Inkretyny w leczeniu cukrzycy typu 2

WARTO WIEDZIEĆ
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, spowodowaną zaburzeniami
metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek. Przyczyną tych
zaburzeń jest defekt wydzielania insuliny i/lub nieefektywność jej
działania.
Na cukrzycę typu 2 choruje ok. 95 proc. wszystkich diabetyków.
Liczba nowych przypadków cukrzycy jest tak duża, że określa się
ją mianem epidemii XXI wieku. W Polsce na cukrzycę choruje ponad 2 mln osób i uważa się, że liczba ta będzie w najbliższych latach szybko wzrastać. Bezobjawowy, często kilkuletni okres choroby sprawia, że u połowy diabetyków cukrzyca nie została jeszcze
rozpoznana.
Głównym celem leczenia cukrzycy jest kontrola gospodarki węglowodanowej, normalizacja zaburzeń lipidowych, ciśnienia tętniczego krwi oraz redukcja masy ciała u chorych z nadwagą i otyłością. Podstawą leczenia cukrzycy typu 2 są doustne leki hipoglikemizujące, stosowane w monoterapii lub w leczeniu skojarzonym,
łącząc ze sobą leki z różnych grup lub leki doustne z insuliną.
INKRETYNY W LECZENIU
Prawidłowo zbilansowana dieta powinna
zawierać takie produkty, które w pełni pokryją całodobowe zapotrzebowanie człowieka na
energię, białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i składniki mineralne. Węglowodany
są głównym elementem energetycznym diety, gdyż powinny pokrywać w 55-65% dobowe zapotrzebowanie na energię. Glukoza jest
głównym cukrem prostym, wykorzystywanym przez ludzki organizm.
Poziom glukozy we krwi wzrasta po spożyciu posiłku zawierającego węglowodany. Zjawisko to jest natychmiastowym bodźcem dla
komórek beta trzustki do wydzielenia insuliny, hormonu odpowiedzialnego za utrzymanie stałego poziomu glikemii. Insulina przyspiesza transport glukozy do tkanek i nasila jej zużycie w tkankach. Insulina zwiększa
utlenianie czyli spalanie glukozy, nasila syntezę glikogenu oraz zwiększa syntezę tłuszczów
i białek.
Gdy poziom glukozy we krwi obniża się do
wartości poniżej prawidłowych, pobudzane
są komórki alfa trzustki i wydziela się glukagon, hormon podwyższający poziom glikemii.
Glukagon zwiększa proces glikogenolizy, czyli
rozpadu glikogenu do glukozy oraz przyspiesza syntezę glukozy z substratów takich, jak
np. niektóre aminokwasy.
20
Cukrzyca a Zdrowie
W utrzymaniu stałego poziomu glukozy we krwi dużą rolę odgrywają hormony jelitowe. Zwrócono uwagę na to, że po doustnym spożyciu glukozy odpowiedź insuliny jest większa niż po dożylnym podaniu cukru. Obecność
węglowodanów w przewodzie pokarmowym pobudza dwunastnicę i jelito
cienkie do wydzielania tzw. inkretyn, które stymulują komórki trzustki do
wydzielania insuliny. Hormony inkretynowe działają tylko przy zwiększonym poziomie glukozy we krwi.
Do najważniejszych hormonów inkretynowych zalicza się glukozależny
peptyd insulinotropowy (GIP) oraz glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1).
GLP-1 syntetyzowany jest przez komórki L w dystalnej części jelita cienkiego i okrężnicy. Wydzielany jest do krążenia w ciągu kilku minut po posiłku. Hormon ten pobudza wydzielanie insuliny i hamuje wydzielanie glukagonu. Ponadto opóźnia opróżnianie żołądka oraz zmniejsza apetyt. Peptyd jest szybko rozkładany przez enzym dipeptydylopeptydaza-IV (DPP-4).
GIP wydzielany jest przez komórki K błony śluzowej dwunastnicy i proksymalnej części jelita cienkiego w odpowiedzi na posiłek węglowodanowy i
tłuszczowy. Pobudza wydzielanie insuliny przez komórki beta trzustki. W
porównaniu do GLP-1 w mniejszym stopniu hamuje wydzielanie glukagonu,
minimalnie wpływa na opróżnianie żołądka i nie zmniejsza apetytu.
Hiperglikemia na czczo jest podstawowym objawem cukrzycy, niezależnym od patomechanizmu powstania choroby. W cukrzycy typu 2 wrażliwość
tkanek na działanie insuliny jest obniżona, czyli tkanki są insulinooporne.
W początkowym okresie choroby, wydzielanie insuliny przez komórki beta
trzustki jest zachowane, ale po wielu latach schorzenia dochodzi do degeneracji trzustki i zmniejszenia wydzielania insuliny. Stwierdzono także, iż u pacjentów z cukrzycą typu 2 zaburzony jest efekt inkretynowy.
Na cukrzycę typu typu 2 stanowi ok. 95 proc. wszystkich diabetyków. Liczba nowych przypadków cukrzycy jest tak duża, że określa się ją mianem epidemii XXI wieku. W Polsce na cukrzycę choruje ponad 2 mln osób i uważa
się, że liczba ta będzie w najbliższych latach szybko wzrastać. Bezobjawowy, często kilkuletni okres
choroby sprawia, że u połowy diabetyków cukrzyca nie została jeszcze rozpoznana.
Głównym celem leczenia cukrzycy jest kontrola
gospodarki węglowodanowej, normalizacja zaburzeń lipidowych, ciśnienia tętniczego krwi oraz redukcja masy ciała u chorych z nadwagą i otyłością.
Prawidłowa dieta i aktywność fizyczna są podstawą nie tylko profilaktyki, ale i leczenia cukrzycy.
Znacząca większość pacjentów wymaga terapii lekami obniżającymi poziom glikemii. W leczeniu
cukrzycy typu 2 najczęściej stosowane są doustne leki hipoglikemizujące. Jeżeli zawodzi kontrola gospodarki węglowodanowej, leki doustne kojarzone są z insuliną, lub też przechodzi się na leczenie insuliną.
CUKRZYCY TYPU 2
Najnowszym osiągnięciem medycyny w leczeniu cukrzycy typu 2 są leki inkretynowe, których zadaniem jest obniżenie poziomu cukru we
krwi poprzez nasilenie fizjologicznego efektu inkretynowego. Zwiększenie tego efektu możliwe
jest przez zastosowanie syntetycznych analogów
inkretyn o dłuższym czasie działania i niewrażliwych na działanie enzymu DPP-4 lub nasilenie
działania fizjologicznych inkretyn przez zahamowanie aktywności proteolitycznej DPP-4.
Obecnie stosowane są dwie grupy leków inkretynowych:
1. analogi GLP-1 oraz agoniści receptora GLP-1
2. inhibitory dipeptydylopeptydazy-IV (DPP-4).
Pierwsza grupa leków inkretynowych to tzw.
inkretynomimetyki, których działanie jest identyczne z naturalnymi inkretynami, przy czym
substancje charakteryzuje oporność na działanie
DPP-4. Stosowane są podskórnie. Analogiem cząsteczki GLP-1 jest liraglutyd, wykazujący 97 proc.
podobieństwo z naturalnym hormonem. Stymuluje wydzielanie insuliny w sposób zależny od glukozy, zmniejsza wydzielanie glukagonu, opóźnia
opróżnianie żołądka oraz hamuje apetyt, wpływając korzystnie na masę ciała.
Agonistą receptora GLP-1 jest eksenatyd. Zwiększa on wydzielanie insuliny w sposób zależny od
stężenia glukozy, zmniejsza poposiłkowe stężenie
glukagonu, hamuje syntezę glukozy w wątrobie,
21
WARTO WIEDZIEĆ
spowalnia opróżnianie żołądka oraz hamuje apetyt. Eksenatyd działa ochronnie na komórki beta
trzustki, podtrzymuje jej czynność i zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny.
Druga grupa leków inkretynowych to tzw. wzmacniacze inkretynowe, czyli inhibitory dipeptydylopeptydazy-IV (DPP-4). Są to gliptyny hamujące proteolityczne działanie enzymu, przez co
zwiększają stężenie i wydłużają działanie naturalnych inkretyn. Przedstawicielami inhibitorów
GPP-4 są: sitagliptyna, wildagliptyna, saksagliptyna. Zwiększają one wydzielanie insuliny i hamują sekrecję glukagonu w sposób podobny do inkretynomimetyków. Działają osłaniająco na komórki beta trzustki. W odróżnieniu od agonistów receptora GLP-1 nie wpływają na opróżnianie żołądka. Nie powodują przyrostu masy ciała. Stosowane są doustnie.
Leki inkretynowe okazały się skuteczne w leczeniu cukrzycy typu 2. W wielu badaniach potwierdzono ich korzystny wpływ na regulację gospodarki węglowodanowej. U pacjentów stosujących leki inkretynowe obserwowano normalizację poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c),
zmniejszenie glikemii poposiłkowej oraz glikemii na czczo, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi
oraz redukcję masy ciała lub brak przyrostu masy ciała. Ważnym elementem terapii lekami inkretynowymi jest niewielkie ryzyko hipoglikemii. Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego leki inkretynowe są bezpieczne dla pacjentów w długoterminowej kuracji.
Leki inkretynowe są niezwykle ważne w leczeniu cukrzycy typu 2. Ich zaletą jest to, że uruchamiają mechanizmy fizjologiczne regulacji glikemii, dzięki czemu nie powodują gwałtownych
spadków poziomu cukru we krwi. Mają ochronny wpływ na komórki beta trzustki, przez co odsuwają w czasie zastosowanie terapii insulinowej. Nie powodują przyrostu masy ciała, lub zmniejszają masę ciała, co jest szczególnie istotne u pacjentów z nadwagą i otyłością. Zapobiegają poważnym
powikłaniom cukrzycy. Niektóre z leków inkretynowych mogą mieć zastosowanie w leczeniu otyłości nawet u osób, u których nie zdiagnozowano cukrzycy.
Dr hab. n med. Danuta Pawłowska
Katedra Zdrowia Publicznego, WSAP, Białystok
Leki inkretynowe są dostępne
w Polsce od kilku lat. Niestety,
tylko niewielki odsetek chorych
ma dostęp do leczenia zgodnego z najnowszymi standardami diabetologicznymi. Barierą
w dostępie do leków inkretynowych jest nie tylko brak dostępu
do specjalistów, do edukacji, ale
przede wszystkim koszt terapii.
22
Cukrzyca a Zdrowie