Artur Szmigielski

Artur Szmigielski*
Interes bycia dobrym w świecie ponowoczesnym – przegląd polityki Unii
Europejskiej w zakresie praw człowieka i demokracji
Wprowadzenie
Kwestia szerzenia standardów demokratycznych i ochrony praw człowieka na
arenie międzynarodowej może być rozpatrywana z perspektywy politycznej,
aksjologicznej i prawnej. Przedmiotem niniejszej pracy będzie rozważenie w tych
płaszczyznach problemów związanych z ochroną praw podstawowych1 w stosunkach zewnętrznych Unii.
Wydarzenia w świecie arabskim czy też represje polityczne na Białorusi
obnażają oczywiste braki w tej kwestii. Dotychczasowa i pragmatyczna polityka
Unii wobec świata arabskiego – opierająca się na utrzymanie status quo i poparciu
reżimów autorytarnych – nie przyniosła stabilności i bezpieczeństwa w tym
rejonie. Kryzys spowodował, że Europa straciła na znaczeniu na arenie międzynarodowej, a projekt europejski stał się mniej atrakcyjny.2
Pomimo, że Unia opracowała wiele instrumentów, aby promować swoje
wartości – od niezliczonych oświadczeń, démarche, podpisywania umów z
klauzulami politycznymi po środki ograniczające oraz fundusze finansowe,
wspierające działania demokratyczne w państwach trzecich – brakuje jej spójnego
i jednolitego podejścia.
Czy podejście te zmieni przyjęty w czerwcu 2012 r. pakiet dokumentów
programowych, mających na celu usprawnienie zewnętrznej polityki w zakresie
praw człowieka i demokracji, planowany nowy instrument – Europejski Fundusz
na rzecz Demokracji oraz Specjalny Przedstawiciel UE ds. praw człowieka w
obszarze WPZiB?
*
Student europeistyki i prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Laureat IX edycji i zwycięzca X
edycji Ogólnopolskiego Konkursu Prawa Europejskiego oraz III miejsca IV edycji konkursu na
najlepszą pracę licencjacką i magisterską z zakresu współczesnych stosunków międzynarodowych
Unii Europejskiej.
1
W doktrynie dominuje pogląd, że pojęcia „prawa człowieka” i „prawa podstawowe” są tożsame.
Por.: F.Jasiński, Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s.17-28,
B.Banaszczyk, A.Bisztyga, K.Complak, M.Jabłoński, R.Wieruszewski, K.Wójtowicz, System
ochrony praw człowieka, Kraków 2003, s.199.
2
Por.: J.Vaïsse, H.Kundnani, European Foreign Policy Scorecard 2012, European Council on
Foreign Relations 2012. Tekst dostępny pod adresem:
http://www.ecfr.eu/page/-/ECFR _SCORECARD_2012_WEB.pdf (1.01.2012).
Moralność w stosunkach międzynarodowych
Istnieje szeroki spór dotyczący moralności w polityce, i tym samym moralności w
międzynarodowych stosunkach politycznych. Z jednej strony pojawia się koncepcja rozdzielenia moralności od polityki, wykazująca, że polityka ma być
przede wszystkim skuteczna (makiawelizm) – na przykład stwierdza się, że etyka
polityczna to etyka skuteczności.3
Z drugiej strony, istnieją zbyt duże zależności między państwami, aby było
to do końca możliwe. Zdaniem profesora Romana Kuźniara: „Współzależność
tworzy rodzaj odstraszającego sprzężenia zwrotnego – odstraszającego od nieetycznego postępowania, które w warunkach współzależności po prostu przestaje
się opłacać”.4
Dlaczego jednak Unia, która ze swojego pierwotnego założenia miała być
organizacją stricte gospodarczą zajęła się promocją praw podstawowych w
swoich stosunkach zewnętrznych?
Na określenie tego fenomenu używa się pojęć – mocarstwo cywilne, które
nie wykorzystuje potencjału militarnego (tzw. soft power) oraz mocarstwo normatywne, które oddziałuje na innych poprzez upowszechnienie określonych norm.5
Często związane jest to z faktem, że w Europie przyjmuje się paradygmat, iż
prawa człowieka i demokracja to warunek sine quo non pokoju oraz rozwoju
gospodarczego. Przesiąknięte jest to europocentryzmem, gdyż uważa się, że ludzkość nic lepszego nie wymyśliła.6
Wbrew pozorom, nie brakuje temu podejściu również elementu
Realpolitic. Wiele problemów, które nasilają się w bezpośrednim sąsiedztwie Unii
ma charakter transgraniczny. Uważa się, że brak prewencyjnych działań, polegających na ochronie praw człowieka i wspieraniu standardów demokratycznych w
najbliższym sąsiedztwie może nasilać negatywne tendencje i spowodować m.in.
niespodziewany napływ migrantów czy rozwój dążeń ekstremistycznych.7
3
T.Dunne, B.C.Schmidt, Realizm w: Globalizacja polityki światowej. Wprowadzenie do
stosunków międzynarodowych, red. J.Baylis, S.Smith, Kraków 2008, s.196-200.
4
R.Kuźniar, Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe, Warszawa 2000,
s.269.
5
D.Milczarek, Pozycje i rola Unii Europejskiej w stosunkach międzynarodowych. Wybrane
aspekty teoretyczne, Warszawa 2003, s.186.
6
Por.: L.Kołakowski, Po co nam prawa człowieka, „Gazeta wyborcza”, 25-26 X 2003.
7
Komunikat Komisji Europejskiej z 11.03.2003 r., Wider Europe – Neighbourhood: A New
Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours, COM (2003) 104 final.
Ponadto, istnieje silna legitymizacja tych działań przez obywateli UE.
Jeszcze przez rozszerzeniem z 2004 r. szacowano, iż 81 procent obywateli UE
czuje, że Unia powinna promować prawa człowieka zagranicą. 8 Obywatele UE
uważają prawa człowieka (39 proc.), pokój (38 proc.) i demokrację (37 proc.) za
wartości najlepiej reprezentujące Unię Europejską.9
Tego podejścia nie zmienił kryzys gospodarczy. 84 proc. obywateli UE
poparło w 2010 roku ideę udzielania pomocy państwom rozwijającym przez Unię
Europejską.10 Unijna koncepcja pomocy rozwojowej oparta jest na promowaniu
wartości europejskich: dobrych rządów, standardów demokratycznych, praw
człowieka. Przyjęcie tych wartości przez państwa rozwijające stanowi warunek
sine quo non uzyskania pomocy stricte gospodarczej.11 Stanowi to, więc rodzaj
presji wywieranej za pomocą starej metody „kija i marchewki”, eufemistycznie
nazywanej w żargonie unijnym „warunkowością”.12
Decyzja, aby promować i chronić prawa podstawowe w stosunkach zewnętrznych z krajami trzecimi budzi jednak wiele wątpliwości. Po pierwsze, zasady
istniejące na gruncie Karty Narodów Zjednoczonych13, takie jak suwerenna równość oraz zakaz ingerencji w wewnętrzne sprawy państwa prima facie ograniczają możliwość promocji tych praw w państwach trzecich. Po drugie, istnieje
szeroki spór czy współcześnie możemy mówić o wartościach, które mają charakter uniwersalny i niepodzielny.
Europa próbując narzucać swój system wartości oraz sposób myślenia
może być oskarżona o krzewienie „imperializmu kulturowego”. John Rawls
pisząc w latach 60. „Prawo Ludów” dowodził o konieczności tolerancji wobec
ludów nieliberalnych.14 Jakie są jednak granice tej tolerancji?
8
J.Gras, The European Union and Human Rights Monitoring, Helsinki 2000, s.1.
Wynika to z sondażu Eurobarometr przeprowadzonego przez „TNS Opinion” na zlecenie
Komisji Europejskiej w 2006 roku. Tekst dostępny pod adresem:
http://www.obop.pl/uploads/3563/inf_pras_TNS_OBOP_wartosci_UE.doc (1.06.2012 r.).
10
Badania Eurobarometru na temat popierania pomocy rozwojowej. Nota informacyjna
Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce:
http://ec.europa.eu/polska/news/111123_ubostwo_pl.htm.
11
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów z 13.10.2011, Zwiększanie wpływu unijnej
polityki rozwoju - Program działań na rzecz zmian, KOM(2011) 637 wersja ostateczna.
12
Por.: K.Raik, Between conditionality and engagement Revisiting the UE’s democracy promotion
in the Eastern Neighbourhood, The Finnish Institute of International Affairs, 2011.
13
Karta Narodów Zjednoczonych z dnia 24 października 1945, Dz.U. 1974, nr 3, poz. 20.
14
J.Rawls, Prawo ludów, Warszawa 2001.
9
Zdaniem postmodernistów żyjemy w świecie, który jest pozbawiony trwałych wartości. Reprezentują oni aksjologiczny relatywizm, który kwestionuje
powszechność praw podstawowych. Współcześnie podstawowe wolności są ograniczane w imię rozwoju gospodarczego, a prawa człowieka są łamane w związku
z biznesem. Potęguje to współczesny kryzys postindustrialny, który zaburza porządek aksjologiczny. Nieustanna przemiana świata, która przejawia się rozwojem technologicznym, procesem globalizacji, a w tym umasowieniem kultury
stawia nowe pytania nad współczesnym systemem wartości oraz miejscem człowieka w nowym świecie.15
Instrumenty ochrony praw człowieka w zewnętrznych stosunkach Unii
Artykuł 3 ust. 5 TUE16 expressis verbis mówi, że w stosunkach zewnętrznych
Unia przyczynia się do ochrony praw człowieka, art. 21 ust. 1 TUE mówi o oparciu działań Unii na arenie międzynarodowej na powszechności i niepodzielności
tych praw, a w ust. 2 wśród celów działań Unii na arenie międzynarodowej w
literze b) wymienia ich umacnianie.
Polityką, która umożliwia funkcjonowanie Unii na arenie międzynarodowej jest WPZiB, która obejmuje wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i ogół
kwestii dotyczących bezpieczeństwa Unii. Pomimo likwidacji struktury filarowej
Unii nadal podlega szczególnym zasadom i procedurom, gdyż co do zasady
określana jest przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie, a jej
wykonywanie należy do Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznym
i Polityki Bezpieczeństwa (dalej: Wysoki Przedstawiciel) oraz do państw członkowskich.17
Nie jest to, więc komponent unijny, czyli przeniesiony na poziom
ponadnarodowy, ale ma on charakter stricte rządowy. Powoduje to, że podjęcie
jakichkolwiek działań w celu ochrony praw człowieka w ramach WPZiB
uzależnione jest od woli politycznej państw członkowskich.
Instrumenty w ramach WPZiB18 mają zróżnicowany charakter i cechują
się różnym poziomem skuteczności. W praktyce największe znaczenie w zakresie
15
Zob.: Z.Bauman, Postmodern Ethics, Cambridge 1993.
Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, Dz. Urz. UE 2010 C 83, 30.03.2010.
17
Artykuł 24 TUE.
18
A.Wyrozumska, Wybrane regulacje w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa w: Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, pod red. J.Barcza, Warszawa 2005.
16
promowania praw podstawowych mają decyzje w formie stanowisk (środki
ograniczające) i działań (misje) przyjmowane przez Radę UE.
Środki ograniczające to najbardziej restrykcyjny instrument stosowany
przez Unię. Co za tym idzie, używany jest tylko w najbardziej rażących przypadkach. Chodzi tu w szczególności o ciężkie naruszenia praw człowieka oraz zasad
państw demokratycznych, pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Artykuł
215 TFUE, odnoszący się do środków ograniczających, mówi, iż mogą one być
skierowane nie tylko do państwa, ale również do osób fizycznych i prawnych oraz
grup i podmiotów innych niż państwo. Obejmują one, więc m.in. embargo na
określone towary, zakaz wjazdu przedstawicieli władz państw trzecich (tzw.
sankcje wizowe), czy też zamrożenie aktywów osób fizycznych i prawnych.19
W słynnym wyroku w sprawie Kadi20 potwierdzono, że nakładając środki
ograniczające nie można łamać praw podstawowych, w szczególności prawa do
skutecznej ochrony sądowej i prawa do własności. Utrwalono to w orzeczeniu w
sprawie Pye Phyo Tay Za21, który został umieszczony w wykazie osób
wspierających reżim Birmy tylko i wyłącznie dlatego, że był synem przedsiębiorcy, wspierającego działanie reżimu.
Rada oprócz stanowisk podejmuje również decyzje w formie działań.
Fundamentalne w zakresie ochrony praw człowieka w stosunkach zewnętrznych
mają zwłaszcza działania dotyczące wspierania procesów pokojowych i demokratycznych w państwach trzecich (tzw. misje). Na gruncie prawa międzynarodowego podstawą prawną do realizacji misji Unii Europejskiej było zawsze oficjalne
zaproszenie rządu kraju przyjmującego lub zgoda zainteresowanych stron. W
każdym przypadku misje UE dysponowały także co najmniej oficjalnym poparciem Rady Bezpieczeństwa ONZ lub bezpośrednim jej mandatem.22
Inny charakter mają instrumenty w ramach działań gospodarczych
umiejscowione w części V TFUE. W przeciwieństwie do WPZiB nie mają one
charakteru międzyrządowego tylko oparte są na tzw. metodzie wspólnotowej,
polegającej na ich przeniesieniu na poziom ponadnarodowy. Oznacza to, że
podejmowanie decyzji w tym zakresie oparte jest na funkcjonowaniu instytucji
19
P.Kobza, Środki restrykcyjne jako instrument WPZiB UE, „Studia Europejskie” 3/2003.
Wyrok C-402/05 P i C-415/05 P z dnia 3 września 2008 r. w sprawach połączonych Kadi, Al
Barakaat, Dz. Urz. UE C 285, s. 2-3.
21
Wyrok T-181/08 z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie Pye Phyo Tay Za, Dz. Urz. UE C 133, s. 6-7.
22
J.Starzyk-Sulejewska, Interwencje zewnętrzne Unii Europejskiej w: Dyplomacja czy siła? Unia
Europejska w stosunkach międzynarodowych, red. S.Parzymies, Warszawa 2009.
20
unijnych, które reprezentują interes ponadnarodowy oraz, co do zasady decyzje te
podejmowane są kwalifikowaną większością głosów, a nie jednomyślnie.
Wśród instrumentów ochrony praw człowieka w tym obszarze znajdziemy
m.in. (a) zakaz handlowania narzędziami tortur, (b) zawieranie umów z klauzulą
praw człowieka, (c) fundusze finansowe, w szczególności Europejski Instrument
na rzecz Demokracji i Praw Człowieka (EIDHR).
Kwestię zakazu handlu narzędziami tortur reguluje rozporządzenie Rady z
dnia 27 czerwca 2005 r.23 Na jego mocy: zakazany jest wywóz i przywóz towarów, które nie mają żadnego praktycznego zastosowania innego niż do wykonywania kary śmierci, zadawania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub
poniżającego traktowania albo karania. Ponadto wymagane jest pozwolenie na
wywóz towarów, które mogą być użyte w celu torturowania lub innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, niezależnie od
pochodzenia takiego sprzętu.
Istotnym instrumentem są również umowy UE z tzw. klauzulą praw
człowieka, podpisywane z państwami trzecimi. Klauzula praw człowieka jest to
odpowiednia regulacja zawarta w umowie, która stanowi podstawę współpracy w
dziedzinie praw człowieka i ich propagowania w odniesieniu do wszystkich
obszarów objętych zakresem umowy. Jest ona również podstawą prawną środków
podejmowanych w przypadku naruszenia tych praw. Środki te mogą obejmować
zawieszenie spotkań oraz programów współpracy technicznej z danym krajem.24
Gospodarczy charakter Unii Europejskiej sprawia, że przy promocji praw
człowieka może wykorzystywać ona bodźce pozytywne w postaci instrumentów
finansowych i pomocowych, czyli wszelkich funduszy przeznaczonych do realizacji polityk UE oraz preferencji handlowych. Wyjątkowy charakter pod tym
względem ma Europejski Instrument na rzecz Demokracji i Praw Człowieka
(EIDHR).25
23
Rozporządzenie Rady nr 1236/2005 z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie handlu niektórymi
towarami, które mogłyby być użyte do wykonywania kary śmierci, tortur lub innego okrutnego,
nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, Dz.Urz. UE, L 200 z 30.7.2005, s.1.
24
Wspólny Komunikat KE i Wysokiego Przedstawiciela UE do spraw Zagranicznych i Polityki
Bezpieczeństwa do PE i Rady z dnia 12.12.2011 r., Prawa człowieka i demokracja w centrum
działań zewnętrznych UE – dążenie do bardziej skutecznego podejścia, KOM(2011) 886 wersja
ostateczna. Zob. również: L.Bartels, Human Rights Conditionality in the EU´s International
Agreements, Oxford 2005.
25
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1889/2006 z dnia 20.12.2006 r. w sprawie
ustanowienia instrumentu finansowego na rzecz wspierania demokracji i praw człowieka na
świecie, Dz.Urz. UE 2006, L 386, s.1.
EIDHR, ustanowiony na lata 2006-2013, jest to jeden z instrumentów
finansowania współpracy na rzecz rozwoju związany z wypracowanym w 2005 r.
„Konsensusem europejskim”26 tj. likwidacją ubóstwa. U podstaw tych założeń
znalazło się poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, a postęp w
tej dziedzinie jest traktowany, jako fundament zmniejszenia ubóstwa i zrównoważonego rozwoju. Podstawą prawną EIDHR są przepisy odwołujące się do polityki
rozwojowej oraz współpracy gospodarczej z państwami trzecimi. W ramach tego
instrumentu finansowane są m.in. misje obserwacyjne UE oraz pomoc organizacjom pozarządowym z państw trzecich.27
Strategiczny przegląd polityk Unii
Chociaż pozycja Unii, jako aktora stosunków międzynarodowych jest podważana
m.in. ze względu na małą skuteczność,28 UE nie rezygnuje z określenia swojej roli
w promowaniu praw podstawowych w państwach trzecich.
25 czerwca 2012 r. Rada UE przyjęła pakiet dokumentów programowych
(tzw. strategiczne ramy),29 mających na celu usprawnienie zewnętrznej polityki w
zakresie praw człowieka i demokracji, który składa się z: (1) ram i podstaw jej
oparcia; (2) planu działania; (3) powołania Specjalnego Przedstawiciela UE ds.
praw człowieka. Ustalono także statut przyszłego Europejskiego Funduszu na
rzecz Demokracji.30
Jest to pierwszy tego typu jednolity dokument strategiczny z zakresu
promocji praw podstawowych w stosunkach zewnętrznych Unii, który został
uzgodniony zarówno przez instytucje UE, jak i państwa członkowskie. Jego
największym znaczeniem jest umieszczenie praw człowieka u podstaw działań
zewnętrznych zarówno o charakterze politycznym i gospodarczym.31
Plan działania wprowadza obowiązek oceny potencjalnego wpływu propozycji aktów ustawodawczych i nieustawodawczych, a także umów handlowych na
26
Konsensus Europejski, Dz.Urz. UE 2006, C 46, s.1.
Communication from the Commission to the Council and the European Parliament – The
European Union's role in promoting human rights and democratisation in third countries, COM
(2001) 252 final. Zob. również: K.Marciniak, Ochrona praw podstawowych w stosunkach
zewnętrznych Unii Europejskiej w: Prawa podstawowe w prawie i praktyce Unii Europejskiej, red.
C.Mik, K.Gałka, Warszawa 2009.
28
Por.: J.Zajączkowski, Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2006,
s.233.
29
Strategiczne ramy UE dotyczące praw człowieka i demokracji 11855/12 z 25.06.2012 r.
30
Rada Unii Europejskiej, Konkluzje Rady na temat Europejskiego Funduszu na rzecz
Demokracji, 3130 posiedzenie Rady ds. Spraw Zagranicznych, Bruksela, 01.12.2012 r.
31
Zob.: G.Pearson, Przełomowy przegląd polityki Unii Europejskiej w zakresie praw człowieka i
demokracji, Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Europa Praw Człowieka, 2012.
27
prawa podstawowe. Zawiera on 97 propozycji działań, pogrupowanych w 36
zagadnień, które mają być implementowane do końca 2014 roku.32
Na mocy decyzji Rady33 utworzono Specjalnego Przedstawiciela UE ds.
praw człowieka (Stavros Lambrinidis). Podlega on bezpośrednio Wysokiemu
Przedstawicielowi ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Jego celem jest
poprawa skuteczności Unii w tym obszarze.
Do jego obowiązków będzie należeć bliska współpraca z Europejską
Służbą Działań Zewnętrznych (ESDZ), a także koordynacja działań z instytucjami
UE, państwami członkowskimi, unijnymi delegaturami, szefami misji Wspólnej
Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, a także działaniami pozostałych geograficznych specjalnych przedstawicieli. Specjalny przedstawiciel będzie zobowiązany
do składania regularnych raportów Komitetowi Politycznemu i Bezpieczeństwa i
odpowiednim grupom roboczym Rady, w szczególności grupie roboczej Rady ds.
praw człowieka (COHOM).34
Wreszcie, przyjęto statut Europejskiego Funduszu na rzecz Demokracji.
Będzie on oddzielną organizacją z siedzibą w Belgii, posiadającą własny budżet.
Organami Funduszu będzie Rada Dyrektorów, w skład której będą wchodzić
przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, Komisji Europejskiej,
Wysokiego Przedstawiciela, Parlamentu Europejskiego, a także Komitet Wykonawczy, któremu będzie przewodniczył Dyrektor Wykonawczy. Podstawowym
celem Funduszu będzie wzmacnianie standardów demokratycznych, w tym
przestrzegania praw podstawowych w państwach trzecich.35
Zakończenie
UE nie jest w stanie promować swoich wartości w sposób jednolity mając różne
kompetencje w poszczególnych dziedzinach oraz przy regulacji praw podstawowych metodą kazuistyczną tzn. przy okazji swoich polityk. Łączy się to z problemem tzw. strukturalnych ograniczeń Unii, czyli nadmierną biurokratyzacją, po-
32
Strategiczne ramy UE, op.cit.
Decyzja Rady 2012/440/WPZiB z dnia 25 lipca 2012 r. w sprawie mianowania Specjalnego
Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Praw Człowieka, Dz.Urz. UE 2012, L 200, s.21.
34
Por.: Specjalny Przedstawiciel UE ds. praw człowieka. Tekst dostępny pod adresem:
http://www.publications.parliament.uk/pa/cm201213/cmselect/cmeuleg/86v/86v04.htm,
02.07.2012.
35
Rada Unii Europejskiej, Strategiczne ramy UE dotyczące praw człowieka i demokracji. Nota
informacyjna. Tekst dostępny pod adresem: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/
docs/pressdata/EN/foraff/131169.pdf, 02.07.2012.
33
wolnym procesem podejmowania decyzji oraz niejednolitością podejmowanych
działań przez państwa członkowskich, które reprezentują rozbieżne interesy. 36
Pomiot, który w tak dużym stopniu, jak Unia Europejska deklaruje ochronę praw człowieka nie może pozwolić sobie na niespójność i niejednolitość swoich działań, gdyż podważa to jego prestiż i autentyczność. W tym kontekście,
trzeba docenić próbę ich koordynacji poprzez przyjęcie strategicznych ram oraz
powołanie Specjalnego Przedstawiciela. Nie są to jednak rewolucyjne zmiany.
Skuteczność działań Unii będzie zależała od praktycznego wprowadzenia swoich
założeń oraz od dalszej budowy ESDZ.37 W kontekście trwającego kryzysu, nie
ma też co się łudzić, że będzie to główny cel unijnych działań.
Negatywnie oceniam tworzenie nowych funduszy, wszak według brzytwy
Ockhama nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę, wystarczyło w szerszym
zakresie wykorzystać istniejący instrument w postaci EIDHR. Tworzenie dodatkowych struktur w tym zakresie zwiększa koszty oraz utrudnia pozyskiwanie
środków przez beneficjentów.38 Pozytywnie należy z kolei ocenić powołanie
Specjalnego Przedstawiciela UE ds. praw człowieka. Związane jest to z faktem,
że Wysoki Przedstawiciel ma na tyle szeroki zakres obowiązków, iż nie był w
stanie skutecznie działać w tym obszarze.39
Coraz trudniejsze jest jednak udowodnienie przez Unię, że jej wartości
przyczyniają się do stabilizacji oraz wzrostu gospodarczego, kiedy sama boryka
się z problemami gospodarczymi.
36
Por.: A.Domagała, Prawa człowieka w polityce zagranicznej państw w: Prawa człowieka a
stosunki międzynarodowe, red. A.Florczak, B.Bolechow, Toruń 2006, s.264-265.
37
Zob. roczną ocenę trwania nowej strategii UE dokonaną przez Międzynarodową Federację Praw
Człowieka (FIDH): The EU’s Strategic Framework and Action Plan on Human Rights and
Democracy – one year after its adoption, FIDH 2013. Tekst dostępny pod adresem:
http://www.fidh.org/the-eu-s-strategic-framework-and-action-plan-on-human-rights-anddemocracy-13545.
38
Por.: E.Kaca, Pomoc dla Białorusi - kłopot dla Unii, „Gazeta Wyborcza” 18 II 2011 r.
39
Por.: Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 18.04.2012 r. w sprawie rocznego
sprawozdania dotyczącego praw człowieka na świecie oraz polityki Unii Europejskiej w tym
zakresie, w tym wpływu na strategiczną politykę UE w dziedzinie praw człowieka, 2011/2185
(INI), wersja tymczasowa, niepublikowana.
Bibliografia
1. Książki
 Banaszczyk B., Bisztyga A., Complak K., Jabłoński M.,
Wieruszewski R., Wojtowicz K, System ochrony praw człowieka,
Kraków 2003;
 Bartels L., Human Rights Conditionality in the EU´s International
Agreements, Oxford 2005
 Bauman Z., Postmodern Ethics, Cambridge 1993.
 Domagała A., Prawa człowieka w polityce zagranicznej państw w:
Prawa człowieka a stosunki międzynarodowe, red. A.Florczak,
B.Bolechow, Toruń 2006;
 Donnelly J., Universal Human Rights in Theory & Practice,
Cambridge 2003;
 Dunne T., Schmidt B.C., Realizm w: Globalizacja polityki
światowej. Wprowadzenie do stosunków międzynarodowych, red.
J.Baylis, S.Smith, Kraków 2008;
 Eeckhout P., External Relations of the European Union, Oxford
2011;
 Fierro E., The EU’s Approach to Human Rights Conditionality in
Practice, Hague 2003;
 Góralczyk W., Sawicki S., Prawo międzynarodowe publiczne w
zarysie, Warszawa 2006;
 J.Gras, The European Union and Human Rights Monitoring,
Helsinki 2000;
 Jasiński F., Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej,
Warszawa 2003;
 Khaliq U., Ethical Dimensions of the Foreign Policy of the
European Union. A legal Appraisal, Cambridge 2008;
 Kuźniar R., Międzynarodowa tożsamość Europy (UE) w: Unia
Europejska Nowy typ wspólnoty międzynarodowej, red. E.Haliżak,
S.Parzymies, Warszawa 2002;
 Kuźniar R., Prawa człowieka. Prawo, instytucje, stosunki
międzynarodowe, Warszawa 2000;
 Marciniak K., Ochrona praw podstawowych w stosunkach
zewnętrznych Unii Europejskiej w: Prawa podstawowe w prawie i
praktyce Unii Europejskiej, red. C.Mik, K.Gałka, Warszawa 2009;
 Mik C., Czapliński W., Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz,
Warszawa 2005;
 Milczarek D., Pozycja i rola Unii Europejskiej w stosunkach
międzynarodowych. Wybrane aspekty teoretyczne, Warszawa 2003;
 Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej: wybrane
zagadnienia, red. A. Florczak, Warszawa 2009;
 Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J.Barcz,
Warszawa 2005;
 Rawls J., Prawo ludów, Warszawa 2001.
 Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych, red.
S.Parzymies, Warszawa 2009;
 Zajączkowski J., Unia Europejska w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2006;

Zięba R., Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii
Europejskiej, Warszawa 2007.
2. Artykuły
 Alston P., Weiler J.H.H., An ‘Ever Closer Union’ in Need of a
Human Rights Policy, “Harvard Jean Monnet Working Paper” no.
1/1999;
 Balfour R., Bayles A., Kenna M., The European External Action
Service at work. How to improve EU foreign policy?, ”European
Policy Center” 2012;
 Bieńczyk-Missala A., Prawa człowieka w polityce zagranicznej,
„Sprawy Międzynarodowe” nr 4/2003;
 Cholewa M., Multilateralne wymiary Europejskiej Polityki
Sąsiedztwa, „Biuletyn OPINIE” Fundacji Amicus Europae nr
27/2009;
 Cronin D., EU ‘ignoring’ its human rights clause, “European
Voice”, 18-24 III 2004;
 Jankowski D., Po „arabskiej wiośnie” – „zima” dla europejskiej
obrony?, „Bezpieczeństwo Narodowe” nr 2/2011;
 Kaca E., Pomoc dla Białorusi - kłopot dla Unii, „Gazeta
Wyborcza” 18 II 2011;
 Kobza P., Środki restrykcyjne jako instrument WPZiB UE, „Studia
Europejskie” nr 3/2003;
 Kołakowski L., Po co nam prawa człowieka, „Gazeta wyborcza”
25-26 X 2003;
 Pearson G., Przełomowy przegląd polityki Unii Europejskiej w
zakresie praw człowieka i demokracji, Helsińska Fundacja Praw
Człowieka. Europa Praw Człowieka, 2012.
 Pinelli C., Conditionality and Enlargement in Light of EU
Constitutional Development, “European Law Journal” vol. 10, no.
3/2004;
 Raik K., Between conditionality and engagement Revisiting the
UE’s democracy promotion in the Eastern Neighbourhood, “The
Finnish Institute of International Affairs” 2011;
 Tarnogórski R., Unia Europejska w ONZ: multilateralizm w
praktyce,
„Biuletyn
Polskiego
Instytutu
Stosunków
Międzynarodowych” (PISM) nr 72/2011;
 Vaïsse J., Kundnani H., European Foreign Policy Scorecard 2012,
“European Council on Foreign Relations” 2012;
 Wojna B., Unia Europejska wobec arabskiej wiosny: problemy i
dylematy nowego partnerstwa, „Sprawy międzynarodowe” nr
3/2011.
3. Dokumenty (akty normatywne, akty soft law, orzecznictwo)
 Karta Narodów Zjednoczonych z dnia 24 października 1945, Dz.U.
1974, nr 3, poz. 20;
 Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE 2010 C 83,
30.03.2010 r.;
 Rozporządzenie Rady nr 1236/2005 z dnia 27 czerwca 2005 r. w
sprawie handlu niektórymi towarami, które mogłyby być użyte do
wykonywania kary śmierci, tortur lub innego okrutnego,














nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, Dz.Urz.
UE, L 200 z 30.7.2005 r., s.1;
Rozporządzenie nr 1889/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 20.12.2006 r. w sprawie ustanowienia instrumentu
finansowego na rzecz wspierania demokracji i praw człowieka na
świecie, Dz.Urz. UE 2006, L 386, s.1;
Decyzja Rady 2012/440/WPZiB z dnia 25.07.2012 r. w sprawie
mianowania Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Praw
Człowieka, Dz.Urz. UE 2012, L 200, s.21;
Decyzja Rady z dnia 26.07.2010 r. określająca organizację i zasady
funkcjonowania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych,
2010/427, Dz.Urz. UE 2010 L 201, s.30-40;
Konsensus Europejski, Dz.Urz. UE 2006, C 46, s.1;
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 18.04.2012 r. w
sprawie rocznego sprawozdania dotyczącego praw człowieka na
świecie oraz polityki Unii Europejskiej w tym zakresie, w tym
wpływu na strategiczną politykę UE w dziedzinie praw człowieka,
2011/2185 (INI), wersja tymczasowa, niepublikowana.
Commission Communication on The Inclusion of Respect for
Democratic Principles and Human Rights in Agreements between
The Community and Third Countries, COM (95) 216;
Communication from the Commission to the Council and the
European Parliament – The European Union's role in promoting
human rights and democratisation in third countries, COM (2001)
252 final;
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu
Regionów z 13.10.2011, Zwiększanie wpływu unijnej polityki
rozwoju – Program działań na rzecz zmian, KOM(2011) 637
wersja ostateczna;
Komunikat Komisji Europejskiej z 11.03.2003 r., Wider Europe –
Neighbourhood: A New Framework for Relations with our Eastern
and Southern Neighbours, COM (2003) 104 final;
Wspólny Komunikat Komisji Europejskiej i Wysokiej
Przedstawiciel Unii Europejskiej do spraw Zagranicznych i
Polityki Bezpieczeństwa do Parlamentu Europejskiego i Rady z
dnia 12.12.2011 r., Prawa człowieka i demokracja w centrum
działań zewnętrznych UE – dążenie do bardziej skutecznego
podejścia, KOM(2011)886 wersja ostateczna;
Strategiczne ramy UE dotyczące praw człowieka i demokracji
11855/12 z 25.06.2012 r.;
Rada Unii Europejskiej, Konkluzje Rady na temat Europejskiego
Funduszu na rzecz Demokracji, 3130 posiedzenie Rady ds. Spraw
Zagranicznych, Bruksela, 01.12.2012 r.;
Wyrok C-402/05 P i C-415/05 P z dnia 3 września 2008 r. w
sprawach połączonych Kadi, Al Barakaat, Dz. Urz. UE C 285, s. 23;
Wyrok T-181/08 z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie Pye Phyo Tay
Za, Dz. Urz. UE C 133, s. 6-7.
4. Inne

Badania opinii publicznej Eurobarometr:




http://ec.europa.eu/public_opinion/index_en.htm;
Europejski Fundusz na rzecz Demokracji:
http://democracyendowment.eu/;
Rada Unii Europejskiej, Strategiczne ramy UE dotyczące praw
człowieka i demokracji. Nota informacyjna:
http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/E
N/foraff/131169.pdf, 02.07.2012;
Publications & records. UK Parliament. The EU Special
Representative for Human Rights:
http://www.publications.parliament.uk/pa/cm201213/cmselect/cme
uleg/86v/86v04.htm, 02.07.2012;
Międzynarodowa Federacja Praw Człowieka (FIDH). The EU’s
Strategic Framework and Action Plan on Human Rights and
Democracy – one year after its adoption: http://www.fidh.org/theeu-s-strategic-framework-and-action-plan-on-human-rights-anddemocracy-13545.