FULL TEXT - Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny
Transkrypt
FULL TEXT - Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny
161 Ćwierćwiecze Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi The Quarter Century of Historical Section of Polish Otorhinolaryngologist Socjety – Head and Neck Surgeons Andrzej Kierzek SUMMARY The jubilees of ninetieth anniversary of Otolaryngology Clinic of Warsaw Medical University and the quarter century of Historical Section of the Polish Otorinolaryngologists Society – Head and Neck Surgeons are mentioned at the beginning. The development of otorhinolaryngology and otorhinolaryngological societies on the Polish territories in the nineteenth century and the first half of the twentieth century are presented widely. The activity of this Section and scientific journal of this Section and achievements of Eugeniusz Olszewski and Zbigniew Szlenk are presented with full particulars. Hasła indeksowe: historia otorynolaryngologii Key words: History of otorhinolaryngology „Z naprawdę wielkich, posiadamy tylko jednego wroga – czas”, napisał niegdyś Józef Conrad-Korzeniowski. Dostrzeganie czasu jest cudownym darem dojrzałości. Ale to i dzięki czasowi, pędzącemu nieubłaganie, możemy obchodzić jubileusze. W początkach stycznia 2011 r. swoje dziewięćdziesięciolecie świętowała Klinika Otolaryngologiczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a dwudziestopięciolecie Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi. Ale ab ovo. 22 grudnia 1921 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Rzeczypospolitej Polskiej zatwierdziło statut nowej organizacji Polskiego Towarzystwa Oto-rinolaryngologicznego podpisany przez lekarzy warszawskich: Feliksa Erbricha, Ludwika Guranowskiego i Jana Szmurłę. Czy przed rokiem 1921 lekarze zajmowali się problemami chorób uszu, nosa, gardła, krtani i pogranicza? Terenem wymiany myśli naukowej, także z dziedziny chorób wchodzących w zakres dzisiejszej otorynolaryngologii, były posiedzenia naukowe powstałego już w 1820 r. Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. Przedstawiano na nich prace oparte na własnych klinicznych obserwacjach, które konfrontowano ze spostrzeżeniami z ośrodków zagranicznych, szczególnie niemieckich, austriackich i francuskich, a także z literaturą medyczną sprowadzaną zza granicy. Ta konfrontacja pozwalała na konstatację, że nie było zbyt dużego dystansu wobec wiodących ośrodków zagranicznych. W końcu lat 30. oraz w latach 40. XIX stulecia najczęstszymi sprawozdawcami, także na ©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi Otrzymano/Received: 30.04.2012 Zaakceptowano do druku/Accepted: 15.05.2012 Zakład Klinicznych Podstaw Fizjoterapii Akademii Medycznej im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Kierownik Katedry: dr hab. n. med. Małgorzata Paprocka-Borowicz Adres do korespondencji/ Address for correspondence: imię i nazwisko: Andrzej Kierzek adres pocztowy: ul. Rozbrat 5 m. 6 50-334 Wrocław tel. 71 322 17 60, tel. kom. 693 52 17 60 e-mail [email protected] łamach powstałego w 1837 r. „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” byli Wilhelm Malcz i Ignacy Lebel. Przedstawiali oni schorzenia typowe dla owych czasów, przede wszystkim zapalenia dróg oddechowych, także swoiste, oraz powikłania tych zapaleń. Opisywano również chorych po prostych zabiegach wchodzących w zakres otorynolaryngologii. Zastanawiano się nad terapeutycznymi niepowodzeniami, analizowano ich przyczyny (np. dwa przypadki zgonów po usuwaniu ciał obcych z przełyku, które przypuszczalnie doprowadziły do zapaleń śródpiersia) [1, 2]. Zdaniem Tadeusza Brzezińskiego, wybitnego historyka medycyny, istotną rolę w powstawaniu towarzystw naukowych, jednoczących lekarzy jednej specjalności odgrywały także zapoczątkowane w 1869 r. Zjazdy Lekarzy i Przyrodników Polskich, szczególnie wyodrębniane na tych zjazdach sekcje specjalistyczne [3]. Otorynolaryngologia zaczęła wyodrębniać się ok. połowy XIX wieku z chirurgii i chorób wewnętrznych, zwłaszcza ftyzjatrii. Pierwszy szpital dla chorych usznych powstał w Londynie w 1838 r., a pierwsza klinika otolaryngologii w Wiedniu w 1861 r. Na ziemiach polskich pierwszą katedrę rynologii i laryngologii utworzono w 1879 r. w Krakowie po uzyskaniu przez Przemysława Pieniążka (1850-1916), wychowanka Leopolda Schroettera von Kristelii, Karla Storcka i Johanna Schnitzlera, veniam legendi z tych dziedzin. W 1894 r. otwarto w Krakowie 10-łóżkowy oddział z własną salką operacyjną, przemianowany potem na Klinikę Otolaryngologiczną Uniwersytetu Jagiellońskiego [4]. P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 2 , k w i e c i e ñ - c z e r w i e c 2 0 12 Pol. Przegląd Otorynolaryngol 2012; 2 (1): 161-165 162 Do rozwoju polskiej otorynolaryngologii przyczyniali się także warszawscy chirurdzy. Julian Kosiński (1833–1914) był pierwszym polskim lekarzem, który jako 14. chirurg w świecie wykonał laryngektomię totalną, w trzy lata po słynnym Theodorze Billrothcie. Franciszek Jawdyński (1851–1896) w 1888 jako pierwszy polski chirurg wykonał operację usunięcia guza przerzutowego na szyi metodą radykalną, znaną i następnie opisaną w świecie w 1906 r. jako operację Crile’a [5, 6]. Wzrost zainteresowania otorynolaryngologią i otologią wśród warszawskich lekarzy doprowadził do powstania w 1889 r. przy Towarzystwie Lekarskim Warszawskim – Sekcji Laryngologicznej, założonej przez Teodora Herynga (1847–1925), prymariusza ówczesnego Oddziału Rynolaryngologicznego w Szpitalu św. Rocha. Większość pacjentów oddziału Herynga stanowili chorzy z gruźlicą krtani, jako powikłaniem gruźlicy płuc. Był on twórcą nowoczesnej w skali światowej metody leczenia gruźlicy krtani łyżeczkowaniem (curettement). Podobny przekrój chorych prezentowany był w małym oddziale chorób wewnętrznych o profilu ftyzjatrycznym w Szpitalu św. Ducha, którego ordynatorem został Alfred Marcin Sokołowski (1849–1924), oraz w zarządzanym przez niego ambulatorium laryngologicznym tego Szpitala. Sekcja Laryngologiczna była pierwszym stowarzyszeniem otolaryngologów w Polsce. W latach późniejszych, w 1900 r. zorganizowali się ginekolodzy, w 1906 r. – chirurdzy, w 1914 r. – radiolodzy. Działacze Sekcji Laryngologicznej propagowali oraz rozwijali noworodzącą się dziedzinę lekarskiej wiedzy. Posiedzenia miały charakter naukowy: dyskutowano, przekonywano do swoich racji, nieraz ostro polemizowano. Polemiki przenosiły się niejednokrotnie na łamy lekarskich czasopism. Jan Sędziak (1861–1932), jeden z pionierów polskiej otolaryngologii, laryngolog znany bardziej chyba w krajach anglosaskich niż w Polsce, zauważył, że posiedzenia miały jeszcze inne, niemniej ważne, moralne znaczenie jednoczenia specjalistów „różnych obozów”, czasem do siebie niechętnie usposobionych. Grono warszawskich lekarzy interesujących się otorynolaryngologią rosło w tempie szybkim. Najaktywniej udzielali się: Teodor Heryng, Witold Szumlański, Władysław Wróblewski, Teodor Heiman, Jan Sędziak, Zdzisław Dmochowski i inni. Sekcja działała przez kilka lat. Pod koniec lat 90. wznowiła swą działalność dzięki staraniom Alfreda Marcina Sokołowskiego. O jej aktywności brak jest pełniejszych wiadomości, poza tym, że zamieszczała sprawozdania w warszawskich czasopismach medycznych, oraz tym, że w 1911 r. odbyła dziesięć posiedzeń. Różne funkcje pełnili w niej m.in. Leopold Lubliner, ordynator pierwszego w Warszawie Oddziału Otolaryngologicznego w Szpitalu na Czystem, Ludwik Guranowski i Teodor Heiman, którzy zostali także prezesami Sekcji [7–11]. Nie była to jedyna organizacja zrzeszająca warszawskich otolaryngologów. W 1912 r. ukonstytuowało się Warszawskie Towarzystwo Otolaryngologiczne, zatwierdzone na posiedzeniu Warszawskiej Komisji Gubernialnej ds. Związków i Stowarzyszeń. Prezesami tego Towarzystwa zostali m. in. Ludwik Guranowski i Zygmunt Srebrny, a godność członka honorowego otrzymał Teodor Heryng. Aktywnie działali w nim: Zdzisław Dmochowski, Teodor Heiman, Alfred M. Sokołowski, Leopold Lubliner, Jan Moczulski, Robert Sinołęcki i inni [12–14]. Nie od rzeczy będzie przypomnieć, jak wyglądał program posiedzenia tego Towarzystwa „w czwartek, 12 marca 1914 r. o godz. 20 w lokalu przy ul. Foksal 17 m. 2: 1. Przedstawienie chorych. 2. A. Żebrowski (Lublin): O ropnicy pochodzenia usznego. 3. B. Karbowski: O nieznanym jeszcze zespole objawów błędnikowych, wywołanych zmianami w szlaku nerwu przedsionkowego. 4. Robert Sinołęcki: O nowym środku znieczulającym. 5. T. Heryng: a) Przedstawienie fantomu prześwietlonej jamy Highmora, b) Najnowsze aparaty do wywiązywania tlenu i ich wartość kliniczna. 6. M. Hertz: Oto-ryno-laryngologia a oddziały szpitalne” [15]. Dla ścisłości historycznej podać trzeba, że w 1908 r. przy Towarzystwie Lekarskim Lwowskim wyodrębniono Sekcję Oto-laryngologiczną. W trzy lata później utworzone zostało w tym samym mieście Polskie Towarzystwo Otolaryngologiczne z Antonim Juraszem sen. jako przewodniczącym [12, 13]. Jan Sędziak, jeden z pierwszych historyków otorynolaryngologii, skrupulatnie obliczył, że w roku powstania Sekcji Otolaryngologicznej we Lwowie na świecie istniało 46 towarzystw specjalistycznych laryngologicznych, z tego 15 w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, 8 – w Niemczech i 2 – na ziemiach polskich [8]. Analiza licznych sprawozdań z posiedzeń warszawskich towarzystw otolaryngologicznych, zamieszczanych w czasopismach medycznych owego okresu, (tj. do roku zakończenia pierwszej wojny światowej) oraz prac oryginalnych pozwalała na wysunięcie wniosku, że poziom merytoryczny tych posiedzeń był na ogół wysoki, uwzględniający najnowsze osiągnięcia europejskiej i światowej otorynolaryngologii. Ciekawe i stojące na odpowiednim poziomie dyskusje, w których przodowali lekarze przebywający wcześniej na zagranicznych stażach, mający z „medyczną zagranicą” kontakt, a także styczność z czasopismami zagranicznymi z tej dziedziny, dawały również efekt dydaktyczny – pozwalały na doszkalanie mniej zaawansowanych w tej dziedzinie lekarzy. Prezentowanie unikatowych nieraz osiągnięć oraz licznie wykonywanych operacji wchodzących w zakres chorób uszu, nosa, gardła, krtani i pogranicza, dokonywanych przez warszawskich lekarzy zajmujących się schorzeniami tych narządów, zwłaszcza przez chirurgów, wykazywało, że dystans P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 2 , k w i e c i e ñ - c z e r w i e c 2 0 12 163 do wiodących europejskich otorynolaryngologicznych ośrodków znacznie zmniejszał się. W 1921 r., a więc w roku powstania jednolitej organizacji otorynolaryngologicznej, istniały następujące uniwersyteckie ośrodki tej specjalizacji: Katedra i Klinika Otolaryngologiczna w Krakowie z Franciszkiem Nowotnym, otiatrą i Aleksandrem Baurowiczem, laryngologiem, Katedra Otolaryngologiczna we Lwowie z Teofilem Zalewskim, Katedra i Klinika Otolaryngologii w Warszawie z Feliksem Erbrichem, uczniem Alfreda M. Sokołowskiego, Katedra Laryngologii i Otiatrii w Poznaniu z Antonim Juraszem sen. Brak klinik w Poznaniu i Lwowie, brak katedry i kliniki w Wilnie świadczyły wymownie o tym, że baza, na której miało rozwijać się nowe zrzeszenie otorynolaryngologów, była uboga [12, 16]. Po przeszło siedemdziesięciu latach, w 1992 r., wspomniane na wstępie, Polskie Towarzystwo Otolaryngologiczne zmieniło nazwę na Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi. Obecnie, w początkach drugiej dekady XXI stulecia przy tym Towarzystwie istnieją następujące sekcje: • Sekcja Otolaryngologii Dziecięcej, założona w 1961 r. przez Jana Danielewicza • Sekcja Foniatryczna – w 1966 r. przez Leona Handzla • Sekcja Audiologiczna – w 1968 r. przez Wiktora Jankowskiego • Sekcja Onkologiczna – w 1980 r. przez Stanisława Iwankiewicza • Sekcja Historyczna – w 1985 r. przez Eugeniusza Olszewskiego • Sekcja Rynologiczna (obecnie Rynologii i Chirurgii Plastycznej Twarzy) – w 1995 r. przez Stanisława Betlejewskiego • Sekcja Otologii i Neurootologii – w 1998 przez Kazimierza Niemczyka 22 października 1985 r. P. T. Członkowie Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego: Stanisław Bień, Wanda Bochenek, Piotr Chęciński, Bożena Czarkowska, Danuta Danikiewicz, Paweł Dobrzyński, Joanna Fruba, Ewa Gołębiewska, Alicja Jachowska, Tadeusz Jegliński, Alicja Komorowska, Antoni Krzeski, Andrzej Kukwa, Małgorzata Malasińska, Barbara Maniecka, Anna Morawska, Eugeniusz Olszewski, Jadwiga Osuch, Ryszard Połubiński, Bożena Pragłowska, Bolesław Samoliński, Henryk Skarżyński, Zbigniew Szlenk, Grażyna Szlezyngier, Bożena Tarchalska, Witold Tłuchowski, Małgorzata Wierzbicka, Janina Więcko, Ewa Wójcikiewicz, Edward Zawisza – wybrali kandydatów do Zarządu Sekcji Historycznej Towarzystwa Otolaryngologicznego, który po zatwierdzeniu 17 grudnia 1985 r. przez Zarząd Główny tego Towarzystwa ukonstytuował się następująco: przewodniczący – Eugeniusz Olszewski sekretarz – Zbigniew Szlenk członkowie – Andrzej Kukwa Henryk Skarżyński Ewa Gołębiewska W latach 1995, 1998 oraz 2003 dokonywano zmian w zarządzie Sekcji. Niezmiennie królowali: na stanowisku przewodniczącego Eugeniusz Olszewski oraz sekretarza Zbigniew Szlenk. W skład Zarządu wchodzili: Rafał Ligęziński, Maciej Modrzejewski, Kazimierz Niemczyk, Jan Pietruski, Juliusz Piotrowski, Jacek Składzień, Andrzej Kierzek. 15 października 2010 r. ukonstytuował się nowy Zarząd, zatwierdzony następnie przez Zarząd Główny PTOChGS, w składzie: przewodniczący – Andrzej Kierzek sekretarz – Zbigniew Szlenk skarbnik – Antoni Bruzgielewicz członkowie – Kazimierz Niemczyk Jacek Składzień Równocześnie z powstaniem Sekcji, w 1985 r. ukazał się pierwszy numer „Materiałów Naukowych Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Otolaryngologów”. Ta niezwykle wartościowa pozycja piśmiennicza, w której umieszczane są prace dotyczące historii otorynolaryngologii i pogranicza ukazuje się dzięki inwencji i benedyktyńskiej pracy Zbigniewa Szlenka. W „Materiałach Naukowych …”, wydawanych przez niego własnym sumptem i nakładem mrówczych działań, zamieszczane są prace, niestety, nierecenzowane. 25 dotychczasowych roczników tego periodyku zmagazynowanych jest w Bibliotece Narodowej, Głównej Bibliotece Lekarskiej oraz Bibliotece Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jako owoc 25-letniej działalności Zbigniewa Szlenka, w kolejnych numerach jego „Materiałów Naukowych …” 86 Autorów umieściło prace dotyczące następujących zagadnień: • historia otorynolaryngologii polskiej i światowej • historia niektórych klinik i oddziałów • biogramy otorynolaryngologów • martyrologia otolaryngologów • sprawozdania z sympozjów, zjazdów, kursów etc. • nowe metody operacyjne, opisy pokazowych operacji • prace nieotolaryngologów z zakresu otorynolaryngologii • eseje filozoficzne • przedruki prac Jana Miodońskiego i Zbigniewa Bochenka • wspomnienia pośmiertne • bibliografie czasopism: „Polski Przegląd Oto-laryngologiczny”, „Lekarz Polski na Wschodzie”, „Lekarz Wojskowy” (1941–1946). Chronologiczny wykaz prac zamieszczonych w latach 1985–2000 w „Materiałach Naukowych…” umieszczony został w „Materiałach Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologicznego – Chirurgów Głowy i Szyi” 2001; 17(1): 3–18. Oprócz działalności publicystycznej, zarząd Sekcji podejmował szereg cennych inicjatyw. Na XXXIII Zjeź- P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 2 , k w i e c i e ñ - c z e r w i e c 2 0 12 164 dzie PTOL w Warszawie w 1986 r. urządzono wystawę pt. „Szlakiem polskiej otolaryngologii” przedstawiającą osiągnięcia polskich otorynolaryngologów i Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego, a także innych, którzy ów szlak tworzyli. Fotokopie obrazujące osiągnięcia polskich otorynolaryngologów oraz Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego zamieszczono w „Materiałach Naukowych…” 1986; 2(6): 1–17. 21 września 1991 r. zorganizowano w Krakowie Sympozjum wspólnie z Sekcją Onkologiczną, na którym wygłoszono 14 referatów. Materiały tego sympozjum opublikowano w „Otolaryngologii Polskiej” oraz „Materiałach Naukowych…” 14 października 1994 r. na zebraniu Brytyjskiego Towarzystwa Historii Otolaryngologii w Birmingham przedstawiono referat Zbigniewa Szlenka oraz Natalii Rynkiewicz dotyczący polskich otolaryngologów w Wielkiej Brytanii podczas drugiej wojny światowej, który wygłosiła druga Autorka. 18 kwietnia 1997 r. Sekcja zorganizowała w Krakowie Sympozjum pt. „Co mnie, co nam dał Jan Miodoński”. Wygłoszono 9 referatów. Dokumentacja tego Sympozjum, dotyczącego jednego z najwybitniejszych w historii polskich otorynolaryngologów, znalazła także swoje miejsce w „Materiałach Naukowych…”, jak i częściowy dorobek sympozjum „W 120-lecie Krakowskiej Kliniki Otolaryngologicznej”, w którego obrady Sekcja włączyła się w 1999 r. 13 marca 2002 r. Katedra Otolaryngologii Akademii Medycznej w Krakowie, Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego, Katedra Historii Medycyny i Farmacji Akademii Medycznej w Krakowie, Towarzystwo Lekarskie Krakowskie oraz Sekcja Historyczna PTOL zorganizowały posiedzenie poświęcone pamięci profesora Jana Miodońskiego (1902–1962) w stulecie jego urodzin. Z ramienia Sekcji referat pt. „Testament Profesora Miodońskiego” wygłosili Zbigniew Szlenk oraz Eugeniusz Olszewski. Tekst tej pracy został przekazany uczestnikom XL Zjazdu PTOL-ChGS, zorganizowanego przez białostocką Klinikę Otolaryngologii w Mikołajkach w 2002 r. Sekcja Historyczna Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi zawdzięcza swoje istnienie przede wszystkim profesorowi dr. hab. Eugeniuszowi Olszewskiemu, kierownikowi Kliniki Otolaryngologii Akademii Medycznej w Krakowie, a następnie Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr. med. Zbigniewowi Szlenkowi z Kliniki Otolaryngologii Akademii Medycznej w Warszawie, a potem Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. To Oni powołali ją do życia. To dzięki Ich zaangażowaniu Sekcja przez ćwierćwiecze istniała, prowadząc ożywioną działalność. To dzięki Ich pracy istnieje nadal. Swój znaczny wkład w działalność Sekcji wniósł Stanisław Zabłocki, znany historyk otorynolaryngologii z Elbląga. Chapeau bas! Dalsze istnienie Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi uzależnione jest jednak od lekarzy naszej specjalności, od nas samych. Od naszej aktywności na polu historii otorynolaryngologii. Ocalajmy od zapomnienia wszystko, co ocalić jeszcze można. Ocalajmy od zapomnienia historie naszych klinik, oddziałów, poradni, gabinetów prywatnych i innych jednostek opieki zdrowotnej zajmujących się diagnostyką i terapią chorób uszu, nosa, gardła, krtani i pogranicza. Nie pozwalajmy zapomnieć o wybitnych przedstawicielach tej dziedziny lekarskiej wiedzy, ale także i o tych, mniej znanych, ale sumiennie wykonujących swe lekarskie powinności. Uzupełniajmy teksty materiałem ikonograficznym (ciekawymi zdjęciami, dokumentami etc). Teksty można opracowywać wg prawideł obowiązujących prace tego rodzaju, stosując się do zasad wydawcy. Sądzę, że łamy „Polskiego Przeglądu Otolaryngologicznego” będą dla Państwa zawsze otwarte. Można również zamieszczać teksty, nie stosując się do żadnych redakcyjnych restrykcji, w „Materiałach Naukowych Sekcji Historycznej Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi”. Prace prosimy przesyłać drogą elektroniczną na adres z-cy redaktora naczelnego „Materiałów Naukowych…”, autora niniejszej pracy. Jeżeli wystąpią trudności „natury komputerowej”, prosimy o przekazanie prac do dr. med. Zbigniewa Szlenka, ul. Baczyńskiego 26 m. 28, 05-092 Łomianki. Pamiętajmy, co powiedział kiedyś Jan Parandowski: „Nic tak nie orzeźwia, nie dodaje animuszu, jak kąpiel w czasie”. P i śm i e n n i ctwo 1. Lebel I. Zdanie sprawy z czynności Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego z 1843 r. Pam Tow Lek Warsz. 1844; 9: 55–57. 2. Lebel I. Zdanie sprawy z czynności Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego z 1843 r. Pam Tow Lek Warsz. 1846, 16: 63–64 et passim. 3. Brzeziński T. Rozwój nauk medycznych i kształcenia lekarzy w Polsce w XIX i pierwszej połowie XX wieku. (w:) Historia medycyny, Brzeziński T. (red). Warszawa 1995, s. 419. 4. Olszewski E. Przemysław Pieniążek (1850–1916) – pierwszy profesor laryngologii w Polsce. Mat Nauk Sekcji Hist Pol Tow Otolaryng. 1985; 1(2): 1 et passim. 5. Janczewski G, Osuch-Wójcikiewicz E. Otorynolaryngologia – przeszłość i współczesność. Pol Przeg Chirurg. 2001; 73(4): 392. 6. Bień S. Historia operacji radykalnej węzłów chłonnych szyi – w 100-lecie publikacji George’a Crile’a. Otolaryng Pol. 2006; 60(1): 5–8. 7. Sędziak J. O postępach laryngologii, rynologii i otologii w roku ubiegłem. Now Lek. 1902; 14(5): 305. 8. Sędziak J. Rozwój laryngologii i rynologii u poszczególnych narodowości. Med Kron Lek. 1908; 47(16): 411. 9. Sędziak J. O stanie laryngologii, rynologii i otiatryi w Polsce w wieku XIX-ym. Now Lek. 1906; 8(3): 145. 10. Dydyński L. Zarys stuletnich dziejów Tow. Lek. Warszawskiego. Medycyna, 1938: 760. P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 2 , k w i e c i e ñ - c z e r w i e c 2 0 12 165 11. Kierzek A. Sekcja Laryngologiczna Towarzystwa Lekarskie- 14. Wiadomości bieżące. Kron Lek. 1914; 49(2): 40. go Warszawskiego – pierwsza organizacja polskich laryn- 15. Wiadomości bieżące. Kron Lek. 1914; 49(10): 199. gologów oraz jej działacze. Otolaryng Pol. 1989; 43(supl.): 16. Czarnecki J. Przemówienie, wygłoszone przez prezesa 26–29. 12. Szlenk Z. Polskie Towarzystwo Otolaryngologiczne 1921– T-wa Dra…na uroczystem posiedzeniu z racji X-lecia w dn. 7.12.1030. Pol Przeg Oto-laryng. 1930; 7(4): 167. 1970. Dysert. dokt., Łódź 1973, s. 7. 13. Barciński J. Zarys historii otolaryngologii polskiej w okresie 1918–1939. Gdańsk, s. 47, 49. P o l s k i P r z e g l ą d O t o r y n o l a r y n g o l o g i c z n y t o m 1, n r 2 , k w i e c i e ñ - c z e r w i e c 2 0 12