Wykształcenie i zachowania prozdrowotne ciężarnych biorących

Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, tom 43, zeszyt 3, 57-60, 2007
Wykształcenie i zachowania prozdrowotne ciężarnych biorących udział
w zajęciach szkoły rodzenia oraz ich wpływ na przebieg porodu
i stan noworodka
P
AWEŁ KOŁOMYJEC, SŁAWOMIR SUCHOCKI,
M
ARŻOLENA KĘDRA-RAKOCZY
Education and pro-health behavior of pregnant women taking part in childbirth courses
as well as their influence on childbirth and a state of infant
In this study factors concerning childbirth, a condition of infant and pro-health behavior at 119 pregnant women, who attended the
childbirth course at Gynecology and Obstetrics Hospital in Wałbrzych in 2004 and who delivered vaginally, have been analyzed. The
results concern a tested group of comparable age and a similar number of childbirth. The data have been drawn up statistically on
the basis of the T-Student test. Among the prenatal school attendees primiparous women (85.8%) made up the majority and their
average age was 27.7. The average age of multiparae women was 32.5. It has been determined that pregnant attendees of prenatal
classes statistically were much better (p < 0.005) educated and more often were non-smokers (p < 0.005). Childbirth of the prenatal
classes attendees lasted, on average, 12 minutes shorter at primiparous women and 16 minutes shorter at multiparous women.
Simultaneously, there were fewer cases of broken perineum, cervix in the tested group. However, these differences are of no means
statistically. In fact, well educated women who care about their health and lead pro-health lifestyle, make up the majority of childbirth
classes attendees. Among them there are more primiparous women. Attending prenatal course does not significantly influence an
average birth condition of infants estimated in Apgar.
gestation, childbirth, childbirth school
Key words:
Wstęp
Prekursorem idei szkoły rodzenia był angielski położnik G. D. Read, który wprowadził pojęcie tzw. „koła
Reada”. Według tej teorii występujący podczas porodu lęk
wywołuje wzrost napięcia mięśniowego, które to zwiększa
percepcję bólu, to zaś prowadzi do nasilenia lęku – w ten
sposób powstaje znane w medycynie błędne koło chorobowe. Żeby przerwać to koło, Read uważał, że należy zaznajomić rodzącą z przebiegiem porodu oraz jasno sprecyzować oczekujące ją zadania. Uważał, że znajomość oraz
akceptacja przebiegu porodu pomagają kobiecie w zwalczeniu czy chociażby w zminimalizowaniu lęku, natomiast
niewiedza i brak aktywnego uczestnictwa w akcie porodu
potęgują tenże [8].
Poród bez lęku nie jest synonimem porodu bezbolesnego, ale świadome podejście kobiety do rodzenia pomaga
aktywnie w nim uczestniczyć, adekwatnie reagować na
skurcze porodowe i w końcowym efekcie, zmniejszyć
ogólne wrażenie bólu.
W polskim piśmiennictwie Fijałkowski przedstawił
pojęcie „naturalnej odczuwalności”, jako warunku koniecznego do naturalnego przebiegu porodu [4]. Autor ten proponuje przeciwstawną, do zaproponowanej przez Reada,
triadę, którą tworzą: koncentracja na wyuczonych zachowaniach i umiejętnościach – odprężenie czynne – odczuwalność naturalna, która zachęcać ma rodzącą kobietę do
dalszej współpracy w akcie porodu.
W Polsce pierwsze szkoły rodzenia powstawały w latach 1956-1957 [5, 6].
W ciągu tych prawie 50 lat program zajęć zmieniał się
wielokrotnie, nim przybrał obecny kształt. Z położonego
początkowo nacisku na poród naturalny (tj. bez znieczulenia, ale i bez lęku) skierowano się na kształcenie i dokształcanie ciężarnych, a także przyszłych ojców, pod kątem
zapoznania się z wieloma aspektami porodu oraz opieki
nad nowo narodzonym dzieckiem.
Obecnie na terenie naszego kraju działa około 440
szkół rodzenia zlokalizowanych przy szpitalach i oddziałach położniczych, stowarzyszeniach, fundacjach, we
wspólnotach parafialnych, jak również prywatnych [5].
Zajęcia prowadzone są przez wysoko wykwalifikowany personel medyczny: położne i lekarzy położników,
których wiedza i umiejętności są stale doskonalone poprzez udział w licznych szkoleniach i sympozjach.
W zajęciach mogą uczestniczyć ciężarne, ale i również
pary rodziców. Udział przyszłych ojców w przygotowaniach w szkole rodzenia jest rzeczą stosunkowo nową, ale
bardzo istotną, ze względu na coraz popularniejsze porody
rodzinne oraz budowanie więzi rodzinnych.
Program zajęć podlega nieustannym zmianom mającym na celu jak najlepsze dostosowanie się do aktualnych
potrzeb i trendów nowoczesnego położnictwa.
Spotkania w szkole rodzenia obejmują zajęcia teoretyczne, ćwiczenia praktyczne oraz gimnastykę ogólnorozwojową prowadzoną pod kątem przygotowania do dużego
wysiłku fizycznego, jakim jest urodzenie dziecka.
Bloki teoretyczne obejmują zaznajomienie ciężarnych
oraz przyszłych ojców z przebiegiem ciąży fizjologicznej,
Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy im. E. Biernackiego w Wałbrzychu
58
P. Kołomyjec, S. Suchocki, M. Kędra-Rakoczy
ze zwróceniem szczególnej uwagi na momenty przełomowe oraz edukację prozdrowotną, z dużym naciskiem na
unikanie wszelkich używek, a także właściwą higienę,
odpowiednią dietę i aktywność fizyczną. W czasie wykładów uczestnicy poznają szczegółowo przebieg porodu
fizjologicznego, długość poszczególnych okresów porodu
oraz uczą się adekwatnych zachowań i współpracy z personelem bloku porodowego. Dowiadują się również
o nowoczesnych metodach porodu (np. immersja wodna)
oraz sposobach łagodzenia bólu porodowego.
Przedstawia się również zagadnienia dotyczące połogu, opieki nad noworodkiem i niemowlęciem. Osobny rozdział stanowi promocja i nauka karmienia piersią.
W trakcie zajęć teoretycznych omawiane są psychologiczne aspekty ciąży, porodu i połogu, a także opieki nad
dzieckiem. Dyskutowane są przeżycia kobiet i mężczyzn,
ich wzajemne relacje oraz budowanie więzi emocjonalnej.
Zajęcia w grupie umożliwiają wzajemną wymianę doświadczeń oraz wspieranie się w nowej sytuacji życiowej.
Kolejnym aspektem, któremu poświęcone są zajęcia
w szkole rodzenia, jest aktywność fizyczna, praktyczna
nauka prawidłowej kontroli oddechu w trakcie porodu,
obejmująca okresy skurczów i przerw między nimi, naukę
parcia w II okresie porodu, poprawa wydolności organizmu rodzącej poprzez ćwiczenia fizyczne dla ciężarnych,
a także techniki relaksacyjne, pozwalające opanować
zmęczenie i lęk towarzyszący porodowi. Tutaj szczególny
nacisk położony jest na współpracę z personelem bloku
porodowego.
Bardzo istotną kwestią poruszaną na kursach szkoły
rodzenia jest wdrożenie przyszłych rodziców do zadań
opiekuńczo - wychowawczych. Prowadzone są praktyczne
zajęcia i pokazy dotyczące karmienia piersią, pielęgnacji
noworodka. Jedno z zajęć poświęcone jest na zapoznanie
się z blokiem porodowym, w trakcie którego przyszłe rodzące mogą zobaczyć łóżko porodowe, wannę do porodów w wodzie oraz salę cięć cesarskich.
Uczestnictwo w spotkaniach szkoły rodzenia pozwala
nie poddać się presji zabobonów i przesądów dotyczących
porodu, a pokutujących w społeczeństwie i będących
źródłem nieuzasadnionego lęku przyszłych matek i ojców.
Wyniki
W roku 2004 do szkoły rodzenia przy Specjalistycznym Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym w Wałbrzychu
uczęszczało 146 ciężarnych, co przy ogólnej liczbie 1596
porodów stanowi 9,1%.
Analizując sposób ukończenia porodu stwierdzono:
w grupie 146 absolwentek szkoły rodzenia 119 kobiet
(81,5%) urodziło drogą pochwową, a 27 (18,5%) poprzez
cięcie cesarskie. W grupie rodzących drogą pochwową
z powodu przedłużającego się drugiego okresu porodu u 3
kobiet (2,5%), poród ukończono zabiegowo za pomocą
próżniociągu położniczego lub kleszczy.
Wśród uczestniczek zajęć w szkole rodzenia większość
stanowiły pierwiastki 85,8%, średni wiek w tej grupie to
27,7 lat. Średni wiek wieloródek wynosił 32,5 lat.
65 kobiet biorących udział w zajęciach szkoły rodzenia
miało wyższe wykształcenie, co stanowi ( 54,6%). W grupie
kontrolnej wyższe wykształcenie miało 29 kobiet (24,4%).
Jest to różnica istotna statystycznie na poziomie istotności
p < 0,005. Natomiast wykształcenie podstawowe miały
zaledwie 3 ciężarne (2,5%) uczestniczące w zajęciach szkoły i 16 (13,4%) w grupie kobiet, które nie brały udziału
w zajęciach. Jest to różnica istotna statystycznie na poziomie istotności p < 0,005. Podobnie wykształcenie zawodowe miało 7 (5,9%) rodzących w pierwszej grupie i 23
(19,3%) w drugiej. Jest to różnica istotna statystycznie na
poziomie istotności p < 0,005. Średnie wykształcenie miało
w grupie badanej 44 (37%), a w grupie kontrolnej 51
(42,9%) kobiet. Jest to różnica nieistotna statystycznie.
Materiał i metoda
W pracy poddano analizie czynniki dotyczące przebiegu porodu i stanu noworodka, a także wykształcenie
i zachowania prozdrowotne, u ciężarnych, które w roku
2004 brały udział w kursach Szkoły Rodzenia przy Specjalistycznym Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym w Wałbrzychu i urodziły drogą pochwową. Uzyskane wyniki porównano z grupą kontrolną, którą stanowiły ciężarne, porównywalne pod względem wieku i rodności, nieuczestniczące w zajęciach szkoły rodzenia.
Dane opracowano statystycznie za pomocą testu
T-Studenta.
Ryc. 1. Wykształcenie ciężarnych biorących udział w zajęciach
Szkoły Rodzenia
Zachowania prozdrowotne, wśród których wymienić
należy między innymi: niepalenie bądź zaprzestanie palenia tytoniu w ciąży, były domeną absolwentek kursów
w szkole rodzenia. W tej grupie papierosy paliły 4 (3,4%)
ciężarne, natomiast w grupie nieuczestniczących w zajęciach szkoły 25 (21%). Jest to różnica istotna statystycznie
na poziomie istotności p < 0,005.
Wykształcenie i zachowania prozdrowotne cięźarnych biorących udział w zajęciach szkoły rodzenia
Dyskusja
Ryc. 2. Wykształcenie ciężarnych, które nie brały udziału
w zajęciach Szkoły Rodzenia
Średni czas trwania I okresu porodu u pierwiastek
w grupie badanej trwał 5 godz. i 38 minut, natomiast w grupie kontrolnej 5 godz. i 56 min, jest to różnica nieistotna
statystycznie. U wieloródek okres ten trwał odpowiednio
3 godz. 53 minuty oraz 4 godz. i 8 minut, jest to różnica nieistotna statystycznie.
II okres porodu trwał u pierwiastek po szkole rodzenia
średnio 27 minut, a u nieuczestniczących w zajęciach 21
minut. Jest to różnica istotna statystycznie na poziomie istotności p < 0,005. U wieloródek czasy te kształtowały się
odpowiednio 13 i 14 minut. Jest to różnica nieistotna statystycznie. III okres porodu w obu grupach trwał średnio 5
minut. W sumie średni czas porodu w grupie pierwiastek
po szkole rodzenia wyniósł 6 godzin i 10 minut i był o 12
minut krótszy niż u kobiet, które wcześniej nie rodziły i nie
odbyły przygotowania w szkole rodzenia. Jest to różnica
nieistotna statystycznie. Natomiast w grupie wieloródek
absolwentek kursu poród trwał średnio 4 godz. 11 min.
i był krótszy niż w grupie kontrolnej o 16 minut. Jest to
różnica nieistotna statystycznie.
U rodzących w grupie badanej w 0,8% przypadków doszło, w czasie porodu, do pęknięcia krocza, natomiast
w grupie kontrolnej w 1,7%. Jest to różnica nieistotna statystycznie.
Pęknięcie szyjki macicy w trakcie porodu wystąpiło
w grupie absolwentek szkoły rodzenia u 20 (16,8%) rodzących, a w grupie kontrolnej u 33 (27,7%), jest to różnica
nieistotna statystycznie.
Średnia utrata krwi w trakcie porodu była w obu grupach porównywalna i wyniosła 265 ml. Średni stan urodzeniowy noworodków, oceniany w skali Apgar w 1. minucie
po porodzie, wynosił 9,9 w grupie badanej oraz 9,5 w grupie kontrolnej. Jest to różnica nieistotna statystycznie. W 5.
minucie odpowiednio 10 oraz 9,9 punktów. Jest to również
różnica nieistotna statystycznie.
Masa urodzeniowa noworodków w obu grupach była
porównywalna i wynosiła średnio 3495 g w grupie uczestniczek szkoły rodzenia i 3513 g w grupie kontrolnej.
59
Korzyści, jakie daje ukończenie kursu szkoły rodzenia,
zależne są nie tylko od indywidualnych cech uczestników,
ale również od zaangażowania personelu prowadzącego
zajęcia oraz charakteru samej szkoły. Opinie uczestniczek
szkół rodzenia badało wielu autorów [2, 3, 10]. Prawie 74%
uczestniczek stwierdziło, że wiedza zdobyta na zajęciach,
była pomocna i znalazła praktyczne zastosowanie przy
porodzie, natomiast 40% kobiet uznało, że szkoła rodzenia
również przygotowała je do wczesnego rodzicielstwa [3].
Pozytywne odczucia absolwentek Szkoły Rodzenia
znajdują odbicie w zwiększającej się z roku na rok liczbie
uczestniczek tych kursów. Autorzy z innych ośrodków
odnotowują frekwencję na poziomie 23% [11].
W przedporodowych zajęciach Szkoły Rodzenia brały
udział kobiety lepiej wykształcone, prowadzące zdrowszy
tryb życia, niepalące papierosów. Podobne spostrzeżenia
można znaleźć u innych autorów [1, 3, 11].
Częściej w zajęciach brały udział pierwiastki, co można wytłumaczyć ciekawością i obawą przed nieznanym,
przed nową sytuacją, jaką jest dla tych kobiet poród. Podobny wynik zaobserwowała Fabian – 93% pierwszy raz rodzących [2].
Czas trwania pierwszego okresu porodu, był średnio
krótszy o 18 minut u pierwiastek i o 15 minut u wieloródek
wśród absolwentek przedporodowych kursów szkoły
rodzenia, na co wpływ miały praktyczne umiejętności dotyczące prawidłowego oddechu w czasie skurczów i zastosowania technik relaksacyjnych w przerwach między
nimi. Drugi okres porodu był, średnio o 6 minut dłuższy
u pierwiastek w tej grupie, co autorzy z innych ośrodków,
którzy również zaobserwowali ten fakt, tłumaczą większą
liczbą rodzących w znieczuleniu zewnątrzoponowym [3].
U wieloródek czas drugiego okresu porodu był w obu grupach porównywalny.
W sumie poród u kobiet po szkole rodzenia trwał średnio o 12 minut u pierwiastek i o 16 minut u wieloródek krócej niż u rodzących bez wcześniejszego przygotowania. Istotny wpływ na skrócenie czasu porodu u kobiet, które
brały udział w zajęciach szkoły rodzenia, ma wcześniejsze
zapoznanie się z salą porodową, brak lęku przed porodem
oraz, co jest najistotniejsze, umiejętność czynnej współpracy z personelem bloku porodowego. Z tego wynika też
mniejsza, w tej grupie, ilość okołoporodowych urazów
szyjki macicy.
Uczestniczenie w zajęciach szkoły rodzenia nie wpływa w sposób istotny na średni stan urodzeniowy noworodków oceniany w skali Apgar.
Rzeczywiste korzyści z uczestnictwa w przedporodowych zajęciach szkoły rodzenia widoczne są nie tylko w liczbach, ale i zadowoleniu obojga rodziców po porodzie.
Ojcowie, którzy wraz z ciężarnymi uczestniczyli w zajęciach szkoły, chętniej i odważniej towarzyszą następnie
przy porodzie [7].
60
P. Kołomyjec, S. Suchocki, M. Kędra-Rakoczy
Obecnie szkoła rodzenia jest tak głęboko zakorzeniona
w kanonie położniczym, że znalazła swoje miejsce w rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczących prowadzenia ciąży [9].
[3] Fabian H.M., Radestad I.J., Waldenström U. (2005) Childbirth and parenthood education classes in Sweden. Women's opinion and possible outcomes. Acta Obstet. Gynecol. Scand 84(5): 436-43.
[4] Fijałkowski W. (1989) Poród naturalny po przygotowaniu
w szkole rodzenia. PZWL, Warszawa.
[5] Iwanowicz-Palus G., Pawelec A. (2005) Organizacja i funkcjoWnioski
nowanie szkół rodzenia w Polsce. V Ogólnopolski Zjazd
1) Z kursów przedporodowych Szkoły Rodzenia częściej
Szkół Rodzenia Jurata 2005.
korzystają pierwiastki z wyższym wykształceniem, [6] Koper W., Kamiński K. (2000) Szkoła rodzenia przy oddziale
ginekologiczno-położniczym, IE referencyjności – analiza
bardziej dbające o zdrowie i prowadzące zdrowszy
działalności. Ginekol. Pol. 71(4): 197-201.
tryb życia.
[7] Murphy-Black T. (1995) Kształcenie w okresie przedporo2) Edukacja przedporodowa wpływa na skrócenie I okredowym. W: Nowoczesne Położnictwo, t.1, red. Alexander J.,
Levy V., Roch S. PZWL Warszawa.
su porodu, a także całkowitego czasu porodu oraz
zmniejszenie liczby okołoporodowych urazów dróg [8] Read G.D. (1951) The Principles and Practice of Natural
Heineman W., London.
rodnych. Są to jednak różnice nieistotne statystycznie. [9] Childbirth.
Rekomendacje Zarządu Głównego PTG w zakresie opieki
3) Drugi okres porodu u pierwiastek po szkole rodzenia
przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu (2005),
był dłuższy niż w grupie kontrolnej.
Ginekologia po Dyplomie, Wyd. Specjalne, grudzień 2005.
4) Uczestniczenie w zajęciach szkoły rodzenia nie wpły- [10] Schneider Z. (2001) Antenatal education classes in Victoria:
what the women said. Aust. J. Midwifery 14(3): 14-21.
wa w sposób istotny na średni stan urodzeniowy no[11] Spinelli A., Baglio G., Donati S. et al. (2003) Do antenatal
worodków oceniany w skali Apgar.
classes benefit the mother and her baby? J. Matern. Fetal
Neonatal. Med. 13(2): 94-101.
Piśmiennictwo
[1] Ćwiek D., Grochans E., Sowinska-Glugiewicz I., Wysiecki P..
(2004) Analysis of some pro-health behaviors of pregnant
women after a childbirth education class. Wiad. Lek. 57,
Supl. 1: 48-51.
[2] Fabian H.M., Radestad I.J., Waldenström U. (2004) Characteristics of Swedish women who do not attend childbirth and
parenthood education classes during pregnancy. Midwifery.
20(3): 226-35.
J Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy
im. E. Biernackiego w Wałbrzychu
ul. Paderewskiego 10, 58-301 Wałbrzych
e-mail: [email protected]