonały system podziału Puszczy Noteckiej na obręby należy rozważyć, mając także na
względzie warunki geomorfologiczne, glebowe i siedliskowe, wydzielenie w Nadleśnictwie Oborniki nowego
obrębu, obejmującego teren leżący po południowej stronie rzeki Warty, a który wchodzi obecnie w skład dwóch
obrębów (Oborniki i Obrzycko). W celu uporządkowania nazewnictwa proponuje się by obręb Bucharzewo
należący do Nadleśnictwa Wronki przyjął nazwę Bucharzewo Wronkowskie (Wron.), na podobnej zasadzie jak
przy ostatniej rerwizji urządzania lasu Obręb Bucharzewo, należący do Nadleśnictwa Sieraków przyjął nazwę –
Bucharzewo Sierakowskie.
Biorąc pod uwagę funkcjonalność podziału administracyjnego Puszczy Noteckiej warto w przyszłości podjąć
prace nad lepszym dostosowaniem granic jednostek Lasów Państwowych do warunków terytorialnych i przyrodniczych. Z uwagi jednak na częste i niejednokrotnie niepotrzebne zmiany organizacyjne, jakie miały miejsce
na terenie Puszczy, należy wszelkie decyzje podejmować w sposób ostrożny i uzasadniony, poprzedzony wcześniejszymi konsultacjami.
W chwili obecnej obszar LKP Puszcza Notecka wchodzi w skład trzech Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu, Pile i Szczecinie, stanowiących jednocześnie granice dwóch województw: Wielkopolskiego i Lubuskiego. Podlega pod dwa regiony inspekcyjne: Poznań, Szczecin. Plany urządzania gospodarstwa
leśnego III i IV rewizji ul opracowane były przez Oddziały Biur Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej: w Poznaniu, Gorzowie, Szczecinku i Gdyni. Puszcza podlega pod kontrolę dwóch Zespołów Ochrony Lasu: w Szczecinku i w Łopuchówku (RDLP Poznań). Wydaje się więc, że sytuacja powyższa wymaga podjęcia jakiś zmian, lub
przynajmniej koordynowania działań. W związku z tym należy rozważyć celowość wyodrębnienia jednostki
koorodynujcej ustalenia dla LKP Puszcza Notecka. Jest to tym bardziej zasadne, że teren Puszczy stanowi duże
zagrożenie ze strony szkodliwych owadów. Skupienie więc problemów „ochroniarskich” w jednym miejscu
decyzyjnym (zbieranie informacji, monitoring, jednakowość i lepsza precyzja działań, głębsza specjalizacja,
lepsze poznanie warunków terenowych i zasad gospodarowania powinno przynieść pozytywny efekt). Podsumowując, wnioskuje się o etat, w ramach którego prowadzone byłyby prace na terenie LKP Puszcza Notecka,
poszerzone w ramach potrzeby o np. aspekty ochrony przeciwpożarowej czy w zakresie ograniczania szkód
powodowanych przez zwierzynę.
W związku z doskonaleniem gospodarki leśnej na terenie Puszczy Noteckiej powinno uwzględnić się następujące zagadnienia:
Spośród czynników biotycznych największe zagrożenie dla drzewostanów i upraw istnieje ze strony: szkodników owadzich (brudnica mniszka, strzygonia choinówka, poproch cetyniak, barczatka sosnówka, boreczniki,
cetyniec większy, szeliniak sosnowiec) oraz zwierzyny płowej (jeleń). Dlatego z uwagi na monotonię gatunkową
oraz wiekową drzewostanów Puszczy Noteckiej, należy w odniesieniu do świata owadów podjąć w pierwszej
108
kolejności próbę neutralizowania ognisk gradacyjnych, stosować właściwe dla tych szkodników i charakteru
drzewostanów pułapki i atraktanty. Z racji niebezpieczeństwa rozwoju szkodników wtórnych, kwestie pozostawiania posuszu jałowego, będącego wynikiem zaistnienia posuszu czynnego należy w warunkach monokultur
sosnowych Puszczy Noteckiej traktować bardzo ostrożnie i rozważnie.
W odniesieniu do szkód powodowanych przez jelenie, potrzebą chwili staje się prowadzenie wspólnej gospodarki łowieckiej w ramach jednego rejonu hodowlanego dla całego leśnego kompleksu promocyjnego. Istotą
tego przedsięwzięcia byłoby, m.in.: przeprowadzenie wspólnej inwentaryzacji metodą pędzeń próbnych oraz
dostosowanie planów hodowlanych przypadających na poszczególne koła łowieckie i ich realizacji do stanu
faktycznego, z uwzględnieniem migracji zwierząt oraz do kształtowania odpowiedniej struktury płciowej i wiekowej.
Spośród czynników abiotycznych, w obecnej chwili dla fitocenozy Puszczy Noteckiej fundamentalne znaczenie mają stosunki wodne oraz niebezpieczeństwo pożarów. Rozwiązanie tych kwestii jest możliwe tylko
poprzez kompleksowe i skoordynowane natychmiast podjęte działania, w celu wdrożenie (istniejącego już) programu retencji wodnej (lub jego elementów) dla Puszczy Noteckiej oraz wypracowania optymalnych zasad
współpracy własnych służb (w ramach nadleśnictw poszczególnych RDLP) z zawodową i ochotniczą strażą
pożarną.
Zasadą powinno być opracowywanie przy kolejnych rewizjach urządzenia gospodarstwa leśnego wykonanie
dodatkowego operatu wodno-melioracyjnego. Należy także podjąć szersze badania nad możliwością poprawy
stosunków wodnych na terenie pasa wydm biegnącego przez środek Puszczy Noteckiej.
Dla bezpieczeństwa pożarowego Puszczy Noteckiej, należy w ramach działań profilaktycznych przeprowadzić
szeroką akcję wśród społeczeństwa oraz skoncentrować się na szczególnie zagrożonych miejscach w Puszczy
(linia kolejowa Wronki – Krzyż, Nadleśnictwo Karwin, Nadleśnictwo Oborniki). Z kolei, ze względów przyrodniczych zasadne jest opracowanie mapy walorów przyrodniczych.
W działaniach hodowlanych należy pamiętać, że obszar Puszczy Noteckiej cechuje się bardzo niekorzystnymi warunkami wodnymi, spowodowanymi deficytem wodnym, bardzo niskim opadami atmosferycznymi w
ciągu roku jak i w okresie wegetacyjnym, brakiem cieków i jezior oraz występowaniem tzw. późnych przymrozków.
Z uwagi na wadliwą strukturę wiekową drzewostanów puszczańskich przy wyborze rębni należy, zarówno
szerokość zrębu, jak i częstotliwość nawrotów dostosować do potrzeb przebudowy. W związku z tym, w warunkach siedlisk Puszczy Noteckiej nieuniknione jest stosowanie nadal rębni I, przy dopuszczeniu nawet do jej
powiększenia ponad normy ustanowione przez zasady hodowli lasu.
Budowa geomorfologiczna terenu – wydmy śródlądowe oraz występujące na przeważającym obszarze gleby
bielicowe i rdzawe każą zachować ostrożność przy podejmowaniu zdecydowanych interwencji czynionych w
środowisku glebowym (stosowanie preparatów chemicznych, wapnowanie, głęboka orka itp.)
Przy inicjowaniu odnowień naturalnych należy w pierwszej kolejności uwzględnić fakt nieznanego pochodzenia drzewostanu matecznego oraz naturalną predyspozycję do odnowienia na danej powierzchni. W warunkach Puszczy na sprawnych siedliskach dobrą udatność uzyskuje się z siewu, jednak przy tym sposobie należy
uwzględnić zwiększony wydatek nasion.
Realizując postulaty nasiennictwa i selekcji należy kontynuować badania nad restytucją sosny noteckiej, poszukiwać drzew doborowych sosny, ewidencjonować obserwować wszystkie drzewostany ponad 85 letnie (pochodzące sprzed gradacji strzygoni choinówki). Należy zakładać i ewidencjonować uprawy pochodne.
W razie istnienia samosiewów np. brzozowych na powierzchni zrębu zupełnego, z uwagi na szkodliwe działanie promieniowania ultrafioletowego na mikrofaunę i mikroflorę glebową oraz potrzebę osłony gatunku głównego należy w początkowej fazie wzrostu je pozostawić. Jeżeli natomiast przedrosty np. sosnowe są zgodne z
zamierzonym celem hodowlanym i są w stanie nawiązać między sobą zwarcie, nie tracąc korzystnego pokroju
nie należy ich eliminować.
Z uwagi na wieloletnie i bezskutecznie podejmowane wysiłki w celu wprowadzenia w Puszczy Noteckiej
podszytu, należy powierzchnię stosowania tego zabiegu dostosować do posiadania zapasu materiałowego, a
sadzić go tam, gdzie tworzy się on w sposób naturalny i gdzie ma szansę przejścia pełnego cyklu rozwojowego.
Wskazane jest popieranie takich gatunków, które mają jak największy aparat asymilacyjny i korzeniowy.
Należy rozważyć możliwość koncentrowania wszelkich cięć pielęgnacyjnych w okresie zimowym. Jest to
podyktowane względami ochronnymi, z uwagi na mniejsze uszkadzanie gleby, mniejsze zagrożenie ze strony
owadzich szkodników wtórnych, możliwość udostępnienia kory zwierzynie itp.
W związku z potrzebą zahamowania ubytku substancji organicznej, należy ograniczać sprzedaż drobnicy.
Drzewka pozyskiwane w ramach czyszczeń wczesnych należy pozostawiać w międzyrzędach, a tzw. pozostałości pozrębowe utylizować z pozostawieniem na zrębach.
109
Dla lepszego orientowania się na terenach obejmujących poszczególne jednostki organizacyjne Lasów Państwowych powinno się na mapach gospodarczych projektować zakładki obejmującą tereny sąsiednich
nadleśnictwa, w postaci tzw. kołnierzy.
Wydaje się , że jest potrzebne kontynuowanie bliższej współpracy także z nadleśnictwami sąsiadującymi z
LKP, z którymi od wielu lat prowadzone są wspólne działania. Są to nadleśnictwa: Skwierzyna, Smolarz, Krzyż,
Durowo, Sarbia, Pniewy. Warto nadmienić, że LKP Puszcza Notecka sąsiaduje łącznie z 11 nadleśnictwami (w
RDLP Szczecin – Skwierzyna, Kłodawa, Strzelce Krajeńskie, Smolarz; w RDLP Poznań – Łopuchówko, Konstantynowo, Pniewy; w RDLP Piła – Krzyż, Trzcianka, Sarbia, Durowo).
Należy dążyć do organizowania wspólnych szkoleń z zakresu doskonalenia zawodowego, a przede wszystkim odnośnie nowych metod gospodarki leśnej, bliższej współpracy z zakresu profilaktyki przeciwpożarowej
oraz ochrony lasu oraz do integrowania pozazawodowego leśników z nadleśnictw Puszczy Noteckiej. Szczególnie istotne jest przełamanie barier, jakie stanowią granice Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych.
W dziedzinie badań naukowych należy podjąć starania o utworzenie jednostki gromadzącej wszelkie informacje bibliograficzne związane z gospodarką leśną prowadzoną w Puszczy Noteckiej. Zadaniem takiego centrum mogłoby być także analizowanie wyników badań, informowanie o nich nadleśnictw puszczańskich oraz
inicjowanie nowych badań, czy wdrażanie nowoczesnych technologii. Takie centrum mogłoby funkcjonować
np. przy Akademii Rolniczej w Poznaniu, przy współpracy z Zespół Szkół Leśnych w Goraju oraz z wykorzystaniem infrastruktury Leśnej Izby Edukacyjnej przy Nadleśnictwie Oborniki (np. w zakresie utworzenia biblioteki puszczańskiej).
Doświadczenia uzyskane na terenie Puszczy Noteckiej, a dotyczące zasad gospodarowania na ubogich siedliskach, mogłyby być wykorzystywane także w innych rejonach kraju o podobnych warunkach glebowosiedliskowych.
5. Program Gospodarczo-Ochronny dla Leśnego Kompleksu Promocyjnego
Puszcza Notecka
Kierunki rozwoju gospodarki leśnej
Uwzględniając specyfikę LKP Puszcza Notecka (ubogość siedliskowa, borowy charakter, dominacja sosny,
zaburzony układ klas wieku drzewostanów, niekorzystny bilans wodny, zwartości kompleksu, zagrożenie pożarowe, podatność na występowanie gradacji szkodliwych owadów, istotne oddziaływanie na roślinność ze strony
zwierzyny płowej, niekorzystne oddziaływanie człowieka związane z intensywnym użytkowaniem runa leśnego)
oraz podział administracyjny i wynikające z tego komplikacje gospodarcze – jednym z podstawowych zadań
Lasów Państwowych winno stać się doskonalenie prac w gospodarce leśnej z uwzględnieniem tzw. postulatów
ekologicznych oraz polepszanie współpracy między nadleśnictwami, należącymi do różnych dyrekcji regionalnych Lasów Państwowych.
W związku z ciągłym zagrożeniem pożarowym istotne jest opracowanie wzorcowych zasad ochrony przeciw
pożarowej, a z powodu zagrożenia przez owady – doskonalenie zasad prognozowania występowania szkodników pierwotnych oraz ich „ekologicznego” ograniczania liczebności.
W tym kontekście należy rozważyć wprowadzenie następujących zaleceń:
1.
Opracowanie Programu finansowego wsparcia LKP Puszcza Notecka, tj. działań związanych z bieżącym oraz długofalowego finansowaniem działalności LKP Puszcza Notecka. Program winien uwzględniać
następujące warunki:
• doskonalenie gospodarki leśnej na terenie LKP Puszcza Notecka pociąga za sobą zwiększenie kosztów
stąd powinno być wspierane finansowo;
• koszty te winny być pokrywane w jak największym stopniu ze źródeł zewnętrznych (np. z funduszu leśnego, dotacji NFOŚiGW, WFOŚiGW, Ekofunduszu, grantów unijnych, dotacji samorządowych, państwowych, wsparcia firm prywatnych itp.);
• podstawą dofinansowania winien być złożony wniosek odnoszący się do całego LKP Puszcza Notecka.
Dlatego, w miarę możliwości należy ograniczać składanie wniosków zmierzających do finansowania
przedsięwzięć lokalnych (dla jednego nadleśnictwa czy jednej dyrekcji);
110
2.
3.
• właściwe regionalne dyrekcje LP winny kreować i wspierać przedsięwzięcia na terenie LKP Puszcza
Notecka;
• nadleśnictwa powinny mieć swobodę działań w zakresie edukacji leśnej, z uwzględnieniem zapisów
zawartych w ustalonych w programach edukacji leśnej.
Opracowanie spójnego i akceptowalnego przez jednostki wchodzące w skład LKP – Systemu „zarządzania” LKP Puszcza Notecka, który uwzględniałby takie przesłanki jak:
• kontynuowanie przyjętego systemu „zarządzania” poprzez jednoroczne prezydencje sprawowane przez
każdą z regionalnych dyrekcji wchodzących w skład LKP;
• usprawnianie i udoskonalanie systemu prezydencji, w szczególności w zakresie zgłaszania wspólnych
wniosków o dotacje, realizacje projektów badawczych, a także wzajemnego informowania i konsultowania;
• dla doraźnych potrzeb, np. realizacji określonych programów – możliwość powołania koordynatorów
regionalnych (w poszczególnych dyrekcjach) oraz koordynatora dla całego LKP dla danego programu.
Doskonalenie gospodarki leśnej zmierzające do ewentualnego opracowania Noteckich Zasad Gospodarki
Leśnej, w których znalazłyby się praktyczne zalecenia związane z prowadzeniem gospodarki leśnej, obejmujące hodowlę, ochronę, użytkowanie oraz urządzanie lasu, w odniesieniu do lokalnej specyfiki obszaru
LKP Puszcza Notecka.
„Noteckie Zasady gospodarki Leśnej” powinny uwzględniać między innymi:
• optymalizację wielkości powierzchni zrębowych, przy uwzględnieniu ubogości siedlisk, braku wody i
trudnością zastąpienia sosny zwyczajnej innymi gatunkami,
• opracowanie optymalnej metody utylizacji pozostałości pozrębowych, przy założeniu maksymalnej
ochrony powierzchni zrębowej przed degradacją i odpływem składników pokarmowych,
• promowanie sortymentowego systemu pozyskania drewna z użyciem harvesterów i forwarderów, przy
jednoczesnym doskonaleniu rozliczania i odbierania mas surowca,
• monitorowanie udatności upraw, zwłaszcza w kontekście ustalenia optymalnej liczby wysadzanych sadzonek na jednostkę powierzchni,
• kierunki i zasady przeprowadzania odnowień naturalnych w Puszczy przy założeniu ograniczonych możliwości podyktowanych brakiem odpowiedniej jakości drzewostanów macierzystych, uwarunkowaniami atmosferycznymi (susze i przymrozki) oraz preferowaniu obsiewu bocznego,
• propagowanie odnowienia siewem,
• wprowadzanie na szeroką skalę jałowca (w ramach oddzielnego programu),
• wprowadzanie na lepszych siedliskach, w powierzchniach grodzonych jarzębu pospolitego,
• przyjęcie jednakowego wieku rębności dla brzozy (80 lat) oraz zasad jej wprowadzania do upraw,
• ocenę fitomelioracyjnej roli olszy szarej i ograniczania wprowadzania jej do upraw (max ok. 500
szt./ha),
• popieranie na siedliskach BMśw świerka pospolitego jako gatunku sprzyjającego ostojom zwierzyny,
• dopuszczenie do wysadzania na bogatszych siedliskach (LMśw) – daglezji zielonej.
• ustalanie długoterminowego sposobu gospodarowania na siedliskach borowych z próbą wyeliminowania komplikacji związanych z przeklasyfikowaniem siedlisk i związaną z tym zmianą składów gatunkowych upraw zmierzająca do:
przyjęcie ramowych zasad utrzymania ładu przestrzennego,
popierania zasady kępowego różnicowania wiekowego i gatunkowego powierzchni odnawianych, a eliminowanie praktyki pozostawiania na zrębach pojedynczych nasienników,
doskonalenie metod prognozowania zagrożeń ze strony szkodników pierwotnych,
wdrażanie w niezbędnym zakresie ogniskowo – kompleksowej metody ochrony
lasu w obszarach pierwotnych ognisk gradacyjnych),
pozostawianie drewna martwego w ramach tzw. ostoi ksylobiontów, przy
uwzględnieniu siedliska, składu gatunkowego, stanu zdrowotnego i sanitarnego
lasu,
stosowanie zasad bezpiecznego środowiskowo użytkowania runa leśnego (grzyby, jagody, zioła), z uwzględnieniem oceny i monitorowania zasobów oraz upowszechniania pożądanych zasad zbioru.
• W ramach monitoringu stanu lasu należałoby wprowadzić dodatkowe elementy pomiaru czynników
klimatycznych (temperatura – także w głąb gleby, opady w okresie całorocznym).
4.
111
Utworzenie Łowieckiego Rejonu Hodowlanego Puszcza Notecka oraz opracowanie i wdrożenie do realizacji zasady prowadzenia gospodarki łowieckiej na terenie LKP Puszcza Notecka. Dla ŁRH PN winny zostać opracowane:
• jednolite kryteria selekcji zwierzyny płowej,
• kierunki polepszania bazy żerowej w Puszczy Noteckiej (z uwzględnieniem uproduktywnienie łąk,
wprowadzanie gatunków drzew i krzewów dla celów zgryzowych, technik pozyskania drewna),
W ramach działającego Łowieckiego Rejonu należy m.in:
• realizowane przez poszczególne koła plany odstrzału zwierzyny wiązać z gospodarką łowiecką całej
Puszczy,
• dla celów wdrożeniowych i dydaktycznych (ZSL w Goraju) rozważyć utrzymanie OHZ w Nadleśnictwie Krucz.
5. Opracowanie i wdrożenie do realizacji „Interdyscyplinarnego projektu badawczego Puszcza Notecka”
skierowany do jednostek naukowo-badawczych Akademii Rolniczej w Poznaniu, przede wszystkim do Wydziału Leśnego, Wydziału Technologii Drewna, Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku, Instytutu Badawczego Leśnictwa w Warszawie, UAM, AWF w Poznaniu i innych jednostek, które chciałyby współpracować w ramach projektu. Projekt zawierać winien:
• wykaz aktualnie realizowanych tematów badawczych,
• wykaz zaakceptowanych propozycji tematów badawczych,
• wykaz jednostek naukowych zaproszonych do współpracy z podaniem obszaru badawczego,
• określenie przez instytucje podejmujące współpracę warunków podjęcia tematu (ów) badawczych,
• wybór wykonawców realizujących wybrane tematy badawcze,
• opracowanie zasad odbioru prac ich prezentacji oraz wdrażania do praktyki.
Interdyscyplinarny projekt badawczy Puszcza Notecka winien uwzględniać i zawierać elementy
kontynuacji dotychczas prowadzonych badań w Puszczy Noteckiej, a także popierać podejmowanie prac
promocyjnych (prace magisterskie, doktoraty, prace habilitacyjne) oraz prac badawczych i pomocniczych
wykonywanych przez, np. Koło Leśników Studentów Wydziału Leśnego, czy pomocniczych – realizowanych przez uczniów Zespół Szkół Leśnych w Goraju.
Warunkiem uczestnictwa w projekcie winna być obligatoryjna zasada informowania o wynikach badań i
przekazywanie nadleśnictwom publikacji przez autorów.
6. Wśród zagadnień wymagających podjęcia badań i praktycznych wdrożeń winny znaleźć się takie tematy jak:
- Studialne i doświadczalne przeanalizowanie zasadności opracowania Zasad Gospodarki Leśnej w Puszczy
Noteckiej.
- Stabilność i trwałość drzewostanów Puszczy Noteckiej.
- Retencja wodna na terenie LKP Puszcza Notecka.
- Projekt docelowego systemu dróg publicznych, gospodarczych, pożarowych i turystycznych na terenie
Puszczy Noteckiej.
- Projekt systemu ochrony Puszczy Noteckiej przed pożarem, zwłaszcza z uwzględnieniem zagrożenia związanego w wydobyciem ropy i gazu.
- Rekultywacja siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej.
- Zagospodarowanie powierzchni popożarzyskowych.
- Kształtowanie odporności drzewostanów na działalność foliofagów.
- Ocena znaczenia remiz w ogniskowo-komleksowej metodzie ochrony lasu.
- Rewitalizacja łąk śródleśnych Puszczy Noteckiej.
- Ochrona i pielęgnacja wrzosowisk na terenie Puszczy Noteckiej.
- Ochrona chrobotka reniferowego na terenie Puszczy Noteckiej.
- Ochrona skowronka borowego i lelka kozodoja w Puszczy Noteckiej.
- Ochrona ptaków drapieżnych w Puszczy Noteckiej.
- Wprowadzanie jałowca do Puszczy Noteckiej.
- Inwentaryzacja i monitoring porostów Puszczy Noteckiej.
- Rozpoznanie zasobów oraz właściwości chemicznych i mechanicznych drewna wąskosłoistego z Puszczy
Noteckiej.
- Optymalizacja zagospodarowania pozostałości pozrębowych.
- Ocena zasobów runa leśnego oraz ocena jego użytkowania na ekosytsem leśny.
- Ocena warunków bezpieczeństwa pracy w leśnictwie i drzewnictwie na obszarze Puszczy Noteckiej.
- Podsumowanie i ocena wcześniej podjętych doświadczeń na terenie Puszczy Noteckiej.
7 Opracowanie dokumentu „Retencja wodna na terenie LKP Puszcza Notecka”, który zawierałby całość
problematyki związanej z zasobami wodnymi (wody podziemne, zbiorniki otwarte, cieki wodne), sposoby
112
8
9
10
11
12
13
14
ich użytkowania, kierunki polepszania bilansu wodnego. Ocenę dotychczasowych dokonań i ich oddziaływanie wybudowanych zbiorników na środowisko przyrodnicze.
Opracowanie dokumentu „Mapa (Aneks) drogowa Puszczy Noteckiej” – obejmujący całokształt problemów dotyczących sieci dróg gospodarczych, pożarowych, turystycznych, z uwzględnieniem optymalizacji
połączeń, nośności dróg, ich przejezdności, przejazdu przez obszary chronione, ujednolicenia oznaczeń dróg
itp.
Opracowanie dokument „Ochrona Puszczy Noteckiej przed pożarem”, którego celem byłoby zagwarantowanie bezpieczeństwa przed pożarem. Dokument winien obejmować m.in. takie problemy jak.
• ujednolicenie oznakowania dróg pożarowych i wprowadzenie jednakowej ich numeracji,
• opracowanie map p.poż dla poszczególnych nadleśnictw, obejmujących także strefę przylegającą, a
wchodzącą w skład sąsiadujących innych nadleśnictw,
• opracowanie zasady doskonalenia prowadzenia akcji gaśniczych, w tym szczególnie w obszarach znajdujących się na styku granic poszczególnych nadleśnictw i dyrekcji,
• opracowanie zasad ochrony obszarów o zwiększonym zagrożeniu wybuchem pożaru (tereny eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego), leśnictwa o nadzwyczaj dużej ilości pożarów, tereny przylegające
do linii kolejowej Wronki – Krzyż.
Opracowanie i wdrożenie projekt „Rewitalizacja łąk śródleśnych Puszczy Noteckiej”. Projekt winien
składać się z następujących części:
• inwentaryzacja,
• ocena jakości i przydatności,
• opracowanie zasad ich uproduktywnienia,
• zastosowanie wskazań gospodarczych,
• ocena wykorzystania runi łąkowej i siana.
Przyczyną zgłoszenia tego projektu jest wprowadzenie dopłaty do użytkowania łąk oraz możliwość polepszenia w ten sposób bazy żerowej dla zwierzyny.
Wprowadzenie do praktyki gospodarczej czynnej ochrony wrzosowisk, w ramach Programu ochrony
i pielęgnacji wrzosowisk Puszczy Noteckiej, który winien obejmować następujące elementy:
• inwentaryzacja,
• zabiegi poprawiające ich trwałość (np. wykaszanie),
• monitorowanie.
Wdrożyć program Wprowadzanie jałowca do Puszczy Noteckiej. Jego składnikami powinno być:
• pozyskanie środków finansowych,
• inwentaryzacja stanowisk występowania jałowca,
• sporządzenie wykazu miejsc, gdzie winien być wprowadzony jałowiec,
• dokonanie bilansu ekonomicznego oraz możliwości produkcji sadzonek,
• opracowanie zasad produkcji i wysadzenia jałowca,
• sadzenie, monitorowanie i ocena.
Edukacja leśna na terenie LKP Puszcza Notecka powinna być:
• prowadzona przez osoby umundurowane legitymujące się, obok udokumentowanego przeszkolenia
edukacyjnego i pedagogicznego, także ukończeniem szkolenia z zakresu wiedzy o LKP,
• kierowana głównie do dzieci i młodzieży – uczniów szkół podstawowych i gimnazjów,
• koncentrować się na obszarach położonych jak najbliżej szkoły,
• obejmować przede wszystkim główne tematy (symbole) puszczańskie, np. chrobotki i płucnice, grzyby,
czernica, borówka brusznica, sosna, charakter wydm śródlądowych, skowronek borowy, lelek kozoduj, wilk, budownictwo olenderskie itp.,
• tablice edukacyjne w LKP Puszcza Notecka winny odznaczać się wspólną linią plastyczną,
• należy podjąć prace nad opracowaniem projektu ścieżki lichenologicznej.
W ramach prowadzonej edukacji leśnej należy opracować Program dydaktyczno-szkoleniowy „Puszczański Podgrzybek”.
Przedsięwzięcie to opiera się na poszerzaniu wiedzy z zakresu ich rozpoznawania, zbioru, przetwarzania, gospodarczego znaczenia oraz ochrony grzybów. Puszcza Notecka znana jest jako zagłębie grzybowe,
obfitujące m.in. podgrzybka. Od kilku lat odbywa się festyn pod hasłem Święto Podgrzybka organizowany
przez samorządy Międzychodu i Skwierzyn. Gmina Wronki i wieś Rzecin organizują podobną imprezę, a
gminę Drawsko Święto Grzyba. Należy wspierać i upowszechniać te działania z przewodnią myślą o
wspólnym bogactwie jakim jest Puszcza Notecka.
Zasadne jest, by w ramach edukacji prowadzonej wśród młodzieży szkolnej silnie akcentować prezentowanie zagadnień dotyczących grzybów i grzybobrań w szczególności:
-
15
16
17
18
19
20
21
113
w literaturze (opis grzybów, przysłów, legend),
w malarstwie,
w fotografii,
w kuchni (omówienie rodzaje i sposoby wykorzystanie grzybów w wyrobach kulinarnych),
a także inicjowanie wzbudzenia zainteresowania młodzieży poprzez przeprowadzanie tematycznych konkursów czy quizów, np. „Moje pierwsze grzybobranie”, „Jakie znam grzyby i gdzie one rosną?”, „Jakie
grzyby rosną w Puszczy i dlaczego?”, czy prowadzenie nauki poprzez upowszechnianie gier planszowych
(grzybobranie).
Wprowadzić tematykę związaną z gospodarką leśną na terenie LKP Puszcza Notecka do planów wystawowych sieci muzeów puszczańskich (Oborniki, Wronki, Sieraków, Międzychód, Santok, Drezdenko, Czarnków), w postaci np. zorganizowania w nich ekspozycji czasowej.
Wyodrębnić i wypromować grupę istotnych dla LKP Puszcza Notecka wartości (atutów) jak np. sosna,
wydma, podgrzybek, notecka deska, wilk, skowronek borowy, chrobotki i płucnice.
Opracować dla całego obszaru program „Sieć turystyczna Puszczy Noteckiej”. Sieć ta powinna uwzględniać trasy rowerowe, konne i piesze – jako najbardziej odpowiednie, także np. trasy dla biegów przełajowych i trasę motocrosową – jeżeli zostanie wyznaczona.
Przy opracowaniu programu dotyczącego walorów i atrakcji turystycznych rozszerzyć go o przygotowanie tzw. regionalnego produktu turystycznego LKP Puszcza Notecka przy przeprowadzeniu odpowiedniej akcji marketingowej (strona internetowa, wydawnictwa, promocje). Naczelną zasadą tworzenia sieci
turystycznej winno być koncentrowanie turystyki na obrzeżach puszczańskiego kompleksu leśnego, z unikaniem wprowadzania turystów do środka Puszczy, a zwłaszcza z ominięciem ostoi przyrodniczych. Za
promowaniem turystyki na obrzeżach Puszczy przejawia fakt usytuowania zabytków, istnienia infrastruktury oraz dróg. Natomiast turystyka skierowana w głąb Puszczy Noteckiej powinna być adresowana do osób
o sprecyzowanych zainteresowaniach.
Należy dążyć do wypromowania LKP Puszcza Notecka jako waloru przyrodniczego (bory sosnowe), turystycznego (rowery) i gospodarczego (drewno wąskosłoiste) poprzez:
• atrakcyjnie redagowaną stronę internetową,
• prowadzenie wydawnictwa periodycznego,
• bieżącą akcję promocyjną prowadzoną na poziomie lokalnym, regionalnym, i krajowym,
• wprowadzanie zasady przekazywania specjalnego znaku graficznego dla odwiedzających LKP Puszcza
Notecka, z przeznaczeniem np. przyklejenie do samochodów.
Promowanie LKP Puszcza Notecka powinno uwzględniać następujące postulaty:
• ulotki informacyjne o LKP powinny być dostępne w miejscach publicznych, szkołach, w siedzibach starostw i gmin, na stacjach benzynowych, dworcach autobusowych, sklepach itp.
• informacje LKP powinny otrzymywać zakłady usług leśnych, przewoźnicy drewna, zakłady drzewne,
koła łowieckie – czyli podmioty współpracujące z leśnictwem.
Należy podjąć działania w celu opatentowania i wypromowania produktu „Drewno wąskosłoiste z Puszczy
Noteckiej”.
Powszechnie znaną specyfiką Puszczy Noteckiej jest osiąganie przez drzewostany sosnowe niższej bonitacji, będącej wynikiem ich wzrostu na słabych siedliskach boru świeżego. W powszechnej opinii leśników i drzewiarzy drewno z terenu Puszczy Noteckiej cechuje się swoistymi właściwościami, w tym także
wąskosłoistością, jednakże brak jest na ten temat konkretnych informacji. Z tego względu należy podjąć
badania nad rozpoznaniem właściwości mechanicznych, fizycznych i chemicznych drewna z terenu LKP
Puszcza Notecka oraz zapoczątkować działania informacyjne.
Należy wskazać „Instytucje partnerskie dla LKP Puszcza Notecka”. Program powinien w szczególności
obejmować skierowanie współpracy do następujących podmiotów:
• samorządy
• uczelnie współpracujące
• szkoły średnie
• gimnazja
• szkoły podstawowe
• firmy leśne (ZUL-e, firmy handlowe, np. Grube, Silvapol, OTL Gorzów)
• zakłady drzewne z terenu Puszczy Noteckiej (np. Steico, Vox, Sobex, Gartenholz Hadryś)
• koła myśliwskie
• ośrodki wypoczynkowe oraz gospodarstwa agroturystyczne
• parafie
• lokalne media
114
22 Proponuje się rozważnie możliwości utworzenia Ośrodka Edukacji Leśnej w Jeziercach z przeznaczeniem
na potrzeby edukacyjne (organizowanie zielonych szkół), szkoleniowe (kursy i seminaria), zawodowe
(miejsce pobytu i szkoleń stażystów), badawcze (zaplecze i infrastruktura mieszkaniowa), kulturalne (plenery artystyczne). Koszt realizacji tego przedsięwzięcie powinien zostać pokryty w ramach dotacji zewnętrznych, np. projektu unijnego.
23 Proponuje się rozważenie utworzenia przy Ośrodku Edukacji Leśnej Nadleśnictwa Oborniki „Biblioteki
Puszczańskiej”, której zadaniem byłoby gromadzenie literatury fachowej, map, dokumentacji leśnej (operaty urządzania lasu), artykułów popularnych, folderów i broszur informacyjnych dotyczących Puszczy Noteckiej, jej katalogowanie i udostępnianie, w tym przede wszystkim poprzez upowszechnianie korzystania z
zasobów poprzez internet.
24 Leśnicy winni zostać zobowiązani do wymiany doświadczeń i uczestniczenia w życiu LKP.
25 Wykorzystując przychylny klimat polityczny (powierzchnie badawcze prowadzone przez ministra J. Szyszko w Potrzebowicach) oraz historyczne uwarunkowania (przebiegająca w latach międzywojennych granica
państwowa) rozwinąć element współpracy międzynarodowej:
• z leśnikami niemieckimi,
• z przyrodnikami.
Opracowanie Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Puszcza Notecka zbiega się w czasie ze zintensyfikowanymi działaniami Lasów Państwowych jak powszechna inwentaryzacja przyrodnicza oraz wprowadzana zmiana zasad sprzedaży drewna i związaną z nią zmiana (likwidacja) polityki promocji drewna na rynku
lokalnym. Nie bez znaczenia, a może przede wszystkim, istotny wpływ na postępowanie gospodarcze w LKP
Puszcza Notecka ma fakt wytypowania całego kompleksu leśnego do obszaru Natura 2000. W przypadku włączenia Puszczy Noteckiej do obszaru naturowego, należy z uwagi na Dyrektywę Ptasią uwzględnić:
- ochronę przestrzeni życiowej ptaków,
- zachowanie określonego typu krajobrazu,
- odtworzenie niektórych elementów tego krajobrazu.
Przy uwzględnieniu potrzeby zaspokojenie wymogów:
- gniazdowych (starodrzewia – drapieżniki, zręby zupełne – skowronek ),
- pokarmowych (nieskrępowany dostęp do zbiorników wodnych),
- odpoczynku (z zachowaniem ostoi).
Biorąc pod uwagę, że Puszcza Notecka ma zostać włączona do Natury 2000 ze względu na występujące na
tym terenie ptaki drapieżne zakładające gniazda w starszych drzewostanach i w sąsiedztwie zbiorników wodnych należy w maksymalnym stopniu chronić a nawet powiększać powierzchnię drzewostanów najstarszych klas
wieku. Natomiast w odniesieniu do ptaków siedlisk borowych (np. skowronka borowego), należy zakładać zręby
zupełne. Tak więc wymagać to będzie łączenia dwóch niejako przeciwstawnych celów.
Kolejnym problem jest ponoszenie odpowiedzialności za efekty ochrony gatunków charakterystycznych dla
środowisk łąk. Wydaje się logiczne, że leśnicy powinni odpowiadać za monitorowanie ptaków związanych ze
środowiskiem leśnym, a więc przede wszystkim ptaków drapieżnych, czy skowronka borowego. Rola koordynatora winna przypaść regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, której udział powierzchniowy w LKP jest największy, tj. RDLP w Pile.
115
VI. KIERUNKI I ZASADY WSPÓŁPRACY NA POZIOMIE
REGIONALNYM I LOKALNYM
1. Planowanie przestrzenne*
A) Dziedzictwo kulturowe i atrakcyjność turystyczna
Planowanie w tym zakresie obejmuje:
- ochronę wszelkich przejawów kultury lokalnej, a zwłaszcza: obiektów archeologicznych, historycznego
rozplanowania miast i wsi, zabytków architektury sakralnej, założeń dworsko-parkowych, specyficznej zabudowy miast i wsi, cmentarzy. Mieści się w tym poszerzenie ochrony prawnej o obiekty cechujące się wysokimi walorami historycznymi i estetycznymi;
- poprawę ładu przestrzennego estetyki terenów przekształconych antropogenicznie;
- podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców;
- wprowadzenie właściwej działalności agrotechnicznej;
- poprawienie czystości wód oraz ochrony czystości powietrza;
- ochronę terenów najcenniejszych przyrodniczo, w tym terenów i obiektów objętych ochroną prawną: rezerwatów przyrody, parku krajobrazowego, obszarów chronionego krajobrazu, użytków ekologicznych, ostoi
ptactwa, lasów ochronnych, obszarów promowanych do włączenia do sieci Natura 2000;
- sprecyzowanie realnego i uwzględniającego ograniczenia środowiska przyrodniczego programu żeglugi na
Noteci i Warcie.
- modernizację urządzeń hydrotechnicznych, zabezpieczenie terenów pod nowe inwestycje dla transportu i
dla obsługi wodnych szlaków turystycznych.
- rozbudowę infrastruktury turystycznej w miejscowościach położonych wzdłuż nadwarciańskiej i nadnoteckiej turystycznej trasy samochodowej, a zwłaszcza w rejonach rekreacyjnych oraz w rejonach świątecznego
wypoczynku mieszkańców miast;
- kreowanie wizerunku miejsc szczególnych. Włączenie tych miejsc jako atrakcje na turystycznej mapie Polski. Prowadzenie za pomocą różnorodnych mediów stałej akcji promocyjnej skierowanej głownie do młodzieży. Propagowanie turystyki wodnej – kajakarstwa i innych form do oferty biur podróży. Znakowanie
szlaków turystycznych.
B) Gospodarka wodna i ochrona wód z uwzględnieniem ochrony przeciwpowodziowej
W tym aspekcie planuje się pozostawienie w dotychczasowym użytkowaniu terenów położonych w obrębie
dna doliny rzeki Noteci i Warty oraz dopływów, narażonych na występowanie powodzi i ochrona przed zabudowywaniem – w zakresie ochrony biernej, a także zachowanie swobodnego przepływu wody w rzekach,
utrzymanie urządzeń i budowli hydrotechnicznych służących gospodarce wodnej i ochronie przeciwpowodziowej (obwałowania, jazy, zastawki, poldery) – jako ochronę czynną.
Działania powinny zmierzać do:
- przyjęcia kierunku zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni Noteci i Warty, zgodnego z naturalnymi procesami gromadzenia wody. Wspomaganie tych procesów powinno polegać, m.in. na utrzymaniu funkcjonowania systemu retencyjnego i energetycznego zakresie zbiorników wodnych małej retencji;
- poprawy stanu czystości wód płynących i stojących poprzez realizację wysokosprawnych oczyszczalni
ścieków, budowę kanalizacji, ograniczenie spływu zanieczyszczeń rolniczych;
- udrożnienia koryta Noteci i odzyskanie utraconych parametrów II klasy technicznej drogi wodnej (dla statków o nośności 500 ton), stanowiącej fragment europejskiej drogi wodnej E-70 Antwerpia – Kaliningrad;
- łączenie społeczności lokalnych gmin nadnoteckich do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju, w
szczególności zachowanie dobrego stanu ekologicznego wód oraz biologicznych stosunków w środowisku
wodnym i na obszarach zalewanych z wykorzystaniem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej;
- rozwoju żeglugi na Noteci, z uwagi na konieczność uwzględnienia działań prośrodowiskowych, zakłada
poprawienie warunków żeglowania.
*
Opr. na podstawie materiałów pochodzących z Wielkopolskiego Biura Planowania Przestrzennego w Poznaniu: "Drawieńsko-Notecka Kraina-Turystyczna", "Dolina Noteci" oraz "Dolina Warty"
116
C) Aktywizacja turystyczna
Do priorytetowych działań w tym zakresie zalicza się:
1. Zachowanie dziedzictwa przyrodniczego poprzez ochronę obszarów o największych walorach przyrodniczych funkcjonujących w krajowym systemie obszarów chronionych.
2. Włączenie Doliny Noteci do europejskiego systemu ochrony przyrody – Natura 2000
3. Zabezpieczenie najcenniejszych walorów przyrodniczych Doliny Noteci ze szczególnym uwzględnieniem
awifauny w formie tzw. „powierzchni niezmienialnych” godzących interesy ochrony przyrody z gospodarczym użytkowaniem.
4. Ochrona zwartych kompleksów gleb wysokiej bonitacji wskazanych dla intensywnej gospodarki rolnej z
jednoczesną potrzebą ochrony środowiska oraz zapewnienia zrównoważonego rozwoju w systemie produkcji rolniczej z wykorzystaniem Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej.
5. Przywrócenie rzekom ważnego ogniwa szlaku turystycznego,
6. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, będących czynnikiem stymulującym ochronę środowiska przyrodniczego: energii wodnej, wiatrowej, geotermalnej, produkcji biomasy.
7. Włączenie społeczności lokalnych do działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.
8. Włączenie Doliny Noteci do Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego, finansowego budżetu Unii Europejskiej i ze środków krajowych, dostosowanego do specyfiki rolnictwa i uwarunkowań środowiskowych,
którego celem jest zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.
W planach zagospodarowania przestrzennego obejmującego region Puszczy Noteckiej skoncentrowano się
na aktywizacji turystycznej i gospodarczej obszarów doliny Warty oraz doliny Noteci. Do podstawowych warunków wymagających uwzględnienia w strategii rozwoju należy ochrona środowiska przyrodniczego, która
wynika z nadania statusu ochronnego (rezerwatu, parku krajobrazowego, obszaru chronionego krajobrazu, użytku ekologicznego, a przede wszystkim Natury 2000, która obejmuje swym zasięgiem cały obszar Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka).
Aspekty prawne ochrony przyrody wymuszają w tym względzie:
- zabezpieczenie trwałości walorów przyrodniczych i krajobrazowych, m.in. przez wymuszanie
określonego sposobu gospodarowania (w tym turystycznego);
- wprowadzanie trwałej infrastruktury turystycznej, zgodnej z tradycją, warunkami terenowymi i
wymaganiami ochrony przyrody;
- podnoszenie wizerunku regionu, jako posiadającego wysokie walory przyrodnicze i warty jest odwiedzenia;
- pozyskanie wsparcia finansowego ze strony, np. funduszy pomocowych
Aspekty związane właściwą gospodarką wodną i ochroną wód wymagają:
- regulacji przepływu wód pomiędzy jeziorami (dot. szczególnie rzeki Miały);
- oczyszczania rzek z zatorów wodnych (np. wywrotów drzew i gałęzi);
- modernizowanie kąpielisk (pomosty, plaża, zagospodarowanie gastronomiczne, wypożyczalnia
sprzętu wodnego i sportowego, place zabaw, ścieżki zdrowia, urządzenia rozrywkowe);
- przygotowania miejsc postojowych i biwakowych przy jeziorach oraz rzekach;
- wyodrębnienia jezior z przeznaczeniem do wędkowania;
- przeciwdziałania wprowadzaniu zanieczyszczeniom do wód podziemnych i powierzchniowych;
- poprawę jakości wód powierzchniowych (rzeka Noteć w 2004 r. – IV kl. – niezadawalająca, Gulczanka w 2004 r. IV kl., jez. Białe w 2002 r. III kl. – zadawalająca, Soleckie w 2001 – II – dobra).
Projektowany jest rozwój następujących form turystyki:
- turystyka wodniacka (Noteć, Warta, Wełna, Miała);
- turystyka kwalifikowana (rowerowa, piesza);
- turystyka edukacyjno-rekreacyjna (dla młodzieży, np. zielone szkoły);
- turystyka przyrodniczo-krajoznawcza;
- turystyka weekendowa;
- turystyka hobbystyczna (tzw. bezkrwawe łowy, myśliwi, wędkarstwo);
- uprawianie sportów (obozy sportowe);
- harcerstwo (obozy harcerskie).
W strategii działań proturystycznych zapisano, że należy kreować i propagować produkty turystyczne przeznaczone jako dobra i usługi na sprzedaż. Przykładem takich produktów są:
„Turystyka wodna na Noteci” oraz analogicznie "Turystyka wodna na Warcie"
Plan obejmuje, m.in. działania na rzecz poprawienia czystości rzeki, poprawienia parametrów szlaku wodnego, budowę portu w miejscu istniejącej zatoki Noteci. Budowę przystani w pobliżu śluzy Drawski Młyn.
„Jeziora kąpieliskowe”
117
Plan obejmuje kąpieliska zlokalizowane, np. nad jeziorami w dolinie Miały – Główki, Zdręczno, Bąd, Mileczki, Górne, Białe, Długie, Moczydło, Piast oraz jez. Solecko) i analogicznie na Pojezierzu MiędzychodzkoSierakowskim oraz w sąsiedztwie jez. Soleckiego.
„Turystyka kajakowa"
Plan zakłada propagowanie spływów w Dolinie Noteci – wzdłuż, m.in rzek: Noteci, Miały i Starej Noteci
(obejmuje, m.in. nowe przystanie w miejscowościach: Hamrzysko, Miała, Mężyk, Miały, Marylin, Piłka, Kamiennik, Chełst, Kosin, Drezdenko, Klesno). Na podobnych zasadach należy uaktywnić szlak na Warcie, od
Obornik do Santoka, a także na Wełnie.
„Zwiedzanie zabytków i osobliwości przyrody”
Plan zakłada utworzenie, m.in. parku kulturowego „Nadnoteckie Osadnictwo Olęderskie” – gm. Drawsko,
Krzyż, Wieleń. Ten typ osadnictwa rozpowszechniony był wzdłuż Noteci, a celem projektu jest zachowanie
piękna krajobrazu w połączeniu z charakterystyczną zabudową. Zakłada się także rewitalizację miast i wsi o
szczególnych walorach historyczno-kulturowych, odbudowę ładu przestrzennego, poprawę warunków życia
mieszkańców, stworzenie warunków dla handlu i rozwoju, zwłaszcza związanych z obsługą ruchu turystycznego
oraz z ożywieniem gospodarczym regionu).
„Turystyka rowerowa”
Plan zakłada optymalizację przebiegu szlaków przy następujących założeniach:
- maksymalnego ich wykorzystania,
- tworzenie otwartego systemu połączeń,
- łączenia miejsc najatrakcyjniejszych przyrodniczo, kulturowo i turystycznie,
- zastępowanie niektórych odcinków szlaków prowadzonych wzdłuż ruchliwych dróg odcinkami
wzdłuż dróg gruntowych.
W zależności od specyfiki krajobrazowej szlaki można podzielić na kulturowe, nadnoteckie, leśne. Proponowane jest wykorzystanie nieczynnych linii kolejowych dla turystycznych drezyn rowerowych. W kompleksie
puszczańskim proponowane jest tworzenie stanic rowerowych (co 7-8 km) wyposażonych w zadaszenie, stojaki
na rowery, stoły, miejsca na ognisko (pod spełnieniem warunków), kosz na odpady, sanitariaty.
Przykładowo, w gm. Drawsko proponowane jest utworzenie szlaku rowerowego ze stacji kol. Stare Bielice –
Chełst, Piłkę – Marylin oraz szlaku drogami leśnymi równolegle do doliny Miały. W gm. Drezdenko szlak rowerowy ma przebiegać wzdłuż nieczynnej linii kolejowej Stare Bielice – Skwierzyna. Zakłada się wybudowanie
ścieżki rowerowej wzdłuż dróg Stare Bielice – Chełst, z Drezdenka do Karwina, z Gościmia do Lubiatowa, z
Lubiatowa do L. Sosnówka. W gm. Wieleń projektowane jest wyznaczenie następujących tras rowerowych:
Drawsko – Wieleń – Wrzeszczyna – Gulcz i dalej do Czarnkowa. Wieleń – Mężyk i dalej do Wronek. Marylin –
Miały - Mężyk – Biała – Hamrzysko oraz nitka po północnej stronie doliny Miały na odcinku leśniczówka Mężyk – Kocin. Rosko – Kocin – Hamrzysko – Gniewomierz.
„Szlaki konne”
W gm. Drawsko proponowane jest wyznaczenie następujących szlaków konnych: Kosin – Chełst – Piłka –
jez. Rokówek – jez. Mleczne do „Wilczego Szlaku”. Kamiennik – L. Radęcin – Nowe Kwiejce – Przecznik do
Sierakowa. Nadl. Karwin – Kwiejce – l. Radęcin. Karwin – Kwiejce – Piłka – L. Łężno.
Planowane jest też utworzenie stanic dla koni w Kosinie, Nadleśnictwie Karwin, L. Wilcze Doły, Lubiatowie, Goszczanowie, L. Bielice, L. Łężno, L. Przecznik, w Kwiejcach, Kamienniku.
„Myślistwo”
Produkt ten obejmuje rozwój infrastruktury (strzelnice, baza noclegowa) tworzenie warunków do rozwoju i
popularyzacji kultury łowieckiej (organizacja polowań, edukacja myśliwska – wystawy, prezentacje).
D) Zalesienia
Pod zalesienia proponuje się w pierwszej kolejności przeznaczyć grunty zdewastowane i zdegradowane, nieużytki oraz grunty zadrzewione i zakrzewione niekontrolowaną roślinnością. Do zalesień preferowane są obszary o niskiej lesistości oraz przeznaczone do realizacji krajobrazowych form zadrzewieniowych, których zadaniem jest łączenie kompleksów leśnych poprzez kształtowanie pasowych zadrzewień (różnej szerokości, nie
mniej niż 10 m).
Przykładowo w wybranych gminach nadnoteckich, charakteryzujących się dużą lesistością planuje się do roku 2020 zwiększenie lesistości od 0,1 do 0,6% (gm. Drawsko – lesistość 62,5%, zwiększenie o 0,1% /t.j. o 10
ha/; gm. Wieleń – 66,7%, wzrost o 0,1% /t.j. o 54 ha/; gm. Lubasz – 46,5%, wzrost o 0,3% /t.j. o 59 ha/; m i gm.
Czarnków – 38,9%, wzrost 0,6% /t.j. o 226 ha).
E) Inne formy industrializacji
- Gazownictwo. Planowany jest rozwój sieci przyłączy gazu ziemnego, np. w gm. Drawsko zakłada
się wybudowanie gazociągu wysokiego ciśnienia doprowadzającego gaz z Drezdenka do stacji re-
118
dukcyjno-pomiarowej i stopnia. W gm. Wieleń w latach 2006-2010 przewiduje się doprowadzenie
gazu z kierunku Lubasza. Budowę kopalni gazu ziemnego i ropy omówiono w osobnym podrozdziale.
- System elektroenergetyczny. Przewidywana jest budowa linii 400 kV biegnącej z Gorzowa Wlkp.
Przez Czarnków do Piły oraz na terenie g m. Drawsko linii 110 kV do Mirosławca.
Z myślą o przyciągnięciu inwestorów i tworzeniu miejsc pracy rozważane są także propozycje utworzenia
specjalnych stref ekonomicznych. Problemem wymagającym uporządkowania jest opracowanie miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego i uporządkowanie zabudowy letniskowej, wprowadzenie systemowych rozwiązań odprowadzania ścieków i unieszkodliwienia odpadów.
2. Samorządy i organizacje pozarządowe
Wschodnia i środkowa część LKP Puszcza Notecka leży na terenie województwa wielkopolskiego w powiatach: obornickim, szamotulskim, międzychodzkim, czarnkowsko-trzcianeckim oraz w niewielkim stopniu –
poznańskim i chodzieskim. Natomiast zachodnia część Puszczy wchodzi w skład powiatów: międzyrzeckiego,
strzelecko-drezdeneckiego i na niewielkiej powierzchni gorzowskiego.
Administracyjnie teren LKP wchodzi w skład 20 gmin wiejskich: Chrzypsko Wielkie, Czarnków, Drawsko,
Drezdenko, Kwilcz, Lubasz, Międzychód, Obrzycko, Pniewy, Połajewo, Rogoźno, Rokietnica, Ryczywół, Sieraków, Skwierzyna, Stare Kurowo, Suchy Las, Szamotuły, Wieleń, Wronki oraz sześciu gmin miejskich: Drezdenko, Międzychód, Wieleń, Wronki, Czarnków i Obrzycko. Do gmin o największym udziale lasów LKP:
Oborniki, Obrzycko, Wronki, Sieraków, Międzychód, Skwierzyna, Drezdenko, Wieleń i Lubasz.
Współpracę jednostek samorządowych dobrze oddaje przegląd mapy inicjatyw typu Leader, tj. programu pozyskiwania środków unijnych na rozwój obszarów wiejskich. Wg danych z września 2006 r. do programu zgłoszono trzy inicjatywy:
a) Kraina Podgrzybka – obejmująca gm. Skwierzynę, Drezdenko, Santok, Zwierzyn, Stare Kurowo, Dobiegniew, Pszczew:
b) Stowarzyszenie Puszcza Notecka – obejmująca Obrzycko, Wronki, Sieraków, Międzychód, Drawsko, Krzyż
Wlkp, Wieleń, Lubasz, Chrzypsko Wielkie i Kwilcz.
c) Stowarzyszenie Czarnkowsko-Trzcianeckie LGD – obejmuje gminy: Drawsko, Wieleń, Czarnków, Lubasz,
Połajewo, Krzyż Wlkp, Trzcianka.
W ramach programu Leader można ubiegać się o wsparcie związane z różnicowaniem ukierunkowanym na
działalność nierolniczą, tworzeniem i rozwojem mikroprzedsiębiorstw, odnową i rozwojem wsi, poprawą jakości
życia oraz różnicowania działalności na obszarach wiejskich, współpracą międzyregionalną i międzynarodową.
Można także starać się na refinansowanie kosztów związanych z nabywaniem umiejętności, z kosztami aktywizacji i pokryciem wydatków na funkcjonowanie projektów.
Dla obszaru LKP Puszcza Notecka należy dążyć (zgodnie z propozycją Projektu Inicjatywy Partnerskiej
Puszcza Notecka) do zahamowania ubożenia wsi i wykorzystania potencjału wynikającego z istnienia tego kompleksu leśnego w ramach trzech obszarów działania: drobnej przedsiębiorczości, turystyki oraz dziedzictwa
kulturowego.
Znaczącym krokiem w stronę lepszego wykorzystania walorów Puszczy Noteckiej było utworzenie w 2004 r.
Noteckiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, do której przystąpiły następujące gminy: Skwierzyna, Bledzew,
Międzychód, Przytoczna, Santok. W myśl statutu celem Stowarzyszenia jest:
1. Kreowanie i upowszechnianie wizerunku Puszczy Noteckiej oraz gmin położonych w jej obszarze jako
regionu atrakcyjnego turystycznie.
2. Integracja środowiska samorządów terytorialnych wchodzących w skład Stowarzyszenia, środowisk gospodarczych, zawodowych oraz osób, instytucji i organizacji zainteresowanych rozwojem turystycznym, przy
wykorzystaniu walorów środowiska naturalnego Puszcza Notecka.
3. Zwiększenie liczby turystów odwiedzających region Puszczy Noteckiej.
4. Inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej.
5. Doskonalenie kadr w zakresie planowania i realizacji imprez turystycznych.
6. Doskonalenie kadr, prowadzenie badań marketingowych w zakresie turystyki oraz ich analiza.
7. Stworzenie regionalnego systemu informacji turystycznej oraz włączenie go w krajowe zarządzanie systemem Informacji Turystycznej.
8. Współpraca z lokalnymi organizacjami turystycznymi.
119
9.
Koordynowanie i udział w działaniach promocyjnych podejmowanych na terenie kraju i za granicą ze
szczególnym uwzględnieniem działań podejmowanych przez władze województwa lubuskiego i wielkopolskiego.
10. Stworzenie platformy współpracy podmiotów gospodarczych, turystycznych z władzami regionalnymi i
krajowymi.
Przykładem współpracy samorządów jest zawiązane „Porozumienie na miedzy”, które obejmuje dwa powiaty, obejmujące północną części Puszczy Noteckiej. W myśl Porozumienia została nawiązana współpraca pomiędzy samorządami powiatów czarnkowsko-trzcianeckiego i strzelecko-drezdeneckiego, któremu patronują starostowie przy udziale burmistrzów, wójtów gmin oraz marszałków województw: Wielkopolskiego oraz Lubuskiego.
Wśród walorów regionu, samorządy przede wszystkim dostrzegają:
- dużą lesistość, malownicze rzeki oraz występowanie rzadkich ptaków, zwierząt i sędziwych drzew (gm.
Skwierzyna);
- nieskażone środowisko naturalne, malownicze krajobrazy, czyste, pełne ryb jeziora, piękne kompleksy leśne
bogate w owoce runa leśnego i świeże rześkie powietrze (gm. Międzychód);
- bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki, las obfitujący w zwierzynę i runo leśne oraz możliwość aktywizacji gospodarczej na małą skalę (gm. Obrzycko);
- idealne miejsce dla rozwoju agroturystyki (pow. Czarnkowsko-trzcianecki);
- brak uciążliwego przemysłu i ekologiczny charakter (gm. Wieleń);
- doskonałe walory przyrodnicze i krajobrazowe, przypominające miejscami "Szwajcarię Kaszubską" (gm.
Lubasz);
- dogodne miejsce do wypoczynki z dala od codziennego zgiełku (gm. Wronki);
- spokój, malowniczość, dzikość (gm. Drezdenko).
W działalności na rzecz regionu jako partnerów, wśród organizacji pozarządowych, należy wymienić organizacje o charakterze ogólnopolskim, takie jak: Polskie Towarzystwo Leśne, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Towarzystwo Przyjaciół Lasu, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze,
Liga Ochrony Przyrody, Polski Związek Łowiecki, Polski Związek Wędkarski, Klub Przyrodników, Polskie
Towarzystwo Ochrony Przyrody "Salamandra", Komitet Ochrony Orłów, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony
Ptaków, Polski Klub Ekologiczny, Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej.
Szczególnymi partnerami w działaniach lokalnych są szkoły podstawowe, gimnazja, licea oraz szkoły zawodowe i technika, w tym szczególnie związane z profilem przyrodniczym, np. Zespół Szkół Leśnych w Goraju.
Do współpracy należałoby także zapraszać uczelnie wyższe z Poznania i Gorzowa Wlkp. Współpraca winna być
także prowadzona poprzez miejsko-gminne zespoły oświaty oraz domy kultury.
Osobnym i bardzo ważnym partnerem są parafie katolickie, które swą siecią ogarniają całą Puszczę. W tym
kontekście ważnym ogniwem może być, np. Dom Rekolekcyjny w Bąblinie – specjalizujący się, m.in. w przywracaniu zdrowia przez właściwe odżywianie się oraz odnowę duchową.
Kolejną grupą organizacji, które można włączyć do współpracy są stowarzyszenia o oddziaływaniu lokalnym, w tym przede wszystkim wspomniana wcześniej Lokalna Organizacja Turystyczna Puszczy Noteckiej a
także: Stowarzyszenie SOS dla Puszczy Noteckiej, Międzychodzkie Stowarzyszenie Agroturystyczne, Stowarzyszenie BIO-POL ze Starego Polichna, Stowarzyszenie nad Wartą – Wełną i Flintą, Towarzystwo Miłośników
Skwierzyny, Skwierzyńskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego, Stowarzyszenie “Alternatywa” w Międzychodzie, Związek Podhalan w Międzychodzie, Muzeum Regionalne w Międzychodzie, a także Muzeum
Puszczy Drawskiej i Noteckiej w Drezdenku, Wronkach, Muzeum w Czarnkowie, a także Kluby Seniora, Uniwersytety III Wieku, Związek Sybiraków. Na rzecz regionu działa także, niedawno powstałe Powiatowe (dla
pow. czarnkowsko-trzcianeckiego) Centrum Informacji Turystycznej w Białej, które specjalizuje się w przeprowadzaniu zajęć terenowych, zielonych szkół, wycieczek, obozów, konferencji i turniejów.
3. Społeczność lokalna
Teren Puszczy Noteckiej należy do b. słabo zaludnionych, a miasta położone na obrzeżach kompleksu leśnego nie są duże. Do gmin o najniższym zaludnieniu (wg GUS 2005) należą: Drawsko i Czarnków po 31
osób/km2, Obrzycko – 38 osób/km2, Lubasz – 41 osób/km2, Sieraków – 42 osób/km2, Skwierzyna – 45
osób/km2, Międzychód – 60 osób/km2 i Wronki – 62 osób/km2. Największym miastem regionu są Oborniki –
17,9 tys. mieszkańców, natomiast w Czarnkowie, Drezdenku, Międzychodzie, Skwierzynie, Wieleniu, Wron-
120
kach mieszka w granicach 10-12 rys. osób. Do najmniejszych miast należy Obrzycko – 2,2 mieszkańców oraz
Sieraków – 6 tys. Łącznie na obszarze LKP Puszcza Notecka i w bezpośrednim sąsiedztwie zamieszkuje ok. 210
tys. ludzi.
Do największych powierzchniowo gmin należą: Wieleń – 428 km2, Drezdenko – 400 km2, Czarnków- 348
2
km , Oborniki – 340 km2, Międzychód – 307 km2, Wronki – 302 km2 oraz Skwierzyna – 286 km2.
Tak duża liczba jednostek samorządowych stwarza pewne komplikacje w nawiązaniu spójnej, wszechstronnej i trwałej współpracy. W zasadzie gminy są bardziej zainteresowane współpracą ale na lokalną, sąsiedzką
skalę. Potwierdzeniem tego jest np. trwająca już kilka lat współpraca pomiędzy burmistrzem Skwierzyny i Międzychodu w zakresie organizowania święta Podgrzybka, bez zamiarów poszerzania tej inicjatywy o inne samorządy. Na podkreślenie zasługuje fakt, że miasta te wchodzą w skład dwóch sąsiadujących powiatów, należących
do odrębnych województw.
Region Puszczy Noteckiej można podzielić na część południową, która obejmuje tereny przylegające do rzeki Warty z miastami: Oborniki – Obrzycko – Wronki – Sieraków – Międzychód – Skwierzyna. Część ta jest
nieco bardziej zaludniona, lepiej zindustrializowana oraz posiada lepszy potencjał rekreacyjny (np. Hotel Olimpic we Wronkach, Hotel Wiejce, Dom Pracy Twórczej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Zielonejgórze,
pływalnię w Obornikach, kręglarnię i stadion we Wronkach, halę sportową w Międzychodzie).
Część południowa obejmuje teren w obrębie doliny Noteci z miastami: Czarnków – Wieleń – Drezdenko i
posiada bardziej rolniczy charakter. .
Nieco inny podział wynika z ukształtowanej po Powstaniu Wielkopolskim granicy II Rzeczpospolitej w 1920
r. Przecinała ona Puszczę Notecką z południa na północy na linii Międzychód – Drawsko, z pozostawieniem po
stronie niemieckiej Drezdenka. Do dziś podział ten odcisnął piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności z
tytułu napływu ludności na tereny zachodniego krańca Puszczy oraz istnienia narodowościowej i pokoleniowej
więzi wśród ludności zamieszkującej wschodnią i środkową część Puszczy Noteckiej.
O prężności środowiska, obok działających instytucji, zakładów pracy, szkół, kościołów, organizacji świadczy także ukazująca się na tym terenie prasa. W obrębie LKP Puszcza Notecka ukazują się następujące tytuły
prasowe:
1. Drezdenko (Drezdenko)
2. Gazeta Drezdenecka (Drezdenko)
3. Gazeta Szamotulska (Szamotuły)
4. Informator Międzychodzki (Międzychód)
5. Informator Samorządowy Wieści z Ratusza (Skwierzyna)
6. Kwartalnik Drezdenecki (Drezdenko)
7. Nadnoteckie Echa (Czarnków)
8. Nowiny Obornickie (Oborniki)
9. Pojerzierze (Sieraków)
10. Tygodnik Notecki (Trzcianka)
11. Tygodnik Nowy (Piła)
12. Wronieckie Sprawy (Wronki)
13. Ziemia Gorzowska (Gorzów)
14. Ziemia Obornicka (Oborniki)
Ponadto teren LKP znajduje się w zasięgu wysoko nakładowej prasy codziennej:
15. Gazeta Lubuska (Zielona Góra – Gorzów)
16. Gazeta Wyborcza (dodatek "Poznań" i "Gorzów")
17. Głos Wielkopolski (Poznań)
Dla prezentacji problematyki regionu użyteczne są także pisma fachowe, wydawane w Poznaniu: Przegląd
Leśniczy i Gazeta Drzewna oraz w Pile – Zachodni Poradnik Łowiecki.
Kolejną grupę mediów mających bardzo duży wpływ na kształtowanie opinii stanowią bardzo wpływowe regionalne radia i stacje telewizji mieszczące się w Poznaniu, Gorzowie i Pile).
Perspektywicznie natomiast należy traktować media elektroniczne, np. internet. Obecnie wiele informacji
można otrzymać oraz przekazać poprzez funkcjonujące strony internetowe. Wszystkie jednostki samorządowe
posiadają własne strony www, przy czym jakość serwisów jest zróżnicowana. Wydaje się, że utworzenie strony
internetowej dla Puszczy Noteckiej, w tym ze szczególnym uwzględnieniem LKP Puszcza Notecka, byłoby
bardzo wskazane. Po okresie żywiołowego rozwoju stron internetowych, nadszedł obecnie czas na ich porządkowanie oraz poprawę jakości. Powstała strona powinna być wyczerpującym kompendium wiedzy i informacji o
regionie, z bieżącym serwisem aktualności. Tak strona powinna zawierać w sobie dostęp do informacji zawartych na stronach nadleśnictw Puszczy Noteckiej.
121
DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE
Dokumenty źródłowe wykorzystane przy opracowaniu Programu Gospodarczo-Ochronnego dla LKP Puszcza Notecka – plany urządzania lasu IV rewizji:
1. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Oborniki na okres od 1.01.2002 do 31.12.2011
2. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Durowo na okres od 1.01.2002 do 31.12.2011
3. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Krucz na okres od 1.01.2003 do 31.12.2012
4. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Wronki na okres od 1.01.2003 do 31.12.2012
5. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Potrzebowice na okres od 1.01.2004 do 31.12.2013
6. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Karwin na okres od 1.01.2005 do 31.12.2014
7. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Międzychód na okres od 1.01.2005 do 31.12.2014
8. Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Sieraków na okres od 1.01.2006 do 31.12.2015
LITERATURA – UZUPEŁNIAJĄCA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Adamczewski H. (1992): Pożar w Potrzebowicach – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr 7-8.
Adamczewski H. (1993): Problemy związane z zagospodarowaniem pożarzysk z dnia 2.06.1992 r. i
10.08.1992 r. w Nadleśnictwie Potrzebowice. Maszynopis.
Agapow L. (red.). 2000. Wzorcowa sieć korytarzy ekologicznych na przykładzie byłego województwa
gorzowskiego. Szczecińskie Towarzystwo Naukowe, Szczecin.
Agapow L., Lipnicki L. 1985. Wyniki inwentaryzacji gniazd bociana białego w powiecie Strzelce Krajeńskie w latach 1974 i 1975. W: Z. JAKUBIEC (red.). Populacja bociana białego Ciconia ciconia w Polsce. Cz.
I. Liczebność i reprodukcja bociana białego, ustalone na podstawie kontroli terenowych i danych ankietowych. Studia Naturae A, 28: 33-36.
Agapow L., Wiatr B. (red.). 1981. Zasoby przyrody województwa gorzowskiego (materiały konferencyjne).
Ośrodek Badań i Konsultacji TWWP, AWF w Poznaniu – filia w Gorzowie Wlkp., Urząd Wojewódzki w
Gorzowie Wlkp.
Anders P. (1982): Puszcza Notecka – przewodnik. Wyd. Poznańskie. Poznań.
Anders P., Kusiak W. (2005): Puszcza Notecka – przewodnik krajoznawczy. G&P. Poznań
Arnould P. (1995): Woda, gleba, drzewo i człowiek w środowisku leśnym. Sylwan nr 12.
Bednorz J. (red.). 1995. Ptaki doliny Noteci. Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków UAM, 3: 120 pp., Poznań.
Bereszyński A, Mizera T. (1992a): Chrońmy wilka! Przegląd Leśniczy 6.
Bereszyński A., Mizera T. (1992b): Tropem wilka w Poznańskiem. Przegląd Leśniczy 11.
Bielanowski P. (1993): Podpalacza można sobie wychować – rozmowa. Szczeciński Przegląd Leśniczy nr
1.
Błaszyk H. (1962): Gospodarka w lasach Puszczy Nadnoteckiej w rozwoju historycznym. Maszynopis.
Borowicz A. (1968): Zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu w glebach bielicowych, wytworzonych z piasków wydmowych. Roczn. WSR. Poznań 40.
Budniak F. (1969): Zagadnienia ekonomiczne pozyskiwania, dostaw i przerobu drewna małowymiarowego. AR Poznań.
Budniak F., Borczyński M. (1978): Pozyskanie i kierunki wykorzystania drewna Puszczy Noteckiej. W:
Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.
Chrzanowski (1924): Uwagi w sprawie walki z sówką choinówką. Przegląd Leśniczy nr 100/1924.
Chwirot J. (1994): Dawna instrukcja dla leśniczego miała 72 paragrafy, a służba trwała 24 godziny – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr 4.
122
19. Czarnecki (1958): Obserwacje ornitologiczne na Czaplej Wyspie z ubiegłego wieku. Przyroda Polski Zachodniej 8.
20. Czopor S. (1966): Podstawowe problemy przyrodnicze i techniczno-organizacyjne Puszczy Noteckiej. Las
Polski 17.
21. Czopor S. (1979): Sesja naukowa nt. problemów lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej Poznań, (2-3 września 1978). Sylwan nr 8.
22. Czopor S. (1992): Kierunki poprawy stosunków wodnych w Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła,
Poznań, Szczecin.
23. Czyżewska K. 1992. Syntaksonomia śródlądowych, pionierskich muraw napiaskowych. Monogr. Bot. 74:
1-174.
24. Dąbrowski E. (1994): Przy gaszeniu pożaru najważniejszy jest człowiek – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr
4.
25. Dąbrowski E. (1995): Nadleśnictwo Sieraków. Wielkopolski Przegląd Leśniczy nr 12.
26. Duda J. (1995): Pracować w harmonii z przyrodą – rozmowa. Szczeciński Przegląd Leśniczy nr 4.
27. Eder K. (1986): Puszcza Notecka. Maszynopis.
28. Faliński J.B. (1994): Antropogeniczne przeobrażenia roślinności W: Atlas zasobów, walorów i zagrożeń
środowiska geograficznego Polski. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A.Grzegorczyk
29. Galon R. 1961. Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway. Inst.
Geogr. Pol. Acad. Sci. Geogr. Stud. 29: 1-129.
30. Gornowicz R (1992): Ubytki podstawowych składników odżywczych w środowisku leśnym zależnie od
stosowanych systemów pozyskiwania drewna. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy.
PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
31. Graczyk R. (1978): Restytucja bobra na terenie Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.
32. Gzyl K. (1996): Moim miejscem na ziemi jest i będzie las – rozmowa. Nadnoteckie Echa 6(125).
33. Hernik I. (1978): Problematyka ochrony lasów w Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.
34. Hernik I. (1978): Wnioski z konferencji PTL na temat "Problemy zagospodarowania lasów Puszczy Noteckiej". Poznań 8 i 9 IX 1977. Sylwan nr 10.
35. Hernik I. (1979): Wnioski z sesji naukowej Polskiego Towarzystwa Leśnego na temat: Problemy lasów
niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. Sylwan nr 8.
36. Hryniewiecki (1926): Zalesianie drzewostanów zniszczonych przez sówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy
nr 156/1926.
37. Hryniewiecki (1927): Rzut oka na rozmiary klęski sówki choinówki i postępu dokonanych zalesień w lasach państwowych Dyr. Poznańskiej, oraz perspektywy na przyszłość. Przegląd Leśniczy nr 685/1927.
38. Ilmurzyński E. (1965): Z zagadnień hodowlanych w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski nr 17.
39. Jerzak L. (red.). 2004. Inwentaryzacja przyrodnicza zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Drezdeneckie
Uroczyska”. Msc. LOP, Zielona Góra.
40. Klesa L., AGAPOW, L., PIEKARSKA, A., GROCHOWSCY, A. i P., RAGINIA, P. 1996. Przyroda województwa gorzowskiego. Życie jezior. Klub Działalności Podwodnej LOK „Marlin”, Gorzów Wlkp.
41. Kłos A. (1925): Gatunki zagraniczne a zalesianie obszarów zniszczonych przez sówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy nr 388/1925.
42. Kocjan H. (1975): Zabiegi agrotechniczne w Puszczy Noteckiej. Las Polski nr 2.
43. Kocjan H. (1976): Próby wykorzystania bentonitu przy zakładaniu upraw leśnych. Sylwan nr 12.
44. Kocjan H. (1977): Wpływ przygotowania gleby i nawożenia na udatność i wzrost sosny zwyczajnej na
siedlisku boru suchego. PTPN, Prace Kom. Nauk Roln. i Leśn. t. 44
45. Kocjan H. (1978): Niektóre zagadnienia intensyfikacji produkcji leśnej. Las Polski nr 3.
46. Kocjan H. (1979): Wpływ różnych sposobów przygotowania gleby i metod sadzenia na wzrost i udatność
sosny zwyczajnej na siedlisku boru suchego. Cz. I. Badania nad sposobami przygotowania gleby. PTPN,
Pr. Komisji Nauk Rol. i Leśn. 48.
47. Kocjan H. ((1980): Wpływ różnego przygotowania gleby i sposobów sadzenia na wzrost i udatność sosny
zwyczajnej na siedlisku boru suchego. Cz. II. Badania nad sposobami sadzenia. PTPN, Prace Kom. Nauk
Rol. i Leśn. 50.
48. Kocjan H. (1981): Wpływ nawożenia mineralnego na wzrost i udatność sosny zwyczajnej na siedlisku boru
suchego. PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln. Leśn. 52.
49. Kocjan H. (1981): Wzrost i rozwój gatunków domieszkowych na uprawie w warunkach boru suchego
Puszczy Noteckiej. Rocz. AR w Poznaniu t. 132.
123
50. Kocjan H. (1982): Wpływ terminu i sposobu przygotowania gleby na wzrost upraw sosnowych w warunkach boru suchego. Sylwan nr 6.
51. Kocjan H.: (1982): Wyniki stosowania bentonitu i nawozów mineralnych w uprawach leśnych na siedlisku
boru suchego. Roczn. AR w Poznaniu t. 140.
52. Kocjan H. (1982): Intensyfikacja prac hodowlanych na słabych i zdegradowanych siedliskach w Puszczy
Noteckiej. Las Polski nr 3.
53. Kocjan H. (1983): Ocena uprawy sosny zwyczajnej w zależności od wieku sadzonek i pory sadzenia.
PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln. i Leśn. t. 58.
54. Kocjan H. (1984): Wpływ przygotowania gleby na wzrost i udatność sosny zwyczajunej na siedlisku boru
suchego. PTPN., Pr. Komis. Nauk Rol. i Leśn., 52.
55. Kocjan H. (1984): Wpływ przygotowania gleby na wzrost młodnika sosnowego w warunkach boru suchego. Folia Forestalia Polonica, Seria A, 27.
56. Kocjan H. (1985): Wprowadzanie gatunków domieszkowych do upraw na zdegradowanych siedliskach w
Puszczy Noteckiej. Las Polski nr 22.
57. Kocjan H. (1986): Wpływ gatunków domieszkowych na wykształcenie się pączka wierzchołkowego, liczbę
i rozwój pączków bocznych na pędzie głównym sosny (Pinus sylvestris L.) w warunkach boru suchego. Folia Forestalia Polonica, Seria A, nr 28.
58. Kocjan H. (1987): Wpływ różnych sposobów sadzenia i startowego nawożenia mineralnego na wzrost i
udatność 10-letniej uprawy sosnowej na siedlisku boru suchego. Sylwan nr 10
59. Kocjan H. (1987): Pomiary kontrolne dziesięcioletniej uprawy sosnowej z różnym przygotowaniem gleby
na siedlisku boru suchego. PTPN, Pr. Komis. Nauk Roln. i Leśn., t. 64.
60. Kocjan H. (1989): Wpływ terminu i sposobu przygotowania gleby na wzrost 12-letniego młodnika sosnowego w warunkach boru suchego. PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln. I leśn. t. 68.
61. Kocjan H. (1992): Cechy wzrostowe sosny w uprawach mieszanych na siedlisku boru suchego w nadleśnictwie Wronki. Roczn. AR w Poznaniu, t. 241.
62. Kocjan H.: (1993): Wpływ gatunków domieszkowych na zawartość niektorych makroelementów w iglach
sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L>). PTPN, Pr. Kom. Nauk Roln i Leśn. t. 78.
63. Kocjan H. (1993): Obserwacje nad wprowadzaniem gatunków domieszkowych do upraw na słabych i zdegradowanych iedliskach lesnych. Las Polski nr 8.
64. Kocjan H. (1994): Wpływ zabiegów uprawowych na wzrost i jakość hodowlaną sosny zwyczajnej (Pinus
sylvestris L.) w młodniku na siedlisku boru suchego. Poznań, PTPN, Prace Komis. Nauk Roln. i Leśn., tom
79.
65. Kondracki J. (2001): Geografia Fizyczna Polski. Warszawa
66. Korczyński I. (1992): Czy bez zwalczania szeliniaków można zmniejszyć wyrządzane przez nie szkody?
Przegląd Leśniczy nr 12
67. Król S. (red.). 1994. Przyroda województwa gorzowskiego. Woj. Fundusz Ochr. Środ. i Gosp. Wodnej,
Gorzów Wlkp.
68. Król S. (red.). 1997. Przyroda województwa pilskiego i jej ochrona. Bogucki Wydawnictwo Naukowe,
Poznań – Piła.
69. Krygowski B. (1961): Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, Poznań.
70. Krystek J. (1964): Groźne wystąpienie opaślika sosnowca w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski 22.
71. Koehler W. (1966): Uwagi w sprawie stanu sanitarnego Puszczy Nadnoteckiej, Las Polski nr 4.
72. Konferencja – Puszcza Nadnotecka, Smolarnia 16-17. X 1992. Przegląd Leśniczy nr 11.
73. Kozarski S. 1962. Recesja ostatniego lądolodu z północnej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej a kształtowanie się Pradoliny Noteci Warty. PTPN, Prace Kom. Geogr.-Geol. 2 (3): 1-153.
74. Kozarski S. 1965. Zagadnienie drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części Pradoliny NoteciWarty. PTPN, Prace Kom. Geogr.-Geol. 5 (1): 1-97.
75. Kubiak M. (1992): Optymalne systemy technologiczne pozyskiwania i transportu drewna w Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna
Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
76. Kubiak M. (1992a): Słowo wstępne. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział
w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
77. Kubiak M. (1992): Co dalej z Puszczą Notecką? Przegląd Leśniczy nr 18.
78. Kusiak A. (1994): Jak zagospodarowane będzie pożarzysko w Nadleśnictwie Potrzebowice. Przegląd Leśniczy nr 11.
79. Kusiak A. (1995): Jak hodować drzewostany w Puszczy Nadnoteckiej. Przegląd Leśniczy 1.
80. Kusiak A., Kusiak W. (1993): Nadleśnictwo Krucz. Przegląd Leśniczy nr 9.
81. Kusiak A., Kusiak W. (1993): Nadleśnictwo Międzychód. Przegląd Leśniczy nr 10.
124
82. Kusiak A., Kusiak W. (1993): Kilka uwag o gospodarce leśnej w Nadleśnictwie Międzychód. Szczeciński
Przegląd Leśniczy nr 7.
83. Kusiak A., Kusiak W. (1994): Nadleśnictwo Wronki. Przegląd Leśniczy nr 3.
84. Kusiak A., Kusiak W. (1994): Nadleśnictwo Potrzebowice. Przegląd Leśniczy nr 9.
85. Kusiak T. (1973): Bursztyn w Puszczy Nadnoteckiej, Sylwan 8.
86. Kusiak T. (1992): Uwagi o działalności gospodarczej w Puszczy Nadnoteckiej. Przegląd Leśniczy nr 11.
87. Kusiak W. (1993): Problemy zagospodarowania pożarzysk na podstawie powierzchni w Nadleśnictwie
Potrzebowice. Przegląd Leśniczy nr 11.
88. Kusiak W. Kusiak-Dymek A.(2002): Puszcza Notecka. Monografia przyroniczo-gospodarcza. Wyd. Przegląd Leśniczy, str. 1-123
89. Kusiak W. (2003): Gospodarka leśna w Puszczy Noteckiej: Kronika Wielkopolska nr 2(106), str. 13-26.
90. Latowski K. 1972. Rzadziej spotykane rośliny synantropijne linii kolejowej Poznań-Krzyż-Kostrzyń n.
Odrą. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach. Ser. B. Botanika: 195-201.
91. Leśna regionalizacja dla nasion i sadzonek w Polsce, Warszawa DGLP, IBL, 1994
92. Lipnicki L. 1983. Rzadsze gatunki porostów na terenie Drezdenka i w najbliższej okolicy. Studia i Materiały GOBIEN 2.(1), Nauki Przyrodnicze, Gorzów Wlkp.: 15-19.
93. Lipnicki L. 1984. Porosty miasta Drezdenka i najbliższej okolicy. Fragm. Flor. Geobot., 28 (2): 221-239.
94. Lipnicki L. 1991a. Aspicilia excavata (Lichenes, Hymeneliaceae) w północno-zachodniej Polsce. Fragm.
Flor. Geobot., 36 (1): 411-414.
95. Lipnicki L. (red.). 2004. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Drezdenko. Msc. Woj. Konserwator Przyrody, Gorzów Wlkp.
96. Lipnicki L. (red.) 2006. Przyroda Gminy Drezdenko. Urząd Miasta i Gminy w Drezdenku, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk.
97. Lorkiewicz T. (1924a): Dotychczasowy przebieg klęski spowodowanej przez sówkę choinówkę w nadleśnictwach północno-zachodnich Woj. Pozn. Przegląd Leśniczy 1924/61.
98. Lorkiewicz T. (1924b): Dalszy przebieg klęski spowodowanej sówką choinówką. Przegląd Leśniczy
1924/130.
99. Lustracja terenowa lasów Puszczy Noteckiej dokonana w dniach 13,14 i 15 listopada 1964 r. przez Komisję
pod przewodnictwem prof. dr Leona Mroczkiewicza. Maszynopis
100. Luterek R. (1993): Badania nad występowaniem i rozwojem szkodliwej entomofauny na terenach popożarzyskowych Puszczy Noteckiej, Las Polski nr 20.
101. Luterek R. (1995): Badania nad występowaniem szkodliwej entomofauny na terenach popożarzyskowych
Puszczy Noteckiej, Sylwan nr 8.
102. Łabędzki A. (1993): Nowa plaga naszych lasów przypłaszczek granatek. Przegląd Leśniczy nr 2
103. Magnuski K. (1992): Urządzeniowe aspekty postępowania gospodarczego w Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów
Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
104. Mańka K., Jakowska-Hetmańska J. (1972): Mikroflora korzeniowa i ryzosferowa sosny zwyczajnej a huba
korzeni – Fomes annosus (Fr.) Cke. w Puszczy Noteckiej. Pr. Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN
30.
105. Mańka K., Przezbórski A, (1974): Wpływ korowania pniaków sosny zwyczajnej na ich zakażenie przez
grzyb Fomes annosus. Prac. Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN 34.
106. Mańka K., Mańka M., Dyspolska W., Mikłaszewicz J., Szurkowski L., Wojewódzki Cz. (1975): O występowaniu huby korzeni Fomes annosus (Fr.) Cke w Puszczy Noteckiej, Sylwan nr 8.
107. Mańka M. (1993): Wstępne informacje dotyczące występowania grzyba Rhizinia undulata Fr. W zalesieniach niektórych pożarzysk w 1993 roku. Sylwan nr 12.
108. Materiały z konferencji „10 lat leśnych kompleksów promocyjnych”: Wyd. CILP, Warszawa 2005
109. Matuszkiewicz W. (1995): Potencjalna roślinność naturalna Polski – mapa przeglądowa 1: 300 000. PAN
Warszawa
110. Miś R., Adamczewski H. (1992): Wpływ nawożenia mineralnego oraz podsypki torfowej na wzrost różnych gatunków podszytowych w warunkach boru świeżego w Puszczy Noteckiej. Prace PTPN, Poznań
1992, tom 74.
111. Miś. R. i in. (1995): Wpływ długotrwałych zanieczyszczeń przemysłowych na środowisko leśne Niżu Polskiego, Warszawa – Poznań, Fundacja Rozwój SGGW.
112. Miś R. (2003): Charakterystyka zmian w stanie lasów Puszczy Noteckiej. Sylwan
113. Modrzyński J, Zientarski J. (1986): Prognoza konwencjonalnych wpływów drugiej elektrowni jądrowej w
lokalizacji Warta na lasy. Poznań. Maszynopis – ekspertyza.
114. Motylewski J. (1956): Leśnikom z Puszczy Nadnoteckiej trzeba pomóc. Las Polski 12.
125
115. Mroczkiewicz L. (1933): Zagadnienia hodowlane na terenach posówkowych. Praca doktorska. Zakład
Hodowli Lasu UP, Poznań. Maszynopis.
116. Mroczkiewicz L. (1935): Zagadnienia hodowlane na terenach posówkowych. Prace I-go Polskiego Naukowego Zjazdu Leśniczego, Poznań.
117. Mucha W., Ratajszczak K. (1972): Metody podniesienia produktywności słabych siedlisk leśnych na glebach wytworzonych z piasków wydmowych Puszczy Noteckiej. W: Badania nad podnoszeniem produktywności gleb leśnych na piaskach wydmowych przez stosowanie nawożenia. Mat. Konf. IBL.
118. Mucha W., Sienkiewicz A., Dulnik M. (1972): Wpływ nawożenia popiołem po węglu brunatnym na glebę,
wzrost sosny (Pinus sylvestris L.) i zawartość w jej organach niektórych makroelementów. Roczn. WSR,
Poznań, 57.
119. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1973): Wpływ sorbentonawozów (bentonitu) na właściwości
gleb i rozwój upraw leśnych. Rocz. AR, Poznań, 67.
120. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1976): Wpływ różnego przygotowania gleby i nawożenia na
wzrost sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.). PTPN, 42.
121. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1976): Wpływ zabiegów agromelioracyjnych na wzrost uprawy sosonowej (Pinus sylvestris L.) w Nadleśnictwie Boruszynek. Roczn. Glebozn. 27.
122. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M. (1978): Dotychczasowe efekty i perspektywy nawożenia drzewostanów Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej.
PTL, Poznań.
123. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M.: (1979): Dotychczasowe efekty i perspektywy nawożenia w
Puszczy Noteckiej. Sylwan nr 8.
124. Mucha W., Sienkiewicz A., Szymańska M.: (1981): Dungungs- und Meliorationsversuche in der NoteckaHeide. Wiss. Tagung T.U. Dresden, 3.
125. Mucha W., Sienkiewicz A., Cichocka I. (1985): Wpływ przygotowania bielicowych gleb leśnych na dynamikę ważniejszych składników odżywczych. PTPN, Poznań, 60.
126. Naparty M. (1993): Jubileusz stulecia utworzenia Nadleśnictwa Oborniki. Wielkopolski Przegląd Leśniczy
nr 9.
127. Naparty M. (1993): 100 lat Nadleśnictwa Oborniki – rozmowa. Przegląd Leśniczy nr 12.
128. Pacyniak C. (1994): Pilna potrzeba zmiany składu gatunkowego drzew Puszczy Noteckiej. Las Polski nr
16.
129. Pasławski Z. (1962): O zaniku bezodpływowych jezior na obszarze wydmowym Puszczy Nadnoteckiej.
Gazeta Obs. PIHM, nr 11.
130. Pawlaczyk P., Kepel A., Jaros R., Dzięciołowski R., Wylegała P., Szubert A., Sidło P. 2004. Propozycja
optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce – „Shadow List”. WWF, Salamandra, KP, OTOP, Warszawa.
131. Perz S. (1992): Występowanie i zwalczanie pierwotnych szkodników sosny na terenie Puszczy Noteckiej
1955-1992. Przegląd Leśniczy nr 12.
132. Pilarczyk L. 1976. Międzyrzecze Warciańsko-Noteckie jako pole wydmowe w odniesieniu do powierzchni
terasowych i innych. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., Seria A. Geogr. Fiz. 29: 45-80.
133. Piskonowicz H., Plewa A., (1995): Głębsze spojrzenie na gospodarkę łowiecką na terenie Regionalnej
Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Wielkopolski Przegląd Leśniczy nr5.
134. Plewa A. (1995): Więcej rezerwatów w Wielkopolsce. Wielkopolski Przegląd Leśniczy. 1.
135. Podgórski M., Żółciak E.: (1978): Problem organizacji produkcji leśnej w świetle aktualnego stanu i przyszłych funkcji lasu. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.
136. Podmaski J. Tomczyk S. (1992): Aktualne problemy hodowlano-ochronne Puszczy Noteckiej i kierunki ich
rozwiązania W: Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
137. Protokół Zjazdu Nadleśn. Dyr. Poznańskiej 5. i 6 III. 1926. Przegląd Leśniczy nr 238/1926.
138. Przybylski (1925): Odnowienie drzewostanów zniszczonych przez swówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy
/353/1925.
139. Pulikowski Z. (1978): Problemy wykorzystania drewna małowymiarowego na przykładzie Zakładów Płyt
Pilśniowych w Czarnkowie. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej.
PTL, Poznań.
140. Raport o oddziaływaniu na środowisko eksploatacji złóż ropy naftowej Grotów (2006). Instytut Nafty i
Gazu, Kraków.
141. Ratajszczak K. (1968): Charakterystyczne cechy wadliwości gleb w Puszczy Nadnoteckiej. Las Polski 19.
126
142. Ratajszczak K. (1969) Wpływ uprawy i nawożenia gleb na udatność i rozwój upraw sosnowych w Puszczy
Nadnoteckiej. Las Polski nr 12.
143. Ratajszczak K. (1970): Wpływ przygotowania i nawożenia gleb na udatność i rozwój upraw Puszczy Noteckiej. Praca doktorska – maszynopis. AR Poznań.
144. Ratajszczak K. (1978): Problemy gospodarki leśnej w Puszczy Noteckiej. W: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej. PTL, Poznań.
145. Ruprecht A.L., Szwagrzak A., Kościów R. 1998. Skład pokarmu sów Puszczy Nadnoteckiej. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, ser. C, Zoologia, 45: 81-103.
146. Rykowski K. (2005): O gospodarce leśnej w leśnych kompleksach promocyjnych. Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa.
147. Sienkiewicz A. (1976): Wpływ różnych sposobów przygotowania, nawożenia i wapnowania gleb leśnych
Puszczy Noteckiej na zmiany ich właściwości chemicznych. Praca doktorska – maszynopis, AR Poznań.
148. Sienkiewicz A. (1979): Wpływ różnych zabiegów agrotechnicznych na kształtowanie się chemicznych
właściwości gleb leśnych Puszczy Noteckiej. PTPN, 48.
149. Sienkiewicz A. (1981): Wpływ zabiegów agrotechnicznych na zawartość węgla organicznego, azotu ogólnego i kształtowania się stosunku C:N w bielicowych glebach leśnych. PTPN, 52.
150. Sienkiewicz A. (1992): Aktualny stan i możliwości rekultywacji siedlisk leśnych Puszczy Noteckiej. W:
Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
151. Sprawozdanie z konferencji naukowo-technicznej n.t. "Wpływ projektowanych inwestycji hydrotechnicznych na gospodarkę leśną" (1971). PTL Warszawa
152. Studium generalne w zakresie małej retencji wód powierzchniowych na terenie Puszczy Noteckiej (1976).
BSiPLP Lódź
153. Stępczak G., Stępczak K. 1962. Z przyrody okolic Drezdenka. Przyr. Pol. Zach., 1-4: 45-54.
154. Stryczyński L. (1947): Lasy posówkowe, Przegląd Leśniczy 4.
155. Sugiero D. (2003): Lasy ochronne Puszczy Noteckiej. Przegląd Leśniczy, nr 6-7/2003 r., str. 12-13.
156. Sułkowski P. i in. (2004): Goraj, Gniewomierz. Dobra Hochbergów w Wielkopolsce. Goraj-Zamek.
157. Szafrański F. Kurek T. (1998): Rezerwaty przyrody w parkach krajobrazowych województwa poznańskiego. Poznań
158. Szymańska M. (1977): Niektóre właściwości fizyczne gleb leśnych wytworzonych z piasków luźnych. W:
Jubileuszowy Zjazd 40-lecia PTG. 1937-1977. Mat. Konf. Nauk. PTG, Poznań.
159. Szujecki A.: (1977): Rejonizacja hylopatologiczna Polski. Ochrona lasu, pr. zbiorowa. PWRiL Warszawa
1971.
160. Techniczno-organizacyjne i ekonomiczne czynniki intensyfikacji gospodarki leśnej w Puszczy Nadnoteckiej. Komisja do ustalenia zasad zagospodarowania Puszczy Nadnoteckiej (Zarządzenie nr 143 Ministra
Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 11 września 1964 r.). Prace I etapu 1964-1966 r. pod red. J.
Szczuki Poznań. Maszynopis.
161. Tobolewski Z. 1962. Materiały do flory porostów północno-zachodniej Polski. Fragm. Flor. Geobot., 8:
67-80.
162. Tobolewski Z. 1963. Materiały do znajomości borów chrobotkowych północno-zachodniej Polski. Bad.
Fizjogr. Pol. Zach., 12: 193-211.
163. Tomczyk S. (1992): Problemy gospodarki łowieckiej w Puszczy Noteckiej. W: Puszcza Notecka historia,
stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
164. Tomczyk S. (1995): Ochrona różnorodności biologicznej w praktyce leśnej na przykładzie Regionalnej
Dyrekcji Lasów w Pile 12.
165. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E. Sierpińska A. (1990): Regionalizacja przyrodniczo-leśna na
podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL Warszawa.
166. Uggla H. Uggla Z. (1979): Gleboznawstwo leśne. PWRiL Warszawa.
167. Urbański K., Wesoły W. (1992): Problemy genetyczne drzewostanów sosnowych Puszczy Noteckiej. W:
Puszcza Notecka historia, stan obecny i perspektywy. PTL Oddział w Poznaniu, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych Piła, Poznań, Szczecin.
168. Urbański K., Wesoły W., Barzdajn W. (1990): Wykorzystanie do reprodukcji drzewostanów Puszczy Noteckiej puli genów sosny zwyczajnej sprzed okresu klęski spowodowanej żerem strzygoni choinówki.
Sprawozdanie etapowe 1986-1990. Katedra Hodowli Lasu AR Poznań Maszynopis.
169. Urbański K., Wesoły W., Barzdajn W.: (1994) Sprawozdanie merytoryczne z realizacji zadań wykonanych
w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych Nr 6 za lata 1991-1994. Katedra Hodowli lasu AR Poznań. Maszynopis.
127
170. Wawrzynkiewicz J. (1962): Obecne i przyszłe możliwości pozyskania drewna na obszarze Puszczy Nadnoteckiej w granicach woj. poznańskiego ze szczególnym uwzględnieniem drewna drobnowymiarowego. Maszynopis
171. Wnioski robocze z Konferencji odbytej w Nadleśnictwie Potrzebowice w dniu 6.10.1994. Przegląd Leśniczy nr 11.
172. Wnioski z konferencji naukowej "Puszcza Notecka – historia, stan obecny i perspektywy" Smolarnia 1617.10.1992. Przegląd Leśniczy nr 11.
173. Wodziczko A. Krawiec F., Urbański J. (1938): Pomniki i zabytki przyrody Wielkopolski. PROP, Poznań.
174. Woś. A. (1994): Klimat Wielkopolski, UAM. Poznań.
175. Zasady hodowli lasu, PWRiL Warszawa 1988, Wyd. V znowelizowane.
176. Ziółkowski (1924): Szkody wyrządzone przez sówkę choinówkę. Przegląd Leśniczy 262/1924.
177. Ziółkowski (1926): Następstwa ostatniego żeru sówki choinówki. Przegląd Leśniczy 111/1926.
178. Żukowski W. (1993): Dokumentacja projektowanego rezerwatu krajobrazowego "Morena Czarnkowska".
Maszynopis.
SPIS TABEL
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
Ogólna charakterystyka nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Podział LKP Puszcza Notecka na gospodarstwa, wg obrębów (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie powierzchni leśnej w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka, wg pełnionych funkcji ochronnych (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie typów siedliskowych lasu na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie siedlisk Bs, Bśw, BMśw na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie siedlisk wilgotnych Bw, BMw, Lw, LMw, Ol, OlJ, Lł na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie siedlisk bagiennych Bb, BMb, LMb na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie siedlisk najżyźniejszych Lśw, LMśw na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Zestawienie zmian procentowego udziału grup siedliskowych typów lasu w Puszczy Noteckiej w latach 1969-2006
Występujące gleby, wg typów w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka (%)
Zestawienie powierzchni zajmowanych przez gatunki panujące wg nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji
urządzania lasu)
Wykaz Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych, wg obrębów nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Wykaz drzew doborowych (matecznych) rosnących na terenie LKP Puszcza Notecka
Porównanie składów gatunkowych upraw na siedliskach Bśw, BMśw dla poszczególnych gospodarczych typów drzewostanów (GTD), wg IV rewizji ugl dla LKP Puszcza Notecka
Wyłączone Drzewostany Nasienne (WDN) na terenie LKP Puszcza Notecka (ha)
Przyjęte w IV rewizji ugl wieki rębności dla poszczególnych gatunków drzew w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
Rozmiar produkcji szkółkarskiej w produkcji polowej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka w 2006 r. (w tys. szt.).
Powierzchnia szkółek leśnych w nadleśnictwach LKP PN
Zestawienie zasobności LKP PN wg regionalnych dyrekcji LP
Zestawienie zasobności LKP PN wg nadleśnictw LP
Zestawienie zasobności LKP PN wg obrębów
Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych, wg obrębów nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Powierzchnia leśna obrębów leśnych, wg podziału na klasy wieku drzewostanów (wg IV rewizji urządzania lasu)
Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (1) (wg IV rewizji urządzania lasu)
Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (2) (wg IV rewizji urządzania lasu)
128
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
Zestawienie powierzchni LKP Puszcza Notecka, wg regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych
Zestawienie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni
Zestawienie obrębów leśnych nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni
Zestawienie leśnictw wchodzących w skład nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg powierzchni
Zestawienie powierzchni leśnictw leżących po południowej stronie rzeki Warty
Liczba kompleksów leśnych w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
Powierzchnia lasów niepaństwowych, nadzorowanych w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
Wykaz pożarów lasu na terenie nadleśnictw LKP PN w latach 2000-2006
Powierzchnia objęta pożarem w poszczególnych nadleśnictwach LKP w latach 2000-2006
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Karwin
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Sieraków
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Wronki
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Krucz
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Międzychód
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Oborniki
Zagrożenie pożarowe w latach 2000-2006 dla LKP Puszcza Notecka – Nadleśnictwo Potrzebowice
Zestawienie liczby pożarów, wg leśnictw wchodzących w skład LKP PN za lata 2000-2006
Ścieżki edukcyjne na terenie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka
Wyszczególnienie infrastruktury turystycznej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
Rezerwaty przyrody na terenie LKP Puszcza Notecka
Zestawienie powierzchni leśnej Puszczy Noteckiej, wg gatunków panujących wg stanu na 1.10.1969 r.
Zestawienie powierzchni zmeliorowanej i stanu ewidencyjnego rowów melioracyjnych oraz wykonania remontów i konserwacji tych rowów w latach 1982-1991 na terenie Puszczy Noteckiej, wg Czopora (1992)
Nazwy geograficzne i topograficzne w Puszczy Noteckiej
Zestawienie kół łowieckich gospodarujących na terenie LKP Puszcza Notecka
Pozyskanie zwierzyny w Puszczy Noteckiej w sezonie łowieckim 2004/2005
Inwentaryzacja zwierzyny łownej w sezonie łowieckim 2004/2005 na terenie Puszczy Noteckiej
Dane teleadresowe nadleśnictw LKP Puszcza Notecka
SPIS RYCIN
Ryc. 1. Typowy drzewostan Puszczy Noteckiej (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 2. Drzewostan charakterystyczny dla wschodniego krańca Puszczy (Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 3. Drzewostan dębowy, rosnący w północnej części Puszczy (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 4. Grupa dębu czerwonego, jako przykład występującej w Puszczy enklawy innego gatunków (Obr. Lipki Wielkie,
Nadl. Karwin)
Ryc. 5. Technicznie negatywny drzewostan przeznaczony do wycięcia (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 6. Typowa powierzchnia po zrębie zupełnym, założona zgodnie z zasadami hodowli lasu, z eliminowaniem zasady ładu
przestrzennego (Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód)
Ryc. 7. Sposób przygotowanej do odnowienia powierzchni zrębowej (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 8 Powierzchnia zrębowa z pozostawionymi nasiennikami (Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 9. Nalot świerkowy (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 10. Porośnięte drzewostanem wydmy śródlądowe (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 11. Jałowce rosnące w okolicach Rzecina (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 12. Najsłabszy w Puszczy fragment boru suchego (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 13. Flanka sosnowa, na granicy polno-leśnej (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 14. Założona uprawa sosnowa – czy wysadzanie 10 tys. szt. sosny na hektar to liczba odpowiednia?
Ryc. 15. Ostoja ksylobiontów (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 16. Kępa modrzewia o b. dobrych właściwościach jako przykład występującej w Puszczy enklawy innego gatunków
129
Ryc. 17. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Drawsko, Nadl. Potrzebowice)
Ryc. 18. Oznaczenie drogi pożarowej (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 19. Pniaki jako rezerwuar tzw. martwego drewna (Obr. Kiszewo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 20. Śródleśna łąka jako baza żerowa dla jeleniowatych (Obr. Rapin, Nadl. Karwin)
Ryc. 21. Transport drewna w Puszczy to problem właściwej nośności dróg (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 22. Pokaz sposobu przygotowania gleby (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 23. Dostrzegalnia p.pożarowa (Obr. Krucz, Nadl. Krucz)
Ryc. 24. Jałowiec, pożądany element puszczańskiego krajobrazuRyc. 25. Drzewo dziuplaste (ekologiczne) pozostawione ze
względów ochronnych (Nadl. Wronki, Obr. Bucharzewo Wronkowskie)
Ryc. 26. Malownicza granica polno-leśna (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 27. Dawny pas p. pożarowy, dziś siedlisko chrobotka reniferowego (Obr. Lipki Wielkie, Nadl. Karwin)
Ryc. 28. Wrzos – typowy dla Puszczy składnik runa leśnego
Ryc. 29. Pozostałości po drewnianym ogrodzeniu – czyli tzw. piękno niedostrzegane (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 30. Atrakcyjna tablica informacyjna (Nadl. Wronki)
Ryc. 31. Tablica informacyjna usytułowana przy platformie widokowej na pożarzysku w Nadleśnictwie Potrzebowice
Ryc. 32. Jeden z elementów stosowanej czynnej ochrony przyrody – introdukcja bielika (Nadl. Sieraków)
Ryc. 33. Najgrubsze drzewo na terenie LKP – Dąb Józef (Obr. Bucharzewo Sierakowskie, Nadl. Sieraków),
Ryc. 35. Jezioro Białe, znane z pobytu kardynała Karola Wojtyły (późniejszego Papieża Jana Pawła II) w 1977 r. (Obr. Potrzebowice, Nadl. Potrzebowice)
Ryc. 36. Znajdujące się wewnątrz kompleksu Puszczy Noteckiej – jezioro Pokraczyn i punkt czerpania wody
Ryc. 37. Przykład wodopoju w okolicach Radusza (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 38. „Bobrowy zakątek” – przykład działalności bobrów (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 39. Torfowisko Rzecin, obszar zaliczony do Natury 2000
Ryc. 40. Profil glebowy, odzwierciedlający problemy pokarmowe i wodne dla sadzonek
Ryc. 41. Fragment, odkrytej wydmy śródlądowej (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 42. Południowy fragment Puszczy – Zakole Warty (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 43. Mokradła w okolicach Wronek (Nadl. Wronki)
Ryc. 44. Fragment zbiornika i kanału wodnego, wykonanego w 2005 r. w ramach programu małej retencji (Obr. Lubasz,
Nadl. Krucz)
Ryc. 45. Wyprofilowany rów, wykonany w ramach programu małej retencji (Obr. Lubasz, Nadl. Krucz)
Ryc. 46. Funkcjonująca kilkadziesiąt lat zastawka, utrzymująca odpowiedni poziom na cieku wodnym (Obr. Międzychód,
Nadl. Międzychód)
Ryc. 47. Szkółka leśna w Podlesiu wraz z systemem pobierania wody głębinowej (Nadl. Oborniki)
Ryc. 48. Rów wodny o nieliniowym przebiegu
Ryc. 49. Wełna w okolicach Jaracza (Obr. Parkowo, Nadl. Oborniki)
Ryc. 50. Przykład informowania w wprowadzanym zakazie wstępu do lasu
Ryc. 51. Urząd gminy w Drawsku – samorządowy partner w propagowaniu działań LKP
Ryc. 52. Muzeum Ziemi Czarnkowskiej – także potencjalny partner w propagowaniu działań LKP
Ryc. 53. Typowy dla przeważających siedlisk Bśw – sortyment puszczański (Obr. Bucharzewo Wr., Nadl. Wronki)
Ryc. 54. Linia technologiczna do przerobu drewna w Kruczu
Ryc. 55. Wigwam turystyczny w L. Daniele (Obr. Obrzycko, Nadl. Oborniki)
Ryc. 56. Mrowisko przed siedzibą Nadl. Międzychód – jako przykład ekologicznego usposobienia leśników
Ryc. 57. Przykład drzewa krajobrazowego, które należy chronić przed wycięciem
Ryc. 58. Punkt widokowy (Obr. Krobielewko, Nadl. Międzychód)
Ryc. 59. Snopki zboża, jako walor krajobrazowy (okolice Drawska 2006 r., Nadl. Potrzebowice)
Ryc. 60. Atrakcyjna panorama na Jezioro Soleckie – dobre miejsce na wybudowanie tarasu widokowego (Obr. Rąpin, Nadl.
Karwin)
Ryc. 61. Fragment ścieżki dydaktycznej „Bobrowy zakątek” (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 62. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Drezdenko – Skwierzyna doskonale nadające się na wytyczenie ścieżki rowerowej
Ryc. 63. Torowisko nieczynnej linii kolejowej Oborniki – Wronki, także doskonale nadające się na trasę ścieżki rowerowej
Ryc. 64. Stajnia Mokrzec – przykład nieuniknionej mody na turystykę konną w Puszczy Noteckiej (Nadl. Międzychód)
Ryc. 65. Zharmonizowana z naturą wiata dydaktyczna na szkółce leśnej w Nadl. Międzychód
Ryc. 66. Wiertnia do poszukiwań ropy i gazu (Nadl. Karwin)
Ryc. 67. Tajemnicze prace ziemne na dużą skalę w sąsiedztwie Kanału Kończak (Nadl. Oborniki)
Ryc. 68. Przykład działań drogowców w obrębie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego – wycięcie w 2006 r. rzędu drzew
(Nadl. Sieraków)
Ryc. 69. Przykład szkód powodowanych przez wzmożony ruch komunikacyjny
Ryc. 70. Przykład gospodarskiego tuczu gęsi w okolicach Mierzyna (Nadl. Międzychód)
Ryc. 71. Niekontrolowany i na dużą skalę rozwój budownictwa letniskowego – degradujący środowisko (wieś Biała)
Ryc. 72. Bogactwo Puszczy Noteckiej – grzyby i ich dystrybucja (wieś Piotrowo)
Ryc. 73. Wyrzucane śmieci do lasu to wciąż nierozwiązany problem
Ryc. 74. Trwająca sprzedaż lasów prywatnych prowadzi do fragmentaryzacji kompleksu leśnego
Ryc. 75. Ufundowany w 2006 r. przez leśników z Nadl. Wronki Pomnik Papieża Jana Pawła II (Wronki)
130
Ryc. 76. Historyczne krzyże (stary i nowy) na górze św. Huberta (Nadl. Krucz)
Ryc. 77. Kamienny drogowskaz – pomnik historii (Obr. Międzychód, Nadl. Międzychód)
Ryc. 78. Słynna Laufpompa – źródło wody siarkowej (Międzychód)
Ryc. 79. Odsłonięty w 2002 „Kamień Trzech Dyrektorów” – nieco zapomniany element integracyjny
Ryc. 80. Ocalały z pożaru w 1992 r. tzw. Szyszkowald, z pamiątkowym kamieniem. W czerwonym ubraniu minister środowiska – prof. Jan Szyszko podczas pobytu w Nadl. Potrzebowice w dniu 10.08.2006 r.
Ryc. 81. Pomnik poświęcony poległym w II wojnie światowej radzieckim zwiadowcom w Rzecinie (Nadl. Wronki)
Ryc. 82. Drewniany kościół w Wełnie (Nadl, Oborniki)
Ryc. 83. Święto Podgrzybka w Rzecinie – przykład działań promujących Puszczę Notecką (Nadl. Wronki)
Ryc. 84. Zakończenie Ogólnopolskiego Rajdu Leśnika w 2006 r. (Nadl. Sieraków)
Ryc. 85. Święto Grzyba w Drawsku w 2006 r.
Ryc. 86. Migawka z pleneru malarskiego, organizowanego przez Nad. Międzychód w 2006 r., przykład działań o charakterze
kulturalnym
Ryc. 87. Przykład korzystania z infrastruktury turystycznej przez grzybiarzy
Ryc. 88. Wiata w Nadleśnictwie Potrzebowice
Ryc. 89. Zawody na najsilniejszego człowieka Puszczy, organizowane w ramach Święta Podgrzybka w Krobielewku, w 2005 r.
Ryc. 90. Spotkanie ze studentami w Nadleśnictwie Oborniki – przykład działań o charakterze edukacyjnym na poziomie
akademickim
Ryc. 91. Tablica informacyjna o Rezerwacie Mszar nad jeziorem Mnich (Nadl. Sieraków)
Ryc. 92. Tablica dydaktyczna omawiająca produkt gospodarki leśnej – drewna (Nadleśnictwo Krucz)
Ryc. 93. Miejsce do biwakowania nad jeziorem Soleckim (Nadl. Karwin)
Ryc. 94. Parking leśny
Ryc. 95. Parking leśny w okresie grzybobrania – czy mógłby być płatny?
Ryc. 96. Promocja Leśnego Kompleksu Promocyjnego podczas święta podgrzybka w Rzecinie w 2006 r.
Ryc. 97. Otwarta 3.11.2006 r. izba edukacyjna przy Nadl. Potrzebowice
Ryc. 98. Przykład działań integracyjnych – nagrody przygotowane dla zwycięzców rozgrywek piłkarskich o Puchar LKP
Puszcza Notecka zorganizowanych przez Nadl. Karwin w dniu 8.4.2006 r.
Ryc. 99. Siedziba Nadleśnictwa Krucz
Ryc. 100. Siedziba byłego Nadleśnictwa Rąpin
Ryc. 101. Leśniczówka Sowia Góra
Ryc. 102. Leśniczówka Daniele
Ryc. 103. Leśniczówka Przedlesie
Ryc. 104. Osada w Jeziercach
Ryc. 105. Kompleks edukacyjny w Chalinie
Ryc. 106. Zamek Hochbergów w Goraju, obecnie zajmowany przez internat Zespołu Szkół Leśnych w Goraju
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1. Podział LKP Puszcza Notecka wg ważniejszych siedliskowych typów lasu (w %)
Wykres 2. Podział LKP Puszcza Notecka wg pozostałych siedliskowych typów lasu (w %)
Wykres 3. Udział ważniejszych gatunków drzew panujących w LKP Puszcza Notecka (w %)
Wykres 4. Udział pozostałych gatunków drzew panujących w LKP Puszcza Notecka (w %)
Wykres 5. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN), wg ważniejszych gatunków w LKP Puszcza Notecka
(w %)
Wykres 6. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN), wg pozostałych gatunków w LKP Puszcza Notecka
(w %)
Wykres 7. Podział LKP Puszcza Notecka, wg zajmowanej powierzchni przez poszczególne RDLP (w %)
Wykres 8. Podział LKP Puszcza Notecka, wg łącznej zasobności drzewostanów w rosnących w poszczególnych RDLP
(w %)
Wykres 9. Podział LKP Puszcza Notecka wg typów gospodarstwa (w ha)
Wykres 10. Średnio-roczna liczba pożarów ewidencjonowanych w poszczególnych nadleśnictwach
Wykres 11. Udział Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych (GDN) w obrębach LKP Puszcza Notecka (%)
Wykres 12. Udział drzewostanów LKP Puszcza Notecka, wg klas wieku (w ha)
ANEKS
1. Ustalenia pokonferencyjne w zakresie poprawy gospodarowania w Puszczy
Noteckiej
1). Wnioski Komisji resortowej z 1966 r.
Na podstawie przeprowadzonej analizy przyrodniczych i ekonomicznych warunków produkcji leśnej, oceny
aktualnego stanu lasów, prognozy ich rozwoju pod względem jakości hodowlanej i zdrowotności oraz perspektywy kształtowania się zasobów surowcowych Puszczy Nadnoteckiej – Komisja przedkłada Kierownictwu Resortu następujące wnioski do akceptacji.
1. Przedstawione w elaboracie techniczno-organizacyjne i ekonomiczne kierunki intensyfikacji gospodarki
leśnej w Puszczy Nadnoteckiej uznać za słuszne oraz przyjąć jako wytyczne dalszego postępowania gospodarczego.
2. Zapoczątkowane doświadczalnictwo gospodarcze na terenie Puszczy Nadnoteckiej zmierzające do wskazania sposobów polepszenia warunków siedliskowych i drzewostanowych uznać za celowe i należy je kontynuować, przyjmując za podstawę przedstawiony w elaboracie ramowy program prac doświadczalnych, a
mianowicie:
a) przeprowadzać corocznie ocenę zagrożonych i źle produkujących drzewostanów pod względem wartości gospodarczej wg opracowanych kryteriów, doskonaląc je w miarę postępu prac naukowobadawczych;
b) na powierzchniach podlegających odnowieniu w wyniku usunięcia drzewostanów zakwalifikowanych
przy ocenie do wyrębu, dokonywać analiz glebowych w celu określenia na tej podstawie i przy wykorzystaniu osiągnięć nauki i praktyki – właściwych metod postępowania gospodarczego w zakresie agroi fitomelioracji oraz techniki prac odnowieniowych przy uwzględnieniu maksymalnej mechanizacji;
c) opracować zróżnicowane metody cięć o charakterze sanitarno-pielęgnacyjnym i pielęgnacyjnym w
drzewostanach o różnej wartości hodowlanej oraz w oparciu o osiągnięcia nauki i praktyki – wskazać
zakres i sposób stosowania w nich zabiegów agro- i i fitomelioracyjnych na podstawie dokonywanych
analiz glebowych;
d) wdrażać na powierzchniach doświadczalnych wskazania w zakresie kompleksowej metody ochrony lasu, pogłębiając je w miarę postępu prac naukowo-badawczych;
e) systematycznie prowadzić kompleksowe badania zmian zachodzących w środowisku leśnym na powierzchniach doświadczalnych.
3. Zobowiązać: Instytut Badawczy Leśnictwa do rozwinięcia kompleksowych prac badawczych na terenie
Puszczy Nadnoteckiej i zabezpieczenia osłony naukowej w dziedzinie prowadzonego doświadczalnictwa
gospodarczego, a Naczelny Zarząd Lasów Państwowych – do zabezpieczenia na ten cel odpowiednich środków. Uznać za wskazane włączanie się katedr i zakładów wydziałów leśnych do prac badawczych, w szczególności w zakresie zagadnień gleboznawstwa i ochrony lasy.
4. W celu udostępnienia Puszczy Nadnoteckiej do realizacji zadań związanych z intensyfikacją gospodarki
leśnej uznaje się za konieczne:
a) budowę sieci dróg leśnych, w pierwszym rzędzie magistrali wschód-zachód, o nawierzchni utwardzonej, długości 52 km,
b) budowę i rozbudowę odpowiednio zlokalizowanych osiedli robotniczych dla ok. 100 rodzin, w celu
stworzenia należytych warunków bytowo-kulturalnych i zapewnienia przez to stabilizacji kadr,
c) budowę ośrodka doświadczalnego wraz z odpowiednio wyposażonymi pracowniami jako bazy dla rozwoju doświadczalnictwa gospodarczego i badań naukowych.
132
5.
6.
Dla realizacji tego programu niezbędne jest zabezpieczenie dodatkowych limitów inwestycyjnych w
ogólnej kwocie 124 mln zł, z czego w bieżącej pięciolatce 50 mln zl, a w latach 1971-1975 43 mln zł.
Przyjąć za podstawę gospodarki łowieckiej w Puszczy Nadnoteckiej pojemność 3 sztuk jeleni przeliczeniowych na 1000 ha oraz zobowiązać Naczelny Zarząd Lasów Państwowych do opracowania projektu zarządzenia o przejściowej redukcji zwierzyny płowej dla doprowadzenia jej stanu do ustalonej pojemności łowisk.
Biorąc pod uwagę wyjątkowo niekorzystne warunki bytowe oraz trudne warunki pracy na terenia Puszczy
Nadnoteckiej oraz uwzględniając narastający zakres i rozmiar zadań, których poprawne wykonanie wymaga
wysoko kwalifikowanych kadr inżynieryjno-technicznych, postuluje się stworzenie bodźców materialnych
w formie dodatków trudnościowych.
2). Wnioski z sesji naukowej Polskiego Towarzystwa Leśnego na temat: Problemy lasów niskoprodukcyjnych na przykładzie Puszczy Noteckiej (1978)
1.
Produkcyjność siedlisk leśnych i produkcyjność drzewostanów w kraju kształtuje się poniżej potencjalnych
możliwości produkcyjnych, a przede wszystkim dotyczy to łącznych monokultur sosnowych w zachodniej i
północno-zachodniej części kraju (Bory Noteckie, Lubuskie, Tucholskie, Zgorzeleckie). W szczególności
dotyczy to kompleksu lasów Puszczy Noteckiej obejmującej 134 tyś. ha, stanowiącego specyficzny obiekt
gospodarczy o dużych obszarach drzewostanów równowiekowych i negatywnych, kwalifikujących się do
przebudowy.
2. Głównym problemem współczesnego gospodarstwa leśnego w Puszczy jest intensyfikacja produkcji leśnej
w szerokim znaczeniu poprzez:
a) przebudowę drzewostanów,
b) stosowanie specjalnych zabiegów agro- i fitomelioracyjnych przy odnowieniu lasu,
c) stosowanie właściwej techniki pielęgnacji lasu,
d) rozwój kompleksowej ochrony lasu,
e) rozwój bazy materiałowo-technicznej (infrastruktury),
f) stosowanie nowoczesnych technik, technologii organizacji pracy produkcyjnych.
3. Najważniejszym aktualnie zagadnieniem gospodarstwa leśnego Puszczy jest rekonstrukcja struktury wiekowej, a następnie przebudowa drzewostanów pod względem składu gatunkowego z uwzględnieniem istniejących warunków przyrodniczych i specyficznego charakteru rozpatrywanego obiektu. Proponuje się w tym
celu opracowanie 50 letniego programu przebudowy kompleksu Puszczy, w ramach którego sporządzane
będą 10-letnie plany urządzeniowe.
4. Jednym z najważniejszych problemów prawidłowego zagospodarowania lasów Puszczy Noteckiej są zagadnienia ich ochrony od strony zabezpieczenia przeciw gradacjom szkodników pierwotnych i wtórnych, ujemnej działalności grzybów pasożytniczych, szkód od zwierzyny i zagrożenia pożarowego. W tej sytuacji powyższe zagadnienia powinny być uwzględniane w planowaniu hodowlanym, techniczno-ekonomicznym i
przestrzennym zagospodarowaniu kraju.
5. W związku z rosnącym znaczeniem pośredniogospodarczych i pozagospodarczych funkcji lasów, przed
gospodarstwem leśnym Puszczy Noteckiej stają nowe i złożone problemy związane z turystycznym i rekreacyjnym zagospodarowaniem lasu oraz przysposobieniem lasów Puszczy do pełnienia różnorakich ochronnych funkcji. W celu skutecznej ochrony środowiska leśnego Puszczy wydaje się konieczne, aby obszary leśne dla rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku obejmowały kilka stref, a mianowicie:
1) strefę osadnictwa rekreacyjnego,
2) strefę penetracji turystycznej, rekreacyjnej i wypoczynkowej,
3) strefę ochronną obejmującą zwydmione obszary Puszczy (około 25% powierzchni Puszczy).
6. Struktura produkcji przemysłu drzewnego, korzystającego z bazy surowcowej na terenie Puszczy powinna
być dostosowana do możliwości produkcji drewna lasów Puszczy Noteckiej.
7. W celu pełniejszego wykorzystania bazy surowcowej oraz racjonalizacji pozyskiwania i wywozu drewna
konieczny jest dalszy rozwój sieci dróg wywozowych i szlaków zrywkowych.
8. W ramach rozwoju bazy materiałowo-technicznej należy zwrócić szczególną uwagę na budownictwo osiedli
leśnych.
9. Wobec niepełnego wykorzystania odpadów tartacznych, należałoby odstąpić od kierunku pozyskiwania w
lesie zrębków zielonych, które stanowią niską wartość użytkową w przemyśle płytowym, a wysoką wartością nawożeniową na ubogich siedliskach leśnych.
10. Wnioski powyższe w dużym stopniu dotyczą innych wielkich obszarów leśnych o dużym udziale monokultur sosnowych zajmujących ubogie siedliska leśne.
133
3). Wnioski z Konferencji Naukowej „Puszcza Notecka – historia, stan obecny i perspektywy” Smolarnia
16 17.10.1992 r.
1. Wnioski o charakterze ogólnym
1. Puszcza Notecka jest największym zwartym kompleksem leśnym na Nizinie Wielkopolskiej (drugim pod
względem powierzchni w kraju) o specyficznych warunkach przyrodniczo-leśnych, wyrażających się:
a) występowaniem rozległych pól sandrowych oraz licznych wałów wydmowych, z głębokim na ogół
poziomem wody gruntowej,
b) niską produkcyjnością siedlisk i produkcyjnością drzewostanów, prawie wyłącznie sosnowych o
wyjątkowo niekorzystnej strukturze wiekowej,
c) szczególną podatnością na zagrożenia ze strony szkodników pierwotnych i wtórnych, grzybów patogenicznych oraz pożarów.
Wynika z tego, że jest to leśny obszar funkcjonalny o charakterze wybitnie gospodarczo-ochronnym, w którym szereg wspólnych problemów przyrodniczo-leśnych wymaga rozwiązań kompleksowych.
2. Środowiskotwórcza rola Puszczy Noteckiej, z uwagi na wielkość kompleksu, ma znaczenie ponadregionalne, decydujące o równowadze ekologicznej na znacznym obszarze kraju. Intensyfikacja wielostronnych funkcji lasów Puszczy wymaga zasilenia środkami z funduszy centralnych programu poprawy infrastruktury, przede
wszystkim rozbudowy systemu małej retencji, budowy dróg i zabezpieczenia przeciwpożarowego.
3. Specyficzne problemy Puszczy Noteckiej wymagają stosowania jednolitych zasad polityki leśnej dla całego kompleksu, wspólnych zmodyfikowanych regionalnych zasad urządzania, hodowli i ochrony lasu.
4. Dla wypracowania szczegółowych regionalnych zasad urządzania i zagospodarowania Puszczy należy
utworzyć stałą Komisję Techniczno-Naukową złożoną z przedstawicieli nauk leśnych i Służby Leśnej wyposażoną w niezbędny zakres decyzyjny.
2. Wnioski dotyczące urządzania lasu
1. Pierwszoplanowym problemem w Puszczy Noteckiej jest potrzeba uporządkowania i regulacji struktury
wiekowej drzewostanów. W tym celu cięcia rębne (zręby i rozręby) powinny być lokalizowane w różnych wiekowo drzewostanach, ze szczególnym nasileniam w klasach wieku będących w przewadze (IIIb i IVa). Podstawą
określania tych cięć powinna być szczegółowa ocena wartości hodowlanej, funkcji ochronnych i zagrożenia
drzewostanów ze strony grzybów patogenicznych (zwłaszcza huby sosny), pozwalającą zróżnicować (podwyższyć lub obniżyć) ich wiek wyrębu i posłużyć do ustalenia wysokości powierzchniowego etatu rębnego.
2. Użytkowanie rębne powinno się kształtować na poziomie wynikającym głównie z etatu cięć, związanych z
prowadzeniem planowej przebudowy wiekowej drzewostanów w różnych jej formach oraz etatu wynikającego z
dojrzałości drzewostanów, jeśli ten ostatni nie wpływa na wygórowaną wielkość etatu przyjętego na dany rok
gospodarczy. Należy przy tym uwzględnić stan lasu i jego rolę w spełnianiu zadań ogólnospołecznych.
3. Cała Puszcza Notecka powinna być jedną jednostką urządzeniową, posiadającą regionalne zasady urządzania i zagospodarowania, wynikające z lokalnych warunków przyrodniczo-leśnych i dotychczasowych doświadczeń gospodarzy lasu.
4. Dla właściwego urządzania Puszczy Noteckiej niezbędne są:
a) mapa waloryzacji lasu,
b) mapa przeglądowa bonitacji siedlisk,
c) mapa funkcji lasu.
5. W ramach prac urządzeniowych w Puszczy Noteckiej należy wykonać studium zagospodarowania obiektu
dla potrzeb turystyczno-rekreacyjnych, z uwzględnieniem minimalizacji zagrożeń dla Puszczy.
3. Wnioski dotyczące siedliskoznawstwa i gospodarki wodnej
1. Planowanie przebudowy drzewostanów na siedliskach zdegradowanych powinno być poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem budowy i właściwości gleb, przy zagęszczonej sieci odkrywek glebowych uzupełnionych wierceniami. Standardowe badania dla potrzeb prac siedliskowych w typologii leśnej są niewystarczające
w odniesieniu do szczegółowych projektów przebudowy negatywnych i niskoprodukcyjnych drzewostanów
sosnowych. Postuluje się, aby w tym celu zorganizować stację badawczą gleb na terenie RDLP w Pile.
2. Należy opracować szczegółowe mapy glebowe z wyodrębnieniem rodzajów glebowych siedlisk w typach
siedliskowych lasu. Dla każdego rodzaju glebowego siedliska powinny zostać ustalone składy gatunków głównych, domieszkowych, fitomelioracyjnych i podszytowych.
3. Puszcza Notecka jest silnie zróżnicowana pod względem potencjału biotycznego gleb. Przebudowa składu
gatunkowego lasów Puszczy powinna być, w miarę możności, poprzedzona szczegółowym rozpoznaniem potencjału biotycznego gleb.
4. Poprawę istniejących możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych na obszarze Puszczy można osiągnąć
przez:
a) biologiczne i mechaniczne pogłębianie profilu glebowego,
134
b) optymalizację szybkości rozkładu, humifikacji i mineralizacji materii organicznej,
c) wapnowanie i nawożenie przy zastosowaniu sorbentów organicznych i mineralnych (w uzasadnionych przypadkach).
5. W celu uzyskanie optymalnych efektów ekonomicznych i przyrodniczych, podstawową zasadę powinno
być sukcesywne wprowadzenie mineralnych składników odżywczych do środowiska leśnego, uwzględniające
wymagania pokarmowe drzewostanów w poszczególnych fazach ich wzrostu i rozwoju.
6. W ramach programu małej retencji w Puszczy Noteckiej należałoby:
a) w I etapie wykonać 59 zbiorników wodnych zaprojektowanych w "Studium generalnym w zakresie
małej retencji wód powierzchniowych na Terenie Puszczy Noteckiej", opracowanym przez Biuro
Studiów i Projektów Lasów Państwowych w latach 1975-77. Zbiorniki te w lokalnych zagłębieniach terenowych powinny wykonać nadleśnictwa przy merytorycznym nadzorze służb wodnomelioracyjnych rdLP możliwie jak najszybciej, korzystając z obecnych niskich stanów wód gruntowych. W wyznaczeniu parametrów zbiorników powinna uczestniczyć leśna służba ochrony przeciwpożarowej. Pozwoli to na przygotowanie zbiorników, jako punktów czerpania wody dla celów
gaśniczych.
b) w II etapie przystąpić do modernizacji sieci wodno-melioracyjnej na terenie poszczególnych obrębów, poprzez dozbrojenie tej sieci w urządzania piętrzące i przejazdowe oraz powiązanie jej z budową pozostałych zbiorników wodnych, przewidzianych do wykonania w "Studium generalnym...". Prace projektowe II etapu kwalifikują się do wykonania przez Biuro Studiów i Projektów
LP., bowiem wymagają przeprowadzenia odpowiednich pomiarów sytuacyjno-wysokościowych i
obliczeń.
Przed rozpoczęciem drugiego etapu IBL powinien wykonać pełną wyjściową inwentaryzację stosunków hydrologicznych w swoich obiektach badawczych na terenie Puszczy Noteckiej.
4. Wnioski dotyczące hodowli i ochrony lasu
1. Puszcza Notecka nie posiada wystarczającej bazy nasiennej, umożliwiającej realizację przewidywanego
rozmiaru zalesień i odnowień. W celu poprawy istniejącej sytuacji należy:
a) kontynuować prace nad restytucją sosny zwyczajnej pochodzącej sprzed okresu gradacji strzygoni
choinówki w Puszczy Noteckiej,
b) uznać za właściwy, przewidziany do realizacji w latach 1993-1997 zakres prac obejmujących: założenie archiwum klonów, doświadczeń rodowych, plantacji nasiennej produkcyjnej i plantacyjnej
uprawy nasiennej,
c) uznać za dostosowanie do lokalnych warunków przyrodniczych drzewostany sosnowe wykazujące
dobrą zdrowotność, prawidłowy wzrost i zadawalającą jakość hodowlano-techniczną. Drzewostany
te można wykorzystać dla celów odnowienia naturalnego i sztucznego.
2. Dotychczasowe prace genetyczne nie dostarczyły informacji o cechach potomstwa wytypowanych drzew
doborowych i drzewostanów nasiennych. Istnieje pilna potrzeba prowadzenia prac zmierzających do zdobycia
informacji o cechach potomstwa (por. 1b).
3. Polepszenie wzrostu i jakości drzewostanów powstałych na terenach objętych klęską strzygoni choinówki
powinno polegać na kontynuacji systematycznego usuwania drzewostanów negatywnych i starannego przeprowadzania trzebieży selekcyjnych.
4. Odnowienie lasu w Puszczy Noteckiej musi uwzględniać zagrożenia ze strony szkodliwych owadów. Dla
uniknięcia szkód powodowanych przez szeliniaka sosnowego można w zależności od lokalnych warunków:
a) pozostawić niezalesione zręby przez okres 1 roku,
b) stosować wąskie zręby – smugowe odnawianie samosiewem bocznym,
c) odnawiać zręby bieżące siewem.
5. Wszędzie tam, gdzie jest to uzasadnione jakością drzewostanu matecznego, należy stosować odnowienie
naturalne. Szereg przykładów z terenu Puszczy dowodzi, że jest to możliwe, celowe i technicznie wykonalne.
6. W drzewostanach o zakłóconej równowadze ekologicznej należy zmodyfikować zasady pielęgnowania.
Należy rezygnując z głównego celu, jakim jest hartowanie i zwiększanie odporności pielęgnowanego lasu, należy ograniczyć zabiegi udostępniające las zwierzynie. Bezwzględnie trzeba unieszkodliwić przerosty i rozpieracze w czyszczeniach późnych. Następnym zabiegiem może być dopiero trzebież wczesna, w okresie, gdy drzewa
nie są już tak podatne na spałowanie.
7. Na najuboższych siedliskach zamiast podszytów, powinny być tworzone na co trzecim pasie zrębowym
koehlerowskie punkty oporu, o wielkości nie mniejszej niż 1% powierzchni zrębu, z pełnym zabezpieczeniem
wysadzonych gatunków i zastosowanie niezbędnych zabiegów agrotechnicznych.
8. Puszcza, z uwagi na stałe zagrożenie masowymi pojawami szkodliwych owadów, nadaje się do prognozowania gradacji różnych szkodników na obszarze całego kraju.
135
9. W warunkach Puszczy Noteckiej nie znajduje obecnie uzasadnienia stosowanie atraktantu "Tomodor" do
odłowu cetyńca większego, bowiem tradycyjne pułapki zapewniają kilkanaście razy większe odłowy.
10. Dla wyjaśnienia przyczyn i uwarunkowania chorób drzew konieczna jest znajomość warunków meteorologicznych, czynniki pogodowe mają bowiem wpływ na przebieg chorób infekcyjnych i mogą wywołać choroby
nieinfekcyjne. Wskazane jest stworzenie zagęszczonej sieci stacji meteorologicznych na terenie Puszczy.
11. W dziedzinie badań i praktyki ochrony lasu należy prowadzić działania interdyscyplinarne zmierzające
do integrowanej ochrony lasu przed chorobami i szkodnikami. Pozwoli to na powiązanie strategii ochrony z
warunkami środowiska.
12. Pomyślność wszelkich przedsięwzięć hodowlanych w Puszczy Noteckiej wymaga zasadniczych zmian w
gospodarce łowieckiej. Za niezbędne działania w tym zakresie należy uznać:
a) redukcję populacji zwierzyny płowej do stanu zapewniającego gospodarczo znośny rozmiar szkód
w lesie,
b) zaprzestanie zimowego dokarmiania zwierzyny, które nie powoduje zmniejszenia szkód w lesie a
zwiększa przeżywalność populacji i ogranicza naturalną selekcję,
c) stopniową rezygnację z wydzierżawiania obwodów łowieckich na terenie Puszczy Kołom Łowieckim, które nie gwarantują przeprowadzania właściwej redukcji populacji jeleni,
d) uwzględnienie przy zagospodarowaniu Puszczy potrzeb pokarmowych jeleniowatych. Są one stałym elementem ekosystemu leśnego i powinno się znaleźć dla nich miejsce w Puszczy.
5. Wnioski dotyczące użytkowania lasu
1. Przetrzymawanie drzewostanów uznanych za negatywne do wyznaczonego wieku rębności jest niewskazane. W celu zróżnicowania struktury klas wieku wskazane jest, aby w drzewostanach produkujących drewno
wysokiej jakości technicznej (wąskosłoiste o dużej gęstości) wydłużyć wiek rębności do 120-130 lat oraz wprowadzić na słabych siedliskach gatunki liściaste z krótką koleją rębu (jak przedplon). Zwłaszcza godna zalecenia
jest brzoza brodawkowata, która wytwarza w glebie warunki niesprzyjające wzrostowi huby korzeni oraz opieńkowej zgnilizny drzew.
2. Na słabych siedliskach, dla ochrony ścioły, gleb i systemów korzeniowych, wprowadzić mniej szkodliwe
systemy pozyskania drewna (sortymentowy), unikając zrywki sortymentów długich i wykluczając zrywkę wleczoną bez urządzeń pomocniczych, szczególnie w młodych drzewostanach.
3. Zaniechać pozyskania surowca w ramach czyszczeń późnych a ścięte drzewa pozostawiać w międzyrzędach.
4. Udostępniać drzewostany dla celów użytkowych i ochrony przeciwpożarowej przez rozbudowę i utwardzanie dróg dojazdowych oraz szlaków zrywkowych zakładanych, zależnie od warunków terenowych i uznania
hodowców, w fazie zakładania uprawy, czyszczeń wczesnych lub późnych.
5. Mając na uwadze przyrodnicze uwarunkowania Puszczy Noteckiej należało by w działalności gospodarczej bezwzględnie ograniczyć się do pozyskania wyłącznie grubizny. Z wielu badań wynika bowiem, że pozyskanie biomasy drzewnej w 60% (co odpowiada udziałowi grubizny w całym drzewie) nie wpływa istotnie na
obniżenie produkcyjności siedlisk leśnych.
6. Pozostałe wnioski
1. Należy podjąć starania o utrwalenie materiałów o pożarze w nadleśnictwie Potrzebowice. Konieczne jest
zebranie wspomnień mieszkańców i uczestników akcji gaśniczej w postaci książki, filmu audycji TV.
2. Dotychczasowe osiągnięcia w zakresie odnowienia naturalnego sosny w Puszczy Noteckiej są wciąż zbyt
mało znane szerszym kręgom leśników. Należy upowszechnić w czasopiśmiennictwie leśnym sprawdzone wzory postępowania w konkretnych warunkach przyrodniczych.
3. Prasa leśna zamieszcza bardzo mało materiałów opracowywanych przez gospodarzy lasu. Wzorem wielu
państw o rozwiniętej gospodarce leśnej należy zachęcić Służbę Leśną do dzielenia się swoimi zawodowymi
doświadczeniami na łamach fachowej prasy.
4). Wnioski robocze z Konferencji odbytej w Nadleśnictwie Potrzebowice w dniu 6.10.1994 r.
1.
2.
Prace odnowieniowe na wielkim pożarzysku powinno poprzedzać bardzo wnikliwe rozpoznanie charakteru i
żyzności mikrosiedlisk. Jest to niezbędny warunek właściwego rozplanowania formy zmieszania i szczegółowej lokalizacji biogrup poszczególnych gatunków drzew. Rozpoznanie takie może być potrzebne nawet w
przypadku, gdy nadleśnictwo jest w posiadaniu operatu glebowo-siedliskowego terenu, na którym wystąpił
pożar.
Wskazane jest, aby w przyszłości do odnawiania pożarzysk dużych, w rozumieniu obowiązującej instrukcji
ochrony przeciwpożarowej, przystępować po upływie jednego pełnego sezonu wegetacyjnego. Następnego
po zaistnieniu pożaru o ile nie ma szczególnych uwarunkowań uzasadniających odstępstwo od tej zasady.
136
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Przemawiają za tym względy zdrowotne odnowień oraz względy organizacyjne (przeprowadzenie rozpoznania glebowego, właściwe przygotowanie powierzchni do prac odnowieniowych, przygotowanie gleby).
Ustawowy zapis zobowiązujący do ponownego wprowadzania roślinności leśnej (upraw leśnych) w lasach
w okresie do 2 lat od usunięcia drzewostanu (Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach art. 13. pkt 1,2)
powinna zostać znowelizowana przez dopuszczenie odstępstwa od tej zasady w przypadku bardzo dużych
pożarzysk o powierzchni powyżej 1000 ha, jednak z zastrzeżeniem, że okres ten nie może być dłuższy niż 5
lat.
Pomimo niesprzyjających warunków pogodowych, udatność odnowień z siewu i sadzenia można uznać za
dobrą, a miejscami zadawalającą.
Projektowane pasy biologiczne i punkty oporu biologicznego Koehlera stanowią dobrą podstawę do uzyskania odpowiedniej bioróżnorodności i przebudowy drzewostanów w warunkach Puszczy Noteckiej.
Gałęzie i resztki poeksplatacyjne powinny być rozdrobnione i pozostawione na powierzchni spaleniska.
Dopuszcza się pozostawienie nierozdrobnionych resztek poeksplatacyjnych zgromadzonych w postaci wałów.
Pożądanym jest obsianie powierzchni pożarzyska łubinem żółtym lub innymi gatunkami roślin, najlepiej
motylkowych dla zatrzymania składników mineralnych w glebie i powstrzymania erozji eolicznej.
Występujące coraz częściej, na coraz większych powierzchniach pożary leśne, powinny skłonić Dyrekcje
Generalną Lasów Państwowych do znowelizowania, w oparciu o dotychczasowe doświadczenia z dużych
pożarzysk, obowiązujące aktualnie "Znowelizowane zasady postępowania gospodarczego na pożarzyskach"
(Lasy Państwowe, Instytut Badawczy Leśnictwa, W-wa 1998).
Wskazane jest jak najszybsze rozpoczęcie badań nad zmianami zachodzącymi w glebie niezwłocznie po
zaistnieniu pożaru i w okresie przynajmniej pierwszych 5 lat po pożarze, na różnych siedliskach gleb i w
różnych warunkach klimatycznych, a także nad stanem odnowień, ich udatnością i wzrostem, jakością oraz
nad zmianami w stanie ekosystemu leśnego w granicach pożarzyska. Ponadto nieodzowne jest stałe dokumentowanie na bieżąco wszystkich czynności gospodarczych wykonywanych na terenie pożarzyska.
W przypadku dużych pożarzysk, gdzie nie do uniknięcia jest wprowadzenie materiału sadzeniowego z
nasion spoza mikroregionu, w którym pożarzysko jest usytuowane, należy ściśle ewidencjonować pochodzenie użytego do odnowienia materiału, przestrzegając – w czasie prac odnowieniowych a następnie w toku wykonywanych poprawek – zasadę nie wprowadzania do tego samego oddziału leśnego, materiału odnowieniowego gatunków głównych dwu lub więcej pochodzeń.
5). Wnioski z Konferencji „Puszcza Notecka Człowiek-Las Drewno”, zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Leśne oraz Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych w Poznaniu Pile i Szczecinie, która odbyła
się w dniach 16-18 października 2002 r.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Należy przyjąć dla całej Puszczy Noteckiej jednolite zasady gospodarowania, przygotowując aktualną wersję „Opisania Puszczy Noteckiej” wzorem opracowania z roku 1969. Nowe opracowanie powinno określać
długoterminowe zasady regulacji użytkowania lasu oraz gospodarki wodnej.
W oparciu o w/w opracowanie należy określić perspektywiczną podaż surowca drzewnego z terenu Puszczy
Noteckiej w okresie najbliższych 20 lat oraz jego parametry techniczne, jakościowe i wymiarowe (jako informację niezbędną dla potencjalnych inwestorów). Należy podjąć intensywną akcję promocyjną celem
zwrócenia uwagi na specyficzne walory techniczne drewna puszczańskiego oraz przyczynić się do wykreowania regionalnego rynku drzewnego.
Istnieje pilna potrzeba łącznego opracowania wyników wszelkich badań dotyczących Puszczy Noteckiej
oraz opisania efektów gospodarczych uzyskanych na licznych powierzchniach obserwacyjnych.
Uwarunkowania przyrodniczo-leśne Puszczy Noteckiej stwarzają konieczność wdrażania ergonomicznie
akceptowalnych technologii leśnych charakteryzujących się niska uciążliwością środowiskową oraz wysoką
sprawnością ekonomiczną w zakresie pozyskiwania drewna, zarówno w cięciach pielęgnacyjnych, jak i odnowieniowych postulaty te najpełniej realizowane mogą być w metodzie sortymentowej drewna krótkiego.
Stwarza ona możliwość budowy racjonalnego łańcucha technologicznego od lasu począwszy na finalnym
produkcie kończąc.
W celu zapoznania władz samorządowych Województwa Wielkopolskiego i Lubuskiego ze stanem Puszczy
Noteckiej, jej perspektywami i możliwościami wykorzystania tych perspektyw dla rozwoju regionu, należy,
po ukonstytuowaniu się samorządów nowej kadencji zorganizować (w lutym 2003) spotkanie na ten temat z
władzami Związku Gmin Nadnoteckich i przedstawić wnioski z niniejszej konferencji.
Należy podjąć starania o włączenie pod obrady Sejmików Województw Wielkopolskiego i Lubuskiego
problematyki leśnej w kontekście znaczenia lasu dla zdrowia ludzi, turystycznego zagospodarowania terenu
i innych funkcji lasu. Wykorzystanie zasobów drzewnych Puszczy Noteckiej dla gospodarki regionu oraz
137
możliwości tworzenia nowych miejsc pracy w związku z koniecznością zagospodarowania pozyskiwanego
drewna (z wykorzystaniem miejscowej siły roboczej do przerobu surowca na miejscu) powinny być istotnym elementem strategii rozwoju regionalnego. Dla realizacji tych celów niezbędna jest rozbudowa infrastruktury z udziałem funduszy pomocowych Unii Europejskiej.
2. Ocena oddziaływania na środowisko eksploatacji gazu ze złoża „Grotów” –
wnioski*
1. Ocena wpływów środowiskowych dotyczy złoża ropy naftowej “Grotów", które jest jednym z trzech sąsiadujących ze sobą złóż węglowodorów przewidzianych do eksploatacji w kompleksie Lubiatów-MiędzychódGrotów. W obrębie ocenianego złoża, w strefach przyodwiertowych będą prowadzone podstawowe zabiegi
związane z wydobyciem, opomiarowaniem i przesyłaniem płynów złożowych do Ośrodka Centralnego LMG,
stanowiącego zakład uzdatniania węglowodorów wydobywanych ze wszystkich planowanych do zagospodarowania złóż kompleksu LMG.
2. Inwestorem planowanego przedsięwzięcia jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. Oddział
Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Inwestor, dzięki wieloletniemu prowadzeniu eksploatacji złóż
węglowodorów w różnych warunkach geologicznych i środowiskowych, posiada duże praktyczne doświadczenie oraz dysponuje nowoczesnym sprzętem i urządzeniami, a także sprawdzonymi rozwiązaniami technicznymi,
technologicznymi i organizacyjnymi. Posiada ponadto wdrożony zintegrowany system zarządzania jakością, w
tym system zarządzania środowiskowego. Przyjęte przez inwestora, rozwiązania ograniczające negatywny
wpływ eksploatacji złoża na środowisko, opisane w "Koncepcji wstępnej zagospodarowania złóż LubiatówMiędzychód-Grotów-Sowia Góra" dają gwarancję prowadzenia eksploatacji w – obrębie złoża „Grotów” w
sposób bezpieczny dla środowiska.
3. Wydobycie węglowodorów z nowoodkrytych i włączonych do eksploatacji złóż jest zawsze korzystne z
punktu widzenia poprawy krajowego bilansu paliwowego, w którym udział gazu ziemnego z krajowych złóż
wynosi 30 %, zaś ropy naftowej około 10 %. Prognozowane wydobycie ropy ze złóż LMG, wynoszące około
450 tys. t/rok stanowić będzie znaczący udział w krajowym wydobyciu tej kopaliny. Podniesienie wydobycia
gazu ziemnego (w tym ze złóż LMG o prognozowaną ilość ok. 470 mln m3/rok) pozwoli utrzymać dotychczasowy udział gazu ziemnego w bilansie gazowniczym w Polsce. Planowane wydobycie ropy i gazu ze złoża
„Grotów” stanowi znaczący procentowy udział wydobycia ze złóż kompleksu LMG.
4. Zagospodarowanie złoża „Grotów” będzie polegało na zorganizowaniu i wyposażeniu strefy przyodwiertowej indywidualnego odwiertu G-1 oraz ośrodka grupowego Grotów (OGG) z odwiertami G-2, G-8H i G- 9H.
W obrębie stref przyodwiertowych zostaną zamontowane urządzenia i instalacje służące odbiorowi i wstępnej
obróbce (uzdatnianiu) wydobytych płynów złożowych. Lokalizacja stref przyodwiertowych w obrębie złoża
została zdeterminowana istnieniem odwiertów poszukiwawczo-rozpoznawczych, zakwalifikowanych jako eksploatacyjne, które zrealizowano z uwzględnieniem ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych oraz w sposób ograniczający uciążliwości dla terenów sąsiednich.
5. Przyjęte dla ocenianego przedsięwzięcia rozwiązania powodują, że spełnia ono wymagania dotyczące
ochrony środowiska, w szczególności w zakresie ochrony czystości powietrza, ochrony stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz powierzchni ziemi, a także ochrony klimatu akustycznego. Urządzenia zainstalowane w strefach przyodwiertowych nie produkują zanieczyszczeń powietrza oraz nie są źródłem odpadów i
ścieków w ilościach mogących powodować przekroczenia standardów jakości środowiska przyjętych w przepisach obowiązującego w Polsce prawa środowiskowego. Hałas generowany w wyniku pracy urządzeń wydobywczych nie przekroczy wartości dopuszczalnych przyjętych dla rozpatrywanego terenu.
6. Awarie, które mogą się wydarzyć podczas eksploatacji złóż węglowodorów są zdarzeniami losowymi
i nie można przewidzieć ich skali, zasięgu oraz zagrożeń, które będą ich następstwem. Przeciwdziałanie
awariom oraz zapobieganie ich skutkom jest niezwykle ważne z punktu widzenia minimalizacji zagrożeń środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Zastosowanie w związku z eksploatacją złoża "Grotów" rozwiązań technicznych, stosownych do określonej klasy zagrożenia erupcyjnego (klasa A) i kategorii zagrożenia siarkowodorowego (kategoria III) znacząco ograniczy ryzyko wystąpienia awarii. Zapobieganie awariom oraz likwidacja ich
*
Oprac. na podstawie Raportu o oddziaływaniu na środowisko eksploatacji złoża ropy naftowej Grotów,
Kraków, maj 2006 r.
138
skutków będzie się odbywać w oparciu o obowiązujące w tym zakresie szczegółowe przepisy prawa geologicznegi i górniczego.
7. Eksploatacja złoża "Grotów" zalicza się do przedsięwzięć, dla których nie jest wymagane pozwolenie zintegrowane, nie powoduje oddziaływań transgranicznych i nie wymaga utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania.
8. W granicach omawianego złoża nie stwierdzono żadnych obiektów przyrodniczych podlegających bezpośredniej ochronie (rezerwaty przyrody, pomniki przyrody, miejsca gniazdowania ptaków wymagające utworzenia strefy ochronnej), w tym obiektów objęte Europejską Siecią Ekologiczną NATURA 2000, wykluczających,
czy też utrudniających realizację ocenianego przedsięwzięcia. Brak jest ponadto obiektów stanowiących dobra
kultury materialnej, w tym zabytków.
9. Wszelkiego rodzaju ewentualne kolizje, uciążliwości, niedogodności czy konflikty będą miały nieznaczny
zakres, ograniczony do terenu stref przyodwiertowych, co zdecydowanie minimalizuje zasięg i skalę oddziaływań. Oddziaływania te będą ponadto ograniczone korzystną lokalizacją stref przyodwiertowych względem istniejących dróg leśnych wykorzystywanych na potrzeby transportu związanego z eksploatacją złoża. Lokalizacja
stref przyodwiertowych jest korzystna w stosunku do terenu przewidzianego na budowę ośrodka centralnego
oraz ze względu na możliwość wykorzystania istniejących przecinek i duktów leśnych pod budowę planowanych
rurociągów. Usytuowanie obiektów służących eksploatacji złoża „Grotów” na terenie lasów państwowych należących do Nadleśnictw: Karwin, Sieraków i Potrzebowice nie stwarza konfliktów z prowadzoną przez nie gospodarką leśną.
10. Zidentyfikowane w Raporcie negatywne oddziaływania na środowisko związane z eksploatacją złoża w
znacznym stopniu będą równoważone poprzez zysk ekologiczny wynikający z użytkowania wydobytej ze złoża
„Grotów” kopaliny.
Na podstawie oceny przedstawionej w niniejszym Raporcie należy stwierdzić, że przedmiotowe przedsięwzięcie kwalifikuje się do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia na etapie ubiegania się o koncesję na wydobywanie ropy naftowej i gazu towarzyszącego ze złoża „Grotów”.
3. Pomniki i zabytki przyrody z terenu Puszczy Noteckiej, opisane w 1938 r.*
A. Powiat czarnkowski
Ważniejsze miejsca
1. Projektowany rezerwat w Nadleśnictwie Smolary
W rejonie Smolar, na terenie obejmującym torfowisko i łąki mokradłowe projektowano utworzenie rezerwatu.
Rosły tam trzy gatunki rosiczek, widłak spławny, żurawina błotna, modrzewnica zwyczajna, borówka bagienna,
gnidosz rozesłany, podrzeń żebrowiec, widłak zeglej, gołek długowostrogowy, sasanka wiosenna, pięciornik norweski.
2. Wzgórza k. Goraja
Na wzgórzach, w sąsiedztwie Goraja, w miejscach słonecznych rosły: aster gawędka, wyka grochowata, lepnica zielonawa, koniczyna długowłosa. W lasach występowały: narecznica zachyłkowa, buławik biały, kokorycz
pusta, kokorycz pośrednia.
*
Opracowano, z zachowaniem starego nazewnictwa, na podstawie: A. Wodziczko, F. Krawiec, J. Urbański
(1938): Pomniki i zabytki przyrody z Wielkopolski, Poznań, Wydawnictwo Okręgowego Komitetu Ochrony Przyrody na Wielkopolskę i Pomorze, Zeszyt 8, str. 1-472.
139
3. Torfowisko mszarne k. Hamrzyska
Na torfowiskach mszarnych w rejonie Hamrzyska rosły: nerecznica grzebieniasta, skalnica torfowiskowa,
bagno zwyczajne, rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna, modrzewnica zwyczajna, bagno zwyczajne, żurawina błotna, turzyca bagienna, bagnica błotna, przygiełka biała, nerecznica grzebieniasta.
4. Jezioro koło Kruteczka
Na jeziorze Kruteckim i w pobliżu stwierdzono: jezierzę morską, kłoć wiechowatą
Rośliny chronione i osobliwości florystyczne
Podrzeń rumolistny – L. Króteckibór
Nerecznica zachyłkowa – las na wzgórzach Goraju
Podrzeń żebrowiec – L. Smolary (b. rzadki w Wielkopolsce)
Widłak wroniec – Pokraczyn, las nad jeziorem
Widłak spławny – L. Smolary (b. rzadki w Wielkopolsce)
Bagnica torfowa – torfowisko k, Goraju
Rdestnica włosowata – Stajkowo
Rdestnica gęsta – Stara Noteć
Jezierza morska – jezioro k. Kruteczka
Sit miękki – Smolary
Złoć najmniejsza – Goraj
Lilia złotogłów – Lubasz, Klempicz
Przygiełka biała – Smolary (drugie stanowisko w Wielkopolsce)
Kłoć wiechowata nad jeziorem k. Kruteczka
Turzyca rozsunięta – Goraj
Turzyca bagienna – nas jeziorem w Kruczu
Wiklina cebulkowata – L. Smolary
Kostrzewa leśna – Goraj
Kostrzewa stokłosowa – nad drogą między Lubaszem a Gorajem (jedyne stanowisko w Polsce)
Gołek długoostrogowy – L. Smolary
Tajęża jednostronna – Krutecki bór, Krucz
Zdrojek wodny – nad Notecią koło Ciszkowa (drugie stanowisko w Wielkopolsce)
Muchotrzew – solniskowy – Czarnków w kierunku na Dębe,
Goździniec okółkowy – Kruteckibór
Sasanka wiosenna – L. Smolary
Kokorycz pełna – Dębe, w lesie na wzgórzach
Rosiczka okrągłolistna L. Smolary; Potrzebowice, Miały, Piłka, Krucz, Hamrzysko, Niewiemko
Rosiczka długolista – L. Smolary, Hamrzysko
Rosiczka pośrednia – L. Smolary (drugie stanowisko w Wielkopolsce)
Fiołek torfowy – Ciszkowo, torfowisko
Skalnica torfowiskowa – łąki torfowe k. Hamrzyska
Wierzbówka rózgowata – Goraj, Wieleń
Czartawa pośrednia – Hamrzysko
Bagno zwyczajne – Hamrzysko, Klempicz
Modrzewica zwyczajna – L. Smolary, Hamrzysko, Niewiemko
Niezapominajka leśna – Goraj (rzadka w Wielkopolsce)
Gnidosz rozesłany – L. Smolary
Łuskiewnik różowy – Kruteckibór
Zaraza czerwona – Ciszkowo
Czyściec kosmaty – Goraj
Dzwonek rapunkuł – Dębe, Lubasz (b. rzadki w Wielkopolsce)
Dzwonek szerokolistny – Goraj
Aster gawędka – Goraj, Pianówka
Starzec wodny – łąki nad Notecią
Drzewa i krzewy
Świerk – majątek Lubasz, dwa olbrzymie drzewa przed dworem
140
Cis – majątek Dębe, dwa potężne cisy w parku w obw. 0,92 cm, wys. 8-9 m i 1,5 m obw., wys. 9-10 cm.
Nadl. Potrzebowice – pięć krzewów, wys. 2-4,5 m, przy nadleśnictwie,
Sosna – Smolary, teren prywatny, 15 sosen barciowych o pniach skręconych, w oddz. 137 (3 suche okazy).
Nadl. Wronki, oddz. 52, sosna parasolowata o obw. 3,5 m., wys. 10 m.
Wierzba śniada – Ciszowo, Miały
Wierzba czarniawa – Wieleń
Buk – Nadl. Drawsko, na tzw. Rajcywcu grup buków
Dąb – Piłka – dąb o obw. 5 m, wewnątrz pusty
Brzękinia – Goraj grupa drzew
Ptaki
Bocian czarny L. Smolary do 1924 gnieździła się para
Cietrzew – para k. Kruteczka
Łabędź niemy – para na jez. Kruteckim
Żuraw W L. Klempicz – 1 para
Łabędź głuchy – jedna para gnieździ się nad Jeziorem Kruteckim
Rybitwa krzyczek – gnieździ się nad jeziorem k. Goraju.
Gady
Żółw błotny szereg stanowisk k. Wielenia i Drawska
Owady
Rohatyniec garbarz k. Wielenia
Trajkotka czerwona k Czarnkowa i Wielenia
Brodawnica k Czarnkowa i Wielenia
W Wieleniu była czynna w latach międzywojennych kopalnia węgla brunatnego – jedna z niewielu w Wielkoplolsce.
B. Powiat Międzychód
Ważniejsze miejsca
1. Zbocza nad jeziorem Kłosowskim i Czaple Wyspy na jeziorze Kłosowskim
Koło Jez. Kłosowskiego rosną mieszańce maliny z jeżynami oraz mieszańce goździka piaskowego z goździkiem upstrzonym. Na zboczach wschodniego brzegu jez. Kłosowskiego, w partii północnej, wśród zespołu kserotermicznego rośnie ostrołódka kosmata. Wyspy na jeziorze porośnięte były starym drzewostanem sosnowodębowym o bogatym podszyciu. Znajdująca się tam kolonia czapli liczy 50 gniazd, gnieździły się tam także:
żuraw, kania czarna, sokół wędrowny, kormoran (1 para). Rosła tam lilia złotogłów. Rezerwat Czaple Wyspy
został utworzony w 1928 r., zarządzeniem Dyrekcji Lasów Państwowych.
2. Buczyna nad jeziorem Lutomskim
Buczyna nad jez. Lutomskim – las bukowy o charakterze lasu pierwotnego z bogatą roślinnością podszycia i
runa. Stwierdzono: paprotnicę kruchą, perłówkę zwisłą, niecierpka gniewosz, wykę wyroślową, jarzemkę większą, miodunkę ćmą, przetacznika ząbkowanego, czyścica kosmatego, ostrołódkę kosmatą. A także ślimaka świdrzyka oraz ślimaka austriackiego.
3. Śródleśny mszar koło Starego Zatomia
Na rozległym mszarze, wśród zwartych kobierów torfowców występuje masowo rosiczka okragłolistna, żurawina błotna, bagnica torfowa.
141
4. Torfowisko mszarne w Leśnictwie Kukułka
K. leśniczówki Kukułka – śródleśne torfowisko mszarne z rosiczką okrągłolistną, bagnem, żurawiną błotną i
turzycą bagienną
Drzewa i krzewy
Buk – w Nadl. Sieraków, L. Góra-Wschód nad jez. Lutomskim, na stromym zboczu liczne i piękne buki.
Średnica wielu z nich wynosi ponad 1 m., obwód najgrubszych – 5,8 m i 5,6 m.
Ssaki
Wilk – W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku trafiały się zimą wilki w powiecie. Wilk w Wielkopolsce stale nigdzie już nie występuje i w nowszych czasach posiadamy zaledwie kilka danych o okazach, które
zimą zapędziły się na teren Wielkopolski.
Popielica w 1907 r. obserwowana w ok. Sierakowa (gat. w Wielkopolsce rzadki)
Ptaki
Kormoran – Czaple Wyspy – 1 para gnieździ się (jedyne pewne miejsce gniazdowania kormorana w Polsce).
Tracz długodziób – przelotny na jez. Kłosowskim
Gągoł – 1 p. gnieździe się nad jez. Kłosowskim
Żuraw – dwa gniazda w L. Kukułka
Czapla siwa – Czaple Wyspy, kolonia 50 gniazd
Kania czarna – Czaple Wyspy, 1 para
Orzeł bielik – Czaple Wyspy, ostatni raz gniazdował do 1923 (było to jedyne stanowisko w Wielkopolsce)
Orzeł rybołów – gnieździł się na Czaplich Wyspach oraz nad jez. Mnich do czasów wycięcia lasów, po żerze
strzygoni choinówki (1924). (Ostatnio spotykany tylko na przelotach).
Sokół wędrowny – Czaple Wyspy – 1 p. (odnotowany jeszcze w Dębinie k. Wągrowca)
Krótkoszpon – okaz zabity w L. Bucharzewo,
Kraska – nierzadka w powiecie
Pluszcz kordusek – obserwowany w L. Kukułka
Gady
Gniewosz miedzianka – L. Kukułka
Ryby
Sieja – jez. Śremskie, Chełmińskie, Gorzyńskie (b. rzadka)
Sielawa – jez. Śremskie, Chełmińskie, Gorzyńskie
Ślimaki
Świdrzyk – Buczyna nad Jez. Lutomskim
Ślimak austriacki – Buczyna nad Jez. Lutomskim
C. Powiat Oborniki
Ważniejsze miejsca
1. Brzeg Warty naprzeciw Kiszewa
Nieco poniżej ujścia Samicy k. Młyna Ruksu rośnie b. rzadki w Wielkopolsce skrzyp olbrzymi dorastający
do 1,5 m wysokości oraz inne skrzypy – leśny, polny, łąkowy, bagienny, błotny, jesienny.
2. Środkowy bieg Wełny
Koło Młyna Wełny, ok. 2 km na zachód od stacji kolejowej Parkowo, rzeka posiada wartki nurt i czystą wodę, w której żyje rzadko spotykana flora i fauna potokowa. Występują tutaj rzadkie na niżu na niżu gatunki kra-
142
snorostów. Jeden z nich Hildenbrandia rivularis, tworzący charakterystyczne czerwone plamy na kamieniach
zanurzonych w wodzie. Inny gatunek Thorea ramosissima tworzy 20 metrowe sznury o barwie sinawo-zielonej,
przyczepione do głazów, więcej w Polsce nie stwierdzony. Z fauny potokowej występują tutaj rzadkie mięczaki.
3. Torfowisko nad jeziorem koło Sycyna
Na północ od osady Sycyn znajduje się niewielkie torfowiskowe jeziorko otoczone moczarami i torfowiskami częściowo mszarnymi. Występuje tam wolfia bezkorzeniowa, rzęsy: trójrowkowa, drobna, garbata oraz spirodela wielokorzeniowa. Na torfowisku wśród torfowców licznie występuje rosiczka okrągłolistna i długolistna
oraz rzadki w Wielkopolsce mech Paludella squarrosa, relikt glacjalny.
4. Torfowisko mszarne “Bagna”
„Rozległe (około 4 km2 powierzchni) największe w Wielkopolsce torfowisko, dziś bardzo zniszczone, gdyż
w wielu miejscach eksploatuje się torf maszynami, zachowało się jeszcze pozostałości dawnych zespołów, charakterystycznych dla torfowisk typu wrzosowego”. Rosną tutaj: bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna,
rosiczka okragłolistna, bagnica torfowa, skalnica torfowiskowa, buławik czerwony, goryczka wąskolistna, wolfia
bezkorzeniowa.
Skrzyp olbrzymi – lewy, stromy brzeg Warty, nieco poniżej Ruksu k. Kiszewa
Lilia złotogłów – Kowanówko
Turzyca Dawalla – torfowisko nad jeziorem k. Sycyna
Storczyk drobnokwiatowy – na łąkach pomiędzy Rożnowem a Parkowem
Kruszczyk rdzawo-czerwony – Lipa, Kowanówko, Bębnikąt, Dąbrówka Leśna
Buławik czerwony – Lipa, L. Bębnikąt
Żłobik koralkowy – Ludomy
Wolfia bezkorzeniowa – k. Sycyna, k. Bębnikątu
Jaskier leżący – Kowanowo
Kokorycz skąpokwiatowa – Kowanówko
Rosiczka okrągłolistna – k. Sycyna, torfowisko “Bagno”
Rosiczka długolistna – k. Sycyna, torfowisko “Bagno”
Skalnica torfowiskowa – torfowisko “Bagno”
Wyka grochowata – Stobnica
Bagno zwyczajne – torfowisko “Bagno”
Modrzewnica zwyczajna – torfowisko “Bagno”
Goryczka wąskolistna – torfowisko “Bagno”, Bąblin
Wężymord stepowy – Piłka, Bębnikąt, Kowanowo
Dzięwięćsił – lasy sosnowe k. Poldesia, Dąbrówka Leśna, Piłka
Drzewa i krzewy
Dąb szypułkowy – L. Marylówka, oddz. 208 dąb ok. 200. letni o obw. 3,40 i wys. ok. 21 m. w Nadl. Boruszynek, L. Tarnowiec, oddz. 116, ok. 500. letni dąb od 1928 r. całkowicie obumarły.
Wiąz pospolity odmiana korkowa – k. Kowanówka w dolinie Warty w gęstych zaroślach, drzewa do 1,90 m.
Jabłoń płonka – w Nadl. Boruszynek, L. Garncarski Bród, oddz. 43 b, stara jabłoń, chroniona od czasów pruskich.
Brzękinia – Nadl. Oborniki, L. Marylówka, oddz. 225 b., drzewo wys. 1 m i średnicy 38 cm w pierśnicy; w
oddz. 227 b – sześć okazów, największy ma 7 m wys. i 15 cm średnicy.
Zwierzęta rzadkie i godne ochrony
Ptaki
Puchacz – gnieździ się być może w Nadl. Boruszynek. Ptak niegdyś w Wielkopolsce częsty, dzisiaj prawie
doszczętnie wytępiony.
Kurka wodna – znana znad Wełny
143
Owady
Lycaena amandus na mokrych łąkach w Bagnie i Kowanówku,
Limenitis camilla – Kowanówko
Stenobothrus nigromaculatus – jasne lasy sosnowe, między Dąbrówką Leśną a Bębnikątem
Trajkotka czerwona – suche słoneczne lasy sosnowe i pagórki między Nowołaskońcem a Bąblińcem
D. Powiat szamotulski
Ważniejsze miejsca
1. Las na wschód od Obrzycka
Leśnictwo Anastazewo – obszerny kompleks leśny z przewagą partii liściastych i mieszanych. W drzewostanie liściastym rosną: nasiężał pospolity, kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, lilia złotogłów storczyk
plamisty, buławik czerwony, orlik pospolity, jarzmianka większa, zankocica skalna. Natomiast w miejscach o
przewadze sosny – podejźrzon rumianolistny, kosmatka blada, gruszyczka pośrednia, siódmaczek.
2. Torfowisko mszarne w lesie na wschód od Obrzycka
Niewielkie skąpożywne torfowisko śródleśne z charakterystyczną florą jak: modrzewnica zwyczajna, borówka pijanica, żurawina błotna.
Turzyca Hornschucha – L. Kobylniki k. Obrzycka
Kruszczyk rdzawo-czerwony – las sosnowy nad Wartą k. Obrzycka
Jaskier leżący – las na wschód od Obrzycka nad mokradłem
Lepiężnik kutnerowaty – nad Wartą k. Obrzycka
Drzewa i krzewy
Lipa wielkolistna – Papiernia pod Obrzyckiem (obw. 4,55 m)
4. Obszary wnioskowane do włączenia do NATURY 2000
1). DĄBROWY OBRZYCKIE
PLH 300003
Pow. 960,9 ha
Ogólna charakterystyka obszaru
Lasy iglaste
54%
Lasy liściaste
13%
Lasy mieszane
24%
Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie)
4%
Siedliska rolnicze (ogólnie)
5%
Obszar znajduje się na wysokiej i środkowej terasie Obornickiej Doliny Warty, na wschód od miejscowości
Obrzycko. Jego południową granicę wyznacza dolina Samy, północną Warta, zaś wschodnia biegnie wzdłuż
drogi Brączewo-Kobylniki.
Dominującym elementem krajobrazu są lasy. Jedynie w dolinach lokalnych cieków wodnych występują
kompleksy roślinności łąkowo-szuwarowej i wodnej. Ostoja wyróżnia się dużym udziałem drzewostanów liściastych, głównie dębowych. Jak wynika z analizy dawnych map leśnych, wyrosły one pod osłoną nasadzeń sosnowych. Są to obecnie w większości płaty acidofilnej dąbrowy, a także szczególnie cenny, rozległy (obejmują−
−
−
−
−
144
cy ponad 50 ha) obszar świetlistych dąbrów. Mimo wyraźnie widocznych przejawów regeneracji naturalnej
roślinności leśnej nadal dość dużą powierzchnię zajmują leśne zbiorowiska zastępcze, powstałe w wyniku nasadzeń, przeważnie sosny. W częściowo zalesionych dolinach niewielkich cieków przecinających obszar występują łęgi Fraxino-Alnetum i Querco-Ulmetum, a na ich obrzeżach lasy grądowe Galio silvatici-Carpinetum. Dna
dolin wokół zarastających torfianek i małych zbiorników wodnych porośnięte są zbiorowiskami szuwarowymi z
udziałem zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych.
Opis obszaru
Rozległy kompleks zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych, a wśród nich 10 rodzajów siedlisk z załącznika
I Dyrektywy Siedliskowej (w tym dwa priorytetowe), z dominacją lasów liściastych, głównie drzewostanów
dębowych na właściwych dla nich siedliskach. Duży udział w powierzchni obszaru (blisko 50%) mają dąbrowy
acydofilne.
Kompleks dąbrów w okolicy Obrzycka wyróżnia bardzo dobry stan zachowania fitocenoz zespołu Potentillo
albae-Quercetum w odmianie wielkopolskiej. Zajmują one stosunkowo dużą powierzchnię i charakteryzują się
bogatą listą oraz znaczącym udziałem ilościowym gatunków diagnostycznych, w pełni odzwierciedlającym
typowe do niedawna, stosunki florystyczne panujące w tym zespole w zachodniej Polsce. W granicach obszaru
zaobserwowano i udokumentowano pełną zmienność lokalnosiedliskową fitocenoz Potentillo albae-Quercetum.
Na podkreślenie zasługuje bogactwo gatunkowe roślin naczyniowych. Występuje tu wiele gatunków chronionych prawem lub regionalnie zagrożonych. Dotychczas stwierdzono występowanie 17 taksonów flory naczyniowej figurujących na regionalnej „czerwonej liście” Wielkopolski. Spośród taksonów wymierających w tym
regionie [E] zanotowano na terenie ostoi kilka okazów pięciornika skalnego Potentilla rupestris. Z kategorii
gatunków narażonych (V) dość licznie reprezentowane są: Betonica officinalis, Asperula tinctoria, Lilium martagon, Platanthera bifolia, Cnidium dubium i Pulmonaria angustifolia; natomiast Dianthus superbus, Koeleria
grandis, Campanula bononiensis, Peucedanum cervaria i Trollius europaeus są znacznie rzadsze. Z grupy gatunków rzadkich (R) występują: Crataegus curvisepala oraz Festuca amethystina ssp. ritschlii. Ze względu na
dominację zbiorowisk naturalnych (np. roślinności leśnej, szuwarowej i wodnej) oraz półnaturalnych (łąkowych)
do najważniejszych zagrożeń zaliczyć można: nasadzenia gatunków obcych siedliskowo lub geograficznie;
spontaniczne rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków roślin o redukcyjnym wpływie na rzadkie składniki
runa leśnego; ewentualne zmiany sposobu zagospodarowania użytków zielonych (zaniechanie koszenia, bądź
intensyfikacja użytkowania połączona z silnym nawożeniem łąk); nieodpowiednie z przyrodniczego punktu
widzenia, prace hydrotechniczne i melioracyjne.
Większość obszaru nie jest chroniona; niewielką część stanowi rezerwat przyrody Świetlista Dąbrowa (79,86
ha; 1998). Na terenie obszaru znajduje się także kilka pomników przyrody. Własność Skarbu Państwa oraz grunty prywatne. Lasy są pod zarządem nadleśnictwa Oborniki, obrębu Obrzycko i leśnictwa Daniele; tereny nieleśne stanowią własność Agencji Nieruchomości Rolnych, bądź własność prywatną.
2). JEZIORO KUBEK
PLH 300006
Pow. ha 986,7 ha
− Lasy iglaste
− Lasy liściaste
− Wody śródlądowe (stojące i płynące)
87%
3%
10%
Opis obszaru
Obszar leży na pograniczu wysokiej i środkowej terasy Obornickiej Doliny Warty oraz pól wydmowych
Międzyrzecza Warty i Noteci, na północ od Sierakowa. W skład ostoi wchodzi jezioro Kubek (pow. 67,3 ha)
otoczone niemal ze wszystkich stron lasami. W bezpośrednim otoczeniu jeziora z wąskim pasem szuwarów
dominują kompleksy lasów bagienno-łęgowych (olsy i łęgi olszowe). Bardzo interesującym elementem przyrody
obszaru jest kompleks roślinności związanej z cyrkiem źródliskowym niewielkiego strumienia zasilającego
jezioro Kubek, a wypływającego spod wału wydm przy jego północnych brzegach. W płytkich, bardzo czystych
wodach częste są płaty Cardamino-Beruletum i Beruletum submersae, a na stromych skarpach potoków zbiorowisko mszaków o charakterze źródliskowym Pellio-Conocephaletum. W miejscach gdzie woda sączy się wolniej
i dochodzi do zabagnień pojawiają się płaty Chrysosplenio-Cardaminetum i Caricetum remotae. Zbiorowiska te
145
otoczone są olszynami, także o charakterze źródliskowym. Stwierdzono tu zarówno płaty olsu porzeczkowego,
jak i łęgu olszowego. Kompleks lasów olszowych otoczony jest przez bory sosnowe Puszczy Noteckiej.
Jezioro Kubek chroni znakomicie zachowany kompleks zbiorowisk naturalnych związanych m.in. ze szczególnym układem warunków siedliskowych powstających na styku dwóch fizjotopów – typowych dla Puszczy
Noteckiej zalesionych wydm i stosunkowo rozległej misy jeziornej u ich podstawy. Najważniejsze walory ostoi
to:
− Duża różnorodność siedliskowa i bogactwo zbiorowisk higrofilnych; dotąd stwierdzono występowanie 8
rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, w tym priorytetowych łęgów olszowych.
− Bardzo dobrze wykształcony, rozległy kompleks olsów i towarzyszącej im roślinności związanej z krystalicznymi wodami źródlanymi (oba rodzaje siedlisk zasługują na objęcie ich Dyrektywą Siedliskową).
Nad jeziorem Kubek stwierdzono pełne zróżnicowanie zbiorowisk źródliskowych występujących w Wielkopolsce. We florze omawianego obszaru, która nie była dotychczas dokładnie badana, stwierdzono kilka roślin
naczyniowych chronionych prawem lub regionalnie zagrożonych. W okolicy jeziora Kubek znaleziono 30 gatunków mchów, w tym stosunkowo tu rzadkie Sphagnum squarrosum i S. fimbriatum oraz gatunki źródliskowe,
np. Cratoneuron filicinum.
Projektowany do objęcia ochroną teren znajduje się na pograniczu Sierakowskiego Parku Krajobrazowego.
Północna granica Parku przebiega jednak przez sam środek cennego kompleksu źródliskowego. Ze względu na
dominację zbiorowisk naturalnych związanych z obecnością źródlisk (np. olszyn, roślinności, szuwarowej i
wodnej) do najważniejszych zagrożeń na terenie ostoi zaliczyć można: ewentualne naruszenie aktualnych warunków wodnych umożliwiających funkcjonowanie tego układu, intensywną gospodarkę rybacką w jeziorze
wpływającą, poprzez wprowadzenie zbyt dużej populacji ryb roślinożernych, na zanik makrofitów wodnych.
Obszar w większości na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego (30 413 ha; 1991), część na terenie
Obszaru Chronionego Krajobrazu Puszcza Notecka (61 432 ha). Planuje się utworzenie rezerwatu przyrody
obejmującego najcenniejsze fragmenty obszaru. Dominuje własność Skarbu Państwa pod zarządem Lasów Państwowych.
3). SIERAKÓW
PLH300013
Pow. 0,1 ha
Opis obszaru
Jedna z najliczniejszych znanych kolonii rozrodczych nocka dużego Myotis myotis – gatunku z załącznika II
Dyrektywy Siedliskowej, na terenie Polski. Kolonia jest zagrożona tylko potencjalnie: ewentualne zmiany mikroklimatu, płoszenie zwierząt, prowadzenie remontów w niewłaściwy sposób (np. w okresie przebywania nietoperzy w schronieniu tj. IV-XI, stosowanie toksycznych środków do konserwacji drewna, uszczelnienie wlotów).
Obszar w całości położony na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego (30 413 ha; 1991). Własność
komunalna. Gospodarzem na terenie obiektu jest Zakład Opieki Zdrowotnej w Sierakowie.
4). UJŚCIE NOTECI
Pow. 3 648,3 ha
PLH 0800060
−
−
−
−
−
−
Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe)
Lasy liściaste
Wody śródlądowe (stojące i płynące)
Wrzosowiska, zarośla, makia, garik, frygana
1%
21%
51%
20%
4%
3%
146
Opis obszaru
Węzeł hydrograficzny ujścia Noteci i Warty z dużymi obszarami zalewowymi, ekstensywnie zagospodarowanymi. Zachowany fragment lasów łęgowych na lewym brzegu Warty. Na stromym zboczu doliny Warty,
powyżej zabudowy wsi Santok, zachowane płaty muraw kserotermicznych.
Ważny obszar występowania wilgotnych ekosystemów, typowych dla dolin dużych rzek (8 rodzajów), z dobrze zachowanymi lasami łęgowymi. Zachowane są także płaty interesujących muraw kserotermicznych na
zboczach doliny. Stwierdzono tu występowanie 6 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Obszar ma
również duże znaczenie dla ochrony ptaków.
Obszar w większości nie jest chroniony. Obejmuje rezerwat przyrody Santockie Zakole (340,9 ha; 1998).
Mozaika własności z dominacją własności prywatnej.
5). DOLINA NOTECI
Pow. 47 658 ha
PLH300004
−
−
−
−
−
−
Lasy iglaste
Lasy liściaste
Torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód, młaki.
Wody śródlądowe (stojące i płynące)
2%
4%
85%
5%
2%
2%
Opis obszaru
Obszar obejmuje część doliny Noteci między miejscowościami Wieleń a Bydgoszczą. Obszar jest w większości zajęty przez torfowiska niskie, pokryte zalewowymi łąkami i trzcinowiskami, z enklawami zakrzewień i
zadrzewień. Teren przecinają liczne kanały i rowy odwadniające. Częste są starorzecza i wypełnione wodą doły
potorfowe. Miejscami występują rozległe płaty łęgów. Łąki są intensywnie użytkowane.
Obszar obejmuje bogatą mozaikę siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowe (11 rodzajów), z priorytetowymi lasami łęgowymi i dobrze zachowanym kompleksami łąkowymi. Notowano tu 8 gatunków z załącznika
II Dyrektywy Siedliskowej. W okolicach Nakła na początku XX w. występowała bogata populacja Coenagrion
ornatum. Rekomenduje się jego restytucję na tym terenie. Obszar częściowo pokrywa się z ważną ostoja ptasią o
randze europejskiej E033. Ostoja jest też ważnym korytarzem ekologicznym o randze międzynarodowej.
Potencjalne zagrożenie stanowi osuszanie oraz wycinanie drzew i krzewów. Dopływ zanieczyszczeń z Gwdy. Bliskie sąsiedztwo żwirowni (Walkowice), browaru (Czarnków), zakładów celulozowych (Czarnków).
Obszar w większości położony jest na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Noteci (13100 ha;
1989); obejmuje 2 rezerwaty przyrody: Czapliniec Kuźnicki (5,45 ha; 1988), Łąki Ślesińskie (42 ha; 1975).
Zdecydowana przewaga własności prywatnej, przy niewielkim udziale własności Skarbu Państwa.
6). TORFOWISKO RZECIŃSKIE
Powierzchnia 235,5 ha.
7). JEZIORO ŚWIĘTE (ze względu na stwierdzone występowanie Aldrowanda vesiculosa – gatunku z zał. II
DS).
8). BAGNO CHLEBOWO
147
Propozycja ostoi ptaków o randze europejskiej w Polsce – projekt Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków:
9a). PUSZCZA NOTECKA
Powierzchnia: 177845,3 ha. Położenie administracyjne: woj. wielkopolskie; powiaty: czarnkowskotrzcianecki, międzychodzki, obornicki, szamotuski; woj. lubuskie; powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki.
Istniejące formy ochrony przyrody: Sierakowski Park Krajobrazowy (30 413 ha); rezerwaty przyrody: „Bagno
Chlebowo” (4,42 ha), „Buki nad Jez. Lutomskim” (55,04 ha), „Cegliniec” (4,31 ha), „Czaple Wyspy” (8,07 ha),
„Czaplisko” (2,90 ha), „Lubiatowskie Uroczyska” (188,42 ha), „Mszar nad Jeziorem Mnich” (5,83 ha), „Promenada” (4,41 ha), „Wełna” (9,55 ha), „Wilcze Błoto” (2,51 ha); Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszcza Notecka”, OChK „Dolina Noteci”, OChK „Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka”.
148
Ogólny opis obszaru Zasadniczą część obszaru Puszcza Notecka obejmuje Międzyrzecze Warty i Noteci –
fragment Kotliny Gorzowskiej leżącej w Pradolinie Toruńsko-Eberswaldzkiej. Od południa przylega do niego
znacznie mniejszy i odrębny geomorfologicznie obszar Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego należącego
do większego Pojezierza Poznańskiego. Lasy w Międzyrzeczu Warty i Noteci, tworzące Puszczę Notecką, są
największym w Polsce obszarem zajętym przez wydmy śródlądowe porośnięte monokulturami sosnowymi i
jednym z największych kompleksów leśnych.
W roku 1922 w wyniku gradacji strzygoni choinówki wycięto znaczne połacie puszczy i ponownie je zalesiono. Z tego powodu obecnie teren ten charakteryzuje się występowaniem jednowiekowych drzewostanów na
dużych powierzchniach. Obszar puszczy jest ubogi w wodę. Obniżenia międzywydmowe wypełniają niewielkie
torfowiska. Większe skupiska wytopiskowych jezior rynnowych znajdują się na północ od Sierakowa oraz na
południe od Drezdenka. W centrum puszczy znajduje się zespół podpiętrzonych jezior leżących wzdłuż rzeki
Miały. Poza nią, na terenie tym znajduje się kilka mniejszych rzek i strumieni, m.in. dolny odcinek Wełny, Kończak, Smolnica i Gulczanka. Od północy lasy zbliżają się do krawędzi szerokiej, łąkowo – torfowiskowej doliny
Noteci, a na południu dochodzą do samego koryta Warty.
Pojezierze Sierakowsko-Międzychodzkie charakteryzuje się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu pochodzenia polodowcowego. Leży ono nieco wyżej od puszczy. Na tym stosunkowo niedużym obszarze znajdują się aż 52 jeziora o
powierzchni powyżej 1 ha, w tym 7 powyżej 100 ha (największe to Jez. Chrzypskie – 304 ha). Lesistość jest mniejsza
niż w obrębie Międzyrzecza Warty i Noteci. Wynosi ona około 33%. Zbiorowiska leśne charakteryzują się zdecydowanie większym urozmaiceniem gatunkowym i wiekowym. Moreny porośnięte są przez lasy mieszane i liściaste, w
niektórych fragmentach z dużym udziałem buka. Szczególnie cenne buczyny porastają brzegi rynnowego Jeziora
Lutomskiego. Wzdłuż cieków i na obrzeżach jezior zachowały się pasma łęgów oraz olsów.
Obszar ten, zwłaszcza część na północ od Warty, charakteryzuje się bardzo niewielkim zaludnieniem, jednym z najniższych w Polsce (poniżej 10 osób/km2). W obrębie puszczy brak jest większych miejscowości. Zlokalizowane są tu tylko niewielkie osady i leśniczówki. Największą miejscowością jest, leżący na południowym
brzegu Warty, Sieraków. Obszar pojezierza jest gęściej zaludniony (około 50 osób/km2), a liczne ośrodki wypoczynkowe nad jeziorami sprawiają, że w okresie letnim jest on poddany znaczącej presji turystycznorekreacyjnej.
Walory ornitologiczne Na terenie tym stwierdzono do tej pory gniazdowanie 31 gatunków ptaków z Zał. I
DP (bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, podgorzałka, trzmielojad, kania czarna, kania ruda, bielik, błotniak
stawowy, orlik krzykliwy, rybołów, kropiatka, zielonka, derkacz, żuraw, puchacz, włochatka, lelek, zimorodek,
dzięcioł czarny, dzięcioł średni, lerka, świergotek polny, podróżniczek, jarzębatka, muchołówka mała, muchołówka białoszyja, gąsiorek, ortolan) oraz 13 gatunków wpisanych do Polskiej czerwonej księgi zwierząt (bąk,
bączek, podgorzałka, kania czarna, kania ruda, bielik, orlik krzykliwy, rybołów, zielonka, puchacz, włochatka,
podróżniczek, wąsatka).
Puszcza Notecka ma przede wszystkim duże znaczenie dla niektórych ptaków drapieżnych: kani czarnej (25-30
par), kani rudej (20-25 par), bielika (11-14 par) i rybołowa (7-10 par). Ponadto sporadycznie gniazduje tu bardzo rzadki w Wielkopolsce orlik krzykliwy. Na terenie tym do lęgów przystępuje też 7-9 par puchacza oraz sporadycznie włochatka.
Olbrzymi obszar suchych borów sosnowych porastających wydmy ma również wyjątkowe znaczenie dla dwóch
gatunków ptaków związanych z tego typu środowiskiem: lelkiem i lerką. Liczebność lelka przekracza zapewne 200
par, a lerki nawet kilkaset par. W 1995 roku tylko na obszarze 55 km2 nadleśnictwa Potrzebowice naliczono aż 130145 terytorialnych samców lelka, a w roku 2004 na fragmencie o pow. 20 km2 w leśnictwach Bucharzewo i Samita
naliczono około 70 śpiewających samców lerki.
W starszych fragmentach borów licznie gniazdują dzięcioły czarne. Na uwagę zasługują także licznie gniazdujące tu bąki (16-20 odzywających się samców), bociany czarne (10-12 par), błotniaki stawowe (ponad 40 par)
i żurawie (ponad 60 par). Nad jeziorami, strumieniami i rzekami gniazduje zimorodek (około 50-70 par) i pliszka górska (kilka par).
Zagrożenia
Jednym z głównych zagrożeń części leżącej w granicach Sierakowskiego Parku Krajobrazowego jest rozbudowa infrastruktury turystycznej i związana z tym wzmożona penetracja ludzka prowadząca do płoszenia oraz
niszczenia gniazd i siedlisk ptaków. Część północna będąca rozległym obszarem suchych monokultur sosnowych jest zagrożona wielkopowierzchniowymi pożarami oraz gradacjami owadów. Późnym latem oraz jesienią
teren puszczy jest również odwiedzany przez bardzo licznych grzybiarzy.
Sidło P.O., Błaszkowska B. & Chylarecki P. (red.) 2004. Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce.
OTOP: Warszawa, ss 1-674.
149
Propozycja Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody “Salamandra” –
ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w Wielkopolsce
9b) Puszcza Notecka
Pełna nazwa ostoi: Puszcza Notecka (Notec Forest)
Kod ostoi: PL066
Współrzędne geograficzne: 52'31 '-52'54'N, 15'28'-16'58'E
Powierzchnia: 167.700 ha
Położenie administracyjne: województwo lubuskie; powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki; województwo wielkopolskie; powiaty: czarnkowsko-trzcianecki, międzychodzki, obornicki, szamotulski.
Kryteria BirdLife International: CI, C6.
Formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody: Bagno Chlebowo (4,42 ha), Buki nad Jeziorem Lutomskim
(55,04 ha), Cegliniec (4,31 ha), Czaple Wyspy (8,07 ha), Czaplenice (8,10 ha), Czaplisko (2,90 ha), Łabędziniec
(4,30 ha), Mszar nad Jeziorem Mnich (5,83 ha), Promenada (4,41 ha), Wełna (9,55 ha), Wilcze Błoto (2,51 ha),
Sierakowski Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu (OChK) Puszcza Notecka, OChK Dolina
Noteci, OChK Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko-Wągrowiecka.
Natura 2000: ostoja nie została włączona do rządowego projektu sieci Natura 2000 jako obszar specjalnej
ochrony ptaków.
Ogólny opis ostoi
Ostoja obejmuje dwa genetycznie i geomorfologicznie odmienne obszary. Zasadniczą jej częścią jest fragment Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, zwany Międzyrzeczem Warty i Noteci. Południowa część to leżący
już na lewym brzegu Warty fragment Pojezierza Poznańskiego – Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie.
Międzyrzecze Warty i Noteci to kompleks wysokich tarasów lodowcowych najmłodszego zlodowacenia, położony między dolinami tych rzek. Charakterystyczną cechą krajobrazu są zespoły wydm o wysokościach
względnych 20-40 metrów, nałożonych na starsze podłoże i porośnięte prawie bez wyjątku borami sosnowymi.
Jest to największy w Polsce kompleks wydm śródlądowych. Lasy to Puszcza Notecka, monolityczny i jednowiekowy zwarty las, posadzony w pierwszych latach XX wieku po zniszczeniu dotychczasowego drzewostanu na
skutek masowej gradacji szkodników leśnych. Obniżenia międzywydmowe wypełniają torfowiska.
Poza granicznymi dla Międzyrzecza, południkowo płynącymi Notecią (od północy) i Wartą (od południa),
jedynym ciekiem Puszczy jest płynąca na zachód rzeczka Miała, na której utworzono w wyniku spiętrzenia kilkanaście małych zbiorników. W Puszczy występują również dwa kompleksy wytopiskowych jezior rynnowych –
na północ od Sierakowa oraz na południe od Drezdenka. Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie to obszar
morenowy, położony nieco wyżej niż międzyrzecze, o bardzo urozmaiconej rzeźbie. Najwyższe wzniesienie
znajduje się koło Kwilcza (126 m). Liczne są jeziora rynnowe wypełnione jeziorami; na tak małym obszarze aż
25 jezior ma powierzchnię powyżej l ha. Najwyraźniejszym elementem rzeźby jest dolina Warty, z meandrującą
rzeką i dnem pokrytym łąkami i lasami łęgowym oraz zbiorowiskami roślinności wodnej i szuwarowej w starorzeczach. Powierzchnię morenową porastają lasy mieszane i liściaste, z udziałem buka, dębu, jesionu i sosny.
Nad Jeziorem Lutomskim zachowały się cenne przyrodniczo buczyny, wzdłuż cieków – pasma lasów łęgowych i
olsów. Część położoną na południe od strefy krawędziowej doliny Warty cechuje mozaika użytkowania rolniczo-leśnego.
Zabudowa to wyłącznie nieliczne, małe osady śródleśne. Jedyne większe miasto Sieraków położone jest na
południowym brzegu Warty. Na Pojezierzu jest wiele ośrodków intensywnego wypoczynku i rekreacji, stąd
znacząca presja letniej rekreacji – wypoczynku stacjonarnego i turystyki kwalifikowanej: żeglarstwa, wędkarstwa, turystyki pieszej. W obrębie Puszczy Noteckiej działalność człowieka koncentruje się na gospodarce leśnej, łowiectwie oraz turystyce pieszej, zwłaszcza grzybiarstwie.
Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi
Lasy i zadrzewienia – 78%, łąki i pastwiska – 5%, inne tereny rolne – 13%, mokradła – 1 %, zbiorniki wodne
i cieki – 1 %, inne – 2%.
Ptaki w ostoi Puszcza Notecka stwierdzono występowanie co najmniej 30 lęgowych gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebności 4 gatunków spełniają kryteria wyznaczania ostoi
ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 11 gatunków zostało zamieszczonych na liście zagrożonych ptaków w Polskiej czerwonej księdze zwierząt.
Puszcza Notecka jest najważniejszą w regionie ostoją ptaków drapieżnych, głównie kani rudej i czarnej, bielika i rybołowa. Teren ten jest również istotnym lęgowiskiem błotniak w i sów – puchacza i włochatki. Stwierdzono tu również gniazdowanie podgorzałki – gatunku zagrożonego wyginięciem w skali globalnej
150
Zagrożenia
Rolnictwo – wypalanie roślinności, zaniechanie dotychczasowego użytkowania rolnego (przez ostatnie 2-3
lata), intensyfikowanie użytkowania ornego, wylewanie ścieków i składowanie odpadów organicznych.
Rybactwo i rybołówstwo – intensyfikacja gospodarki stawowej, czyszczenie stawów i usuwanie mułu dennego, zmniejszenie ilości wody w stawach w terminach zagrażających ptakom.
Gospodarka leśna – wyrąb starodrzewu i drzew dziuplastych, usuwanie martwego drewna z lasu, sadzenie
monokultur drzew, stosowanie zrębów zupełnych.
Urbanizacja – lokalizacja i eksploatacja składowisk odpadów niekomunalnych.
151
Turystyka i wypoczynek – bezpośrednie zagrożenie (płoszenie, niszczenie gniazd, zabijanie ptaków) wynikające z penetrowania siedlisk, rozbudowa infrastruktury turystycznej, niszczenie siedlisk przez wydeptywanie
(częste i liczne weekendowe, zorganizowane grzybobrania).
Łowiectwo – polowanie w terminach niedozwolonych, niepokojenie ptaków na skutek penetracji siedlisk,
zabijanie ptaków nierozpoznanych.
Wylegała P., Janyszek S., Kepel A., Dzięciołowski R. (2006): Ostoje przyrody o znaczeniu europejskim w
Wielkopolsce. Wyd. Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody “Salamandra”. Poznań
5. Konsultacje w zakresie kształtu Programu Gospodarczo-Ochronnego dla
LKP Puszcza Notecka
Uczestnicy:
Hieronim Adamczewski, Piotr Bielanowski, Teresa Błaszczyk, Edward Buśko, Zygmunt Cichocki, Zbigniew
Gzyl, Dariusz Jaczewski, Piotr Kępa, Stanisław Kmiecik, Włodzimierz Kowal, Kazimierz Nadolczak, Bronisław
Niemiec, Jarosław Nowakowski, Bernard Piecyk, Henryk Piskonowicz, Janusz Polański, Waldemar Szychowiak, Jerzy Wojciechowski, Mieczysław Zachaś, Stanisław Zalewski.
W ramach konsultacji (przeprowadzonej na podstawie opracowania K. Rykowskiego /2005/: O gospodarce
leśnej w leśnych kompleksach promocyjnych) poruszono następujące zagadnienia:
1. Prace doświadczalne, studialne (prowadzenie – potrzeby)
w zakresie znalezienia optymalnego sposobu utylizacji pozostałości pozrębowych
nad prognozowaniem i zwalczaniem szkodników pierwotnych
badania telemetryczne jeleni – w celu, np. poznania ich migracji
kontynuować badania prowadzone w latach lat 70 XX w.
potrzeba informacji na temat stanu zasobów wodnych w przyszłości
zbadać funkcję domniemanego korytarza ekologicznego
opracować koncepcję utrzymania dróg (funkcje. pożarowe, turystyczne, administracyjne, gospodarcze)
zbadać olsze szarą – jej rolę jako gatunku biocenotycznego
dokonać zbilansowania wody, poznać wpływ zmian poziomu wód gruntowych,
rozpoznać wpływ retencji
opracować docelową sieć dróg
rozpoznać płytko zalegające wody podziemne (np. na podstawie zdjęć lotniczych)
dokonać rozpoznania flory i fauny (operaty florystyczne, operaty faunistyczne)
lepiej wykorzystać dane na podstawie dawnych map
koordynować badania
dokonać opracowań wyników poprzednich doświadczeń
rozręby – wykonać symulacje
uzyskać informacje nt. wieku, do jakiego mogą dorastać drzewostany, przy możliwości ich gospodarczego
wykorzystania
− potrzebna w zakresie projektowania dróg i ich jednolitego oznakowania (p.pożarowego)
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
2. Koordynacja w ramach LKP (postulaty dla usprawnienia)
− jednoroczna kadencyjność (prezydencja) – sprawdza się
− organizować spotkania nadleśniczych, zastępców, leśniczych, osób zajmujących się edukacją,
− przeprowadzać spotkania leśników raz na pół roku w trybie nieformalnym, w celu prezentacji aktualnych
zagadnień
− poprawić system komunikowania
− ustanowić pełnomocnika ds. LKP
− powołać dziekana puszczańskiego z pewnym rodzajem pełnomocnictwa występowania w imieniu grupy
152
3. Kompetencje nadleśniczego (u.l. – J.P.G.-O. LKP.)
−
−
−
−
−
−
innowacja dozwolona w granicach prawa
program ustala kierunki rozwiązań
brak doświadczeń z funkcjonowania w praktyce
program – drogowskaz i wykaz rozwiązań branych pod uwagę
słabe umocowanie Programu
pojawia się możliwość na prowadzenie pewnych eksperymentów i innowacyjności
4. Możliwe zmniejszenia przychodów z tytułu droższego gospodarowania „ekologicznego”
− jesienne poszukiwania owadów
− obsługa ruchu turystycznego
− oczywiste i potrzebna jest ich rekompensata
5. Jakie sposoby zagospodarowania należałoby popierać w ramach LKP
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
siew (LPZ)
sadzenie (talerzowanie)
produkcję zrębków energetycznych
na wąskich paskach nie da się sadzić sosny
wąskie zręby – tak
10 tys. szt./ha – dolna granica dla sosny
grodzenia – zwiększa koszty
remizy – 1-2 na leśnictwo
sortymentowa metoda ma przyszłość – bezpieczna i ergonomiczna
harvester – brak systemu odbioru drewna
ciężki sprzęt nie wszędzie wjedzie
6. Częściowe dofinansowanie np. z NFOŚiGW, Funduszu Leśnego – propozycje
− budowa dróg
− budowa infrastruktury przeciw pożarowej
− retencja
7. Koszty ekologizacji gospodarki leśnej (jakie?)
− edukacyjne
− zrywka nasiębierna
− grodzenie gatunków domieszkowych
8. Odnowienie naturalne – szanse w Puszczy
−
−
−
−
−
−
−
−
maksymalnie do 10% i wszędzie tam, gdzie jest to możliwe
stosować wąskie kulisy
problemem są uwarunkowania pogodowe (opady, susze, przymrozki)
z wykorzystaniem obsiewu bocznego
odnowienia naturalne (0) – Wronki
małe szanse na Bśw
sosna – nie ma sensu
świerk – tak
8a – siew
−
−
−
−
−
−
−
siew możliwy na płaskich powierzchniach
tam gdzie jest to możliwe, ale nie na wydmach
siewy zależne od opadów
siew – metoda nieekonomiczna – potrzeba nasion
„idzie robić”
siew – sprawa ryzykowna
na susze lepsze sadzenie
153
− sadzenie – problem akcyjności
− siewy się udają (rezerwa)
9. Renta położeniowa od podmiotów czerpiących zyski z rekreacji (jaka?)
− z przeznaczeniem na utrzymanie ścieżek dydaktycznych, partycypacja w kosztach wykonania tablic, renowacji ścieżek konnych
− rozwijać z przeznaczeniem na utrzymanie infrastruktury turystycznej
− na sprzątanie i wywóz śmieci
− szkody od turystyki konnej
− współpraca w opracowaniu ścieżek, oznakowaniu
− podatek, jako opłata za prawo do używania waloru Puszcza Notecka do przemyślenia
− najlepiej do pobierania w naturze (poprzez wykonane prace, osiągnięte zwolnienia, rekompensowanie usługami, produktami)
10. Gospodarka łowiecka – jaki kierunek zwiększenia dochodów, atrakcyjności?
ustanowić jednolity rejon hodowlany dla LKP PN
gospodarka łowiecka raczej nie może być dochodowa
inwentaryzację zwierzyny prowadzić jednocześnie dla całego kompleksu
sarna – problem szkód w uprawach
problem bytowania dzików i jelenie na łąkach
uproduktywnienie łąk z przeznaczeniem dla poprawy bazy żerowej dla zwierzyny
lokalne migracje
Puszczańskie koła łowieckie słabe ekonomicznie
popierać wprowadzanie daniela po południowej stronie Warty
OHZ KRUCZ dochód trudny do osiągnięcia, ale z uwagi na sąsiedztwo ZSL w Goraju (względy dydaktyczne, inicjatywa zbudowania ścieżki łowieckiej, konkursy trębaczy, psów myśliwskich) nie likwidować pochopnie
− jedyny OHZ w Kruczu wymaga zmiany gospodarki
− za mały i za słaby (biedny)
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
11. Produkt specjalny np. drewno wąskosłoiste
−
−
−
−
−
potrzeba rozpoznania składu chemicznego i właściwości mechanicznych drewna
nie jest poszukiwane
potrzeba promocji
drewno puszczańskie – gęste, sękate, twarde (dobre na konstrukcje nośne)
drewno trzebieżowe ma zabitki, zakorki, są małe czarne sęki wypadające, powstałe po spałowaniu
12. Edukacja z myślą o jakiej młodzieży?
− przede wszystkim szkoły podstawowe, mniej gimnazja, a najmniej – licea (programy napięte, zainteresowanie wątpliwe)
− wyznaczać ścieżki dydaktyczne, tam gdzie toczy się życie
− promować turystykę rowerową
− promować zielone szkoły
13. Standardy edukacyjne tablic (gdzie są rozlokowane?)
− nie ma problemu z jakością
− teksty nadleśnictwa
− treści własne, ale wykonawca ten sam
14. Ile rocznie osób przemieszcza się przez ścieżki edukacyjne
Międzychód
Karwin
Potrzebowice
Oborniki
Krucz
– 2500
– 2500
– 1500
– 4400 (Izba) 7500 ścieżki
– 1400
154
15. Inwentaryzacja mikrosiedlisk (celowość)
−
−
−
−
−
−
−
możliwa przy kolejnej rewizji ul
mogą ją wykonać sami leśniczowie
leśniczowie sami wiedzą
inwentaryzacja mokradeł – tak
autorska działalność leśniczego
nie ma potrzeby, bo są operaty glebowo-siedliskowe
należy dobrze rozpoznać powierzchnie na zrębie
16. Trzebież grupowa stabilizująca – perspektywy
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
temat dyskusyjny, czy istnieją w Puszczy biogrupy
wprowadzać odważniej
nie wprowadzać
inspektorzy przeciwni t. stabilizującej (praktyka wyznaczania wg dotychczasowych zasad)
jest robiona
do przemyślenia
na ubogich siedliskach nie ma znaczenia
najważniejszy jest szkielet drzewostanu
najważniejsze jest trwałe zalesienie wydm
trzebież schematyczna z lat 70 – brak śladów
17. Ład przestrzenny a prowadzona gospodarka – problemy
−
−
−
−
−
−
−
traci na znaczeniu
pojedyncze drzewa i firanki – marne perspektywy
kępy tak, nawet z posuszem
tworzyć biogrupy
strefy ekotonowe
konflikt niedostrzegalny
nawrót cięć za mały, paski (50-60 m.) – za wąskie
18. Wiek rębności – czy można podwyższyć dla sosny?
−
−
−
−
−
−
−
raczej obniżyć
100 lat – to wiek dobry
w lasach ochronnych – podwyższyć
zmniejszyć do 90 lat
powyżej 100 lat – huba korzeniowa
drzewa dojrzewają do max 120-130 lat
istnieje kłopot z pozyskaniem drewna w ramach etatu (powierzchniowego) – stąd warto przemyśleć wpływ
zmiany wieku na wysokość cięć.
19. Operat wodny dla cieków i jezior?
− realizować program małej retencji
− operat wodno-melioracyjny – tak
− przy wykorzystaniu map numerycznych warto zrobić
20. Monitoring wodny?
−
−
−
−
−
brakuje informacji o zasobach wód podziemnych
istnieje problem z oceną wahań poziomu wód gruntowych,
były badania wykonywane przez PIG – brakuje wyników
wprowadzić obligatoryjny dla Puszczy
do czego ma służyć?
21. Oddziaływanie rezerwatów na gospodarkę leśną
− Rez. Łabędziniec – kormorany
−
−
−
−
−
155
Świetlista Dąbrowa – oddziaływanie od opiętka
małe rezerwaty – małe oddziaływanie
są sporządzane plany ochrony dla rezerwatów
W Sierakowie nie ma problemów
pojawia się problem z obszarami Natura 2000, gdyż brakuje jest informacji z czym związana (z jakimi ograniczeniami) będzie ich ustanowienie
22. Drzewa martwe – ile, inwentaryzacja, celowość
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zostawiać w trudnodostępnych drzewostanach,
tam gdzie istnieją duże koszty pozyskania
część i tak zostaje w lasach (np. w postaci karp)
bez przesady
potrzebny rozsądek (20 m3/ha – krajobraz księżycowy)
posusz zostawiać w drzewostanach liściastych
ostrożnie ze względu na szkodniki wtórne
wykonanie mapy ksylobiontów z zasobami (tereny niedostępne, rowy itp.).
ostrożność z pozostawianiem drewna „ponad miarę”
zostawiać dziuplaste
uwaga na są gniazda przypłaszczkowe
23. Aktywizacja rynku lokalnego w odniesieniu do drewna – problemy?
− nie jest prowadzona polityka sprzedaży drewna, a szkoda
− brakuje surowca
− kiedyś był ZPW w Czarnkowie dla przerobu drewna małowymiarowego, później powstały zakłady specjalizujące się w średnim wymiarze Hadryś, Martyna, Sobex
− musi być zachowana pula dla rynku lokalnego
− nadleśniczy powinien mieć wpływ na kształtowanie polityki surowcowej dla lokalnych odbiorców
24. Koordynacja i współdziałanie z samorządami (województwo, powiat, gmina)
−
−
−
−
−
−
stosować wykupywanie inwestycyjne lasów prywatnych przez firmy (jako zamienne)
zmiany władz samorządowych mogą rodzić pewne problemy
dużo do zrobienia
nie ma problemów
starać się o np. zwolnienia z opłaty wysypiskowej (dla śmieci pochodzących z porządkowania lasu)
są przykłady dewastowania środowiska poprzez nieograniczony rozwój budownictwa letniskowego (Biała)
25. Konflikty z organizacjami ekologicznymi – czy istnieją?
− nie ma
− nie ma liczących się organizacji
− przebywanie w strefach ochronnych ptaków przez osoby postronne, lub nie zgłaszanie do nadleśnictwa zamiarów dokonywania obserwacji
26. Monitoring zdrowotności drzewostanów – czy jest prowadzony (celowość)
−
−
−
−
−
−
nie potrzebny
czyni to ZOL, wystarczy
powinien być
nie musi być
powinien być prowadzony
wykonywać z uwagi na niebezpieczeństwo ze strony szkodników pierwotnych
27. Sposób ewidencjonowania kosztów z tytułu LKP
− istnieje
− można przemieszczać koszty
− brak dotacji
156
28. Czy dotacje uległy zwiększeniu z tytułu powstania LKP?
− edukacja była prowadzona już wcześniej i były koszty
− b. niewielkie środki
− 30 tys. zł/rok – kwota rozsądna
29. Czy leśnicy odnoszą korzyści z tytułu LKP (Jakie?)
−
−
−
−
−
−
−
−
−
rozgłos i tylko tyle
lekkie przyzwolenie na innowacje
nie, ośrodki zewnętrzne o tym nie wiedzą
nie są znane
może są, ale tylko prestiżowe
tylko wydatki na kiełbaski, foldery, gadżety
większe uwrażliwienie ekologiczne
więcej dodatkowej i niezapłaconej pracy
nie, tylko obowiązki
30. Postulaty i problemy (np. etaty, wykształcenie itp.)
−
−
−
−
−
−
−
tworzyć etaty edukacyjne plus dofinansowanie rzędu 70-100 tys. rocznie zł
70 tys. /rok/nadleśnictwo
nie potrzeba dodatkowych etatów edukacyjnych
metoda sortymentowa – potrzeba wyznaczania szlaków zrywkowych
karta grzybiarza (mapka, numery tel. inf.)
przekonać do nowej metody jesiennych poszukiwań
ustanowić jeden etat edukacyjny z budżetu na nadleśnictwo
31. Inne
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
zaniżenie etatu powierzchniowego (zjawisko powszechne), i za niskie intensywności cięć
pojedyncze drzewa nie zostawiać
nie spalać pozostałości zrębowych
10 tys. sadzonek/ha – wystarcza, bo poprawiła się technika, jakość sadzenia (mało poprawek)
podobieństwo do LKP Bory Lubuskie
schodzimy z sadzeniem ol.sz do 500/ha
sadzić sosnę 1-latkę (2-latkę – nie)
należy ujednolicić numeracji dróg p.poż.
wprowadzić jednolity system łączności radiotelefoniczny
mapa braku zasięgu tel. komórkowych
nasz interes by drewno wyjechało z lasu
skład osobowy ZUL-i – margines społeczny
motocros – zagrożenie, udostępnić, musi kosztować
tworzyć tzw. ścieżki dydaktyczne – pętlowe
zmniejszyć wiek rębny, zwiększyć intensywność cięć, tworzyć więcej ostępów przejściowych (1 oddz.) i
więcej rozrębów
ostoje zwierzyny nie zdają egzaminu
przeprowadzać kursy dla grzybiarzy (we wsiach)
fitomelioracja jest bez sensu
trzebieże przekształceniowe – odważniej
Puszcza to sosnowy bór z domieszką brzozy
olsza szara nie zdaje egzaminu
nie zostawiać na zrębach drzew (grup) na siłę
introdukować jałowiec, jako gatunek fitomelioracyjny lub domieszkowy
popierać odnowienia naturalne – tworzyć drzewostany II pokoleniowe
szkółki wystarczają dla zaspokojenia produkcji
cel integracyjny – to cel podstawowy dla LKP PN
edukacja to spektakularna działalność
stworzyć Zarządzenie nr 11 dla Puszczy Noteckiej
zrywka wleczona – to problem wymaginowany, bo dziki też niszczą glebę
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
157
popierać wprowadzanie akacji i świerka
wprowadzać pasy brzóz
brzoza – sadzić 3-4 rzędy, grupowo po 15 szt.,
operat glebowo-siedliskowy – posiadają błędy
uwaga na pędraki (L. Kłodzisko, o. Sieraków)
prognozowanie pierwotnych – większe zaufanie do metod wcześniejszych
tablice informacyjne powinny posiadać wyróżnienia dla całego LKP-u i wspólną linię plastyczną
pasy biologiczne tworzyć z brzozą o szer. do 20 m
dążyć do optymalizacja granic nadleśnictw (temat b. drażliwy)
problem finansowania wspólnych inwstycji, np. budowy dostrzegalani p.poż
problem realizowania wspólnych przedsięwzięć finansowych przez RDLP w Puszczy
wskazana jest większa aktywizacja Technikum Leśnego w Goraju
6. Wyniki konsultacji przeprowadzonej wśród członków Rady SpołecznoNaukowej Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka
W ramach konsultacji związanej z tworzeniem Jednolitego Programu Gospodarczo-Ochronnego dla Leśnego
Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka, członkom Rady przedstawiono pod dyskusję siedem zagadnień. Z
wysłanych 30. ankiet, odpowiedzi udzieliło 20 osób. Dwie ankiety zostały zwrócone przez pocztę.
Poniżej przedstawiono wyniki konsultacji.
1.
Czy nadleśnictwa wchodzące w skład LKP PN powinny w realizacji działalności edukacyjnej kierować się własnymi programami i potrzebami?
W dotychczasowej praktyce, nadleśnictwa autonomicznie realizują działania, obejmujące szeroko rozumianą edukację. Pytanie ma na celu uzyskanie odpowiedzi – czy należy ten model utrzymać, czy też zwiększyć udział inspiracji, kierowania, finansowania, kontroli przez jednostki wyższe (RDLP) w konsultacji z
RADĄ LKP PN?
Utrzymać
12
Zmienić
8
Nie mam zdania
0
2.
Czy należałoby zainicjować wydawanie periodyku Puszcza Notecka?
Celem tego typu wydawnictwa mogłoby stać się dążenie do lepszej i pełniejszej prezentacji walorów
LKP PN, informowanie o bieżącej działalności, integracja działań, wymiana opinii itp. Ewentualny kształt,
częstotliwość, finansowanie byłyby przedmiotem ustaleń RADY.
Tak
16
Nie
4
Nie mam zdania
0
3.
Czy należałoby, w ramach działań RADY dopuścić do powołania grup eksperckich?
Grupy eksperckie powołane byłyby w uzasadnionych przypadkach, np. związanych z koniecznością uzyskania opinii specjalistów i przekonsultowania istotnych spraw dla Puszczy.
Tak
17
Nie
1
Nie mam zdania
2
4.
Czy należałoby na terenie LKP wyznaczyć trasę motocrosową?
O pewnego czasu odnotowuje się wzmożoną presję czynioną przez posiadaczy samochodów terenowych,
motocykli, quadów mającą na celu uzyskanie pozwolenia na zorganizowanie przejazdu po terenach leśnych.
Niestety coraz częściej, bez zgody i wiedzy nadleśnictw przeprowadzane są – nielegalne rajdy. Ponieważ
ściganie uczestników tego typu imprez jest bardzo trudne i nawet niebezpieczne może trzeba podjąć działania w kierunku ustalenia trasy motocrosu i w ten sposób doprowadzenie identyfikowania organizatorów, do
kontrolowania przejazdów, niwelowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko (za pobrane opłaty). Wyrażenie zgody, byłoby pierwszym krokiem w kierunku pozyskania akceptacji środowisk lokalnych i organiza-
158
cji przyrodniczych. Drugim – byłoby wyznaczenia trasy przy zachowaniu b. ostrych obwarowań, w ścisłej
konsultacji z RADĄ.
Tak
14
Nie
5
Nie mam zdania
1
5.
Czy należałoby na obszarze LKP PN ustanowić kartę grzybiarza?
Grzyby są jednym z bogactw lasów Puszczy Noteckiej, z którego – w myśl prawa – na własny użytek
można korzystać bez ograniczeń. Ustanowienie dobrowolnej karty grzybiarza (na wzór np. karty telefonicznej) miałoby na celu zwiększenie świadomości zbieraczy o rozpoznawaniu grzybów, ich sposobach zbierania, chronieniu środowiska. Kata produkowana w atrakcyjnej formie, zawierałaby najważniejsze informacje
o LKP PN i wydającym ją nadleśnictwie. Byłaby ona ewidencjonowania i wydawana po krótkim instruktażu
za symboliczna cenę. Ewentualne wdrożenie przedsięwzięcia byłoby przedmiotem osobnych ustaleń RADY.
Tak
7
Nie
10
Nie mam zdania
3
6.
Czy od podmiotów gospodarczych, działających na terenie LKP PN i korzystających z walorów przyrodniczych regionu (np. zajmujących się sprzedażą usług turystycznych) należałoby pobierać tzw.
opłatę produktową?
Działalność edukacyjna i promowanie LKP PN związane jest z ponoszonymi przez nadleśnictwa wydatkami finansowymi, np. związanymi z budową i utrzymywaniem infrastruktury turystycznej. W związku z tym
wydaje się celowe, by firmy, które pośrednio z nich korzystają , ponosiły jakieś opłaty. Ich wielkość czy też
sposób uiszczania (np. poprzez naprawę zniszczonych parkingów, zbieranie śmieci, czy utrzymywanie w
„sprawności” ścieżki itp.) byłaby przedmiotem osobnych ustaleń RADY.
Tak
11
Nie
7
Nie mam zdania
2
7.
Czy „na bazie” osady Jezierce jest zasadne utworzenie ośrodka dydaktyczno-naukowowypoczynkowego dla działań i promocji Leśnego Kompleksu Promocyjnego PN?
Wewnątrz Puszczy Noteckiej, 4 km od miejscowości Lipki Wielkie znajduje się osada Jezierce. Są tam
dwa obiekty o stylowej architekturze, które mógłby zostać zmodernizowane z przeznaczeniem jako baza dydaktyczna (dla odbywających praktyki studentów, stażystów, „leśnych szkół”,), naukowa (dla osób prowadzących badania), wypoczynkowa (dla turystów, myśliwych, grzybiarzy, artystów).
Tak
17
Nie
1
Nie mam zdania
2
Propozycje członków Rady Społeczno-Naukowej Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka
do Jednolitego Programu Gospodarczo-Ochronnego były następujące:
Postulaty ogólne:
− Zwiększyć finansowanie
Postulaty o charakterze badawczym:
− Zaproponować i przyjąć program badawczy w zakresie oceny skutków gospodarczych i społecznych utworzenia tego LKP.
− Wykonać mapę walorów przyrodniczych dla całego LKP.
− Monitorować oddziaływanie wydobycia ropy na środowisko Puszczy Noteckiej
Postulaty o charakterze edukacyjno-promocyjnym
− Szerzej informować i popularyzować działania LKP PN w środkach masowego przekazu. szczególnie w
lokalnych wydawnictwach.
− Rozwijać spotkania młodzieży z pracownikami Lasów Państwowych.
− Utworzyć sale edukacyjne w każdym nadleśnictwie.
159
− Inicjować wspólne działania edukacyjne w obrębie całego LKP.
− Inicjować szkolenia dla nauczycieli oraz konkursy lub turnieje dla szkół.
− Wskazane jest przeznaczenie obiektu w Jeziercach jako bazy dydaktycznej, przy dopracowanym systemie
zarządzania.
− Tworzyć sieć parkingów strzeżonych, propagować wypożyczalnie rowerów, budować punkty obserwacyjne
dostępne dla fotografów.
− Rozwijać budowę ścieżek konnych.
− Utworzyć ścieżkę rowerową na trasie nieczynnej linii kolejowej Drezdenko-Skwierzyna
− Opisywać także interesujące miejsca leżące poza LKP.
− Oprócz edukacji stosować i reklamę, a materiały dostarczać do szkół i samorządów.
− Wątpliwe jest finansowanie rekompensowania szkodliwych oddziaływań motocrosu na środowisko.
− Uciążliwe inwestycje o charakterze rekreacyjnym lokalizować na obrzeżach Puszczy.
7. Wyniki internetowej sondy przeprowadzonej stronie www.
na temat LKP Puszcza Notecka
– Która z funkcji lasu realizowana w LKP ma wg Ciebie największe znaczenie?
1.
2.
3.
4.
Gospodarka przyjazna środowisku
Edukacja przyrodnicza
Turystyka
Badania naukowe
– 46,1 (60 głosów)
– 22,3 (29 głosów)
– 20,8 (27 głosów)
– 10,8 (14 głosów)
8. Propozycje postępowania gospodarczego według wypowiedzi leśniczych
W roku 1995 przeprowadzono ankietę wśród leśniczych nadleśnictw puszczańskich. Otrzymano 52 odpowiedzi (tj. wpowiedziało się 56,5% leśniczych). Ankietę wypełniło 14 leśniczych z Nadleśnictwa Karwin, 13 z
Nadl. Potrzebowice, 10 z Nadl. Krucz, 7 z Nadl. Międzychód, 5 z Nadl. Sieraków i 3 z Nadl. Oborniki. Nie
uzyskano ankiet tylko z Nadl. Wronki. Ponadto w analizach nie uwzględniono danych pochodzących z 12 ankiet
pochodzących z leśnictw leżących na południowym brzegu Warty (z nadleśnictw Oborniki, Sieraków i Międzychód).
Pierwsze pytanie dotyczyło składu gatunkowego drzewostanów Puszczy Noteckiej. Zdaniem respondentów
średni udział sosny w uprawie wahać się powinien w granicach od 66% do 81%. W Nadleśnictwie Karwin winno jej być 81%, Międzychód – 79%, Oborniki – 77%, Potrzebowice i Krucz po 76% oraz Sieraków – 66%.
Obok sosny, na obszarze Puszczy Noteckiej istotne znaczenie ma brzoza. Jej średni udział w poszczególnych
nadleśnictwach powinien być następujący: Nadleśnictwo Sieraków – 22,5%, Potrzebowice – 20%, Krucz i
Oborniki po 17% oraz Międzychód i Karwin po 15%. Analizując udział brzozy w przedziałach, winien być on –
według wskazań leśniczych – następujący: Nadleśnictwo Sieraków 20-30%; Nadl. Potrzebowice 15-30%, Nadl.
Krucz 10-20%, Nadl. Oborniki 20-30%, Nadl. Międzychód 10-20%, Nadl. Karwin 0-20%. Z innych gatunków
najczęściej był wymieniany świerk (możliwy udział do 10%), dąb (do 10%), modrzew, buk, olsza. Pojedyncze
wypowiedzi wskazywały także na robinię i grab.
Na pytanie o sposób odnawiania sosny zdecydowana większość leśniczych dostrzegała celowość stosowania
siewu i odnowienia naturalnego – pochodzące raczej z odnowienia bocznego, niż z nasienników.
Podzielone były zdania co do ilości wysadzania sadzonek sosny na hektar. 36 osób podało przedział 14-16
tys./ha, tym niemniej 2 leśniczych widziało sens sadzenia jednolatek sosny w ilości 10 tys./ha.
Rozkład odpowiedzi na to fundamentalne pytanie był następujący:
16 tys./ha
– 9;
15 tys./ha
– 10;
14 tys./ha
– 15,
14-15 tys./ha
– 1,
160
13-15 tys./ha
– 1,
13 tys./ha
– 1,
12-14 tys./ha
– 1,
12,5 tys/ha
– 1,
12 tys./ha
– 6,
10 tys./ha
– 2.
Puszcza Notecka, prawie wyłącznie związana jest z sosną i to niższych klas bonitacji, zawęża zakres stosowanego sprzętu do pozyskania drewna. Zdaniem leśniczych, którzy odpowiedzieli na pytanie dotyczące rodzaju
używanych narzędzi, urządzeń i maszyn do pozyskiwania drewna, uznali, że czyszczenia wczesne najlepiej
wykonywać siekierą i tasakim (po 23 wskazania), 7 wymieniło pilarkę na wysięgniku, 5 sekator, 4 maczetę, po
jednej odpowiedzi padło na pilarkę, motykę i wykonanie prac ręcznie.
W ramach czyszczeń późnych najlepiej pracować pilarką (40 wskazań) i siekierą (35). Ponadto 5 osób wymieniło jeszcze pilarkę na wysięgniku a cztery – tasak.
Do prac przy trzebieżach i w drzewostanach rębnych używać się powinno pilarek i siekier. Jedna osoba
wskazała na celowość użycia harvestera, a aż 7 wymieniło głowicę nożową z tym, że były to głosy pochodzące
tylko z jednego nadleśnictwa. Jeden z respondentów podniósł także sprawę używania różnych typów pilarek, w
zależności od rodzaju prac. Był także głos w kwestii użycia siekiery "lekkiej" przy wykonywaniu zabiegów w
ramach CP.
Kolejne pytanie dotyczyło wieku wejścia z poszczególnymi zabiegami. I tak czyszczenia wczesne wykonywać się powinno w wieku od 3 do 15 lat, przy czym w przeważającej części za odpowiedni wiek wskazano
przedział 5-10 lat. Przy uprawach pochodzących z siewu winno wejść się z zabiegiem wcześniej, a przy sadzeniu
– później. Czyszczenia późne – zdaniem leśniczych – należy wykonywać w wieku 10-30 lat, średnio w wieku:
10-20 lat, tj. w chwili osiągnięcia zwarcia.
Średni wiek wejścia z zabiegiem CW to 7 lat, z CP 16 lat, a z pierwszą trzebieżą 28 lat. W przypadku trzebieży z zabiegiem wchodzi się w wieku od 20 do 40 lat, przy czym najwięcej wskazań określiło wiek na 25-30
lat. Trzebież wczesną powinno się wykonywać z nawrotem częstszym – co 5 lat, a późną co 10 lat.
Na bardzo istotne z punktu widzenia hodowli i użytkowania lasu pytanie: „Jaki powinien być wiek rębności
dla sosny” 27 leśniczych opowiedziało się z 100-letnim, 15 widziało celowość podwyższenia go ponad 100 lat
(110-120, a nawet 140 lat), a 11 wypowiedziało się za jego obniżeniem do 80-90 (4 leśniczych podało 80 lat).
Powszechnie utarło się przekonanie, że na terenie Puszczy Noteckiej z punktu widzenia gospodarczego liczą
się tylko dwa gatunki drzew, a mianowicie sosna i brzoza. Potwierdza, to zestawienie udziału gatunków panujących, z którego wynika, że sosna stanowi 94,5%, a brzoza 2,0%, na pozostałą część przypada jeszcze tylko dąb,
buk, świerk, olsza czarna.
Na podstawie zebranych danych z blisko 60% leśnictw wynika, że zdaniem leśniczych – celowe jest wprowadzanie do upraw olszy szarej (81%), świerka (78%), modrzewia (78%), dębu czerwonego (59%), czeremchy
amerykańskiej (57%), buka (52%), dębu szypułkowego (50%), dębu bezszypułkowego (46%), grochodrzewia
(46%), jarzębiny (44%), lipy drobnolistnej (18%), klonu jesionolistnego (9%). Ponadto pojedyncze osoby wskazują jeszcze na sens sadzenia kasztanowca, klonu jawora, grabu, klonu polnego, olszy czarnej, a z gatunków
podszytowych: karagany, ałyczy, aronii.
Najwięcej leśniczych widziało celowość sadzenia olszy szarej, podkreślając jej cechy fitomelioracyjne.
Przede wszystkim powinna być ona sadzona jednostkowo, poza więźbą, a jej udział winien wahać się od 0-5%.
Świerk winien być sadzony w formie kęp (18 odpowiedzi), ewentualnie w zmieszaniu drobnokępowym (6
odpowiedzi). Przede wszystkim sugerowano sadzenie tego gatunku na lepszym siedlisku w „dołkach”, czyli w
obniżeniach, z wykorzystaniem warunków siedliskowych. Spośród 26 respondentów, którzy podali udział procentowy tego gatunku, najwięcej leśniczych podało przedział do 5% (17), 6 wskazało na 10%, a trzech dalszych
widziało szansę na wprowadzenie aż 20% domieszki świerka.
Podobnie jak świerk, za uzasadnione uważa się sadzenie modrzewia (bez rozróżniania gatunku). Jednakże
zdania o wielkości jego procentowego udziału były bardziej zbieżne. Na 24 odpowiedzi, 20 leśniczych określiło
jego udział do 5%. Modrzew ich zdaniem winien być sadzony jednostkowo (50%) odpowiedzi, drobnokępowo
(24%) lub ewentualnie grupowo (15%). Według ich opinii modrzew winien być sadzony pojedynczo lub grupowo w sprzyjających warunkach.
Spośród trzech gatunków dębu, najwięcej „wskazań” miał dąb czerwony, który powinien być sadzony jednostkowo, drobnokępowo, kępowo lub grupowo – zdania były podzielone (po 4-6 wskazań). Były także sugestie, by sadzić go w 5% domieszce poza więźbą; sadzić kępowo w zmieszaniu z brzozą, albo też sadzić rzędowo.
Mniej więcej podobna ilość osób, około 50%, wymieniała jako celowe sadzenie w Puszczy dębów bezszypułkowego i szypułkowego. Z odpowiedzi wynika, że najlepiej sadzić te gatunki w formie drobnokępowej, kępowej
i grupowej. Brak wyraźnego uprzywilejowania dębu bezszypułkowego, który lepiej znosi uboższe siedliska
świadczyć może o braku rozróżniania tych gatunków i nie rozeznaniu się, co do ich wymagań glebowo-
161
wodnych. Z ankiety wynika, że w niektórych leśnictwach dąb może być sadzony nawet powyżej 20% składu
gatunkowego.
Buk (52% – wskazań) jest przez leśniczych wymieniany przed dębami: bezszypułkowym i szypułkowym i
może być sadzony jako gatunek biocenotyczny. Większość odpowiedzi wskazywało na możliwość jego udziału
gatunkowego do 5%, przy czym sadzić go się powinno (wg liczby odpowiedzi): kępowo, drobnokępowo i grupowo.
Wydawać by się mogło, że w warunkach puszczańskich, pewną rolę może odegrać grochodrzew, jednakże aż
29 respondentów nie widzi potrzeby sadzenia tego gatunku w Puszczy. Pozostali, wskazując na m.in. rolę biocenotyczną, sugerują sadzić robinię jednostkowo, rzadziej grupowo lub rzędowo. Zdaniem jej zwolenników robinia może być sadzona na skarpach lub poza więźbą.
Z gatunków podszytowych, obok już wymienionych, celowym jest sadzenie czeremchy amerykańskiej i jarzębiny, przy czym więcej wskazań padło na czeremchę. Jej udział w podszycie mógłby sięgać nawet do 80%,
przy czym najlepiej sadzić ten gatunek rzędowo. Poza tym winna być ona sadzona w remizach, rzędowo na
granicy lasu, a także poza więźbą. Jarzębina mogłaby być sadzona także poza więźbą lub rzędowo, względnie
kępowo, a jej udział w podszycie sięgać mógłby do 30%. Jeden z zaproponowanych składów podszytu był następujący „Olsz – 20%, Brz – 20%, Dbcz – 20%, Kl.jes. – 20%”. Z kolei drugi skrajny wniosek brzmiał "podszyt
– na ubogich siedliskach nie wprowadza się".
Z innych gatunków, mogących mieć znaczenie, wymieniono lipę drobnolistną (18%), którą sadzić można kępowo lub jednostkowo. Jedna osoba wskazała na celowość zakładania podsadzeń produkcyjnych, tam gdzie
"warunki na to pozwalają". Z kolei inny głos sugerował, by: „W odnowieniach należy dać wolną rękę przy
wprowadzaniu gatunków na poszczególnych wydzieleniach”.
162
Tab. 1. Ogólna charakterystyka nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Wyszczególnienie
Karwin
Międzychód
Potrzebowice
Krucz
Wronki
Oborniki
O.Parkowo
Sieraków
RAZEM
Powierzchnia ogólna (ha)
25 154,65
20 881,10
19 182,94
18 037,49
18 972,13
17 210,30
3 704,01
14 172,37
137 314,99
Powierzchnia lasów (ha)
24 582,28
20 487,39
18 410,90
17 383,79
18 375,65
16 534,45
3 576,30
13 744,8
133 095,56
127,91
0,00
0,00
1,24
0,00
78,62
4,41
65,91
278,09
3 466,80
5 974,15
4 508,74
2 911,24
11 939,30
6 761,17
1 191,00
8 467,58
45 219,98
527,37
393,71
772,04
653,70
596,48
675,85
127,71
427,57
4 174,43
Etat w użytkowaniu rębnym m sześc.
464 227,00
425 650,00
294 508,00
299 101,00
369 503,00
357 469,00
91 435,00
374 197,00
2 676 090,00
Etat w użytkowaniu przedrębnym m sześc.
523 000,00
374 000,00
280 003,00
340 004,00
320 006,00
330 011,00
59 711,00
300 500,00
2 527 235,00
Całkowity etat użytkowania
987 227,00
799 650,00
574 511,00
639 105,00
689 509,00
687 480,00
151 146,00
674 697,00
5 203 325,00
17 505,05
16 023,60
12 320,33
13 864,53
13 935,19
12 904,87
2 561,36
9 732,02
98 846,95
Powierzchnia rezerwatów przyrody (ha)
Powierzchnia lasów ochronnych (ha)
Powierzchnia gruntów nieleśnych (ha)
Etat cięć w użytkowaniu przedrębnym (ha)
163
Tab. 2. Podział LKP Puszcza Notecka na gospodarstwa, według obrębów (wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręb
Specjalne
Zrębowe
Przerębowo-zrębowe
Razem
Oborniki
382,74
3 653,58
1 624,01
5 660,33
Obrzycko
349,64
4 146,99
1 047,08
5 543,71
Kiszewo
339,7
4 132,8
382,7
4 855,2
4,41
2 969,19
456,21
3 429,81
370,95
7 513,97
Parkowo
Wronki
Bucharzewo-Wr
1 183,1
Ochronne
Przebudowy
9 068,02
2 280,55
6 389,49
0
8 670,04
Drawsko
71,11
6 236,26
455,95
6 763,32
Potrzebowice
38,57
10 377,83
742,24
11 158,64
Krucz
566,43
9 397,31
1 661,15
11 624,89
Lubasz
19,36
3 186,81
1 958,69
5 164,86
Karwin
689,53
6 267,7
617,52
7 574,75
265,17
2,91
Rapin
828,05
5 846,72
924,6
7 599,37
461,75
5,41
1 174,43
6 411,77
131,28
7 717,48
204,03
Miedzychód
496,18
3 022,88
295,4
3 814,46
3 287,77
74,81
Krobielewko
98,12
10 103,76
122,69
10 324,57
2 134,16
76,69
Lipki Wielkie
Bucharzewo-Sier.
Sieraków
Razem
4 188,31
838,98
100,99
5 903,33
1 160,39
1 119,53
832,35
1 614,03
1 245,06
2 916,39
1 789,18
115,7
12 730,43
92 110,07
12 948,67
117 789,17
9 302,45
1 395,05
164
Tab. 3. Zestawienie powierzchni leśnej w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka, wg pełnionej funkcji ochronnych (wg IV rewizji urządzania lasu)
Glebochronne Wodochronne
Potrzebowice
O. Potrzebowice
O. Drawsko
RAZEM
Wronki
O. Wronki
O. Bucharzewo
RAZEM
Sieraków
O. Sieraków
O. Bucharzewo Sier.
RAZEM
Międzychód
O. Międzychód
O. Krobielewko
RAZEM
Krucz
O. Krucz
O. Lubasz
RAZEM
Oborniki
O. Parkowo
O. Kiszewo
O. Oborniki
O. Obrzycko
Karwin
O. Karwin
O. Rąpin
O. Lipki Wielkie
Na stałych
pow. badawczych
W granicach
administracyjnych miast
2 020,61
2 226,6
4 247,21
123,19
134,93
258,12
2 857,8
7 922,94
10 780,74
1 116,94
23,59
1 140,53
256,03
3 981,09
4 237,12
1 931,88
1 709,59
3 641,36
2 535
1 839,03
4 374,03
872,08
151,51
1 023,59
316,02
316,02
187,71
187,71
1 161,33
490,95
845,48
354,84
22,27
618,26
938,82
94,2
460,63
609,43
1 288,06
1 628,72
444,98
647,57
1 321,45
Ostoje zwie- Uszkodzenia na
rząt chronio- skutek działalnych
ności przemysłu
Lasy wokół
uzdrowisk i
sanatorii
WDN
Lasy cenne
pod względem
przyrodniczym
3,41
3,41
Razem
Rezerwaty
4 508,74
18,03
11 939,3
232,97
104,54
337,51
239,06
12,42
239,06
12,42
53,96
11,95
65,41
1
3
2 067,95
1,24
1
4,41
1
291,36
1 189,89
1 622,53
3 060,27
2 044,97
78,62
2
115,53
474,63
52,95
945,8
1 146,6
1 374,4
127,91
4
47,78
24,98
72,76
3 770,88
2 203,23
5 974,11
38,56
3
729,26
81,28
291,72
482,06
30,69
385,29
24,4
2 726,32
5 806,67
21,84
347,35
3,98
165
Tab. 4. Zestawienie typów siedliskowych lasu na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręb
Bs
O. Międzychód
Bśw
Bw
Bb
BMśw
BMw
5 292,23
1 362,76
20,50
1 194,33
6,17
1 588,31
82,18
O. Krobielewko
2,80
11 252,63
O. Bucharzewo Sier.
0,76
6 275,31
6,53
291,94
7,02
1 256,51
9,07
19,77
5 484,72
860,79
4,04
6,52
8 608,57
1 839,44
19,20
O. Bucharzewo Wr.
8 197,84
299,17
O. Wronki
5 436,03
2 050,64
O. Sieraków
O. Drawsko
O. Potrzebowice
0,68
8 652,09
3,62
O. Lubasz
2 265,74
13,23
4,71
LMśw
LMw
LMb
Lśw
Lw
Ol
OlJ
292,20
157,04
2,09
14,38
26,18
26,54
11,77
10,91
92,49
17,26
1,92
3,98
0,59
1,41
6,82
3,99
272,24
64,08
0,80
2,96
5,99
38,77
9,87
1 461,01
76,07
2,10
1 262,14
149,24
238,27
148,41
172,43
41,21
12,04
27,97
415,56
64,27
2,15
25,74
1,32
9,27
2,89
739,39
253,27
6,56
3,25
13,48
143,50
15,48
19,22
109,24
29,46
6,48
1,69
2,78
6,44
67,57
Lł
Razem
%
7 205,69
5,62
2,82
12 594,13
9,82
9,59
8 366,09
6,53
5,92
4 907,70
3,83
29,14
6 670,84
5,20
5,42
11 027,62
8,60
8 539,96
6,66
8 961,76
6,99
11 539,41
9,00
101,28
1 226,00
147,20
3,43
467,71
198,76
1,32
671,04
93,09
14,29
57,77
1 075,67
358,69
14,97
436,30
424,36
1,39
199,02
273,96
21,99
31,08
5 116,40
3,99
O. Kiszewo
2 091,35
2 073,94
50,89
255,48
190,56
5,79
43,11
45,44
8,87
35,45
23,44
4 824,32
3,76
O. Oborniki
1 463,24
2 166,99
73,86
1 159,75
165,54
1,02
439,21
93,40
21,65
33,26
5 617,92
4,38
2 035,32
19,28
866,02
200,38
1,86
108,46
38,20
17,56
18,39
14,38
5 521,67
4,31
O. Krucz
2,41
44,95
BMb
O. Obrzycko
1,49
2 200,33
O. Parkowo
1,71
1 079,15
1 303,97
173,17
186,83
267,50
89,01
362,99
13,04
6,97
3 484,34
2,72
O. Karwin
6,01
4 853,03
2,38
2,08
2 122,13
100,13
4,09
472,90
151,14
4,81
33,53
5,23
83,08
2,29
7 842,83
6,12
35,14
4 205,95
1,30
6,89
2 356,46
27,58
3,38
924,18
220,38
10,13
97,78
20,15
138,62
18,59
8 066,53
6,29
433,04
6 338,96
945,54
18,26
1,00
94,72
40,48
44,57
1,88
3,06
7 921,51
6,18
507,92
83 989,11
34,08
16,09
25 757,97
1 155,17
50,06
8 334,95
2 533,62
61,10
3 149,57
1 242,92
700,08
447,77
228,31
128 208,72
100,00
0,39
65,51
0,03
0,01
20,09
0,90
0,04
6,50
1,98
0,05
2,46
0,97
0,54
0,35
0,18
100,00
O. Rąpin
O. Lipki Wielkie
RAZEM
%
166
Tab. 5. Zestawienie siedlisk Bs, Bśw i BM św na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręby LKP
Bs
%
O. Międzychód
Bśw
%
BMśw
%
Razem
%
5 292,23
6,30
1 362,76
5,29
6 654,99
6,04
O. Krobielewko
2,8
0,55
11 252,63
13,40
1 194,33
4,64
12 449,76
11,30
O. Bucharzewo Sier.
0,76
0,15
6 275,31
7,47
1 588,31
6,17
7 864,38
7,13
291,94
0,35
1 256,51
4,88
1 548,45
1,40
5 484,72
6,53
860,79
3,34
6 365,28
5,77
O. Sieraków
O. Drawsko
O. Potrzebowice
19,77
3,89
6,52
1,28
8 608,57
10,25
1 839,44
7,14
10 454,53
9,49
O. Bucharzewo Wr.
8 197,84
9,76
299,17
1,16
8 497,01
7,71
O. Wronki
5 436,03
6,47
2 050,64
7,96
7 486,67
6,79
8 652,09
10,30
1 226,00
4,76
9 878,77
8,96
2 265,74
2,70
1 075,67
4,18
3 341,41
3,03
O. Krucz
0,68
0,13
O. Lubasz
O. Kiszewo
2 091,35
2,49
2 073,94
8,05
4 165,29
3,78
O. Oborniki
1 463,24
1,74
2 166,99
8,41
3 630,23
3,29
O. Obrzycko
1,49
0,29
2 200,33
2,62
2 035,32
7,90
4 237,14
3,84
O. Parkowo
1,71
0,34
1 079,15
1,28
1 303,97
5,06
2 384,83
2,16
O. Karwin
6,01
1,18
4 853,03
5,78
2 122,13
8,24
6 981,17
6,33
O. Rąpin
35,14
6,92
4 205,95
5,01
2 356,46
9,15
6 597,55
5,98
O. Lipki Wielkie
433,04
85,27
6 338,96
7,55
945,54
3,67
7 717,54
7,00
OGÓŁEM
507,92
100
83 989,11
100
25 757,97
100
110 255,00
100
167
Tab. 6. Zestawienie siedlisk wilgotnych na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręby LKP
Bw
%
O. Międzychód
BMw
20,5
O. Krobielewko
O. Bucharzewo Sier.
6,53
19,16
O. Sieraków
7,02
20,60
O. Drawsko
O. Potrzebowice
%
Lw
LMw
%
1,77
26,18
2,11
157,04
6,20
6,17
0,53
0,59
0,05
17,26
82,18
7,11
5,99
0,48
64,08
9,07
0,79
144,24
11,65
4,04
0,35
0,00
19,2
O. Bucharzewo Wr.
1,66
19,22
0,00
O. Wronki
%
44,95
Ol
%
OlJ
%
Lł
%
Razem
26,54
3,79
11,77
2,63
0,68
1,41
0,20
6,82
1,52
2,82
1,24
35,07
0,55
2,53
38,77
5,54
9,87
2,20
9,59
4,20
217,01
3,42
76,07
3,00
238,27
34,03
148,41
33,14
5,92
2,59
629
41,21
1,63
15,48
2,21
0,00
29,14
12,76
89,87
1,42
5,42
2,37
144,05
2,27
5,79
0,09
582,75
9,20
514,73
8,12
1,55
64,27
2,54
29,46
4,21
6,48
1,45
0,00
1,32
0,05
1,69
0,24
2,78
0,62
3,89
109,24
8,82
253,27
10,00
6,44
0,92
67,57
15,09
O. Krucz
3,62
10,62
147,2
12,74
93,09
7,52
198,76
7,84
14,29
2,04
57,77
12,90
O. Lubasz
13,23
38,83
242,03
%
101,28
44,36
3,82
9,93
358,69
31,06
273,96
22,14
424,36
16,74
21,99
3,14
31,08
6,94
1 123,31
17,73
O. Kiszewo
50,89
4,41
45,44
3,67
190,56
7,52
8,87
1,27
35,45
7,92
23,44
10,27
354,65
5,60
O. Oborniki
73,86
6,39
93,4
7,54
165,54
6,53
0,00
21,65
4,84
33,26
14,57
387,71
6,12
O. Obrzycko
19,28
1,67
38,2
3,09
200,38
7,91
2,51
18,39
4,11
14,38
6,30
308,19
4,86
O. Parkowo
17,56
173,17
14,99
362,99
29,33
267,5
10,56
13,04
1,86
6,97
1,56
823,67
13,00
O. Karwin
2,38
6,98
100,13
8,67
5,23
0,42
151,14
5,97
83,08
11,87
2,29
0,51
344,25
5,43
O. Rąpin
1,30
3,81
27,58
2,39
20,15
1,63
220,38
8,70
138,62
19,80
18,59
4,15
426,62
6,73
18,26
1,58
0,00
40,48
1,60
44,57
6,37
1,88
0,42
108,25
1,71
O. Lipki Wielkie
OGÓŁEM
34,08
100
1 155,17
100
1 237,92
100
2 533,62
100
700,08
100
447,77
100
3,06
228,31
1,34
100
6 336,95
100
168
Tab. 7. Zestawienie siedlisk bagiennych na terenie LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręby LKP
Bb
%
BMb
%
O. Międzychód
O. Krobielewko
O. Bucharzewo Sier.
4,71
29,27
%
Razem
%
2,09
3,42
2,09
1,64
10,91
21,80
1,92
3,14
12,83
10,08
3,99
7,97
0,8
1,31
9,50
7,47
2,10
3,44
2,10
1,65
12,02
O. Sieraków
O. Drawsko
LMb
3,25
6,49
12,04
19,71
15,29
0,00
0,00
O. Bucharzewo Wr.
2,15
4,29
9,27
15,17
11,42
8,97
O. Wronki
2,89
5,77
6,56
10,74
9,45
7,43
3,43
6,85
1,32
2,16
7,16
5,63
14,97
29,91
1,39
2,27
16,36
12,86
O. Potrzebowice
O. Krucz
2,41
14,98
O. Lubasz
O. Kiszewo
5,79
9,48
5,79
4,55
O. Oborniki
1,02
1,67
1,02
0,80
O. Obrzycko
1,86
3,04
1,86
1,46
0,00
0,00
O. Parkowo
O. Karwin
2,08
12,93
4,09
8,17
4,81
7,87
10,98
8,63
O. Rąpin
6,89
42,82
3,38
6,75
10,13
16,58
20,40
16,02
1
2,00
1,00
0,79
O. Lipki Wielkie
OGÓŁEM
16,09
100
50,06
100
61,10
100
127,25
100
Tab. 8. Zestawienie siedlisk najżyźniejszych (Lśw i LMśw.) na terenie LKP Puszcza Notecka
(wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręby LKP
LMśw
%
Lśw
%
Razem
%
O. Międzychód
292,20
3,51
14,38
0,46
306,58
2,67
O. Krobielewko
92,49
1,11
3,98
0,13
96,47
0,84
272,24
3,27
2,96
0,09
347,56
2,40
O. Sieraków
1 461,01
17,52
1 262,14
40,06
2 893,20
23,71
O. Drawsko
172,43
2,07
27,97
0,89
200,40
1,74
O. Potrzebowice
415,56
4,99
13,48
0,43
429,04
3,74
25,74
0,31
25,74
0,22
O. Wronki
739,39
8,87
143,50
4,56
882,89
7,69
O. Krucz
467,71
5,61
671,04
21,31
1 138,75
9,92
O. Lubasz
436,30
5,23
199,02
6,32
635,32
5,53
O. Kiszewo
255,48
3,07
43,11
1,37
298,59
2,60
O. Oborniki
1159,75
13,91
439,21
13,95
1 598,96
13,92
O. Obrzycko
866,02
10,39
108,46
3,44
974,48
8,49
O. Parkowo
186,83
2,24
89,01
2,83
275,84
2,40
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Wr.
O. Karwin
472,90
5,67
33,53
1,06
506,43
4,41
O. Rąpin
924,18
11,09
97,78
3,10
1 021,96
8,90
94,72
1,14
94,72
0,82
O. Lipki Wielkie
RAZEM
8 334,95
100
3 149,57
100
11 484,52
100
169
170
Tab. 9. Zestawienie zmian procentowego udziału grup siedliskowych typów lasu w Puszczy Noteckiej w latach 1969-2006
Grupy typów siedliskowych lasu
Lata
1969
1995
2006
92,72
90,36
85,82
Bagienne
0,03
0,04
0,1
Wilgotne
4,15
4,99
4,96
Zyzne
3,1
4,61
9,12
Borowe
Razem
100
100
100
Tab. 10. Występujące gleby, według typów w LKP Puszcza Notecka (%)
Typ gleb
Krucz
Potrzebowice
Wronki
Miedzychód
Oborniki
Sieraków
Karwin
o. Parkowo
bielicowe (B)
68,24
34,57
81
50,89
36,51
43
29,69
47
rdzawe (RD)
płowe (P)
brunatne (BR)
murszowate (MR)
czarne ziemie (CZ)
murszowe (M)
arenosole (AR)
gruntowo-glejowe (G)
opadowo-glejowe (OG)
deluwialne (D)
kulturoziemne (AK)
torfowe (T)
18,65
1,51
5,44
1,67
2,1
61,22
0,04
0,06
0,27
0,03
0,97
1,93
0,23
12
38,65
36
4
3
1
1,79
1,7
4,12
4
1
64,41
0,26
0,07
1,94
0,03
0,18
0,85
0,19
28
1,02
1,15
50,78
1,95
3,1
2,04
3
3
1
0,05
0,89
1,08
1
0,36
pozostałe
0,06
0,27
0,11
2,39
0,24
7
4,8
1,5
3
13
6
1
1
1
171
Tab. 11. Zestawienie powierzchni zajmowanych przez gatunki panujące wg nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Gatunek
So
Nadleśnictwo
Sieraków
Karwin
Potrzebowice
Krucz
Wronki
Oborniki
Międzychód
11 297,35
22 638,5
16 928,2
14 807,34
16 960,7
17 698,84
RAZEM
%
19 218,23
119 549,15
92,75
Md
59,91
11,42
153,15
55,24
4,61
20,9
24,31
329,54
0,26
Sw
68,28
74,22
87,2
215,02
86,07
180,83
52,5
764,12
0,59
Bk
261,84
162,97
177,27
15,71
17,93
Db
505,85
192,82
144,26
542,95
180,61
498,93
Js
36,62
3,26
0,39
83,46
26,06
82,46
Gb
16,86
7,15
0,49
30,69
Brz
439,18
339,69
503,27
567,83
250,61
561,68
Ol
526,66
370,51
96,1
282,53
202,88
411,63
5,04
14,25
3,66
2,95
15,12
Olsz
0,52
Tp
1,47
0,01
Kl
0,63
1,01
Jw.
4,17
2,84
Os
0,69
Dg
4,8
4,2
Lp
1,67
8,85
Ak
42,83
11,58
Wz
0,06
1,15
Wb
4,79
Razem
13 273,49
5,59
1,99
62,1
2,06
1,39
8,45
10,53
1,92
1,07
233,69
0,18
73,09
0,06
263,59
2 925,85
2,27
164,13
2 054,44
1,59
19,81
0,01
0,42
29,22
0,02
17,94
0,01
1,44
7,01
2,82
5,74
1,49
17 921,96
16 789,75
17 738,06
19 543,58
22,55
0,02
1,52
13,34
0,01
2,61
16,12
0,01
4,94
59,35
0,05
0,55
7,44
0,01
9,57
0,01
4,78
23 830,87
0,5
1,65
17,9
14,24
637,71
2 127,52
19 799,82
128 897,53
100
172
Tab. 12. Wykaz Gospodarczych Drzewostanów Nasiennych, wg obrębów (wg IV rewizji urządzania lasu)
Gatunek Oborniki
Lubasz
Krucz
Sieraków
Wronki
Kiszewo
Rapin
Krobielewko
Karwin
So
349,15
173,64
129,22
93,81
131,23
121,33
96,96
101,09
90,88
Db
14,69
41,72
66,32
14,71
Bk
1,03
1,92
40,57
Sw
17,09
Ol cz
76,07
1,13
32,88
14,2
0,69
Lipki
Parkowo
Wielkie
15,15
9,11
Bucharzewo
Wr.
Razem
%
0
1 530,07
85,4
145,43
8,1
43,52
2,4
19,7
1,1
19,65
1,1
21,45
1,2
4,64
0,3
2,82
0,2
2,68
0,1
1,64
0,1
7,99
2,15
2,37
1,14
7,67
1,19
2,76
2,82
Lp
2,68
Soc
%
44,56
Bucharzewo
Sier.
13,76
Dg
Razem
50,79
Potrzebowice
2,61
12,86
Brz
Md
Miedzy- ObrzycDrawsko
chód
ko
1,64
365,56
232,45
214,12
164,00
20,4
13,0
12,0
9,2
136,2
7,6
121,33
107,63
101,09
90,88
76,07
55,19
46,93
34,02
21,87
15,15
9,11
0
6,8
6,0
5,6
5,1
4,2
3,1
2,6
1,9
1,2
0,8
0,5
0,0
1 791,60
100,0
100
173
Tab. 13. Wykaz drzew doborowych (matecznych) rosnących na terenie LKP Puszcza Notecka
Drzewa doborowe
O. Drawsko
O. Drawsko
O. Potrzebowice
O. Karwin
O. Karwin
O. Karwin
O. Karwin
O. Rapin
O. Rapin
O. Rapin
O. Rapin
O. Rapin
O. Rapin
O. Rapin
O. Rapin
O. Lubasz
O. Oborniki
O. Oborniki
O. Oborniki
O. Oborniki
O. Oborniki
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
Gatunek
Numer
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
5051
5152
5055
5058
5059
5060
5061
5062
5063
5064
5065
5066
5067
5068
5069
5070
5073
5074
5075
5071
5072
5043
5044
Oddz.
21g
21g
69l
44f
44f
44f
44f
170o
170o
170o
170o
170o
170o
170o
262c
161l
770a
770a
770a
835f
835f
4d
21f
Rok uznania
1987
1987
1987
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
Drzewa doborowe
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Bucharzewo Sier.
O. Sieraków
O. Sieraków
O. Sieraków
O. Sieraków
Gatunek
Numer
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
So
Dg
Dg
Dg
Dg
5045
5046
5047
5048
5034
5035
5036
5037
5042
5038
5039
5040
5041
5049
5050
5076
5077
5078
3739
3740
3741
3742
Oddz.
13a
13a
13a
20a
306c
306c
306c
306c
61g
308a
307c
308c
254i
195c
195c
330g
143a
143a
25m
25m
25m
25m
Rok uznania
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1992
1987
1987
1987
1987
174
Tab. 14. Porównanie proponowanych składów gatunkowych upraw na siedliskach Bśw i BMśw dla poszczególnych gospodarczych typów drzewostanów (GTD), wg IV rewizji ul dla LKP Puszcza Notecka
Wronki
TSL
Bśw
BMśw1
BMśw2
GTD
So
So
Db-So
Orientacyjny skład gatunkowy upraw w %
So 90, Brz i inne 10
So 80, Db, Brz, Bk i inne 20
So 70, Db 20, Bk, Św, Md i inne 10
Krucz
Bśw
BMśw1
BMśw2
So
So
Db-So
So 80, Db, Brz i inne 20
So 70, Db 20, Bk, Md i inne 10
Ib na piaskach wydmowych
Id
Bśw
BMśw1,2
BMśw1
BMśw 1,2
So
So
Bk-So
Db-So
So 80, Brz, Db i inne 20
So 70, Bk 20, Db i inne 10
So 70, Db 20, Bk, Św, Brz i inne 10
na piaskach eolicznych i wydmach
pd cz. obr. Bucharzewo (wokół jezior)
pozostałe
Międzychód
Bśw
BMśw
BMśw
BMśw
So
So
Db-So
Bk-So
So80, Brz, Db, inne 20
So80, Db, inne 20
So70, Db, inne 30
So70,Bk, inne 30
Potrzebowice
Bśw
BMśw1
BMśw2
So
So
Db-So
So 80, Brz, inne 20
So 80, Db, Bk, Brz i inne 20
So 70, Db 20, 10 Bk, Md i inne
Karwin
Bśw
BMśw1
BMśw2
So
So
Db-So
So 80, Brz, inne 20
So 80, Db i inne 20
So 70, Db 20, 10 Bk, i inne
Oborniki
Bśw
BMśw1
BMśw2
So
So
So
So 80, Brz, Dbc, Św i inne 20
So 80, Db, Bk, Md, Brz i inne 20
So 70, Db 20, Bk, Md, Lp, Jw., Brz i inne 10
Durowo
Bśw
BMśw1
BMśw2
So
So
Db-So
So 80, Db, Brz i inne 20
So 70, Db 20, Md i inne 10
Sieraków
Tab. 15. Wyłączone Drzewostany Nasienne (WDN) na terenie LKP Puszcza Notecka (w ha)
Obręb
O. Sieraków
Gatunek
So
Św
Bk
Oddział
12,42
73c
O. Krucz
3,71
88s
O. Krucz
8,82
89g
O. Krucz
6,27
119a
O. Krucz
10,64
191c
O. Krucz
3,22
192c
21,84
539d
O. Kiszewo
O. Lubasz
3
O. Krucz
Razem
75j
5,9
66,92
3
5,9
15g
175
176
Tab. 16. Przyjęte w IV rewizji wieki rębności dla poszczególnych gatunków drzew w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
Gatunek
Nadleśnictwo
Wronki
Międzychód
Sieraków
Potrzebowice
Krucz
140
140
140
120
120
100
140
140
140
140
140
140
100
120 (S)
100
100
120
100
110
100
80
80
100
80
80
100
100
60
80
110
60
80
80
80
80
80
80
100
40
60
60
40
80
60
40
40
60
60
40
40
40
40
Db
Js
Wz
Bk
120
So
100
Md
Brz
Św
Dg
Ol
Gb
Jw
Kl
Ak
Lp
Olsz
Ol odr.
Os
Tp
Wb
Sob
Jd
100
60
80
100
80
40
60
60
40
100
110**
100
80
80
80
80
80
80
80
80
80
60
60
60
40
40
40
Karwin
140
120
120
100
(110-Ka)
100
100
80
80
80
80
80
80
80
80
60
60
40
40
Oborniki
O. Parkowo
140
140
110
140
140
140
110
100
100
100
80
80
100
80
80
80
100
80
80
100
80
80
100
100
80
brak
40
60
60
40
40
80
80
40
60
60
40
40
40
100
177
Tab. 17. Rozmiar produkcji szkółkarskiej w produkcji polowej w nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
w 2006 r. (w tys. szt.)
Gatunek
Nadleśnictwo
Sieraków
Oborniki
Międzychód
Karwin
Krucz
Wronki
Potrzebowice
Razem
%
63,1
So
480
1 543
1 537
947
2 037
1 889
1 271
9 704
Sw
Md
Dg
Brz
Olcz
Olsz
Bk
Dbsz
Dbbsz
Dbcz
Jrz
Czm
Kl
Lp
Gb
Lig
JB
Jrzs
Gł
Jw.
Der.b
Jd
Ksz
Tar
Zyw.Z
Wz.S
IDRI
IKRL
28
15
5
230
113
92
3
50
26
7
302
33
196
7
15
40
264
324
213
24
392
207
17
264
29
138
82
1
54
105
55
84
124
161
97
3
10
28
3
12
206
11
2
200
12
155
20
121
120
5
10
25
5
3
2
3
3
2
12
41
9
10
3
3
23
7
36
77
6
50
737
36
7
1 458
240
476
821
754
613
5
64
3
7
95
12
5
23
3
14
12
12
4
12
4
9
33
16
194
Razem
996
2 603
2 549
1 690
90
3
20
7
6
7
2
18
3
7
4
2
3
250
84
73
1
1
3
11
4
6
1
28
3 028
2 791
1 716
15373
4,8
0,2
0,05
9,5
1,6
3,1
5,3
4,9
4
0,4
0,05
0,6
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
1,3
100
Tab. 18. Powierzchnia szkółek leśnych w nadleśnictwach
Nadleśnictw
Karwin
Sieraków
Międzychód
Wronki
Krucz
Potrzebowice
Oborniki
Razem
Pow. zredukowana (ha)
5,89
6,07
5,87
6,01
5,18
8,01
7,09
44,12
178
Tab. 19. Zestawienie zasobności LKP PN wg dyrekcji
RDLP
Piła
Szczecin
Poznań
Razem
Zasobność (m. sześc.)
9 460 922
9 441 160
8 217 803
27 119 885
%
34,89
34,81
30,30
100
Tab. 20. Zestawienie zasobności LKP PN wg nadleśnictw
Nadleśnictwo
Karwin
Oborniki
Międzychód
Wronki
Sieraków
Krucz
Potrzebowice
Razem
Zasobność (m. sześc.)
4 984 000
4 574 618
4 457 160
3 717 170
3 643 185
3 366 056
2 377 696
27 119 885
Tab. 21. Zestawienie zasobności wg obrębów LKP
%
18,37
16,87
16,44
13,71
13,43
12,41
8,77
100
Obręb
Krobielewko
Krucz
Bucharzewo Sier.
Wronki
Karwin
Międzychód
Rąpin
Bucharzewo Wr.
Sieraków
Lipki Wielkie
Oborniki
Obrzycko
Drawsko
Kiszewo
Potrzebowice
Lubasz
Parkowo
Razem
Zasobność (m sześc.)
2 679 630
2 242 155
2 125 711
2 014 092
1 887 000
1 777 530
1 769 000
1 703 078
1 517 474
1 328 000
1 315 891
1 297 933
1 242 324
1 213 861
1 135 372
1 123 901
746 933
27 119 885
%
9,87
8,27
7,84
7,43
6,96
6,55
6,52
6,28
5,60
4,90
4,85
4,79
4,58
4,48
4,19
4,14
2,75
100
179
Tab. 22. Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych wg obrębów nadleśnictw LKP Puszcza Notecka (wg IV rewizji urządzania lasu)
Obręb
Wskaźnik
Bucharzewo
Wr.
Wronki
Krucz
Lubasz
Karwin
Rąpin
Lipki
Wielkie
Bucharzewo
Sier.
Sieraków
Potrzebowice
Drawsko
Kiszewo
Oborniki
Obrzycko
Parkowo
Międzychód
Krobielewko
Przeciętna zasobność drzewostanów na 1 ha w podklasach wieku
II a
49
66
68
76
70
100
54
65
145
63
49
82
103
78
98
104
64
II b
117
171
138
173
189
180
133
120
232
132
114
199
200
196
197
141
92
III a
169
220
205
222
254
254
208
249
278
199
187
262
260
259
252
247
217
III b
192
245
212
241
264
294
249
313
330
220
225
292
262
277
250
283
288
IV a
231
253
220
275
305
277
265
274
390
222
230
304
293
302
286
280
259
IV b
240
274
240
252
311
332
277
292
375
239
239
312
295
298
320
282
273
Va
243
279
244
270
310
323
256
311
403
236
243
303
299
300
341
318
278
Vb
256
295
230
285
322
324
259
364
409
241
242
306
312
274
323
300
257
VI
293
297
257
337
318
326
285
327
389
245
249
325
309
309
306
368
277
VII i
starsze
218
308
266
346
386
303
384
390
208
250
257
302
352
316
380
292
350
417
168
224
259
339
156
199
154
389
251
308
102
309
102
216
247
213
VIII i
starsze
KO
162
KDO
183
232
222
89
194
219
377
342
194
229
331
325
186
200
220
138
179
171
250
233
234
Drzewostany o bud. przerębowej
Przeciętna
zasobność
na ha
199
224
241
219
168
254
186
Zapas na
1.703.078 2.014.092 2.242.155 1.123.901 1.887.000 1.769.000 1.328.000 2.125.711 1.517.474 1.135.372 1.242.324 1.213.861 1.315.891 1.297.933
pow. leśnej
746.933 1.777.530 2.679.630
180
Tab. 23. Powierzchnia leśna obrębów leśnych wg podziału na klasy wieku drzewostanów (wg IV rewizji urządzania lasu)
Podklasa
wieku\
obręb
Bucharzewo Wr.
Wronki
Krucz
Lubasz
Karwin
Rąpin
Lipki
Wielkie
Potrzebowice
Drawsko
Kiszewo
Oborniki
Obrzycko
Bucharzewo
Sier.
Sieraków
Krobielewko
Międzychód
Ia
565,15
759,86
441,98
283,62
359,37
474,18
576,8
1 974,01
506,84
482,36
400,04
407,01
355,31
231,88
508,53
265,83
Ib
321,85
259,83
382,33
206,15
397,7
870,14
957,35
3 793,2
265,44
141,7
312,46
299,51
257,98
278,16
515,31
285,55
II a
380,38
363,52
773,52
302,41
496,79
640,5
674,1
300,52
399,91
176,51
309,32
349,01
316,25
210,82
574,36
328,53
II b
278,94
294,64
482,73
262,06
529,73
666,26
990,53
386,26
482,01
160,47
461,17
495,64
233,89
249,67
940,85
363,06
III a
284,26
634,37
1 054,94
455,15
1 429,57
1 443,96
1 261,37
527,07
562,5
336,34
613,62
408,65
321,99
464,32
2 250,45
783,26
III b
184,6
582,71
1 507,06
276,7
673,74
921,79
409,39
477,78
549,1
420,68
512,15
482,28
294,26
453,09
276,59
550,54
IV a
1 917,6
1 460,09
4 083,5
911,29
465,78
803,37
1 240,87
346,7
371,6
1 652,04
1 555,17
1 403,82
333,81
509,13
3 401,16
1 095,52
IV b
4 011,67
3 708,8
2 528,55
2 810,16
618,59
693,81
4 987,14
786,29
2 381,11
2 532,19
877,35
1 551,65
2 267
749,2
595,69
787,5
Va
288,82
519,32
769,08
454,43
637,68
530,46
263,75
279,32
278,49
376,61
419,42
462,34
679,52
523,5
553,53
525,08
Vb
160,03
223,64
626,31
234,73
351,77
425,47
401,66
351,25
295,14
363,02
131,2
161,04
271,05
292,65
702,97
245,05
VI
141,68
105,65
304,09
47,08
113,63
251,57
384,09
47,61
111,34
57,48
126,14
88,88
76,73
403,91
391,25
154,75
4,98
36,94
72,3
27,89
45,83
26,66
1,84
24,13
14,74
37,37
121,33
21,14
150,88
30,41
43,09
5,12
47,92
5,27
1,29
29,06
206,37
3,63
3,3
VII i starsze
VIII i starsze
2,19
KO
12,39
KDO
Razem
151,3
12,92
8 539,96
8 961,76
11 539,41
101,66
13,2
68,73
88,85
2,42
13,87
14,18
1,58
5 116,4
7 738,15
7 980,31
7 784,68
11 027,98
6 670,84
12,7
26,83
51,83
11,08
19,22
2,8
4 824,32
5 617,92
5 521,64
12,68
8 183,25
4 821,27
12 535,42
7 177,04
181
Tab. 24. (1) Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (wg IV rewizji urządzania lasu)
Wskaźnik\obręb
Przeciętny wiek
Krucz
60
Lubasz
61
Bucha
rzewo WronWr.
ki
62
61
Karwin
Rąpin
Lipki
Wielkie
59
54
50
Przeciętny przyrost drzewostanów na ha
3,24
3,57
3,2
3,69
Bieżący roczny przyrost
drzewostanów na 1 ha –
tablicowy
5,36
5,51
5,04
5,53
6,54
6,49
Bieżący roczny przyrost
drzewostanów na 1 ha –
zredukowany
4,04
4,13
3,78
4,15
6,54
Przeciętna miąższość użytków rębnych na 1 ha
0,9
1,2
1,49
1,58
Przeciętna miąższość użytków przedrębnych na 1 ha
1,99
2,59
2,22
2,45
Przeciętny przyrost całkowitej produkcji
5,23
6,16
5,42
6,14
Przyrost bieżący użyteczny
4,79
4,29
7,11
6,53
Spodziewany przyrost
bieżący użyteczny
4,41
3,95
Powierzchnia cięć pielęgnacyjnych
Wydajność z 1 ha cięć
pielęgnacyjnych
109
19,3
107,6
23,4
Potrze
bowi- Draw- Ki- Obor- Obrzy Parce
sko szewo niki
cko
kowo
38
59
59
55
57
53
Międzychód
62
Bucha
KroSiera- rzewo
bieków
Sier
lewko
58
67
67
2,73
3,15
4,25
4,21
4,11
4,06
5,49
4,5
5,09
6,09
6,5
6,3
6,61
5,66
6,63
5,62
6,49
5,49
3,37
3,82
4,57
4,88
4,73
4,96
5,66
4,87
5,03
1,41
1,76
2,11
1,02
1,68
2,32
1,6
1,65
1,86
1,01
2,61
1,73
2,39
2,02
1,75
1,1
2,07
2,34
1,92
2,33
1,42
2,65
2,29
2,50
3,83
5,22
6,59
6,13
6,34
5,48
8,3
8,28
5,56
3,02
5,55
6,66
7,12
7,28
6,48
2,12
4,19
3,69
4,29
3,7
92
90
52,6
21,1
24,4
22,67
100,3
23,57
102,8
22,2
99,4
96
94,2
10
22,2
23,3
182
Tab. 25. (2) Porównanie wskaźników stanu zasobów drzewnych (wg IV rewizji urządzania lasu)
Wskaźnik\obręb
Bucharzewo
Wr.
Wronki
Krucz
Lubasz
Karwin
Rąpin
Lipki
Wielkie
Bucharzewo
Sier.
Sieraków
Potrzebowice
Drawsko
Kiszewo
Oborniki
Obrzycko
Parkowo
Międzychód
Krobielewko
Przeciętna zasobność drzewostanów na 1 ha w podklasach wieku
II a
49
66
68
76
70
100
54
65
145
63
49
82
103
78
98
104
64
II b
117
171
138
173
189
180
133
120
232
132
114
199
200
196
197
141
92
III a
169
220
205
222
254
254
208
249
278
199
187
262
260
259
252
247
217
III b
192
245
212
241
264
294
249
313
330
220
225
292
262
277
250
283
288
IV a
231
253
220
275
305
277
265
274
390
222
230
304
293
302
286
280
259
IV b
240
274
240
252
311
332
277
292
375
239
239
312
295
298
320
282
273
Va
243
279
244
270
310
323
256
311
403
236
243
303
299
300
341
318
278
Vb
256
295
230
285
322
324
259
364
409
241
242
306
312
274
323
300
257
VI
293
297
257
337
318
326
285
327
389
245
249
325
309
309
306
368
277
VII i starsze
218
308
266
346
386
303
384
390
208
250
257
302
352
316
380
292
350
417
168
224
156
199
186
154
389
251
138
179
171
186
250
233
234
216
247
213
746.933
1.777,55
2.679,82
VIII i starsze
KO
162
183
222
89
224
194
219
KDO
Przeciętna zasobność na ha
Zapas na pow.
leśnej
Przeciętny wiek
Przeciętna zasobność na ha
199
232
377
342
194
229
331
259
339
308
102
241
219
168
254
309
102
325
200
220
1.703.078 2.014.092 2.242.155 1.123.901 1.887.000 1.769.000 1.328.000 2.125.711 1.517.464 1.135.372 1.242.324 1.213.861 1.315.891 1.297.933
62
61
60
61
59
54
50
199
224
194
219
241
219
168
254
309
38
59
59
55
57
53
62
58
102
186
250
233
234
216
247
213
183
Tab. 26. Zestawienie powierzchni LKP Puszcza Notecka,
wg dyrekcji regionalnych Lasów Państwowych
RDLP
Pow. (ha)
Tab. 28. Zestawienie obrębów leśnych wchodzących
w skład nadleśnictw LKP Puszcza Notecka
%
Obręby
Pow. (ha)
Piła
56230,56
41
Parkowo
3 704,01
Szczecin
46035,75
33,5
Kiszewo
5 150,22
Poznań
35086,68
25,5
Sieraków
5 261,54
Lubasz
5 599,95
Obrzycko
6 026,94
Oborniki
6 033,14
Drawsko
7 381,95
Międzychód
7 673,91
Lipki Wielkie
8 301,73
Razem
137352,99
100
Tab. 27. Zestawienie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka wg
zajmowanej powierzchni
Nadleśnictwo
Pow. (ha)
Sieraków
14 172,37
Karwin
8 352,65
Krucz
18 037,49
Rąpin
8 500,27
Wronki
19 010,13
Bucharzewo Sier.
8 910,83
Potrzebowice
19 182,94
Bucharzewo Wron.
9 144,65
Miedzychód
20 881,1
Wronki
9 865,48
Oborniki
20 914,31
Potrzebwice
11 800,99
Karwin
25 154,65
Krucz
12 437,54
Krobielewko
13 207,19
Razem
137 353
Razem
137 353
184
Tab. 29. Zestawienie leśnictw wchodzących w skład nadleśnictw LKP Puszcza Notecka, wg powierzchni
Leśnictwo
Objezierze
Wilcze Doły
Drezdenko
Goraj
Daniele
Sycyn
Mycin
Żurawiniec
Rożnowo
Oborniki
Nowołoskoniec
Ciszkowo
Niemieczkowo
Ludomy
Prusim
Marylówka
Lawica
Pilka
Tuchola
Wełna
Kiszewko
Kłodzisko
Wypalanki
Podlesie
Kaczeniec
Przecznik
Kamiennik
Chraplewo
Chojno
Kwiejce
Nadleśnictwo
Oborniki
Karwin
Karwin
Krucz
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Krucz
Oborniki
Oborniki
Sieraków
Oborniki
Sieraków
Oborniki
Sieraków
Oborniki
Oborniki
Wronki
Oborniki
Oborniki
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Oborniki
Wronki
Potrzebowice
Pow. (ha)
636,45
746,66
838,21
858,17
952,05
1 010,47
1 039,48
1 056,11
1 063,3
1 083,8
1 085,35
1 092,32
1 124,76
1 138,32
1 190,84
1 192,48
1 253,7
1 263,58
1 291,88
1 302,11
1 304,1
1 318,96
1 325,11
1 328,53
1 419,9
1 423,92
1 439,69
1 455,27
1 499,22
1 501,93
Leśnictwo
Nadleśnictwo
Pow. (ha)
Osina
Samita
Gogolice
Stary Mlyn
Pustelnia
Smolarnia
Dębogóra
Obrzycko
Dziewanna
Gościnowo
Lubowo
Kruczlas
Gospódka
Łężno
Rosko
Ustronie
Marylec
Grotów
Puszcza
Odyniec
Potrzebowice
Wronki
Wronki
Sieraków
Wronki
Wronki
Wronki
Oborniki
Potrzebowice
Karwin
Wronki
Krucz
Sieraków
Potrzebowice
Potrzebowice
Karwin
Potrzebowice
Karwin
Karwin
Karwin
1 517,51
1 518,45
1 518,58
1 525,12
1 525,64
1 533,32
1 549,44
1 553,04
1 554,83
1 572,42
1 575,13
1 578,6
1 595,81
1 596,51
1 606,83
1 631,94
1 636,59
1 650,79
1 653,72
1 659,13
Murzynowo
Karwin
1 672,59
Zawada
Potrzebowice
1 675,44
Lipki Wielkie
Karwin
1 685,3
Smolnica
Wronki
1 688,4
Sosnówka
Karwin
1 694,82
Solecko
Karwin
1 701,63
Kościelec
Karwin
1 715,95
Lubiatów
Karwin
1 715,97
185
Leśnictwo
Kalinówek
Gniewomierz
Irena
Biala
Jasionna
Klempicz
Bucharzewo
Czapliniec
Bukowo
Lutyniec
Garncarskibród
Mokrz
Pokraczyn
Miały
Przedlesie
Lichwin
Tarnowiec
Smolary
Sowia Góra
Annogóra
Kukułka
Kamien
Mężyk
Nowy Dwór
Leszczyny
Nadziejewki
Zamyślin
Zawarcie
Razem
Nadleśnictwo
Karwin
Krucz
Karwin
Krucz
Wronki
Krucz
Sieraków
Sieraków
Karwin
Wronki
Krucz
Wronki
Krucz
Potrzebowice
Międzychód
Sieraków
Krucz
Krucz
Międzychód
Krucz
Sieraków
Międzychód
Potrzebowice
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Pow. (ha)
1 717,7
1 721,75
1 726,94
1 727,47
1 729,71
1 734,03
1 742,06
1 745,84
1 770,88
1 773,78
1 775,26
1 779,5
1 811,98
1 833,51
1 865,14
1 873,72
1 900,41
1 913,22
1 916,29
1 924,28
1 953,4
1 970,55
1 976,28
2 431,45
2 517,26
2 718,06
2 719,9
2 820,52
137 353
Tab. 30. Zestawienie powierzchni leśnictw leżących po południowej stronie rzeki Warty
Leśnictwo
Smolnica-Wr. (leśnictwo obejmuje
teren po obu stronach Warty)
Objezierze-O
Daniele-O
Sycyn-O
Zurawiniec-O
Niemieczkowo-O
Prusim-S
Ławica-S
Tuchola-S
Kłodzisko-W
Stary Młyn-S
Razem
Pow. (ha)
450
636,45
952,05
1 010,47
1 056,11
1 124,76
1 190,84
1 253,7
1 291,88
1 318,96
1 525,12
11 810,34
186
Tab. 31. Liczba kompleksów leśnych w nadleśnictwach LKP
Puszcza Notecka
Nadleśnictwo
Tab. 32. Powierzchnia lasów niepaństwowych nadzorowanych
w poszczególnych nadleśnictwach LKP Puszcza Notecka
Liczba kompleksów leśnych
Nadleśnictwo
Powierzchnia (ha)
Miedzychód
40
Karwin
97
Wronki
48
Wronki
465
Karwin
62
Miedzychód
600
Sieraków
73
Sieraków
1 002
Potrzebowice
77
Oborniki
1094
Krucz
88
Krucz
1463
Oborniki
112
Potrzebowice
3 175
Razem
500
Razem
7 896
187
Tab. 33. Wykaz pożarów lasu na terenie nadleśnictw LKP PN w latach 2000-2006
Nadleśnictwo
Liczba pożarów
Średnia liczba pożarów
w roku
Powierzchnia objęta
pożarem (ha)
Średnia powierzchnia
pożaru
Wskaźnik liczby pożarów do
powierzchni nadleśnictwa (ha)
1 012
Karwin
174
24,85
35,29
0,2
Oborniki*
162
32,4
27,14
0,17
63
9
18,87
0,3
Potrzebowice
645
2 131
Międzychód
46
6,57
2,2
0,05
3 178
Wronki
44
6,28
18,68
0,42
3 027
Krucz
32
4,57
5,48
0,17
3 947
Sieraków
22
3,14
7,37
0,33
4 513
115,03
0,22
1 597
Razem
543
86
*Dla Nadleśnictwa Oborniki dane za lata 2001-2005
Tab. 34. Powierzchnia objęta pożarem w poszczególnych nadleśnictwach LKP w latach 2000-2006
Nadleśnictwo
Rok
Razem
%
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Wronki
0,03
0,11
0,09
5,14
9,49
0,85
2,97
18,68
16,3
Oborniki
b.d.
2,76
8,34
5
8,93
2,11
b.d.
27,14
23,6
Międzychód
0,7
0,1
0,5
0,49
0,05
0,26
0,1
2,2
1,9
Sieraków
0,06
0
0,86
4,01
2,01
0,4
0,03
7,37
6,4
Potrzebowice
0,72
0
0,05
3,84
4,21
0,34
9,71
18,87
16,4
Krucz
1,33
0,17
0,17
2,78
0,1
0,4
0,53
5,48
4,7
Karwin
3,71
2,35
4,03
15,95
6,06
1,06
2,13
35,29
30,7
Razem
6,55
5,49
14,04
37,21
30,85
5,42
15,47
115,03
100
188
Tab. 36. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka
Nadleśnictwo Sieraków
Nadleśnictwo Karwin
Rok
Leśnictwo
2000
liczba/
pow.
2001
liczba/
pow.
2002
liczba/
pow.
Ustronie
Grotów
2003
liczba/
pow.
Leśnictwo
4/0,09
Irena
8/2,26
Wilcze Doły
1/3,25
0
0
0
1
Bucharzewo
1/0,04
0
0
2/0,07
0
0
1/0,002
4
1/0,01
Lichwin
1/0,02
0
1/0,01
1/0,35
1/0,01
1/0,05
0
5
3/0,07
Kukułka
0
0
0
1/0,01
0
1/0,34
1/0,01
3
4/1,03
Czapliniec
0
0
1/0,05
0
1/2,0
1/0,006
0
3
1/0,05
Tuchola
0
0
1/0,8
0
0
0
1/0,02
2
6/0,06
1/0,01
Ławica
0
0
0
1/0,001
0
1/0,0
0
2
3/0,03
1/0,12
2/0,03
Stary Młyn
0
0
0
1/0,25
0
0
0
1
5/0,94
9/3,92
18/1,56
9/0,18
2/0,43
Prusim
0
0
0
1/0,08
0
0
0
1
1/0,01
Razem
2/0,06
0
3/0,86
8/4,011
2/2,01
4/0,396
3/0,032
2/0,51
1/0,01
2/0,02
Kościelec
2/0,25
12/2,57
Bukowo
4/0,20
2/0,04
1/0,10
1/0,60
1/0,10
Kalinówek
Lipki Wielkie
10/0,32
1/0,01
1/0,16
1/0,03
Puszcza
Gościnowo
1/0,01
2/0,60
2/1,61
Murzynowo
1/0,01
4/1,85
2/2,49
18/1,18
17/4,03
31/15,95
62/6,06
3/2,35
Razem
8/6,54
2/1,91
13/3,71
2006
2/0,55
Solecko
Razem
2005
0
Odyniec
1/0,44
2004
0
2/0,33
1/0,12
2003
0
Sosnówka
Drezdenko
2002
Gospódka
2005
liczba/
pow.
1/0,01
Lubiatów
2001
2006
liczba/
pow.
2004
liczba/
pow.
1/0,40
2/0,91
2000
2/0,03
2/0,24
20/
1/0,03
28/2,13
22
189
Nadleśnictwo Krucz
Nadleśnictwo Wronki
Rok
Leśnictwo
Borek
Rok
2000
liczba/
pow.
2001
liczba/
pow.
2002
liczba/
pow.
2003
liczba/
pow.
2004
liczba/
pow.
2005
liczba/
pow.
2006
liczba/
pow.
1/0,03
–
1/0,04
1/0,10
–
–
–
Goraj
1/0,01
1/0,03
Leśnictwo
Chojno
–
1/0,01
–
6/1,3
3/1,62
–
–
Ciszkowo
Samita
–
1/0,10
–
–
–
2/0,25
–
Kruczlas
Smolnica
–
–
1/0,05
2/3,22
4/0,64
1/0,30
5/0,3
Gniewomierz
Dębogóra
–
–
–
2/0,52
–
–
–
Pustelnia
–
–
–
–
1/4,50
1/0,30
–
Jasionna
–
–
–
–
3/4,51
–
1/0,01
Gogolice
–
–
–
–
1/2,16
–
1/2,50
Lubowo
–
–
–
–
1/0,01
–
1/0,01
Lutyniec
–
–
–
–
1/0,02
–
–
Mokrz
–
–
–
–
1/0,08
–
1/0,15
Razem
1/0,03
2/0,11
2/0,90
4/0,85
9/2,97
11/5,14
15/9,49
2000
liczba/
pow.
2001
liczba/
pow.
2002
liczba/
pow.
1/0,07
2003
liczba/
pow.
2004
liczba/
pow.
4/1,26
2005
liczba/
pow.
2006
liczba/
pow.
1/0,35
1/0,02
2/0,20
1/0,01
2/0,09
1/0,02
Biała
Klempicz
1/0,15
2/0,10
1/0,05
Smolary
2/0,19
Pokraczyn
Garncarskibród
3/0,09
Tarnowiec
1/0,25
1/0,10
2/0,03
Annogóra
Stajkowo
1/0,95
Rzecin
1/1,30
Krucz
1/0,01
Połajewo
1/0,20
Razem
7/1,33
2/0,17
2/0,17
8/2,78
1/0,10
4/0,40
7/0,43
Uwaga! Od dnia 01.01.2003 r. przestały istnieć leśnictwa: Stajkowo, Rzecin, Połajewo. Zmieniono
także nazwę leśnictwa Krucz na leśnictwo Gniewomierz.
190
Tab. 39. Zestawienie ilości powstałych pożarów leśnictwami w latach 2000 do 2005
dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Międzychód
Lata (ilość/powierzchnie w ha)
Leśnictwo
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Nadleśnictwo Oborniki
Leśnictwo
Sowia Góra
–
–
1/0,01
–
–
–
Rożnowo
Kamień
–
–
–
1/0,03
–
–
Mycin
Rok
2001
2002
2003
2004
1
4
1
2
1
1
1
1
1
3
7
5
43
–
–
–
–
–
–
Przedlesie
2/0,21
3/0,05
–
6/0,39
1/0,01
1/0,01
Oborniki
1
2
26
9
Zamyślin
–
–
1/0,03
–
–
–
Niemieczkowo
1
1
1
1
Objezierze
1
1
6
1/0,01
–
2/0,02
1/0,01
–
Nadziejewki
–
1/0,03
1/0,10
–
–
–
Nowy Dwór
6/0,49
2/0,31
1/0,04
2/0,02
1/0,05
Zawarcie
–
1/0,01
1/0,05
1/0,01
1/0,01
2/0,22
RAZEM:
8/0,70
6/0,10
6/0,50
11/0,49
5/0,05
4/0,26
Podlesie
4
8
2
Marylówka
6
4
Mokrzec
–
Razem
1
Nowołoskoniec
Leszczyny
2005
1
3
4
20
Wypalanki
7
6
2
Kiszewko
4
1
2
Obrzycko
1
3
Chraplewo
1
3
2
5
6
1
3
28
2
5
1
1
9
1
1
4
Daniele
13
Żurawiniec
Sycyn
1
1
Wełna
1
2
2
7
4
3
Piłka
3
3
Ludomy
RAZEM
6
1
30/2,76
25/8,34
61/5,00
23/8,93
3
1
23/2,11
162
191
Tab. 41. Zagrożenie pożarowe dla LKP Puszcza Notecka Nadleśnictwo Potrzebowice
Leśnictwo\rok
2000
liczba/pow.
2001
liczba/pow.
2002
liczba/pow.
2003
liczba/pow.
–
2004
liczba/pow.
–
2006
liczba/pow.
Łężno
–
–
1/0,04
Kamiennik
–
–
–
4/2,51
1/0,01
–
4/0,27
Kaczeniec
–
–
–
–
–
–
6/2,23
Kwiejce
–
–
–
–
–
–
1/0,02
Przecznik
–
–
–
–
2/0,15
–
1/4,25
Dziewanna
–
–
1/0,01
5/0,19
–
–
–
Zawada
3/0,13
–
–
3/0,60
2/3,04
1/0,30
5/0,84
Osina
1/0,01
–
–
–
–
1/0,02
–
Rosko
1/0,48
–
–
–
–
–
–
Mężyk
–
–
–
–
–
–
–
Miały
–
–
–
1/0,24
–
1/0,02
1/0,03
Marylec
1/0,10
–
–
1/0,30
1,01
–
6/1,91
Razem
6/0,72
–
2/0,05
6/4,21
3/0,34
14/3,84
–
2005
liczba/pow.
8/0,16
32/9,71
192
Tab. 42. Zestawienie liczby pożarów, wg leśnictw za lata 2000-2006
Leśnictwo
Liczba pożarów
Mężyk
Biała
Pokraczyn
Annogóra
Mokrzec
Puszcza
Ludomy
Kwiejce
Rosko
Tarnowiec
Stajkowo
Rzecin
Połajewo
Lutyniec
Zamyślin
Odyniec
Lipki Wielkie
Gospódka
Stary Młyn
Prusim
Gniewomierz (Krucz)
Podlesie
Osina
Smolary
Dębogóra
Pustelnia
Gogolice
Lubowo
Mokrz
Kamień
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
Leśnictwo
Nadziejewki
Ustronie
Tuchola
Ławica
Marylówka
Wełna
Piłka
Przecznik
Miały
Borek
Samita
Sowia Góra
Kalinówek
Kukułka
Czapliniec
Mycin
Niemieczkowo
Obrzycko
Sycyn
Ciszkowo
Kruczlas
Klempicz
Jasionna
Leszczyny
Bucharzewo Sier.
Wilcze Doły
Lichwin
Rożnowo
Chraplewo
Kaczeniec
Liczba pożarów
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
5
5
6
6
6
Leśnictwo
Dziewanna
Goraj
Garncarskibród
Zawarcie
Sosnówka
Nowołoskoniec
Kiszewko
Lubiatów
Bukowo
Gościnowo
Objezierze
Żurawiniec
Łężno
Kamiennik
Marylec
Chojno
Grotów
Smolnica
Nowy Dwór
Solecko
Zawada
Przedlesie
Kościelec
Drezdenko
Wypalanki
Daniele
Murzynowo
Oborniki
Irena
Razem
Liczba pożarów
6
6
6
6
6
7
7
7
7
7
8
9
9
9
9
10
10
13
13
13
14
15
15
18
20
28
28
43
51
543
193
Tab. 43. Ścieżki edukacyjne na terenie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka
Lp.
Rok
otwarcia
Nadleśnictwo
Nazwa ścieżki
Typ ścieżki*
Przeznaczenie
dla grupy
wiekowej**
Liczba
przystanków
Długość
(km)
Czas
przejścia
(w godz.)
Uwagi
1.
1995
Międzychód
brak
przyrodniczo-leśna
podstawowa
10
1,5
2
szkółka leśna
2.
1997
Sieraków
Jary koło Chalina
przyrodniczo-leśna
uniwersalna
12
3
4,5-5
Ścieżka ŚPK
3.
1997
Sieraków
Nad Jeziorem Małym w Chalinie przyrodnicza
uniwersalna
7
2
2,5-3,0
Ścieżka ŚPK
4.
1998
Sieraków
W parku dworskim w Chalinie i
nad Jeziorem Śremskim
leśna
uniwersalna
25
4
4,5-5
Ścieżka ŚPK
5.
2000
Sieraków
Przy Chacie Zbójców
leśna
uniwersalna
10
3,5
4
Przedsięwzięcie
wspólne z gospodarzem Chaty
6.
2000
Oborniki
Świetlista Dąbrowa
przyrodniczo-leśna
uniwersalna
12
6
4
7.
2001
Oborniki
Dolina Kończaka
przyrodniczo-leśna
uniwersalna
18
16,5
3
8.
2002
Oborniki
Dolina Wełny
przyrodniczo-leśna
z elementami patriotyczno-martyrologicznymi
uniwersalna
12
7,7
4-5
9.
2003
Oborniki
Ochrona przyrody
a łowiectwo
przyrodniczo-leśna
uniwersalna
14
1,2
1,5
10.
2004
Wronki
Sosnowy szlak
przyrodniczo-leśna
podstawowa gimnazjalna
18
4,9
3
11.
2005
Karwin
Lubiatowskie Uroczyska
przyrodniczo-leśna
uniwersalna,
gimnazjalna
licealna
dla dorosłych
8
4,5 km
4
12.
2004
Potrzebowice
Dziewanna
przyrodniczo-leśna
podstawowa
dla dorosłych
26
1,8
1
13.
2004
Krucz
brak
przyrodniczo-leśna
podstawowa
gimnazjum
licealna
dla dorosłych
uniwersalna
26
I trasa – 5,0;
II trasa – ok. 15,
III trasa – ok. 22
1,5
3,0
3,0
konna, rowerowa
Trasa III
– rowerowa
194
Ścieżki edukacyjne na terenie nadleśnictw LKP Puszcza Notecka – tab. 43 cd.
Lp.
Rok
otwarcia
Nadleśnictwo
Nazwa ścieżki
Typ ścieżki*
Przeznaczenie
dla grupy
wiekowej**
Długość
(km)
Czas
przejścia
(w godz.)
12
4,5
2,5
2,5
3,5
14.
2005
Potrzebowice
Rajczywiec
przyrodniczo-leśna
15.
2005
Sieraków
Marianówka
przyrodniczo-leśna
uniwersalna
31
16.
2006
Sieraków
Szlak Rowerowy na Terenie
Puszczy
Szlak turystyczny z
elementami dydaktyki
uniwersalna
10
25
17.
2006
Międzychód
Bobrowy zakątek
przyrodniczo-historyczna podstawowa gimnazjalna
licealna
dla dorosłych
11
5
3
18.
2007
Karwin
w przygotowaniu
Leśnik gospodarzem lasu
leśna
13
0,8
1,5
RAZEM
* Przyjęto następujące typy ścieżek dydaktycznych:
– leśna
– przyrodnicza
– przyrodniczo-leśna
– przyrodniczo-historyczna
– przyrodniczo-archeologiczna
– patriotyczno-martyrologiczna
– zdrowotno-rekreacyjna
– zdrowotno-rekreacyjno-leśna
– szlak turystyczny z elementami dydaktyki
podstawowa
dla dorosłych
Liczba
przystanków
podstawowa
gimnazjalna
licealna
dla dorosłych
uniwersalna
18 ścieżek
275 przystanków
3-5
116,4 km
**Ze względu grupy wiekowe wyróżniono następujące przeznaczenia ścieżek:
– podstawowa
– gimnazjalna
– licealna
– dla dorosłych
– specjalistyczna (dla studentów)
– naukowa
– uniwersalna (rodzinna)
Uwagi
Przedsięwzięcie
wspólne z samorządem
szkółka leśna
195
Tab. 44. Wyszczególnienie infrastruktury turystycznej w nadleśnictwach LKP Puszcza
Notecka
Wyszczególnienie
Miejsca
postoju
Krucz
Karwin
13
21
Oborniki
8
4
Międzychód
Potrzebowice
17
Wronki
Razem
10
73
Lp.
1.
Miejsca
biwakowania
2
7
Punkty
widokowe
2
Miejsca
wypoczynku
5
Razem
Sieraków
Tab. 45. Rezerwaty przyrody położone na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcza Notecka
13
23
15
3
1
1
2
1
15
4
5
11
21
2
12
97
Nazwa rezerwatu
Słonawy
Zasięg
administracyjny
Oborniki
Rok
Powierzchnia
utworzenia
(ha)
6.03.1957
3,5
Typ rezerwatu
faunistyczny
2.
Czaple Wyspy
Karwin
24.06.1957
7,14
faunistyczny
3.
Dołęga
Oborniki
30.07.1958
1,17
florystyczny
4.
Łabędziniec
Karwin
13.09.1958
2,79
faunistyczny
5.
Buki nad jeziorem Lutomskim
Sieraków
10.10.1958
55,17
6.
Bagno Chlebowo
Krucz
19.06.1959
4,42
torfowiskowy
7.
Czaplisko
Karwin
14.09.1959
2,90
faunistyczny
8.
Czaplenice
Karwin
14.09.1959
8,10
faunistyczny
9.
Wełna
Oborniki
19.09.1959
9,55
wodny
10.
Cegliniec
Sieraków
8.03.1960
4,31
leśny
11.
Mszar nad jeziorem Mnich
Sieraków
23.11.1967
6,04
torfowiskowy
12.
Wilcze Błoto
Krucz
5.10.1968
2,76
torfowiskowy
13.
Promenada
Oborniki
12.08.1987
4,41
leśny
14.
Świetlista Dąbrowa
Oborniki
23.12.1998
79,86
leśny
15.
Lubiatowskie Uroczyska
Karwin
14.03.2000
188,42
16.
Bukowy Ostrów
Sieraków
31.07.2006
77,92
Razem
458,46
leśny
krajobrazowy
leśny
196
Tab. 46. Zestawienie powierzchni leśnej Puszczy Noteckiej według gatunków panujących na podstawie rewizji według gatunków panujących na podstawie rewizji urządzania lasu – stan na 1.10.1969 r.
Nadleśnictwo
Gatunek
So
Krucz
Potrzebowice
ha 9 730 10 294
%
89,3
98,4
So b
ha
3
0
So cz
ha
0
0
So w
ha
0
0
Md
ha
19
2
Jd
ha
0
0
Dg
ha
0
0
Św
ha
310
19
%
2,8
0,2
Db
ha
265
3
%
2,4
0
Js
ha
28
0
%
0,3
0
Wz
ha
0
0
Kl
ha
0
0
Lp
ha
0
0
Bk
ha
48
0
%
0,5
0
Gb
ha
21
0
Brz
ha
363
99
%
3,4
1,0
Ak
ha
5
1
Ol
ha
92
30
%
0,9
0,3
Ol sz
ha
6
1
Tp
ha
1
9
Os
ha
0
2
Wb
ha
0
0
Razem pow. 10 891 10 460
leśna
Drawsko
Oborniki
Boruszynek
5 658
96,8
0
0
0
2
0
0
33
0,6
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
115
2,0
1
32
0,6
0
1
0
0
5 842
7 524
89,9
0
0
0
2
0
0
112
1,4
121
1,5
48
0,6
1
4
0
7
0,1
12
310
3,7
2
204
2,5
0
18
0
1
8 366
6 448
88,4
32
0
0
16
0
4
154
2,1
161
2,2
8
0,1
0
0
1
31
0,4
6
253
3,4
2
207
2,8
0
5
2
0
7 330
Obrzycko
7 393 10 218
91,1
93,2
9
13
0
0
0
0
3
2
0
0
0
4
208
106
2,6
1,0
106
86
1,3
0,8
3
18
0
0,2
0
0
0
1
0
0
22
0
0,3
0
0
2
235
330
2,9
3,0
2
2
104
173
1,3
1,5
16
0
19
22
0
0
0
0
8 120 10 977
Wronki
Krobielewko
Razem
Bucharzewo
Sieraków
Międzychód
Karwin
Rąpin
Lipki
Wielkie
8 599
97,6
0
0
0
0
0
0
33
0,4
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
144
1,6
2
32
0,4
0
0
0
0
8 812
7 357
88,1
2
0
2
6
9
3
74
0,9
126
1,5
4
0
8
0
0
99
1,2
12
365
4,4
16
259
3,1
0
5
5
0
8 352
8 520
92,1
5
0
0
24
0
0
106
1,1
93
1,0
10
0,1
0
0
3
20
0,2
3
195
2,1
29
242
2,6
0
11
2
0
9 262
7 208
95,8
0
0
0
4
0
3
80
1,1
30
0,4
1
0
0
0
0
57
0,8
4
50
0,7
1
78
1,1
0
1
0
0
7 518
7 078
92,8
0
0
0
4
0
0
71
1,0
146
1,9
0
0
0
0
2
106
1,4
8
78
1,0
2
126
1,7
0
0
5
0
7 626
7 519 10 755 114 301
99,2
99,1
93,7
4
4
72
1
0
1
0
0
2
0
0
84
0
0
9
0
0
14
6
26
1 338
0,1
0,3
1,1
5
10
1 154
0,1
0,1
0,9
0
0
120
0
0
0,1
0
0
9
0
0
5
1
0
7
0
0
390
0
0
0,3
0
0
69
26
47
2 610
0,3
0,4
2,1
1
3
69
17
6
1 602
0,2
0,1
1,3
0
0
23
1
0
93
2
0
18
0
0
1
7 584 10 851 121 991
197
Tab. 47. Zestawienie powierzchni zmeliorowanej i stanu ewidencyjnego rowów melioracyjnych oraz wykonania remontów i konserwacji
tych rowów w latach 1982-1991 na terenie Puszczy Noteckiej wg S. Czopora, 1992
Nadleśnictwo
Obręb
Powierzchnia ogółem
Lasów Państwowych
stan na 31.12.1991 r.
grunty
leśne ha
Durowo
Krucz
Potrzebowice
Wronki
Pniewy
Razem RDLP Szczecin
Ogółem ur. Puszcza
nieleśna
ha
razem
ha
%
km
km/ha
km
12,3
3 106
221
3 327
281
17
289
0,089
38
0,127
1 970
202
2 172
332
93
425
0,195
25
0,058
15,7
Lubasz
2 869
195
3 064
228
167
395
0,128
21
0,053
33,8
Krucz
9 697
2 735
12 432
599
266
865
0,069
75
0,086
94,0
Drawsko
6 676
621
7 297
210
186
396
0,054
23
0,058
185,5
0,025
19
0,064
74,0
Potrzebowice
11 005
773
11 778
125
172
296
Bucharzewo
8 584
523
9 107
-
-
-
Wronki
7 407
583
7 990
425
175
600
-
-
0,075
63
-
-
0,105
68,1
483,4
51 314
5 853
57 167
2 200
1 075
3 275
0,057
264
0,080
Oborniki
3 973
290
4 263
173
65
238
0,055
18
0,075
3,6
Kiszewo
4 845
352
5 197
160
100
260
0,050
33
0,126
19,3
Obrzycko
2 752
237
2 989
135
78
213
0,071
26
0,122
25,6
Bucharzewo
8 340
530
8 870
199
90
289
0,032
29
0,100
22,6
19 910
1 409
21 319
667
333
1 000
0,046
106
0,106
71,7
Karwin
7 771
597
8 368
240
176
416
0,049
32
0,076
20,2
Rąpin
7 958
472
8 430
213
201
414
0,049
32
0,077
40,5
0,1
Lipki Wlk.
Międzychód
leśna
ha
Parkowo
Razem RDLP Poznań
Karwin
razem
ha
Poz 8:5
Wykonanie remontów
i konserwacji
rowów w km, w
latach 1982-1991
Boruszynek
Razem RDLP Piła
Oborniki
grunty
nieleśne ha
Powierzchnia zmeliorowana
Aktualny
Gęstość sieci
stan ewiden- rowów poz.
cyjny rowów
10:8
7 877
379
8 256
17
15
32
0,003
2
0,062
Krobielewko
12 347
826
13 173
146
9
155
0,011
14
0,090
5,4
Międzychód
6 287
515
6 802
230
205
435
0,064
38
0,087
54,6
42 240
2 789
45 029
846
606
1 452
0,032
118
0,081
120,8
113 464
10 051
123 515
3 713
2 014
5 727
0,046
488
0,085
675,3
198
Tab. 48. Nazwy geograficzne i topograficzne w Puszczy Noteckiej
Arsenowo
Bacówka
Bagno Żurawinowe
Bartek
Bębusz
Berdychowo
Bębnikat
Białe Góry
Biały Most
Bielawy
Bluszewidze
Borowe Błota
Bronice
Brzechwiane Góry
Brzeg
Brzozowica
Ceglarnia
Cmochowskie
Cygunka
Czerwieńce
Dabrówka
Diabelska Góra
Dible
Długi Bród
Drewniana Górka
Droga Gogolecka
Droga Wydmowa
Elżbiecin
Francuskie Góry
Garncarskibród
Głuchowiec
Gołębia Góra
Góra Diabelska
Góra Gliniasta
Góra Huberta
Góra Mulita
Góra Pożarowa
Góra Pustelnia
Góra Rzecińska
Góra Szubieniczna
Górka Ogniowa
Góry Wikasa
Grajzerówka
Gromadzyn
Harenda
Jabłonka
Jaglina
Jeleniec
Jeleń
Jezierce
Kable
Kaczemka
Kamień
Karczemka
Kobusz Smolarnia
Kościana Góra
Koza
Krzecinek
Księdza Bór
Ksieża Góra
Księżowskie Góry
Las Bałdynia
Las Bronice
Las Lisie Góry
Las Mały
Las u Raka
Lemberg
Leszczyny
Lichwin
Lipa Bagna
Lipówka
Łodzia
Lubiatowski Las
Łażeńskie Błoto
Łąkarze
Łęg
Łysa Góra
Maciejewo
Mała Gać
Maszewice
Matecznik
Miedziane Góry
Mokratki
Nadziejewki
Niezborała
Niwa
Ochodza
Ociesze
Odłownia
Ogniowa Górka
Okopina
Okragły Dół
Olchowy Młyn
Olchy
Olszyce
Ostra Góra
Papiernia
Parchata
Plany
Pod Borkiem
Pokraczyn
Policheński Bór
Promne Bloto
Pryskowa Górka
Przepadnia Dusz
Przy Kamieniu
Ptasia Góra
Pusie Szymroch
Radusz
Skwierzyna Gaj
Smolarnia
Sowa
Spalona Wieża
Stara Studnia
Stara Wełna
Szachta
Szeroki Pas
Szlaban
Święto Lasu
Teresina
Trakt Wartosławiecki
Trakt Wieleński
Trąbki
U Anny
Wielka Sowa
Wilczak
Wrzosianka
Wrzosowe Wydmy
Wychodnia Góra
Wypalanki
Zwierzyniec
Zygiertowe Pola
Żelasko
Żurawiki
199
Tab. 49. Zestawienie kół łowieckich gospodarujących na terenie LKP Puszcza Notecka
Lp.
RDLP
Nadleśnictwo
Numer
obwodu
Województwo
Powiat
Pow.
ogólna
Pow.
leśna
1
Szczecin
Karwin
KA046
Lubuskie
StrzeleckoDrezdenecki
4 350
261
2
Szczecin
Karwin
KA061
Lubuskie
5 523
3
Szczecin
Karwin
KA062
Lubuskie
4
Szczecin
Karwin
KA063
Lubuskie
5
Szczecin
Karwin
KA064
6
Szczecin
Karwin
7
Szczecin
8
9
Dzierżawca lub zarządca
Nazwa rejonu
Rejon
KŁ „Jeleń” 66-530 Drezdenko,
ul. Pomorska 19
Południowy
III
4 639
KŁ „Cietrzew” z Guzowa, 02-607
Warszawa, ul. Czeczota 4
Południowy
III
3 173
2 189
KŁ „Darz Bór” 66-530 Drezdenko, Południowy
ul. Piłsudzkiego 6
III
4 309
3 404
KŁ „Darz Bór” 66-530 Drezdenko, Południowy
ul. Piłsudzkiego 6
III
Lubuskie
5 409
2 515
KŁ „Żerań” 00-992 Warszawa,
ul. Jagiellońska 88
Południowy
III
KA065
Lubuskie
4 272
639
KŁ „Noteć” 66-535 Gościm 29
Południowy
III
Karwin
KA066
Lubuskie
Gorzów Wlkp.
5 603
336
KŁ „Wilk” 66-400 Gorzów Wlkp.
ul. Sczanieckiej 17B/3
Południowy
III
Szczecin
Karwin
KA067
Lubuskie
Międzyrzecz
6 227
5 791
KŁ „Puszcza Nadnotecka”
w Lipkach Wielkich
Południowy
III
Szczecin
Karwin
KA068
Lubuskie
Gorzowski
3 624
995
KŁ „Celuloza” 66-470 Kostrzyn
n/Odrą, skr. poczt. 42
Południowy
III
10
Piła
Krucz
KR075
Wielkopolskie
CzarnkowskoTrzcianecki
5 810
970
KŁ Nr 35 „Słonka” w Goraju,
64-700 Czarnków
Puszcza Notecka
V
11
Piła
Krucz
KR076
Wielkopolskie
4 860
1 098
KŁ Nr 35 „Słonka” w Goraju,
64-700 Czarnków
Puszcza Notecka
V
12
Piła
Krucz
KR080
Wielkopolskie
6 020
102
KŁ Nr 38 „Darz Bór” Połajewo
Puszcza Notecka
V
13
Piła
Krucz
KR081
Wielkopolskie
5 250
871
KŁ Nr 38 „Darz Bór”
Połajewo
Puszcza Notecka
V
200
Lp.
RDLP
Nadleśnictwo
Numer
obwodu
Województwo
Powiat
Pow.
ogólna
Pow.
leśna
Nazwa rejonu
Rejon
14
Piła
Krucz
KR082
Wielkopolskie
10 816
8 350
KŁ Nr 26 „Leśnik” w Poznaniu,
ul. Gajowa 10, 60-815 Poznań
Puszcza Notecka
V
15
Piła
Krucz
KR083
Wielkopolskie
5 630
3 716
OHZ LP Nadleśnictwo Krucz,
64-720 Lubasz
Puszcza Notecka
V
16
Piła
Krucz
KR084
Wielkopolskie
6 800
6 200
KŁ Nr 29 „Jaźwiec” 61-615 Poznań, Puszcza Notecka
ul.Perkuna 19A
V
17
Szczecin
Międzychód
MI078
Lubuskie
Międzyrzecz
8 125
6 906
KŁ „Jeleń”
66-442 Krobielewko
Południowy
III
18
Szczecin
Międzychód
MI079
Lubuskie
Międzyrzecz
4 026
3 261
KŁ „Sokół” 66-400 Gorzów Wlkp. Południowy
ul. Osiedle przy Stadionie 21
III
19
Szczecin
Międzychód
MI080
Lubuskie
Międzyrzecz
4 750
2 660
KŁ „Szarotka”
w Skwierzynie
Południowy
III
20
Szczecin
Międzychód
MI140
Wielkopolskie
Międzyrzecz
7 044
4 955
KŁ Nr 84 „Pantera” 60-631 Poznań, Południowy
ul. Dojazd 30
III
21
Poznań
Oborniki
OB110
Wielkopolskie
Oborniki
5 245
3 126
KŁ Nr 54 „Nad Flintą”
64-600 Oborniki
Oborniki
II
22
Poznań
Oborniki
OB111
Wielkopolskie
Oborniki
4 660
468
KŁ Nr 54 „Nad Flintą”
64-600 Oborniki
Oborniki
II
23
Poznań
Oborniki
OB112
Wielkopolskie
Oborniki
6 300
4 450
KŁ Nr 53 „Jeleń” 64-600 Oborniki, Oborniki
ul. Ogrodowa 1
II
24
Poznań
Oborniki
OB113
Wielkopolskie
Oborniki
5 970
4 830
KŁ Nr 55 „Bóbr” 64-600 Oborniki, Oborniki
ul. gen. Sikorskiego 4
II
25
Poznań
Oborniki
OB115
Wielkopolskie
Oborniki
5 700
1 425
KŁ Nr 52 „Szarak” Popówko,
64-600 Oborniki
Oborniki
II
26
Poznań
Oborniki
OB124
Wielkopolskie
Szamotuły
7 350
2 519
KŁ Nr 51 „Daniel”
64-500 Szamotuły
Oborniki
II
27
Poznań
Oborniki
OB125
Wielkopolskie
Szamotuły
5 980
881
KŁ Nr 49 „Drop” Obrzycko, 64-500 Oborniki
Szamotuły, ul. Kasztanowa 4
II
201
Lp.
RDLP
Nadleśnictwo
Numer
obwodu
Województwo
Powiat
Pow.
ogólna
Pow.
leśna
Nazwa rejonu
Rejon
28
Piła
Potrzebowice PO077
Wielkopolskie
5 400
2 408
KŁ Nr 30 „Dzik”
Czarnków
Puszcza Notecka
V
29
Piła
Potrzebowice PO078
Wielkopolskie
6 390
5 186
KŁ Nr 36 „Puszcza” Potrzebowice, Puszcza Notecka
64-730 Wieleń
V
30
Piła
Potrzebowice PO079
Wielkopolskie
9 250
4 255
Puszcza Notecka
KŁ Nr 37 „Puszcza Nadnotecka”
w Drawsku, 64-733 Drawsko, lctwo
Łŕłno
V
31
Piła
Potrzebowice PO085
Wielkopolskie
7 920
5 816
Puszcza Notecka
KŁ Nr 3 „Złota Kielnia” Poznań,
ul. Wituchowska 22, 60-427 Poznań
V
32
Poznań
Sieraków
SI138
Wielkopolskie
Międzychód
2 890
2 653
KŁ Nr 17 „Ratusz” Warszawa,
ul. Wołodyjowskiego 74
Pniewy
III
33
Poznań
Sieraków
SI139
Wielkopolskie
Międzychód
9 950
8 874
KŁ Nr 14 „Leśnik” Poznań,
ul. Gajowa 10
Pniewy
III
34
Piła
Wronki
WR118
Wielkopolskie
Szamotuly
5 800
5 407
KŁ Nr 114 „Błonie” 05-870 Błonie, Puszcza Notecka
ul. Poniatowskiego 21
V
35
Piła
Wronki
WR119
Wielkopolskie
Szamotuły
6 260
5 715
KŁ „Odyniec” 00-831 Warszawa,
ul. Twarda 38/40 m.7
Puszcza Notecka
V
36
Piła
Wronki
WR120
Wielkopolskie
Szamotuły
2 664
2 664
KŁ Nr 71 „Jar” 06-460 Grudusk,
Purzyce 14
Puszcza Notecka
V
37
Piła
Wronki
WR121
Wielkopolskie
Szamotuły
4 500
3 577
KŁ Nr 2 „Basior” przy SGGW,
02-528 Warszawa, ul. Rakowiecka
26/30
Puszcza Notecka
V
38
Piła
Wronki
WR122
Wielkopolskie
Szamotuły
3 870
906
KŁ Nr 57 „Wrona” os. Słowackiego Puszcza Notecka
6b/7, 64-510 Wronki
V
39
Piła
Wronki
WR123
Wielkopolskie
Szamotuły
4 400
145
KŁ Nr 57 „Wrona” os. Słowackiego Puszcza Notecka
6b/7, 64-510 Wronki
V
202
0
0
3
3
3
1
0
1
1
1
1
2
0
1
7
5
3
6
3
3
3
2
0
2
3
5
2
0
2
4
2
6
3
7
4
3
1
2
0
0
95
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
2
6
8
10
5
2
4
3
1
3
4
1
2
1
38
8
15
13
4
1
8
1
1
8
3
1
4
4
1
3
1
3
8
3
8
2
3
8
3
8
21
11
11
7
3
4
240
1
1
1
1
1
3
1
4
2
2
3
1
3
4
4
3
3
2
4
73
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
3
16
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
0
32
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
6
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
12
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
7
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
cielęta
łanie
III kl. wieku
II kl. wieku
I kl. wieku
byki razem
Daniele r-m
cielęta
II kl. wieku
I kl. wieku
byki razem
Jelenie Sika
cielęta
łanie
III kl. wieku
II kl. wieku
1
0
3
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
6
0
0
0
0
0
1
1
0
2
5
0
3
2
1
0
1
0
1
4
0
2
2
0
1
0
39
2
1
1
7
1
1
3
3
1
14
6
II kl. wieku
0
1
4
7
3
1
0
2
2
1
1
2
0
2
14
5
3
6
3
3
4
3
0
4
8
5
6
2
3
4
3
6
4
11
4
5
3
2
1
0
138
I kl. wieku
0
3
11
16
14
6
2
7
6
2
5
8
0
4
60
16
19
23
11
5
15
5
0
7
19
9
18
6
8
15
7
17
8
36
18
19
12
9
5
0
451
kozły razem
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Sarny razem
KA046
KA061
KA062
KA063
KA064
KA065
KA066
KA067
KA068
KR075
KR076
KR080
KR081
KR082
KR083
KR084
MI078
MI079
MI080
MI140
OB110
OB111
OB112
OB113
OB115
OB124
OB125
PO077
PO078
PO079
PO085
SI138
SI139
WR118
WR119
WR120
WR121
WR122
WR123
I kl. wieku
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Sieraków
Sieraków
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
byki razem
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Piła
Piła
Piła
Piła
Piła
Piła
Piła
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Poznań
Poznań
Poznań
Poznań
Poznań
Poznań
Poznań
Piła
Piła
Piła
Piła
Poznań
Poznań
Piła
Piła
Piła
Piła
Piła
Piła
Jelenie razem
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
Razem
Obwód
łoszaki
Nadleśnictwo
klępy
RDLP
byki
L.p.
Łosie razem
Tab. 50. Pozyskanie zwierzyny w Puszczy Noteckiej w sezonie łowieckim 2004/2005
27
26
31
30
31
37
75
44
42
32
29
6
42
76
31
17
55
24
38
24
40
17
28
78
69
62
44
17
45
50
48
16
43
23
38
13
19
32
37
1241
15
14
15
15
14
15
32
22
20
13
13
2
18
33
13
8
20
12
10
8
15
6
11
26
27
24
20
8
20
23
18
7
21
11
13
3
7
12
11
509
3
2
6
5
8
3
10
7
0
7
7
0
9
16
5
3
6
2
4
1
8
2
6
11
12
17
14
2
13
9
14
3
8
4
5
1
4
3
4
244
12
12
9
10
6
12
22
15
20
6
6
2
9
17
8
5
14
10
6
7
7
4
5
15
15
7
6
6
7
14
4
4
13
7
8
2
3
9
7
351
203
3
5
2
3
3
5
153
0
0
0
6
27
14
3
19
5
5
15
7
3
11
11
18
20
3
7
21
15
6
3
9
8
8
4
6
359
2
4
4
3
5
6
7
12
4
4
5
1
6
6
3
3
2
4
6
5
3
3
6
6
4
1
12
30
20
10
16
30
34
50
50
45
5
20
20
12
12
20
30
12
33
36
50
1
1
3
1
128
1
4
6
2
2
4
75
0
15
25
81
18
10
81
20
5
6
6
43
36
963
10
8
2
1
2
2
5
2
5
10
3
5
2
6
5
2
2
4
1
1
3
4
10
1
1
1
3
2
2
21
37
5
5
5
45
17
12
20
25
25
1
15
4
40
5
2
4
10
4
15
15
30
11
5
16
2
45
2
1
0
6
4
7
15
12
10
1
8
2
1
3
1
22
10
Norki am.
4
Jenoty
30
4
Łyski
16
5
Szop pracz
28
70
2
8
5
Grzywacze
2
20
Jarząbki
1
30
2
15
16
Słonki
Tchórze
Kuny
Piżmaki
Króliki
Borsuki
51
6
30
25
7
1
Dzikie kaczki
25
Lisy
Kuropatwy
Bażanty
3
3
13
6
10
10
14
9
9
13
15
Zające
14
10
20
14
10
24
17
20
12
15
19
4
21
54
18
3
10
9
12
19
18
10
29
16
43
65
14
10
31
13
24
4
45
10
8
2
8
39
17
731
pozostałe
17
13
40
21
20
36
35
33
24
33
40
4
34
93
36
10
34
15
23
40
28
16
42
31
67
90
20
20
58
34
34
8
54
19
19
6
15
39
17
0 1218
jagnięta
owce
tryki
1
2
2
3
4
8
4
4
2
1
1
5
6
4
1
8
4
6
2
4
2
5
14
8
10
4
1
3
3
10
Dzikie gęsi
12
11
14
13
14
18
35
18
18
17
15
3
19
37
14
8
27
8
22
14
21
9
12
38
34
28
20
8
22
24
20
9
19
12
20
8
9
17
21
688
przelatki
KA046
KA061
KA062
KA063
KA064
KA065
KA066
KA067
KA068
KR075
KR076
KR080
KR081
KR082
KR083
KR084
MI078
MI079
MI080
MI140
OB110
OB111
OB112
OB113
OB115
OB124
OB125
PO077
PO078
PO079
PO085
SI138
SI139
WR118
WR119
WR120
WR121
WR122
WR123
warchlaki
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Sieraków
Sieraków
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Obwód
Dziki razem
1 Szczecin
2 Szczecin
3 Szczecin
4 Szczecin
5 Szczecin
6 Szczecin
7 Szczecin
8 Szczecin
9 Szczecin
10 Piła
11 Piła
12 Piła
13 Piła
14 Piła
15 Piła
16 Piła
17 Szczecin
18 Szczecin
19 Szczecin
20 Szczecin
21 Poznań
22 Poznań
23 Poznań
24 Poznań
25 Poznań
26 Poznań
27 Poznań
28 Piła
29 Piła
30 Piła
31 Piła
32 Poznań
33 Poznań
34 Piła
35 Piła
36 Piła
37 Piła
38 Piła
39 Piła
RAZEM
Nadleśnictwo
Muflony r-m
RDLP
koźlęta
L.p.
kozy
Pozyskanie zwierzyny w Puszczy Noteckiej w sezonie łowieckim 2004/2005 – tab. 50 cd.
12
22
67
25
15
31
605
1
3
8
6
2
2
4
2
2
3
22
2
10
2
1
1
2
3
1
4
4
33
1
4
1
2
2
0
3
2
78
2
12
2
11
114
48
204
0
0
0
5
57
27
38
45
9
16
54
6
15
20
0
18
145
60
57
85
41
22
50
16
6
42
75
30
65
15
29
72
41
70
52
132
60
83
40
45
19
0
0 1662
2
23
11
16
20
4
6
19
4
6
8
0
9
58
25
22
34
17
10
16
8
4
18
34
13
28
8
13
27
20
30
18
43
22
31
17
16
7
0
667
1
15
5
9
11
4
3
9
2
3
5
1
6
4
5
7
3
6
1
3
3
5
34
15
11
10
9
4
8
5
3
10
24
8
16
4
6
14
13
16
12
30
12
15
10
10
4
0
375
3
20
9
6
15
7
4
5
2
1
7
8
4
10
2
6
13
6
10
4
11
8
16
6
6
2
0
230
2
2
2
2
4
1
1
4
1
5
9
1
2
3
1
1
2
1
2
2
1
1
4
2
2
2
1
1
0
62
cielęta
łanie
III kl. wieku
II kl. wieku
I kl. wieku
byki razem
Daniele r-m
cielęta
II kl. wieku
I kl. wieku
byki razem
Jelenie Sika
cielęta
łanie
III kl. wieku
II kl. wieku
I kl. wieku
byki razem
Jelenie razem
łoszaki
KA046
KA061
KA062
KA063
KA064
KA065
KA066
KA067
KA068
KR075
KR076
KR080
KR081
KR082
KR083
KR084
MI078
MI079
MI080
MI140
OB110
OB111
OB112
OB113
OB115
OB124
OB125
PO077
PO078
PO079
PO085
SI138
SI139
WR118
WR119
WR120
WR121
WR122
WR123
3
34
16
22
25
5
10
35
2
9
12
9
87
35
35
51
24
12
34
8
2
24
41
17
37
7
16
45
21
40
34
89
38
52
23
29
12
0
995
0
0
0
0
0
0
14
7
5
3
3
3
2
9
4
15
7
3
2
2
8
20
15
42
9
8
16
6
5
10
3
2
6
1
11
7
26
20
7
4
3
133
55
34
18
13
3
78
0
kozły razem
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Sieraków
Sieraków
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Obwód
Sarny razem
1 Szczecin
2 Szczecin
3 Szczecin
4 Szczecin
5 Szczecin
6 Szczecin
7 Szczecin
8 Szczecin
9 Szczecin
10 Piła
11 Piła
12 Piła
13 Piła
14 Piła
15 Piła
16 Piła
17 Szczecin
18 Szczecin
19 Szczecin
20 Szczecin
21 Poznań
22 Poznań
23 Poznań
24 Poznań
25 Poznań
26 Poznań
27 Poznań
28 Piła
29 Piła
30 Piła
31 Piła
32 Poznań
33 Poznań
34 Piła
35 Piła
36 Piła
37 Piła
38 Piła
39 Piła
RAZEM
Nadleśnictwo
klępy
RDLP
byki
L.p.
Łosie razem
Tab. 51. Inwentaryzacja zwierzyny łownej w sezonie łowieckim 2004/2005 na terenie Puszczy Noteckiej
180
210
170
222
200
235
271
222
180
213
202
120
260
300
114
95
176
91
124
100
210
65
200
318
230
264
135
78
202
240
227
62
187
125
188
66
185
225
215
7107
80
85
70
91
85
95
115
90
85
102
93
60
117
140
57
47
74
38
54
40
98
30
85
143
105
106
56
35
93
108
110
26
79
46
65
25
72
88
90
3078
205
0
10
65
180
100
12
12
20
50
5
16
15
20
2
10
5
10
9
50
28
10
15
6
25
16
15
20
15
3
13
20
6
20
12
4
20
24
28
4
5
30
20
16
772
7
18
22
411
50
22
55
43
30
23
40
65
15
16
29
60
70
50
30
20
35
21
25
25
50
35
80
30
35
50
40
30
72
129
38
20
70
30
15
30
15
49
30
1572
10
2
26
10
10
7
10
15
5
10
20
10
6
18
6
10
10
6
7
16
5
5
15
5
2
15
15
4
5
20
10
20
Szop pracz
Grzywacze
Dzikie gęsi
20
25
15
10
5
8
20
10
5
8
20
10
2
5
5
10
10
14
25
30
18
10
10
2
5
7
7
10
3
8
10
15
30
12
8
20
6
8
12
6
3
15
35
4
5
25
5
20
4
5
12
13
20
7
4
5
14
10
15
15
10
10
10
30
4
3
50
10
6
12
55
15
4
31
40
4
4
115
2
17
23
316
15
10
8
8
459
216
15
10
19
17
516
482
10
30
3
4
10
20
Łyski
5
Jarząbki
35
60
Słonki
20
10
10
10
15
21
10
50
80
Dzikie kaczki
50
17
8
10
25
20
Tchórze
20
Kuny
20
50
10
10
5
11
8
329
20
9
47
21
Piżmaki
Króliki
50
Borsuki
120
Lisy
6
40
10
50
30
52
20
23
15
15
8
50
35
40
40
26
10
20
10
63
4
46
1
20
5
20
35
30
5
20
6
12
17
38
5
25
10
28
17
8
20
3
20
5
40
3
10
15
20
10
25
4
26
5
15
15
58
13 104
8
56
12
10
21
22
50
8
20
13
30
5
30
8
35
9
20
476 1207
pozostałe
przelatki
warchlaki
Dziki razem
jagnięta
owce
0
14
25
51
42
55
27
40
64
20
20
30
3
35
75
37
9
35
15
18
22
17
12
45
37
65
80
21
25
64
55
37
16
47
38
20
12
15
32
21
0 1296
Norki am.
0
tryki
Muflony r-m
koźlęta
0
20
35
81
62
70
35
75
104
30
30
34
4
40
110
42
15
52
20
28
39
25
15
50
40
80
90
25
30
79
68
45
28
68
60
28
25
20
40
30
0 1772
Jenoty
25
55 100
50
35 125
34
36 100
40
51 131
50
35 115
40
55 140
50
65 156
41
49 132
40
45
95
61
41 111
56
37 109
32
28
60
56
61 143
76
64 160
29
28
57
21
26
48
38
36 102
18
20
53
24
30
70
22
18
60
55
43 112
17
13
35
60
25 115
91
52 175
73
32 125
70
36 158
39
17
79
18
17
43
53
40 109
64
44 132
67
43 117
19
7
36
44
35 108
21
25
79
35
30 123
15
10
41
52
20 113
53
35 137
51
39 125
1700 1378 4029
Kuropatwy
KA046
KA061
KA062
KA063
KA064
KA065
KA066
KA067
KA068
KR075
KR076
KR080
KR081
KR082
KR083
KR084
MI078
MI079
MI080
MI140
OB110
OB111
OB112
OB113
OB115
OB124
OB125
PO077
PO078
PO079
PO085
SI138
SI139
WR118
WR119
WR120
WR121
WR122
WR123
Bażanty
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Karwin
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Krucz
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Międzychód
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Oborniki
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Potrzebowice
Sieraków
Sieraków
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Wronki
Obwód
Zające
1 Szczecin
2 Szczecin
3 Szczecin
4 Szczecin
5 Szczecin
6 Szczecin
7 Szczecin
8 Szczecin
9 Szczecin
10 Piła
11 Piła
12 Piła
13 Piła
14 Piła
15 Piła
16 Piła
17 Szczecin
18 Szczecin
19 Szczecin
20 Szczecin
21 Poznań
22 Poznań
23 Poznań
24 Poznań
25 Poznań
26 Poznań
27 Poznań
28 Piła
29 Piła
30 Piła
31 Piła
32 Poznań
33 Poznań
34 Piła
35 Piła
36 Piła
37 Piła
38 Piła
39 Piła
RAZEM
Nadleśnictwo
kozy
RDLP
II kl. wieku
L.p.
I kl. wieku
Inwentaryzacja zwierzyny łownej w sezonie łowieckim 2004/2005 na terenie Puszczy Noteckiej – tab. 51. cd.
2
26
4
0
0
0
0
0
0
0
40
7
27
10
6
206
Tab. 52. Dane teleadresowe nadleśnictw LKP Puszcza Notecka
Nadleśnictwo
Adres
Tel.
Fax
E-mail
Karwin
ul. 1. Brygady 18, 66-530 Drezdenko
95/762 13 90
762 10 35
[email protected]
Krucz
Krucz, 64-720 Lubasz
67/255 18 25
255 18 78
[email protected]
Międzychód
Przedlesie 12, 64-400 Międzychód
95/748 20 92
748 20 91 w. 30
[email protected]
Oborniki
Dąbrówka Leśna, 64-600 Oborniki
61/297 13 02
296 13 61
[email protected]
Potrzebowice
Potrzebowice, 64-730 Wieleń
67/256 10 38
256 25 26
[email protected]
Sieraków
Bucharzewo, 64-410 Sieraków
61/295 20 65
295 20 65
[email protected]
Wronki
Nadolnik 1, 64-510 Wronki
67/254 01 48
254 05 78
[email protected]

Program gospodarczo ochronny LKP Puszcza Notecka

Transkrypt

Podobne dokumenty

tożsamość podlasia