Metabolizm homocysteiny i glutationu w zaostrzeniu idiopatycznego

294
M. Tkaczyk i wsp.
Metabolizm homocysteiny i glutationu w zaostrzeniu
idiopatycznego zespołu nerczycowego leczonym
glikokortykosteroidami
MARCIN TKACZYK1, ANETA CZUPRYNIAK1, MICHAŁ NOWICKI1, GRAŻYNA CHWATKO2, EDWARD BALD2
1
Klinika Nefrologii i Dializoterapii, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, p.o Kierownika: dr hab. med. M. Tkaczyk; 2Zakład Chemii
Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego, Kierownik: prof. dr hab. E. Bald
Metabolizm homocysteiny i glutationu w zaostrzeniu
idiopatycznego zespołu nerczycowego leczonym
glikokortykosteroidami
Homocysteine and glutathione metabolism in steroid-treated
relapse of idiopathic nephrotic syndrome
Tkaczyk M., Czupryniak A., Nowicki M., Chwatko G., Bald E.
Tkaczyk M., Czupryniak A., Nowicki M., Chwatko G., Bald E.
Klinika Nefrologii i Dializoterapii, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki
w Łodzi; Zakład Chemii Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego
Department of Nephrology and Dialysis, Polish Mother’s Memorial
Hospital Research Institute, Łódź; Department of Environmental
Chemistry of University of Łódź
Zaburzenia w metabolizmie aminokwasów siarkowych mogą wpływać niekorzystnie na równowagę oxydacyjno-redukcyjną organizmu
oraz czynność śródbłonka naczyniowego.
Celem przeprowadzonego badania była ocena stężeń aminokwasów siarkowych (homocysteiny-HCY, glutationu – GSH) w zespole
nerczycowym (ZN) u dzieci.
Materiał i metody. Przebadano 77 dzieci (2-18 lat) podzielonych na
4 grupy: zaostrzenie, wczesna remisja indukowana glikokortykosteroidami, remisja bez leczenia oraz remisja długotrwała (>24 m.). 25
dzieci zdrowych było grupą kontrolną. Stężenia aminotioli badano
metodą wysokowydajnej chromatografii cieczowej z określeniem frakcji związanej z białkami oraz wyliczono wysycenie albumin aminotiolami.
Wyniki. Stężenie GSH i jego frakcji u dzieci w zaostrzeniu były podobne jak u kontroli, jednakże wolny GSH był niższy w fazie wczesnej remisji niż późnej. Podobnie zachowywało się wysycenie albumin przez GSH. Stężenie HCY było niższe w zaostrzeniu a podwyższone we wczesnej remisji ZN. Wolna frakcja HCY i wysycenie albumin były podwyższone w pierwszych 2 tygodniach zaostrzenia.
Dzieci w długotrwałej remisji ZN wykazywały podwyższone stężenie
HCY, GSH i ich frakcji związanych z albuminami, a także wysycenie
albumin tymi aminokwasami porównując ze zdrowymi.
Wniosek. Badanie wykazało obecność niekorzystnych zaburzeń w
metabolizmie aminokwasów siarkowych w przebiegu zaostrzenia
zespołu nerczycowego u dzieci.
Changes in metabolism of aminothiols may have an influence on
endothelial function or change the red-ox balance.
The aim of study was designed to assess changes in plasma aminothiols’: proatherogenic (homocysteine-HCY) and antiatherogenic
(glutathione-GSH) metabolism in nephrotic syndrome in children.
Material and methods. The study group included 77 nephrotic children (aged 2-18 years) divided into four groups, i.e. in acute phase
of the disease (24), during steroid-induced (24), steroid-free (12)
and in long-term remission (17). Twenty five healthy children served
as controls. GSH and HCY in plasma were assessed by high-performance liquid chromatography. Fraction of protein-bound and free
aminothiols was assessed and albumin saturation was calculated.
Results. GSH and its fractions’ concentrations were comparable to
healthy subject, however in early relapse free fraction was significantly higher than in late remission. The albumin saturation with GSH
was significantly higher in early than in late relapse. Total HCY concentration was decreased in early relapse, elevated after 2 week
and comparable to controls after 8 week of treatment. HCY free fraction and albumin saturation were elevated within first 2 weeks. Children in long-term remission showed elevated total concentration of
HCY and GSH and their protein bound fractions when compared to
controls. Albumin saturation with these aminoacids was higher as
well.
Conclusion. The study showed aminothiol imbalance in children in
first weeks of relapse of nephrotic syndrome.
Słowa kluczowe: zespół nerczycowy, miażdżyca, równowaga red-ox
Key words: nephrotic syndrome, atherosclerosis, red-ox balance
Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 154, 294
Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 154, 294
Wystąpienie zespołu nerczycowego u dorosłych chorych
uważa się za czynnik ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych [5]. W populacji dziecięcej opisuje się
przypadki ostrych incydentów wieńcowych we wczesnym
wieku dorosłym [11]. Wiele spośród zdefiniowanych czynników ryzyka powikłań sercowo naczyniowych występuje w
przebiegu idiopatycznego zespołu nerczycowego (IZN). Nie
określono dotychczas w długotrwałej obserwacji ich bezpośredniej roli w potęgowaniu ryzyka powikłań ze strony układu krążenia.
Wytworzenie w naczyniach zmian o typie miażdżycowym
zależne jest od zaburzeń gospodarki lipidowej, czynności
śródbłonka naczyniowego oraz wpływających na nie zaburzeń równowagi procesów oksydacyjno-redukcyjnych [3, 18,
23]. Spośród układów utrzymujących tą równowagę podstawową rolę odgrywa układ aminotioli, czyli aminokwasów
i krótkich peptydów zawierających grupę sulfhydrylową (SH). Głównymi związkami należącymi do tej grupy wykrywanymi w osoczu są homocysteina (HCY), cysteina (CS),
glutation (GT), cysteinyloglicyna(CG) oraz kwas liponowy i
koenzym A. W związku z dużą reaktywnością grupy SH i
łatwością przechodzenia z formy zredukowanej w utlenioną tiole stanowią swoisty bufor sulfhydrylowy utrzymujący
reszty sulfhydrylowe białek w formie zredukowanej. Regulują one różnorodne funkcje metaboliczne w wyniku reakcji
wymiany z białkami strukturalnymi, hemoproteinami i enzymami sulfhydrylowymi [10, 22].
Cel prezentowanej pracy stanowiło poznanie wpływu
zespołu nerczycowego oraz występujących w nim zaburzeń takich jak hipoalbuminemia i hipercholesterolemia
na metabolizm wybranych aminokwasów siarkowych –
HCY i GT.
Metabolizm homocysteiny i glutationu w zaostrzeniu idiopatycznego zespołu nerczycowego
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzono jako przekrojową próbę kliniczną
w grupie 77 dzieci (34 M, 33 K, średni wiek 9,8±6,0 lat) chorujących na IZN rozpoznany wg kryteriów ISKDC (13). Podłożem choroby u 34 dzieci było submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek, u 6 dzieci mezangialno-rozplemowe
kłębuszkowe zapalenie nerek, a u 3 – ogniskowe stwardnienie kłębuszków nerkowych. U 33 dzieci nie wykonywano biopsji nerki i rozpoznanie postawiono na podstawie przebiegu
klinicznego choroby. Wśród badanych odnotowano 1 przypadek sterydooporności, u 34 osób przebieg choroby był sterydozależny, a u pozostałych 42 odnotowano rzadkie lub częste nawroty IZN. Leczenie IZN prowadzono za pomocą glikokostykosteroidów 60 mg/m2 powierzchni ciała przez 4 tygodnie, 40 mg/m2 powierzchni ciała przez 4 tygodnie z następowym zmniejszaniem dawki. W przypadku kolejnego
nawrotu choroby podawano pełną dawkę glikokortykosteroidów do uzyskania całkowitej remisji a następnie 40 mg/m2
powierzchni ciała przez 4 tygodnie, potem jak powyżej.
Osoby z grupy badanej zostały podzielone na 3 podgrupy: A – chorzy z zaostrzeniem IZN (n=24) leczeni prednizonem 60 mg/m2 pow. ciała, grupa B dzieci w remisji IZN (n=24)
leczone prednizonem w dawce śr. 30 mg/m2/48h, grupa C
(n=12) dzieci w remisji ZN (8-14 tydzień) nie otrzymujące GS.
Grupa D (n=17) zawierała dzieci w długotrwałej remisji IZN
(min 2 lata). Z badania wykluczono dzieci z ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek. Grupę porównawczą stanowiło 26 osób zdrowych (14 M, 12 K; średni wiek 9,6±6,9 l).
Stężenia aminokwasów siarkowych (cysteiny, homocysteiny, glutationu, cysteinyloglicyny) w osoczu zostały oznaczone za pomocą wysokosprawnej chromatografii cieczowej
(Hewlett-Packard, USA) wyposażonej w skomputeryzowany
system do wysokosprawnej elektroforezy kapilarnej firmy
Hewlett Packard HP 3D z detektorem diodowym. Oznaczono frakcje aminokwasów związane z białkami osocza (albuminy) (4). Po oznaczeniu stężenia albumin w surowicy (metoda nefelometryczna) wyliczono wskaźnik wysycenia albumin (mcmol/g) przez frakcje związane z białkami każdego z
aminotioli. U każdego dziecka oceniono podstawowe wskaźniki antropometryczne (masa i wysokość ciała, wskaźnik masy
ciała) oraz biochemiczne (morfologię krwi, stężenie kreatyniny, cholesterolu całkowitego, białka całkowitego i albumin w
osoczu). Oceniono także białkomocz, albuminurię i stężenie
kreatyniny w jednorazowej porcji moczu. Na ich podstawie
wyliczono wskaźnik albuminowo-kreatyninowy. Krew pobie-
295
rano na czczo do przygotowanych standaryzowanych probówek. Badania biochemiczne wykonywano w surowicy na
analizatorze Cobas Mira (Roche Diagnostics, Szwajcaria) i
Integra (Roche Diagnostics, Szwajcaria). Wskaźniki morfologiczne krwi oznaczano przy użyciu analizatora hematologicznego CellDyn 1700 (Abbot Lab., USA). Stężenie kreatyniny w surowicy i moczu oznaczano wg zmodyfikowanej
metody Jaffe’go.
Do analizy różnic pomiędzy badanymi grupami zastosowano nieparametryczny test istotności różnic (U Mann-Whitney'a). Za istotny uznano poziom p<0,05. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę Komisji Etyki Badań Naukowych
Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki. Badanie przeprowadzono zgodnie z wytycznymi Deklaracji Helsińskiej.
WYNIKI
Podstawowe dane biochemiczne w badanych grupach zaprezentowane są w tabeli 1. Obraz zaburzeń biochemicznych określić można jako charakterystyczny dla przebiegu
zespołu nerczycowego. Wyraźnie wyższy GFR w ostrej fazie
odpowiada spotykanej wtedy hiperfiltracji.
Wyniki badania stężeń aminotioli zawarte są w tabeli 2.
Stężenie GSH i jego frakcji u dzieci w zaostrzeniu były podobne jak u kontroli, jednakże wolny GSH był niższy w fazie
wczesnej remisji niż późnej. Podobnie zachowywało się wysycenie albumin przez GSH. Stężenie HCY było niższe w
zaostrzeniu a podwyższone we wczesnej remisji ZN. Wolna
frakcja HCY i wysycenie albumin były podwyższone w pierwszych 2 tygodniach zaostrzenia.
Dzieci w długotrwałej remisji ZN wykazywały podwyższone stężenie HCY, GSH i ich frakcji związanych z albuminami,
a także wysycenie albumin tymi aminokwasami porównując
ze zdrowymi.
OMÓWIENIE
Zaburzenia metaboliczne występujące w ostrej fazie zespołu nerczycowego a szczególnie nasilone w steroidoopornych
i steroidozależnych postaciach choroby mogą sprzyjać wcześniejszemu rozwojowi miażdżycy [1]. Przeprowadzone ostatnio badania Kniażewskiej i kolegów, wykazały, że nawet w
okresie długotrwałej remisji choroby u dzieci i młodzieży obserwuje się czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych,
Tabela 1. Wybrane wyniki badań biochemicznych w badanej grupie dzieci zespołem nerczycowym oraz grupie kontrolnej. Wyniki podane jako mediana i
wartości 25-75 kwartyla
Table 1. Selected laboratory values in nephrotic children group and controls. Results given ad median value and 25-75 interquartile range
Grupa A
1,2,3,4
Grupa B
Grupa C
Grupa D
Kontrola
Kreatynina (mg/dl)
0,36
0,24-0,48
0,43
0,28-0,52
0,42
0,32-0,57
0,53
0,46-0,64
0,51
0,42-0,56
GFR (ml/min/1.73 m2)
1551,2,3,4
136-189
129
119-193
131
125-143
134
115-152
126
114-142
Cholesterol (mg/dl)
2971,2,3,4
229-427
2101,2,3
170-235
1662,4
140-173
1613,4
148-170
170
146-187
hCRP (mg/dl)
0,02
0,02-0,12
0,02
0,02-0,04
0,035
0,02-0,095
0,02
0,02-0,10
0,02
0,02-0,10
Hemoglobina (g/l)
1411,3
134-145
1411,3
135-144
1302,4
125-130
1441
135-149
1264
122-132
Białko całkowite (g/l)
471,2,3,4
41-54
641,2,3
62,0-65,0
674
66,0-67,0
71
69,0-74,0
68,04
62,0-71,0
Albuminy (g/l)
211,2,3,4
11-37
421,2,3
36-44
431,2,4
41-47
463,4
46-47
473
44-48
Albuminy/kreatynina
2,21,2,3,4
0,2-5,7
0,006
0,003-0,011
0,006
0,004-0,015
0,004
0,002-0,016
0,006
0,003-0,011
1
2
3
4
–
–
–
–
znamiennie
znamiennie
znamiennie
znamiennie
różne
różne
różne
różne
w
w
w
w
porównaniu
porównaniu
porównaniu
porównaniu
do
do
do
do
grupy
grupy
grupy
grupy
kontrolnej (E), p<0.05.
D, p<0.05.
C, p<0.05.
B, p<0.05.
296
M. Tkaczyk i wsp.
Tabela 2. Stężenie homocysteiny, glutationu, ich frakcji związane z albuminami oraz wysycenie albumin aminokwasami siarkowymi w badanej grupie dzieci
zespołem nerczycowym oraz grupie kontrolnej. Wyniki podane jako mediana i wartości 25-75 kwartyla
Table 2. Homocysteine, glutathione, their protein-bound fractions concentration and albumin saturation with aminothiols in the nephrotic children group and
controls. Results given as median value and 25-75 interquartile range
Parametr
Grupa A
Grupa B
Grupa C
Grupa D
Kontrola
Homocysteina (mcmol/l)
4,71,2,3,4
3,9-6,0
6,81
5,9-8,9
6,12
5,3-6,7
8,91
6,6-10,5
6,2
5,2-6,8
0,662,4
0,22-0,95
1,291,2
0,70-3,07
0,792
0,48-1,17
0,43
0,16-1,28
0,62
0,39-1,5
Homocysteina wolna (%)
151,2,3,4
5-19
182
10-31
132
8-19
51
1-13
10
6-21
Homocysteina związana
z białkami (mcmol/l)
4,31,2,3,4
3,2-5,2
5,9
5,2-7,0
5,32
4,7-5,8
8,51
6,5-9,3
5,7
4,3-6,2
Homocysteina związana
z białkami (%)
851,2,3,4
81-95
822
69-90
872
80-92
94
86-98
90
79-94
Glutation (mcmol/l)
6,32
4,1-10,6
9,42,3
5,5-12,1
5,32
4,7-8,4
17,01
16,6-19,6
6,9
5,1-12,4
Glutation wolny (mcmol/l)
2,32,3
1,3-3,5
2,92,3
1,6-4,2
1,21,2
0,8-1,5
5,61
3,6-6,4
2,1
1,6-3,1
Glutation wolny (%)
343
26-44
333
16-42
191,2
14-23
33
29-36
27
24-34
Glutation związany z białkami
(mcmol/l)
3,92,4
3,0-5,6
6,2
3,7-8,9
4,42
3,8-6,6
11,61
9,8-13,7
4,7
3,3-10,1
Glutation związany z białkami
(%)
65,53
56-74
673
59-77
811,2
77-86
67
64-71
73
66-76
Wysycenie albumin
homocysteiną (mcmol/g)
0,0181,3,4
0,015-0,033
0,0131,2,3
0,012-0,018
0,0122
0,010-0,013
0,0171
0,013-0,022
0,012
0,010-0,014
Wysycenie albumin
glutationem (mcmol/g)
0,0201,3
0,013-0,032
0,016
0,009-0,021
0,0112
0,009-0,013
0,0261
0,022-0,030
0,010
0,007-0,020
Homocysteina wolna
(mcmol/l)
1
2
3
4
–
–
–
–
znamiennie
znamiennie
znamiennie
znamiennie
różne
różne
różne
różne
w
w
w
w
porównaniu
porównaniu
porównaniu
porównaniu
do
do
do
do
grupy
grupy
grupy
grupy
kontrolnej (E), p<0.05.
D, p<0.05.
C, p<0.05.
B, p<0.05.
takie jak wysokie stężenie homocysteiny i zaburzenia gospodarki lipidowej [14].
Elementem mogącym łączyć miażdżycę i zespół nerczycowy jest czynność śródbłonka naczyniowego. Uszkodzenie
śródbłonka było już opisywane w przebiegu zespołu nerczycowego przede wszystkim w ostrej fazie choroby, choć pewne nieprawidłowości utrzymują się w dłuższej remisji bez białkomoczu [14, 21]. Uszkodzeniu śródbłonka naczyniowego
sprzyja stres oksydacyjny.
Dzięki badaniom prowadzonym przez Fydryka i wsp. wiadomo, że zespół nerczycowy niekorzystnie wpływa na równowagę oksydacyjno-redukcyjną organizmu, lecz tylko częściowo ustalono mechanizmu tego działania [7, 8].
W wielu badaniach klinicznych przeprowadzonych w ostatnich latach wykazano, że w organizmie człowieka aminokwasy siarkowe stanowią istotne elementy układu przeciwutleniającego działającego zarówno wewnątrzkomórkowo, jak i
pozakomórkowo [3, 9]. Uważa się, że zmiany równowagi procesów red-oks w osoczu prawdopodobnie mają wpływ na
grupy sulfhydrylowe niektórych białek i enzymów i w ten sposób mogą zaburzać ich funkcję. Wykazano, że zwiększenie
wartości wskaźnika redoks wykazuje zależność z nasileniem
katabolizmu albumin oraz zmniejszeniem liczby żywych komórek i może być wykładnikiem procesów starzenia się tkanek i organizmu. Biorąc pod uwagę znaczenie aminotioli w
patologii organizmu można je spróbować podzielić na dwie
grupy: a) związki o działaniu głównie proaterogennym, do
których zalicza się homocysteinę i cysteinę oraz b) związki o
działaniu głównie antyaterogennym, do których zalicza się
cysteinyloglicynę i glutation [3, 10, 22].
W prezentowanej pracy wykazano u dzieci z IZN nieprawidłową proporcję wolnej HCY do HCY związanej z białkami
w ostrej fazie choroby. Stężenie całkowitej HCY było porównywalne z dziećmi zdrowymi. W pracy Dogry i wsp. podobnie stwierdzono niskie stężenie HCY w ostrej fazie zespołu
nerczycowego z białkomoczem [6]. Obecna praca wskazuje,
że wtedy znaczącą niekorzystną rolę odgrywa niskie stężenie białka (albumin), które w warunkach fizjologicznych wiążą znaczącą część wolnej HCY. Z kolei wysokie stężenie HCY
(przy prawidłowym GFR) u osób w długotrwałej remisji IZN
podobnie jak u Kniażewskiej wskazuje na zagrożenie wcześniejszą miażdżycą w tej grupie chorych [14]. Zaburzenia
metabolizmu substancji wpływających na równowagę oksydacyjno-redukcyjną zostało ostatnio potwierdzone także w
badaniach Poddy [17].
Dokładny patomechanizm uszkadzania naczyń krwionośnych przez homocysteinę jak i udział w tych procesach zaburzeń czynności śródbłonka naczyniowego nie zostały dotychczas w pełni poznane [23]. Uważa się, że toksyczne działanie homocysteiny na śródbłonek może być bezpośrednie
lub pośrednie – poprzez nasilenie stresu oksydacyjnego [16,
19, 20, 23]. Dotychczas publikowane wyniki badań nie pozwoliły na jednoznaczną ocenę zmian w układzie aminotioli
w zespole nerczycowym, chociaż wykazano, ze nerki odgrywają istotną rolę w metabolizmie tych związków [2, 12].
Z kolei zmniejszenie stężenia glutationu prowadzi to do
upośledzenia zdolności „obrony przeciw utlenieniu” i powoduje zwiększenie ilości wolnych rodników krążących we krwi, a
co za tym idzie nasilenie stresu oksydacyjnego [15]. W prezentowanej pracy stwierdzono niższe niż u zdrowych stężenie
wolnego glutanionu, czyli dostępnego dla procesów red-ox, u
dzieci w ostrej fazie IZN, co zwiększa ryzyko zaburzeń procesów oksydacyjno-redukcyjnych. U dzieci w długotrwałej remisji obserwuje się natomiast zwiększone stężenie GSH co wskazywać może na aktywację procesów kompensacyjnych.
WNIOSKI
Przeprowadzone badanie wykazało, że w przebiegu zaostrzenia idiopatycznego zespołu nerczycowego leczonego za pomocą glikokortykosteroidów obserwuje się zaburzenia meta-
Metabolizm homocysteiny i glutationu w zaostrzeniu idiopatycznego zespołu nerczycowego
bolizmu aminokwasów siarkowych mogące niekorzystnie
wpływać na równowagę oksydacyjną organizmu i promować
miażdżycę. Zaburzenia te ustępują bądź są kompensowane
w okresie długotrwałej remisji.
PIŚMIENNICTWO
1. Adedoyin O., Frank R., Vento S. et al.: Cardiac disease in children with
primary glomerular disoders - role of focal segmental glomerulosclerosis.
Pediatr. Nephrol., 2004, 19: 408-412.
2. Arnadottir M., Hultberg B., Berg A.L.: Plasma total homocysteine concentration in nephrotic patients with idiopathic membranous nephropathy. Nephrol. Dial. Transplant., 2001, 16(8): 1720-1721.
3. Boushey C.J., Beresford S.A.A.O.G., Motulsky A.G.: A quantitative assessment of plasma homocysteine as a risk factor for vascular disease.
JAMA, 1995, 274: 1049-1057.
4. Chwatko G., Bald E.: Determinination of different species of homocysteine in human plasma by high-performance liquid chromatography with
ultraviolet detection. J. Chromatography, 2002, 949: 141-151.
5. Dairou F.: Lipid disorders and cardiovascular risk in nephrology. Nephrol.
Dial. Transplant., 1998, 13(Suppl 3): 30-33.
6. Dogra G.K., Irish A.B., Watts G.F.: Homocysteine and nephrotic syndrome. Nephrol. Dial. Transplant., 2001, 16(8): 1720-1721.
7. Fydryk J., Jacobson E., Kurzawska O. et al.: Antioxidant status of children with steroid sensitive nephrotic syndrome. Pediatr Nephrol, 1998,
12: 751-754.
8. Fydryk J., Olszewska M., Urasinski T., Brodkiewicz A.: Serum selenium
level and glutathione peroxidase activity in steroid-sensitive nephrotic
syndrome. Pediatr. Nephrol., 2003, 18(10): 1063-1065.
9. Goonasekera C.D.A., Dillon M.: Vascular endothelium and nitric oxide in
childhood hypertension. Pediatr. Nephrol., 1998, 12: 676-689.
10. Hermann A., Mannitius J., Rutkowski B.: Homocysteina w chorobach nerek. Nefrol. Dial. Pol., 2000, 4: 10-13.
11. Hopp L., Gilboa N., Kurland G. et al.: Acute myocardial infarction in a
young boy with nephrotic syndrome: a case report and review of the literature. Pediatr. Nephrol., 1994, 8(3): 290-294.
12. Hultberg B., Andersson A., Arnadottir M.: Reduced, free and total fractions of homocysteine and other thiol compounds in plasma from patients
with renal failure. Nephron, 1995, 70(1): 62-67.
297
13. International Study of Kidney Diseases in Children. Primary nephrotic
syndrome in children. Clinical significance of histopathologic variants of
minimal change and of diffuse mesangial hypercellularity. Kidney Int.,
2005, 20: 765-777.
14. Kniazewska M.H., Obuchowicz A.K., Wielkoszynski T. et al.: Atherosclerosis risk factors in young patients formerly treated for idiopathic nephrotic syndrome. Pediatr. Nephrol., 2008, 22: 334-338.
15. Madamanchi N.R., Vendrov A., Runge M.S.: Oxidative stress and vascular disease. Arterioscl. Thromb. Vasc. Biol., 2005, 25: 29-38.
16. Massy Z.A.: Importance of homocysteine, lipoprotein (a) and non-classical cardiovascular risk factors (fibrinogen and advanced glycation endproduct) for atherogensesis in uraemic patients. Nephrol. Dial. Transplant., 2000, 15(Suppl 5): 81-89.
17. Podda G.M., Lussana F., Moroni G. et al.: Abnormalities of homocysteine and
B vitamins in the nephrotic syndrome. Thromb. Res., 2007, 120(5): 647-652.
18. Skrzep-Poloczek B., Tomasik A., Tarnawski R. et al.: Nephrotic origin
hyperlipidemia, relative reduction of vitamin E level and subsequent oxidative stress may promote atherosclerosis. Nephron, 2001, 89(1): 68-72.
19. Socha M.W., Polakowska M.J., Socha-Urbanek K., Fiedor P.: Hyperhomocysteinemia as a risk factor for cardiovascular diseases. The association of hyperhomocysteinemia with diabetes mellitus and renal transplant
recipients. Ann. Transplant., 1999, 4: 11-19.
20. Tawakol A., Omland T., Gerhard M. et al.: Hyperhomocysteinemia is associated with impaired endothelium-dependent vasodilatation in humans.
Circulation, 1997, 95: 1119-1121.
21. Tkaczyk M., Czupryniak A., Owczarek D et al.: Markers of endothelial
dysfunction in children with idiopathic nephrotic syndrome. Am. J. Nephrol., 2008, 28: 197-202.
22. Voutilainen S., Morrow J.D., Jackson Roberts L. et al.: Enhanced in vivo
lipid peroxidation at elevated plasma total homocysteine levels. Arterioscl. Thromb. Vasc. Biol., 1999, 19: 1263-1266.
23. Yi F., Li P.L.: Mechanisms of homocysteine-induced glomerular injury and
sclerosis. Am. J. Nephrol., 2008, 28(2): 254-264.
Badanie finansowano je z grantu KBN 2 P05E 034 26 i
funduszy statutowych ICZMP.
Adres do korespondencji:
Dr hab. med. M. Tkaczyk, Klinika Nefrologii i Dializoterapii Instytutu Centrum
Zdrowia Matki Polki w Łodzi, ul Rzgowska 281/289, 93-338 Łódź, tel. +48 42
2712001 fax.: +48 42 2711381, e-mail: [email protected]
IV Kongres Akademii po Dyplomie – Interna 2009
„Algorytmy postępowania w chorobach wewnętrznych”
22-23 maja 2009, Warszawa
Przewodniczący Komitetu Naukowego: prof. Waldemar Banasiak
Organizator: Medical Tribune Polska Sp. z o.o.
00-465 Warszawa, ul. 29 Listopada 10, tel.: (022) 444 24 00, faks: (022) 832 10 77
e-mail: [email protected]; www.akademiapodyplomie.pl