CULTURE AND DEVELOPMENT 20 YEARS AFTER THE FALL OF

Transkrypt

kultura A rozwó j
20 l at po u padk u
komuni z mu w eu ro pi e
culture a n d dev elo pm en t
20 ye a rs a fter th e fal l o f
c ommuni s m i n eu ro pe
ku lt u r a A roz wó j
2 0 l at p o u pa d ku
ko m u n iz m u w e u ro p ie
c u lt u r e a n d d e v e lo p m e n t
2 0 y e a r s a f t e r t h e fa l l o f
c o m m u nis m in e u ro p e
Kraków 2010
© Copyright by Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2010
© Copyright by the International Cultural Centre, Krakow 2010
ta b l e o f c o n t e n t
© Copyright by Rada Europy
© Copyright by Council of Europe
jacek purchla and robert palmer
robert palmer, jacek purchla
Współpraca:
Cooperation:
k at h r i n m e r k l e , j oa n n a s a n e t r a - s z e l i g a ,
ag ata w ą s ows k a - paw l i k
Projekt graficzny, skład i łamanie
Graphic design, typesetting
magister lemur s.c.
Tłumaczenia z angielskiego i polskiego
Translations from the English and Polish
alicja brodowicz-transue
václav havel
magda vášáryová
pÉter inkei
Redakcja
Edited by
C ulture and development
2 0 y e ar s on
geoffrey brown
teksty w j. polskim in Polish
jessica taylor-kucia teksty w j. angielskim in English
Korekta
Proofreading
teksty w j. polskim in Polish
jessica taylor-kucia Druk i oprawa
Printing and binding
drukarnia skleniarz
ISBN 978-83-89273-74-1
Zdjęcia w publikacji
Photos in the publication by
václav havel
Li s t do ucz e s tni ków
konf e r e nc j i
16
magda vášáryová
Rok 1989. His toryczna
i kulturalna perspek t y wa czasu
z m i any
26
jerzy hausner
Kultur a i tr ansfor m ac ja
Cultur e and tr ansfor m ati on
Tłumaczenie z czeskiego dzięki uprzejmości Instytutu Polskiego w Pradze
Translation from Czech courtesy of the Polish Institute in Prague
barbara górska 12
Y ear 1989. H is torical
and cultur al pe r spe cti ve
of th e ti m e of ch ang e
jerzy hausner
jacek purchla
i robert palmer
ws tę p
Le tte r to th e c onf e r e nce
par ti ci pant s
Background paper
paweł mazur
6
Introducti on
Redakcja naukowa:
Academic editors:
danuta saul spis treŚci
36
pÉter inkei
Mate r i ał konte ks tow y
142
geoffrey brown
Kultura a rozwój
2 0 lat póź ni e j
C onf e r e nce par ti ci pant s
Bi og r aph i cal note s
172
Ucz e s tni cy konf e r e nc j i
Not y bi og r af i cz ne
C onf e r e nce prog r am m e 196
Prog r am konf e r e nc j i
C ounci l of Europe 198
Rada Europy
Cultur e Watch Europe 200
Cultur e Watch Europe
Inte r nati onal Cultur al Ce ntr e 206
M iędzynarodowe Centrum
Kultury
teksty w j. angielskim in English
6
I n t ro d uctio n
Ws tęp
Jacek Purchla and Robert Palmer
J a c e k P u r c h l a i R o b e r t P a l m e r
The year 2009 was marked by celebrations of the 20th anniversary of the fall of
communism in Central and Eastern Europe. Looking back to the year 1989 we
see not only a turning point ending the cold war and the division of Europe, but
also a year of a grand opening. The first parliamentary elections, held in Poland
on 4 June 1989, were the culmination of the struggles for independence by circles
related to Solidarity. The elections and the impressive victory of the Polish anticommunist opposition initiated a peaceful revolution, which finally culminated in
the “Autumn of Nations”. The fall of the “iron curtain” and the collapse of the Berlin
Wall not only began a transformation process in Central and Eastern Europe, but
also extended and streamlined a process of re-integrating the Old Continent, and
ultimately brought about a fundamental change in the perception of Europe as
a whole. From that moment the cultural sector has undergone multiple changes
and has had to answer to new challenges, not only in post-communist countries.
Specifically, in Central and East European countries the meaning of the term “cul-
Rok 2009 stał pod znakiem obchodów dwudziestej rocznicy upadku komunizmu
w Europie Środkowej i Wschodniej. Rok 1989 to z perspektywy dwudziestu lat nie
tylko cezura historyczna, zamykająca okres zimnej wojny i podziału Europy, ale i rok
wielkiego otwarcia. 4 czerwca 1989 roku w Polsce odbyły się pierwsze wybory parlamentarne, które stanowiły zwieńczenie działań środowisk niepodległościowych
związanych z Solidarnością. To właśnie wybory czerwcowe i spektakularne zwycięstwo polskiej opozycji antykomunistycznej zapoczątkowały pokojową rewolucję,
która kulminowała kilka miesięcy później Jesienią Narodów. Upadek żelaznej kurtyny i obalenie muru berlińskiego rozpoczęły nie tylko proces transformacji Europy
Środkowej i Wschodniej, ale także rozszerzyły i przyspieszyły proces reintegracji
Starego Kontynentu, wreszcie – oznaczały zasadniczą zmianę percepcji Europy.
c u lt u r e a n d d e v e lo p m e n t 2 0 y e a r s a f t e r t h e fa l l o f c o m m u n i s m i n e u ro p e
Od tego czasu sektor kultury przeszedł wiele zmian i musiał odpowiedzieć na nowe
wyzwania nie tylko w krajach postkomunistycznych. W krajach Europy Środkowej
i Wschodniej znaczenie określenia „polityka kulturalna” ewoluowało od negatyw-
k u lt u r a A r o z w ó j 2 0 l at p o u pa d k u ko m u n i z m u w e u r o p i e
7
tural policy” has evolved from negative propaganda to a tool creating proper conditions for cultural development. The political transformation of 1989 also opened
up new opportunities for cultural cooperation. The 1990s were a time of dialogue
between neighbours and renewed mutual discoveries. National revival in Central
and Eastern Europe brought a polyphony of narration and strengthening of cultural diversity.
So how has the face of European culture changed since the collapse of communism? How have these changes influenced the culture management system, cultural policy and, finally, the activities in this sector? What have been the trends,
challenges and solutions in cultural policies in European states over the last twenty
years? These were some of the issues debated by the group of fifty European experts who were invited to Krakow by the International Cultural Centre and the
Council of Europe for the first conference of the CultureWatchEurope cycle of
events, which took place precisely on the 20th anniversary of the peaceful victory
achieved by Polish Solidarity.
8
The primary objective of the symposium was to analyse the results of political
transformation in cultural policy between the end of the 1980s and the beginning of
the 1990s. Apart from the issue of the impact that the fall of the totalitarian systems
exerted on the development of culture, we also debated on the extent to which the
course and the nature of the transformation determined the future of European
culture, given the context of integration and globalisation processes. A joint effort
at analysing the development of cultural policies in European countries over the
last twenty years served this very purpose. A starting point for the discussion was
provided by a background paper, prepared by a team under Peter Inkei, thematic
sessions, and group work organised in the following areas: heritage, art, citizens.
Panel discussions covered transformation, integration and globalisation.
The opening of the conference on 4 June coincided with the inauguration of the
new premises of the International Cultural Centre, modernised with funds from
the European Economic Area Financial Mechanism. The present seat of the Centre,
located in Europe's largest medieval square, is itself a product of processes begun
during the political transformation of 1989. These are rooted in partnership and
dialogue, the foundations of the more than sixty-year mission of the Council of
Europe. In the context of the Organisation’s core concern with democracy, human
rights and the rule of law, its recent CultureWatchEurope initiative offers an information and dialogue platform on cultural, heritage and media trends that is open
to governments and civil society bodies to help in pinpointing developments, difficulties and good practices.
nej propagandy do narzędzia kreującego właściwe warunki dla rozwoju kulturalnego. Przełom polityczny roku 1989 otworzył też nowe możliwości współpracy
kulturalnej. Lata dziewięćdziesiąte to czas dialogu sąsiadów i ponownego odkrywania się nawzajem. Odrodzenie narodowe w Europie Środkowej i Wschodniej
oznaczało polifonię narracji i wzmocnienie różnorodności kulturowej.
Jak więc zmieniło się oblicze kultury europejskiej od upadku komunizmu? Jak te
zmiany wpłynęły na system zarządzania kulturą, politykę kulturalną czy wreszcie
na samą działalność w tym sektorze? Jakie były i są trendy, wyzwania i rozwiązania w politykach kulturalnych państw europejskich przez ostatnie dwadzieścia
lat? Nad tymi kwestiami debatowaliśmy w gronie ponad pięćdziesięciu ekspertów
z całej Europy, zaproszonych do Krakowa przez Międzynarodowe Centrum Kultury i Radę Europy na pierwszą konferencję z cyklu CultureWatchEurope, która
trwała od 4 do 6 czerwca 2009 roku, a więc rozpoczęła się dokładnie w dwudziestą
rocznicę pokojowego zwycięstwa polskiej Solidarności.
Celem sympozjum była przede wszystkim analiza skutków przemian politycznych
przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na politykę kulturalną państw
europejskich. Obok kwestii, w jakim stopniu upadek systemów totalitarnych wpłynął na rozwój kultury, zastanawialiśmy się także, na ile przebieg i charakter transformacji determinują przyszłość kultury europejskiej także w kontekście procesów
integracji i globalizacji. Temu służyła też próba analizy rozwoju polityki kulturalnej
w państwach europejskich w ostatnich dwudziestu latach. Podstawą do dyskusji
stał się tzw. materiał kontekstowy, przygotowany przez zespół Pétera Inkei, a sesje
tematyczne i praca w grupach podzielone zostały według następujących zagadnień: dziedzictwo, sztuka, obywatele. Dyskusje panelowe dotyczyły transformacji,
integracji i globalizacji.
Otwarcie konferencji 4 czerwca zbiegło się z inauguracją nowych przestrzeni
Międzynarodowego Centrum Kultury, zmodernizowanych dzięki wsparciu ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Nowoczesna siedziba Centrum, położona przy największym placu średniowiecznej Europy,
to również owoc procesów rozpoczętych w wyniku przełomu politycznego 1989
roku. Są one oparte na partnerstwie i dialogu. W tym też tkwi misja Rady Europy,
która od sześćdziesięciu lat rozwija ten dialog. Głównym obszarem zainteresowania
Rady jest demokracja, prawa człowieka i praworządność, a inicjatywa CultureWatchEurope wpisuje się w ten profil, stanowiąc platformę informacyjną – umożliwiającą dyskusję na temat trendów kulturalnych, trendów w dziedzictwie kulturowym
oraz mass mediach – dla organów rządowych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego, określającą kierunki rozwoju, napotykane trudności oraz dobre praktyki.
9
The transformation, integration and cultural development of Western and Eastern Europe after the fall of the Berlin Wall was a challenging issue for CultureWatchEurope, revealing that there are no easy answers, simple definitions or global
truths. Differences in development and divisions in Europe still prevail. Culture is
expected to play an essential role in overcoming these challenges, driven by multiple players and stakeholders.
Transformacja, integracja i rozwój kulturalny Europy Zachodniej i Wschodniej po
upadku muru berlińskiego były dużym wyzwaniem dla inicjatywy CultureWatch
Europe, które ujawniło brak łatwych odpowiedzi, prostych definicji oraz globalnych
prawd. Różnice w rozwoju oraz podziały w Europie są w dalszym ciągu powszechne. Oczekuje się, że kultura – której kierunki wytyczają różnorodne podmioty i zainteresowane strony – będzie odgrywać ważną rolę w pokonywaniu tych barier.
However, as participants of the Krakow conference agreed, the cry “Go West” or
“Copy the West” as a motto of a unidirectional mobility and knowledge transfer
will not be sufficient to address the complexity of intertwined development processes. Nor will mere legislative acts, visa policies and the like, bridge exchange and
integration. It seems we need to work on our personal deep cultures as well, and additionally open up mental spaces – i.e. allow for West-East and North-South movement, establish true reciprocity, and be much more curious about each other.
Uczestnicy konferencji krakowskiej zgodnie stwierdzili, że postawy typu „na Zachód” lub „kopiujmy Zachód”, będące mottem jednokierunkowej mobilności
i transferu wiedzy, nie wystarczą, aby rozwiązać zawiłości procesów rozwojowych.
Same akty prawne, polityka wizowa i podobne działania nie doprowadzą do stworzenia prawdziwej wymiany i integracji. Wydaje się, że powinniśmy także pracować
nad naszą własną kulturą i dodatkowo otworzyć przestrzeń mentalną – to znaczy
umożliwić ruch w kierunkach Wschód–Zachód, Północ–Południe – oraz stworzyć
prawdziwą wzajemność w kontaktach i okazywać sobie zainteresowanie.
Arts and artists will take part in bringing about change, with other cultural and
political stakeholders joining in, in a spirit of responsibility, transparency and professionalism, and steadily monitoring cultural achievements.
If this volume helps to stimulate curiosity and motivate participation in this challenging journey before us, the International Cultural Centre in Krakow and the
Council of Europe have achieved the main aim of the symposium. We thank all
our collaborators, experts and and supporters who have worked with us on this
important venture.
Sztuka i artyści będą uczestniczyć w procesie zmiany, do którego przyłączą się inni zainteresowani ze świata kultury i polityki, działając w duchu odpowiedzialności, przejrzystości i profesjonalizmu oraz nieustannie monitorując osiągnięcia kulturalne.
Jeżeli takie działania pomogą wzmocnić zainteresowanie i będą motywować do
uczestnictwa w tej pełnej wyzwań podróży, będzie to oznaczać, że Międzynarodowe Centrum Kultury oraz Rada Europy osiągnęły główny cel sympozjum. Dziękujemy wszystkim naszym współpracownikom, ekspertom i osobom, które pomagały nam w tym niezwykle ważnym przedsięwzięciu.
10
11
VÁ c lav Havel. Letter to the
c o nf e re nce pa r t ic ipa n t s
VÁ cl av H av el . L is t d o
u czes tn i ków ko n f er en c ji
12
13
P r ag u e , M ay 2 0 0 9
Praga, maj 2009
Dear Friends,
Drodzy Przyjaciele,
I would like to send my hearty greetings to you and to the participants of the conference, in which I am unfortunately unable to participate. I recollect the events
of 1989 and everything that happened later in another Polish city. I am delighted
that your meeting is taking place in Krakow, a city with a rich history, a city to
which I am bound by numerous friendships and beautiful memories. At the same
time, this evokes an association which could probably refer to all cities in Central Europe and even further afield. This year, we are celebrating the twentieth
anniversary of the moment when the resistance of society and the efforts of the
opposition in our countries were crowned, in part thanks to the favourable international situation, with revolutionary and historic changes in Central and Eastern
pragnę serdeczne pozdrowić Was oraz uczestników konferencji, w której niestety
nie mogę wziąć udziału, ponieważ wydarzenia roku 1989 i to wszystko, co nastąpiło
później, wspominam w innym polskim mieście. Cieszę się jednak, że Państwa spot
kanie odbywa się właśnie w Krakowie, który ma bogatą historię i z którym łączą
mnie liczne przyjaźnie i piękne wspomnienia. Wywołuje to moją refleksję, która
odnosi się zapewne do wszystkich miast Europy Środkowej i nie tylko do nich.
W tym roku obchodzimy dwudziestą rocznicę wydarzeń, dzięki którym opór społeczeństwa i wysiłki opozycji w naszych krajach zwieńczone zostały – również
wskutek sprzyjającej sytuacji międzynarodowej – rewolucyjnymi, historycznymi
zmianami w Europie Środkowej i Wschodniej, powodując upadek dwubiegunowe-
Europe, finally leading to the complete collapse of the entire bi-polar division of
the world.
Nevertheless, I am not certain whether we fully understand the ethos of these
changes or whether we are able to reference them. As an example, I might mention
our capital, where a lot of things have changed in the last twenty years. Dilapidated
Baroque palaces have been renovated; the city has been enlivened by thousands of
cultural events, new stores, and tourists. At the same time, many traditional buildings have disappeared, giving place to commonplace commercial architecture. Very
often, only the façades are renovated, while the valuable interiors of monumental
houses have been destroyed; public space has been built on; endless warehouses
have been constructed on the outskirts of the city, and we no longer know whether
it is a city or a post-modernist village. However, the highest price has to be paid for
the over-growth of transportation. We all know that this fate has not only befallen
Prague; the situation in many other cities is no better.
14
I remind you of this now because it is the past twenty years, reflected in the appearance of our cities, that characterise better than anything else the social movements in the countries which shook off communism two decades ago. In 1989 we
were able to build democracy in the countries of Central and Eastern Europe with
care and sensitivity, preparing them for life in the 21st century. However, mundane
disputes and political arguments became dominant, and they distanced us long
ago from the awareness of the great task consisting in the unification of Europe;
consumerism, in many forms, broke in suddenly, destroying things which had survived Nazi and communist totalitarianism in incomparably more difficult conditions. Please do not be afraid: I am not bitter… quite the opposite. Every day I am
delighted at the great number of opportunities which are ahead of us and which
past generations did not have. I would be even more satisfied if we were aware of
them, if we remembered the ideals from 1989–1990 and finally said goodbye to
what is called post-communism.
Yours,
go podziału świata. Nie jestem jednak pewien, czy w pełni zdajemy sobie sprawę
z etosu ówczesnych przemian i czy potrafimy do niego nawiązać. Jako przykład
mogę podać naszą stolicę, w której w ciągu dwudziestu lat wiele się zmieniło. Odremontowano niszczejące barokowe pałace, odbudowano kościoły, miasto ożywiły
tysiące imprez kulturalnych, nowe sklepy i turyści. Zarazem jednak zniknęło wiele historycznych budowli, ustępując miejsca banalnej architekturze komercyjnej.
Często wyremontowano tylko fasady, wyburzając cenne wnętrza zabytkowych kamienic, zabudowano przestrzeń publiczną, na peryferiach powstały niekończące
się magazyny, my zaś nie wiemy, czy ciągle jeszcze jest to miasto czy już postmodernistyczna wioska. Największą daninę musimy jednak zapłacić za przerost transportu. Wszyscy wiemy, że taki los spotkał nie tylko Pragę; sytuacja wielu innych
miast nie jest lepsza.
Przypominam o tym teraz dlatego, że minione dwudziestolecie, które odzwierciedliło się w wyglądzie naszych miast, charakteryzuje być może najlepiej ruchy
społeczne w krajach, które wtedy wyzwoliły się spod komunizmu. W 1989 roku
mogliśmy starannie i z wrażliwością budować demokrację w państwach Europy
Środkowej i Wschodniej i przygotować je do życia w XXI wieku. Przeważyły jednak przyziemne spory i kłótnie polityczne, które oddaliły nas już dawno od świadomości wielkiego zadania, polegającego na zjednoczeniu Europy; gwałtownie, pod
wieloma postaciami, wtargnęła konsumpcja, niszcząc to, co w nieporównywalnie
trudniejszych warunkach przetrwało nazistowski i komunistyczny totalitaryzm.
Proszę się nie bać, nie jestem zgorzkniały. Na odwrót, stale cieszę się z wielu nowych, stojących przed nami szans, z których nie mogło skorzystać żadne z poprzednich pokoleń. Byłbym tylko bardziej zadowolony, gdybyśmy zdawali sobie
z nich sprawę, gdybyśmy pamiętali o ideałach z lat 1989-1990 i ostatecznie pożegnali się z tym, co nazywane jest postkomunizmem.
Wasz
Václav Havel
Václav Havel
15
16
t h e Ye ar 1 9 89.
t h e His to rica l a n d
c u lt ural pe rspe c t ive
o f the time o f c ha n ge
Ro k 1 9 8 9 . Hi s to ryc z n a
i ku ltu r a l n a p er sp ek t y wa
cza su zm i a n y
Magda Vášáryová
Dziękuję wszystkim polskim przyjaciołom za zaproszenie do oceny tego, co dało
nam dwadzieścia lat wolności, zwłaszcza w kulturze.
I would like to thank all my Polish friends for the invitation to evaluate everything
that twenty years of freedom, especially in culture, has offered us.
The answer is simple: we have opportunities of which generations before us were bereft,
but of which they dreamed. We have those opportunities, and in line with the romantic
doctrine we should fulfil those dreams. All the debates devoted to the “magical twenty”
in which I have participated this year have been about people’s dreams and work.
I have often noticed that when people start talking about the condition of national
culture, even those who usually think in realistic terms, they transform into la-
Magda Vášáryová
Odpowiedź jest prosta – dało nam możliwość, jakiej nie miały pokolenia przed
nami, ale o niej marzyły. Zgodnie z romantycznym wyobrażeniem powinniśmy te
marzenia spełniać. Wszystkie debaty poświęcone „magicznej dwudziestce”, w których brałam udział w tym roku, dotyczą tego, o czym marzono i jak pracowano.
Często jestem świadkiem sytuacji, że kiedy zaczyna się mówić o stanie kultury narodowej, nawet zazwyczaj realistycznie myśląca osoba zamienia się w lamentującą
Sybillę, która przepowiada całkowity zanik w ciągu kilku lat nie tylko sztuki, ale całej cywilizacji. Z rozłożonymi rękoma, sugerującymi, że ona sama niczemu nie jest
17
menting Sybils, and foretell the complete disappearance not only of art, but of all
civilisation, within a few years. They spread their arms – suggesting they are not
to be blamed for anything, but if even a little depended upon them, they would
devote their entire life to the exceptional culture of their nation. But what can one
person do against a crushing majority of ardent supporters of a free market? In the
region of Central Europe we are used to the fact that debates concerning art are
impossible without constant lament, without helpless philosophising and desperate whining, without vociferous complaints aimed at those who did not make our
dreams come true, without shedding tears over our sparsely filled newspaper culture columns, without nostalgia over false memories on the part of people who only
want to add a few beautiful accents to the funeral elegy over their future grave.
Therefore, in particular given that we are in Krakow – which does not even remotely
resemble the Krakow of those dark years – I would like to talk about culture in these
twenty years with hope and smiles on our faces rather than ironic grimaces. I put
myself at risk of being despised and met with contempt, at being called naive and
being criticised for not being aware of the dreadful condition of our culture.
18
Where does this introduction come from? All the eagerly awaited lectures about
what has happened in our societies over these twenty years are devoted to things
which should not have happened or did not happen; everybody is looking for
someone to blame. I have not heard anybody among those weeping who would
admit to being dissatisfied with himself/herself. Can you imagine this important
occasion being marked by a writer or other artist ascending this podium and confessing: “Unfortunately I was not able to write the breakthrough novel which would
raise our culture to the heights where English and French literature reside. Forgive
me, I have always wanted to, but...”, he would admit. Or imagine this: “I wanted to invent a new style, which would anchor our Polish – or Slovakian, the nationality does
not matter – culture forever within the highest registers of international culture.”
I have been convinced for a very long time that haunting fellow citizens with statements like: “I imagined it differently; our cultures should not have been subjected
to such vivisection by ruthless capitalism; we were supposed to be creating some
new system which I dreamt about in my free time; it was not supposed to be this
old, degraded form of democracy”, or saying that artists and intellectuals should
hold power in place of the corrupted political parties, is rude, and indicative of
a deficient education. This is unbelievable pestering of friends, whom we actually
blame for not fulfilling our unrealistic expectations. Our cultural life is replete with
the likes of Campanella and Lenin. And if a person individually managed to escape
their provincial surroundings? Then we will never forgive them, right?
winna, a gdyby choć trochę od niej zależało, życie by poświęciła dla swojej wyjątkowej kultury – cóż jednak może przeciwko przewadze zaprzysiężonych zwolenników
wolnego rynku? Przywykliśmy w Europie Środkowej, że debaty o kulturze są nie do
pomyślenia bez tego przeciągłego lamentu, od bezradnego hamletyzowania po rozpaczliwe skomlenie, bez głośnych skarg na innych, którzy nie spełnili naszych marzeń, bez wypłakiwania łez, skrapiających nasze rzadko zapisane rubryki kulturalne
w gazetach, bez nostalgii fałszywych wspomnień ludzi, którzy chcą tylko dodać kilka pięknych akcentów do mowy pogrzebowej nad swym przyszłym grobem.
Dlatego też chciałabym – i to szczególnie w Krakowie, który dzisiaj jest niepodobny
do Krakowa z tamtej ciemnej epoki – mówić o kulturze w ciągu tych dwudziestu
lat z nadzieją i z uśmiechem na ustach, niewykrzywionych w ironicznym grymasie.
Ryzykuję, że spotka mnie pogarda, prychanie: „jakie to naiwne!” – i krytyka: „czy
ona nie wie, w jak strasznym stanie znajduje się nasza kultura?!”
Skąd ten wstęp? Bo we wszystkich wykładach na temat tego, co zaszło w naszych
społeczeństwach w ciągu tych z utęsknieniem oczekiwanych dwudziestu lat, mówi
się dzisiaj głównie o tym, co miało być, a czego nie ma, przede wszystkich szukając winnych. Nie słyszałam dotychczas żadnego spośród tych płaczków, który
przyznałby się, że jest niezadowolony sam z siebie. Czy potrafią sobie państwo wyobrazić, że przy tak znamienitej okazji wystąpiłby na tym podium pisarz lub inny
twórca i oświadczył: „Niestety, nie udało mi się napisać przełomowej powieści,
która wyniosłaby naszą kulturę na nieboskłon, gdzie króluje literatura angielska
i francuska. Wybaczcie, zawsze chciałem to zrobić, ale...”. Albo na przykład: „Chciałem wymyślić nowy styl, który na zawsze zakotwiczyłby naszą polską – lub słowacką, wszystko jedno – kulturę w najwyższych rejestrach kultury światowej”.
Już od dawna jestem przekonana, że nękanie współobywateli oświadczeniami typu:
„inaczej to sobie wyobrażałem, nasze kultury nie miały być poddane takiej wiwisekcji bezwzględnego kapitalizmu, mieliśmy stworzyć jakiś nowy ustrój, o którym
marzyłem w wolnych chwilach, to nie miała być ta stara zdegenerowana demokracja”, ale system, gdzie rządzilibyśmy my, artyści oraz intelektualiści, a nie skorumpowane partie polityczne – jest niegrzeczne, zdradza braki w wychowaniu. To niewiarygodne naprzykrzanie się przyjaciołom, którym właściwie przypisujemy winę
za to, że nie spełnili naszych nierealistycznych oczekiwań. Nasze życie kulturalne
przepełnione jest bowiem samymi Campanellami i niestety także Leninami. A jeśli
komuś indywidualnie udało się jednak wyłamać z prowincjonalnego otoczenia?
Tego mu nigdy nie wybaczymy, prawda?
Cieszę się – razem z Václavem Havlem – nowymi możliwościami i szansami. Dlatego teraz chciałabym się zająć w szczególności tym, co przekazujemy i co jeszcze
19
Today and every day I, with Václav Havel, am pleased – at the new possibilities and opportunities. Therefore, today I would like to deal with the issues that we are and should
be bequeathing to future generations, to our children and grandchildren, if we are to be
able to look back at our lives peacefully and proudly and not feel that we have wasted
our time and lived purposelessly. This is what happened, not without a reason, to my
father’s generation. He was born during World War I and died prematurely in the 1970s.
He was an unlucky person, fighting with regimes, with war – and what was left behind
him? Wasted opportunities. My generation, i.e. those of us who were twenty in 1968,
wasted those twenty years of our youth until 1989. Have we wasted the opportunities
that were offered to us by the long-expected transformation of the political system and
geo-political conditions in our Europe, so scarred by historical experiences?
What, then, will we bequeath to them?
20
All of us, from Slovakia to Ukraine, are trying to cultivate our historical awareness
in such a manner as not to burden our offspring and their cultural environment
with the mistakes of our generation and previous generations. We want not only to
discover and understand our history, but also to rework it. This is a difficult objective, because in certain groups of people it provokes resistance in the form of new
and sometimes very efficient nationalisms. Here, I might mention the reinforcement
of fear of the power of Magyarisation in Slovakia during the period of the powerful domination of Hungarian national culture among the Slovaks. There are also
Hungarians longing for a Great Hungary, and they hate Triannon even more than
they did in the 1950s. I am also familiar with some Polish examples, though I do
not dare mention them here. Their heroes are still alive, and I would like to remain
well-liked in Poland. According to a leading Slovak historian, Ľubomír Lipták, one
of the key stages in the reworking of Central European historiography is searching
for the most convincing answers to the question of why so many of our cultural
operators adopted (for a long time) the Stalinist concept of historical development
and why so many representatives of the elites of our nations have stuck to it even
today (in the Czech Republic even openly). Because it resembled a “religion” or an
old “historical cult” which promoted the “believers” as owners of the sole and exclusive truth? Because the zeal with which this generation began destroying tradition,
the architecture of our cities, municipal culture, good literature and the system of
Christian values matched the fervency of the Teutonic knights. This was all about
Maoist-style attempts at making our culture as plebeian as possible and in the widest possible sense. All the dark and dirty features to which we have to admit before
our offspring are hidden behind those elites. But admit to them we must if we are
to restore the health of our culture, in order to cleanse ourselves of our unhealthy
messianism and the climate of utopia, to reveal this ostensibly buried romanticism
powinniśmy przekazać następnym pokoleniom, naszym dzieciom i wnukom, by
spokojnie i z dumą spojrzeć wstecz na swoje życie bez poczucia, że zmarnowaliśmy
czas i przeżyliśmy go niepotrzebnie. Zdarzyło się tak, i to nie bez powodu, pokoleniu
mojego ojca. Urodził się w czasie pierwszej wojny światowej i zmarł przedwcześnie
w latach siedemdziesiątych. Pechowiec, zmagał się z reżimami, z wojną – i co po nim
zostało? Zmarnowane okazje. Moje pokolenie, czyli ci, którzy mieli w roku 1968 po
dwadzieścia lat, zmarnowało właśnie dwadzieścia lat młodości do roku 1989. Czy
zmarnowaliśmy szanse, które zgotowała nam tak długo oczekiwana zmiana ustroju
i warunków geopolitycznych naszej ciężko przez los doświadczanej Europy?
Co zatem przekażemy naszym dzieciom i wnukom?
Wszyscy, od Słowacji po Ukrainę, staramy się kultywować naszą świadomość historyczną, tak aby błędami naszego pokolenia i pokoleń wcześniejszych nie obciążać swych potomków i ich kulturalnego otoczenia. Naszą historię chcemy nie tylko
odkryć i zrozumieć, ale też przepracować. To trudny cel, ponieważ u niektórych
grup prowokuje opór w postaci nowego i niekiedy bardzo skutecznego nacjonalizmu. Wymienię tu umacnianie strachu przed madziaryzacją na Słowacji, który
dzisiaj wydaje się silniejszy niż pod koniec XIX wieku, kiedy dominacja węgierskiej
kultury narodowej wśród Słowaków była naprawdę silna. Także Węgrzy dzisiaj
bardziej tęsknią za Wielkimi Węgrami i nienawidzą Trianon bardziej niż w latach
50. ubiegłego wieku. Znam też kilka polskich przykładów, ale nie odważę się ich tu
przytoczyć. Ich bohaterowie jeszcze żyją, a ja chciałabym w Polsce pozostać postacią lubianą. Według czołowego słowackiego historyka, Ľubomíra Liptáka, jednym
z kluczowych punktów przepracowania naszej środkowoeuropejskiej historiografii
jest poszukiwanie jak najbardziej przekonujących odpowiedzi na pytanie, dlaczego
tak wiele umysłów naszych działaczy kulturalnych przyjęło, i to na tak długo, stalinowską koncepcję rozwoju historycznego i dlaczego do dzisiaj – w Czechach nawet otwarcie – trzymało się jej tylu przedstawicieli elity naszych narodów. Dlatego,
że przypominało to „religię” lub starodawny „kult historyczny”, który awansował
„wierzących” na właścicieli jedynej i wyłącznej prawdy? Ponieważ zapał, z jakim
pokolenie to rzuciło się do niszczenia tradycji, architektury naszych miast, kultury
miejskiej, dobrej literatury, systemu wartości chrześcijańskich, dorównywał żarliwości Krzyżaków. Chodziło o wręcz maoistowskie plebeizowanie kultury w najszerszym tego słowa znaczeniu. A za tą elitą kryły się wszelkie ciemne i nieczyste
cechy, które musimy odkryć przed naszymi potomkami. Dla zdrowia naszej kultury. Po to, aby oczyścić się z chorobliwego mesjanizmu i klimatu utopii, aby odkryć
ten pozornie pochowany i niedbale przysypany ziemią romantyzm – a wszystko to
wyjątkowo zaciekle i wytrwale znowu wydostaje się na powierzchnię. I nie potrzebuje hojnych państwowych dotacji ani wsparcia z funduszy europejskich. To zjawi-
21
that is only sloppily covered with earth: all of this is trying to get out with exceptional fury and persistence. These dark, dirty features do not need generous state
subsidies or support from European funds. These phenomena are deeply rooted and
need only a few drops of water to grow rampantly. A revaluation of our culture is
also necessary in order to build more durable, more democratic, more modern support resources for our European policy, or at least to instil our policy with a European quality, especially as far as cultural policy is concerned. Ľubomír Lipták, whom
I mentioned before, used to make such appeals: in the name of our culture, we have
to ask the past “our own questions, born from the needs” of the nation, the state and
all its inhabitants. Otherwise, we will be struggling with the consequences of our
complexes until the end of our creative power and to the end of our days.
How, over these twenty years, have we managed to get away from the traps and
prisons in which our creative minds and our free spirits were held captive for so
long? How have we overcome the comfortable and the blessed “mediocre”? Do we
have enough courage today to tell the truth?
Yet this is not all. Did we have enough courage, and did we set real and attainable
goals for the future twenty years ago? Because the pressure of those who are constantly seeking the “golden age” is very strong, and it is easier to become subjected
to it than to oppose it. How poor is the programme of a normal artist or a historian
– write two books, to organise four conferences, to publish a collection of lectures,
to dig up some ancient settlement, to play two concerts – in comparison to such
goals as reforming humanity, or at least a nation. Who would admit to having such
low standards when a bright future is beckoning?
22
To cope with the pressure of such unrealistically determined objectives, to tolerate being the whipping post of the proud builders or the disappointed stargazers, to face all
of this with optimism, not allowing oneself to become discouraged and not ceasing to
smile and to create; and in spite of all this, to direct one’s strength, mind and organisational skills to places where small steps are necessary; to drag the gig of culture through
banks of stupidity and prejudices: this is tiring and unattractive. The banks conceal the
view. Ahead of us are still tonnes of clay which have battered down the tradition of
courage; the small and ordinary courage to face the ill-mannered majority. Adjustment
to unreal “high” purposes is a manifestation of cowardice and collaboration, and these
characteristics have always had better conditions for development in our region.
If we were to analyse anything from these twenty years critically, then it would
definitely be the fact of whether we have proved able to choose people with a skill
for organisation in the sphere of culture and education. People who not only declare, not only depict bright prospects, but who also know how to deal with the
ska głęboko zakorzenione i wystarczy kilka kropli wody, by zaczęły się bujnie rozrastać. Przewartościowania naszej kultury potrzebujemy także po to, by zbudować
trwalsze i bardziej demokratyczne, nowocześniejsze zaplecze dla naszej polityki
europejskiej albo chociaż nadać jej europejską jakość, szczególnie polityce kulturalnej. Jak apelował wspomniany wcześniej Ľubomír Lipták – w imię naszej kultury musimy stawiać przeszłości „nasze własne pytania, zrodzone z potrzeb” narodu,
państwa i wszystkich jego mieszkańców. W przeciwnym razie z konsekwencjami
kompleksów będziemy się zmagać aż do końca naszych sił twórczych i dni.
Jak w ciągu tych dwudziestu lat wyzwoliliśmy się z pułapek i więzień, w których
tak długo trzymano twórcze umysły i wolnego ducha? Jak przezwyciężyliśmy wygodną i błogosławioną „średnią”? Czy mamy dziś wystarczająco wiele odwagi, by
powiedzieć prawdę?
Ale to nie wszystko. Czy mieliśmy dość odwagi i wytyczyliśmy sobie przed dwudziestu laty realne i osiągalne cele na przyszłość? Bo presja tych, którzy nieustannie
szukają „złotego wieku”, jest bardzo silna i łatwiej się jej poddać niż sprzeciwić.
Jaki ubogi jest program przeciętnego artysty lub historyka – napisać dwie książki,
zorganizować cztery konferencje, wydać zbiór wykładów, odkopać jakąś starożytną
osadę, zagrać dwa koncerty – gdy porównać go z celem, jakim jest przeformowanie
ludzkości lub choćby narodu. Kto przyzna się do tak niskich lotów, gdy w perspektywie jaśnieje świetlana przyszłość?
Radzić sobie z presją tak nierealnie wytyczonych celów, znosić pręgierz dumnych
budowniczych lub zawiedzionych dyziów-marzycieli i stawić im czoła z całym
optymizmem, nie pozwolić się zniechęcić, nie przestać uśmiechać się i tworzyć;
mimo tego wszystkiego skierować swoje siły, rozum i zdolności organizacyjne tam,
gdzie trzeba robić małe kroki, ciągnąc za sobą dwukółkę kultury przez zaspy głupoty i przesądów – to męczące i nieaktrakcyjne. Zaspy zasłaniają bowiem widok.
Przed nami ciągle jeszcze tony gliny, które przywaliły tradycję odwagi, tej małej,
zwykłej odwagi przeciwstawiania się niewychowanej większości. Dostosowanie się
do nierealnych „wysokich” celów jest bowiem przejawem tchórzostwa i kolaboracji, a te cechy zawsze miały lepsze warunki do rozwoju w naszej szerszej okolicy.
Jeśli coś z tych dwudziestu lat mielibyśmy krytycznie analizować, to z pewnością
to, czy potrafiliśmy wybierać takich, którzy wiedzą, jak radzić sobie z organizacją
w sferze kultury i edukacji. Nie tylko deklarują, nie tylko kreślą świetlane perspektywy, ale wiedzą, jak się za to zabrać. Od strony prawnej, personalnej, politycznej.
W jaki sposób potrafiliśmy udostępnić kulturę i informacje jak największej liczbie
obywateli, jaki mają oni dostęp do dóbr kultury, jak uczymy kultury w szkołach
23
legal, personal and political aspects of culture. Have we been able to make culture
and information available to the largest possible number of citizens? Do they have
access to cultural values? Do we teach culture in schools and take care of the heritage of the past? With respect to this organisational work, we do not need creative,
internationally renowned celebrities, we need ordinary hard work. And we must
not despise organisation or follow this train of thought: “The target is important,
just give us the money, and the rest will be managed somehow....”
A lot can be achieved by establishing modern structures in culture, better and
more efficient organisation of the flow of funds, and greater awareness in the guiding of individual activities. We in Slovakia – frankly speaking – have not managed
to meet this objective yet. Sometimes we pursue witch hunts against enemies of
the Slovak nation according to a list that does not really differ from the list of enemies during communist times. Instead of acting, we have worked out a system of
justifications, of providing ourselves with alibis. Yet the worst thing we can do, and
indeed we do do, is to be silent. We ignore the interesting achievements of others;
we are indifferent to their successes. Instead of clear voices, we very often hear the
empty sound of futile moralising.
Therefore, let us evaluate the truth of whether we have satisfied the cultural needs
of our citizens, their need for learning. Have we, during these twenty years, provided them with a system for filtering information through culture and aesthetics, for
using new modes of communication, with cultural entertainment and leisure, with
cultural spiritual activity? Has our generation been a tool, a brake or an engine?
24
One last remark. We still believe that the source of all the problems in culture is governments and bad management of public issues. We perceive governments to be tools
of state control instead of forcing them to become a forum for solving these problems,
whether technical or not, whether or not they result from excessive concentration. We
are not used to the fact that bringing problems to light, analysing them and proposing
solutions is the task of the cultural elite and of cultural circles. Passive waiting for an
instruction from above makes us sour. This is not surprising. In this way, we are not
participating in problem solving at all. Why? Because we would have to accept responsibility for such solutions. Responsibility: this is the key word of modern times. Responsibility for the diminishment of the cultural capital of our countries between 1938
and 1989. Responsibility for these twenty years of freedom and for maintaining space
for creative freedom. Responsibility, not excuses. Responsibility for what has been done
badly, responsibility for barring the way for creative people, responsibility for oblivion
or trampling…. This is the price also paid by us, by my generation, and along with us,
by all of culture. What is the price that we pay? The price of wasted time.
i jak dbamy o spuściznę przodków. Do tej pracy organizacyjnej nie potrzebujemy
przecież nadzwyczaj twórczych osobistości światowego formatu, potrzebujemy do
tego Sitzfleisch, codziennej masarykowskiej pracy. I nie wolno nam gardzić organizacją w myśl hasła: „ważny jest cel, dajcie tylko pieniądze, a już my jakoś...”.
Dzięki stworzeniu nowoczesnych struktur w kulturze, lepszej i efektywniejszej organizacji przepływu pieniędzy i bardziej świadomemu nadawaniu kierunku poszczególnym krokom wiele można dokonać. My na Słowacji – mówiąc otwarcie –
na razie tego celu nie osiągnęliśmy. Czasami tylko urządzamy polowanie na różnego
rodzaju czarnoksiężników i czarownice, wrogów narodu słowackiego, których lista
nieszczególnie różni się od listy wrogów w czasach komunizmu. A zamiast działać,
wypracowaliśmy sobie system usprawiedliwień, dający nam alibi. Najgorsze jednak
w tej sytuacji jest milczenie. Ignorowanie interesujących osiągnięć innych, obojętność wobec ich sukcesów. I zamiast wyraźnych głosów bardzo często słyszymy
tylko pusty dźwięk próżnego moralizowania.
Oceńmy zatem zwłaszcza to, jak zaspokoiliśmy potrzeby kulturalne i edukacyjne
naszych obywateli i czy w ciągu tych dwudziestu lat wyposażyliśmy ich w system
przesiewania informacji, kulturę i estetykę korzystania z nowych środków komunikacji, rozrywki i wypoczynku, w kulturalną aktywność ducha. Czy nasze pokolenie było narzędziem, hamulcem czy silnikiem?
I jeszcze jedna uwaga. Wciąż mamy wrażenie, że źródłem wszystkich problemów
w kulturze są rządy i złe zarządzanie sprawami publicznymi. Rządy postrzegamy
etatystycznie, zamiast wymagać od nich rozwiązywania problemów bez względu
na to, czy mają one charakter techniczny, czy też wynikają z nadmiernej centralizacji. Jeszcze nie przywykliśmy do tego, że stawianie problemów, ich analizowanie
i proponowanie rozwiązań to zadanie elity kulturalnej, środowiska kultury. Bierne
czekanie na odgórne instrukcje sprawia, że kwaśnieją nam miny. Nic dziwnego.
Przecież w żaden sposób nie uczestniczymy w rozwiązywaniu problemów. Dlaczego? Bo musielibyśmy wziąć za te rozwiązania odpowiedzialność. Odpowiedzialność – to kluczowe słowo nowoczesnej doby. Odpowiedzialność za umniejszenie
kapitału kulturalnego naszych krajów w latach 1938–1989. Odpowiedzialność za
te dwadzieścia lat wolności i za utrzymanie obszaru wolności twórczej. Odpowiedzialność, nie wymówki.
Za to, co zrobiliśmy źle, za to, ilu twórczym duchom zagrodziliśmy drogę, za to,
czego jako ważni nie dostrzegliśmy lub wdeptali w ziemię, za to płacimy również
my, moja generacja, a wraz z nami cała kultura. Jaką cenę płacimy? Cenę zmarnowanego czasu!
25
K u ltu r a i tr a n sfo r m ac ja
Jerzy Hausner
Podczas dwudziestu lat transformacji dzieliłem swój czas pomiędzy uniwersytet
a pracę na różnych stanowiskach rządowych. Nigdy nie byłem bezpośrednio odpowiedzialny za kulturę, jednak pracowałem nad wieloma programami społecznymi
i gospodarczymi. To specyficzne doświadczenie ugruntowało moje przekonanie
o szczególnym znaczeniu kultury w procesie transformacji oraz o generalnym lekceważeniu tego przez większość polityków.
C u lture and
t rans formation
26
Jerzy Hausner
During the twenty years of transformation I have split my time roughly fifty/fifty
between the University and various positions in the government, and while I have
never been responsible for culture, I have been the architect of many economic and
socio-economic projects and programmes. My experience is that culture has a special significance in the transformation process and this fact is widely disregarded
by politicians.
From the very beginning of the transformation I was in opposition to the dominating economic vision and the concept of this process, based on what was termed
the “Washington Consensus”. According to this way of thinking, shared by many
economists, especially those who were in charge of economic change, transformation was to be a transition, a linear passage from a planned to a market economy,
compulsory, close-ended, once-and-for-all. For many economists, including our
Od samego początku transformacji pozostawałem w opozycji względem dominującej wizji ekonomicznej i koncepcji politycznej tego procesu, opierającej się na
Konsensusie Waszyngtońskim. Zgodnie z tym sposobem myślenia, który wyznaje wielu ekonomistów – w szczególności tych, którzy ponoszą odpowiedzialność
za zmiany gospodarcze – transformacja miała być przejściem (linearną zmianą)
z gospodarki planowej do gospodarki rynkowej. Przejściem koniecznym, jednorazowym i docelowym. Dla wielu ekonomistów, w tym także dla głównej postaci na polskiej scenie gospodarczej – Leszka Balcerowicza, celem była gospodarka
bez żadnych przymiotników, oczywista normalność. Obecnie myślę, że mieli oni
rację na początku tego procesu, jako że terapia szokowa była jedynym sposobem
na szybkie przeskoczenie do rynku i gospodarki rynkowej. Od samego początku
jednak myślenie gospodarcze decydentów było zdominowane przez imperatywną
metodę tego przejścia (a zatem nie transformacji w zasadzie). Nigdy poważnie nie
rozważono innego podejścia – interaktywnej metody zmiany systemowej. Brak zaś
lub słabość interakcji społecznych w procesie transformacji stanowi przesłankę wytwarzania szczególnych obszarów głębokich strukturalnych zapóźnień, utrudniających społeczno-gospodarczy rozwój Polski oraz innych krajów naszego regionu.
Opisuję ten mechanizm rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce jako molekularny. Co oznacza, że rozwój jest pochodną działań jednostek, działań indywidualnych. Jestem świadom, że nie dotyczy to wszystkich obywateli Polski, jednak
większość radzi sobie całkiem dobrze. Są oni w stanie osiągnąć bardzo wiele w odniesieniu do swych potrzeb materialnych i intelektualnych. Jednak gdy porównany
sferę indywidualną ze sferą publiczną, sferą działań zbiorowych, na pierwszy rzut
oka zobaczymy wielkie różnice. Domena publiczna znajduje się w stanie wielkiego
bałaganu. Wszystko, co związane jest z działaniami zbiorowymi w Polsce, jest dużo
27
national economic figurehead Leszek Balcerowicz, what was needed was an economy without any adjectives, obvious normality. Now, I think they were right at the
beginning of the process, as shock therapy was the only way to make the leap into
the sphere of markets and a market economy. But from the outset an imperative
method of transition (rather than transformation) dominated the economic thinking of the decision-makers. They never seriously considered another approach, an
interactive method of systemic change. And the lack or weakness of social interaction within the transformation process resulted in characteristic, deep deficiencies
that have recently started to hamper the socio-economic development of both Poland and other countries in the region.
I describe this path of development as molecular. We are very strong in terms of
the individual sphere of action. I recognise that this is not true of all citizens, but
the majority of Poland’s citizens are doing quite well. They are high-achieving with
regard to their material and intellectual needs. But if we compare the individual
sphere with the public sphere of collective action there is a great difference evident
at first sight. The public domain is in a terrible mess. Every aspect of our collective
action is much weaker, is poorly established, consolidated and developed. We based
our development on human capital, but our social capital is at an extremely low
ebb. Data on social capital show that the post-communist countries, Poland among
them, lag well behind highly developed countries.
28
Generally speaking, socio-economic development is a product of three coordination mechanisms: market relations, managerial hierarchies and partnership networks. And the major issue in governance is how to manipulate all those mechanisms and switch from one to the other in case of crisis or structural difficulties. If
social capital is low, and therefore the social dimension of development is weak, it
is extremely difficult to solve governance problems in practice. There is no social
foundation, no social resources to reform and change the State. And the State is
still considered the highest power and sole political decision-maker rather than
a public partner able to cooperate with other partners. The same is true in the economic domain, where we promote only private ownership and neglect stakeholding. Stakeholders are neglected and pushed aside.
In our recent discussions about the current crisis, once again the subject of our
discussions have been the State and the Market. The ongoing dispute is limited to
the pendulum swinging between them, while other issues are ignored. But in this
way we will not find real solutions, because as I said, we need more than merely
a market and a hierarchy: we also badly need partnership in all major domains of
social activity.
słabsze, nie posiada mocnych podstaw, nie zostało skonsolidowane i nie rozwija się.
Nasz rozwój opiera się zatem na kapitale ludzkim, jednak z drugiej strony kapitał
społeczny jest na niezwykle niskim poziomie. Dane dotyczące kapitału społecznego pokazują, że kraje postkomunistyczne – a Polska wśród nich – pozostają daleko
w tyle za krajami rozwiniętymi.
Ogólnie rzecz biorąc, rozwój społeczno-ekonomiczny jest zależny od trzech mechanizmów koordynacji: powiązań rynkowych, hierarchii zarządzania oraz sieci
partnerskich. A główny problem związany z rządzeniem polega na tym, w jaki sposób wykorzystać te mechanizmy i w jaki sposób przechodzić od jednego do drugiego w przypadku kryzysu lub trudności strukturalnych. Jeżeli kapitał społeczny
jest na niskim poziomie, a w związku z tym wymiar społeczny rozwoju jest słaby,
rozwiązanie problemów ładu instytucjonalnego jest w praktyce bardzo trudne. Nie
istnieją fundamenty społeczne, brakuje społecznych zasobów niezbędnych do reformowania państwa i usług publicznych. Państwo zaś jest uważane za najwyższą
siłę i wyłącznego decydenta politycznego, a nie publicznego partnera, będącego
w stanie współpracować z innymi partnerami, także niepublicznymi. Podobna sytuacja jest w sferze gospodarczej, gdzie nacisk kładzie się wyłącznie na własność
prywatną, przy ignorowaniu interesariuszy, którzy są lekceważeni i spychani na
bok. Samo posługiwanie się pojęciem społecznej odpowiedzialności biznesu jest
u nas traktowane ciągle jako moda i dziwactwo.
Gdy dyskutujemy o obecnym kryzysie, to zajmujemy się wyłącznie państwem i rynkiem. Problem zostaje sprowadzony do wahadła kołyszącego się pomiędzy nimi.
Wszystkie inne kwestie są pomijane. W ten sposób nie uda nam się jednak znaleźć
skutecznych rozwiązań obecnych problemów. Do tego potrzebujemy nie tylko rynku
i hierarchii, ale także partnerstwa we wszystkich domenach aktywności społecznej.
Ten specyficzny molekularny typ rozwoju, typowy dla krajów postkomunistycznych, skutkuje brakiem zdolności dostosowania instytucjonalnego. O wiele łatwiej
jest tworzyć nowe instytucje niż dostosowywać i rozwijać już istniejące. W praktyce obserwujemy, jak partie polityczne na szeroką skalę kolonizują i niszczą instytucje publiczne. Nieliczne są przykłady instytucji ustanowionych, a następnie
autonomicznie dostosowywanych i rozwijanych. Dlatego też cały proces ustrojowej zmiany nie został jeszcze skonsolidowany i ciągle w podstawowych kwestiach
miotamy się od ściany do ściany.
Podsumowując, z jednej strony można dostrzec wielkie zmiany i dorównywanie
Europie Zachodniej, a z drugiej rosnące trudności związane z rozwiązywaniem
skomplikowanych problemów społecznych. Na przykład w Polsce nie radzimy so-
29
And this particular molecular type of development typical of several post-communist countries results in a lack of institutional adjustment and change. It is much
easier to establish than to adjust and develop institutions. In practice we observe
political parties colonising and destroying institutions. There are very few examples of institutions that have been established and then autonomously adjusted
and developed. This is an indication that the process of systemic change is not
consolidated yet.
What this overview shows, in balance, is that on the one hand Poland has seen vast
changes and is catching up with Western Europe, but on the other hand it is experiencing growing difficulties finding solutions to complex problems. For example
we are still unable to solve problems with building motorways or modernising our
railways. Building motorways is not so very difficult, and there are examples of countries in the region which have been able to do it quite rapidly and efficiently. But what
about climate change, energy security, water supply, the knowledge-based economy
or the information society – much more complex issues, requiring technical and
social innovations, cooperation and governance. In principle it is not a sectoral but
a horizontal approach that is needed here. These are real, tough barriers to socioeconomic development. And external European funding is not enough to overcome
them. We need to change our institutions, the type of action and coordination mechanisms we employ, even our identities, to cross this development threshold.
30
At one point culture is a victim of the mode of development I describe above. But
it should also be considered a missing vehicle necessary to modify this type of
development. And what I have in mind is another mode of development, which
I call “modular”: sustainable, broader, multiscalar in terms of time and space. This
type of development definitely requires culture not only as an area of individual
activity and creativity but also as a domain of collective communication, discourse,
cooperation and innovation.
Therefore, culture is one of the key areas which will be decisive in determining
whether we manage to overcome the formidable, entrenched barriers to development built into the institutional governance that has developed in Poland (as in
other countries of transformation). At a one point (in the mid-1990s), I proposed
a synthetic description of this type of governance as a system of institutionalised
non-accountability, which is manifested in three main domains:
Social non-accountability: shifting responsibility for the state of social life onto the
state, with a simultaneous drive by individuals and groups to privatise gains and
publicise losses.
bie z problemem budowy autostrad ani modernizacji kolei. Budowanie autostrad
nie jest aż takie trudne i istnieją przykłady krajów w naszym regionie, które były
w stanie wykonać to zadanie dosyć szybko i skutecznie. Ale co ze zmianami klimatycznymi, bezpieczeństwem energetycznym, narastającym deficytem wody, gospodarką opartą na wiedzy lub społeczeństwem informacyjnym – co z kwestiami
bardziej skomplikowanymi, których rozwiązywanie wymaga innowacji technicznych i społecznych, współpracy i współzarządzania? Ogólnie rzecz biorąc, w takich
obszarach niezbędne jest podejście horyzontalne, a nie sektorowe i wertykalne. To
tutaj tkwią twarde i trudne do usunięcia bariery rozwoju społeczno-gospodarczego, zaś zewnętrzne finansowanie unijne nie wystarczy, aby je przezwyciężyć. Musimy zmienić nasze instytucje, formować nowe mechanizmy koordynacji działań
zbiorowych, a także naszą tożsamość, aby być w stanie przekroczyć ten próg rozwojowy.
Kultura jest z jednej strony ofiarą opisanego sposobu rozwoju. Jednak kultura powinna być także postrzegana jako brakujące ogniwo konieczne do jego modyfikacji. To, o czym myślę, jest innym rodzajem rozwoju, który nazywam modularnym:
to rozwój zrównoważony, szerszy, multiskalarny w odniesieniu do czasu i przestrzeni. Ten rodzaj rozwoju zdecydowanie wymaga kultury nie tylko jako obszaru
działań jednostek i indywidualnej kreatywności, ale także jako dziedziny komunikacji zbiorowej, dyskursu, współpracy i innowacji.
Kultura jest zatem jednym z tych kluczowych obszarów, w którym się rozstrzygnie, czy uda nam się przezwyciężyć mocne i utrwalone bariery rozwoju, tkwiące
w ukształtowanym w Polsce (a myślę, że i w innych krajach transformacji) ładzie
instytucjonalnym. W połowie lat 90. zaproponowałem, aby syntetycznie opisać ten
ład jako system zinstytucjonalizowanej nieodpowiedzialności, który przejawia się
w trzech następujących głównych płaszczyznach:
Nieodpowiedzialność społeczna to: przerzucanie odpowiedzialności za kształt życia społecznego na państwo, przy jednoczesnym dążeniu jednostek i grup do prywatyzacji zysków i upubliczniania strat.
Nieodpowiedzialność polityczna to: partyjna kolonizacja aparatu państwa, klientelizm polityczny, „obojętność” klasy politycznej wobec patologii życia publicznego,
uznawanie przez polityków prawa do „renty politycznej”, instytucjonalna korupcja
i powszechność quasi-funduszy publicznych, nie kontrolowanych przez parlament.
Nieodpowiedzialność administracyjna to: urzędnicza uznaniowość, brak osobistej odpowiedzialności urzędników, niska jakość decyzji administracyjnych, niska
sprawność i nieprzejrzystość procedur administracyjnych.
31
Political non-accountability: colonisation of the state apparatus by political parties,
political cronyism, the “indifference” of the political class towards the pathology in
public life, politicians’ claims of a right to a “political pension”, institutional corruption, and the rifeness of quasi-public funds uncontrolled by parliament.
Administrative non-accountability: official arbitrariness, a lack of personal liability
of officials, poor quality of administrative decisions, and lack of efficiency and clarity of administrative procedures.
Over the last couple of months, I have had the opportunity to work with a group of
colleagues and co-workers on two extensive reports regarding the financing and management of culture in Poland. The conclusions of these two studies are as follows:
Culture has a chance to become one of the key areas in breaking through the crisis
and launching development, on the condition that a thorough institutional reform
of the cultural sector is conducted and public cultural institutions are restructured.
The changes should be programmed in three perspectives:
1
Culture as a sector;
2
Culture as an important economic resource;
Culture as an arena of communication and social cooperation,
i.e. an indispensable mechanism for activation of development potential.
3
32
The predominant reaction to crisis in the cultural sector has been to aim for survival by means of passive adjustment and actively seeking external control. This
creates a serious threat to the programme activity of public cultural institutions
and thereby the substance of culture. Culture may become one of the important
mechanisms for activating available economic resources and reviving economic
activity, which, in the longer-term perspective, will contribute to an increase in the
significance of culture as a vital element of social and economic development.
In order to achieve this, the cultural sector must be subjected to fundamental and
comprehensive reform. Not all the elements of this reform must be introduced
immediately and fully, but the process itself must commence as soon as possible,
and with decisive legislative and organisational moves. The necessary savings have
to be introduced in such a manner as to release and stimulate reform; at the same
time, the resources of cultural institutions must be harnessed in a wide range of
governmental and local development programmes.
In the first domain, “culture as a sector”, the most important issue is to propose and
implement systemic reform regarding cultural institutions and their organisation,
governance and financing.
Uważam, że niestety ten opis jest wciąż aktualny.
W ciągu ostatnich miesięcy miałem możliwość przygotowania z grupą kolegów
i współpracowników dwóch obszernych raportów dotyczących finansowania i zarządzania kulturą w Polsce. Konkluzja tych opracowań jest następująca.
Kultura może stać się jednym z kluczowych obszarów przełamywania kryzysu i uruchamiania rozwoju, pod warunkiem przeprowadzenia w jej sektorze zasadniczej
reformy instytucjonalnej i restrukturyzacji publicznych instytucji kultury. Zmiany
powinny być programowane w trzech perspektywach spojrzenia na kulturę:
1
Kultura jako sektor.
2
Kultura jako istotny zasób ekonomiczny.
Kultura jako przestrzeń komunikacji i społecznego współdziałania,
czyli niezbywalny mechanizm aktywizacji potencjału rozwojowego.
3
W sektorze kultury dominującą reakcją na kryzys jest dążenie do przetrwania poprzez pasywne przystosowanie i aktywne zabieganie o zewnętrzną ochronę. Wytwarza to poważne zagrożenie dla działalności programowej publicznych instytucji
kultury, a tym samym dla substancji kultury. Kultura może stać się jednym z istotnych mechanizmów aktywizacji dostępnych zasobów ekonomicznych i ożywiania
działalności gospodarczej, co w perspektywie przyczyni się do wzrostu znaczenia
kultury jako koniecznego czynnika rozwoju społeczno-gospodarczego.
Aby tak się stało, sektor kultury musi być poddany fundamentalnej i kompleksowej
reformie. Nie wszystkie jej elementy muszą zostać wprowadzone od razu i całościowo,
ale proces musi się rozpocząć możliwie jak najszybciej i to od zdecydowanych posunięć legislacyjnych i organizacyjnych. Niezbędne oszczędności muszą być tak wprowadzane, aby taką reformę wyzwolić i stymulować, a jednocześnie zasoby instytucji
kultury mają zostać włączone w rządowe i samorządowe programy rozwojowe.
W płaszczyźnie pierwszej – kultura jako sektor – najważniejszą kwestią jest zaproponowanie i wdrożenie systemowej reformy dotyczącej tak samych instytucji
kultury, jak i sposobu ich organizowania, nadzorowania i finansowania.
W płaszczyźnie drugiej – kultura jako istotny zasób ekonomiczny – najważniejszą kwestią jest uruchomienie różnych mechanizmów włączania zasobów kultury
w obieg gospodarczy i aktywizacji jej potencjału rozwojowego. Wiąże się to z dostrzeżeniem ekonomicznej wartości dziedzictwa kulturowego i uznaniem dziedzictwa za kategorię rozwojową, a nie tylko problem konserwatorski, co wymaga
umiejętnego zarządzania nim.
33
In the second domain, “culture as an important economic resource”, the most important task is to launch various mechanisms for including cultural resources in
economic circulation and activation of its development potential. This is related
to the perception of the economic value of cultural heritage and recognizing it as
a factor in development and not merely a problem for conservators, which in turn
requires skilful management.
In the third domain, “culture as an area of communication and social cooperation”,
the most important issue is to perceive in culture a factor determining economic
stances and economic activity. This entails a belief that high cultural competence is
a condition for social cohesion and economic development.
So culture is a necessary mechanism of communication, cooperation and development, but to able to put it into effective use we firstly need to reform culture as
a sector, which means above all the state-owned sector. As the starting point, what is
needed is to open this sector up and offer access to public funding to civil and private
organisations, so creating new actors of change. Libraries, operas, theatres, museums,
and cultural centres are currently treated as closed organisations and places of work,
but they need to become open spaces of creativity – open to various stakeholders.
This may initiate social interactions oriented toward institutional change.
34
Various measures will be needed to develop culture and use it as a factor in development: legislation, funding, discourse, empowerment, self-organisation and also
the market. I don’t say “above all the market” but “also the market”. Only through
such a complex set of measures will we be able to generate incentives to change
culture as a state sector. We need a whole spectrum of incentives from above, below
and the side. It is this I see as the focal point of the cultural policy of our time.
However, to make such cultural policy possible in culture, what is needed above all is
politicians, officials, experts and creators who are prepared to be managers of change,
of a profound institutional reform, who will be equipped to deal not only with their
own backyard, their own organisation or professional group, but with culture as
a space for social communication and development. Otherwise, though culture will
survive and continue to develop in some form, its development will degenerate.
W płaszczyźnie trzeciej – kultura jako przestrzeń komunikacji i społecznego współdziałania – najważniejszą kwestią jest praktyczne dostrzeżenie w kulturze czynnika określającego postawy ekonomiczne i aktywność gospodarczą. A tym samym
uznanie, że wysoka kompetencja kulturowa jest warunkiem spójności społecznej
i rozwoju gospodarczego.
Kultura jest koniecznym mechanizmem dla komunikacji, współpracy i rozwoju.
Jednak aby go uruchomić, należy najpierw zreformować kulturę jako sektor, który
jest w dominującym stopniu sektorem państwowym. Na początek konieczne jest
otwarcie tego sektora i udostępnienie finansowania publicznego dla organizacji
obywatelskich i prywatnych. W ten sposób można wykreować nowych promotorów zmian. Biblioteki, opery, teatry, muzea, domy kultury są traktowane jak organizacje zamknięte i jako miejsca pracy. Powinny stać się otwartymi przestrzeniami
kreatywności. Otwartymi dla różnych stron. To umożliwi zainicjowanie interakcji
społecznych zorientowanych na zmiany instytucjonalne.
Potrzebne są zatem różne działania w celu rozwijania kultury i wykorzystywania
jej jako czynnika rozwoju, począwszy od legislacji, poprzez lepsze finansowanie
i zarządzanie, aż do samoorganizacji, samorządności, dialogu i partnerstwa. Niezbędne jest także dostrzeżenie roli rynku. Nie mówię „po pierwsze rynku”, ale „także rynku”. Wyłącznie za pomocą tak szerokiego wachlarza działań będzie można
uruchomić bodźce do reformy kultury jako sektora państwowego. Potrzebujemy
całego spektrum inicjatyw oddolnych i odgórnych oraz z zewnątrz. To dla mnie
centralny punkt polityki kulturalnej naszych czasów.
Aby taka polityka kulturalna była możliwa, najbardziej potrzebni są ci politycy,
urzędnicy, eksperci i twórcy, którzy zdecydują się być menedżerami zmiany, głębokiej instytucjonalnej reformy, którzy nie zajmą się tylko swoim podwórkiem,
swoją organizacją czy grupą zawodową, ale kulturą jako przestrzenią komunikacji
społecznej i rozwoju. W przeciwnym razie kultura będzie trwać i jakoś się rozwijać,
ale będzie to rozwój zdegenerowany.
35
36
Background Paper
M at e r i a ł ko n t e k s tow y
INTRODUCTION:
NATURE AND FUNCTION
OF THE BACKGROUND PAPER*
W p rowa d zen ie:
C h a r a k ter o r a z f u n kc ja
m ater i a ł u ko n teks tow ego *
PÉter Inkei
PÉter Inkei
The purpose of the background paper is to summarise the context for the conference and suggest a number of themes and hypotheses for debate and exploration.
The paper aims to provide a concise account of the position of culture and the
conditions in which it operates in the Central and Eastern Europe region twenty
years after the fall of communism in Europe, and to identify current trends. Special
emphasis is placed on public cultural policies. Following on from this general description, particular attention is paid to two more specific areas: cultural tourism
and heritage on the one hand, and creativity and innovation on the other.
Celem materiału kontekstowego jest zarysowanie tła konferencji oraz zasugerowanie kilkunastu tematów i hipotez, które zostaną poddane dyskusji i zgłębione.
Materiał ma na celu przedstawienie zwięzłego opisu dotyczącego pozycji kultury
i uwarunkowań kulturalnych w regionie dwadzieścia lat po upadku komunizmu
w Europie oraz zidentyfikowanie obecnych tendencji. Szczególny nacisk położono
na publiczną politykę kulturalną. Poza ogólnym opisem zwrócono uwagę na dwa
wybrane obszary: turystykę kulturalną oraz dziedzictwo z jednej strony, a kreatywność i innowację z drugiej.
The paper is at the same time one of the first attempts to realise the goals set by
the Council of Europe’s CultureWatchEurope initiative. The aim is to to arrive at
opinions substantiated by facts, by combining objective (evidence-based) and subjective (critical) approaches, wherever possible. The values are those generally advocated by the Council of Europe, and relate to cultural rights and responsibilities
connected to democratic practice and societal progress. While identifying themselves with these general objectives, the authors are fully conscious of culture’s
autonomous inherent values, and are aware of the risks in setting ideological tasks
for culture and cultural policies.
Materiał ten stanowi jednocześnie jedną z pierwszych prób osiągnięcia celów
postawionych przez inicjatywę Rady Europy – CultureWatchEurope, czyli uzyskanie opinii potwierdzonych faktami, przy połączeniu podejścia obiektywnego
(opartego na dowodach) i subiektywnego (krytycznego) wszędzie tam, gdzie jest
to możliwe. Wartości są wartościami wspieranymi przez Radę Europy i odnoszą
się do praw i obowiązków kulturalnych związanych z praktyką demokracji oraz
postępem społecznym. Identyfikując się z tymi ogólnymi celami, autorzy mają jednak pełną świadomość autonomicznych wartości, stanowiących nieodłączną część
kultury, oraz zdają sobie sprawę z ryzyka ustanawiania ideologicznych zadań dla
kultury i polityki kulturalnej.
The eastern half of the continent is the main focus of the analysis, though within
the broad European context, in the perspective of the unifying and integrating
processes.
*
This paper has been edited and written by Péter Inkei. Nevertheless it is not a single-author work. Milena
Dragičević-Šešić, Mikhail Gnedovsky and Baiba Tjarve took part from the early stages, and besides helping with
comments they also contributed actual texts. Vesna Čopič and Cornelia Dümcke commented and gave advice at
several stages, while Zsuzsa Hunyadi provided help throughout the entire process. As the saying properly goes,
I am to blame for all the weaknesses of this paper, a considerable part – and easily most of the virtues – has been
contributed to it by these six people.
* Materiał ten został zredagowany i napisany przez Pétera Inkei, jednak nie jest to wyłącznie dzieło
jednego autora. Milena Dragičević Šešić, Mikhail Gnedovsky oraz Baiba Tjarve uczestniczyli w pracach od samego początku, służyli pomocą w formie komentarzy, są także autorami kilku tekstów.
Vesna Čopič i Cornelia Dümcke regularnie przedstawiały uwagi i udzielały porad, a Zsuzsa Hunyadi
miała swój wkład w cały proces powstawania materiałów. Jak mówi popularne powiedzenie, ja ponoszę odpowiedzialność za wszelkie niedociągnięcia niniejszego studium, wymienione zaś wyżej sześć
osób wniosło znaczący wkład w pracę nad materiałem oraz przyczyniło się do jego atutów.
37
By the “eastern half ” of the continent the former communist bloc is meant, including the Caucasus and Russia, as well as countries that geographically and in
certain other respects are considered to constitute Central Europe. For simplicity’s
sake, the expressions of east and eastern will be used to denote these twenty-four
countries1, although for some people this usage seems superficial and even slightly
offensive.
The application of expressions follows common “western” parlance in one more
way. In a large part of eastern Europe the former regime is referred to as socialist,
socialism. The use of communist, communism implies political adherence. Again for
practical reasons, to avoid interference with the actual social-democratic interpretation of socialist, the past regime will be called communist throughout the text.
To achieve a sufficiently concrete analysis, it was precisely an analytical approach
that was followed. Instead of broad synthetic descriptions and characterisations,
a more detailed investigation was made. Culture (cultural life, phenomena, policies, etc.) was observed by segment. The selection of these segments (subject areas,
topics) was a matter of convenience. Particular items may be merged or divided
and new areas added to achieve the composition that offers the best perspective for
grasping the essential aspects.
38
One might argue that for the sake of convenience it would be preferable to conduct
this analysis by sector or branch of culture: dance, photography, museums, cinema,
etc. We believe, however, that it is possible to reach more valid conclusions by
cross-cutting sub-sectors. Furthermore, for the purposes of the conference, treatment by branch carries a greater risk of dividing participants’ attention and competencies than discussing horizontal issues.
Our intention to guide and motivate discussions at the conference led us to break
down the subject into a larger number of topics, in the hope of offering numerous
hooks on which to “hang” concrete discussion. While the aim is of course to help
reach consensual views, division into so many issues allows for the articulation of
diverging opinions on a number of questions.
1 Albania, Armenia, Azerbaijan, Belarus, Bosnia, Bulgaria, Croatia, Czech Republic, Estonia, Georgia, Hungary,
Kosovo (all reference to Kosovo, whether territory, institutions or populations, in this text shall be understood in
full compliance with the United Nations Security Council Resolution 1244 and without prejudice to the status of
Kosovo), Latvia, Lithuania, Macedonia (officially denoted as Former Yugoslav Republic), Moldova, Montenegro,
Poland, Romania, Russia, Serbia, Slovakia, Slovenia, Ukraine. For obvious reasons most of the statements and
recommendations of this paper apply also to the eastern Länder of Germany.
Wschodnia część kontynentu znajduje się w centrum naszego zainteresowania,
jednak została ona umieszczona w szerokim kontekście europejskim, w perspektywie procesów jednoczących i integrujących.
Termin wschodnia część kontynentu oznacza dawny blok komunistyczny, łącznie
z Kaukazem i Rosją, a także krajami, które w aspekcie geograficznym lub innym
uważane są za część Europy Środkowej. Dla uproszczenia terminy wschód i wschodni obejmować będą dwadzieścia cztery państwa1, pomimo że niektóre osoby mogą
uważać taką nomenklaturę za powierzchowną, a także nieco obraźliwą.
Zastosowana terminologia pod jeszcze jednym względem naśladuje mowę „zachodnią”. W znacznej części Europy dawny reżim określany jest jako socjalistyczny
(socjalizm). Użycie terminów komunistyczny oraz komunizm implikuje przynależność polityczną. Ze względów praktycznych, aby uniknąć ingerencji w rzeczywistą społeczno-demokratyczną interpretację terminu socjalistyczny, dawny reżim
określany będzie słowem komunizm.
Aby uzyskać wystarczająco precyzyjne wnioski, zastosowano podejście analityczne. Zamiast obszernych opisów syntetycznych i charakterystyk przeprowadzono
bardziej szczegółowe badanie. Kultura (życie kulturalne, zjawiska, polityki, itp.)
była obserwowana przez pryzmat segmentów. Wybór tych segmentów (przedmioty, tematy) jest kwestią dogodności. Poszczególne pozycje można łączyć lub dzielić,
można dodawać nowe pola, w zależności od tego, który układ oferuje najlepszą
perspektywę dla uchwycenia aspektów zasadniczych.
Dogodność jest argumentem przemawiającym na korzyść analizy na podstawie
sektorów lub gałęzi kultury: tańca, fotografii, muzeów, kin, itp. Niemniej jednak
wierzymy, że spojrzenie przekrojowe umożliwia wyciągnięcie bardziej zasadnych
wniosków. Ponadto, biorąc pod uwagę konferencję, analiza oparta na gałęziach
stwarza zwiększone ryzyko podzielenia uwagi uczestników oraz ich kompetencji
w przeciwieństwie do dyskusji o kwestiach horyzontalnych.
Z zamiarem sterowania dyskusją i motywowania jej podczas konferencji podzieliliśmy temat na kilka haseł, w nadziei zaoferowania różnorodnych punktów oparcia dla konkretnych rozważań. Podczas gdy celem nadrzędnym jest wypracowanie
1 Są to: Albania, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Bośnia, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Gruzja, Węgry,
Kosowo (wszystkie odniesienia do Kosowa, jego terytorium, instytucji, mieszkańców zamieszczone w niniejszym
tekście będą rozumiane z pełną zgodnością z Rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1244 i bez szkody dla statusu Kosowa.), Łotwa, Litwa, Macedonia (oficjalnie nazywana Dawną Jugosłowiańską Republiką Macedonii), Mołdowa, Czarnogóra, Polska, Rumunia, Rosja, Serbia, Słowacja, Słowenia, Ukraina. Z oczywistych powodów większość sformułowań i rekomendacji w niniejszym materiale odnosi się także do wschodnich landów niemieckich.
39
40
obszar temat yczny
1
The position and status of culture
1
Pozycja i status kultury
2
Values, characteristics and orientation of culture
2
Wartości, charakterystyka i orientacja kultury
3
Cultural behaviour, and attempts to change habits
3
Zachowania kulturowe i próby zmiany przyzwyczajeń
4
Cultural inclusion, tackling mass cultural poverty
4
5
The role and impact of folkloric tradition
6
Culture in rural communities
5
Rola i wpływ tradycji folklorystycznej
7
Old and new forms of cultural diversity
6
Kultura w społecznościach wiejskich
8
What governments, regions and cities spend on culture 7
Stare i nowe formy różnorodności kulturowej
9
What citizens spend on culture
8
Kwoty wydatkowane na kulturę przez rządy, regiony i miasta
10
What businesses and charities spend on culture
9
Kwoty wydatkowane na kulturę przez obywateli
11
Civil society and culture
10
12
Main features of public policy-making in culture
13
Inherent and external goals for culture policies
14
The social functions of culture
15
The contribution of culture to the economy
The role of culture in regional, urban and environmental
development
16
Inkluzja kulturowa, zwalczanie masowego ubóstwa
kulturowego
Kwoty wydatkowane na kulturę przez firmy i organizacje
charytatywne
11
Społeczeństwo obywatelskie i kultura
12
Główne cechy publicznego kształtowania polityki w kulturze
13
Wewnętrzne oraz zewnętrzne cele polityki kulturalnej
14
Społeczne funkcje kultury
15
Wkład kultury w gospodarkę
Rola kultury w rozwoju regionalnym, miejskim
i środowiskowym
16
17
Shaping the image of the nation, branding the city
18
The place of culture in the job market
17
19
Governance in culture
Kształtowanie wizerunku narodu, kreowanie marki miasta
18
Miejsce kultury na rynku pracy
20
Cultural management
19
Ład w kulturze
21
Education and careers of culture professionals
20
Zarządzanie kulturą
22
Mobility in culture
21
Edukacja i kariera osób zawodowo związanych z kulturą
22
Mobilność w kulturze
Dys kus ja
S trat y
i s ł abe s tro ny
Dys kus ja
Korzyś c i
i moc ne s tro ny
Di s c us s i on
Los s es and
weaknes s es
Di s c us s i on
G ai ns and
s trengths
Sub je ct area
41
Our procedure is similar to a SWOT analysis. Nevertheless, when that method is
followed strictly, often extremely fragmented texts are produced. In order to avoid
this, Strengths and Opportunities have been combined into one group of Gains
and Strengths (referring to the effects of the system change), while Weaknesses and
Threats into another: Losses and Weaknesses.
The table shown here shows the structure of the analysis. As can be seen by the
choice of the areas, we applied a fairly broad definition of the scope of culture, in
line with the intentions of the conference organisers.
This structured approach obliges us to determine, with regard to each area of culture and culture policy, what has been gained since the regime change, and to
identify the assets of post-communist European culture; then we can turn to enumerating the weaknesses, including any setbacks that were the effect of the collapse
of the communist system.
The findings of the investigation are presented “line by line”, area after area. In each
case the sequence of good side – poor sides is followed for each subject area. It was
also our intention that reading “column by column” should produce equally useful
results. The gains and strengths column will provide a compendium of the bright
side: assets and sources of pride with which the east enriches culture in Europe.
And there will be an inventory of losses and weaknesses, of what worries us the
most in spite of the advances of the past twenty years.
42
The statements in the text are numbered. This serves practical purposes, to help
orientation, and reference during the conference. There is no cross-correspondence
between the columns, thus Statement 13 in Gains & Strengths does not correspond
to item 13 in the Losses & Weaknesses list.
The great diversity of the available statistical and other information did not allow
such a symmetrical editing of facts, whereby graphs could also be grouped evenly,
to match and substantiate each respective subject area. The collection of illustrative
graphs constitutes a separate part of the background paper.
We have acknowledged that while culture in our region has made historic advances
since 1989, we cannot be satisfied with the improvement relative to the rest of the
world, and particularly to the rest of Europe. The recommendations are thus mainly
geared towards even better positioning of our cultures in the global and European
arenas. The aim is to define a limited number of key issues of particular relevance
to cultural policy-making in these twenty-four countries.
zgodnych opinii, podział na tak wiele kwestii umożliwia artykulację różnorodnych
poglądów w odniesieniu do wielu spraw.
Nasza procedura przypomina analizę SWOT, ale w przypadku rygorystycznego
stosowania tej metody powstają teksty skrajnie fragmentaryczne. Aby tego uniknąć, Mocne strony i Szanse zostały zgrupowane razem jako Korzyści i mocne strony
(w odniesieniu do efektów zmiany systemu), podczas gdy Słabe strony i zagrożenia
umieszczono w kategorii Straty i słabe strony.
Przedstawiona tu tabela ukazuje strukturę analizy. Jak widać z listy obszarów, zastosowano szerokie rozumienie kultury, co odpowiada zamierzeniom organizatorów konferencji.
Tak skonstruowane podejście wymaga od nas określenia (w odniesieniu do każdego obszaru kultury i polityki kulturalnej) osiągnięć od momentu zmiany reżimu
oraz identyfikację zasobów postkomunistycznej kultury europejskiej; następnie
możliwe będzie zdefiniowanie słabych stron, łącznie z potencjalnymi przypadkami
regresu, które były wynikiem upadku systemu komunistycznego.
Wnioski z badania przedstawione zostały „wiersz po wierszu”, obszar po obszarze.
W każdym przypadku dany obszar opatrzony został opisem mocnych i słabych
stron. W zamierzeniu autorów analiza „kolumna po kolumnie” ma także przynieść
użyteczne wyniki. Kolumna Korzyści i mocne strony stanowić będzie kompendium
dobrych informacji: wartości oraz osiągnięć, za których pomocą Wschód wzbogaca
kulturę Europy. Analizie poddane zostaną także Straty i słabe strony, które są powodem zmartwień pomimo postępów uczynionych w ciągu ostatnich dwudziestu lat.
Sformułowania w tekście zostały ponumerowane. Zabieg ten ma cel praktyczny,
usprawniający orientację oraz odniesienia podczas trwania konferencji. Kolumny
nie pozostają w zależności między sobą, tzn. pozycja 13. Korzyści i mocnych stron
nie ma żadnego odniesienia do pozycji 13. w Stratach i słabych stronach.
Ogromna różnorodność dostępnych informacji statystycznych i innych nie pozwoliła na symetryczną edycję faktów, według której możliwe byłoby równomierne zgrupowanie wykresów w celu porównania i uzasadnienia każdego właściwego
obszaru. Zbiór wykresów stanowi odrębną część materiału kontekstowego.
Przyznajemy, iż pomimo że kultura naszego regionu dokonała historycznego postępu po roku 1989, nie jesteśmy usatysfakcjonowani jej względną poprawą w porównaniu z resztą świata, a w szczególności z resztą Europy. Dlatego też rekomendacje mają głównie na celu jeszcze lepsze umiejscowienie naszych kultur na arenie
międzynarodowej i europejskiej. Naszym zadaniem jest zdefiniowanie określonej
43
At present, there are tentative drafts of seven recommendations, to be distilled by
the conference. The recommendations are not addressed to policymakers only. We
had all stakeholders of culture in Eastern and Central Europe in mind.
Recommendations of international conferences are by definition rather general.
Therefore we complemented them with a larger list of considerations for further reflection and action. Even at the cost of arriving at a fairly eclectic list, we wanted to
fit each recommendation – including narrow, technical matters – into the broader
context. There is never a shortage of wishes and advice regarding culture policies.
The actual list of suggestions emerged during the writing of the eighty-eight statements on the perceived losses and weaknesses in culture and cultural policies in
the eastern half of the continent twenty years after the regime change. Regardless
of whether a greater or smaller part applies to the rest of Europe or any other part
of the world, and bearing in mind that items can be added endlessly, this list is designed to be a collection of the most relevant points for a culture policy agenda in
Eastern and Central Europe. It runs from general, visionary issues towards more
technical subjects. Nevertheless, we tried to avoid stating over-generalised wishes
that point higher than the realistically accessible decision-making level.
WHERE HAVE WE ARRIVED ?
WHAT IS THE WAY FORWARD ?
44
The reunification of Europe opened up a new era for culture, and new challenges
for cultural policies in the (what in time turned out to be) two dozen countries
in the eastern half of the continent. There were instant, marked changes with the
change of political power and with the advent of the new democratic regimes;
other transformations have taken longer to exert their important effects. Some
of the hopes and concerns about the new conditions were expressed in the early
stages of the transformation and later confirmed, while other phenomena became
visible and have prevailed only recently. How to draw up a balance sheet for the
two decades of transition?
In the long run, most probably, the fundamental advances and progress (the gains
and strengths) will dominate historical memory about culture in the post-communist countries in the period between 1989 and 2009.
A jubilee, however, should be a moment for taking stock in preparation for future
steps. We have therefore placed greater emphasis on the other side of the balance.
liczby aspektów kluczowych, o szczególnym znaczeniu dla kształtowania polityki
kulturalnej w dwudziestu czterech państwach.
Na chwilę obecną wypracowanych zostało siedem rekomendacji, które poddane
zostaną głębszej analizie podczas konferencji. Rekomendacje nie są skierowane
wyłącznie do decydentów politycznych, ale do wszystkich osób/organizacji bezpośrednio zainteresowanych i zaangażowanych w kulturę w Europie Środkowej
i Wschodniej.
Rekomendacje wypracowane podczas międzynarodowych konferencji mają z natury charakter ogólny. Dlatego też uzupełniliśmy je bardziej szczegółową listą czynników do dalszego rozważenia i działania. Pragnęliśmy umieścić każdą rekomendację – łącznie z wąskimi kwestiami technicznymi – w szerszym kontekście, nawet
jeżeli miałoby to odbyć się kosztem stworzenia dość eklektycznej listy. W odniesieniu do polityki kulturalnej nigdy nie zabraknie życzeń i porad. Rzeczywista
lista sugestii pojawiła się podczas spisywania osiemdziesięciu ośmiu sformułowań
dotyczących strat i słabych stron w kulturze i polityce kulturalnej we wschodniej
części kontynentu dwadzieścia lat po obaleniu reżimu. Bez względu na to, jaka
część tych sformułowań dotyczy także reszty Europy lub jakiejkolwiek innej części
świata oraz mając świadomość, że pozycje te można mnożyć w nieskończoność,
listę tę uważamy za zbiór najbardziej znaczących pozycji dla programu polityki
kulturalnej w Europie Środkowej i Wschodniej. Kwestie zostały uporządkowane
w kolejności od spraw ogólnych, o charakterze wizjonerskim, do spraw bardziej
technicznych. Staraliśmy się unikać propozycji przesadnie ogólnikowych, wykraczających poza realnie dostępny poziom podejmowania decyzji.
D o c z e g o d os z l i ś m y ? W k tóry m
k i e r u n k u p ow i n n i ś m y p od ą ż a ć ?
Ponowne zjednoczenie Europy stanowiło początek nowej epoki dla kultury oraz
przyniosło nowe wyzwania dla polityki kulturalnej w dwudziestu czterech (wyrosłych w ciągu dwudziestu lat) krajach we wschodniej części kontynentu. Niektóre
zmiany, idące w parze ze zmianą sił politycznych oraz nadejściem nowych systemów
demokratycznych, były nagłe i gwałtowne; wpływy innych przekształceń ujawniły
się po dłuższym czasie. Część oczekiwań i niepokojów dotyczących nowych warunków określono już we wczesnych etapach transformacji, później zaś zostały one
potwierdzone; inne zjawiska stały się widoczne i dominujące dopiero w niedawnej
przeszłości. W jaki sposób ustalić bilans dwóch dekad okresu przejściowego?
45
Eastern Europe has definitely made enormous progress – especially in relation to
its own conditions in and before 1989. An overview of the losses and weaknesses
after the past two decades nevertheless tells us that the position of our culture with
regard to the rest of the world, and particularly to the rest of Europe, has improved
less than is desirable and possible. This is where our recommendations that conclude
the survey of strengths and weaknesses are mainly anchored.
Twenty years of culture in some twenty-four countries will form one story only
from a great distance in time and space, or by brutal simplification. Therefore the
reader cannot expect from us a continuous narrative about a homogenous subject.
Where are the main fault lines?
The first division is between groups of countries. This would also be the case if we
were to present the same twenty years in the western part of the continent, where
north is different from south, the Latin tradition from the Anglo-Saxon, and so
on. Nevertheless, between countries in the west, the basic trend in cultural habits,
output and policies over the past twenty years has been that of convergence. The
eastern region, on the other hand, has shown a large degree of internal divergence.
Disparities in the conditions for culture between groups of countries have been
widening in the past twenty years. The east-west slope has consistently been more
disadvantageous for the eastern end, while some pockets in Central Europe and
the Baltic countries are hardly discernible from the rich “kernel Europe”.
46
In terms of the level of transparency and coherence of cultural policies, and the
role of the state and other actors, the following groups of countries may be distinguished:
ҾҾ The Baltic and Visegrad countries plus Slovenia have completed the processes
of transition. They are complemented by Croatia, whose cultural system and
policy come closest to the accomplishments of the Central European countries.
ҾҾ Policy goals and measures are less clear and coherent in Ukraine, Russia,
Belarus and Moldova, where they represent a conglomeration of socialist and
capitalist tendencies, with both positive and negative features of both systems,
including corruption, and with strong tendencies toward introvert self-sufficiency.
ҾҾ Bulgaria, Romania, Serbia and Montenegro demonstrate declarative approaches towards European standards in policymaking, but retain many elements inherited from the previous system (such as state publishing companies,
or a largely dysfunctional network of cultural institutions).
Na dłuższą metę prawdopodobnie „fundamentalny postęp i poprawa” (korzyści
i atuty) zdominują pamięć historyczną dotyczącą kultury w krajach postkomunistycznych w okresie pomiędzy rokiem 1989 a 2009. Niemniej jednak jubileusz
powinien być także okazją do oceny dalszych działań. Dlatego też położyliśmy
większy nacisk na drugą stronę bilansu. „Europa Wschodnia” z pewnością dokonała wielkiego postępu – w szczególności w odniesieniu do warunków panujących
w roku 1989 i przed tą datą. Jednakże przegląd strat i słabych stron po dwóch
ostatnich dekadach mówi nam, że „pozycja naszej kultury w porównaniu z resztą
świata”, a w szczególności z resztą Europy, „poprawiła się mniej, niż jest to wskazane i możliwe”. Jest to właśnie punkt oparcia dla naszych rekomendacji wieńczących
analizę strat i słabych stron.
Dwadzieścia lat kultury w dwudziestu czterech krajach stanowić może jednolitą
historię wyłącznie z dużego dystansu czasu i przestrzeni lub po brutalnym uproszczeniu. Dlatego też czytelnicy nie powinni oczekiwać od nas nieprzerwanego opisu
o jednorodnym temacie. Gdzie znajdują się główne linie rozłamu?
Pierwszy podział to rozbicie na grupy poszczególnych krajów. Identyczna sytuacja
zaistniałaby, gdybyśmy starali się przedstawić ten sam okres dwudziestu lat w zachodniej części kontynentu, gdzie Północ różni się od Południa, tradycja łacińska
zaś od tradycji anglosaskiej, itp. Niemniej jednak ostatnie dwadzieścia lat w Europie Zachodniej nacechowane jest konwergencją w odniesieniu do podstawowych
trendów w zwyczajach kulturowych, twórczości oraz politykach. Natomiast „region wschodni” wykazuje znaczący stopień wewnętrznej dywergencji. Rozbieżności w uwarunkowaniach kulturalnych pomiędzy grupami poszczególnych krajów
zwiększyły się w ciągu tego okresu. Podział Wschód – Zachód uwidacznia niekorzystną sytuację wschodnich krańców; choć pewne tereny w Europie Środkowej
oraz kraje bałtyckie z trudem odróżnić można od bogatej Europy Zachodniej.
Biorąc pod uwagę stopień przejrzystości i spójności polityk kulturalnych, rolę państwa oraz innych podmiotów, wyróżnić można następujące grupy państw:
ҾҾ Kraje bałtyckie, kraje Grupy Wyszehradzkiej i Słowenia zakończyły procesy
transformacji; grupę tę uzupełnia Chorwacja, której system kulturalny i polityka
są najbliższe osiągnięciom krajów Europy Środkowej.
ҾҾ Cele polityki oraz działania są mniej przejrzyste i spójne na Ukrainie, w Rosji,
na Białorusi i w Mołdowie, gdzie istnieje konglomerat tendencji socjalistycznych
i kapitalistycznych, uwzględniających zarówno dobre, jak i złe strony obydwu
systemów, łącznie z korupcją, z silnymi tendencjami introwertycznej samowystarczalności.
47
ҾҾ In Georgia and Armenia cultural policymaking is mainly inward-looking and
dominated by nationalism; and similar tendencies prevent Macedonia from being included in the previous group.
ҾҾ Bosnia, Kosovo and Albania do not have sufficiently coherent cultural policies
and are little integrated into European schemes.
ҾҾ Finally, Azerbaijan claims to follow European principles but its actual performance, with patronising dictatorial features, is more similar to that of Russia or
Belarus.
Faced with this heterogenity, and acknowledging that these distances have increased over the twenty years, the authors of this analysis have undertaken to clarify East European specifics. Are there important common features that justify their
treatment as one group?
Since the nature of the analysis (and of the conference) relates to cultural policies,
our search did not focus on “culture” as such. It was not our aim to highlight the
most important or characteristic cultural achievements in eastern Europe over the
past twenty years. Nor did we intend to provide an authentic picture of cultural life
and habits in the region. We did, however, seek to identify those phenomena that
have implications for cultural policies and are shared by these two dozen countries,
or the majority of them.
48
We had anticipated that there are certain characteristic features – and we find this
hypothesis proven. We believe that there are a considerable number of conditions
common to East European societies which call for similar cultural policy responses,
and which to a lesser or greater extent differ from broader European (or global)
priorities.
The identification of these “eastern specifics” goes hand in hand with the recognition that the overarching agenda for East European societies is to follow a common
course. An obvious compendium of common ideals is the European Cultural Convention, to which all these countries are parties.
An important issue, however, is to determine which features of cultural life and
performance in Eastern Europe are determined, and to what extent, by which
common historical legacy. What is due to the recent communist rule, and what is
the product of our peripheral geopolitical position? As time passes, the latter determinations are gaining momentum: eastern specifics must be attributed more
to century-old fates than to the harm done by communist totalitarianism. Before
ҾҾ Bułgaria, Rumunia, Serbia i Czarnogóra wykazują deklaratywne podejście do
europejskich standardów w kształtowaniu polityki, mają jednak wiele elementów odziedziczonych po poprzednim systemie (jak na przykład państwowe wydawnictwa lub w dużym stopniu dysfunkcyjna sieć instytucji kulturalnych).
ҾҾ W Gruzji i Armenii kształtowanie polityki kulturalnej jest w znacznej mierze
hermetyczne i zdominowane przez nacjonalizm; podobne tendencje uniemożliwiają zaklasyfikowanie Macedonii do wcześniejszej grupy.
ҾҾ Bośnia, Kosowo i Albania nie mają wystarczająco spójnej polityki kulturalnej
i nie są w znaczącym stopniu zintegrowane z systemami europejskimi.
ҾҾ Azerbejdżan twierdzi, że postępuje zgodnie z zasadami europejskimi, jednak
rzeczywiste działania o protekcjonalnych cechach dyktatorskich wykazują większe podobieństwo do Rosji lub Białorusi.
Biorąc pod uwagę przedstawioną powyżej różnorodność i uznając, że dystans
zwiększył się w ciągu dwudziestu lat, autorzy niniejszej analizy podjęli się wyjaśnienia specyfiki „wschodnioeuropejskiej”. Czy istnieją jakieś znaczące cechy wspólne
uzasadniające klasyfikację powyższych państw w jednej grupie?
Jako że istota analizy (oraz konferencji) odnosi się do polityki kulturalnej, nasze
poszukiwania nie koncentrowały się na „kulturze” jako takiej. Nie chcieliśmy naświetlać najważniejszych lub najbardziej charakterystycznych osiągnięć kulturalnych w „Europie Wschodniej” w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Naszym zamierzeniem nie było także przedstawienie autentycznego obrazu życia kulturalnego
i zwyczajów w regionie. Staraliśmy się zidentyfikować te zjawiska, które mają konsekwencje dla polityk kulturalnych i które są wspólne dla tych dwudziestu czterech
krajów lub dla większości z nich.
Oczekiwaliśmy, że pojawią się pewne specyficzne aspekty i okazało się, że nasza
hipoteza znalazła potwierdzenie. Uważamy, że istnieje dużo uwarunkowań, które
są wspólne dla społeczeństw wschodnioeuropejskich i które wymagają podobnych
reakcji w polityce kulturalnej. Różnią się one w mniejszym lub większym stopniu
od szerszych europejskich (lub globalnych) priorytetów.
Identyfikacja specyfiki wschodniej idzie w parze z uznaniem, że nadrzędną wartością dla społeczeństw europejskich jest podążanie wspólnym torem. Oczywistym
kompendium wspólnych ideałów jest Europejska Konwencja Kulturalna, której
stronami są wszystkie kraje.
49
they became subject to the failed and cruel experiment of state socialism, all these
countries had been through periods without national independence, autonomy,
even legitimacy (except Russia) – attributes that their western counterparts have
always possessed, or at least for a longer period (except for brief periods of war).
Economic backwardness and memories of subjugation, both communist and older,
add up to what we may define as features specific to Eastern Europe.
The common eastern course may also imply a common cause. Sharing similar histories, as well as opportunities and constraints, should encourage the search for
joint action. If each of our countries runs the risk of functioning as a second-rate
market segment for the products of global cultural industries and a reservoir of
cheap culture workers, we should be seeking ways of jointly improving our image,
and exploiting our potential, aiming at a more substantial and direct contribution
to an attractive, diverse, creative and successful Europe; a Europe that culturally
incorporates its entire eastern half more fully.
The previous paragraphs also prove that analysing culture in the Eastern Europe
of these days is impossible without comparing and contrasting it to that of the
most developed core of the continent. Nevertheless, beyond a certain point, such
a matching exercise becomes monotonous, and it carries the threat of losing sight
of the original, individual traces of cultures in the east. Furthermore, it can even
lead to an attitude of imitation and inferiority, albeit subconsciously. At any rate,
this is what the authors are trying to avoid – consciously.
50
Closer observation also reveals the inflexion points during the past twenty years.
In every country the shock and confusion of the early transition period was followed by some degree of consolidation. This is what really distinguishes the different groups of countries from one another. Consolidation usually coincided with
economic recovery: when, for instance, national GDP reached pre-1989 levels. In
most countries this took place around the millennium, which comfortably divides
the past twenty years into 20th and 21st century phases. In some countries, however,
wars and other turbulent events (like the 1997 riots in Albania) set different timetables. There are places where “consolidation” has produced so little that the word
can be used in quotation marks only.
Sadly, we are all witnessing the next inflexion point now, brought about by the
world economic crisis. Defining or forecasting its impact on culture in Eastern
Europe was not our original task. We do believe, however, that taking stock of
the past twenty years, and identifying cultural policy priorities, can contribute to
Jednakże ważną kwestią jest ustalenie, które cechy życia kulturalnego i działania
w „Europie Wschodniej” (oraz w jakim stopniu) zostały zdeterminowane określonym dziedzictwem historycznym. Co stanowi skutek „niedawnej władzy komunistycznej”, a co jest produktem naszej „peryferyjnej pozycji geopolitycznej”. Wraz
z upływem czasu ta ostatnia cecha nabiera coraz większej wagi: specyfikę wschodnią należy w większym stopniu przypisać wielowiekowej historii niż krzywdom wyrządzonym przez totalitaryzm komunistyczny. Przed uczestnictwem w nieudanym
i okrutnym eksperymencie, jakim był socjalizm państwowy, wszystkie wymienione
wyżej państwa były pozbawione suwerenności, autonomii lub nawet doświadczyły
bezpaństwowości (z wyjątkiem Rosji) – czyli atrybutów, które ich zachodnie odpowiedniki miały od zawsze lub od dłuższego czasu (z wyjątkiem kilku lat wojennych). Gospodarcze zacofanie oraz pamięć o niewoli, zarówno komunistycznej, jak
i starszej, tworzą fenomen, który możemy nazwać specyfiką „Europy Wschodniej”.
Wspólny tor wschodni może także sugerować wspólny cel. Podobna historia,
a także zbliżone możliwości i ograniczenia powinny zachęcać do poszukiwania
wspólnych działań. Jeżeli każdy nasz kraj naraża się na funkcjonowanie jako drugorzędny segment rynkowy dla produktów globalnego przemysłu kulturalnego
i stanowi źródło tanich pracowników kulturalnych, powinniśmy wspólnie szukać
sposobów poprawy naszego wizerunku i wykorzystywania naszego potencjału,
zmierzając do istotniejszego i bezpośredniego wkładu w atrakcyjną, różnorodną,
kreatywną i prosperującą Europę. Europę, która w pełniejszy sposób uwzględnia
swoją wschodnią połowę.
Powyższe akapity udowadniają także, że analizowanie kultury w „Europie Wschodniej” w dzisiejszych czasach jest niemożliwe bez porównywania i przeciwstawiania
jej lepiej rozwiniętej części kontynentu. W pewnym momencie jednak takie ćwiczenie porównawcze staje się monotonne i niesie niebezpieczeństwo, że pierwotne
i indywidualne cechy kultur na wschodzie umkną naszej uwadze. Poza tym prowadzić to może do naśladownictwa i poczucia niższości. W każdym razie staraliśmy
się tego unikać – przynajmniej świadomie.
Bliższe obserwacje ujawniają ponadto zwroty w okresie ostatnich dwudziestu lat.
W każdym kraju szok i dezorganizacja, charakteryzujące początkowy etap okresu transformacji, przeszły w stan pewnej konsolidacji. To właśnie ta cecha stanowi czynnik rozróżniający poszczególne grupy państw. Konsolidacja z reguły była
zbieżna z ożywieniem gospodarczym, na przykład, gdy produkt krajowy brutto
osiągnął poziom sprzed roku 1989. W większości krajów odbyło się to mniej więcej
na przełomie wieków, co stanowi dogodną granicę dzielącą ostatnie dwadzieścia
51
greater success in facing new threats and challenges. Our analysis and the concluding recommendations imply that the task is not just to define how culture can
best survive the crisis, but also how culture can best help our societies surmount
the crisis.
ANALYSIS OF STRENGTHS AND
WEAKNESSES
Sub je ct
areas
The position 1 In most countries in the eastern
and status of
half of Europe it is still a livculture
ing (albeit historical) memory
that culture played a vital role in
national revival, in the making of
the nation in the modern sense,
or in regaining sovereignty. This
legacy lends culture a different
standing than in the west. Treating
the protection and development
of culture as a common public
cause, a responsibility of public
authorities (especially the state), is
accepted naturally and generally.
1
52
Discussion
G ains and s trengths
Discussion
Losses and weaknesses
The traditional prestige enjoyed by culture is mostly manifested only in symbolic (rhetoric)
ways and is seldom reflected in
political and budgetary priorities.
1
When national or local communities set major strategic tasks,
these rarely relate to culture. Culture is rarely considered a strategic field, an agent for change;
often the reverse: a medium
against change, an ornament losing its reflective power. It tends to
be associated more with recre2 Under communism culture
ation, tranquillity and satisfaction
served mental resistance and civic than with tension, excitement or
pride; emblematic actors of the
hard-earned success. Culture has
regime change included many
not been seriously involved in
cultural celebrities, which contrib- tackling the global economic criuted to the prestige of culture.
sis (aside from worries about the
effects of the crisis on the sector).
3 Culture has lately been increasingly recognised also as a factor
in development and welfare, and
this has corroborated its political
status.
lat na etap XX i XXI wieku. W niektórych krajach jednak wojny oraz inne burzliwe
wydarzenia (jak na przykład zamieszki w roku 1997 w Albanii) określiły inne ramy
czasowe. Istnieją miejsca, gdzie „konsolidacja” wytworzyła tak niewiele, że terminu
tego można użyć wyłącznie w cudzysłowie.
Niestety jesteśmy świadkami kolejnego zwrotu, spowodowanego światowym kryzysem gospodarczym. Zdefiniowanie lub prognozowanie jego wpływu na kulturę
we Wschodniej Europie nie było naszym pierwotnym zamierzeniem. Wierzymy
jednak, że dokonanie inwentaryzacji ostatnich dwudziestu lat oraz zidentyfikowanie priorytetów polityki kulturalnej może przyczynić się do pomyślnego stawienia
czoła nowym zagrożeniom i wyzwaniom. Nasza analiza oraz końcowe rekomendacje sugerują, że zadanie nie polega wyłącznie na określeniu, w jaki sposób kultura
może przetrwać kryzys, ale także w jaki sposób kultura może najlepiej pomóc naszym społeczeństwom w pokonaniu kryzysu.
A n a l i z a s ł abyc h i m o c n yc h
s tro n
2
Obszary
temat yczne
Dyskus ja
Korzyści i mocne s trony
Pozycja oraz 1 W większości krajów wschodstatus kultury niej części Europy przetrwała
żywa (aczkolwiek historyczna)
pamięć o tym, że kultura odgrywała zasadniczą rolę w odrodzeniu
narodowym, w stworzeniu narodu
w nowoczesnym znaczeniu tego
słowa lub w odzyskaniu niezawisłości. Ta spuścizna nadaje kulturze inny wymiar niż na Zachodzie.
Traktowanie ochrony oraz rozwoju kultury jako wspólnej sprawy
publicznej, obowiązku organów
publicznych (w szczególności
państwowych) jest powszechnie
akceptowane.
1
Dyskus ja
S trat y i słabe s trony
Tradycyjny prestiż kultury
objawia się głównie w sposób
symboliczny (retoryka), natomiast
rzadko znajduje odzwierciedlenie
w priorytetach politycznych lub
budżetowych.
1
Gdy narody lub społeczności
lokalne określają główne zadania strategiczne, kultura rzadko
stanowi ich część. Rzadko jest postrzegana jako obszar strategiczny,
natomiast jako medium przeciwne
zmianom, ozdoba tracąca siłę odzwierciedlania. Z kulturą częściej
kojarzona jest rekreacja, spokój
2
53
W czasach komunizmu kultura
służyła oporowi intelektualnemu
oraz stanowiła obywatelską dumę;
postaciami symbolizującymi zmianę systemu były w wielu przypadkach osoby ze świata kultury, co
dodało jej prestiżu.
2
4 Certain cultural values enjoy
Values,
characteristics particularly high respect in the
and orientation eyes of East European societies.
of culture
This applies to national heritage,
especially in traditional art forms
(literature, music, theatre, painting, sculptures, folklore, etc.). Often language is considered to be
the eminent cement of the nation.
This esteem of culture stems from
old historical determinations but
in many ways was reinforced by
the communist decades, too. In
the communist ideology culture
played a prominent role, whose
position was upheld till the end –
at least at the level of lip service.
In the last phase of communism
this was further strengthened
by nationalist cultural revival in
many places.
2
54
Cultural values are predominantly conservative. This is largely
true for both the general public
and many patrons and sponsors.
Policy priorities reflect this fact
through the strong emphasis
on national heritage (including
myths of limited authenticity),
reinforcement of unified canons
and identities, and preference of
traditional (classical) mainstream
genres and works.
3
The outstanding achievements of 20th-c. avant-gardes and
modernism in eastern Europe are
under-capitalised.
4
Contemporary, innovative
genres have a harder struggle
here than in the rest of Europe.
Support received from western
donors often means that these
5 In the 1990s particular interest genres are treated and rejected as
was expressed in counter-cultural alien and as threats to national
phenomena in the former regime culture.
and in personalities in exile or
6 Notwithstanding the basically
whose work was banned during
introvert nature of cultural polithe communist era.
cies, since the regime change orientations have turned towards the
6 Successful efforts have been
taken to adapt cultural products West. (Such a degree of unipolar
orientation last prevailed a cento contemporary taste, to the
tury ago.) Interest in the closer
trends of societies of ‘spectacle’,
where the focus is on image and neighbourhood of nations has
weakened. Few effective inter-reevent production, and to bring
desirable images and couch them gional connections have emerged
or been re-created so far.
in spectacular settings.
5
New values and tastes are appearing in many contemporary art
forms, interdisciplinary projects
7
i satysfakcja niż napięcie, ekscytacja lub zasłużony sukces. Kultura
nie została poważnie zaangażowana w walkę z globalnym kryzysem
gospodarczym (poza niepokojem
o jego skutki w tym sektorze).
Od niedawna kultura coraz
częściej postrzegana jest także jako
czynnik rozwoju i dobrobytu, a to
potwierdza jej status polityczny.
3
Wartości,
charakterystyka oraz orientacja kultury
2
Istnieją wartości kulturalne
cieszące się szczególnym poważaniem w oczach społeczeństw
wschodnioeuropejskich. Dotyczy to dziedzictwa narodowego,
a w szczególności tradycyjnych
form sztuki (literatury, muzyki,
teatru, malarstwa, rzeźby, folkloru, itp.). Często język uważany
jest za ważny element spajający
naród. Ten szacunek dla kultury
wynika z dawnych determinantów
historycznych, jednak na wiele sposobów został umocniony
przez dziesięciolecia komunizmu.
W ideologii komunistycznej
kultura odgrywała ważną rolę
i pozycję tę zachowała do samego
końca – przynajmniej na poziomie
oficjalnych deklaracji. W ostatniej fazie komunizmu pozycja ta
została dodatkowo umocniona
przez nacjonalistyczne odrodzenie
kulturalne w wielu krajach.
4
Wartości kulturalne są w znacznej mierze wartościami konserwatywnymi. Dotyczy to także ogółu
społeczeństwa oraz różnorodnych
fundatorów. Priorytety polityki
odzwierciedlają ten stan rzeczy
poprzez silny nacisk na dziedzictwo narodowe (łącznie z mitami
o ograniczonej autentyczności),
umacnianie jednolitych kanonów
i tożsamości oraz preferowanie tradycyjnych (klasycznych) gatunków
i dzieł.
3
Wyjątkowe osiągnięcia dwudziestowiecznej awangardy oraz
modernizmu w „Europie Wschodniej” są wykorzystywane w niewielkim stopniu.
4
Współczesne innowacyjne
gatunki mają trudną egzystencję
w porównaniu z resztą Europy.
Wsparcie otrzymywane od zachodnich darczyńców częstokroć
5 W latach 90. wzrosło szczególne sprawia, że są one traktowane oraz
zainteresowanie kontrkulturowymi odrzucane jako obce i stanowiące
zjawiskami w poprzednim reżimie, zagrożenie dla kultury narodowej.
a także osobami na wygnaniu oraz
tymi, których twórczość była wów- 6 Pomimo introwertycznego
charakteru polityki kulturalnej
czas zakazana.
5
55
and festival formats. Overcoming the former isolation and often
forcefully provincial value hierarchies, local canons can now be set
against global cultural references.
Cultural
8 European integration, globalibehaviour, and sation and technological advances
attempts to
have opened up broad new avchange habits enues towards works of universal
culture. The cultural behaviour of
the people in Eastern Europe has
grown closer to western patterns.
Even the early signs of economic
and social consolidation allowed
large groups of people to appropriate culture habits that had previously, for a number of reasons,
been beyond their reach. The
latest cultural trends and products
(films, media programmes, books,
etc.) of world production can now
be accessed without the delays
and bans customary in previous
historical periods.
3
56
Podjęto skuteczne działania
mające na celu zaadaptowanie
produktów kultury do współczesnych gustów, do trendów w społeczeństwach „widowiskowych”,
gdzie uwaga skupia się na obrazie
i organizacji imprez oraz na dostarczaniu atrakcyjnych wyobrażeń
ujętych w spektakularne ramy.
6
As censorship and central
state control of the cultural offer
through patronage disappeared,
and with the rapid development
of entertainment businesses,
cultural consumption patterns
changed dramatically, allowing
more for commercially provided
mass products.
7
Cultural institutions and programmes exert limited attraction
because they adjust very slowly;
most of them neglect marketing
work and audience development
suited to the new patterns of
cultural behaviour.
Nowe wartości i upodobania
manifestują się w wielu współczesnych formach sztuki, w projektach
interdyscyplinarnych oraz festiwalach. Przezwyciężenie dawnej
izolacji, często silnie prowincjonalnych hierarchii wartości oraz
lokalnych kanonów można obecnie
przeciwstawić globalnym odwołaniom kulturowym.
7
8
People watch television for
longer than the European average. Media regulations, or their
9 The young have been parlacunas, permit imported (often
ticularly quick to acquire new
pirate) and domestic low-budget
cultural behaviour and patterns of
productions. Satellite broadcastconsumption. Their cultural tastes
ing, even when it includes comand habits are increasingly similar
mercial television channels, has
to – and sometimes fully aligned
made limited impact (except in
with – those of the same groups
times of political crises or wars).
in western Europe, or even the
entire world, which is a source of 10 School systems offer very few
potential for co-operation, prog- initiatives that shape the cultural
habits of the young efficiently and
ress and innovation in culture.
on a sufficiently broad scale.
10 Cultural behaviour patterns
11 The generation gap in tastes
are to a large extent the product
and habits seems wider than in
of school education. Curricula
the west, because the propotion of
include subjects like literature,
9
Zachowa8 Europejska integracja, globalizania kulturowe cja i postęp techniczny otworzyły
i próby zmiany nowe i szerokie drogi dostępu do
przyzwyczajeń dzieł kultury uniwersalnej. Kulturowe zachowania mieszkańców „Europy Wschodniej” zbliżyły się do
wzorców zachodnich. Już wczesne
oznaki konsolidacji ekonomicznej
i społecznej umożliwiły dużym
grupom przyswojenie zwyczajów kulturalnych, które wcześniej
z różnych powodów pozostawały
poza ich zasięgiem. Najnowsze
trendy i produkty kultury światowej (filmy, programy w środkach
masowego przekazu, książki, itp.)
są na wyciągnięcie ręki praktycznie
bez żadnych opóźnień i zakazów
typowych dla poprzednich okresów
historycznych.
3
po upadku reżimu orientacja
przebiega w kierunku zachodnim
(taki stopień jednobiegunowej
orientacji po raz ostatni panował
sto lat wcześniej). Zainteresowanie
najbliższymi sąsiadami osłabło.
Do chwili obecnej pojawiło się lub
zostało reaktywowanych niewiele
skutecznych powiązań między
regionalnych.
Wraz ze zniknięciem cenzury i odgórnej protekcjonalnej
kontroli oferty kulturalnej oraz
przy szybkim rozwoju przemysłu
rozrywkowego wzorce konsumpcji
kulturalnej uległy dramatycznej
zmianie, dając większe możliwości
komercyjnie dostarczanym produktom masowym.
7
Instytucje i programy kulturalne mają ograniczoną moc
przyciągania, jako że bardzo wolno
przystosowują się do istniejących
realiów, a większość z nich zaniedbuje działania marketingowe
i poszerzanie grona odbiorców
dostosowane do nowego wzorca
zachowań kulturowych.
8
9 Czas spędzony na oglądaniu telewizji przekracza średnią europejMłodzież szczególnie szybko
przyswoiła sobie nowe zachowania ską. Regulacje dotyczące mediów,
9
57
arts, and sometimes even cinema,
and the network of specialised art
classes or parallel music schools
is quite widespread (and deserves
protection).
Cultural
inclusion,
tackling
mass cultural
poverty
4
11 Technological
advances have
broadened the possibilities for
cultural consumption and participation even for the poorest
groups in society.
12 Programmes
of culture for
social change – introduced and
implemented mainly on the
initiative of international donors
and partners – have enriched the
experience of local cultural institutions and on some occasions
have been continued.
58
young people following converging global culture patterns is
much larger than among senior
age groups.
12 The culture of the nouveaux
riches, typically lavish and vulgar,
has, through advertising and
glossy magazines, assumed significant influence on less prosperous strata of society.
a raczej ich braki, umożliwiają
import lub krajową produkcję
niskobudżetowych produkcji, często pirackich. Telewizja satelitarna,
nawet przy uwzględnieniu komercyjnych kanałów, ma ograniczony
wpływ (z wyjątkiem kryzysów
politycznych lub wojen).
10 Wzorce
10 System
zachowań kulturowych
są w dużej mierze produktem
kształcenia szkolnego. Program
nauczania obejmuje przedmioty,
takie jak literatura, sztuka, czasem
kino, a sieć specjalistycznych zajęć
artystycznych lub równoległych
szkół muzycznych jest dość dobrze
rozwinięta (i zasługuje na ochronę).
13 With
the collapse of the
low-productivity industry and
agriculture sectors, large segments
of society lost the relative security
that communism provided (especially employment). In a number
of countries, the masses of the
Roma population share this fate.
areas of depression
have developed. The unemployed, the elderly, residents of
disadvantaged geographic regions, etc., are large groups who
have lost out through transition,
who have fallen – or remained
– outside the scope of culture as
conventionally defined. Culture
institutions have largely failed to
tackle the problems of the most
culturally deprived groups. There
is no evidence of major successful targeted outreach programmes or audience development projects.
kulturowe i wzorce konsumpcyjne.
Jej gusta i zwyczaje są zbliżone do
gustów i zwyczajów tych samych
grup w Europie Zachodniej lub na
całym świecie (a czasem całkowicie zbieżne z nimi), co stanowi
potencjał dla współpracy, postępu
oraz innowacji w zakresie kultury.
14 Extensive
15 Cultural
prospects in areas
devastated by enforced or spontaneous ethnic cleansing, accelerated migration and social ghettoisation are particularly desperate.
szkolny oferuje nieliczne
inicjatywy kształtujące przyzwyczajenia kulturalne młodzieży
w skuteczny sposób i na wystarczającym poziomie.
11 Konflikt
pokoleń w odniesieniu do upodobań i przyzwyczajeń wydaje się ostrzejszy niż na
Zachodzie, młodzież w większości
podąża za globalnymi wzorcami
kulturalnymi, co w mniejszym
stopniu jest udziałem pokoleń
starszych.
12 Kultura
nowobogacka, zazwyczaj nacechowana przepychem
i wulgarnością, ma znaczny wpływ
(przez reklamę i kolorowe magazyny) na mniej zamożne warstwy
społeczeństwa.
Inkluzja
kulturowa,
zwalczanie
masowego
ubóstwa
kulturowego
4
11 Postęp
technologii poszerzył
możliwości konsumpcji kultury
oraz partycypacji w niej, także
w odniesieniu do najbiedniejszych
grup społeczeństwa.
13 Wraz
z upadkiem nieefektywnego przemysłu i rolnictwa
duża część społeczeństwa utraciła
względne bezpieczeństwo, zapewniane przez komunizm (zwłaszcza
zatrudnienie). W wielu krajach
12 Programy kultury zorientowane
społeczności romskie dzielą ten los.
na zmiany społeczne, wprowa14 Ujawniły się rozległe obszary
dzane i realizowane głównie jako
depresyjne. Bezrobotni, osoby
inicjatywy międzynarodowych
darczyńców i partnerów, stanowiły starsze, mieszkańcy geograficznie niekorzystnych terenów, itp.
wzbogacające doświadczenie dla
stanowią duże grupy, dla któlokalnych instytucji kulturalnych
59
The role
and impact
of folkloric
tradition
5
13 The
processes of nation-building attributed inherent identity
values to the people (das Volk),
especially to the peasantry. Study,
care and respect of traditional
peasant culture are therefore
typical components of nationbuilding and reinforcement of patriotic attitudes. Works of peasant
folklore and folk art are generally
considered to be pure and authentic manifestations of the soul
of the nation (and increasingly of
its various regions, too) and serve
as inspiration for contemporary
creators as well. Folkloric motives
and impacts are applied by modern artists in search of distinction
and originality, and not just as
payment of tribute.
is all too often superficially identified with the purest
essence of the nation. Many of its
artistic adaptations and forms of
commercialisation are deceptive
and fake. The double motivation
of national ideology and tourism
interests usually exert distorting
effects on the manifestations of
both surviving folklore and its
contemporary uses.
kulturalne są
szczególnie beznadziejne na obszarach, które zostały zniszczone
przez wymuszone lub spontaniczne czystki etniczne, przyspieszoną
migrację oraz przekształcone
w getta społeczne.
authorities are inclined
to support folkloric arts that
exploit clichés of questionable authenticity, which diverts funding
from the more creative projects
that apply folklore motifs in contemporary contexts.
of classic folklore are
easier to identify and reproduce
than in western Europe. There
are geographic and social pockets
with traditional (mainly rural)
communities that still perpetuate
considerable amounts of folkloric culture: economic activities,
habits, instruments, dress and art
forms.
15 Based
partly on traditional rural folklore and partly on modern
popular entertainment, urban
folklore is lively and in most places
(especially in the Balkans) increasing in popularity. It has an important cohesive and identity function
even when more entertaining and
commercial than artistic.
rych zmiana systemu okazała się
porażką i które znalazły się – lub
pozostały – poza wpływem konwencjonalnie określanej kultury.
Instytucje kulturalne najczęściej
nie radzą sobie z problemami grup
najbardziej upośledzonych. Nie ma
świadectwa żadnych znaczących
i pomyślnie przeprowadzonych
programów pomocowych i programów poszerzających grono
odbiorców.
15 Perspektywy
17 Public
14 Traces
60
i w niektórych przypadkach były
kontynuowane.
16 Folklore
Rola i wpływ 13 Procesy budowania narodu
tradycji folklo- doprowadziły do przypisania
rystycznej
konkretnym warstwom społeczeństwa określonych cech
tożsamości, szczególnie chłopstwu.
Dlatego też studiowanie, dbałość
o tradycyjną kulturę wiejską oraz
szacunek dla niej jest typowym
komponentem kształtowania
narodu i wzmacniania postaw
patriotycznych. Elementy folkloru
wiejskiego są najczęściej uważane
za czyste i autentyczne przejawy
duszy narodu (oraz w dużym
stopniu regionów) i stanowią źródło inspiracji dla współczesnych
twórców. Artyści, poszukujący
cech charakterystycznych i oryginalności, twórczo wykorzystują
motywy i wpływy folklorystyczne;
nie stanowi to wyłącznie formy
składania hołdu.
5
16 Folklor
jest zbyt często powierzchownie identyfikowany
z esencją ducha narodu. Wiele
z jego artystycznych adaptacji oraz
komercjalizacja są mylące i sztuczne. Podwójna motywacja kierująca
ideologią narodową oraz interesem turystycznym zwykle wywiera zniekształcający wpływ na
przejawy zarówno folkloru, który
przetrwał, jak i jego współczesnego
wykorzystania.
17 Autorytety
publiczne mają
skłonność do wspierania sztuki
folklorystycznej, wykorzystującej komunały o podejrzanej
autentyczności, co uniemożliwia
finansowanie bardziej kreatywnych
projektów, które wykorzystują
motywy folklorystyczne w kontekstach współczesnych.
61
Culture
in rural
communities
6
spectacular advances of
telecommunication facilitate
unprecedented access to information and culture in more and
more remote areas. Libraries have
benefited from these opportunities, and many of them are on the
way to becoming multifunctional
community and cultural centres.
Owing to these developments,
much of the traditional handicap
in rural living conditions, which
was also manifested in cultural
demands, offer and habits, has
decreased.
18 Cultural
17 Culture
19 Smaller
16 The
has reinforced its role
in local cohesion, identity and
pride, as a vehicle of self-celebration in rural communities.
62
14 Ślady
klasycznego folkloru są łatwiejsze do zidentyfikowania i odtworzenia niż w Europie Zachodniej. Istnieją enklawy geograficzne
i społeczne wśród tradycyjnych
(głównie wiejskich) społeczności
w dalszym ciągu praktykujące
przeważającą część kultury folklorystycznej: działalność gospodarcza, zwyczaje, instrumenty, ubiór
oraz formy sztuki.
activities in villages
and small towns encountered
a number of challenges after the
regime change. Former structures of the agricultural economy,
including the kolkhoz type of
collective production, largely
disappeared, and private farming
offers stability only for a shrinking minority. Organised group
visits to cultural institutions in
regional centres, to fairs and other
events, or to larger cities – a phenomenon typical of the communist era – have ceased.
settlements have lost
many (often all) of their public –
especially cultural – institutions,
and many of their young inhabitants. Public transport is rapidly
18 As cities move in the direction
dwindling. Motivation for a fuller
of a post-industrial economy,
life is in decline.
villages are exploring the possibilities of a post-agricultural
20 Telecommunication improves
future, where, at least in some
exposure to national and global
cases, culture would play a key
culture but prevents the developrole (artistic residences, rural
ment of local culture. With the
museums, open-air festivals, etc.) spread of technology – especially
The rediscovery of the values of television – the demand for tradithe rural environment both as
tional communal leisure activities
a place to settle permanently and has decreased, and consumption
for the occasional tourist visitor, of culture has become a home
has in recent years gathered con- pastime. Where local stimuli are
siderable momentum, enhancing scarce, only remote-controlled
care for the environment and
culture prevails. Opportunities
appreciation of local identity and for out-of-home culture are usuheritage.
ally more limited than before the
regime change.
15 Folklor
miejski, częściowo
bazujący na tradycyjnym folklorze wiejskim i na współczesnej
rozrywce popularnej, jest żywotny,
a w większości miejsc (szczególnie
na Bałkanach) jego popularność
rośnie. Pełni on ważną funkcję
jednoczącą i identyfikacyjną,
nawet wtedy, gdy jego forma jest
bardziej rozrywkowa i komercyjna
niż artystyczna.
Kultura
w społecznościach wiejskich
6
16 Spektakularny
postęp telekomunikacyjny oferuje bezprecedensową dostępność informacji i kultury
nawet w najbardziej odległych
obszarach. Biblioteki skorzystały
z tych możliwości, a wiele z nich
jest na drodze do przekształcenia
się w wielofunkcyjne centra kulturalne. Dzięki takiemu rozwojowi
wiele tradycyjnych niedogodności,
cechujących wiejskie warunki
życiowe, uległo zmniejszeniu (co
jest także widoczne w żądaniach
kulturalnych, ofercie oraz przyzwyczajeniach).
18 Działalność
kulturalna we
wsiach i małych miastach napotkała wiele wyzwań po zmianie
reżimu. Dawne struktury rolne,
łącznie z typem produkcji opartej
na kołchozie, zniknęły, rolnictwo
prywatne zaś oferuje stabilne życie
wyłącznie dla stale topniejącej
mniejszości. Zorganizowane wycieczki grupowe do instytucji kulturalnych w regionalnych ośrodkach, na targi oraz inne imprezy
lub do większych miast – typowe
w czasach komunistycznych – nie
są kontynuowane.
17 Kultura
wzmocniła swoją
19 Niewielkie osady utracirolę lokalnego spoiwa, elementu
ły większość swoich instytucji
tożsamości i stała się powodem do publicznych (a często wszystkie) –
dumy, przekształcając się w narzę- głównie kulturalnych – oraz wielu
63
Old and
new forms
of cultural
diversity
7
19 After
(or to prevent) cataclysms among co-habiting
cultures, tolerance and respect
have become the official policies.
Rampant discrimination and the
policy of cultural assimilation
(widespread in the late national
communist era) have ceased to
prevail, subjugated cultures have
been recognised or re-discovered,
and taboos have weakened. Minority cultural rights have been
enacted and respected – although
there are great variations among
the 24 countries in this respect.
many of the 24
countries represent heterogeneous cultural mosaics, public
authorities tend to put the main
emphasis on the dominant
culture and typically do not see
the cultures of minority ethnic
groups as part of the cultural
richness of the place. Ethnocentrism is widespread. Both majorities and minorities perceive each
other as threats. Even in peaceful
zones, these phenomena persist in
more or less latent forms.
due to official policies or on their own initiative,
minorities are often confined
into folkloristic ghettos or curio
reservoirs as distinct from the
dominant culture. As a result,
mono-cultural projects prevail,
also in cultural minority support
policies. This practice sometimes
21 International players have been
stresses the divisions between
particularly active in promoting ethnic communities, especially
intercultural cooperation.
in cities. The idea of intercultural
dialogue, interaction between
22 There are a number of good
cultures and even their hybridiexamples proving that culture
can help bridge differences even sation, which forms the base of
the contemporary intercultural
in areas of the most challenging
ethnic tensions. The flowering of approach, has little influence on
the political agenda.
Roma arts (especially in music)
has acted as a catalyst on majority
societies.
20 Most
of the formerly monopolistic associations of minorities
– structures inherited from the
previous regime – survived, but
the current scene is more characterised by a multiplicity of civil
society forms.
64
What
governments,
regions and
cities spend on
culture
8
23 After
the hardest early years of
economic and social transformation, the percentage of cultural
spending in central state budgets
has returned to previous levels.
dzie autoafirmacji w społecznościach wiejskich.
21 Although
O ile miasta podążają w kierunku gospodarki postindustrialnej, o tyle wieś sprawdza możliwości, jakie oferuje przyszłość
porolnicza, gdzie, przynajmniej
w niektórych przypadkach, kultura
odgrywałaby ważną rolę (siedziby artystyczne, muzea wiejskie,
festyny na świeżym powietrzu,
itp.). Ponowne odkrycie wartości
środowiska wiejskiego, zarówno
przez stałych mieszkańców, jak
i przez turystów, w ostatnich latach
nabrało rozpędu, który zwiększył
troskę o środowisko oraz szacunek
dla lokalnej tożsamości i lokalnego
dziedzictwa.
18
22 Whether
23 The
culture sector is excessively dependent on the public
authorities in terms of management and public support. A disproportionate share of subsidies
Stare
19 Po kataklizmach, które dotknęły
i nowe formy
współistniejące kultury (lub w celu
różnorodności ich uniknięcia), tolerancja i szacukulturowej
nek uzyskały rangę oficjalnej polityki. Zaciekła dyskryminacja oraz
polityka asymilacji kulturowej (szeroko rozprzestrzeniona w późnym
okresie narodowo-komunistycznym) przestały dominować; podporządkowane kultury zostały uznane
lub odkryte ponownie, tematy tabu
uległy ograniczeniu. Prawa kulturalne mniejszości zostały uchwalone i są szanowane – jednak pod
tym względem dwadzieścia cztery
państwa wykazują wiele różnic.
7
20 Większość
z dawnych monopolistycznych stowarzyszeń mniejszościowych – wraz ze strukturami
odziedziczonymi po poprzednim
reżimie – przetrwała, jednak obec-
młodych mieszkańców. Transport
publiczny kurczy się w szybkim
tempie. Motywacja do pełniejszego
korzystania z życia zanika.
20 Telekomunikacja
pomnaża ekspozycję na kulturę narodową i globalną, jednak uniemożliwia rozwój
kultury lokalnej. Wraz z rozprzestrzenianiem się technologii –
w szczególności telewizji – popyt
na tradycyjne wspólne czynności
relaksacyjne uległ zmniejszeniu,
podczas gdy konsumpcja kultury
stała się rozrywką domową. Tam,
gdzie lokalne bodźce są niewystarczające, przeważa kultura „z pilotem w dłoni”. Okazji do uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych
poza domem jest zwykle mniej niż
przed upadkiem reżimu.
21 Pomimo
tego, że większość
z dwudziestu czterech państw
reprezentuje różnorodną mozaikę kulturową, organy publiczne
mają zwyczaj koncentrować się na
kulturze dominującej i często nie
postrzegają grup mniejszości etnicznych jako kulturowego bogactwa danego miejsca. Etnocentryzm
jest szeroko rozpowszechniony.
Zarówno większości, jak i mniejszości postrzegają siebie nawzajem
jako zagrożenie. Nawet w strefach
pokoju takie zjawiska utrzymują
się w bardziej lub mniej ukrytych
formach.
22 Z
powodu oficjalnej polityki
mniejszości są często ograniczone
do getta folklorystycznego lub
funkcjonują jako zbiory perełek
kolekcjonerskich, różniących się
65
The mechanisms of public support for culture have become
more flexible and diverse. Along
with direct subsidies to public
institutions, governments have
also developed various grant
schemes from which independent
cultural operations can benefit. In
addition to subsidies covering the
routine expenses of an organisation, grants for experimental
programmes and projects are also
available in the public sector.
24 As
a result of devolution, the
accumulated spending of municipalities (and in some cases of
regions) is becoming the decisive
majority amount in public support for culture. Since the total
sum of local spending has grown
faster than the purchase value of
often diminishing central cultural
budgets, the overall balance of
public cultural spending over
the twenty years has improved
slightly.
66
What
citizens spend
on culture
9
25 The
difficult yet critical early
transition period was characterised by sharp declines in spending
on culture. With relative consolidation, several groups of the
population have become able to
spend regularly on culture. This
is reflected by increases in the
sales and consumption statistics
of various cultural goods and
services.
goes on the overheads of institutions, and within this on payrolls.
Use of public funds to support
independent cultural organisations and third-sector initiatives
is rare at every level.
fact that the GDPs of these
24 countries are lower has an impact on culture also in the public
sphere. The disposable share of
community budgets available to
spend on culture rarely matches
what cities or regions in richer
countries in the West can afford,
in terms of urban regeneration,
cultural sites or events. The unfolding economic crisis threatens
heavy reductions.
nie społeczeństwo obywatelskie
od kultury dominującej. W wycharakteryzuje się mnogością form. niku tego przeważają projekty
monokulturowe, także w pro21 Organizacje i instytucje mięgramach wspierania mniejszości
dzynarodowe były szczególnie
kulturowych. Ta praktyka czasem
aktywne w promowaniu współprauwypukla podziały pomiędzy
cy międzykulturowej.
społecznościami etnicznymi, szczególnie w miastach. Idea dialogu
22 Istnieje wiele dowodów na to,
międzykulturowego, interakcja
że kultura może pomóc w pokonywaniu różnic nawet w obszarach pomiędzy kulturami oraz nawet
ich hybrydyzacja, co stanowi funnajtrudniejszych, czyli napięć etnicznych. Kwitnąca sztuka romska dament współczesnego podejścia
międzykulturowego, mają niewiel(w szczególności muzyka) działa
jako katalizator w społecznościach ki wpływ na program polityczny.
większościowych.
24 The
25 The
subsidy side is the main
focus of attention: all parties concerned tend to treat the income
or revenue side merely as an
unpleasant toll.
26 The
public-private partnership
mechanism of project funding
is as yet insufficiently developed
to provide diverse multi-source
funding in the cultural field.
27 The
lower GDPs have an
impact on culture at the level of
individual spending, too. Although local goods and services
are cheaper, their cost expressed
as indicators such as minutes of
salaried work usually reflects the
handicap of the East European
citizen in accessing internationally acknowledged products
– books, audio media, concerts,
Kwoty
wydatkowane
na kulturę
przez rządy,
regiony
i miasta
8
23 Po
najtrudniejszych początkowych latach transformacji
gospodarczej i społecznej odsetek
wydatków na kulturę w centralnych
budżetach państwowych odzyskał
wartość, jaką miał uprzednio. Mechanizmy wsparcia publicznego dla
kultury stały się elastyczne i różnorodne. Wraz z bezpośrednimi dotacjami przekazywanymi instytucjom
publicznym rządy wypracowały
różnorodne programy pomocy,
z których mogą także skorzystać
niezależne organizacje kulturalne.
Poza obecnymi dotacjami, finansującymi rutynowe wydatki organizacji, sektor publiczny oferuje dotacje
dla programów eksperymentalnych
i projektów.
23 Sektor
kultury jest nadmiernie
uzależniony od organów publicznych w dziedzinie zarządzania
i wsparcia publicznego. Nieproporcjonalnie duża część dotacji
przeznaczana jest na prowadzenie
instytucji, w ich obrębie zaś na płace. Budżety publiczne na każdym
poziomie są rzadko wykorzystywane do wspierania niezależnych
organizacji kulturalnych i inicjatyw
należących do trzeciego sektora.
24 Niższy
PKB w analizowanych
dwudziestu czterech państwach
wywiera wpływ na kulturę także
w sferze publicznej. Część budżetu
przeznaczona na kulturę rzadko
odpowiada temu, na co mogą
sobie pozwolić miasta i regiony
na Zachodzie, biorąc pod uwagę
24 W wyniku decentralizacji łączne
rewitalizację obszarów miejskich,
wydatki okręgów samorządowych
lokalizacji kulturalnych lub wyda(a w niektórych przypadkach
rzeń. Obecny kryzys gospodarczy
regionów) stają się decydującymi
grozi znacznymi cięciami.
kwotami w publicznym wspieraniu kultury. Jako że łączna suma
25 Strefa dotacji przyciąga uwagę:
wydatków lokalnych rosła szybciej wszystkie zaangażowane strony
67
films, exhibitions, festivals, etc.
This relative misery was most
extreme during the early transition period, when certain cultural
fields were particularly disadvantaged by historical turbulences,
and because people spent much
of their disposable money on
27 The groups of millionaires and
formerly forbidden cultural prodbillionaires constitute a new type
ucts, which suddenly flooded the
of customers and consumers of
markets.
culture, which has contributed
to the strengthening (or birth)
28 The limits of the local culof a few exclusive segments of
ture markets represent serious
cultural trade: auction houses,
constraints for cultural operasuperior level art galleries, etc.
tions where box office revenue is
a considerable factor in existence
28 Inhabitants of other parts
or development.
of the world also contribute to
spending on our culture: as in29 The strategy of expanding
coming tourists, and as consum- cultural markets through cultural
ers of exported culture products tourism development is hamand services.
pered by poor infrastructure, lack
of co-operation among stakeholders, and the frequent reluctance of
cultural institutions to adapt their
offer to the needs of the tourist
market.
26 The
new, or the reinforced old
middle class represents considerable demand and purchasing
power for forms of culture that
previously only western societies could afford: concert tours,
expensive exhibitions, etc.
68
10 What
29 Under communism artificial
businesses and forms of “business sponsorship”
charities spend prevailed: state companies and
co-operatives were obliged to
on culture
run libraries, houses of culture,
etc., and to “patronise” culture in
other ways. The regime change
opened up opportunities for
modern forms of business sponsorship. Cultural organisations
have adapted to this by developing fundraising skills and an ability to approach businesses and
foundations and motivate them
30 Sponsorship
and charity, including “corporate social responsibility”, is at a low level, due to
a lack of tradition, poor fundraising skills in culture organisations,
and a lack of enlightened managers, but above all to the limited
number of financially powerful
and autonomous businesses,
including banks and corporate
funds or foundations.
31 Most
significant partnerships
are between large corporations
niż wartość nabywcza częstokroć
mają zwyczaj traktować sprawę dotopniejących centralnych budżetów chodów lub przychodów wyłącznie
na kulturę, bilans dwudziestu lat
w kategoriach problemu.
wydatków publicznych na kulturę
26 Mechanizm partnerstwa pupowoli się poprawia.
bliczno-prywatnego w finansowaniu projektów nie został dostatecznie wypracowany, aby zapewnić
różnorodne i wieloźródłowe
finansowanie w dziedzinie kultury.
Kwoty
25 Trudny i przełomowy początek
wydatkowane okresu przejściowego charakteryna kulturę
zował się silnym spadkiem wydatprzez obywateli ków na kulturę. Wraz ze względną
konsolidacją wiele grup społeczeństwa uzyskało możliwość ponoszenia regularnych wydatków na
kulturę. Odzwierciedla to wyższa
statystyka sprzedaży i konsumpcji
różnych dóbr i usług kulturalnych.
9
26 Nowa
lub umocniona dawna
klasa średnia stanowi zdecydowaną siłę popytu i podaży dla
produktów kultury, na które
w przeszłości mogły pozwolić
sobie wyłącznie społeczeństwa
zachodnie: wyjazdy na koncerty,
drogie wystawy, itp.
27 Grupy
milionerów i miliarderów stanowią nowy typ klienta
i konsumenta kultury. Przyczynili się oni do umocnienia (lub
powstania) kilku luksusowych
segmentów handlu w kulturze:
domów aukcyjnych, galerii sztuki
na najwyższym poziomie, itp.
27 Niższy
poziom PKB wywiera
wpływ na kulturę także w kwestii wydatków indywidualnych.
Pomimo tańszych dóbr i usług
lokalnych ich koszt wyrażony
(przykładowo) w minutach pracy
zarobkowej zwykle odzwierciedla
niekorzystną sytuację mieszkańca
„Europy Wschodniej” w odniesieniu do dostępu uznanych między
narodowo produktów: książek,
nagrań, filmów, wystaw, festiwali,
itp. To relatywne ubóstwo było
najbardziej widoczne we wczesnym okresie przejściowym, gdy
niektóre obszary kultury szczególnie ucierpiały z powodu niepokojów historycznych oraz w związku
z tym, że ludzie wydawali większość dostępnych im środków
na uprzednio zakazane produkty
kulturalne, nagle zalewające rynek.
28 Ograniczenia
lokalnych rynków
kulturalnych stanowią poważne
utrudnienia dla działań kulturalnych, gdzie przychody kasowe są
znaczącym czynnikiem gwarantu28 Mieszkańcy innych części świających obecność na rynku i rozwój.
ta także ponoszą wydatki na naszą
29 Strategia rozszerzania rynków
kulturę: w obrębie turystyki oraz
płacąc za produkty eksportowane kulturalnych poprzez rozwój turystyki kulturalnej jest ograniczona
i usługi kulturalne.
69
to support cultural activities or
projects. A number of companies
and banks have also adopted
western know-how in the field of
sponsorship: corporations have
established foundations, grants,
and transparent priorities and
criteria. Lately the social dimension of business support has
increased.
and major national cultural
institutions. This is less common
between small and medium-sized
cultural and business organisations, especially in the provinces.
of indirectly facilitating
relationships between business
and cultural organisations, the
authorities often play a proactive
role, directly matching partners
30 Support from private resources from the two sectors. As a result,
has grown to be a vital source in business supports culture not out
certain segments of culture. From of a genuine conviction of the
advantages of the sponsorship
the late 1990s several countries
deal but chiefly to demonstrate its
have produced laws defining
these various forms, designed to political loyalty.
encourage both business support and acts of philanthropy to
good causes including culture.
Although boundaries between
various legal forms of private support are often vague, this causes
little hindrance.
32 Instead
31 The
scale of donations from
private individuals continues to
increase, reaching instances of extraordinary spending by the rich,
some of them of considerable
importance for the advancement
of prime cultural assets.
70
11 Civil society
and culture
32 The
third sector sprang up
virtually from nothing and has
become a decisive component
of cultural life. In a number of
areas civic initiatives, including
entrepreneurial ones, changed the
scarcities of the former period
into an abundance of offer overnight: books, performances, music
przez złą infrastrukturę, brak
współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami oraz częstą
niechęć instytucji kulturalnych
do dostosowania swojej oferty do
rynku turystycznego.
10 Kwoty
wydatkowane
na kulturę
przez firmy
i organizacje
charytatywne
29 W
czasach komunizmu dominowały sztuczne formy „sponsorowania biznesowego”: spółki państwowe i spółdzielnie były zobowiązane
do prowadzenia bibliotek, domów
kultury oraz „partonowania” kulturze w inny sposób. Upadek reżimu
otworzył możliwości nowoczesnego sponsorowania biznesowego.
Instytucje kulturalne dostosowały
się do tego, rozwijając umiejętności
gromadzenia funduszy oraz wnioskowania do firm i fundacji, a także
motywowania ich do wspierania
działań lub projektów kulturalnych.
Wiele firm lub banków także przyjęło zachodnie know-how w dziedzinie sponsorowania: korporacje
założyły fundacje, udzielają dotacji,
ustalono przejrzyste priorytety i kryteria. Społeczny wymiar
wsparcia biznesowego zwiększył się
w ostatnich czasach.
30 Wsparcie
33 The legacy of the communist
period is particularly harsh in this
respect: the handicap in civil society activeness is a painful reality.
The absence of living traditions
curbs demand for and experience
in transforming civic needs into
action. Community and neighbourhood activities lack the estab-
ze strony prywatnej wzrosło i stało się głównym
źródłem w niektórych segmentach
kultury. Od końca lat 90. wiele krajów wprowadza przepisy określające różne formy sponsorowania i regulacje mające na celu promowanie
wsparcia biznesowego oraz działań
filantropijnych ukierunkowanych
na szlachetne cele, łącznie z kulturą.
Pomimo że granice między różnymi prawnymi formami wsparcia
30 Sponsoring
i działalność charytatywna, łącznie ze społeczną
odpowiedzialnością biznesu, są na
niskim poziomie, który wynika
z braku tradycji, małych umiejętności gromadzenia funduszy
w organizacjach kulturalnych oraz
braku światłych menedżerów,
jednak przede wszystkim z ograniczonej liczby finansowo sprawnych
i niezależnych firm, łącznie z bankami, funduszami korporacyjnymi
i fundacjami.
31 Znaczące
partnerstwa istnieją
głównie pomiędzy dużymi korporacjami oraz dużymi narodowymi
instytucjami kulturalnymi. Są one
mniej popularne wśród małych
i średnich organizacji kulturalnych
i biznesowych, w szczególności na
prowincji.
32 Zamiast
zacieśniania więzów
pomiędzy firmami a organizacjami
kulturalnymi w pośredni sposób,
organy często odgrywają proaktywną rolę, bezpośrednio dobierając partnerów z dwóch sektorów.
W wyniku tego firmy wspierają organizacje kulturalne nie dlatego, że
oczekują korzyści ze sponsorowania, ale dlatego, że pragną okazać
lojalność władzy politycznej.
71
recordings (though many of them
illegal), etc. Some of these operations gradually evolved from civic
to second-sector business phenomena.
33 The
old formal and monopolistic artistic unions have either
been transformed into democratic
associations or been replaced by
new professional networks and
organisations. These act as vehicles for professional communication, promotion of best practice,
and facilitation of innovation and
change.
34 The
emerging alternative art
spaces and groups have been
important sources of creativity
and channels of innovative ideas.
They are particularly important
for international co-operation
and exchanges.
35 Lately
72
an even looser kind of
independent self-organised practice has entered the scene. Heavily
reliant on personal networks and
nodes of information and migration, these practices (sometimes
labelled as the fourth sector)
have become a central force in
the shaping of cultural activity,
increasingly recognised even in
the media.
36 Volunteer
work under communism was voluntary mostly in
name only, and lacked the autonomous will of citizens: this practice
has undergone the necessary
transformation from a command
lished framework present in a free
democracy. Voluntary work in the
western sense had to start from
scratch, and it still lacks the vital
social prestige and acknowledgement, as well as experience and
the administrative framework.
of being perceived
as partners to the government,
complementing the work of
traditional institutions, exploring new ground and even acting
as public policy agencies, thirdsector cultural organisations are
all too often considered rivals and
troublemakers. It is not often that
they can collaborate with statesubsidised organisations.
prywatnego są często niejasne, nie
stanowi to znacznych przeszkód.
31 Skala
darowizn od osób prywatnych ciągle się zwiększa, obejmując przypadki nadzwyczajnych
wydatków osób bogatych. Niektóre
darowizny mają duże znaczenie
dla rozwoju najlepszych wartości
w kulturze.
34 Instead
35 In
the absence of stable mechanisms for supporting fledgling
independent networks and thirdsector organisations from public
funds, these operate with no or
low budget. Lack of sustainability
is a crucial problem.
36 A
common problem for
cultural NGOs is lack of appropriate office space (and space for
workshops, exhibitions, rehearsals, performances, etc.), as they
are rarely able to pay a commercial rent. For this reason, many
cultural NGOs lead homeless or
nomadic lives.
37 Cultural
NGOs often lack
the skills necessary to handle
managerial, financial and legal
problems; they are often unable to
survive organisational crises.
32 Trzeci sektor powstał od zera
stwo obywatel- i stał się ważnym komponenskie i kultura
tem życia kulturalnego. W wielu
miejscach inicjatywy obywatelskie,
łącznie z inwestycjami, zmieniły braki poprzedniego okresu
w nadwyżkę oferty z dnia na dzień:
książki, przedstawienia, nagrania
(jednak w znacznej części nielegalne), itp. Niektóre z tych działań
stopniowo przekształciły się ze
zjawisk obywatelskich w zjawiska
drugiego sektora biznesowego.
11 Społeczeń-
33 Dawne
formalne i monopolistyczne związki artystów przekształciły się w demokratyczne
stowarzyszenia lub zostały zastąpione nowymi fachowymi sieciami
i organizacjami. Są one instrumentem profesjonalnej komunikacji,
promocji najlepszych praktyk oraz
ułatwiają innowacje i zmiany.
33 Spuścizna
okresu komunistycznego jest szczególnie trudna
w tym aspekcie: upośledzenie
społeczeństwa obywatelskiego
jest bolesną rzeczywistością. Brak
żywotnej tradycji ogranicza popyt
i doświadczenia w przekształcaniu
potrzeb obywatelskich na czyny.
Działania społeczne i sąsiedzkie
nie mają ustanowionych ram
wolnej demokracji. Dobrowolność
w zachodnim znaczeniu musi
rozpocząć się od zera i w dalszym
ciągu jest pozbawiona społecznego prestiżu i uznania, a także ram
administracyjnych.
34 Organizacje
kulturalne trzeciego
sektora, zamiast cieszyć się partnerską pozycją w stosunku do rządu
i uzupełniając pracę instytucji
tradycyjnych, badając nowe obszary, a nawet działając jako agencje
polityki publicznej, są zbyt często
34 Wyłaniające się obszary sztuki
alternatywnej i grupy artystyczne postrzegane jako rywale i wichrzystały się ważnym źródłem kreatyw- ciele. Bardzo rzadko są one w stanie
współpracować z organizacjami
ności oraz kanałami innowacyjnych pomysłów. Są one szczególnie finansowanymi przez państwo.
ważne we współpracy i wymianie
35 Przy braku mechanizmów
międzynarodowej.
państwowych, wspierających
nowo powstające niezależne sieci
35 Niedawno pojawiła się nowa
oraz organizacje trzeciego sektora
praktyka, w znacznym stopniu
73
society to a democratic environment and true volunteering has
begun to catch up in numbers.
38 With
the gradual increase of
commissioning or other forms
of involvement in third-sector
agencies by the state, they have
begun to lose their critical stance
towards state and market.
bazująca na sieci kontaktów
osobistych oraz węzłach informacyjnych i migracji (czasami
określanych mianem czwartego
sektora). Stała się ona centralną
siłą w kształtowaniu działalności
kulturalnej, w znaczącym stopniu
rozpoznawaną nawet przez mass
media.
kwestią dla kulturalnych organizacji pozarządowych
jest brak odpowiedniego zaplecza
biurowego (oraz przestrzeni dla
warsztatów, wystaw, prób, przedsta36 Dobrowolność w czasach komu- wień, itp.), ponieważ rzadko są one
nizmu była dobrowolnością jedy- w stanie płacić czynsz na rynku
nie z nazwy, brakowało niezależnej komercyjnym. Z tego powodu
wiele kulturalnych organizacji
woli obywateli; ta praktyka przeszła przez konieczne przekształce- pozarządowych prowadzi bezdomnia: od społeczeństwa nakazowego ne lub tułacze życie.
do środowiska demokratycznego, 37 Organizacje pozarządowe
prawdziwa zaś dobrowolność stała działające w sektorze kultury często
się bardziej popularna.
nie mają koniecznych umiejętności
39 The
democratic deficit is
particularly manifested as weak
civic control over the processes of
defining and implementing culture policies. Culture professionals rarely express their interests in
effective, organised ways.
12 Main
features of
public policymaking in
culture
74
37 Regime
change brought about
an active search for new models
of culture policies, including new
techniques and procedures. This
search ranged from the negation
of culture policies to revival of
pre-war, pre-communism patterns, but above all an eager study
of western examples. The liberal
policies of Anglo-Saxon countries
had the greatest impact. Some elements of those were adapted or at
least served as the main point of
orientation in the east of Europe.
38 At
first, public policies were
predominantly focused on
traditional public institutions
(museums, theatres, libraries, etc.),
which were perceived both as the
end and the means of the cultural
policy of the administration. Later, the scope of policies expanded
to include the independent sector
– embracing both not-for-profit
and commercial cultural organisations – where governments
40 The reformist wave of the
early years was followed by
a gradual regression to routines.
Protecting the status quo became
stronger than innovation. The
main focus of culture policies
is on institutions and buildings
that are maintained by regular
subsidies usually assigned on the
basis of established patterns and
vested interests. The absence of
any search for new solutions is
concealed by overproduction of
regulatory materials and “strategies”. Culture budgets are rarely
based on evaluating prior programmes or setting clear (new)
objectives and criteria.
goes hand in hand with
limited competence, which works
against the effectiveness of public
cultural policies – in a world
where increasing diversification
diminishes the relative influence
of public cultural policies anyway.
There are few successful instances
36 Wspólną
w radzeniu sobie z problemami
menedżerskimi, finansowymi
i prawnymi; często nie są w stanie
przetrwać kryzysu organizacyjnego.
38 Wraz
ze stopniowym wrostem
zamówień lub innych form angażowania trzeciego sektora przez
państwo, zaczął on tracić krytyczne
stanowisko wobec państwa i rynku.
39 Demokratyczny
deficyt jest
szczególnie odczuwalny jako słaba
kontrola obywatelska nad procesami definiowania i realizowania polityki kulturalnej. Osoby zawodowo
związane z kulturą rzadko wyrażają
swoje zainteresowania w skuteczny
i zorganizowany sposób.
41 Inertia
z budżetu publicznego, działają one
bez budżetu lub z niskim budżetem. Głównym problemem jest
brak zrównoważonego rozwoju.
12 Główne
cechy publicznego kształtowania polityki
w kulturze
37 Zmiana
reżimu doprowadziła
do aktywnego poszukiwania nowych modeli dla polityki kulturalnej, łącznie z nowymi technikami
i procedurami. To poszukiwanie
40 Po
fali reform w pierwszych
latach po zmianie systemu nastąpił
stopniowy powrót do rutyny.
Ochrona istniejącego stanu rzeczy
okazała się silniejsza niż innowa-
75
sought to support activities operating in line with their priorities. At the same time, reforms of
public institutions were launched
with the aim of converting them
into more independent entities,
thus making the public sector
more open to the demands of the
public and to networking with
other organisations.
of joint policy actions with other
sectors. On the whole, examples
of conscious culture policy measures exerting lasting, strategic
influence on any area or aspect of
culture (or life) are rare. Culture
policies are usually reactive; or
worse, even non-responsive.
is still an invisible wall
separating traditional, state-sup39 Parallel to culture maintaining ported institutions and the indeits position in political credos, the pendent sector, although there are
independent youth scene develno longer legal obstacles to equal
oped its own bottom-up cultural treatment and collaboration.
policies. This often challenged,
sometimes complemented official 43 The shift towards a greater
cultural policies. Forward-looking focus on local (regional and city)
culture policies in the region owe levels is not accompanied by the
much to ideas born and cultivated same shift of attention to local
strategy making and planning.
by these alternative ateliers. The
Devolution is often a form of
Council of Europe, the chain of
shedding central or national
Soros foundations, and culture
responsibilities.
diplomacy institutions of some
western countries have played
44 Public policy-making is insufan important role in advocating
ficiently transparent. In fact,
progressive cultural policies.
however, neither the professional
nor the lay public usually insist
on greater openness or citizen
involvement. There are few substantial debates on cultural issues;
neither are they discussed or
questioned in the media.
76
13 Inherent and 40 With
external goals
for culture
policies
the regime change,
culture lost its ideological chains
and cultural actors have acquired
more freedom to pursue intrinsic
values. There is no constraint to
imbue culture policies with economic and societal duties or plan-
42 There
45 The
traditional, static image of culture works against the
search for new objectives and
priorities, and forces a redefined
justification of public resources
for culture. This, combined with
the fear of ideological baggage,
przebiegało od negacji polityki
kulturalnej do wskrzeszenia przedwojennych, przedkomunistycznych
wzorców, jednak przede wszystkim
było skwapliwym analizowaniem
przykładów zachodnich. Największy wpływ wywarła liberalna polityka krajów anglosaskich. Niektóre
jej elementy zostały zaadaptowane
lub przynajmniej służyły jako
główny punkt orientacyjny na
wschodzie Europy.
cja. W centrum zainteresowania
polityki kulturalnej znajdują się
instytucje i struktury utrzymywane przez regularne dotacje,
zwykle asygnowane na podstawie
ustalonych wzorców i obszarów
interesów. Niechęć do poszukiwania nowych rozwiązań ukrywana
jest za nadprodukcją materiałów
regulacyjnych i „strategii”. Budżet
kulturalny rzadko opiera się na
szacunkach poprzednich programów lub wyznaczeniu jasnych
38 Na początku polityka publiczna (nowych) celów i kryteriów.
skupiała się przede wszystkim na
tradycyjnych instytucjach publicz- 41 Inercji towarzyszą ograniczonych (muzeach, teatrach, bibliote- ne kompetencje, co zmniejsza
kach, itp.), które były postrzegane skuteczność publicznej polityki
kulturalnej – w świecie, gdzie
jako cel i środek wiodący do polityki kulturalnej w administracji. rosnąca dywersyfikacja minimalizuje wpływ publicznych polityk
Później zakres polityki uległ poszerzeniu i objął sektor niezależny centralnych. Istnieje tylko kilka
– zarówno organizacje non-profit, skutecznych działań zrealizowajak i komercyjne – gdzie rząd sta- nych wspólnie z innymi sektorami.
Ogólnie rzecz biorąc, przykłady
rał się wspierać działania zgodne
z własną polityką. W tym samym świadomego działania w obrębie
polityki kulturalnej, które wywieczasie rozpoczęła się reforma
instytucji publicznych, mająca na rają długotrwały i strategiczny
wpływ na jakikolwiek obszar lub
celu przekształcenie ich w bardziej
aspekt kultury (albo życia), są nieniezależne jednostki, tym samym
zwykle rzadkie. Polityka kulturalna
otwierając sektor publiczny na
jest zwykle reakcyjna, a w najgorżądania społeczeństwa oraz współszym razie zupełnie pasywna.
pracę z innymi organizacjami.
42 W dalszym ciągu istnieje
39 Równolegle z politycznymi
niewidzialna ściana oddzielająca
zapewnieniami o utrzymaniu
tradycyjne instytucje wspierane
dotychczasowej pozycji kultury,
przez państwo od sektora niezależmłode niezależne środowiska
nego, chociaż obecnie nie ma już
wypracowały swoją własną odprzeszkód dla równego traktowadolną politykę kulturalną. Czasem
nia i współpracy.
stanowiła ona wyzwanie, a czasem
uzupełnienie dla oficjalnej polityki 43 Przejście do poziomu lokalnego (regionalnego i miasta) nie
kulturalnej. Wybiegająca w przy-
77
ning targets at any level (national, so discredited during communism, results in generalised, vague
regional or local).
definitions of culture policy goals,
41 At the same time, recognition
and thus produces policies with
of a new notion of the instrumenlimited effect.
tal value of culture is growing,
especially at the local level. The
46 No rhetoric has been developed
new rhetoric of the impact of
to advocate culture except the
culture on the investment climate, necessity to “rescue” or “save from
image of a place, urban regenera- oblivion” its inherent “spiritual
tion, prevention of social conflicts, values”. Few disputes go beyond
etc., is entering the political disthese arguments to stress and
course. The growing attention to articulate the role of culture in
creative industries has accelerated meeting current social or economthese processes. Culture has lately ic challenges. Culture is justified
become valued not only for its
as inherently good for the nation
own sake but also as a means to
and the community. As a result, it
achieving this broader set of goals. tends to be perceived as a “sacred
cow” that consumes some part of
taxpayers’ money, which makes it
appear more a decent toll than an
investment in a sector where useful work is being done.
47 When
there are definite cultural
policy objectives, these are rarely
defined in specific and clear targets. The use of indicators, benchmarks, monitoring and accounting
is underused and underdeveloped.
78
48 The
impact, the lasting effect of
culture policies is rarely evaluated. The absence of objectives or
result-oriented targets reinforces
the homeostatic nature of culture
policies, whose main effort is to
maintain achieved structures.
14 The social
functions of
culture
42 The
age of the Enlightenment
strengthened the social function of culture, emphasising the
plebeian aspect at the expense of
49 The
dichotomy of aristocratic
and plebeian culture policies has
lately lost much of its relevance,
partly evolving into high and
szłość polityka kulturalna w regionie dużo zawdzięcza pomysłom,
które narodziły się i które były
kultywowane w tych alternatywnych pracowniach. Rada Europy,
sieć fundacji Sorosa oraz instytucje
dyplomatyczne niektórych krajów
zachodnich odegrały ważną rolę
w promowaniu progresywnych
polityk kulturalnych.
13 Wewnętrzne 40 Wraz
i zewnętrzne
cele polityki
kulturalnej
z upadkiem reżimu kultura zrzuciła okowy ideologiczne,
a podmioty w jej sektorze uzyskały
większą wolność w dążeniu do
prawdziwych wartości. Nie ma
żadnego przymusu wypełniania
polityki kulturalnej gospodarczymi
lub społecznymi obowiązkami oraz
planowaniem celów na różnych
poziomach (krajowym, regionalnym i lokalnym).
41 Jednocześnie
do głosu dochodzi
nowe postrzeganie instrumentalnej wartości kultury, w szczególności na poziomie lokalnym.
Nowa retoryka wpływu kultury
na klimat inwestycyjny, wizerunek miejsca, regenerację miejską,
zapobieganie konfliktom społecznym, itp., wkracza do dyskursu
politycznego. Zwiększona uwaga
skierowana na gospodarkę kreatywną przyspieszyła te procesy.
Ostatnio kultura jest ceniona nie
tylko sama w sobie, ale także jako
odbywa się przy równoczesnym
przeniesieniu uwagi na lokalną
strategię i planowanie. Decentralizacja jest często formą pozbycia
się centralnych lub państwowych
obowiązków.
44 Publiczne
kształtowanie polityki
jest mało przejrzyste. W rzeczywistości społeczność zawodowa
i laicka rzadko nalega na większą
otwartość i interakcję obywateli.
Niewiele jest ważnych debat na
tematy kulturalne, które także nie
są poddawane dyskusji w środkach
masowego przekazu.
45 Tradycyjny
statyczny wizerunek
kultury utrudnia poszukiwanie
nowych celów i priorytetów oraz
nowego uzasadnienia publicznych
zasobów dla kultury. Ten aspekt,
połączony ze strachem przed ładunkiem ideologicznym, zdyskredytowanym w czasie komunizmu,
prowadzi do ogólnego, niejasnego
definiowania celów polityki kulturalnej oraz wytworzenia polityki
o ograniczonych skutkach.
46 Nie
wypracowano żadnej retoryki promującej kulturę, z wyjątkiem konieczności „ratowania”
lub „ocalenia od zapomnienia” jej
wrodzonych „wartości duchowych”.
Niewiele dyskusji wykracza poza
ten argument w podkreślaniu
i artykułowaniu roli kultury wobec
obecnych wyzwań społecznych
i gospodarczych. Tworzenie kultury jest uzasadnione samo w sobie
jako dobro dla narodu i społeczności. W wyniku tego kultura ma
79
80
the aristocratic. Educating and
raising the lower classes was an
important component of 19thcentury nation-building in these
countries, too. It took various
forms, from providing access to
cultural works (especially standard elements of national and
global canons) for the poor, to
offering opportunities to participate in culture, through special
public institutions, etc. Owing to
the backwardness in the region,
which is still detectable (and
partly re-emerging), the historic
mission of culture in the service
of progress is more prevalent in
the east than in Western Europe. This is still reflected in the
significant share of socio-cultural
programmes and institutions in
various culture budgets, especially at local levels. The democratisation of culture continues to
be an active agenda all over the
region.
low; similarly, avant-garde and
classical have turned into innovative and mainstream, though with
strong convergence and hybridisation in the postmodern age.
These processes are less advanced
than in the West, and therefore in
the east the distances between the
cutting edge avant-garde elite and
the average mass are larger.
środek umożliwiający osiągnięcie
szerszych celów.
47 Gdy
istnieją już określone cele
polityki kulturalnej, rzadko mają
one precyzyjnie i szczegółowo
opracowane zadania. Wykorzystanie wskaźników, punktów
odniesienia, monitoringu i księgowości jest mało rozpowszechnione
i niewykształcone.
50 In
the first phase of regime
change the middle class remained
(or became) passive, also in its
cultural aspirations.
paradigmatic change from
the top-down democratisation of
culture to cultural democracy –
that is from access to the promotion of autonomous participation
and empowerment – has affected
Eastern culture policies only
superficially. Indeed, nowhere is it
the dominant factor of the social
aspect of cultural policies.
48 Wpływ
oraz trwałe wyniki
polityki kulturalnej są rzadko
poddawane ocenie. Brak celów zorientowanych na wyniki wzmacnia
homeostatyczną naturę polityki
kulturalnej, która głównie koncentruje się na utrzymywaniu już
wykształconych struktur.
51 The
52 The
traditional cultural
43 The networks of ‘houses of
democratisation, too, lost most
culture’ (or cultural centres) were of its momentum during the difcreated eminently for related
ficult transition period. The actual
purposes. Although they became social strategy components of
endowed with the stigma of
cultural policies in East European
communist propaganda stations,
societies and communities are in
in most countries the existing inmost cases unconvincing confrastructure and professional staff
glomerates of concepts like incluhas been kept and transformed
sion, cohesion or equality (unlike
into new, democratic forms.
their historical antecedents of
19th- and early 20th-c. moder44 The ethos of caring for the
culture of the community and the nising efforts, or the communist
self is gaining momentum in the “cultural revolution”, whose goals
middle classes, surviving the fake were more focussed.)
status „świętej krowy”, pożerającej
część pieniędzy podatników, co
wydaje się wygórowanym wydatkiem, a nie inwestycją w sektor,
gdzie wykonuje się użyteczną
pracę.
14 Społeczne
42 Wiek oświecenia umocnił spofunkcje kultury łeczną funkcję kultury, podkreślił
aspekt plebejski kosztem arystokratycznego. Edukowanie najniższych klas było ważnym składnikiem dziewiętnastowiecznego
kształtowania narodu. Przybierało
ono różne formy, od zapewnienia
dostępu do dzieł artystycznych (w
szczególności standardowych dzieł
kanonu narodowego i światowego)
biednym warstwom społeczeństwa, po oferowanie możliwości
uczestnictwa w kulturze w obrębie
specjalnych instytucji publicznych.
Z powodu wciąż zauważalnego
(i częściowo powracającego) zacofania, historyczna misja kultury
zorientowana na postęp przeważa
49 Dychotomia
arystokratycznej
i plebejskiej polityki kulturalnej
utraciła swoje znaczenie, częściowo
przekształcając się w formę wysoką i niską; podobnie awangarda
i sztuka klasyczna przekształciły
się w sztukę innowacyjną i główny
nurt, z silną konwergencją i hybrydyzacją w okresie ponowoczesnym.
Procesy te są mniej zaawansowane
niż na Zachodzie, dlatego też na
Wschodzie dystans pomiędzy
awangardową elitą a średnią masą
jest większy.
50 Średnia
klasa pozostała (lub
stała się) pasywna w pierwszej fazie zmiany reżimu także w swoich
aspiracjach kulturalnych.
81
egalitarianism and collectivism of 53 Pseudo-classical or fake
the former decades.
folkloric forms of amateur art as
cultivated in the communist times
have not evolved into full-fledged
contemporary versions of community art activities.
15 The
45 A few genres enjoyed a shortcontribution of lived bonanza immediately after
culture to the
the regime change. Newly estabeconomy
lished, often semi-legal publishers
and booksellers had good sales
of formerly inaccessible and hastily produced publications all over
Eastern Europe. Such activities
contributed to the first million
of quite a few entrepreneurs.
46 Today, culture
82
represents
a non-negligible share in the
economies of these countries.
Of particular note is the contribution of cultural tourism, computer
games, digital animation, film
production, sales of books and
music, etc., to gross national /
domestic product. Recognition
of the potential of culture for the
economy leads to redefinition of
cultural policies, systematic mapping, and a quest for synergies
with other sectors.
na Wschodzie w większym stopniu
niż w Europie Zachodniej. Fakt ten
odzwierciedla znaczny udział programów społeczno-kulturalnych
oraz instytucji w różnych budżetach kulturalnych, w szczególności
na poziomie lokalnym. Demokratyzacja kultury jest w dalszym
ciągu sprawą pierwszorzędnej wagi
w regionie.
54 The
prevailing conservative
elitism (that was reinforced in the
old regime by the Stalinist antimarket dogmas) separates culture
from the economy in most minds.
At the earlier stages of transformation, debates on “commercialisation” versus “preservation
of true spiritual values” distorted
the perception of the contribution
of culture to economic development.
43 Sieć „domów
kultury” (lub
centrów kulturalnych) została
stworzona głównie w podobnych
celach. Pomimo że noszą one stygmat stacji rozgłaszających propagandę komunistyczną, w większości krajów istniejąca infrastruktura
oraz fachowy personel utrzymały
się i przekształciły w nowe, demokratyczne formy.
where the interaction
of culture and economy was
acknowledged, slogans have
rarely been translated into practical strategies that would aim at
a win-win relationship.
56 The
zmiana
z odgórnej demokratyzacji kultury
do demokracji kulturalnej – to
jest od dostępu do promowania
autonomicznego uczestnictwa
oraz wzmocnienia pozycji jednostki – dotknęła wschodnie polityki
kulturalne tylko powierzchownie.
W rzeczywistości nigdzie nie jest
ona dominującym czynnikiem
społecznego aspektu polityki
kulturalnej.
52 Tradycyjna demokratyzacja kul-
tury także utraciła rozpęd podczas
trudnego okresu przejściowego.
Rzeczywisty komponent strategii
społecznej w polityce kulturalnej
społeczeństw i społeczności wschodnioeuropejskich najczęściej stanowi
nieprzekonujące zbitki pojęć, takich
jak inkluzja, spójność i równoupraw44 Etos dbania o kulturę społecznienie (w odróżnieniu od poprzedności oraz kulturę własną nabieników: wysiłków modernizacyjnych
ra impetu wśród klas średnich,
podejmowanych w XIX i wczesnym
zastępując fałszywy egalitaryzm
XX wieku, a także komunistycznej
i kolektywizm poprzednich dekad.
„rewolucji kulturalnej”, której cele
były bardziej precyzyjne).
55 Even
overall balance of commercial cultural exchange with
the rest of the world remains
negative: East European countries
consume considerably more than
they export, whether in terms of
conventional cross-border cus47 Due to the prestige of culture, the majority of the cultural toms traffic or in other forms of
generating national revenue (e.g.
infrastructure was saved from the
touring).
initial stages of “wild market” privatisation. These buildings, spaces 57 The widespread adoption
and collections are an asset also
of “creative sector”, “cultural
in economic terms, and a reliable industries” and related terms
resource on which to draw in the into culture policy rhetoric has
development of new policies.
only rarely resulted in relevant
51 Paradygmatyczna
53 Pseudoklasyczne lub fałszywe
folklorystyczne formy sztuki amatorskiej, kultywowane w czasach
komunistycznych, nie przekształciły
się w dojrzałą współczesną wersję
społecznej działalności artystycznej.
15 Wkład
kultury
w gospodarkę
45 Wiele
rodzajów działalności
kulturalnej doświadczyło krótkotrwałej dobrej passy natychmiast
po upadku reżimu. Nowo powstałe
(często półlegalne) wydawnictwa
oraz księgarnie dobrze sprzedawały publikacje zakazane dawniej
w całej „Europie Wschodniej”.
54 W
mniemaniu większości ludzi
dominujący elitaryzm konserwatywny (w ubiegłych latach
wzmocniony przez stalinowskie
dogmaty antyrynkowe) oddziela
kulturę od ekonomii. We wcześniejszych etapach transformacji
debaty dotyczące „komercjalizacji”
83
analysis or complex treatment of
culture industries. Both culture
and creative industries are rarely
mentioned in discussions on the
development of the post-industrial innovative economy, unlike
scientific and hi-tech research or
financial services, which receive
a great deal of attention from
policy-makers (and the media).
58 The
few creative clusters that
have emerged in some places
remain, in the majority of cases,
private initiatives that have little
to do with either the economic or
cultural agenda of urban development policies.
16 The role
of culture
in regional,
urban and
environmental
development
84
48 The
irresponsible attitude
toward the environment and the
appearance of towns and villages
typical of the previous regime
(and the miserable resources
devoted to these issues) was
replaced by policies that acknowledged these values and goals.
With the devolution of political
administration and of control of
development resources to regions
and towns, the relative share
spent on such investments has
grown. Investments have focused
on the most exposed city centres
and sites. Increasing amounts
of funding have been directed
towards the protection of built
and natural heritage. The first
comprehensive post-industrial
revitalisation programmes have
appeared. In some places urban
development has facilitated the
59 The
greater part of the region
is off the beaten path of global
tourism. Therefore investing in
urban regeneration with the aim
of attracting more visitors may
be less promising than in Western
Europe.
60 In
attempts to use culture for
urban regeneration, the role of
the independent creative sector
is usually underestimated and
resources are directed mainly
toward improving traditional infrastructure (museums, libraries,
theatres, concert halls, etc.).
61 The
construction of cultural
buildings – whether small culture
houses or major flagship investments – is rarely followed up by
proper cultural programming. After inauguration, cultural activities are underfunded. Sometimes
Takie działania umożliwiły wielu
oraz „zachowania prawdziwych
przedsiębiorcom zarobienie pierw- wartości duchowych” zniekształszego miliona.
ciły postrzeganie wkładu kultury
w rozwój gospodarczy.
46 Dzisiaj kultura stanowi ważną
gałąź gospodarek tych krajów.
55 Tam jednak, gdzie interakcja
Warto podkreślić wkład turystyki kultury i gospodarki została uznakulturalnej, gier komputerowych, na, slogany rzadko przekształciły
animacji cyfrowej, produkcji filmo- się w praktyczne strategie zorienwych, sprzedaży książek i nagrań
towane na obustronne korzyści.
do produktu krajowego/narodo56 Ogólny bilans komercyjnej wywego brutto. Uznanie potencjału
miany kulturalnej z resztą świata
kultury dla gospodarki skutkuje
pozostaje ujemny: kraje „Europy
ponownym zdefiniowaniem
polityki kulturalnej, przeprowadza- Wschodniej” konsumują znacznie
niem systematycznych analiz zależ- więcej niż eksportują, zarówno
w tradycyjnym systemie ruchu
ności oraz obmyślania synergii
transgranicznego, jak i w innych
z innymi sektorami.
formach generowania przychodu
47 Z powodu prestiżu kultury
narodowego (np. tournée).
większość infrastruktury kulturalnej ocalała z początkowego etapu 57 Szerokie zastosowanie „sektora
chaotycznej prywatyzacji. Budynki, kreatywnego”, „przemysłu kulturalnego” i podobnych terminów w reprzestrzenie oraz kolekcje stanotoryce polityki kulturalnej rzadko
wią majątek, także w znaczeniu
gospodarczym, oraz zasoby istotne przynosi wyniki w formie odpowiedniej analizy lub kompleksowepodczas wypracowywania nowej
go traktowania przemysłu kulpolityki.
turalnego. Kultura, podobnie jak
gospodarka kreatywna, jest rzadko
wymieniana w dyskusjach o rozwoju postindustrialnej gospodarki
innowacyjnej, w przeciwieństwie
do badań naukowych i technologicznych lub usług finansowych,
którym decydenci polityczni (oraz
media) poświęcają wiele uwagi.
58 Ta
niewielka liczba klastrów
kreatywnych, która pojawiła się
w pewnych środowiskach, pozostaje w większości przypadków inicjatywą prywatną, która w niewielkim
stopniu jest powiązana ze strategią
85
construction of valuable architec- even basic maintenance of the
tural landmarks, involving a few building is neglected.
architects of world fame.
62 Aspiration for new landmarks
often gives rise to prestigious
49 Specifically cultural investbuildings being constructed from
ments include the construction
public funds, with little regard for
of new flagship institutions or
functionality, expenses, etc. This is
the modernisation of old ones:
concert halls, museums, houses of especially typical of the easternmost fringe of the continent,
culture, etc.
where civic control is weaker
50 Following post-industrial
against investments that mirror
trends, creative quarters or clus- political power and are designed
ters consisting of independent
to express sovereignty and idenculture businesses and organisa- tity, often in a “classical” tradition.
tions have been established in
a number of former factories and
other derelict industrial buildings. In addition to their cultural
impact, these clusters have potential for creating economic value
added.
51 Travel
86
restrictions having lifted,
mobility added to the desire to
raise the appeal of practically
every city and region. Besides the
built environment, products such
as exhibitions and festivals were
developed. The few European
Cultural Months, and subsequent
European Capitals of Culture,
have been important catalysts of
such investment.
52 Public
resources have been
augmented by private investment
and in some cases by western
aid. In the case of member states,
a few cultural infrastructure projects have received considerable
sums from the European Union.
gospodarczą lub kulturalną rozwoju miejskiego.
16 Rola
kultury
w rozwoju
regionalnym,
miejskim oraz
środowiskowym
48 Ograniczone zasoby i nieodpo-
wiedzialne podejście w stosunku
do środowiska oraz wyglądu miast
i wsi (typowe dla upadłego reżimu)
zostały zastąpione polityką, która
uznała te wartości i cele. Dzięki
decentralizacji administracyjnej
i zarządzania zasobami rozwojowymi oraz przekazaniu ich regionom
i miastom względny udział wydatkowania na takie inwestycje rośnie.
Inwestycje koncentrują się na najbardziej eksponowanych centrach
miast. Zwiększono finansowanie
ochrony dziedzictwa budowlanego
i naturalnego. Pojawiła się pierwsza
grupa programów rewitalizacji
postindustrialnej. W niektórych
rejonach rozwój miast umożliwił
budowę architektonicznie ważnych
struktur, w co zaangażowano architektów światowej sławy.
59 Przeważająca
część regionu pozostaje poza utartymi ścieżkami turystyki globalnej. Dlatego inwestowanie w regenerację miejską w celu
przyciągnięcia większej liczby
turystów może być mniej obiecujące niż w Europie Zachodniej.
60 W
próbach wykorzystania kultury do regeneracji miejskiej rola
niezależnego sektora kreatywnego
jest najczęściej niedoceniana, środki zaś są przeznaczane głównie na
poprawę infrastruktury tradycyjnej (muzea, biblioteki, teatry, sale
koncertowe, itp.).
61 Wznoszenie
obiektów kulturalnych – bez względu na to, czy są to
małe domy kultury czy ogromne
inwestycje sztandarowe – jest rzadko łączona z właściwym programem kulturalnym. Po inauguracji
49 Specyficzne inwestycje kultural- działaniom kulturalnym służą
ne obejmują budowę nowych insty- nieodpowiednie zasoby. Czasami
tucji sztandarowych lub moderniza- zaniedbywana jest nawet podstację istniejących: sal koncertowych, wowa konserwacja budynku.
muzeów, domów kultury, itp.
62 Dążenie do posiadania nowych
symboli częstokroć powoduje
50 Zgodnie z trendami postinwznoszenie nowych budynków
dustrialnymi w wielu dawnych
przy wykorzystaniu funduszy pufabrykach i innych opuszczoblicznych, bez zwracania uwagi na
nych budynkach przemysłowych
funkcjonalność, wydatki, itp. Jest
stworzono dzielnice środowisk
twórczych lub skupiska składające to szczególnie typowe dla najdasię z niezależnych przedsiębiorstw lej wysuniętej na wschód części
kulturalnych i organizacji. Oprócz kontynentu, gdzie kontrola obywatelska jest słabsza w stosunku
wpływu kulturalnego skupiska te
do inwestycji odzwierciedlających
mają potencjał wytwarzania gosiłę polityczną i mających wyrażać
spodarczej wartości dodanej.
87
17 Shaping
the image of
the nation,
branding the
city
88
the past twenty years, most
national, regional and local
communities have lived with the
freedom to demonstrate sovereignty and identity, and later
economic consolidation. Cultural
investments, seasons and festivals celebrate the newly regained
independence and autonomy (or
contribute to newly carved identity and self-assurance).
63 Branding
54 In
64 Also ‘at
53 In
the former regime, there
were only a few appointed leaders who could achieve cultural
strength and individuality for
their cities. Decentralisation, the
restitution of local autonomy,
has given all cities these opportunities. The past few years have
brought accelerated efforts to
express local pride, through urban
development, creating landmarks
(often in the form of cultural infrastructure), capitalising on built
and spiritual heritage, launching new festivals, etc. Towns are
becoming neat and attractive,
and their individual features
are increasingly emphasised. It
is acknowledged that a country
(region, city) may be valued for its
brand and market worth. Places
increasingly want to be closely
identified with a cultural feature
(genre, event, product, personality,
etc). Some of these developments
and initiatives have been integrated into the local cultural tissue
and gained far-reaching fame.
51 Po
zlikwidowaniu ograniczeń
suwerenność oraz tożsamość, częw podróżowaniu mobilność ludzi stokroć w tradycji „klasycznej”.
wymusiła konieczność zwiększenia
atrakcyjności właściwie każdego
miasta i regionu. Poza budownictwem położono nacisk na rozwój
takich produktów, jak pokazy,
festiwale, itp. Europejskie Miesiące
Kultury, a następnie Europejskie
Stolice Kultury stały się ważnymi
katalizatorami takich inwestycji.
of place (nation,
region or city) occupies an
excessive proportion of culture
policies, at the expense of serving
their citizens. Culture diplomacy
efforts – organising seasons and
maintaining infrastructure – often
have questionable cost-impact efficiency in terms of both promoting the place and advancement of
culture.
home’, the cultural offer
for visitors is typically isolated
from local life. Instead of developing a vibrant local culture and
placing emphasis on contemporary, innovative genres, imagemaking concentrates on the past
– and often on imagined, artificial
recollections.
65 The
focus on past glory and
indigenous cultural achievement
is usually characterised by a lack
of skill and self-recognition,
and thus rarely has the required
impact. Symptoms of colonial
attitudes have sprung up, such as
cultivation of folkloric façades
and fake bucolic milieux, and
false myth management in efforts
to fascinate.
66 Efforts
to highlight the present
and past values of a place are usually selective, and tend to be ungenerous towards non-dominant
or defunct cultural components.
67 Flagship
culture projects considered emblematic for branding
52 Zasoby
publiczne zostały uzupełnione inwestycjami prywatnymi, a niekiedy pomocą z Zachodu.
W przypadku krajów członkowskich wiele projektów infrastruktury kulturalnej otrzymało znaczące
kwoty dofinansowania ze strony
Unii Europejskiej.
17 Kształtowa-
nie wizerunku
narodu, kreowanie marki
miasta
53 W
ciągu ostatnich dwudziestu
lat większość społeczności narodowych, regionalnych i lokalnych
żyła, ciesząc się wolnością demonstrowania własnej suwerenności
i tożsamości, a później konsolidacji
gospodarczej. Inwestycje kulturalne, przeglądy i festiwale celebrują
nowo odzyskaną niepodległość
i autonomię (lub mają swój wkład
w nowo ukształtowaną tożsamość
i pewność siebie).
63 Nadawanie
54 Dawny
64 Oferta
reżim miał niewielu
przywódców potrafiących osiągnąć
siłę kulturalną i indywidualność
dla swoich miast. Decentralizacja
i przywrócenie lokalnej autonomii
dało takie szanse wszystkim miastom. Ostatnie kilka lat uwidoczniło wysiłki wyrażania dumy lokalnej
poprzez rozwój urbanistyczny,
tworzenie symboli (częstokroć
miejscu (narodowi, regionowi, miastu) marki
stanowi znaczący element polityki kulturalnej kosztem służenia
mieszkańcom. Wysiłki dyplomacji
kulturalnej, takie jak organizowanie przeglądów oraz utrzymanie
infrastruktury, często przynoszą
kwestionowaną skuteczność kosztowo-wpływową w odniesieniu do
promowania danego miejsca lub
wspierania kultury.
kulturalna dla turystów
jest zwykle odizolowana od życia
lokalnego. Zamiast rozwijania
tętniącej życiem kultury lokalnej,
skupienia wysiłków na współczes
nych, innowacyjnych gatunkach,
kreowanie wizerunku koncentruje się na przeszłości, często na
wyimaginowanych i sztucznych
wspomnieniach.
89
18 The place of
culture in the
job market
90
55 The
desire for recognition has
also upgraded features of contemporary culture that promise
international fame and visibility.
are politicians’ favourites, and
often divert excessive resources
more necessary for the development of cultural infrastructure,
better programming of existing
institutions and support of creative initiatives.
56 In
68 The
the former system practically everyone was employed by
the state. Even individual artists
were linked to the state through
membership of monopolistic
professional unions. Like the
entire workforce, numbers of culture workers were also centrally
planned, regulated by enrolment
figures of educational institutions.
Cultural institutions were admittedly over-staffed – nevertheless
many of these professionals were
equipped with valuable knowledge acquired through high-level
education (where many people
remained immune to communist
agitprop). The human capital
embodied in these people is still
an asset.
57 After
the turn, the sharp
decreases in the numbers of
public employees were gradually
counterbalanced by the growing
numbers of people in the culture
sector in a diverse scale of statuses ranging from self-employed to
employees in non-profit and private (and privatised, e.g. publishing) business sectors; part-time
employment is on the increase.
A growing number of people
are taking the risk of pursuing
w formie infrastruktury kulturalnej), kapitalizowanie dziedzictwa
budowlanego i duchowego, organizowanie nowych festiwali, itp.
Miasta stają się bardziej uporządkowane i atrakcyjne, a ich cechy
indywidualne są podkreślane.
Uznaje się, że kraj (region, miasto)
jest cenione za swoją markę i wartość rynkową. Istnieje więc chęć,
aby dane miejsca coraz częściej
były identyfikowane z cechami
kulturalnymi (gatunek, wydarzenie, produkt, osoba, itp.). Niektóre
z tych form rozwoju i inicjatyw
zostały zintegrowane z lokalną
tkanką kulturową i uzyskały szeroki rozgłos.
position of culture in the
area of employment still reflects
its conservative structure. Too
many people are employed in too
few, mostly public institutions.
Since, on the other hand, the
numbers of independent, self-employed culture professionals and
people occupying part-time or
other flexible working jobs have
grown slowly, the overall contingent of workers in or for culture
remains below the European
average.
ambivalent legal, fiscal
(and social) status of independent
professionals restrains the growth
of the creative sector.
55 Chęć
bycia rozpoznawanym
udoskonaliła cechy współczesnej
kultury, stanowiące obietnicę międzynarodowej sławy i widoczności.
69 The
70 Conceptual
and methodological uncertainties and other shortcomings of the statistical apparatuses prevent access to reliable
figures about those working in
the independent sector, let alone
in the creative economy.
71 The
advances of the global
cultural offer undercut domestic
industries, especially in film and
music, sharply curtailing employment opportunities there.
18 Miejsce
kultury na
rynku pracy
56 W
poprzednim systemie praktycznie każdy miał zatrudnienie
przez państwo. Nawet indywidualni
artyści byli powiązani z państwem
poprzez członkostwo w monopolistycznych związkach zawodowych.
Podobnie jak i cała siła robocza,
liczba pracowników w kulturze
była centralnie planowana i regulowana zapisami. Instytucje
kulturalne cierpiały wprawdzie na
nadmiar zatrudnienia, jednak wielu
pracowników miało wykształcenie
uniwersyteckie (gdzie wiele osób
pozostało nietkniętych przez komunistyczną propagandę). Kapitał
65 Skupianie
uwagi na dawnej
chwale i rodzimych osiągnięciach
kulturalnych jest czasem pozbawione umiejętności i samozrozumienia, a przez to rzadko osiąga
wymagany skutek. Pojawiły się
symptomy podejścia kolonialnego,
kultywujące fasadę folklorystyczną,
fałszywe środowisko wiejskie oraz
sztuczne zarządzanie mitem w celu
wywołania fascynacji.
66 Wysiłki
podkreślające bieżące
i dawne wartości lokalizacji są
zwykle selektywne i nie obejmują
niedominujących lub dawnych
komponentów kulturalnych.
67 Sztandarowe projekty kultu-
ralne, uważane za emblematyczne
dla ustanawiania marki, są lubiane
przez polityków i często powodują
zmianę przeznaczenia dużych sum
wyasygnowanych na rozwój infrastruktury kulturalnej, lepsze programowanie istniejących instytucji oraz
wspieranie inicjatyw twórczych.
68 Pozycja
kultury w obszarze
zatrudnienia w dalszym ciągu
odzwierciedla strukturę konserwatywną. Zbyt wiele osób jest zatrudnionych w zbyt małej liczbie (głównie państwowych) instytucji. Biorąc
pod uwagę fakt, że liczba osób
pracujących na własny rachunek
i zawodowo związanych z kulturą
lub osób pracujących w niepełnym
wymiarze godzin rośnie wolno,
ogólny kontyngent pracowników
w kulturze pozostaje na poziomie
poniżej średniej europejskiej.
69 Niejasna
prawnie i podatkowo
(oraz społecznie) pozycja niezależ-
91
19 Governance
in culture
artistic occupations to levels that
were not conceivable within the
framework of strict employment
planning. With the advancement
of technologies, large numbers of
new types of jobs emerged connected to culture industries. All
these factors taken together, the
share of culture-related occupations has reached and surpassed
pre-1989 levels.
72 Innovative
58 As
73 Outdated
the control of the communist party, manifested partly
through state administration,
disappeared, cultural institutions
and organisations have enjoyed
greater levels of autonomy and
freedom.
59 Several
92
new forms of institutions have appeared, some of
them combining public and
private, non-profit and business
features, offering opportunities
for corporate (collective) leadership and control.
60 The
ways of employing culture professionals – e.g. in
extracurricular school activities –
are under-explored.
governance models dependent on the whims of
bureaucrats and formal leaders of
cultural institutions prevail. This
results in poor strategic planning and lack of consistency in
policies pursued at every level.
Exemplary practices of corporate governance are rare, formal
(fake), or simply non-existent.
The majority of the few arm’slength funding agencies are also
inefficient. Structures guaranteeing the professional autonomy
of culture operations are often
parodies of accountable self-government. Where autonomy exists,
it often takes the form of unaccountable, feudalistic autonomies,
instead of offering managerial
and programme security to cultural operators.
principle of arm’s-length
governance was welcomed from
the outset and has been applied
in a number of forms, especially
in the mechanisms of distributing public grants. The Soros
foundations, established across
the region, played an important
74 The other side of the coin is
role by demonstrating a model of
that cultural operators demondistributing grants on the basis of
strate limited trust towards the
clear criteria, involving experts.
authorities at almost every level,
including the institutions of the
61 There have been successful
examples of involving stakehold- European Union – this was espeers in culture policy decisions and cially evident in the early phases.
ludzki ucieleśniony w tych osobach nych zawodowo osób, związanych
jest w dalszym ciągu atutem.
z kulturą, ogranicza rozwój sektora
twórczego.
57 Po zmianie systemu nagłe
zmniejszenie liczby pracowni70 Konceptualne i metodologiczne
ków sektora publicznego zostało
niepewności oraz inne wady apastopniowo zrównoważone rosnącą ratu statystycznego uniemożliwiają
liczbą pracowników w sektorze
uzyskanie wiarygodnych danych
kultury na zróżnicowanej skali,
na temat osób pracujących w sekobejmującej samozatrudnienie,
torze niezależnym, nie mówiąc już
zatrudnienie w organizacjach
o gospodarce kreatywnej.
non-profit oraz prywatnych, a także
71 Rozwój globalnej oferty kultuw sektorach sprywatyzowanych,
ralnej podkopał lokalny przemysł,
np. wydawnictwach; zatrudnienie
w szczególności film i muzykę,
w niepełnym wymiarze godzin
ostro redukując możliwości zatakże rośnie. Coraz więcej osób
trudnienia.
podejmuje ryzyko poświęcenia się
zajęciom artystycznym, co było nie 72 Innowacyjne sposoby zatruddo pomyślenia w ramach rygoryniania osób związanych z kulturą,
stycznego planowania zatrudnienia. np. przy fakultatywnych zajęciach
Wraz z postępem technologiczszkolnych, nie są popularne.
nym pojawiają się nowe rodzaje
prac związane z sektorem kultury.
Wszystkie te czynniki powodują, że
udział zawodów związanych z kulturą osiągnął i prześcignął poziom
sprzed roku 1989.
93
19 Ład
w kulturze
58 Wraz z zanikiem kontroli partii
komunistycznej (przejawiającej się
częściowo w administracji państwowej) instytucje kulturalne i organizacje mogą cieszyć się większym
poziomem autonomii i wolności.
73 Dominują przestarzałe modele
zarządzania, zależne od kaprysu
biurokratów lub formalnych kierowników instytucji kulturalnych.
Powoduje to złe planowanie strategiczne i brak spójności w politykach
realizowanych na każdym poziomie.
59 Pojawiło się kilkanaście nowych
Modelowe przykłady ładu korform instytucji, część z nich łącząca
poracyjnego są rzadkie, formalne
cechy prywatne i państwowe, non(fałszywe) lub po prostu nie istnieją.
profit oraz biznesowe, oferujące
Większość agencji finansujących na
możliwości korporacyjnego (gruzasadach rynkowych jest także niepowego) przewodnictwa i kontroli.
efektywna. Struktury profesjonalnej
60 Zasada ładu rynkowego została autonomii operacji kulturalnych są
często parodiami odpowiedzialnych
przyjęta na samym początku
implementation, either on an ad 75 The scarcity of efficient, stable
hoc basis or in more institutiona- or innovative governing struclised forms.
tures among cultural organisations is, however, not a deficit that
is broadly recognised, admitted
to and discussed among either
professionals or the public.
20 Cultural
management
62 The
absence of management
skills necessary for adaptation to
the new market conditions was
soon addressed. Now, training
programmes, both in formal and
non-formal education, are on
a par with those in the West. Also,
where eastern cultural projects interact with their western
equivalents (touring, travelling
exhibitions, co-ordinated releases
of films, books, etc.) the necessary professionalism has been
achieved and prevails.
63 New
94
standards prevail in most
cultural spaces, including friendly
attitudes towards customers, an
open and welcoming atmosphere,
a variety of programmes designed
for different audiences, flexible
opening times, well-designed web
sites, shops selling cultural items,
cafes and bars, as well as other
services and facilities contributing
to the overall comfort and diversity of the cultural experience.
overall level of management is still far from satisfactory.
Gaps and tensions exist between
the old and new generations of
managers. Average skills and performances in marketing, communication, audience development
and fund-raising are inferior to
practices in the old democracies.
77 Organisational
78 Systematic
evaluation of the
efficiency of public cultural
organisations and assessment of
employees’ work is very rare
79 Cultural
institutions are slow
to change their habits and way of
dealing with their customers. Staff
are often arrogant, even hostile towards visitors; opening hours are
inconvenient for the public; programmes are not diverse enough
64 Some managers of third-sector to meet the needs of different
organisations have demonstrated audiences; basic facilities, such as
even more innovative and flexible cafes or shops in museums, may
managerial approaches than their be absent, etc. Traditional cultural
institutions are often unable to
western colleagues where stable
funding and predictable future is compete with independent orsecured.
ganisations, especially in provision
samorządów. Tam, gdzie istnieje
autonomia, często przybiera ona
formę niewytłumaczalnej autonomii
feudalistycznej i nie oferuje bezpieczeństwa zarządzania ani bezpieczeństwa programowego działań
kulturalnych.
62 Brak
76 Ogólny
kultury wykazują
często ograniczone zaufanie wobec
61 Istnieją skutecznie zrealizowane organów na każdym poziomie,
działania, polegające na angażowa- łącznie z instytucjami Unii Euniu osób zainteresowanych w po- ropejskiej – szczególnie było to
dejmowanie oraz realizację decyzji odczuwalne na wczesnych etapach.
dotyczących polityki kulturalnej,
75 Niedostatek skutecznie działajązarówno dokonane w formie
cych, stabilnych lub innowacyjnych
doraźnej, jak i bardziej zinstytucjostruktur zarządzania organizacjami
nalizowanej.
kulturalnymi nie został jednak
uznany i przedyskutowany w imieniu fachowców lub społeczeństwa.
76 The
structures are
not being reformed to improve
the operation of cultural organisations. The majority operate as traditional, hierarchic organisations.
i zastosowana w różnorakich formach, głównie w mechanizmach
rozdzielania dotacji państwowych.
Fundacje Soros, ustanowione w całym regionie, odgrywały istotną
rolę, demonstrując model rozdzielania dotacji na podstawie jasnych
kryteriów i przy zaangażowaniu
ekspertów.
20 Zarządzanie
kulturą
umiejętności zarządzania,
koniecznych do przystosowania
do nowych warunków rynkowych,
został wcześnie przeanalizowany. W chwili obecnej formalne
i nieformalne programy szkoleniowe dorównują Zachodowi. Także
tam, gdzie wschodnie projekty
kulturalne współdziałają z odpowiednikami zachodnimi (tournée,
wystawy objazdowe, skoordynowane udostępnianie filmów i książek,
itp.), osiągnięto konieczny profesjonalizm.
63 Nowe
standardy dominują
w większości przestrzeni kulturalnych, łącznie z przyjaznym
stosunkiem do klientów, otwartą
i ciepłą atmosferą, różnorodnością
programów oferowanych różnym
odbiorcom, elastycznością godzin
74 Animatorzy
poziom zarządzania jest
w dalszym ciągu daleki od satysfakcjonującego. Pomiędzy młodym
a starszym pokoleniem menedżerów istnieją konflikty i napięcia.
Przeciętne umiejętności oraz wyniki w marketingu, komunikacji,
zdobywaniu klientów i funduszy
są gorsze od praktyk w starszych
demokracjach.
77 Struktury
organizacyjne nie są
reformowane w celu usprawnienia
działania organizacji kulturalnych.
Większość z nich działa w formie
tradycyjnych organizacji hierarchicznych.
78 Systematyczna
ocena skuteczności państwowych organizacji
kulturalnych oraz ocena zadań
pracowników odbywa się niezwykle rzadko.
95
otwarcia, dobrze opracowanymi
stronami internetowymi, sklepami
sprzedającymi pamiątki, kawiarniami i barami, a także innymi
usługami i obiektami, które zapewniają komfort i różnorodność
doznań kulturalnych.
for younger audiences. They are
reluctant to address their visitors
using up-to-date style, language
and means of communication;
prefer monologue over dialogue;
and fail to provide the conditions
and comfort that have become
standard in other public places.
64 Niektórzy
menedżerowie organizacji trzeciego sektora wykazują
bardziej innowacyjne i elastyczne
podejście niż ich zachodni koledzy, gdzie stabilne finansowanie
i przewidywalna przyszłość są
pewnikiem.
80 A
trained cultural manager
seldom feels at home in a traditionally structured cultural
institution. Many of them, especially young ones, migrate to the
third sector, or to the creative
industries, or become involved in
temporary independent projects,
such as festivals, exhibitions, etc.,
instead of contributing to the improvement of the public sector.
21 Education
and careers
of culture
professionals
96
65 The
previous regime offered
relative security, and – for the
most privileged culture professionals – tangible public benefits
such as subsidised holidays, pensions, preferential procurement
of artistic products, etc.; in some
countries considerable elements
of that protective web have survived and still function.
66 Later, largely
81 The
specifics of many cultural
occupations – early retirement
of dancers, widespread self-employment, etc. – are insufficiently
reflected in legislation. Social
security systems leave important
groups without sufficient levels of
protection.
menedżer
kultury rzadko czuje się dobrze
w instytucji kulturalnej o strukturze tradycyjnej. Wielu z nich
(szczególnie osoby młode) migruje
do sektora trzeciego lub do branży
twórczej albo angażuje się w czasowe projekty niezależne, takie jak
festiwale, wystawy, itp., zamiast
mieć swój wkład w poprawę sektora publicznego.
art education
continues to lose ground as local
governments place their priorities
elsewhere. Government policies
also rarely highlight this field.
kulturalne wolno
zmieniają przyzwyczajenia i styl
w relacjach z klientami. Personel
bywa arogancki, nawet wrogo
nastawiony do zwiedzających;
godziny otwarcia nie są dogodne;
programy nie są wystarczająco
zróżnicowane, aby spełnić oczekiwania różnych klientów; w muzeach często brakuje podstawowych
obiektów, takich jak sklep czy
kawiarnia. Zdarza się, że tradycyjne instytucje kulturalne nie są
w stanie rywalizować z niezależnymi organizacjami, w szczególności
jeżeli chodzi o młodą publiczność.
Są niechętne do stosowania nowoczesnych form zwrócenia uwagi
odwiedzających, przy wykorzystaniu aktualnego języka i środków
komunikacji; monolog stawiany
jest ponad dialogiem; nie są one
w stanie zaoferować warunków
i wygody będących standardem
w innych miejscach publicznych.
80 Wykwalifikowany
82 Basic-level
under the influence of initiatives in the West
(including Unesco), new legal
guarantees were created with the
83 The artists’ colonies which exist
aim of offering various categories
in the field of visual arts cannot
of artists greater security and
replace a more systemic approach
special treatment.
which is needed not only for
67 Art education was one of
visual artists but also for artists
the priorities in the communist
working in other fields. There
79 Instytucje
21 Edukacja
i kariera osób
zawodowo
związanych
z kulturą
65 Dawny
reżim oferował względne bezpieczeństwo oraz – dla większości uprzywilejowanych osób
związanych z kulturą – namacalne
benefity publiczne, takie jak wyjaz-
81 Specyfika
istniejąca w wielu
zawodach związanych z kulturą – wczesne przechodzenie na
emeryturę wśród tancerzy, rozpowszechnione samozatrudnienie,
97
era. Much of this network has
survived, and this area produced
some of the early instances of
transformation into private businesses. Top institutions have been
involved in global exchanges of
talent and creativity.
are few publicly supported art
residencies in the modern sense
of the word (most of the creative
retreat houses once enjoyed by
artists’ associations have been
closed down).
68 A
new type of “portfolio career”
has developed in the cultural sector. Instead of moving up the steps
of a hierarchical structure, many
artists and arts managers are
now moving “horizontally”, from
one project to another, acquiring
experience, skills and a reputation
reflected in their portfolio.
22 Mobility in
culture
98
69 The
administrative obstacles
prevailing in the communist
period have disappeared, travel
and communication facilities have
developed, language competencies have improved vastly, and
professional contacts between
west and east have been strengthened in all sectors, resulting in
large-scale cross-border mobility
of culture professionals, who are
no longer criminalised as illegal
defectors from their countries.
This increased level of mobility
has brought about the transfer
of know-how between all sorts
of culture operators, including
administrators and managers.
70 Access
dy wakacyjne, emerytury, uzyskanie produktów artystycznych, itp.
W niektórych krajach elementy
takiej ochrony przetrwały i funkcjonują w dalszym ciągu.
itp. – mają nieodpowiednie odzwierciedlenie w prawodawstwie.
Systemy ubezpieczeń społecznych
pozostawiają znaczące grupy bez
odpowiedniego poziomu ochrony.
66 Następnie
za sprawą inicjatyw
zachodnich (łącznie z UNESCO),
utworzono nowe gwarancje prawne w celu zwiększenia bezpieczeństwa i określonego traktowania
różnych kategorii artystów.
82 Wykształcenie
67 Wykształcenie
83 Kolonie
Visa and employment restrictions harshly curtail the mobility
of culture operators in the majority of these countries.
w dziedzinie
sztuki było jednym z priorytetów
w czasie komunizmu. Większość
istniejących sieci przetrwała
i obszar ten wygenerował wczesne
przykłady transformacji w firmy
prywatne. Czołowe instytucje
zaangażowane są w globalną wymianę talentów i twórczości.
85 Mobility
68 W
84
sektorze kultury wykształcił
się nowy typ „kariery w systemie
portfolio”. Zamiast wspinania się
po szczeblach struktury hierarchicznej, wielu artystów i menedżerów sztuki porusza się „horyzontalnie”, od jednego projektu do
drugiego, zdobywając doświadczenie, umiejętności i reputację
odzwierciedloną w ich portfolio.
has – in spite of old
and new obstacles – been mainly
focused on the developed west.
In a few areas this has produced
symptoms of brain drain, with the
most talented culture actors leaving their home country for good.
Aside from physical mobility
(relocation), modern technology
also conceals hidden virtual brain
drain: more and more cultural
workers are working for distant
employers, mainly multinationals,
from home.
86
to richer markets has
been an opportunity to make
87 At the same time, inter-rea living, achieve perfection or add gional connections, co-operation
an eastern flavour to productions and movement have weakened or
for a great number of cultural
disappeared.
22 Mobilność
w kulturze
69 Przeszkody
administracyjne
dominujące w okresie komunistycznym zniknęły; podróżowanie i komunikacja się poprawiły,
znajomość języków też, a kontakty
zawodowe pomiędzy Wschodem
i Zachodem umocniły się we
wszystkich sektorach, co spowodowało znaczną mobilność
w dziedzinie
sztuki na poziomie podstawowym
w dalszym ciągu traci grunt, jako
że lokalne samorządy mają inne
priorytety. Polityka rządowa rzadko uwzględnia ten obszar.
artystyczne istniejące
w obszarze sztuk plastycznych nie
mogą zastąpić bardziej systematycznego podjeścia, którego wymagają nie tylko artyści plastycy, ale
także artyści pracujący w innych
dziedzinach. Istnieje tylko kilka
publicznie wspieranych siedzib
artystycznych w nowoczesnym
znaczeniu tego słowa (większość
domów pracy twórczej została
zamknięta).
99
84 Ograniczenia wizowe oraz ogra-
niczenia w zatrudnieniu w znaczący
sposób redukują mobilność animatorów kultury w większości krajów.
85 Mobilność
– pomimo starych
i nowych przeszkód – istnieje
głównie na dobrze rozwiniętym
Zachodzie. W wielu obszarach
actors, especially musicians. Many 88 Citizens of the easternmost
eastern artists have made it to the countries are largely excluded
top of the global hierarchies.
from the main flows of cultural
co-operation and exchange. They
71 Mobility is present in another
have become increasingly isodimension as well – some cultural
lated, which gives rise to greater
operators are moving from the
ethnocentrism.
civil sector into public cultural institutions or to public authorities;
others have established their own
enterprises; some people previously active in the business world
are even moving to the non-profit
cultural sector.
72 Since
the leanest transition
period, more and more opportunities for artistic residencies have
opened up in the 24 countries, the
majority of which are engaged in
trans-border mobility.
73 The
100
East-East dimension of
mobility has lately also reached
a level that is near normalcy, partly thanks to Western countries,
operations and projects, including
the European Commission.
transgraniczną osób zawodowo
związanych z kulturą, bez groźby
narażenia się na piętno uciekinierów politycznych. Zwiększona
mobilność spowodowała transfer
know-how dla wszystkich animatorów kultury, łącznie z administratorami i menedżerami.
doprowadziło to do symptomu
drenażu mózgów – najbardziej
utalentowane osoby na zawsze
opuszczają swoją ojczyznę.
Poza mobilnością fizyczną
(przeprowadzką), nowoczesna
technologia umożliwia ukryty
wirtualny drenaż mózgów: coraz
70 Dostęp do bogatszych rynków
więcej pracowników świadczy
był okazją do zarobienia pieniędzy, zdalne usługi dla międzynarodoudoskonalenia lub dodania wschod- wych pracodawców z własnego
niego smaku produkcjom dla dużej domu.
liczby osób związanych z kulturą,
87 Równocześnie związki ponad
w szczególności muzyków. Wielu
regionalne, współpraca i ruch
wschodnich artystów osiągnęło
zmniejszyły się lub zanikły.
szczyty w hierarchii światowej.
88 Mieszkańcy najbardziej wy71 Mobilność jest także obecna
suniętych na wschód krajów są
w innym wymiarze – niektórzy
w dużej mierze wyłączeni z główanimatorzy kultury zamieniają
nych nurtów współpracy i wymiapracę w sektorze społecznym na
ny kulturalnej. Stają się oni coraz
publiczne instytucje kulturalne lub
bardziej izolowani, co prowadzi do
organy państwowe; inni zakładają
zwiększonego etnocentryzmu.
własne przedsiębiorstwa; nawet
niektóre osoby ze środowiska
biznesowego migrują do sektora
kultury non-profit.
86
72 Po
przejściu przez najtrudniejszy okres otwiera się coraz
więcej możliwości dla siedzib
artystycznych w dwudziestu
czterech krajach; większość z nich
jest zaangażowana w mobilność
transgraniczną.
73 Wymiar
mobilności w aspekcie
Wschód–Zachód osiągnął ostatnio poziom bliski normalności,
głównie dzięki krajom zachodnim,
działaniom i projektom, łącznie
z projektami Komisji Europejskiej.
101
ANTHOLOGY OF GRAPHS
HIGHLIGHTING EAST
EUROPEAN SPECIFICS
This collection of graphs does not claim to provide exhaustive factual illustration
of the strengths and weaknesses of culture and cultural policies in eastern Europe.
What it illustrates best is the paucity of relevant data, especially information that is
collected according to the same – or even partially harmonised – principles across
countries. The differences between the simplest concepts (such as theatre, festival or
book) applied on the various national scenes are legendary among specialists. The
efforts of UNESCO and the Council of Europe – especially within the framework
of the project on the Compendium of Cultural Policies – have not yet produced
solid grounds for reliable and sustainable gathering of cultural statistics. Eurostat
would be better suited for the task, except that it does not have the mandate, and by
definition it can collect data from EU member countries only. The same applies to
Eurobarometer, which, after all, is the most regular source of data that can provoke
thinking on the cultural specifics of Eastern Europe.
102
Given such conditions one must rely on random collections. In this spirit the following string of graphs is rather a set of objets trouvés than a systematic compilation serving as evidence to the statements and recommendations about culture
in the post-communist countries. The diagrams have been processed from the
original sources in search of East European peculiarities. That was the bias in the
search: the selection was based on the distinctive power of the information on the
characteristics of Eastern Europe.
s p e c y f i k a „ e u ro py
wsch o d n iej” w s tat ys t yce
Zestaw wykresów nie stanowi wyczerpującej, rzeczowej ilustracji silnych i słabych
stron kultury oraz polityki kulturalnej w Europie Wschodniej. Cechą widoczną najlepiej jest ubóstwo odpowiednich danych, w szczególności informacji zebranych
zgodnie z identycznymi – lub częściowo ujednoliconymi – zasadami w poszczególnych krajach. Pośród specjalistów przysłowiowe stały się różnice pomiędzy najprostszymi koncepcjami (takimi jak teatr, festiwal, książka, itp.) stosowanymi w obrębie regionu. Wysiłki UNESCO oraz Rady Europy – szczególnie w ramach projektu
poświęconego kompendium polityk kulturalnych – nie doprowadziły jeszcze do
ustanowienia solidnych podstaw do wiarygodnego i zrównoważonego gromadzenia statystyki i kultury. Europejski Urząd Statystyczny byłby lepiej wyposażony do
realizacji tego zadania, jednak nie ma odpowiedniego upoważnienia oraz – z definicji – może zbierać dane wyłącznie od państw członkowskich UE. To samo dotyczy
Eurobarometru, który jest regularnie aktualizowanym źródłem danych prowokujących rozważania o kulturalnej specyfice „Europy Wschodniej”.
W takich warunkach polegać trzeba na przypadkowych zbiorach. Zgodnie z tym
podejściem poniższa seria wykresów jest raczej zbiorem objets trouvés niż systematyczną kompilacją służącą ewidencjonowaniu deklaracji i rekomendacji dotyczących kultury we wschodniej Europie. Wykresy zostały wypracowane na bazie
źródeł podstawowych w poszukiwaniu szczególnych cech wschodnioeuropejskich.
Poszukiwania prowadzono z takim właśnie nastawieniem: wybór padał na informacje dotyczące charakterystyki „Europy Wschodniej”.
All the graphs originate from EU institutions, which non-members will find particularly frustrating. It is indeed disheartening that Russia, Ukraine or Serbia are
absent from this anthology. We are obliged to interpolate to the rest of the region
from what the graphs imply on the basis of the few countries involved.
Wszystkie wykresy pochodzą z instytucji UE, co na pewno spowoduje frustrację
ze strony państw nie należących do Unii. Rzeczywiście jest to przygnębiające, że
Rosja, Ukraina czy Serbia nie są uwzględnione w niniejszej antologii. Na podstawie
tego, co sugerują wykresy w odniesieniu do kilku wybranych krajów, konieczne jest
wyciągnięcie wniosków dotyczących reszty regionu.
For easy reading, a uniform presentation is followed: that applied in the newsletters
of the Budapest Observatory. The post-communist countries are distinguished by
shade from the rest.
Aby ułatwić lekturę, zastosowano jednorodny sposób prezentacji, stosowany w publikacjach Obserwatorium Budapesztańskiego. Kraje „Europy Wschodniej” wyróżniono jaśniejszym odcieniem.
103
The collection does not include any interpretation of the diagrams, and there are
no direct references to the corresponding sections of the text of the background
document. In most cases the “message” of the graph is obvious, even if it sometimes offers surprises. Where there is no unambiguous interpretation, on the other
hand, the conclusion is left to the reader.
Wykresy nie zostały opatrzone interpretacją ani bezpośrednimi odnośnikami do
odpowiednich części materiału kontekstowego. Z jednej strony w większości przypadków „przekaz” wykresu jest oczywisty, nawet jeżeli czasem może wywoływać
zdziwienie. Z drugiej strony tam, gdzie nie ma pewnych interpretacji, zadanie to
pozostawiono czytelnikowi.
Country codes: AT Austria, BE Belgium, BG Bulgaria, CH Switzerland, CY Cyprus, CZ Czech Republic, D-E East Germany, DE Germany, DK Denmark, D-W West Germany, EE Estonia, EL Greece, ES Spain, FI Finland, FR France, HR Croatia, HU Hungary, IE Ireland, IT Italy, LT Lithuania, LU Luxembourg, LV Latvia, MK Macedonia, MT Malta, NL Netherlands, PL Poland, PT Portugal, RO Romania, SE Sweden, SI Slovenia, SK Slovakia, TR Turkey, UK United Kingdom
Kody państw: AT Austria, BE Belgia, BG Bułgaria, CH Szwajcaria, CY Cypr, CZ Czechy, D-E Niemcy Wschodnie, DE Niemcy, DK Dania, D-W Niemcy Zachodnie, EE Estonia, EL Grecja, ES Hiszpania, FI Finlandia, FR Francja, HR Chor
wacja, HU Węgry, IE Irlandia, IT Włochy, LT Litwa, LU Luksemburg, LV Łotwa, MK Macedonia, MT Malta, NL Holandia, PL Polska, PT Portugalia, RO Rumunia, SE Szwecja, SI Słowenia, SK Słowacja, TR Turcja, UK Wielka Brytania
G r aph 1 Household spending on cultural consumption. Left column: €/day;
right column: % of all spending.
104
W y kre s 1 6
6
5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
Wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję kultury. Lewa
kolumna: EUR/ dzień, prawa kolumna: % wydatków.
105
0
0
LU
UK
DK
NL
DE
BE
SE
IE
AT
FR
FI
SI
CY
ES
IT
EL
CZ
PT
HU
PL
LV
EE
LT
LU
UK
DK
NL
DE
BE
SE
IE
AT
FR
FI
SI
CY
ES
IT
EL
CZ
PT
HU
PL
LV
EE
LT
Source: Eurostat, Cultural statistics pocketbook. Average cultural expenditure per household, 1999
(computed from annual cultural expenditure in PPS – purchasing power standard; and as % of total
expenditure).
Źródło: Eurostat. Cultural statistics pocketbook. Średnie wydatki na kulturę w gospodarstwach domowych, 1999 r. (wyliczone z rocznych wydatków na kulturę w jednostkach siły nabywczej oraz jako
% wydatków ogółem).
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/culture/documents/AVERAGE_ANNUAL_
CULTURAL_EXPENDITURE_PER_HOUSEHOLD.pdf
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/culture/documents/AVERAGE_ANNUAL_
CULTURAL_EXPENDITURE_PER_HOUSEHOLD.pdf
G r aph 2 Households with Internet access at home.
W y kre s 2 80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
DK
SE
NL
NO
SF
SI
AT
IT
ES
PT
PL
EE
EL
LV
LT
RO
Source: Urban Audit, 2004.
Percentage of households with Internet access at home.
DK
SE
NL
NO
SF
SI
AT
IT
ES
PT
PL
EE
EL
LV
LT
RO
Źródło: Urban Audit, 2004.
Odsetek gospodarstw domowych mających dostęp do internetu w domu.
http://www.urbanaudit.org/DataAccessed.aspx
G r aph 3 Gospodarstwa domowe mające dostęp do internetu w domu.
Annual export of CDs per inhabitant.
W y kre s 3 Roczny eksport płyt CD na mieszkańca.
15
15
12
12
106
107
9
9
6
6
3
3
0
LU
NL
AT
SE
DE BE
CZ UK DK FR
EE
IE
SI
EL
FI
CY MT ES
PL
LT
SK HU
PT
IT
BG
LV RO
0
LU
Source: Eurostat, Cultural statistics pocketbook. External trade in CDs for each EU country, 2006
(€, divided by total population).
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-77-07-296/EN/KS-77-07-296-EN.PDF
NL
AT
SE
DE BE
CZ UK DK FR
EE
IE
SI
EL
FI
CY MT ES
PL
LT
SK HU
PT
IT
BG
LV RO
Źródło: Eurostat. Cultural statistics pocketbook. Handel zagraniczny płytami CD dla każdego kraju
UE, 2006 r. (w euro w podziale na liczbę mieszkańców).
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-77-07-296/EN/KS-77-07-296-EN.PDF
G r aph 4 Annual number of tourist nights per inhabitant.
W y kre s 4 8
8
7
7
6
6
5
5
4
4
3
3
2
2
1
1
0
0
DK
IT
ES
NL
EL
DE
SI
NO
PT
SE
EE
SK
PL
LT
DK
LV
Source: Urban Audit, 2004. Number of tourist overnight stays in registered accommodation per year
per resident population.
IT
ES
NL
EL
DE
SI
G r aph 5 W y kre s 5 Percentage of people who said that the life they live does NOT allow
them to feel fulfilled.
NO
PT
SE
EE
SK
PL
LT
LV
Źródło: Urban Audit, 2004. Liczba turystycznych pobytów z noclegiem w zarejestrowanych miejscach noclegowych w ciągu roku na liczbę mieszkańców.
108
Liczba turystycznych pobytów z noclegiem na liczbę mieszkańców.
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
Odsetek osób, które stwierdziły, że życie, które prowadzą NIE daje im
poczucia spełnienia.
109
0
0
BG RO PT LV
LT HU EL CY SK D-E EE
IT
PL CZ SI EU27 AT BE FR ES
IE
LU UK MT D-W NL
FI DK SE
BG RO PT LV
LT HU EL CY SK D-E EE
IT
PL CZ SI EU27 AT BE FR ES
IE
LU UK MT D-W NL
FI DK SE
Source: Special Eurobarometer report 278. European cultural values, Spring 2007.
QA1.1 “To what extent would you say that the life you live allows you to feel fulfilled in your private
life?” (“Not very fulfilled”, plus “Not at all fulfilled”).
Źródło: Specjalny raport Eurobarometr nr 278. Europejskie wartości kulturalne, wiosna 2007 r.
Pyt. 1.1. W jakim stopniu tryb życia sprawia, że czujecie się Państwo spełnieni w życiu prywatnym?
(Średnie poczucie spełnienia oraz zupełny brak poczucia spełnienia).
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_278_en.pdf
G r aph 6 Percentage of people who believe in Western values rather than
European ones.
W y kre s 6 80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
NL BE SE D-E FR D-W FI SI MK HR EE AT DK EU27 IT PT ES EL LV LU UK PL HU IE LT RO CY BG CZ SK TR MT
Source: Eurobarometer 69, Spring 2008. QD4.2 “For each of the following statements, please tell me
whether you strongly agree, tend to agree, tend to disagree or strongly disagree. There are no common European values, only global western values.” (“Strongly agree” plus “Tend to agree”.)
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb69/eb69_globalisation_en.pdf
G r aph 7 Odsetek osób wierzących w wartości zachodnie, a nie w wartości
europejskie.
Percentage of people for whom globalisation represents a threat to the
national culture.
NL BE SE D-E FR D-W FI SI MK HR EE AT DK EU27 IT PT ES EL LV LU UK PL HU IE LT RO CY BG CZ SK TR MT
Źródło: Eurobarometr nr 69, wiosna 2008 r. Pyt. 4.2. W odniesieniu do każdego z następujących zdań
proszę określić: zdecydowanie się zgadzam, czasem się zgadzam, czasem się nie zgadzam, zdecydowanie się nie zgadzam. Nie istnieją wspólne wartości europejskie, jedynie globalne wartości zachodnie.
(Zdecydowanie się zgadzam oraz raczej się zgadzam).
W y kre s 7 Odsetek osób, według których globalizacja jest zagrożeniem dla
kultury narodowej.
80
80
70
110
70
111
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
CY EL FR SI UK EE HU PT HR LV AT IE
IT SK EU27 BE LU LT DK SE CZ ES NL FI MT RO MK PL TR D-E D-W BG
0
CY EL FR SI UK EE HU PT HR LV AT IE
Source: Eurobarometer 69, Spring 2008. QA47a.6 “For each of the following statements, please tell
me whether you strongly agree, tend to agree, tend to disagree or strongly disagree. Globalisation
represents a threat to our national culture.” (“Strongly agree”, plus “Tend to agree”.)
IT SK EU27 BE LU LT DK SE CZ ES NL FI MT RO MK PL TR D-E D-W BG
Źródło: Eurobarometr nr 69, wiosna 2008 r. Pyt. 47a.6. W odniesieniu do każdego z następujących
zdań proszę określić: zdecydowanie się zgadzam, czasem się zgadzam, czasem się nie zgadzam, zdecydowanie się nie zgadzam. Globalizacja stanowi zagrożenie dla naszej kultury narodowej. (Zdecydowanie się zgadzam oraz raczej się zgadzam).
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb69_globalisation_en.pdf
G r aph 8 Percentage of people for whom the EU represents a threat of loss of
their cultural identity.
W y kre s 8 25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
0
UK HR EL CY DK AT MT FR TR LU NL IE EE EU SI SK CZ SE LT LV FI D-W PT BE IT D-E PL HU RO BG MK ES
UK HR EL CY DK AT MT FR TR LU NL IE EE EU SI SK CZ SE LT LV FI D-W PT BE IT D-E PL HU RO BG MK ES
Source: Eurobarometer 69, Spring 2008. QA14 “What does the European Union mean to you personally?” (“Loss of our cultural identity.”)
Źródło: Eurobarometr nr 69, wiosna 2008 r. Pyt. 14. Jakie znaczenie ma Unia Europejska dla Państwa
osobiście? (Utrata naszej tożsamości kulturowej).
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb69/eb69_part3_en.pdf
http://ec.europa/eu/public_opinion/archives/eb/eb69/eb69_part3_en.pdf
G r aph 9 W y kre s 9 Percentage of citizens who would prefer cultural policy to be added to
the common European agenda, rather than leaving it to national
governments.
112
Odsetek osób, dla których UE stanowi zagrożenie utraty własnej
tożsamości kulturowej.
12
12
10
10
8
8
6
6
4
4
2
2
Odsetek osób pragnących włączenia polityki kulturalnej do wspólnej
europejskiej gendy zamiast pozostawienia tej kwestii w gestii rządów
narodowych.
113
0
0
IE
IT
PT ES EL BE
AT EU RO SI
DK NL LV
LT
LU HU PL SK FR CY MT
FI
UK CZ EE DE SE BG
IE
IT
PT ES EL BE
AT EU RO SI
DK NL LV
LT
LU HU PL SK FR CY MT
FI
UK CZ EE DE SE BG
Source: Eurobarometer 69, Spring 2008. QA39 “In your opinion, which aspects should be emphasized
by the European institutions in the coming years?”
Źródło: Eurobarometr nr 69, wiosna 2008 r. Pyt. 39. Według Państwa na jakie aspekty należy położyć
nacisk w instytucjach europejskich w nadchodzących latach?
G r aph 10 Percentage
of people who associate culture with literature.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
osób kojarzących kulturę z literaturą.
0
0
HU D-E EE
114
W y kre s 10 Odsetek
SI RO D-W SK FR CZ SE AT BG EU27 DK BE LV
FI
LU
LT
PT
IT
ES PL EL NL
IE
HU D-E EE
CY UK MT
SI RO D-W SK FR CZ SE AT BG EU27 DK BE LV
FI
LU
LT
PT
IT
ES PL EL NL
IE
CY UK MT
QA2 “Please tell me what comes to mind when you think about the word ‘culture’.” (“Literature, poetry, playwriting, authors, civilisation.”)
Pyt. 2. Proszę określić skojarzenia ze słowem „kultura”. (Literatura, poezja, dramaturgia, autorzy, cywilizacja).
of people who associate culture with civilisation.
40
40
35
35
30
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
osób kojarzących kulturę z cywilizacją.
115
0
0
EL NL RO BE LU AT
IT
UK DK EU27 D-W IE
SE PT BG SK D-E CZ
SI CY ES FR HU FI
LV EE PL
LT MT
EL NL RO BE LU AT
IT
UK DK EU27 D-W IE
SE PT BG SK D-E CZ
SI CY ES FR HU FI
LV EE PL
LT MT
Source: Special Eurobarometer report 278. European cultural values, Spring 2007. QA2 “Please tell
me what comes to mind when you think about the word ‘culture’.” (“Literature, poetry, playwriting,
authors, civilisation”).
Pyt. 2. Proszę określić skojarzenia ze słowem „kultura”. (Literatura, poezja, dramaturgia, autorzy, cywilizacja).
G r aph 1 2 Percentage of people who associate culture with manners and life style.
W y kre s 1 2 Odsetek osób kojarzących kulturę z dobrymi manierami oraz stylem
życia.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
PL CY SI
LT BG SK DK NL LV RO EL EE AT MT UK CZ EU27 IE HU D-E D-W IT
ES LU PT BE
FI
SE FR
PL CY SI
QA2 “Please tell me what comes to mind when you think about the word ‘culture’.”
LT BG SK DK NL LV RO EL EE AT MT UK CZ EU27 IE HU D-E D-W IT
ES LU PT BE
FI
SE FR
Pyt. 2. Proszę powiedzieć, co przychodzi Państwu do głowy, gdy myślicie o słowie „kultura”.
G r aph 1 3 Percentage of
people who had been to the theatre in the previous year.
Left column: never; right column: more than five times.
0
W y kre s 1 3 Odsetek
osób, które w zeszłym roku były w teatrze. Lewa kolumna:
ani razu, prawa kolumna: więcej niż pięć razy.
100
100
80
80
116
117
60
60
40
40
20
20
0
PL PT RO BG FR ES CY
IT
MT LT
EL HU EU27 BE D-E IE
SI D-W SK DK LV UK LU AT CZ
FI
SE EE NL
0
PL PT RO BG FR ES CY
QA4.3 “How many times in the last twelve months have you been to the theatre?” (“Never in the last
twelve months”; “More than five times”.)
IT
MT LT
EL HU EU27 BE D-E IE
SI D-W SK DK LV UK LU AT CZ
FI
SE EE NL
Pyt. 4.3. Ile razy byli Państwo w teatrze w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy? (Ani razu – więcej niż
pięć razy).
people who had been to the cinema in the previous year.
Left column: never; right column: more than five times.
W y kre s 1 4 Odsetek osób, które w ciągu zeszłego roku były w kinie. Lewa kolumna:
80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
BG RO LT
EE HU LV CY PT PL EL
SI MT SK
FI
EU CZ D-W D-E UK
IT
BE AT ES NL LU FR
IE DK SE
BG RO LT
EE HU LV CY PT PL EL
SI MT SK
FI
EU CZ D-W D-E UK
IT
BE AT ES NL LU FR
IE DK SE
QA4.2 “How many times in the last twelve months have you been to the cinema?” (“Never in the last
twelve months”; “More than five times”.)
Pyt. 4.2. Ile razy byli Państwo w kinie w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy? (Ani razu – więcej niż
pięć razy).
G r aph 1 5 W y kre s 1 5 Percentage of people who had read a book in the previous year.
100
100
80
80
Odsetek osób, które w ciągu ostatniego roku przeczytały książkę.
118
119
60
60
40
40
20
20
0
0
SE NL DK UK CZ D-E D-W SK AT
FI
EE HU IE
LV LU SI EU27 FR BE LT
PL
IT
EL ES BG RO CY PT MT
QA5 “I am going to read out a list of artistic activities. Please tell me if, in the last twelve months, you
have either on your own or as part of an organised group or classes read a book?” (“At least once”.)
SE NL DK UK CZ D-E D-W SK AT
FI
EE HU IE
LV LU SI EU27 FR BE LT
PL
IT
EL ES BG RO CY PT MT
Pyt. 5. Odczytam listę działań artystycznych. Proszę powiedzieć, czy w ciągu ostatnich dwunastu
miesięcy przeczytali Państwo książkę, zarówno we własnym zakresie, jak i w ramach zorganizowanej
grupy, zajęć, itp.? (Przynajmniej jedną).
G r aph 16 Percentage of
people who had watched a cultural programme on television or listened to such a programme on the radio in the previous year. Left
column: never; right column: more than five times.
W y kre s 16 Odsetek osób, które w ciągu ostatniego roku oglądnęły program
kulturalny w telewizji lub wysłuchały takiego programu w radio. Lewa kolumna:
80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
EE
LV SK DK CZ NL SE HU D-E PL FR BE BG SI UK RO EU27 D-W FI MT LU ES
IT
PT CY
IE
EE
AT EL
LT
LV SK DK CZ NL SE HU D-E PL FR BE BG SI UK RO EU27 D-W FI MT LU ES
IT
PT CY
IE
AT EL
QA4.9 “How many times in the last twelve months have you watched a cultural programme on TV or listened to such a programme on the radio?” (“Never in the last twelve months”; “More than five times”.)
Pyt. 4.9. Ile razy w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy oglądali Państwo program kulturalny w telewizji lub słuchali takiego programu w radio? (Ani razu – więcej niż pięć razy).
G r aph 17 W y kre s 17 Odsetek
120
LT
Percentage of people who had played music in the previous twelve
months.
osób, które grały na instrumentach muzycznych w ciągu
ostatnich dwunastu miesięcy.
30
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
121
0
SE NL
FI DK UK FR
IE
LU D-W AT SK BE CZ D-E EU27 MT EE
SI
LV EL
IT
ES CY PL
LT HU PT RO BG
SE NL
FI DK UK FR
IE
LU D-W AT SK BE CZ D-E EU27 MT EE
SI
LV EL
IT
ES CY PL
LT HU PT RO BG
have either on your own or as a part of an organised group or classes played a musical instrument?”
(Not professionally – amateur activities.)
Pyt. 5. Odczytam listę działań artystycznych. Proszę powiedzieć, czy w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy grali Państwo na instrumencie muzycznym – we własnym zakresie, w zorganizowanej grupie
lub w czasie zajęć? (Wyłącznie zajęcia amatorskie).
people who had written something in the previous year.
W y kre s 1 8 Odsetek
35
35
30
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
0
SE NL
FI DK BE FR EE UK D-W D-E LU IE EU27 SK AT MT SI CY LV CZ
IT
ES LT RO PT HU PL EL BG
SE NL
FI DK BE FR EE UK D-W D-E LU IE EU27 SK AT MT SI CY LV CZ
IT
ES LT RO PT HU PL EL BG
QA5 “I am going to read out a list of artistic activities. Please tell me if, in the last twelve months,
you have either on your own or as a part of an organised group or classes written something (a text,
a poem, etc.)?” (“At least once”.)
miesięcy napisali Państwo tekst we własnym zakresie lub w ramach zorganizowanej grupy lub zajęć
(wypracowanie, wiersz, itp.)? (Przynajmniej raz).
G r aph 19 Percentage of people who admitted not having done any cultural activity
122
osób, które w ciągu ostatniego roku napisały tekst.
in the previous twelve months.
osób, które przyznały się do braku działań kulturalnych
w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy.
80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
123
0
BG PT PL EL RO LT ES HU
IT
MT CY LV IE EU27 AT SI
CZ UK D-W BE NL DK D-E FR
FI
SK LU EE SE
have either on your own or as a part of an organised group or classes …?” (None of the eight options
read out.)
BG PT PL EL RO LT ES HU
IT
MT CY LV IE EU27 AT SI
CZ UK D-W BE NL DK D-E FR
FI
SK LU EE SE
miesięcy [...] we własnym zakresie lub w ramach zorganizowanej grupy lub zajęć? (Żadna z ośmiu
odczytanych opcji).
G r aph 2 0 Motivation
for language learning. Left column: to get a job abroad;
right column: for personal satisfaction.
W y kre s 20 Motywacja do uczenia się języków obcych. Lewa kolumna: znalezienie
pracy za granicą; prawa kolumna: dla własnej satysfakcji.
80
80
70
70
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
RO BG SK PL EE HU LT CZ D-E SE DK FR LV EU AT D-W IE
SI UK PT CY NL
FI
BE
IT
ES MT LU EL
RO BG SK PL EE HU LT CZ D-E SE DK FR LV EU AT D-W IE
SI UK PT CY NL
FI
BE
IT
ES MT LU EL
QA22 “What would be your main reasons for learning or improving another language?” (“To be able
to work in another country”, and “For personal satisfaction”.)
Źródło: Raport specjalny Eurobarometr nr 278. Europejskie wartości kulturalne, wiosna 2007 r.
Pyt. 22. Jakie są główne powody, dla których uczą się Państwo języków obcych? (Aby móc pracować
w innym kraju – dla własnej satysfakcji).
W y kre s 21 Udział
of cultural workers in the workforce.
4,0
4,0
3,5
3,5
3,0
3,0
2,5
2,5
2,0
2,0
1,5
1,5
1,0
1,0
0,5
0,5
pracowników sektora kultury w rynku pracy.
124
125
0,0
0,0
NL IS SE FI EE UK DK DE CH LV IE LT AT EU27 MT SI CY NO BE EL ES IT HU FR CZ HR LU BG SK PL PT RO
NL IS SE FI EE UK DK DE CH LV IE LT AT EU27 MT SI CY NO BE EL ES IT HU FR CZ HR LU BG SK PL PT RO
Eurostat. Cultural statistics pocketbook. Cultural employment in total employment, 2005.
Żródło: Eurostat. Cultural Statistics. Zatrudnienie w kulturze wobec zatrudnienia ogółem, 2005 r.
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/culture/documents/CULTURAL_EMPLOYMENT_IN_TOTAL_EMPLOYMENT_0.pdf
G r aph 2 2 Percentage
of part-time workers among cultural employees.
osób pracujących w niepełnym wymiarze godzin wśród
pracowników sektora kultury.
60
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
NL CH NO DK IS AT DE SE UK EU27 FR SI FI
IT LV ES EE MT LU HR BE IE PL CY CZ PT LT EL HU RO BG SK
Source: Eurostat. Cultural statistics pocketbook. Cultural employment in total employment, 2005.
% of workers in cultural employment with part-time jobs.
religion).
of people who had linked their holiday to culture (and/or
0
NL CH NO DK IS AT DE SE UK EU27 FR SI FI
IT LV ES EE MT LU HR BE IE PL CY CZ PT LT EL HU RO BG SK
Źródło: Eurostat. Cultural statistics pocketbook. Zatrudnienie w kulturze wobec zatrudnienia ogółem, 2005 r. Odsetek pracowników w sektorze kultury pracujących w niepełnym wymiarze godzin.
15
15
12
12
osób wiążących urlop z kulturą (oraz/ lub religią).
6
3
3
55+
40–54
55+
40–54
6
25–39
9
15–24
9
25–39
127
15–24
126
0
0
AT MT DK BE
LU SE IT EE DE ES NL EU27 UK LT
IE FI CY PT
EL FR HU RO CZ LV SI PL SK BG
Source: Flash EB Series #258, Survey on the attitudes of Europeans towards tourism, Spring 2009.
Q6 “What was the major motivation for your main holiday trip in 2008?” (“Culture and religion”.
Base: those who went on at least one holiday trip during 2008. With age groups).
http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_258_en.pdf
AT MT DK BE
LU SE IT EE DE ES NL EU27 UK LT
IE FI CY PT
EL FR HU RO CZ LV SI PL SK BG
Źródło: Seria Flash EB nr 258, badanie dotyczące stosunku Europejczyków do turystyki, wiosna
2009 r. Pyt. 6. Jaka była główna motywacja związana z urlopem w 2008 r. (Kultura i religia. Podstawa:
osoby, które wyjechały na urlop przynajmniej raz w ciągu 2008 r. Podział na grupy wiekowe).
osób, dla których sztuka i dziedzictwo kulturowe stanowią
główne atrakcje turystyczne.
50
40
40
30
30
20
20
10
10
55+
15–24
55+
40–54
25–39
50
0
15–24
25–39
for whom art and cultural heritage constitute major attractions
in tourism.
40–54
G r aph 24 Those
0
DK MT CY ES IE PT IT NL UK SE
SI FI LU SK
EE EL BE EU27 FR AT
LV CZ DE LT RO HU PL
BG
DK MT CY ES IE PT IT NL UK SE
SI FI LU SK
EE EL BE EU27 FR AT
LV CZ DE LT RO HU PL
BG
Source: Flash EB Series #258, Survey on the attitudes of Europeans towards tourism, Spring 2009.
Q20 “From the following attractions, please choose the one that has the major influence on your
choice of destination” (“Art + cultural heritage”. With age groups.)
Źródło: Seria Flash EB nr 258, badanie dotyczące stosunku Europejczyków do turystyki, wiosna 2009 r.
Pyt. 20. Spośród następujących atrakcji proszę wybrać te, które mają główny wpływ na wybór miejsca
na spędzanie urlopu. (Sztuka + dziedzictwo kulturowe. Podział na grupy wiekowe).
W y kre s 25 Odsetek studentów popierających rygorystyczną selekcję przy dostępie
students in favour of strict selection in higher education.
do wykształcenia wyższego.
40
40
35
35
30
128
129
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
BG CZ BE LT SK HU EE PL RO TR EU27 PT LV EL FI UK ES CY LU HR DK DE IT SE IE NO IS SI FR NL MT AT
0
BG CZ BE LT SK HU EE PL RO TR EU27 PT LV EL FI UK ES CY LU HR DK DE IT SE IE NO IS SI FR NL MT AT
Source: Flash Eurobarometer #260, Students and Higher Education Reform 09, Spring 2009.
Q1A “I would like to ask you a few questions on your opinion about the higher education system in
general. Which statement do you agree with more?” (“Only the very best students should have the
right to study.”)
Źródło: Flash Eurobarometer nr 260. "Studenci i reforma szkolnictwa wyższego 09, wiosna 2009 r."
Pyt.1A. Pragnę zadać parę pytań nt. ogólnych opinii o szkolnictwie wyższym. Z którym stwierdzeniem się zgadzacie? (Jedynie najlepsi studenci powinni mieć prawo do studiowania).
http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_260_en.pdf.
of students in favour of strict selection at universities.
studentów popierających rygorystyczną selekcję stosowaną
przez uniwersytety.
100
100
80
80
60
60
40
40
20
20
0
HU LT RO FI CZ BG EE SK IC UK PL DK LV SI PT NL EU27 DE HR SE TR LU IE MT NO IT AT FR BE EL CY ES
Source: Flash Eurobarometer #260, ‘Students and Higher Education Reform 09, Spring 2009.
Q1B “I would like to ask you a few questions about the higher education system in general. Which
statement do you agree with more?” (“Universities should have the right to select students which
match their profile.”)
0
HU LT RO FI CZ BG EE SK IC UK PL DK LV SI PT NL EU27 DE HR SE TR LU IE MT NO IT AT FR BE EL CY ES
Źródło: Flash Eurobarometer nr 260, "Studenci i reforma szkolnictwa wyższego 09, wiosna 2009 r."
Pyt. 1B. Pragnę zadać parę pytań nt. ogólnych opinii o szkolnictwie wyższym. Z którym stwierdzeniem się zgadzacie? (Uniwersytety powinny mieć prawo wyboru studentów, którzy odpowiadają profilowi danej uczelni).
130
131
132
K rakow C o n f er ence
C o n c lu d i n g S tat ement
Komunikat końcow y
konferenc ji krakowskiej
At the invitation of the Council of Europe, within the framework of its CultureWatchEurope initiative, and the International Cultural Centre in Krakow, fifty researchers, practitioners and administrators in culture from twenty-two countries
came together to commemorate the 20th anniversary of the first free parliamentary elections in postwar Poland and the collapse of communism, which marked
the beginning of a series of historical changes that created an entirely new environment for many aspects of life, including culture. The conference, which enjoyed
the patronage of the Minister of Culture and National Heritage of Poland and of
the Mayor of Krakow, reviewed and discussed the developments of the past twenty
years, and identified the major cultural achievements in countries which were formerly within the communist bloc; it also acknowledged the common features and
the differences and divisions in their circumstances.
Na zaproszenie Rady Europy i Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie
w ramach inicjatywy CultureWatchEurope pięćdziesięciu naukowców, praktyków
i menadżerów kultury z dwudziestu czterech państw zebrało się, aby wspólnie
uczcić dwudziestą rocznicę upadku komunizmu i pierwszych wolnych wyborów
parlamentarnych w powojennej Polsce, które pociągnęły za sobą serię historycznych zmian tworzących całkowicie nowe środowisko, także dla kultury. Konferencja, pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Polski i Prezydenta Miasta Krakowa, stała się okazją do analizy i dyskusji zmian w przeciągu
ostatnich dwudziestu lat. Zidentyfikowano najważniejsze osiągnięcia w sferze kultury w państwach postkomunistycznych; odnaleziono punkty wspólne obecnej sytuacji, ale także różnice i podziały.
There was broad agreement that in spite of the momentous progress, significant differences and imbalances remain. The conviction was strongly voiced that culture and
Zgodzono się, że mimo ogromnego postępu w dalszym ciągu istnieją ogromne
różnice i dysproporcje. Wyraźnie podkreślano, że kultura i polityka kulturalna mu-
133
134
cultural policies must be leveraged more systematically in efforts to overcome the
inequalities and gaps in development between the various regions of Europe.
szą być wykorzystywane w sposób bardziej systematyczny, jeśli mają służyć zasypywaniu przepaści w rozwoju różnych regionów Europy.
Based on a detailed analysis of weaknesses and challenges, which served as a working document for the deliberations, the participants reflected on what is necessary
to stimulate progress, with due regard to the important differences and diversities
of the various countries in Europe.
Na podstawie analizy słabości i wyzwań, która posłużyła jako roboczy dokument
wprowadzający do dyskusji, uczestnicy zastanawiali się na tym, co jest konieczne,
aby stymulować postęp, mając na uwadze znaczne różnice w państwach europejskich
i ich różnorodność.
Participants discussed and agreed on the following key principles:
Uczestnicy konferencji rozważali i przyjęli następujące zasady:
ҾҾ Culture must be given a more central position in policy and development
strategies at every level: national, regional and local authorities
ҾҾ Kultura powinna otrzymać centralną pozycję w strategiach i polityce rozwojowej
na każdym poziomie administracyjnym: narodowym, regionalnym i lokalnym.
ҾҾ The ongoing development of cultural policies requires new guidelines and
orientations, firmly rooted in the European principles of human rights, and
drawing on independent research expertise and mechanisms
ҾҾ Trwały rozwój polityki kulturalnej wymaga nowych wytycznych i kierunków
osadzonych mocno w europejskich zasadach praw człowieka i powinien być
tworzony na bazie niezależnych ekspertyz badawczych i mechanizmów.
ҾҾ The needs, conditions of access and participation of all groups of citizens
with regard to culture should be monitored and the findings used to determine
cultural policy goals
ҾҾ Potrzeby kulturalne, warunki dostępu do kultury i udziału w niej wszystkich
grup obywateli powinny być monitorowane, a wyniki badań wykorzystywane
do formułowania celów polityki kulturalnej.
ҾҾ The processes of planning and implementing cultural policy decisions require
a broad alliance of different sectors of society, ranging from artists and other
cultural professionals as important agents of change and innovation, through
other public sectors and the media, to the business community and civil society
organisations
ҾҾ Proces planowania i wdrażania decyzji z zakresu polityki kulturalnej wymaga
szerokiego porozumienia przedstawicieli różnych sektorów życia społecznego,
od artystów i innych osób zawodowo zajmujących się kulturą, których działalność jest ważnym motorem zmian i innowacji, poprzez inne sektory publiczne,
media, biznes i organizacje pozarządowe.
ҾҾ Ways should be explored to ensure that global influences are used positively
and constructively to enhance cultural policies and ensure their relevance
ҾҾ Powinno się wypracować sposoby, które zapewnią pozytywne i konstruktywne wykorzystanie wpływów globalnych na rzecz wzbogacenia polityki kulturalnej i zapewnienia jej adekwatności.
ҾҾ It is vital that cultural operators and political bodies recognise the importance
of mobility and integration – in all directions across and beyond Europe
ҾҾ Implementation of cultural policy requires improved professional skills, in
particular with regard to governance at all levels, and a guarantee of maximum
transparency in decision-making
ҾҾ Investment in excellence is a key principle that requires special attention and
action.
These principles are addressed to all stakeholders, including cultural operators in
all sectors: public, civic and private, and above all to public authorities at various
levels: national, regional, local, and also international. They may function as points
ҾҾ Istotne jest, aby operatorzy kulturalni i gremia polityczne docenili wagę mobilności i integracji – we wszystkich kierunkach w Europie i poza nią.
ҾҾ Wdrażanie polityki kulturalnej wymaga podniesienia umiejętności zawodowych, szczególnie w przypadku władz wszystkich szczebli, oraz zapewnienia
maksymalnej przejrzystości w podejmowaniu decyzji.
ҾҾ Inwestowanie w wysoką jakość jest podstawową zasadą, która wymaga specjalnej uwagi i działania.
Powyższe zasady są adresowane do wszystkich partnerów, w tym operatorów kultury we wszystkich sektorach: publicznym, społecznym lub prywatnym, i przede
135
of reference in the activities of the CultureWatchEurope initiative of the Council of
Europe. In terms of achieving progress, the following topics were identified as warranting particular and timely action by the multiple stakeholders identified above:
ҾҾ Introduction and application of preferential visa policies and regulations
ҾҾ Widespread provision of arts and heritage education
ҾҾ Increased attention to and shared responsibility for the common tangible and
intangible cultural heritage of the nation, region or municipality
ҾҾ Enhanced convergence of action between public, independent and private
bodies
ҾҾ Monitoring of cultural achievement in all sectors
ҾҾ Dissemination of success stories in innovative cultural policies.
wszystkim do władz publicznych na poziomach: narodowym, regionalnym, lokalnym, a także międzynarodowym. Mogą one służyć jako punkty odniesienia
w działaniach inicjatywy Rady Europy w projekcie CultureWatchEurope. W celu
osiągnięcia postępu zdefiniowano następujące tematy, które dają podstawy do
szczególnych i odpowiednich w czasie działań:
ҾҾ Wprowadzenie i wdrożenie preferencyjnej polityki wizowej i regulacji wizowych.
ҾҾ Zapewnienie szerokiej edukacji artystycznej i edukacji w zakresie dziedzictwa
kultury.
ҾҾ Zwiększenie troski i wspólnej odpowiedzialności za materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe narodu, regionu czy gminy.
ҾҾ Zwiększenie zbieżności działań instytucji publicznych i niezależnych oraz
prywatnych organizacji.
ҾҾ Monitorowanie osiągnięć kulturalnych we wszystkich obszarach.
ҾҾ Rozpowszechnianie dobrych praktyk z zakresu innowacyjnych polityk kulturalnych.
136
137
u wag i ko ń c ow e
PÉter Inkei
To krótkie podsumowanie jest odzwierciedleniem najważniejszych punktów dyskusji
konferencyjnych, w tym dyskusji grupowych. Przyjęte podczas spotkania zasady można by podsumować jeszcze krócej:
1 kultura
to podstawa; 2 polityka ewoluuje; 3 obywatele mają znaczenie; 4 współpraca działa; 5 myśl globalnie; 6 mobilność jest kluczowa; 7 pracować lepiej; 8 promować najlepsze.
FINAL NOTES
PÉter Inkei
138
The brief final statement is a summary of the main bias of the deliberations in the conference, including the session meetings.The principles agreed upon also received even
more condense expression:
1 Culture
is core; 2 Policy does evolve; 3 Citizens matter; 4 Alliances work; 5 Think globally; 6 Mobility is key; 7 Working better; 8 Promote the best.
The following recommendations represent important conceptual and practical changes
to the introductory documents of the conference (the statements and draft proposals
contained in the background paper). The course of the discussion demonstrated an
even greater determination regarding the timeliness of change in the institutional setup
of culture. It was established that transition is not over yet: twenty years after 1989, the
imprinting of the previous regime is still detectable in the minds, and even more so in
the institutional structures of the cultural sector. The citizens of eastern Europe have
benefitted more from the transition as individuals than as communities – and this is
also true with regard to culture. Fuller adaptation to, and integration into the conditions
of democracy, capitalism, and globalisation is still on the agenda. The emerging general
crisis is no pretext to postpone reform – on the contrary, it underlines the urgency.
Niniejsze rekomendacje prezentują istotne pojęciowe i praktyczne zmiany w dokumentach kontekstowych konferencji (tezy i robocze propozycje zawarte w materiale
kontekstowym). Przebieg dyskusji pokazał wielką determinację w wyczuciu odpowiedniej pory na zmianę w instytucjonalnych podstawach kultury. Przyjęto, iż transformacja jeszcze się nie skończyła: dwadzieścia lat po roku 1989 piętno poprzedniego systemu jest wciąż widoczne w mentalności i szczególnie w strukturach instytucjonalnych
sektora kultury. Obywatele „Europy Wschodniej” skorzystali na transformacji bardziej
jako jednostki niż jako społeczności, także jeśli chodzi o kulturę. Wciąż ważnym problemem pozostaje pełniejsza adaptacja i integracja w warunki demokracji, kapitalizmu, globalizacji. Pojawiający się światowy kryzys nie jest pretekstem do odwlekania
reformy, wręcz przeciwnie, podkreśla jej niezbędność.
Zmiana w sektorze kultury jednak nie nastąpi, jeśli wszystkie zainteresowane grupy
nie będą przekonane o jej konieczności. Wielokrotnie powtarzano, iż reformy w sferze polityki kulturalnej nie można oczekiwać jedynie ze strony decydentów. Nie tylko
ich należy winić za niewystarczającą transformację, która jest zadaniem szerszej grupy
uczestników. Polityka kulturalna i jej twórcy odgrywają jednak najważniejszą rolę. Muszą oni zdobyć centralną pozycję dla kultury. Zamiast odgrywania roli pomocniczej
w osiąganiu celów politycznych, gospodarczych i społecznych, powinno się bardziej
wykorzystać własny potencjał w dziedzinie kultury do realizacji podstawowych celów,
takich jak sukces ekonomiczny, rozwój lokalny czy jakość życia. Wymaga to większej
kreatywności osób zajmujących się polityką kulturalną, głębszego zrozumienia nowych
koncepcji – innych niż powierzchowna imitacja trendów lub poleganie na wcześniejszym rutynowym działaniu. W polityce kulturalnej wielu ekspertów widzi zamiast rozwoju niepokojące tendencje powrotu do mentalności z czasów komunizmu.
139
140
Change will not take place, however, unless all groups of stakeholders of culture are
convinced of its necessity. The opinion was repeatedly voiced that reforms can not be
expected solely from culture politicians. The authorities should not be the sole focus of
blame for the insufficiency of transformations, which is a task for a broader range of
actors. Cultural policies and their architects nevertheless play a key role. Policymakers
must achieve a more central position for culture: rather than serving as an auxiliary
means to attaining political, commercial and social goals, culture must be better acknowledged for its own potential in advancing major aims such as economic success,
local development and quality of life. This requires more creativity in culture policies,
a deeper understanding of new concepts – beyond superficial imitation of trends or
reliance on past routine. Far from seeing progress in cultural policies, many experts are
worried by tendencies toward regression into a communist mentality.
Spośród głównych napięć, charakteryzujących sektor kultury w dwudziestu czterech
państwach analizowanych podczas konferencji, największą uwagę przykuły zawiłe relacje pomiędzy władzami publicznymi a niezależnymi, pozarządowymi lub społecznymi organizacjami i operatorami (w tym także kreatywnymi pracownikami w państwowych instytucjach kulturalnych). Podkreślono nowatorskość zapisu w konwencji
UNESCO o znaczeniu społeczeństwa obywatelskiego w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego. Najczęściej pojawiającym się postulatem
była prośba o większą niezależność i mniej polityki; w tym kontekście przywoływano
analogie do uczciwości zawodowej sędziów lub do instytucji wyższej edukacji. Pojawiały się jednak też przestrogi dotyczące skutków asymilacji wsparcia publicznego
w niezależnych organizacjach kulturalnych oraz niebezpieczeństw, jakie „kultura audytu” może mieć dla animacji kultury.
Of the major tensions characterising the cultural sector in the two dozen countries that
were the focus of the conference, the one that received the greatest attention was the
complex relationship between public authorities and independent, non-governmental
or civic cultural organisations and operators (including creatively-minded cultural
workers in public institutions). The pioneering significance of the prominent mention
of civil society in the Unesco convention on the diversity of cultural expressions
was underlined. More autonomy and less politics was the recurrent plea; analogies to
the professional integrity of judges or institutions of higher education were evoked in
this context. Nevertheless, warnings were voiced about the assimilating effects of state
support on independent cultural organisations, and about the hazards of the “audit
society” for cultural animation.
Doceniając wagę wspólnego historycznego dziedzictwa komunizmu w Europie Środkowej i Wschodniej, cały czas podkreślano ogromną różnorodność warunków występujących w tych krajach. Ponadto zauważono, że przejście od systemu totalitarnego
do demokracji jest tylko jedną z wielu znaczących zmian, jakie nastąpiły w Europie
– biorąc pod uwagę podstawowe przemiany w hierarchii wartości, tożsamościowe,
w technologii, komunikacji oraz w sposobach wykonywania pracy i spędzania wolnego
czasu, etc. Rzut oka na polityki kulturalne w dwudziestu czterech państwach pozwolił uczestnikom konferencji zastanowić się nad wyrównywaniem dysproporcji w poszczególnych regionach Europy, nad zmianą typowego podejścia „Wschód integruje
się z Zachodem” w bardziej zrównoważoną relację oraz nad poszerzeniem obszaru
zainteresowań Unii Europejskiej o większą przestrzeń kulturową Europy.
Acknowledgement of the significance of the joint historic legacy of communism in
eastern and central Europe was consistently matched by emphasis of the great variety
of conditions prevailing in the various groups of countries under discussion. There was
also recognition that the transition from a totalitarian to a democratic political setup
is just one of many decisive changes that have been taking place in Europe, alongside
fundamental transformations in values, identities, technologies, communication, working and leisure habits, etc. A glance at cultural policies in these twenty-four countries
allowed the conference to reflect on bridging disparities between all regions in Europe;
on turning the usual east-integrates-into-west into a more balanced relationship; and
on expanding the focus of attention on the European Union to encompass a broader
European cultural space.
Ogólny kierunek debaty, jak również wiele konkretnych uwag i sugestii stanowią wartościowy wkład w działania w ramach inicjatywy CultureWatchEurope, której konferencja Kultura a rozwój 20 lat po upadku komunizmu w Europie była pierwszym dużym
wydarzeniem.
The general direction of the debate, and the many concrete remarks and suggestions
that were put forward in the course of deliberations, represent valuable guidance to
the work of CultureWatchEurope, of which the conference Culture and development
20 years after the fall of communism in Europe was the first major manifestation.
141
Ku lt u r a a roz wó j 2 0 l at
p ó źn i ej
Geoffrey Brown
Konferencja Kultura a rozwój 20 lat po upadku komunizmu w Europie, zorganizowana przez Międzynarodowe Centrum Kultury i Radę Europy, stanowiła część inicjatywy CultureWatchEurope, platformy założonej przez Radę Europy w celu monitorowania różnorodnych zagadnień. Jej tematem była transformacja w krajach
Europy Środkowej i Wschodniej po upadku komunizmu; w konferencji uczestniczyli delegaci z tych krajów oraz z krajów Europy Zachodniej.
C u lt ure and Development
2 0 Ye ars On
142
Geoffrey Brown
The conference “Culture and development 20 years after the fall of communism in
Europe” organised by the International Cultural Centre and the Council of Europe
took place as part of CultureWatchEurope, a platform established by the Council
of Europe to “watch” various cultural, heritage and media developments. It focused
on the transformations in the Central and East European countries directly affected by the collapse of communism, and involved delegates from these countries
as well as from West European countries.
There were twenty-four Central and East European countries within the remit of
the conference, twenty-two being members of the Council of Europe, plus Belarus
and Kosovo. Just ten of these twenty-four countries are currently members of the
European Union, so the conference tried to keep the discussion open rather than
simply being focused on the EU’s agenda, important as that is. The Council had
Zasięg konferencji objął dwadzieścia cztery kraje Europy Środkowej i Wschodniej,
z których dwadzieścia dwa są członkami Rady Europy oraz Białoruś i Kosowo. Tylko
dziesięć z tych dwudziestu czterech krajów jest obecnie członkami Unii Europejskiej,
a więc podczas konferencji starano się dyskutować w sposób otwarty i nie koncentrować się wyłącznie na kwestiach dotyczących Unii, pomimo ich wielkiej wagi. Rada
zwróciła się do Petera Inkei z prośbą o koordynację przygotowań ostatecznej wersji
dokumentu naświetlającego kontekst konferencji i określającego potencjalne tematy
do dyskusji, co okazało się bardzo użytecznym i inspirującym rozwiązaniem.
Konferencja zachęciła uczestników do wymiany poglądów na temat problemów,
które zaobserwowano w ciągu ostatnich dwudziestu lat, a następnie do zastanowienia się nad tym, co powinno nastąpić lub też co może się wydarzyć w przyszłości, bez względu na to, czy będą to zmiany pozytywne czy negatywne.
Niniejsze opracowanie ma na celu określenie i streszczenie głównych kwestii podniesionych w trakcie konferencji. Opracowanie składa się z trzech części:
••pierwsza dotyczy ogólnej sytuacji związanej z globalizacją: pomimo tego że
konferencja dotyczyła transformacji po upadku komunizmu, ostatnie dwadzieścia lat zbiegło się w czasie z przemianami globalnymi; szczególnie z gwałtownym wzrostem skali, innowacyjności oraz wpływu nowych technologii;
••druga część zajmuje się pięcioma głównymi tematami, które poddano dyskusji
w trakcie konferencji;
••trzecia część dotyczy Rady Europy.
143
commissioned Peter Inkei to coordinate the preparation of a background research
paper summarising the context for the conference and identifying some of the
possible issues for discussion, and this was extremely useful and stimulating.
This conference encouraged participants to share their understanding of what they
had been “watching” over the last twenty years, and then encouraged them to explore what they felt should happen next – or perhaps what they believe will happen
next – rightly or wrongly.
This overview attempts to highlight and summarise some of the key issues raised
in the course of the conference. It falls into three main sections:
••The first is about “big picture” issues relating to globalisation – though the conference was about the transformation since the fall of communism, the subsequent
20 years have coincided with broader global transformations, especially in the
light of the explosion in the scale, innovation and impact of new technologies
••The second looks at five further key issues on cultural development raised during the conference
••The third is about the Council of Europe itself.
Glo ba lisation
144
Globalisation can be defined as “the acceleration and intensification of economic interaction among people, companies and governments of different nations”.
While globalisation is often portrayed as a US-driven phenomenon, in reality it is
a broader Western economic phenomenon driven by powerful economies.
Convergence, the communication services and the new technologies are causing
political boundaries to fade, and it is too late to stop the huge and historically unprecedented geographical expansion of consumer consumption of what are at the
moment primarily Western goods and services – or the volume of cultural traffic.
In this new digital world there are no frontiers; people can consume whatever they
want from whatever part of the world. Culture and globalisation are interconnected by digitisation. No historical parallel exists of cultural flows in such intensive and extensive forms – though it has to be noted that this “culture” is currently
primarily commercial entertainment.
However, there are two challenges posed by globalisation – the “social” concern
that it will destroy local traditions and identity, and the practical concern that local
G lob a l i z ac ja
Globalizację można określić jako „przyspieszenie oraz intensyfikację interakcji
ekonomicznych pomiędzy jednostkami, przedsiębiorstwami i rządami różnych
państw”. Podczas gdy globalizacja jest często postrzegana jako zjawisko sterowane
przez Stany Zjednoczone, w rzeczywistości jest to fenomen gospodarczy na szerszą
skalę, obejmujący wiele krajów zachodnich i napędzany przez silne gospodarki.
Konwergencja, usługi komunikacyjne oraz nowe technologie przyczyniają się do
zatarcia granic cywilizacyjnych i jest zbyt późno, aby położyć kres ogromnej i bezprecedensowej ekspansji konsumpcji indywidualnej (w chwili obecnej dotyczącej głównie zachodnich towarów i usług) oraz intensywności ruchu kulturalnego w skali światowej. W nowej rzeczywistości cyfrowej nie istnieją granice, ludzie
mogą konsumować, co tylko zechcą z którejkolwiek części świata. Kultura i globalizacja zostały połączone przez technologię cyfrową. Nie istnieje żaden historyczny odpowiednik przepływów kulturowych w tak intensywnej i rozległej formie,
jednak należy zauważyć, że ta „kultura” jest w najwyższym stopniu rozrywką komercyjną.
Niemniej jednak globalizacja stworzyła także dwa wyzwania: dała początek „społecznemu” zaniepokojeniu, że doprowadzi do zniszczenia lokalnych tradycji i tożsamości, oraz wytworzyła niepokój pragmatyczny, że lokalne produkty nie są
w stanie konkurować zarówno na rynku globalnym, jak i lokalnym z „podobnymi”
produktami importowanymi z innych krajów, co stanowi zagrożenie dla nich samych i dla producentów. Te wyzwania poddano dogłębnej analizie w ciągu dwóch
dni konferencji.
Dyskusje konferencyjne ujawniły interesujący rodzaj schizofrenii, związanej z powyższą kwestią, zarówno na płaszczyźnie społecznej, jak i pragmatycznej – oraz
domieszki hipokryzji, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że większość delegatów lub
reprezentowanych przez nich organizacji jest różnego rodzaju beneficjentami globalizacji i nowych technologii.
Globalizacja i rozwój technologii mogą niszczyć lokalne tradycje i tożsamość, oferując łatwy dostęp do wyłącznie filmów hollywoodzkich oraz dając możliwość
ubierania się w stylu amerykańskich nastolatków, ale równocześnie mogą być procesami głęboko wzbogacającymi, przybliżającymi nowe pomysły i kultury z całego świata, umożliwiającymi społeczną współpracę poprzez wymianę i nawiązywanie kontaktów. Pomimo że globalizacja i nowe technologie mogą wprowadzać
145
products cannot compete either in global marketplaces or locally against “similar”
products imported from other countries, which is a threat to those products and to
the people who produce them. These challenges were explored at length over the
two days of the conference.
The conference discussions revealed an interesting schizophrenia about this issue,
in both the social and practical areas – and perhaps some ever so slight elements
of hypocrisy, given that most delegates or their organisations are beneficiaries of
some aspects of globalisation and the new technologies.
While globalisation and technologies have the potential to destroy local traditions
and identity by offering easy ways for people to see only Hollywood movies or
dress like American teenagers, it can also be a profoundly enriching process, opening minds to new ideas and cultures across the globe, and enabling social collaboration through exchange and networking.
146
While globalisation and technologies have the potential to destroy local production by enabling people to access cheap imports, they could also provide a broader
marketplace for increased visibility (and sales) of local goods and services or those
with appeal to specific niche markets. The fact is that the domestic markets of
most of these twenty-four countries are relatively tiny and there is a huge imbalance between consumption of imported goods and domestically produced goods
and services, in favour of imported goods – most consumers prefer imported cultural products – which should be considered by cultural policy makers. If there is
no domestic market for domestic products and no access to global markets, then
whole chunks of the “cultural industries” will collapse – and with them an important part of the “creative class” could disappear or at least relocate. These twentyfour countries may need to do much more to promote local creativity and culture
in the global marketplace. There needs to be support for individual artists, for
traditional cultural organisations and for the creative industries.
Another challenge regarding domestic markets is consumer behaviour – and it is
important to recognise the huge changes in consumer patterns, in terms of age,
social status and the composition of the market at large. Where many of these
twenty-four states were formerly countries people used to emigrate from, there is
now significant immigration into most of them, and these immigrants have their
own cultural needs and cultural consumption patterns. Another issue was the online literacy of the consumers – though people were becoming more and more
internet savvy, this was at the technical level; there was a question as to the level
of critical thinking of online users and whether more needed to be done, perhaps
destrukcję lokalnej produkcji, ułatwiając dostęp do tanich produktów importowanych, stwarzają także bardziej rozległy rynek umożliwiający lepszą ekspozycję
(oraz sprzedaż) towarów i usług lokalnych lub tych, które istnieją na poszczególnych rynkach niszowych. Faktem jest, że rynki wewnętrzne większości z dwudziestu czterech krajów są relatywnie niewielkie i istnieje ogromne zachwianie
równowagi pomiędzy konsumpcją towarów importowanych a produktów i usług
wytwarzanych lokalnie – na korzyść towarów importowanych (większość konsumentów wybiera importowane produkty kulturalne, co decydenci w sferze kultury
powinni wziąć pod uwagę). Jeżeli jednak nie istnieje krajowy rynek dla krajowych
produktów, a równocześnie nie ma dostępu do rynków globalnych, doprowadzi to
do upadku pokaźnej części „przemysłu kulturalnego”, a wraz z nim może zniknąć
ważna część „klasy twórczej”. Być może okaże się konieczne, aby dwadzieścia cztery
kraje biorące udział w konferencji intensywniej promowały lokalną kreatywność
oraz kulturę na rynku globalnym. Należy wspierać poszczególnych artystów, tradycyjne organizacje kulturalne, a także przemysły kultury.
Innym wyzwaniem dla rynków krajowych są zachowania konsumenckie: ważne
jest, aby uwzględnić ogromne zmiany w modelach konsumpcji, biorąc pod uwagę wiek, status społeczny oraz strukturę całego rynku. Podczas gdy w przeszłości
dwadzieścia cztery kraje były obszarem, z którego wiele osób emigrowało, obecnie stały się one celem imigracji; imigranci zaś mają własne potrzeby kulturalne
i własne wzorce konsumpcyjne. Inną kwestią jest umiejętność korzystania z Internetu przez konsumentów. Pomimo że na poziomie technicznym ludzie coraz
częściej i powszechniej korzystają z tego medium, pozostaje problem krytycznego
myślenia oraz pytanie, co jeszcze należy zrobić (na przykład przez edukację), aby
ukształtować użytkowników wyrafinowanych. Jest to związane z niebezpieczeństwem reakcji decydentów w sferze kultury oraz animatorów kultury, którą można
streścić następująco: „ci ignoranci nie oglądają/ kupują tego, co my uważamy za
wartościowe”.
W tym procesie na pewno nie zabraknie zwycięzców i przegranych; wydawało
się, że uczestnicy konferencji mieli trudności z zauważeniem wielu korzyści globalizacji, co być może jest odzwierciedleniem ich wieku i doświadczeń. Być może
entuzjazm kilku młodych i znających się na Internecie przedsiębiorczych osób
działających w kulturze mógłby zainicjować dyskusję pod nieco innym kątem. Zamiast narzekać na negatywne aspekty globalizacji, należałoby zużytkować energię
na nowe sposoby promowania korzyści, jakie może ona ze sobą nieść.
Jak już wspomniałem, podczas dyskusji wyróżniono dwa różne rodzaje „kultury”:
kulturę zglobalizowaną, wywierającą wpływ na 99% populacji na całym świecie
147
through education policy, to create more sophisticated users, Here, too, though,
there was a danger that this was a reaction from cultural policy makers and managers that was tantamount to “these ignorant users aren’t viewing / buying what we
think they should be…”
There will inevitably be winners and losers, but conference delegates seemed to
find it hard to see many benefits – though maybe this was a reflection of the overall age and background of delegates – the input of a few young and internet savvy
cultural entrepreneurs might have stimulated a different set of discussions. Perhaps, rather than raging against the negative aspects of globalisation, that passion
and energy needs to be channelled into ways of promoting the opportunities and
benefits that globalisation could bring.
It was pointed out, though, that there were two different types of “culture” being discussed – the globalised culture that affects 99% of the population on earth
(ranging from Hollywood films to the increased variety of local restaurants) to the
more traditional and contemporary arts and culture which, sociologically speaking, touches maybe 5% of the population. So perhaps the choices facing these areas
of arts and culture are either a) to lose some of the “quality” and enter the globalised world by creating something that is actually interesting to almost everybody
or b) to continue with creative experiences at the local or trans-local level but accept that these may be of interest to a much smaller marketplace.
148
However, while globalisation may currently be equated with a particular Western
life style, this may not be the case in the future. The impact of globalisation is not
only enabling Western societies to be more aware of the cultures of other civilisations and cultures, but is also offering a platform for what were minority, “world”
or “ethnic” arts and cultures to be enjoyed by more people in increasingly vocal
groupings. The dominance of existing Western cultural powerbrokers, whether
they be Walt Disney or the Louvre, may be under threat.
(poczynając od filmów hollywoodzkich, a kończąc na zwiększonej różnorodności
przydomowych restauracji), oraz bardziej tradycyjną współczesną sztukę i kulturę,
które w aspekcie socjologicznym są udziałem być może 5% społeczeństwa. Wybór,
przed którym stoją ta sztuka i ta kultura, to: a) utrata pewnej „jakości” oraz wejście
do zglobalizowanego świata przez stworzenie czegoś, co jest interesujące dla prawie wszystkich, b) kontynuacja doświadczeń kreatywnych na poziomie lokalnym
lub ponadlokalnym, przy jednoczesnej akceptacji faktu, że są one interesujące dla
niewielkiej części rynku.
Pomimo że obecnie globalizacja jest związana z określonym zachodnim stylem
życia, sytuacja ta może ulec zmianie w przyszłości. Wpływ globalizacji nie tylko
umożliwia społecznościom zachodnim poznanie kultur innych cywilizacji, ale także stwarza przestrzeń dla sztuk i kultur dawniej postrzeganych jako mniejszościowe lub etniczne i udostępnia je szerszym grupom społecznym, które coraz śmielej
zabierają głos. Obecna dominacja potentatów zachodnich w świecie kultury, takich
jak Walt Disney czy muzeum w Luwrze, może zostać zagrożona.
I n n e z ag a d n i e n i a k lu c zow e
W kwestii wydarzeń ostatnich dwudziestu lat oraz wyzwań, które mogą pojawić się
w przyszłości, uczestnicy konferencji i prelegenci określili pięć głównych problemów:
••osiągnięcie standardów właściwych dla krajów zglobalizowanych/ zachodnich
oraz integracja z nimi, przy jednoczesnej świadomości, że nie wszystkie standardy są pożądane;
••wyzwania związane z przyjęciem sprawdzonych modeli społeczności rynkowych, szczególnie w świetle obecnego kryzysu gospodarczego;
••promowanie społeczeństwa obywatelskiego jako wartości samej w sobie oraz
jako kontekstu dla efektywnie działającego sektora kultury;
Ot her Key Is s ues
••dotrzymywanie kroku zmianom w sposobie zarządzania i administrowania
sztuką i kulturą oraz w środowiskach, w których występują;;
In terms of what has happened in the last 20 years and the challenges that lie ahead,
the conference speakers and participants identified five further key issues:
••uporanie się ze sposobem, w jaki zmiany wywarły wpływ na rozumienie i postrzeganie własnej tożsamości.
••Catching up with, and integrating into, the standards of globalised / western
countries – while noting that not all of these were necessarily desirable
Zagadnienia te zostały przedstawione w poszczególnych wystąpieniach. Na początku konferencji zauważono, że transformacja, która rozpoczęła się w 1989 r., jeszcze
149
••The challenges of adopting effective models of market-driven societies, especially in the light of the current economic crisis
nie dobiegła końca i że jest prawdopodobne, iż dopiero zbliżamy się do półmetka,
dlatego należy mieć świadomość okresu przejściowego.
••Encouraging civil society in general, and as a context for a successful cultural
sector
Zwrócono również uwagę na fakt, że mamy do czynienia z transformacją w aspekcie bardziej ogólnym, tzn. odejściem od społeczności zdominowanych przez religię
w kierunku racjonalizmu, a także podziałem między ideą uniwersalnych wartości ludzkich oraz (narodowych) wartości niepodległościowych, które pojawiły się
w XIX i XX wieku. Zmiany dokonują się także w charakterze poszczególnych krajów europejskich; ich początek sięga XIX wieku, nasiliły się po pierwszej wojnie
światowej, a dziś zachodzą w dawnej Jugosławii – jest to transformacja rozmiarem
znacznie przekraczająca upadek muru berlińskiego i nie można jej pomijać w dyskusjach na temat kultury i polityki kulturalnej.
••Keeping up with changes in the way the arts and culture are managed and administered, and the context in which they operate
••Coping with the ways these changes have impacted on people’s understanding
and perception of their identity.
Specific presentations and contributions addressed these issues. It was noted at the
beginning of the conference, however, that the transformation which began in 1989
was certainly not yet finished and that it was perhaps likely that we may not even
have reached the halfway point, so we need to be aware that we are in a period of
ongoing transition.
150
It was also pointed out that there was a “bigger picture” transformation at work
here – the ongoing progression from religiously dominated societies to the age of
reason – as well as the divide between the idea of universal human values and the
(national) values of emancipation which emerged in the 19th and 20th centuries.
There are also the changes in the make-up of the present-day countries of Europe,
which began in the 19th century, exploded after World War I, and are in fact still
underway today in the former Yugoslavia – this is a much bigger transformation
than the fall of the Berlin wall, and must not be ignored in discussions about culture and cultural policy.
Catc h i ng up with, and integrating into, the
s ta n dards of glo b alise d / Wes tern c ountries
– w h i l e noting that not all of these were
n e c e ssarily d es irabl e
Many delegates were concerned by the way that culture, and the Central and East
European countries, are being integrated into the “European area”, which is actually an integration into the European Union and to EU standards, even EU terminology and ways of financing (even though many also noted that the EU’s actual
financial support for culture was limited, both financially and in terms of the types
of action supported – e.g. no specific culture funds for individual mobility). There
was interest in how countries can collaborate with their more immediate neigh-
O s i ą g n i ę c i e s ta n da r dów w ł a ś c i w yc h dl a k r a jów
zg lob a l i zowa n yc h/ zac hodn i c h or a z i n t e g r ac ja
z n i m i , p r z y j e d n o c z e s n e j ś w i a d o m o ś c i , ż e n i e
ws zys t k i e s ta n da r dy s ą p ożą da n e
Wielu delegatów okazywało zaniepokojenie sposobem, w jaki kultura i kraje „Europy Wschodniej” są integrowane z „obszarem europejskim”, co w rzeczywistości
oznacza integrację z Unią Europejską i standardami unijnymi, a nawet terminologią wspólnotową i sposobami finansowania (wiele osób zauważyło jednocześnie,
iż rzeczywiste wsparcie dla sektora kultury ze strony UE jest ograniczone w aspekcie finansowym i w zakresie wsparcia konkretnych działań, np. brak określonych
środków w kulturze na stypendia indywidualne). Wyrażono zainteresowanie sposobami współpracy między krajami sąsiadującymi oraz bezpośrednie zgłębianie
integracji, a nie przez projekty i struktury unijne.
Na konferencji poświęcono uwagę określonym przykładom zmian, transformacji
i integracji. Jednym z nich był Rumuński Instytut Kultury, instytucja publiczna
zajmująca się dyplomacją kulturalną i dyplomacją publiczną w Rumunii, która została poddana przekształceniom w roku 1989 i która wykorzystuje definicję kultury
rumuńskiej jako agresywnie kreatywnej, nowoczesnej, oryginalnej i interesującej.
Zasugerowano, że w przeciwieństwie do Rumunii, na Białorusi zabrakło „instytucjonalnej liberalizacji”. Alternatywne źródła informacji (np. Internet, gazety opozycji i dyskurs polityczny, opozycyjni politycy, publikacje książkowe przedstawiające
alternatywne wersje historii Białorusi oraz opozycyjna kultura alternatywna) nie
mają być może łatwego życia, jednak nie można zaprzeczyć ich istnieniu. Niemniej
jednak nie dokonano liberalizacji instytucjonalnej, jako że funkcje państwowe pozostały praktycznie niezmienione od czasów sowieckich. Polityka kulturalna jest
151
bours and explore integration directly with them, rather than just going through
EU projects or frameworks.
The conference looked at some specific examples of change, transformation and
integration. This included the Romanian Cultural Institute, a public institution focused on cultural diplomacy and public diplomacy in Romania, which had been
transformed since 1989 and which uses a definition of Romanian culture that is
aggressively creative, modern, original and interesting. In contrast, it was suggested
that in Belarus, there has been a lack of “institutional liberalisation”. There are in fact
alternative sources of information – internet, oppositional newspapers and political
discourse, opposition politicians, various books representing alternative versions of
Belarusian history, and oppositional alternative culture – which don’t necessarily
have an easy life but they are there. But there has not been institutional liberalisation because the state functions in more or less the same way as it did in Soviet
times. So cultural policy is still perceived by the Belarusian authorities as a kind of
ideological instrument in the service of the (pro-Russian) state ideology. However,
this has also meant that independent culture – film, theatre, literature, etc. – is now
also often focused on political issues (which can be a constraint, of course).
It was noted at one point that culture seems to have been a victim of development
rather than a beneficiary – and the main factor has been state ideology – even in
the independent sector.
152
T h e c h allenges of adopting effe ctive models of
m a r k e t-driven societies, espe cially in the light
o f t h e current e c onomi c cri si s
One delegate blamed the economists in charge of economic change, because they
had seen transformation as a linear transition from a planned to a market economy.
This made it very difficult to adopt more interactive methods of change, leading
to very weak social interaction within the process of transformation – and problems with civil society, which are explored below. Other problems included poor
implementation of potentially worthwhile developments – for example, there has
been decentralisation on the basis of the principle of subsidiarity, with the goal of
bringing services closer to people. This, it was argued, has nevertheless had a dire
effect on culture, as it has not been supported by adequate financial resources it has
been like a kind of shock therapy with a range of negative results, from deteriorating conditions in cultural centres and libraries all over Central and Eastern Europe,
through to a decline in local culture standards in some places.
w dalszym ciągu postrzegana przez władze Białorusi jako instrument ideologiczny
w służbie (prorosyjskiej) ideologii państwowej. Oznacza to także, że niezależna
kultura (film, teatr, literatura itp.) obecnie również koncentruje się na kwestiach
politycznych (co może stanowić oczywiście pewne ograniczenie).
W pewnym momencie zauważono, że kultura stała się ofiarą rozwoju, a nie jego
beneficjentem, a głównym czynnikiem była ideologia państwowa – nawet w sektorze niezależnym.
W y z wa n i a z w i ą z a n e z p r z yj ę c i e m s p r aw d zo n yc h
m o d e l i s p o ł e c z n o ś c i ry n kow yc h , s z c z e g ó l n i e
w ś w i e t l e ob e c n e g o k ry zys u g os p oda rc ze g o
Jeden z delegatów oskarżył ekonomistów odpowiedzialnych za zmiany o postrzeganie transformacji jako przejścia liniowego od gospodarki planowej do gospodarki rynkowej. To stworzyło duże trudności w przyjęciu bardziej interaktywnych
sposobów zmiany, co z kolei doprowadziło do bardzo słabej interakcji społecznej
w procesie transformacji oraz problemów w zakresie społeczeństwa obywatelskiego, które opisano poniżej. Problemy wiązały się także z niewystarczającą realizacją potencjalnie wartościowych projektów – na podstawie zasady subsydiarności
dokonano decentralizacji, mającej na celu przybliżenie usług ludziom. Obecnie
słychać jednak opinie, że proces ten miał zgubny wpływ na kulturę, jako że nie
towarzyszyły mu odpowiednie zasoby finansowe: był to rodzaj terapii szokowej
z wieloma negatywnymi skutkami, poczynając od pogarszających się warunków
w centrach kulturalnych i bibliotekach w całej Europie Środkowej i Wschodniej,
a kończąc na obniżeniu standardów kultury lokalnej na niektórych obszarach.
Delegat z Serbii zauważył, że nikt nie pytał ludzi, czy pragną ustroju kapitalistycznego; przynajmniej Serbowie nie mieli takich pragnień. Większość Serbów uważa,
że socjalizm nie trafił do Serbii wraz z Rosjanami, ale wykształcił się w wyniku ich
własnej rewolucji socjalistycznej. Jest niezwykle interesujące, że współcześni artyści jako jedyni, przynajmniej w Serbii, kontestują ideę „kapitalizmu jako jedynego
rozwiązania”. Zadają oni wiele istotnych pytań i przypominają, że istniejący stan
rzeczy powinien być nieustannie poddawany w wątpliwość.
Wyrażono zdziwienie, że debata obejmuje zakres szerszy niż tylko sektor kultury
oraz dotyczy rozwoju nowych modeli dla organizacji współczesnej gospodarki –
wydaje się, że obecny kryzys gospodarczy może oznaczać, iż nie istnieją konieczne
zasoby gospodarcze, mogące wspierać rozwój kulturalny. Dlatego rola animatorów
kultury staje się bardzo ważna i być może we współczesnym społeczeństwie nale-
153
A delegate from Serbia noted that, in fact, nobody had asked if they wanted capitalism, and at least in Serbia they didn’t want it. The majority of the Serbian people
believed that socialism didn’t actually come to Serbia with the Russians but via
their own socialist revolution. It was interesting that today artists are about the
only people, at least in Serbia, who are challenging the idea that “capitalism is the
only solution”. And they are asking many crucial questions and reminding people
that the status quo needs to be continually challenged and questioned.
Some surprise was expressed that the debate was broader than just the cultural
sector, that it is also about the development of new models for organising today’s
economy – though it seems that the current economic crisis may mean that necessary economic resources no longer exist to support cultural development. Therefore the role of cultural actors becomes important, and perhaps they need to be
seen more as social actors or social interpreters in today’s society.
Regarding culture and the current economic crisis, it was suggested that there are
two problems: firstly that the crisis will harm culture – but secondly that culture is
in crisis as well. Culture is a set of resources, and culture and heritage have development potential which is not really being used properly. On the other hand, culture is a mechanism of communication, cooperation and development. However,
to effectively use culture as a development tool, there first needs to be a reform of
the culture sector.
154
It was noted that it was nothing new for culture to be the first victim of an economic crisis. Poland was especially hard hit in respect of funds for the preservation of
cultural heritage. For Poles, the EU Structural Funds have been a major source of
money for culture. These funds can be used to focus on tourism, including heritage
and cultural preservation, and these are not just projects in big cities or regional
capitals but also investment in the regions and even in small villages.
As mentioned above, at least one delegate expressed their suspicions about integration with the rest of Europe and the EU on the basis that Western Europe is
a homogeneous identity – but is it? Maybe there should be more discussion about
European integration into Central and Eastern Europe, as Western Europe could
have things to learn from Central and Eastern Europe. Even if it is acceptable for
Central and Eastern Europe to integrate into Western Europe or the EU, on a regional level there is still work to be done – for example, it was noted that there is
still a lack of East European applications for the EU’s Culture programme.
There was some concern that the cultural sector was trying to apply a form of selective capitalism, and this just wasn’t possible. Some delegates seemed to use the
ży raczej postrzegać ich w kategoriach działaczy społecznych lub interpretatorów
społecznych.
W sprawie kultury oraz obecnego kryzysu gospodarczego zasugerowano, że istnieją dwa problemy: po pierwsze, kryzys zaszkodzi kulturze, i po drugie, kultura także przeżywa kryzys. Kultura jest zbiorem zasobów, natomiast kultura i dziedzictwo
posiadają potencjał rozwojowy, który nie jest właściwie wykorzystywany. Z drugiej
strony kultura jest mechanizmem komunikacji, współpracy i rozwoju. Aby jednak
efektywnie wykorzystywać kulturę jako narzędzie rozwoju, przede wszystkim należy przeprowadzić reformę w jej sektorze.
Delegaci zauważyli, że fakt, iż kultura stała się pierwszą ofiarą kryzysu gospodarczego, nie jest żadną nowością. Polska została dotkliwie dotknięta w kwestii funduszy przeznaczonych na ochronę dziedzictwa kulturowego. Unijne fundusze strukturalne odgrywały w Polsce dużą rolę. Mogą one trafiać do sektora turystyki, gdzie
przeznacza się je na zachowanie dziedzictwa. Inwestycje te nie są wyłącznie realizowane w dużych miastach lub stolicach regionów, ale także w poszczególnych
regionach, a nawet niewielkich miejscowościach.
Jak wspomniałem, przynajmniej jeden delegat wyraził wątpliwości dotyczące integracji z resztą Europy oraz Unią Europejską, oparte na przekonaniu, że Europa
Zachodnia ma jednolitą tożsamość – jednak czy twierdzenie to jest prawdą? Być
może należałoby podyskutować na temat integracji europejskiej z Europą Środkową i Wschodnią, bowiem Europa Zachodnia może się wiele nauczyć od niej. Nawet
jeżeli Europa Środkowa i Wschodnia wyraża zgodę na integrację z Zachodnią lub
UE, na poziomie lokalnym pozostało jeszcze wiele do zrobienia: na przykład zauważono, że w dalszym ciągu zbyt mało jest środkowo- i wschodnioeuropejskich
projektów zgłaszanych do programu wspólnotowego Kultura.
Wyrażono obawy, że sektor kultury może próbować przybierać formę selektywnego kapitalizmu i że nie byłoby to niemożliwe. Wydawało się, że niektórzy delegaci
używali słów konsument i konsumeryzm w znaczeniu pejoratywnym, sugerując, iż
takich postaw należy unikać, oraz że społeczeństwo konsumenckie zawsze dyktuje
niższy wspólny mianownik. Inni natomiast uczestnicy uważali konsumentów za
rozwiązanie problemów w kontekście zwiększonego dostępu, znalezienia nowych
odbiorców, itp. Pomimo iż rozmawiano o sile i potencjale społeczeństwa obywatelskiego oraz o roli organizacji pozarządowych, kilkanaście przykładów rosyjskich
(wymienionych poniżej w części „zarządzanie”) koncentrowało się na potencjale
kapitalizmu i wolnej przedsiębiorczości, gdzie jednostki mogą działać same, realizując projekty unikalne i innowacyjne. Podano także kilka przykładów, jak trady-
155
words “consumers” and “consumerism” as pejorative terms, implying this was to
be avoided, and that the consumer society always dictates the lowest common denominator. On the other hand, others talked about consumers as a solution to their
problems in terms of increasing access, finding new audiences, etc. Although there
was talk of the strengths and potential of the civil society and the role of NGOs,
several of the Russian examples (mentioned below under the “management” section) were actually focused on the potential of capitalism and free enterprise where
individuals could just “get out there and do it”, do something unique and innovative and make this work – including the ways in which traditional, public, high-art
institutions are breaking through the barriers – e.g. of trade union restrictions on
opening hours.
cyjne publiczne instytucje sztuki wysokiej łamią różnorakie bariery, np. ograniczenia ze strony związków zawodowych dotyczące godzin otwarcia.
One wonders if sometimes it is too easy for those in the cultural sector to focus on
the civil society and the way the civil society is being encouraging and supportive.
But the cultural sector also needs to be seen as a key strength within a capitalist
and consumer society, and there is much to be done here – one challenge being to
persuade the EU that the Lisbon Agenda’s focus on creating a competitive knowledge-based economy should fully and pro-actively embrace the creative industries
and the arts and culture sectors.
P rom owa n i e s p oł e c ze ń s t wa oby wat e l s k i e g o ja ko
wa r to ś c i sa m e j w s obi e o r a z ja ko ko n t e k s t u d l a
e f e k t y w n i e dzi a ł a j ąc e g o s e k tor a k u lt u ry
E n c o u rag ing civil s ociet y i n ge n e r al, and as
a c o n t ext for a s ucces sful cultural se ctor
156
There were several people particularly concerned about the issue of civil society
and culture. Part of the context here is that economic developments have also been
“molecular” – great for the individual, with the result that the majority of citizens
are doing very well, materially and perhaps also culturally. But everything regarding collective actions was much weaker, is not developing, or is not well established.
Social capital is losing its power, and what has been emphasised is ownership rather
than stakeholding. Therefore the social dimension of development is very weak.
It was noted that there is a history of civil society in 19th-century Central Europe,
which meant the mobilisation of society to create institutions to fight the various
imperial ambitions of the surrounding powers. While we remember these empires
their buildings, including museums and theatres, it is worth noting that it was
civil society who collected the money and made these organisations work. And
throughout the Europe of the socialist period, for example in Poland, cultural civil
society continued to exist as small islands of rebellion in the form of, for example,
literary circles.
Być może należy zastanowić się, czy osobom z sektora kultury nie przychodzi zbyt
łatwo koncentrowanie uwagi na społeczeństwie obywatelskim i jego wspierającej
roli. Sektor kultury także powinien być postrzegany jako główny walor społeczeństwa kapitalistycznego i konsumenckiego, i pod tym względem wiele jeszcze zostało do zrobienia – jednym wyzwaniem jest przekonanie UE, że uwaga Agendy
Lizbońskiej, skupiona na tworzeniu konkurencyjnej wiedzy opartej na gospodarce,
powinna całkowicie i aktywnie objąć przemysły kreatywne, a także sektor kultury
i sztuki.
Kilkoro uczestników było szczególnie zaniepokojonych kwestiami społeczeństwa
obywatelskiego i kultury. Częścią tych zagadnień jest fakt, że osiągnięcia ekonomiczne miały i mają charakter „molekularny”, dobry dla poszczególnych osób
oraz skutkujący tym, że większość obywateli radzi sobie zarówno materialnie, jak
i (prawdopodobnie) kulturalnie. Wszystkie działania kolektywne są jednak zbyt
słabe, nie rozwijają się i nie zostały odpowiednio ugruntowane. Społeczny kapitał
traci swoją siłę, a wartość, która jest promowana, to własność, a nie udział. Dlatego
też wymiar społeczny jest bardzo słaby.
Jak zauważono, dziewiętnastowieczna Europa Środkowa może poszczycić się historią społeczeństwa obywatelskiego; w tamtym okresie idea ta oznaczała mobilizację społeczeństwa w tworzeniu instytucji zwalczających ambicje imperialne
krajów sąsiednich. Pamięć o tych imperiach przetrwała w budowlach, muzeach,
teatrach. Warto jednak zauważyć, że to społeczeństwo obywatelskie gromadziło
fundusze i sprawiało, że wspomniane wyżej instytucje funkcjonowały. We wszystkich krajach realnego socjalizmu w Europie, w tym także w Polsce, kulturalne społeczeństwo obywatelskie istniało w formie małych wysepek buntu, przybierających
formę np. kółek literackich.
Kultura odgrywała więc ważną rolę w tamtych czasach, kiedy jednak zaistniały
nowe systemy, zapomniano o wszystkim, co było wcześniej. Częściowo stało się
tak dlatego, że nie istniała żadna faktyczna struktura organizacji pozarządowych
lub organizacji trzeciego sektora – ich utworzenie wymaga czasu. W latach 90.
współpraca w sektorze kultury cechowała się solidarnością – wiele instytucji kul-
157
So culture played an important role in these times – but when the new systems
arrived, people seemed to have forgotten everything that had gone before. This
was partly due to the lack of infrastructure of NGOs or third-sector organisations,
which takes time. In the 1990s there was solidarity in cultural cooperation through
many of the cultural institutions who were active in promoting such cooperation,
by giving grants to artists and professionals to travel and meet one another in different countries. One of the most important was the Soros Foundation, but many
of these foundations and institutes have now shifted their responsibilities away
from promoting cultural cooperation, and this has created difficulties for governments’ cultural policies. Municipal councils have changed less – they are still heavily investing in cultural institutions and much less in civil society players.
There was also the danger of losing some of the few positive things inherited from
the previous regimes – like the law which used to exist to enshrine permanent and
temporary working artists’ communities. This applied in Serbia in the 1970s but
was abolished in the 1990s simply because it was felt that as it didn’t exist anywhere
else in Europe, it must be wrong or bad.
There was also the question of whether public financing of NGOs might mean them
losing their independence and autonomy. Perhaps this is where there is a place for
social entrepreneurship in cultural activity. While social entrepreneurship is usually discussed with regard to social policy, perhaps cultural policy is another domain
where social entrepreneurship and social enterprises would be a positive solution.
158
K e e p i ng up with ch anges i n the way the ar t s and
c u lt u re are managed and adminis tered, and the
c o n t e xt in which t hey op e rate
There was a view that the transformation of the culture sector is largely the result of
neo-liberalism in general policy making – economic and social policy and change
is used to justify or inspire cultural policy. Perhaps the resulting entrepreneurial
cultural policy everywhere in Western and Central and Eastern Europe should
be replaced with a cultural policy that develops and enables the transformational
power of culture – i.e. the potential to reflect, to challenge the mainstream, to inspire, to enrich the human dimension of our society to increase our quality of life,
to cultivate a consumer society, etc. Arts and culture have a role to play in postliberal change, perhaps in a transnational public space that would reflect a European way of life and European values and which could perhaps stand against, or
at least alongside, the global market values that now exist. Instead of a kind of pax
americana, maybe we should be aiming for a pax europea?
turalnych aktywnie ją promowało, udzielając dotacji artystom i osobom zawodowo
związanym z kulturą na wyjazdy i spotkania zagraniczne. Jedną z najważniejszych
była Fundacja Sorosa. Obecnie wiele z tych fundacji i instytucji zrezygnowało
z promowania współpracy kulturalnej, co stworzyło problemy dla polityki kulturalnej opracowywanej przez rządy. Samorządy miast nie zmieniły się aż tak bardzo
– w dalszym ciągu inwestuje się znaczne środki w instytucje kulturalne, a o wiele
mniej w organizacje społeczeństwa obywatelskiego.
Ponadto istnieje niebezpieczeństwo utraty niektórych pozytywnych aspektów
z poprzednich reżimów – na przykład prawa chroniącego stałe i tymczasowe
wspólnoty artystów. Prawo takie obowiązywało w Serbii w latach 70., zostało zniesione w 90., gdyż stwierdzono, że skoro nie ma ono odpowiednika nigdzie w Europie, musi być złe lub niepotrzebne.
Pojawia się także pytanie, czy publiczne finansowanie organizacji pozarządowych
nie doprowadzi do utraty ich niezależności. Być może tutaj właśnie znajdzie się
miejsce dla społecznej przedsiębiorczości w działalności kulturalnej. Podczas gdy
o przedsiębiorczości społecznej dyskutuje się w odniesieniu do polityki społecznej, polityka kulturalna jest może domeną, dla której przedsiębiorczość społeczna
i przedsięwzięcia społeczne byłyby pozytywnym rozwiązaniem.
Dot r z y m y wa n i e k ro k u z m i a n o m w s p o s ob i e
z a r z ą d z a n i a i a d m i n i s t rowa n i a s z t u k ą i k u lt u r ą
or a z w ś rodow i s k ac h, w k tóryc h w ys t ę p u j ą
Wyrażono pogląd, że transformacja w sektorze kultury jest w znacznej mierze wynikiem neoliberalizmu w ogólnym kształtowaniu polityki: polityka gospodarcza
i społeczna oraz zmiany są wykorzystywane do uzasadniania lub inspirowania polityki kulturalnej. Być może wynikająca z tego podejścia przedsiębiorcza polityka
kulturalna w Europie Środkowej i Wschodniej oraz Zachodniej powinna zostać
zastąpiona polityką kulturalną, która rozwija i uaktywnia siłę transformacyjną kultury, np. jej potencjał do odzwierciedlania i kontestowania nurtu dominującego,
do wzbogacania wymiaru ludzkiego naszej społeczności w celu podwyższenia jakości życia, wspierania społeczeństwa konsumenckiego, itp. Sztuka i kultura mają
do odegrania rolę w rzeczywistości postliberalnej zmiany, na przykład w międzynarodowej przestrzeni publicznej, która odzwierciedlałaby europejski sposób życia
i europejskie wartości oraz którą można by przeciwstawić lub ustawić równolegle
do istniejących obecnie wartości rynku globalnego. Być może zamiast dążyć do
pax americana powinniśmy dążyć do pax europea?
159
In respect of the general issues rather than specific examples, it was suggested that
it was a paradox that transformation in the field of culture in many East European
countries was not a result of internal culture reforms, but was driven by external
forces – in other words, the sectors which helped inspire these historic changes
in the 1980s in their own countries and across Central and Eastern Europe have
found that real democratic change in organisation and management has then come
from outside, and that internally-driven change has been limited to being a sideeffect of reforms in public financing, local self-government, tax reform, privatisation and so on.
One metaphor used was that of the zoo: it could be argued that, in the late communist times, cultural life in East European countries was a beautiful, big, interesting zoo, and the hundreds of various animals lived comfortably within its gates.
During and after the changes, though, wild animals from outside broke down the
beautiful fences of the zoo and it became a jungle. There are pressure groups who
seek to have that wonderful zoo rebuilt so they can go back to the zoo and live
there comfortably, and have a great life. However, governments cannot rebuild or
maintain or invent or design such a zoo – but maybe instead they should create
more safari parks where there is clean water and medical care for every animal,
but where some of the basic laws of the jungle remain, given that there will never
be enough resources for every animal, and there will have to be some fighting
amongst them.
160
It was noted, though, that even a safari park is not a level playing field, and questions need to be asked such as how a mouse can grow into a lion, and how the
smaller and weaker animals can be helped to survive so the safari park does not
end up with only lions. The cultural sector has a role to play in helping people come
together to defend the values they believe in to create the best world to live in.
Another analogy was the situation in Florence 500 years ago, where just a few hundred people could enjoy the Renaissance way of life, with art and books and opportunities to sponsor great paintings. It was suggested that the consumer society
that emerged in the post-totalitarian countries is a sort of parody of the Renaissance – perhaps a “proletariat” renaissance. Millions of people aspire to living like
the aristocracy in Florence and while these desires and expectations are reflected
in advertisements for fragrances, mobile phones, etc., this is not reality.
Another challenge is the “threat to advantage” in some East European countries.
There is cultural overproduction in these countries because in the latter stages of
the totalitarian dictatorship some of them enjoyed relative freedom and the state
not only produced many, many artists but also promised them a lifelong career as
W odniesieniu do zagadnień ogólnych zasugerowano, iż paradoksalnie transformacja w dziedzinie kultury w wielu krajach „Europy Wschodniej” nie była wynikiem
wewnętrznych reform, ale napędzały ją siły zewnętrzne. Innymi słowy, sektory,
które pomogły w zainicjowaniu tych historycznych zmian w latach 80. we własnych krajach oraz w całej „Europie Wschodniej”, odkryły, że prawdziwa zmiana
demokratyczna w organizacji i zarządzaniu musi przyjść z zewnątrz i że wewnętrznie zainicjowane zmiany są ograniczone do efektu ubocznego reform w finansach
publicznych, samorządach lokalnych, reformie podatkowej, prywatyzacji, itd.
Jedna z metafor wykorzystuje pojęcie ogrodu zoologicznego: można dowodzić,
że w czasach późnego komunizmu życie kulturalne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej było pięknym, dużym i interesującym zoo, w którym żyły setki
różnych zwierząt. Po okresie zmian dzikie zwierzęta z zewnątrz zniszczyły piękne
ogrodzenia i zoo przemieniło się w dżunglę. Istnieją grupy nacisku, które pragną
odbudować to fantastyczne zoo, aby do niego powrócić i pędzić tam wygodne
życie. Rząd nie jest w stanie odbudować, utrzymać, stworzyć ani zaprojektować
takiego zoo – być może należałoby utworzyć parki safari, gdzie jest czysta woda
i opieka dla każdego zwierzęcia, gdzie jednak obowiązują prawa dżungli. Pamiętać
też trzeba, że nigdy nie będzie zasobów wystarczających dla wszystkich zwierząt
i że zawsze będą istniały spory między nimi.
Zauważono, że park safari nie jest placem zabaw i że należy zastanowić się nad potencjalnymi problemami: na przykład nad tym, że mysz może przeobrazić się w lwa,
oraz jak pomóc słabszym zwierzętom, aby mogły przeżyć i aby park safari nie był tylko parkiem dla lwów. Sektor kultury odgrywa ważną rolę pomagając ludziom łączyć
siły w celu ochrony wartości, które wyznają, i tworzyć lepsze miejsce do życia.
Pewną analogią jest sytuacja we Florencji pięćset lat temu, gdzie kilkaset osób mogło cieszyć się nowym stylem życia, sztuką, książkami oraz możliwością fundowania
wspaniałych obrazów. Zasugerowano, że społeczeństwo konsumenckie, które wykształciło się w krajach posttotalitarnych, jest rodzajem parodii renesansu – można
go nazwać renesansem „proletariackim”. Miliony pragną żyć tak jak arystokracja
we Florencji, a te pragnienia i oczekiwania zostały odzwierciedlone w reklamach
perfum, telefonów komórkowych, itp., które jednak nie są rzeczywistością.
Kolejnym wyzwaniem jest „zagrożenie dla korzyści” w niektórych krajach Europy
Środkowej i Wschodniej. Istnieje w nich nadprodukcja w dziedzinie kultury, bo
późny okres totalitaryzmu charakteryzował się względną swobodą i państwo nie
tylko produkowało wielu artystów, ale także obiecywało im dożywotnie kariery. Po
zmianie systemu w latach 1989–1990 większość artystów zdała sobie sprawę, że ich
okłamano; wielu musiało szukać pracy i stało się artystami weekendowymi – co
161
artists. When the regimes changed in 1989-1990, most of these artists realised that
they had been fed a lie, and many of them had to find a job, and become weekend
artists – a common experience in the West. So there is cultural over-production,
especially as newer and newer generations of artists arrive on the scene. These
artists can’t sell their work in their own countries because the populations are too
small or people are too poor to buy it, so they try to sell it abroad.
Research into mobility traffic indicates this is still very much one-way traffic – Central and East European artists are going to work in Western countries. But there is
no infrastructure nor places to go and work that exist in other parts of the world.
A lot more cooperation is needed – not integration but cooperation among professionals – not only policymakers but professional people, better students, teachers,
artists, etc., and more solidarity in Europe is still needed. But nevertheless the fall
of communism provided a space for networking that didn’t exist during the communist period when the doors were closed.
162
There was a whole set of interesting examples from Russia which showed a range
of responses to the post-1989 world – museums still run in the old way where
visitor numbers didn’t really matter, and who couldn’t cope with their unexpected
success in attracting new visitors; successful museums initiated by entrepreneurial
individuals which, when handed over to the regional authorities, collapsed because
of the inefficient bureaucracies still in place; the occasional imaginative bureaucrats who had managed to turn their museums into living centres by embracing
working with others and new types of collections (e.g. of Lenin memorabilia); innovative arts and business partnerships (in the new international airport terminal
in Yekaterinburg); and occasional large-scale initiatives which had brought community cohesion, intercultural dialogue, innovative thinking, new use of space, reinterpretation of the past, cross-sector collaboration, and arts and business partnerships (the Volga Cultural Capital Programme).
It was noted that there needed to be still more consideration given to the cultural
industries, and to ways of building bridges between the commercial and subsidised
sectors to enable more effective structures and management – for example, ways of
creating public-private partnerships.
Individual cultural organisations have been forced to be highly management focused and it was suggested that management has become a kind of a “super discipline” that is above all other disciplines and professions – so state intervention has
simply been replaced by a “market dictatorship”. We live in an audit society where
audit is a principle of social organisation and culture, and cultural operators are
jest częstym przypadkiem w Europie Zachodniej. Nadprodukcja kultury istnieje
również dlatego, że nowe pokolenia artystów wchodzą w życie. Nie są oni w stanie
sprzedać swoich prac we własnym kraju, ponieważ popyt jest zbyt mały albo ludzie
zbyt biedni, tak więc próbują swoich sił za granicą.
Badania ruchu mobilności wskazują, że jest to ruch w dużym stopniu jednokierunkowy – artyści z „Europy Wschodniej” wyjeżdżają pracować w krajach zachodnich. „Europa Wschodnia” nie ma takiej infrastruktury i miejsc do pracy, jakie istnieją w innych
regionach świata. Potrzebna jest szersza współpraca (nie integracja, ale współpraca)
– pomiędzy zawodowcami, nie tylko decydentami politycznymi, ale osobami zawodowo związanymi z kulturą, studentami, nauczycielami, artystami, itp. – oraz większa
solidarność w Europie. Mimo wszystko jednak upadek komunizmu otworzył przestrzeń do kontaktów, która nie mogła zaistnieć przy zamkniętych drzwiach.
Na konferencji przedstawiono kilka interesujących przykładów z Rosji, które pokazują różne reakcje na świat po roku 1989: muzea, które działają w przestarzały sposób i gdzie liczba odwiedzających nie ma znaczenia, oraz te, które nie były w stanie
poradzić sobie z nieoczekiwanym sukcesem w przyciąganiu nowych odwiedzających; świetnie prosperujące muzea założone przez przedsiębiorcze jednostki, które to muzea po przekazaniu władzom lokalnym upadły z powodu nieefektywnej
biurokracji; obdarzonych wyobraźnią biurokratów, którym udało się przekształcić
muzea w żyjące własnym życiem centra poprzez podjęcie współpracy z innymi
instytucjami oraz stworzenie nowych kolekcji (np. pamiątki związane z Leninem);
innowacyjne przykłady partnerstwa sztuki i biznesu (w nowym terminalu międzynarodowego lotniska w Jekaterynburgu); oraz sporadyczne inicjatywy na dużą
skalę, których wynikiem jest spójność społeczna, dialog międzykulturowy, innowacyjne myślenie, nowe wykorzystanie przestrzeni, ponowna interpretacja przeszłości, współpraca międzysektorowa, partnerstwo sztuki i biznesu (np. program
Wołżańska Stolica Kultury).
Zauważono, że należy poświęcić jeszcze więcej uwagi przemysłom kreatywnym
oraz sposobom budowania mostów pomiędzy sektorami komercyjnymi i dotowanymi w celu stworzenia efektywnych struktur i zarządzania, na przykład poprzez
ustanawianie partnerstwa publiczno-prywatnego.
Poszczególne organizacje kulturalne zostały zmuszone do koncentracji na zarządzaniu. Zasugerowano, że zarządzanie stało się rodzajem „superdyscypliny”, która stoi
ponad wszystkimi innymi dyscyplinami i zawodami – nadzór państwowy został
po prostu zastąpiony „dyktaturą rynkową”.
Żyjemy w społeczeństwie nadzoru, gdzie nadzór jest zasadą organizacji społecznej
i kultury, animatorzy kultury zaś często padają ofiarą rytuałów weryfikacji i tyranii
163
164
often the victims of the rituals of verification and the tyranny of auditing. Bureaucratisation and intensification of financial control produce a mass of data but very
often without the capacity to interpret these figures and analyse their meaning. So
the “procedures” of culture can easily be very anti-cultural and unproductive.
nadzoru. Biurokratyzacja oraz intensyfikacja kontroli finansowej produkuje masę
danych, jednak często nie ma możliwości interpretowania tych liczb i analizowania ich znaczenia. Jak widać, „procedury” tego sektora bardzo łatwo mogą stać się
antykulturalne i nieproduktywne.
One option might be to open the sector up to the civil and private sectors. Libraries, opera houses and museums could be treated more as working places in which
different stakeholders take part in a process of change and creation. These stakeholders include managers, employees, participants, customers, artists, educators,
and scientists. Through this, a process of social interaction linked to institutional
change could be created, and perhaps this would enable culture to become an inherent component of development policy.
Potencjalnym rozwiązaniem jest może większe otwarcie kultury na sektory obywatelskie i prywatne. Biblioteki, opery i muzea można traktować jako miejsca pracy,
w których różne zainteresowane strony biorą udział w procesie zmian i tworzenia.
Te zainteresowane strony to menedżerowie, pracownicy, uczestnicy, klienci, artyści,
nauczyciele i naukowcy. Jest to droga do stworzenia procesu interakcji społecznej,
powiązanego ze zmianami instytucjonalnymi. Być może kultura mogłaby stać się
nieodłącznym komponentem polityki rozwoju.
C o p i n g wit h t he ways the se change s have
i m pac ted on pe ople’s unders tanding and
p e rc e p tion of t heir id enti t y
U p or a n i e s i ę ze s p os ob e m , w ja k i zm i a n y
w y wa r ły w p ły w n a z roz u m i e n i e i p o s t r z e g a n i e
w ł a s n e j tożsa m oś c i
A survey in 2004 in Belarus revealed that only about 45% of Belarusians felt themselves completely or considerably European – more than 50% felt part of some
other identity, and many of these would admit this to be unity with Russia – and
that to be more European would mean giving up the pro-Russian part of their Belarusian identity. An ideological barricade has emerged in Belarus – where cultural
nationalism is predominant – for example, in the aggressive promotion of their
language. To some degree, this view was reflected in most, if not all, of the twentyfour countries.
Badanie przeprowadzone w 2004 roku na Białorusi ujawniło, że jedynie ok. 45% Białorusinów uważa się za Europejczyków (całkowicie lub w znacznym stopniu); ponad
50% poczuwa się do innej tożsamości. Wielu przyznało, że uważa się za Rosjan, oraz
twierdziło, że poczucie europejskości oznacza wyrzeczenie się rosyjskiego elementu
tożsamości białoruskiej. Na Białorusi powstała barykada ideologiczna z dominującym nacjonalizmem kulturowym, widocznym na przykład w agresywnej promocji
języka. Do pewnego stopnia pogląd ten został odzwierciedlony w większości, o ile
nie we wszystkich dwudziestu czterech krajach biorących udział w konferencji.
There was particular interest in the effect of the transformation on young people –
the people who perhaps have no actual experience of the previous situation as their
lives are completely post-1989. It was suggested that there were two key attitudes
amongst these young people: firstly, they are cynical about structures because they
see a lot of older people getting in the way, controlling, restricting, limiting things,
being corrupt or self-serving, grabbing money, power, or influence. Second, however, in terms of their perception of culture, they seem quite relaxed about what
they can get hold of and what they can access – and this is not just about the internet. They now see society simply as it is now, and not in comparison to the past
in either the East or the West. This suggests that new attitudes to identity may start
to emerge, based on shared cultural values acquired through personal experience
rather than from a historical precedent or via the various schemes and initiatives
of well meaning pan-national bodies and agencies.
Szczególnie interesujący jest wpływ transformacji na młodych ludzi, którzy nie
mają konkretnych doświadczeń związanych z poprzednią rzeczywistością, bo ich
życie toczyło się głównie po roku 1989. Zauważono, że to pokolenie wykazuje dwie
dominujące postawy: po pierwsze, cyniczne podejście do struktur, bo widzi wiele
starszych osób, które ingerują, kontrolują, ograniczają, są chciwe i skorumpowane,
dbają o własne interesy, dążą do uzyskania wpływów. Z drugiej strony jednak jeżeli
chodzi o postrzeganie kultury, młodzi ludzie wykazują większy spokój wobec własnych możliwości: tego, co mogą uzyskać i do czego mają dostęp – i nie mówimy tu
wyłącznie o Internecie. Widzą społeczeństwo realnie, a nie przez pryzmat przeszłości, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. To sugeruje, że może pojawić się
nowe rozumienie tożsamości, bazujące na wspólnych wartościach kulturalnych,
wypracowanych przez doświadczenia osobiste, a nie historyczny precedens lub
różne systemy i inicjatywy międzynarodowych organizacji i agencji.
165
There is, of course, a difference between young people as consumers or as artists.
Though perhaps the new generation of the last twenty years has been successful
and has become more international, this has not happened specifically because of
cultural policy but rather has been inspired by cultural policy – because cultural
policy in many Central and East European countries is actually social policy in
the cultural field rather than a policy with specific cultural ambitions. New culture
policies would need new financial injections to really transform the public sector and provide stable conditions for development. Another key issue is the slow
growth of a body of East European philanthropists and donors who give support
to NGOs. These NGOs now find it difficult to secure either local or international
funds and may be seen as outsiders in their own countries. So perhaps the most
productive NGOs need further support so they can be seen as normal “insiders” in
their own countries.
The C ouncil of Euro pe
The key role of the Council of Europe was stressed, as this organisation looks at
Europe in its broader sense, beyond the European Union borders. This is particularly important when talking about culture and a common European cultural area
which should not be limited by the political realities of today or twenty years ago
or twenty years from now.
166
There is an extraordinary history of cooperation, joint reflection, mutual learning, and exchange of ideas that has been stimulated by the Council of Europe. The
Council of Europe’s commitment to culture meant that when change started happening after 1989, it already had the tools to cooperate with these countries, to open
the doors, to set the standards, to exchange ideas. One of the key programmes of
the Council was the Cultural Policy Review. It wasn’t one simple and single model
for all countries but it addressed the key issues – the governance of culture, civil
society, the way institutions are run, the way cultural education is organised and
how people participate in culture. Integration began to be addressed through these
reviews – by setting standards for institutions, standards for systems of governance,
for decentralisation, for regional policies, cities, institutional policies, educational
policies, so it was not a process of integration as such but a process of cooperation
and learning from one another.
Concerning European networks, these have been extremely important in the past
as the basis for co-operation and the sharing of information and knowledge. The
Oczywiście istnieje różnica między młodymi ludźmi konsumentami a artystami.
Pomimo, że nowe pokolenie ostatnich dwudziestu lat osiągnęło sukcesy i stało się
bardziej międzynarodowe, nie jest to wynikiem polityki kulturalnej. Można powiedzieć, że była inspiracją, ponieważ w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej
jest ona w rzeczywistości polityką społeczną w dziedzinie kultury, a nie polityką
z określonymi ambicjami kulturalnymi. Nowe polityki kulturalne potrzebują nowych zastrzyków gotówki, aby naprawdę przekształcić sektor publiczny i stworzyć
stabilne warunki do rozwoju. Osobnym ważnym problemem jest niedostateczne
zaangażowanie wschodnioeuropejskich filantropów i darczyńców wspierających
organizacje pozarządowe. Organizacje pozarządowe mają trudności w zapewnieniu sobie funduszy lokalnych lub międzynarodowych i mogą być postrzegane jako
„outsiderzy” we własnych krajach. Dlatego też najbardziej produktywne organizacje pozarządowe potrzebują dalszego wsparcia, aby społeczeństwo postrzegało je
jako podmiot rodzimy.
R a da E u ropy
Na konferencji podkreślono kluczową rolę Rady Europy, która postrzega Europę
w szerszym kontekście, wykraczającym poza granice Unii Europejskiej. Jest to ważna
perspektywa podczas dyskutowania o kulturze i o wspólnym obszarze kultury europejskiej, który nie powinien być ograniczony do dzisiejszej rzeczywistości politycznej, ani też rzeczywistości dwudziestu lat wstecz czy dwudziestu lat w przyszłość.
Istnieje wyjątkowa historia współpracy, wspólnej refleksji i uczenia się, a także wymiany informacji, którą stymuluje Rada Europy. Zaangażowanie Rady w kulturę
oznaczało, że gdy po roku 1989 nastąpiły zmiany, miała ona już wypracowane narzędzia do współpracy w tymi krajami, otwierania drzwi, ustanawiania standardów
oraz wymiany pomysłów. Jednym z głównych jej programów jest Cultural Policy
Review. Nie ma tu jednego prostego modelu obejmującego wszystkie państwa; program obejmuje szeroki wachlarz najważniejszych zagadnień: zarządzanie kulturą,
społeczeństwo obywatelskie, działanie instytucji, organizacja edukacji kulturalnej,
udział społeczeństwa w kulturze. Integracją zajęto się przez pryzmat tych zagadnień, ustanawiając standardy dla instytucji, standardy dla systemów zarządzania,
dla decentralizacji, dla polityk regionalnych, miejskich, polityk instytucjonalnych,
polityk edukacyjnych, tak, że nie był to jedynie proces integracji, ale proces współpracy i wspólnej nauki.
Jeżeli chodzi o sieci europejskie, to odgrywały one niezwykle ważną rolę w przeszłości jako fundament dla współpracy oraz wymiany informacji i wiedzy. Polity-
167
Council of Europe has had a policy to help them get started and to give them support for 2,3 or even 7 years. It is also true that many network functions, especially
regarding information provision, are now much more easily and directly accessible
and available, especially via the new range of inline mechanisms and tools. It might
be quite interesting to evaluate how many of these earlier networks still exist, and
what they currently do and achieve, and to see whether the Council of Europe
might have a new role in supporting some of the functions of these networks, but
in different ways. It is also interesting that, though there are around forty-nine
countries represented on the Cultural Committee of the Council, there have been
few requests in the last two or three years from the countries in transition regarding networks.
One contributor had three specific proposals for the Council of Europe:
••establish a mobile cultural academy, a sort of internet circle of good practice
••initiate more mapping projects, perhaps by asking cultural professionals from
Western Europe to spend 1% of their professional time working for free for
emerging countries, especially those member states of the Council of Europe
that are not yet members of the European Union
••establish an annual cultural prize – and if there is no money for such a prize,
they should give “prestige” and perhaps highlight twelve outstanding films, books
or theatre productions from across Council of Europe member countries.
168
It was also suggested that possibly the Council of Europe should have a totally different role. While it was important in the 1990s that the Council of Europe set up
processes to inform the political elites about evaluation, transparency, etc., maybe
these days the Council of Europe - and particularly CultureWatchEurope - could
evolve into a platform bringing together civil society actors, independent thinkers
and governments to develop something which would positively reflect national
variances, and which would be a good balance to the neo-liberalistic, managerial
idea of culture as solely or mainly (or merely) an economic contributor to the development and regeneration process.
ka Rady Europy miała na celu pomoc sieciom w rozpoczynaniu działalności oraz
udzielania im wsparcia przez okres dwóch, trzech lub nawet siedmiu lat. Należy
pamiętać o tym, że wiele funkcji sieci, w szczególności związanych z udzielaniem
informacji, jest obecnie łatwo i bezpośrednio dostępnych na przykład przez Internet. Interesujące mogłoby się okazać badanie, ile z tych dawnych sieci jeszcze
istnieje, jak obecnie działa i co osiąga, oraz czy Rada Europy mogłaby grać nową
rolę, wspierając na różne sposoby niektóre ich funkcje. Daje do myślenia fakt, iż
pomimo że Komitet Kultury RE obejmuje reprezentantów czterdziestu dziewięciu
krajów, w okresie ostatnich dwóch, trzech lat nie pojawiło się wiele wniosków krajów w okresie przejściowym dotyczące sieci.
Jeden z uczestników konferencji przedstawił trzy konkretne propozycje dla Rady
Europy:
••założenie mobilnej akademii kultury, stanowiącej internetowy zbiór dobrych
praktyk;
••inicjacja większej ilości projektów „mapujących”: na przykład zwrócenie się
do osób zawodowo związanych z kulturą w Europie Zachodniej o spędzenie 1%
czasu zawodowego na pracy w krajach rozwijających się, szczególnie w tych
krajach Rady Europy, które nie są jeszcze członkami Unii Europejskiej;
••ustanowienie dorocznej nagrody kulturalnej – jeżeli nie ma funduszy na taką
nagrodę, powinna ona mieć znaczenie prestiżowe oraz być przyznawana dwunastu filmom, publikacjom książkowym, produkcjom teatralnym w krajach
członkowskich Rady Europy.
Zasugerowano też, by być może Rada Europy grała obecnie zupełnie inną rolę.
Podczas gdy w latach 90. Rada ustalała procesy tak, aby elity polityczne mogły zdobyć informacje na temat oceny, przejrzystości itp., w dzisiejszych czasach mogłaby
być platformą łączącą działaczy ze społeczeństwa obywatelskiego i niezależnych
myślicieli, umożliwiając im wypracowanie pomysłów dla określonych państw oraz
równoważenie neoliberalistycznego, zarządczego poglądu na kulturę jako czynnika ekonomicznego w centrum procesu rozwoju – który faktycznie wydaje się
oznaczać wyłącznie gospodarcze procesy rozwojowe.
169
170
171
172
c o nf e re nce pa r t ic ipa nt s
b i o graph ical not es
u czes tn i cy ko n f er en c ji
n ot y b i o g r a f i czn e
S e r han A da , PhD, head of the Cultural Management (BA & MA) Programme at İstanbul
Bilgi University and a member of the Executive Board of Santralistanbul, an international centre for the arts and culture. Ada has a weekly column on culture in the Turkish daily Radikal.
His publications include: “For a New Cultural Policy” in An Introduction to Cultural Policies in
Turkey, 2009; Emerging Cultural Continent: Actors and Networks (co-editor), 2008; The Question
of Hatay (in Turkish-French Relations, 1918-1939), 2005; and İlan-ı Şiir (poems), 1995. He is also
a founding member of AICA Turkey (Association Internationale des Critiques d’Art), vicechairman of Anadolu Kültür A.Ş. (an independent cultural network creating artistic structures
in socially deprived areas of Turkey), and director of Grand Events of İstanbul 2010 – European
Capital of Culture.
KIMMO AULAKE , MA in Political Science, University of Helsinki. Special government advisor, deputy head of division, Cultural Exports Division, Ministry of Education and Culture. Previous positions (selected): special advisor at the Ministry of Education (International Affairs);
policy advisor at the Council of Europe (Cultural Policy and Action Division); special advisor
at the European Commission (DG X); secretary-general of the State Committee on Audiovisual
Integration; and project manager at the AV Eureka Center. His professional memberships and
international activity include: the Council of Europe Steering Committee on Culture – CDCULT
(chairman 2006–2008, vice-chairman 2004–2006, member 2002–); the Council of Europe Steering Committee on Culture, CultureWatchEurope Task Force (chairman 2008–); Council of Europe, Inter-Sectoral Group of Specialists on e-governance (chairman 2004); Council of Europe,
CDCULT Working Group on New Challenges for Cultural Policy (chairman 2003–2004); INCP,
Working Group for Cultural Diversity and Globalisation (rapporteur responsible for drafting
the INCP draft Convention on Cultural Diversity, 2003); Coordinators’ Committee of Audiovisual Eureka (member 1993–1994 and 1996–1998); Bureau of Audiovisual Eureka (member
1996–1998); and Executive Council of the European Audiovisual Observatory (member 1994
and 1996–1998). At the national level, his professional positions include: Ministry of Education
and Culture (chairman of the Working Group on the WTO, 2003–; chairman of the Interministerial Working Group on the economic impact of culture, 2005–2006); Interministerial Steering Group for Cultural Exports (secretary general 2007–); Interministerial Working Group on
Cultural Exports Strategy (secretary general 2005–2007)
NELLY BEKUS -GONCHAROVA , PhD, Belarusian journalist and social scientist living in Poland. Teaches at the University of Warsaw. Member of the European Cultural Parliament. Author
of numerous publications on the Belarusian identity, and media, culture and politics in Belarus
and abroad.
DORIAN BRANEA , director of the Romanian Cultural Institute of Warsaw, minister-counsellor. BA, MA, University of Timisoara, Faculty of Letters, Philosophy and History. Diploma in
Dr SERHAN ADA – szef programu Zarządzanie Kulturą (studia licencjackie i magisterskie)
na istambulskim Uniwersytecie Bilgi oraz członek rady zarządzającej Międzynarodowego Centrum Kultury i Sztuki Santralistanbul. Pisze cotygodniowe artykuły poświęcone kulturze do tureckiego dziennika „Radikal”. Wybrane publikacje: For a New Cultural Policy w: An Introduction
to Cultural Policies in Turkey (2009), Emerging Cultural Continent: Actors and Networks (współredaktor; 2008), The Question of Hatay (in Turkish-French Relations 1918-1939) (2005), İlan-ı Şiir
(poezja; 1995). Założyciel AICA Turkey (Międzynarodowe Stowarzyszenie Krytyków Sztuki),
wiceprzewodniczący Anadolu Kültür A.Ş. (niezależnej sieci tworzącej struktury artystyczne
w społecznie zmarginalizowanych rejonach Turcji) oraz dyrektor programu Grand Events of
Instanbul 2010 – European Captial of Culture.
KIMMO AULAKE – absolwent nauk politycznych na Uniwersytecie Helsińskim; specjalny
doradca rządowy, zastępca dyrektora Departamentu Współpracy Kulturalnej w Ministerstwie
Edukacji i Kultury Finlandii. Poprzednio zajmowane stanowiska (wybrane): specjalny doradca
w Ministerstwie Edukacji (sprawy międzynarodowe), doradca ds. polityki w Radzie Europy
(Wydział Polityki i Działalności Kulturalnej), specjalny doradca Komisji Europejskiej (DG X),
sekretarz generalny w Państwowym Komitecie Integracji Audiowizualnej, menedżer projektu
w AV Eureka Center. Członkostwo w organizacjach zawodowych oraz działalność międzynarodowa: Komitet Sterujący ds. Kultury przy Radzie Europy (CDCULT) (przewodniczący 2006–
2008, zastępca przewodniczącego 2004–2006, członek od 2002), Komitet Sterujący ds. Kultury
przy Radzie Europy, Grupa Zadaniowa CultureWatchEurope (przewodniczący od 2008), Rada
Europy, międzysektorowa grupa specjalistów ds. e-governance (przewodniczący 2004), Rada
Europy, Komitet Sterujący ds. Kultury, grupa robocza zajmująca się nowymi wyzwaniami dla
polityki kulturalnej (przewodniczący 2003–2004), Międzynarodowa Sieć Polityki Kulturalnej
(INCP), Grupa Robocza ds. Różnorodności Kulturowej oraz Globalizacji (sprawozdawca odpowiedzialny za przygotowanie Konwencji o Różnorodności Kulturowej INCP 2003), Komitet
Koordynatorów Audiovisual Eureka (członek 1993–1994 oraz 1996–1998), Biuro Audiovisual
Eureka (członek 1996–1998), Rada Wykonawcza Europejskiego Obserwatorium Audiowizualnego (członek 1994 oraz 1996–1998). Kariera zawodowa na poziomie krajowym: Ministerstwo
Edukacji i Kultury (przewodniczący Grupy Roboczej ds. Światowej Organizacji Handlu, od
2003), Ministerstwo Edukacji i Kultury (przewodniczący Międzyministerialnej Grupy Roboczej
zajmującej się gospodarczym wpływem kultury, 2005–2006), Międzyministerialna Grupa Sterująca ds. Współpracy Kulturalnej (sekretarz generalny od 2007), Międzyministerialna Grupa
Robocza ds. Strategii Współpracy Kulturalnej (sekretarz generalny 2005–2007).
Dr NELLY BEKUS - GONCHAROVA – białoruski socjolog i publicystka, mieszkająca w Polsce, pracownik Uniwersytetu Warszawskiego, członkini Europejskiego Parlamentu Kultury. Autorka licznych publikacji na temat białoruskiej tożsamości, mediów, kultury i polityki.
173
advanced studies in international relations, Georgetown University, School of Foreign Service.
Member of the Third Europe Foundation’s Board of Directors and of the Orizont review’s Editorial Board.
EMIL BRIX , PhD, MA in history and English literature at the University of Vienna, where he
completed a doctorate in history. He has written widely on the history and politics of Central
and Eastern Europe, especially its nationality and minority conflicts, as well as on the problems
and perspectives of Austrian and European identity. Together with the former Austrian deputy
prime minister Erhard Busek, he wrote Projekt Mitteleuropa (1986). From 1984 to 1986 he was
managing director of the Austrian Management Club. He then worked for the Austrian Parliament and was head of the Cabinet of the Austrian minister of science and research (1986–1989).
He served from 1990 to summer 1995 in the Austrian Foreign Service, as the first Austrian
consul general in Krakow, Poland. From 1995 to 1999 he was director of the Austrian Cultural
Institute in London. At present he is director general for Cultural Politics in the Austrian Ministry for European and International Affairs. He is also deputy chairman of the Institute for the
Danube Region and Central Europe in Vienna, and secretary general of the Austrian Research
Association.
174
GEOFFREY B ROWN , director of EUCLID, an organisation which he founded in 1993. EUCLID provides a range of European and international information, research and consultancy
services. EUCLID was appointed by the UK Department for Media, Culture and Sport and the
European Commission as the official UK Contact Point for two EU programmes – the Culture
programme (1999–2009) and the Europe for Citizens programme (2007–2009). In addition,
EUCLID was the National Co-ordinating Body for the European Year for Intercultural Dialogue 2008. EUCLID has also been contracted by Arts Council England to provide international
information services to the arts sector in England. EUCLID has developed Culture.Info, an
extensive series of online portals providing cultural information from across the world – covering cultural areas, geographical locations and themes such as funding, research and the creative
industries. Other information services include the Alert e-newsletter. EUCLID also organises
a wide range of seminars and conferences in the UK and in Europe on European and international topics. EUCLID has undertaken research projects for the European Commission, the
Council of Europe, European networks, the British Council, and UK arts funding bodies and
local authorities. Prior to EUCLID, Geoffrey was senior partner in the Positive Solutions consultancy (now based in Australia), deputy director of Merseyside Arts Council, assistant director
at Darlington Arts Centre in the north east of England, and executive director of the Australian
Youth Performing Arts Association. He has also served on a number of boards of arts and cultural organisations, including the Foundation for Art & Creative Technology (FACT) and the
Liverpool Institute for the Performing Arts.
ERHARD B USEK , PhD, former minister for science and research, minister for education,
vice-chancellor of the Republic of Austria, special representative of the Austrian government for
the enlargement of the European Union, and special coordinator of the Stability Pact for Southeastern Europe. He is currently chairman of the Institute for the Danube Region and Central
Europe in Vienna, coordinator of the Southeast European Cooperative Initiative, president of
Europäisches Forum Alpbach, rector of Salzburg University of Applied Sciences, and Jean Monnet Professor ad Personam.
DORIAN BRANEA – dyrektor Rumuńskiego Instytutu Kultury w Warszawie, doradca ministerialny. Ukończył Wydział Filologii, Filozofii i Historii Uniwersytetu w Timisoarze; studia
podyplomowe (stosunki międzynarodowe) na Uniwersytecie Georgetown; Szkołę Służby Dyplomatycznej. Członek zarządu Third Europe Foundation i redakcji przeglądu „Orizont”.
Dr EMIL BRIX – absolwent historii i literatury angielskiej na Uniwersytecie Wiedeńskim,
gdzie obronił doktorat z historii. Autor wielu publikacji na temat historii i polityki Europy Środkowej i Wschodniej, w szczególności poświęconych konfliktom narodowościowym i mniejszościowym, a także problemom i perspektywom tożsamości austriackiej i europejskiej. Razem
z byłym wicepremierem Erhardem Buskiem przygotował Projekt Mitteleuropa (1998). W latach
1984–1986 dyrektor zarządzający Austrian Management Club; następnie pracował dla parlamentu austriackiego oraz był szefem gabinetu austriackiego Ministra Nauki i Badań (1986–
1989). W latach 1990–1995 w austriackiej Służbie Dyplomatycznej przebywał jako pierwszy
austriacki Konsul Generalny w Krakowie. W latach 1995–1999 był dyrektorem Austriackiego
Instytutu Kultury w Londynie. Obecnie jest dyrektorem generalnym ds. polityk kulturalnych
w austriackim Ministerstwie Spraw Europejskich i Międzynarodowych. Jest także zastępcą przewodniczącego w Instytucie Regionu Dunaju i Europy Środkowej w Wiedniu oraz sekretarzem
generalnym Austriackiego Towarzystwa Badawczego.
GEOFFREY BROWN – założyciel i dyrektor EUCLID, organizacji zajmującej się szerzeniem
informacji na temat spraw europejskich i międzynarodowych, świadczącej usługi doradcze
i prowadzącej działalność badawczą, założonej w 1993 r. EUCLID została uznana przez brytyjski Departament ds. Mediów, Kultury i Sportu oraz Komisję Europejską za oficjalny brytyjski
punkt kontaktowy dla dwóch programów Unii Europejskiej: Kultura (1999–2009) oraz Europa
dla Obywateli (2007–2009). Ponadto EUCLID działała jako Krajowa Instytucja Koordynująca podczas Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego w 2008 r. Na zlecenie angielskiej
Rady ds. Kultury EUCLID świadczy międzynarodowe usługi informacyjne w sektorze sztuki
w Anglii. EUCLID stworzyła Culture.Info, rozbudowaną sieć portali internetowych, przedstawiających informacje kulturalne z całego świata w podziale na dziedziny kultury, lokalizacje
geograficzne oraz tematy, takie jak finansowanie, badania oraz przemysł kreatywny. Inne usługi
informacyjne obejmują internetowy biuletyn Alert. EUCLID organizuje także wiele seminariów
oraz konferencji w Wielkiej Brytanii i w Europie związanych z tematyką europejską i międzynarodową. Inicjuje projekty badawcze dla Komisji Europejskiej, Rady Europy, sieci europejskich,
British Council, angielskich instytucji finansujących kulturę oraz samorządów lokalnych. Przed
działalnością w EUCLID Geoffrey Brown był starszym wspólnikiem w firmie konsultingowej
Positive Solutions (obecnie z siedzibą w Australii), zastępcą dyrektora Merseyside Arts Council,
zastępcą dyrektora w Darlington Arts Centre w północno-wschodniej Anglii oraz dyrektorem
wykonawczym Australian Youth Performing Arts Association. Ponadto wielokrotnie zajmował
stanowiska w zarządach organizacji związanych ze sztuką i kulturą, łącznie z Foundation for Art
& Creative Technology (FACT) oraz Liverpool Institute for the Performing Arts.
Dr ERHARD BUSEK – m.in. były minister nauki i badań, minister edukacji, wicekanclerz
Austrii oraz Specjalny Przedstawiciel Rządu Austriackiego ds. Rozszerzenia Unii Europejskiej,
a także Specjalny Koordynator Paktu Stabilizacji dla Europy Południowo-Wschodniej. Obecnie
jest przewodniczącym Instytutu Regionu Dunaju i Europy Środkowej w Wiedniu, koordynatorem Południowo-Wschodniej Europejskiej Inicjatywy Współpracy, prezesem Europäisches
175
VESNA Č OPI Č , PhD, MA in law at the University of Ljubljana, where she did her doctorate
on social sciences at the Faculty for Social Sciences. Between 1991 and 1997 she was involved in
the evaluation of Slovenian cultural policy and she published several major publications in the
field at that time. Throughout the 1990s she was involved in drawing up legislation in the sphere
of culture for the Ministry of Culture. She participated as an expert in a number of Council
of Europe programmes, EU research projects and ECF activities. Her principal interests are
legislation, public governance and cultural policy. She lectures on cultural policy and cultural
management at the Faculty for Social Sciences at the University in Ljubljana.
KATHRIN DEVENTER , secretary general of the European Festivals Association (EFA – www.
efa-aef.eu). With a political science background and her first professional experience in Genoa,
European Capital of Culture 2004, Kathrin Deventer started at EFA in 2004, in the year when
the Association relaunched its activities in Ghent/Belgium under the direction of Hugo De
Greef. The EFA communicates by facilitating cooperation among its members, offers training
opportunities for young festival managers, supports research and the gathering of know-how,
and plays an important role in advocacy and lobbying activities at European level. Kathrin
Deventer is a founding member of the European House for Culture, an initiative set up by
the European Festivals Association, and engages actively in various EU platforms. She is also
a member of the strategy group A Soul for Europe
MILENA DRAGIĆEVIĆ Š E Š IĆ , PhD, former president of the University of Arts, Belgrade,
176
now head of the University’s Unesco Chair in Interculturalism, Art Management and Mediation, and professor of Cultural Policy and Cultural Management. President of the Cultural
Policy Research Award (ECF, Amsterdam). Member of the Board of the European Diploma in
Cultural Project Management (Marcel Hicter Foundation, Brussels) and the Art & Culture SubBoard of the OSI (Soros network). Guest lecturer at numerous universities. Author of 15 books
and more than 100 essays (including titles such as Art management in turbulent times: adaptable
quality management; Culture: management, animation, marketing; Intercultural mediation in the
Balkans; Neofolk culture; Art and alternative; Urban spectacle; and Horizons of reading). Her work
has been translated into 15 languages.
CORNELIA D Ü MCKE , PhD, cultural economist working as an independent project developer and arts consultant. In 1991 she founded “Culture Concepts”, based in Berlin. She works in
the cultural and development sectors and has extensive experience in research and analysis of
economic and social processes linked to culture and development. Her professional experience
is based on mandates in Germany, Switzerland, several East European countries, and Central
Asia. Her clients have included national and international organisations (she has been a representative of the Federal Government for Culture and Media (BKM) in Germany, the Ministries
of Art, Science and Culture of the German Länder, the German Unesco Commission, the
Council of Europe, the German Association for Technical Cooperation (GTZ) mbH, and the
Swiss Agency for Development and Cooperation, the SDC). Her research, project development
and consultancy services operate at the interface between artistic and cultural production and
economic and social development processes. The philosophy of her work is based on a holistic
understanding of the development process and the role that culture and the arts can play in
this regard. Cornelia Dümcke is the author and co-author of numerous scientific publications,
as well as applied research studies and reports in the context of the creative industries, cultural
Forum Alpbach, rektorem Uniwersytetu Nauk Stosowanych w Salzburgu (katedra Jean Monnet
ad Personam).
Dr VESNA Č OPIČ – absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu w Lublanie, gdzie obroniła
doktorat z polityki społecznej na Wydziale Nauk Społecznych. W latach 1991–1997 była zaangażowana w ocenę słoweńskiej polityki kulturalnej oraz opracowała główne publikacje w tej
dziedzinie. W latach 90. zajmowała się przygotowywaniem legislacji w dziedzinie kultury dla
Ministerstwa Kultury. Jako ekspertka uczestniczyła w programach Rady Europy, unijnych projektach badawczych oraz działaniach Europejskiego Forum Obywatelskiego. Głównymi obszarami jej zainteresowań są prawodawstwo, ład publiczny oraz polityka kulturalna. Prowadzi wykłady z polityki kulturalnej i zarządzania kulturą na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu
w Lublanie.
KATHRIN DEVENTER – sekretarz generalny Europejskiego Stowarzyszenia Festiwali; ukoń-
czyła nauki polityczne oraz zdobyła pierwsze doświadczenia zawodowe w Genui, Europejskiej
Stolicy Kultury w 2004 r. Pracę w EFA rozpoczęła w 2004 r., kiedy Stowarzyszenie odnowiło
swoją działalność w Gandawie, w Belgii, pod dyrekcją Hugona de Greefa. EFA usprawnia współpracę pomiędzy organizacjami członkowskimi, oferuje szkolenia dla młodych menedżerów festiwali, wspiera badania oraz gromadzenie know-how, a także odgrywa ważną rolę w działaniach
lobbingowych na poziomie europejskim. Kathrin Deventer jest założycielką European House of
Culture, inicjatywy Europejskiego Stowarzyszenia Festiwali oraz aktywnie działa na wielu platformach europejskich. Ponadto jest także członkinią grupy strategicznej A Soul for Europe.
Dr MILENA DRAGIĆEVIĆ ŠEŠIĆ – była rektor Uniwersytetu Sztuki w Belgradzie; obecnie
szefowa Departamentu UNESCO ds. Interkulturowości, Zarządzania Sztuką i Mediacji. Profesorka wykładająca politykę kulturalną oraz zarządzanie kulturą; przewodnicząca programu
Cultural Policy Research Award (EFO, Amsterdam); członkini komisji w ramach programu Europejski Dyplom z Zarządzania Projektami Kulturalnymi (Fundacja Marcela Hictera, Bruksela)
oraz Art & Culture Sub-board of OSI (sieć Sorosa). Wykłada gościnnie na wielu uniwersytetach.
Autorka piętnastu publikacji książkowych oraz ponad stu esejów (Art management in turbulent
times: adaptable quality management; Culture: management, animation, marketing; Intercultural
mediation in the Balkans; Neofolk culture; Art and alternative; Urban spectacle; Horizons of reading...). Jej prace tłumaczone są na piętnaście języków.
Dr CORNELIA DÜMCKE – specjalista w dziedzinie ekonomiki kultury pracująca niezależnie,
przygotowując projekty oraz świadcząc usługi doradcze w dziedzinie sztuki. W 1991 r. założyła
Culture Concepts z siedzibą w Berlinie. Pracuje zarówno w sektorze kultury, jak i sektorze rozwoju; ma szerokie doświadczenie w prowadzeniu badań i analiz procesów gospodarczych i społecznych związanych z kulturą i rozwojem. Realizuje zadania w Niemczech, Szwajcarii, krajach
Europy Wschodniej i w Azji Środkowej. Jej klienci to krajowe i międzynarodowe organizacje:
przedstawicielstwo Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów w Niemczech, Ministerstwa Sztuki, Nauki i Kultury niemieckich landów, niemiecka Komisja UNESCO, Rada Europy, niemieckie Towarzystwo Współpracy Technicznej (GTZ mbH) oraz szwajcarska Agencja ds. Rozwoju i Współpracy (SDC). Badania, rozwój projektów oraz usługi konsultingowe odbywją się na
płaszczyźnie kontaktu pomiędzy produkcją artystyczną i kulturalną a procesami gospodarczymi
i społecznymi. Filozofia pracy Cornelii Dümcke opiera się na holistycznym rozumieniu procesu
rozwoju oraz roli, jaką kultura i sztuka mogą tu odgrywać. Cornelia Dümcke jest autorką oraz
177
tourism, the museum and heritage market, and the theatre and festival market. She is a member
of the boards of the German Institute for Cultural Policy in Bonn and the Austrian Kulturdokumentation in Vienna. Contact: [email protected]
ROD FISHER , director of International Intelligence on Culture, director of the European Cul-
tural Foundation UK, and a visiting university lecturer. He co-founded the CIRCLE cultural
research network and was its chairman from 1984–1994. Previously he worked for the Arts
Council of Great Britain and several local government authorities, where he managed cultural programmes, festivals and venues. As a cultural consultant, researcher and lecturer he has
worked in 27 countries worldwide, and also written extensively. Today he prefers to work parttime, and his current research interests include comparative cultural policies internationally,
cultural diplomacy/cooperation, EU policies, arts management training, and culture in Asian
countries.
MAŁGORZATA FOKT- WILLMANN , chief expert in the Monuments Protection Department
at the Polish Ministry of Culture and National Heritage, responsible for international relations,
promotion and education. For some years she has been the Polish representative on the Council
of Europe Steering Committee for Cultural Heritage and Landscape (CDPATEP), and in 2001–
2003 she was a member of the CDPAT bureau. She is involved in multiple European projects
and initiatives, such as the European Heritage Days, the European Heritage Network HEREIN,
and the European Heritage Label. She is a member of the Committee for the Protection of
World Cultural Heritage in Poland and of the Polish National Committee of ICOMOS.
MIKHAIL GNEDOVSKY , PhD, director of the Cultural Policy Institute in Moscow. Expert for
the Council of Europe. Member of the Judging Committee for the European Museum of the
Year Award. Leader and consultant in cultural and social research and development projects.
Lecturer and trainer on educational programmes for cultural managers in Russia and abroad.
Author of over 200 publications on cultural issues. Translator. Knight of the Golden Cross of
Merit (Republic of Poland).
178
JERZY HAUSNER , PhD, professor of economics, graduate of the Krakow University of Eco-
nomics, where he holds a research and teaching position (Chair of Public Economy and Administration). He has authored 290 publications. From 1994 to 1996 he served as director general
of the Prime Minister’s Office. In that capacity, he was in charge of a group of advisors to the
deputy prime minister responsible for the economy. In 1997 he was appointed undersecretary
of state at the Prime Minister’s Chancery and government commissioner for social security
reform. In the years 2001–2005 he was minister of labour and social policy, and subsequently
minister of the economy, labour and social policy, and minister of the economy and labour. In
the years 2003–2005 he was deputy prime minister. He was a member of the Fourth Sejm (Parliament) of the Republic of Poland.
P É TER INKEI , PhD, born 1945, is director of the Budapest Observatory: Regional Observatory
on Financing Culture in East-Central Europe. Dr Inkei has worked in consultancy in various
fields of cultural policy. His past credentials include authorship of the Hungarian entry of the
Compendium of Cultural Policies; consultancy for the Council of Europe; membership of the
Board of CIRCLE; and stakeholder representation to the Lab for Culture. He is currently an
advisor to the National Development Office of Hungary. He has also held various positions in
współautorką licznych publikacji naukowych, a także studiów i sprawozdań w zakresie nauk
stosowanych, w kontekście przemysłu kreatywnego, turystyki kulturalnej, rynku muzeów i dziedzictwa oraz rynku teatralnego i festiwalowego. Jest członkinią zarządu niemieckiego Instytutu
ds. Polityki Kulturalnej w Bonn oraz członkinią zarządu austriackiego Kulturdokumentation
w Wiedniu. Kontakt: [email protected]
ROD FISHER – dyrektor International Intelligence on Culture oraz Europejskiej Fundacji
Kulturalnej w Wielkiej Brytanii, a także gościnny wykładowca uniwersytecki. Współzałożyciel
sieci badawczej w dziedzinie kultury CIRCLE i jej przewodniczący w latach 1984–1994. Wcześniej zajmowane stanowiska to m.in. praca dla rządowej Rady ds. Sztuki w Wielkiej Brytanii
oraz kilkunastu samorządów lokalnych przy zarządzaniu programami kulturalnymi, festiwalami i lokalizacjami. Jako konsultant ds. kultury, naukowiec i wykładowca pracował w 27 krajach
na całym świecie. Wiele publikował. Obecnie pracuje w trybie niepełnoetatowym, jego zainteresowania naukowe obejmują porównawcze polityki kulturalne w aspekcie międzynarodowym,
dyplomację kulturalną/współpracę, polityki Unii Europejskiej, a także szkolenia w zakresie zarządzania sztuką i kulturą w krajach azjatyckich.
MAŁGORZATA FOKT- WILLMANN – główna specjalistka w Departamencie Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odpowiedzialna za stosunki międzynarodowe, promocję i kształcenie. Od kilku lat reprezentantka Polski w Komitecie Sterującym
Rady Europy ds. Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego (CDPATEP). W latach 2001 – 2003
członkini Komitetu Sterującego ds. Dziedzictwa Kulturowego (CDPAT). Zaangażowana w realizację różnorodnych projektów i inicjatyw europejskich, takich jak Europejskie Dni Dziedzictwa, Europejska Sieć Dziedzictwa HEREIN, Europejski Znak Dziedzictwa. Członkini Komitetu
Ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego w Polsce oraz polskiego Komitetu Narodowego
ICOMOS.
Dr MIKHAIL GNEDOVSKY – dyrektor Instytutu Polityki Kulturalnej w Moskwie, ekspert
Rady Europy, członek Komitetu Oceniającego w konkursie Europejskie Muzeum Roku. Lider
i konsultant w dziedzinie kultury i socjologii oraz projektach rozwojowych. Wykładowca i instruktor w programach edukacyjnych dla menedżerów kultury w Rosji i innych krajach. Autor
ponad dwustu publikacji z zakresu kultury; tłumacz. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Prof. dr hab. JERZY HAUSNER – profesor ekonomii; naukowiec i wykładowca. Szef katedry
Gospodarki i Administracji Publicznej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie; autor
ponad 290 publikacji. W latach 1994 – 1996 Dyrektor Generalny Urzędu Rady Ministrów kierujący grupą doradców wicepremiera ds. gospodarki. W 1997 r. mianowany podsekretarzem stanu
w Kancelarii Premiera oraz Rządowym Komisarzem ds. Reformy Ubezpieczeń Społecznych.
W latach 2001–2005 minister pracy i polityki społecznej, następnie minister gospodarki, pracy
i polityki społecznej oraz minister gospodarki i pracy. W latach 2003–2005 wicepremier. Poseł
na Sejm IV kadencji.
Dr PÉ TER INKEI – dyrektor Obserwatorium Budapesztańskiego: Regionalnego Obserwatorium Finansowania Kultury w Europie Środkowo-Wschodniej (www.budobs.org). Doradca
w różnych dziedzinach polityki kulturalnej. Autor węgierskiego hasła w Kompendium Polityki
Kulturalnej. Był ekspertem Rady Europy, działał w zarządzie CIRCLE; pracował jako przedstawiciel interesariuszy w Lab for Culture; jest doradcą w Krajowym Biurze ds. Rozwoju na Węgrzech.
179
the civil service, including deputy minister for culture, and has worked in publishing – at the
moment with Central European University Press.
Uprzednio zajmował różne stanowiska w służbie cywilnej (był zastępcą ministra kultury); jest
także związany z przemysłem wydawniczym – obecnie z Central European University Press.
HANNA JĘDRAS – graduate of the Faculty of Iberoamerican Studies at the University of Warsaw (MA diploma in Human Sciences obtained in 1984). In recent years professionally involved
with electronic media issues – working for the National Broadcasting Council. Since 2002 a civil
servant in the Ministry of Culture and National Heritage. Experienced in international relations
and multilateral cooperation with the EU, Unesco, Council of Europe, etc. Contributor to the
Polish profile of the Compendium of Cultural Policies. National CDCULT delegate since 2002;
in 2008 elected a Bureau member. Currently the head of the EU and International Organizations’ Division of the Ministry of Culture and National Heritage.
HANNA JĘDRAS – absolwentka Wydziału Studiów Iberoamerykańskich na Uniwersytecie
LEVAN KHETAGURI , PhD, specialist in theatre study and cultural management. He is a president of the Stichting Caucasus Foundation (Netherland), vice-rector and professor of the Shota
Rustaveli Georgian State University of Theatre and Film, and a member of several international
institutions and advisory and scientific boards. Since 1995 he has been a member of the Gulliver
network, and since 2008 a member of the European Cultural Parliament and the ASoE Strategic
group. As a practitioner, since 1990 he has been involved in several hundred local and international projects as initiator, manager, producer or participant. Since 1997 he has been the secretary
general of the ITI Georgian National Center and director of the European Theatre Research
Institute in Georgia. He is a member of FIRT. Since 1981 he has authored over 80 publications
(including as editor or translator) in periodicals and newspapers (Georgian, English, Azerbaijani,
Slovak, etc.), and he has written several books. In 2000 he received an award from the Swedish
Writers’ Guild. Since 1991 he has organised various cultural programmes: seminars, conferences
and festivals. Since 1996 he has also been active as a visiting lecturer and professor, and has taken
part in many different international conferences, symposiums, and special courses.
180
ROBERTS Ķ ILIS , PhD, Cambridge-trained social anthropologist (MPhil and PhD). Since
1994 he has worked as an associate professor at the Stockholm School of Economics in Riga,
where he teaches courses in economic anthropology and research methods. He has done an
extensive year-long fieldwork project in Western Siberia and participated in many research and
consultancy projects in Latvia. He is an organiser of several international conferences. The 1995
conference on microlevel studies of the transition led to the publication of a book, Transition in
the Baltic States; Micro-level Studies (Basingstoke: Macmillan, 1997). For some time he has been
a consultant to the Ministry of Welfare, the World Bank Latvia’s Regional Mission and UNDP
Latvia, Hansabanka Latvija, the Bank of Latvia and the Latvian Inland Revenue Service. In
1998 he organized the first conference in Latvia devoted to the works of Sir Isaiah Berlin, the
Riga-born British philosopher. In 2003 he was a member of the Latvian government’s management group preparing the EU accession referendum in Latvia. His most recent research project
(completed in autumn 2004) was on the importance of ethnic differences in Latvia’s business
community and creative industries potential in Latvia (completed January 2006). This research
was financed by the Latvian Ministry of Culture and the British Council Latvia
ILONA KISH , since 2003 secretary general of CultureActionEurope! (the former EFAH),
which is a platform of cultural networks and associations representing the interests of the cultural sector at EU level. EFAH aims to create a forum for civil dialogue within the cultural sector. EFAH has over 85 members at local, regional, national and European level, which in turn
Warszawskim. W ostatnich latach była zawodowo związana z mediami elektronicznymi, pracując dla Krajowej Rady Radia i Telewizji. Od 2002 r. w państwowej służbie cywilnej w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ma doświadczenie w zakresie stosunków międzynarodowych oraz wielostronnej współpracy z Unią Europejską, UNESCO, Radą Europy,
itp. Wniosła wkład w edycję polskiego profilu Kompendium Polityki Kulturalnej. Od 2002 r.
delegatka do Komitetu Sterującego ds. Kultury (CDCULT) Rady Europy; w 2008 r. wybrana
na członkinię Biura Komitetu. Obecnie naczelnik Wydziału ds. Unii Europejskiej i Organizacji
Międzynarodowych w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Dr LEVAN KHETAGURI – absolwent teatrologii i zarządzania kulturą. Jest przewodniczącym
Stichting Caucasus Foundation (Holandia), prorektorem oraz profesorem na Państwowym Gruzińskim Uniwersytecie Teatru i Filmu. Członek wielu instytucji międzynarodowych, organów
doradczych i rad naukowych. Od 1995 r. członek sieci Gulliver. Od 2008 r. członek Europejskiego
Parlamentu Kultury oraz członek grupy strategicznej ASoE. Od lat 90. prowadzi setki projektów lokalnych i międzynarodowych jako inicjator, zarządzający, producent lub uczestnik. Od
1997 r. Sekretarz Generalny ITI Georgian National Center oraz dyrektor Europejskiego Instytutu Badań Teatralnych w Gruzji. Członek FIRT. Autor kilkunastu książek i ponad 80 publikacji;
pracuje także jako redaktor i tłumacz dla magazynów i gazet (m.in. gruzińskich, angielskich,
azerbejdżańskich, słowackich). W 2000 r. otrzymał nagrodę Cechu Pisarzy Szwecji. Od 1991 r.
zajmuje się organizacją różnych programów kulturalnych: seminariów, konferencji i festiwali.
Od 1996 r. wygłasza gościnne wykłady oraz bierze udział w międzynarodowych konferencjach
i sympozjach, a także kursach specjalnych.
Dr ROBERTS ĶILIS – antropolog społeczny, absolwent Uniwersytetu Cambridge. Od 1994 r.
pracuje jako profesor nadzwyczajny w Sztokholmskiej Szkole Ekonomii w Rydze, gdzie prowadzi kursy z antropologii ekonomii oraz metod badawczych. Brał udział w rocznych badaniach
terenowych w Syberii Zachodniej oraz uczestniczył w wielu projektach badawczych i doradczych na terenie Łotwy. Jest organizatorem kilku międzynarodowych konferencji. Konferencja
na temat badań na poziomie mikro w 1995 r. zaowocowała publikacją książki Transition in the
Baltic States: Micro-level Studies (Basingstoke 1997). Od kilku lat jest konsultantem w Ministerstwie Dobrobytu oraz dla łotewskiej Misji Regionalnej Banku Światowego, a także Programu
Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju na Łotwie, Hansabanka Lativija, Banku Łotwy, jak również instytucji skarbowych. W 1998 r. zorganizował pierwszą konferencję na Łotwie poświęconą
pracom Sir Isaiaha Berlina, brytyjskiego filozofa urodzonego w Rydze. W 2003 r. był członkiem rządowej grupy zarządzającej, zaangażowanej w przygotowywanie na Łotwie referendum
w sprawie wejścia do Unii Europejskiej. Jego ostatnie projekty badawcze (ukończone w jesieni
2004 r.) dotyczą „znaczenia różnic etnicznych w społeczności biznesowej Łotwy” oraz „potencjału przemysłu kreatywnego na Łotwie” (projekt ukończony w styczniu 2006 r.). Badania zostały sfinansowane przez Ministerstwo Kultury oraz łotewski British Council.
ILONA KISH – od 2003 r. sekretarz generalny CultureActionEurope! (dawniej EFAH), plat-
formy współpracy dla sieci i stowarzyszeń kulturalnych, która reprezentuje interesy sektora
kulturalnego na poziomie Unii Europejskiej. Zamiarem EFAH jest stworzenie forum dialogu
181
represent over 8,000 cultural organisations. Ilona trained in literature and modern languages
before working in the European Commission culture directorate. She worked in the private and
corporate sector as an international project manager for eight years before joining EFAH.
MIKKO LAGERSPETZ , PhD, professor of sociology at the Åbo Akademi University, Turku,
Finland, and director of the Centre for Civil Society Study and Development at Tallinn University, Estonia. He has written more than ninety scientific publications, mainly on post-socialist
civil society, cultural policies, identity and social problems. He has been a member of several
organisations, such as the Estonian Association of Sociologists (president), and Conductor of
the Wind Orchestra of the University of Turku. In 2004, he received the Estonian Annual State
Prize for Research in the Social Sciences. Mikko Lagerspetz is also a national expert (Estonia)
for the Compendium of Cultural Policies and Trends in Europe.
VADIM LYSIKOV , a graduate of Kyiv State University with a degree in foreign languages and
culture and a post-graduate law degree, Vadim started his career as a civil servant at the Ministry for Foreign Affairs in 1994. In September 2001 he left the national civil service to work for the
Council of Europe. Vadim worked as a programme officer for the legislative reform programme
in the field of education and was responsible for running various projects implemented by
the Council of Europe in Armenia, Azerbaijan, Georgia, Moldova, the Russian Federation and
Ukraine. A native Ukrainian speaker, he is fluent in English and Russian and has a good command of French. Vadim Lysikov joined the Eurimages Secretariat in October 2005.
182
KATHRIN MERKLE , head of the Cultural Policy, Diversity and Dialogue Division of the
Council of Europe, and secretary to its Steering Committee for Culture. In charge of cultural
policy research and development, she initiated the Compendium of Cultural Policy information
and monitoring system, and has edited several Council of Europe publications, including the
Policy Notes series. She is currently developing the organisation’s CultureWatchEurope information and exchange platform to enhance access to cultural policy, heritage and media data,
debates and analysis, in partnership with civil society bodies. Before joining the Council of
Europe, Kathrin worked in UNESCO’s Culture and Science/Technology Statistics department.
She has a Masters in sociology, political science and education science from the University of
Heidelberg, Germany, and teaches European cultural policy at the University of Strasbourg. As
a sociologist, her interests include the inherent societal potential in everyday manifestations of
culture, an issue on which she has published a European reference work.
RITVA MITCHELL , director of research for the Finnish Foundation for Cultural Policy Re-
search (CUPORE) and president of the Board of Governors of the European Institute for Comparative Cultural Research (ERICarts). She is a political scientist who has specialised in cultural
research for the past 30 years. She has worked as a researcher at the University of Helsinki, head
of research at the Arts Council of Finland, and programme advisor at the Council of Europe.
Furthermore, she has worked as an expert for the Finnish minister of education and culture, the
Nordic Council of Ministers, Unesco, the EU, and a number of governments in Europe and
Asia. She has authored and edited books and written numerous articles on cultural development and cultural policies, and she lectures at different Finnish and European universities in
cultural studies, particularly on European cultural policies and European integration. Ritva sits
on several advisory boards, including the Nordic Baltic Platform, the International Intelligence
obywatelskiego w ramach sektora kultury. EFAH ma ponad 85 członków na poziomie lokalnym, regionalnym, państwowym i europejskim, którzy reprezentują ponad 8000 organizacji
kulturalnych. Ilona Kish ma wykształcenie w dziedzinie literatury i języków współczesnych;
pracowała dla Komisji Europejskiej w Dyrekcji ds. Kultury. Przed rozpoczęciem pracy w EFAH
na stanowisku sekretarza generalnego przez osiem lat pracowała w sektorze prywatnym i korporacyjnym jako międzynarodowa menedżerka projektów.
Prof. MIKKO LAGERSPETZ – profesor socjologii na Uniwersytecie Åbo Akademi w Turku (Finlandia); dyrektor Centre for Civil Society Study and Development na Uniwersytecie
Tallińskim (Estonia). Autor ponad dziewięćdziesięciu prac naukowych, poświęconych głównie
postsocjalistycznemu społeczeństwu obywatelskiemu, polityce kulturalnej, tożsamości i programom społecznym. Członek kilkunastu organizacji, takich jak Estońska Organizacja Socjologów
(prezes) oraz dyrygent Wind Orchestra przy Uniwersytecie Turku. W 2004 r. otrzymał estońską
Nagrodę za Badania w Dziedzinie Nauk Społecznych. Mikko Lagerspetz jest także krajowym
ekspertem (Estonia) dla Kompendium Polityki Kulturalnej oraz Trendów w Europie.
VADIM LYSIKOV – absolwent Uniwersytetu w Kijowie; ma wykształcenie w zakresie języków
obcych (biegle mówi po angielsku, rosyjsku i francusku) oraz kultury; ukończył studia podyplomowe z prawa. Rozpoczął karierę jako urzędnik państwowy w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w 1994 r. We wrześniu 2001 r. opuścił pracę w służbie państwowej na rzecz Rady Europy.
Pracował jako urzędnik zajmujący się programem reformy legislacyjnej w zakresie edukacji
i był odpowiedzialny za różne projekty realizowane przez Radę Europy w Armenii, Azerbejdżanie, Gruzji, Mołdowie, Federacji Rosyjskiej i na Ukrainie. Vadim Lysikov dołączył do Sekretariatu Eurimages w październiku 2005 r.
KATHRIN MERKLE – kierownik Wydziału ds. Polityki Kulturalnej, Różnorodności i Dialogu
w Radzie Europy, sekretarz Komitetu Sterującego ds. Kultury Rady Europy. Zajmuje się badaniami nad polityką kulturalną oraz rozwojem; inicjatorka Kompendium Polityki Kulturalnej
oraz systemu monitorującego, odpowiedzialna za redakcję kilkunastu publikacji Rady Europy,
łącznie z serią Policy Notes. Obecnie zajmuje się rozwojem platformy informacji i wymiany CultureWatchEurope, usprawniającej dostęp do polityki kulturalnej, dziedzictwa oraz danych medialnych, danych z debat i analiz przy współpracy z organami publicznymi. Przed dołączeniem
do Rady Europy pracowała w wydziale Kultury i Nauki/Technologii Statystyk UNESCO. Absolwentka socjologii, nauk politycznych oraz edukacji na Uniwersytecie w Heidelbergu (Niemcy).
Wykłada europejską politykę kulturalną na Uniwersytecie w Strasburgu. Jej zainteresowania
koncentrują się wokół wrodzonego potencjału społecznego w codziennych przejawach kultury
– temu tematowi poświęciła publikację referencyjną.
RITVA MITCHELL – dyrektor naukowy Foundation for Cultural Policy Research (CUPORE)
w Helsinkach; przewodnicząca Rady Gubernatorów Europejskiego Instytutu Badań nad Kulturą (ERICarts); badaczka od trzydziestu lat zajmująca się studiami nad kulturą. Pracowała jako
naukowiec na Uniwersytecie w Helsinkach, kierowała badaniami w fińskiej Radzie Sztuki, była
doradcą programowym dla Rady Europy, a także ekspertką dla fińskiego Ministerstwa Edukacji
oraz Kultury, Nordyckiej Rady Ministrów, UNESCO, Unii Europejskiej oraz wielu instytucji rządowych w Europie i Azji. Jest autorką i redaktorką książek oraz wielu artykułów poświęconych
rozwojowi kulturalnemu i politykom kulturalnym. Prowadzi wykłady na uniwersytetach w Finlandii i Europie w zakresie studiów poświęconych kulturze, w szczególności na temat europej-
183
on Culture, and the Fondazione Fitzcarraldo. She has been the president of CIRCLE and the
Orientation Board for the European Diploma in Cultural Management.
DELIA MUCICA , PhD, senior advisor at the Ministry of Culture, Religious Affairs and Heri-
tage; associate professor at the Bucharest University of Theatre and Film, lecturing on copyright,
cultural legislation and policy, and media regulation and policy; and visiting professor with the
University of Arts in Belgrade. She has studied law at the University of Bucharest and holds
a PhD in economics. She has worked for several years as deputy director of a publishing house,
as legal expert with the Standing Committee for Culture and Media of the House of Deputies,
and in 1998–2000 and 2005–2006 she served as secretary general of the Ministry of Culture. She
was associated as an independent expert with various programmes of the Council of Europe,
participating in a number of experts’ missions, mainly in the SEE and Caucasus region. She
is currently the chairperson of the Steering Committee for Media and New Communication
Services of CoE. She is author or co-author of seven books, and in 2003 the Council of Europe
published her work Cultural Legislation. Why? How? What?
ZDEN Ě K NOVÁ K , graduate of the Mendel University of Agriculture and Forestry in Brno,
postgraduate of the Monument Conservation Programme (Faculty of Architecture of Czech
Technical University in Prague); specialist in monument conservation, cultural heritage protection, and history of garden and landscape architecture; member of ICOMOS; and high-ranking
civil servant – currently general director of Section B of the Czech Ministry of Culture.
184
TONY O ’BRIEN , since 2006 director of British Council Poland, leading on cultural relations
for Poland and the region. He is a member of the Senior Management Team and he chairs the
Projects Board for the region which includes the Nordics, the Baltics, the Visegrad countries
and Russia. He directs a regional project called Global English for Europe. He joined the British
Council in 1978 and has averaged four years each in Morocco, London, Singapore, Hong Kong,
Morocco, London and Sri Lanka. Before all that he was a volunteer teacher in Aswan, Egypt,
a traveller around North America, and a lecturer at the University of Tabriz, Iran. He has a law
degree from Cambridge, a postgraduate diploma from Manchester and an MA from the Institute of Education in London.
NINA O BULJEN , secretary of state at the Croatian Ministry of Culture, graduated both from
the Academy of Music and the Faculty of Philosophy at the University of Zagreb. She holds
a Master’s degree in political science from the University of Zagreb. Until her appointment as
assistant minister of culture in 2006, she worked as a research fellow at the Institute for International Relations in Zagreb, Croatia. Nina Obuljen is the author of several articles in the field
of cultural policy, focusing in particular on the issues of EU integration, transformations of
cultural policies, and cultural diversity. In July 2004 Nina Obuljen was awarded the European
Cultural Policy Research Award for her research on the impact of the EU enlargement on cultural policies, which was published in the book Why we need European cultural policies: impact of
EU enlargement on countries in transition (Amsterdam 2006). In collaboration with Joost Smiers,
she edited a book entitled UNESCO Convention on the Protection and Promotion of the Diversity
of Cultural Expressions: Making it Work (Zagreb 2006). ROBERT PALMER , director of Culture and Cultural and National Heritage at the Council of
Europe, based in Strasbourg, France. The Council of Europe now has 47 member states, and the
Culture and Heritage Directorate manages more than 50 different work programmes, includ-
skiej polityki kulturalnej oraz integracji europejskiej. Ritva Mitchell jest członkinią kilkunastu
organów doradczych, łącznie z Nordic Baltic Platform, International Intelligence on Culture
oraz Fondazione Fitzcarraldo. Była przewodniczącą CIRCLE i Rady Programowej w programie
Europejski Dyplom z Zarządzania w Kulturze.
Prof. DELIA MUCICA – absolwentka prawa na Uniwersytecie w Bukareszcie, ma doktorat
z ekonomii; jest starszym doradcą w Ministerstwie Kultury, Spraw Religijnych i Dziedzictwa
w Rumunii; profesorem nadzwyczajnym na bukaresztańskim Uniwersytecie Teatru i Filmu;
prowadzi wykłady z prawa autorskiego, prawodawstwa kulturalnego, polityki kulturalnej i regulacji medialnych; gościnnie wykłada na Uniwersytecie Sztuk Pięknych w Belgradzie. Przez
kilka lat pracowała jako zastępca dyrektora firmy wydawniczej, jako ekspert Prawny dla Stałego
Komitetu ds. Kultury i Mediów przy Izbie Deputowanych, w latach 1998– 2000 oraz 2005–2006
była sekretarzem generalnym w Ministerstwie Kultury. Jako niezależny ekspert uczestniczyła
w wielu misjach eksperckich, w szczególności w Europie Południowo-Wschodniej oraz w rejonie Kaukazu. Obecnie jest przewodniczącą Komitetu Sterującego ds. Mediów i Nowych Usług
Komunikacyjnych przy Radzie Europy. Jest autorką i współautorką siedmiu książek. W 2003 r.
Rada Europy opublikowała jej pracę Cultural Legislation. Why? How? What?
ZDENĚ K NOVÁK – absolwent Rolniczego i Leśnego Uniwersytetu Mendla w Brnie; ukończył
także studia podyplomowe Program Konserwacji Zabytków na Wydziale Architektury Czeskiego Uniwersytetu Technicznego w Pradze; specjalista w zakresie ochrony zabytków, dziedzictwa
kulturowego, krajobrazu i historii ogrodów; obecnie dyrektor generalny sekcji B w czeskim Ministerstwie Kultury.
TONY O’BRIEN – od 2006 r. dyrektor British Council Poland. Kieruje relacjami kulturalnymi
w obrębie Polski oraz całego regionu. Jest członkiem grupy kierowniczej wyższego szczebla oraz
przewodniczącym Komisji ds. Projektów dla regionu, obejmującego kraje nordyckie, nadbałtyckie, wyszehradzkie oraz Rosję. Kieruje regionalnym projektem pod nazwą Global English
for Europe. Do British Council dołączył w 1978 r., spędzając przeciętnie cztery lata na stanowiskach w Maroku, Londynie, Singapurze, Hong Kongu oraz Sri Lance. Wcześniej pracował jako
nauczyciel/wolontariusz w Asuanie (Egipt), podróżował po Ameryce Północnej oraz wykładał
na Uniwersytecie w Tabriz (Iran). Ma dyplom prawniczy z Cambridge, ukończył także studia
podyplomowe w Manchesterze oraz studia magisterskie w Instytucie Edukacji w Londynie.
NINA OBULJEN – sekretarz stanu w chorwackim Ministerstwie Kultury; ukończyła Akademię
Muzyczną oraz Wydział Filozofii na Uniwersytecie w Zagrzebiu; ma także stopień magisterski
w dziedzinie nauk politycznych (Uniwersytet w Zagrzebiu). Do momentu mianowania na stanowisko zastępcy Ministra Kultury w 2006 r. realizowała się jako pracownik naukowy (Instytut
Stosunków Międzynarodowych w Zagrzebiu). Nina Obuljen jest autorką publikacji z zakresu
kultury, koncentrujących się głównie na sprawach integracji Unii Europejskiej, transformacjach
polityki kulturalnej oraz różnorodności kulturowej. W lipcu 2004 r. otrzymała nagrodę w dziedzinie badań nad europejską polityką kulturalną za pracę nad wpływem rozszerzenia UE na polityki kulturalne, opublikowaną w książce Why we need European cultural policies: impact of EU
enlargement on countries in transition (Amsterdam 2006). We współpracy z Joostem Smiersem
zredagowała pozycję zatytułowaną UNESCO Convention on the Protection and Promotion of the
Diversity of Cultural Expressions: Making it Work (Zagrzeb 2006).
185
ing the monitoring of cultural and heritage policies, capacity building projects and training
seminars, and activities linked to cultural diversity, intercultural dialogue and major exhibitions.
Robert Palmer has worked in the cultural sector for more than 20 years, and prior to joining the
Council of Europe in 2006 was an advisor to several cities and regions on cultural development
and regeneration, cultural tourism, festivals, and arts policies. He has been very involved in European Capitals of Culture and was the director of two – Glasgow (1990) and Brussels (2000).
Robert Palmer is a Board member of various arts institutions and international festivals, and
the chair of European arts juries, and is regularly asked to speak at international cultural conferences and workshops. He has been given various awards in recognition of his work.
JORDI PASCUAL , manager and researcher in cultural policies and local development. Coordinator of the “Agenda 21 for culture” process. BA Geography (1992) and MA European Cultural
Policies and International Cultural Relations (1997). Researcher at the Autònoma University of
Barcelona (1992–1996), then at the Interarts Foundation (1996–2000) and Institut de Cultura
– Barcelona City Council (2000–2003). He has written several articles and research reports
on cultural policies and local development, including: “Guide to Citizen Participation in Local
Cultural Policy Development for European Cities”, with Philipp Dietachmair and Sanjin Dragojevic (European Cultural Foundation), “Cultural policies, human development and institutional innovation: or why we need an Agenda 21 for culture” (University of Melbourne Unesco
eJournal), “Local cultural strategy development in South-East Europe. Building on practice and
experience” (Policies for Culture), “Culture, connectedness and social cohesion in Spain” (Canadian Journal of Communication), “Third system: arts first! Local cultural policies, third system
and employment” (Interarts Foundation – European Commission) “Sustainable cities demand
culture. Key ideas on the Agenda 21 for culture” (Urban Futures, Municipal World). Teacher of
urban cultural policies and management at the Open University of Catalonia (UOC). Member
of the Jury of the European Capital of Culture for 2010, 2011 and 2013.
JACEK PURCHLA , PhD, art historian, economist, PhD degree (1983) and habilitation (1991)
186
at the Jagiellonian University, professor of humanities since 1994, full professor of humanities
since 1997. He holds the Chair of Economic and Social History and the Unesco Chair of Cultural Heritage and Urban Studies at the Krakow University of Economics, and is head of the
Centre of European Heritage, Institute of European Studies at the Jagiellonian University. In
1990–1991 he was deputy mayor of the city of Krakow. Since 1991 the organiser and director of
the International Cultural Centre in Krakow. Titular member and vice-president of the Comité
international d’histoire de l’art (CIHA); chair of the minister of culture’s Monument Preservation Council.
ROBERT PYRAH , PhD, postdoctoral research fellow of St Antony’s College at the University of Oxford, working on the inter-university CEELBAS programme to promote the study of
East-Central Europe. With University of Oxford lecturing experience in German, history and
area studies, his current research focuses on Central European culture and politics in the postHabsburg and contemporary eras. This includes the workings of cultural institutions such as the
theatre, nationalism, and politicised uses of the arts. His publications include two books, The
Burgtheater and Austrian Identity: Theatre and Cultural Politics in Vienna, 1918-38 (publ. 2007)
and a forthcoming monograph on L’viv, plus peer-reviewed articles on Austrian culture. He
previously co-founded two international research networks, “Austrian Research UK & Ireland”
ROBERT PALMER – kieruje Departamentem Kultury i Dziedzictwa Kulturowego i Narodowego w Radzie Europy z siedzibą w Strasburgu (Francja). Rada Europy zrzesza obecnie 47
krajów, a DKiDKiN kieruje ponad 50 programami, łącznie z monitorowaniem polityk kulturalnych i związanych z dziedzictwem, projektami dotyczącymi rozwoju zasobów oraz seminariami szkoleniowymi, a także działaniami dotyczącymi różnorodności kulturowej i dialogu
międzykulturowego. Robert Palmer pracuje w sektorze kultury od ponad dwudziestu lat; przed
dołączeniem do Rady Europy w 2006 r. był doradcą dla kilkunastu miast i regionów w sprawach
rozwoju kulturalnego oraz regeneracji, turystyki kulturalnej, festiwali i polityk związanych ze
sztuką. Był zaangażowany w projekt Europejskie Stolice Kultury oraz pełnił funkcję dyrektora
w dwóch edycjach: Glasgow 1990 i Bruksela 2000. Robert Palmer jest członkiem rad w wielu
instytucjach sztuki oraz międzynarodowych festiwali, przewodniczącym Arts Juries; często bierze udział w międzynarodowych konferencjach i warsztatach. W dowód uznania za osiągnięcia
zawodowe otrzymał różne nagrody.
JORDI PASCUAL – menedżer kultury, badacz polityk kulturalnych i rozwoju lokalnego; ko-
ordynator programu Agenda 21 for culture (http://www.agenda21culture.net); ma tytuł licencjacki z geografii (1992) i dyplom magisterski w dziedzinie europejskiej polityki kulturalnej oraz
międzynarodowych stosunków kulturalnych. Pracownik badawczy na Uniwersytecie Autonomicznym w Barcelonie (1992–1996), następnie w Interarts Foundation (1996–2000) oraz Institut
de Cultura (Urząd Miasta Barcelony; 2000–2003). Autor kilkunastu artykułów i sprawozdań
badawczych dotyczących polityki kulturalnej i rozwoju lokalnego. Wykłada miejską politykę
kulturalną oraz zarządzanie na Katalońskim Uniwersytecie Otwartym. Członek jury w projekcie Europejskie Stolice Kultury w latach 2010, 2011 i 2013.
Prof. dr hab. JACEK PURCHLA – historyk sztuki, ekonomista; tytuł doktorski oraz habilitacja
na Uniwersytecie Jagiellońskim; profesor nauk humanistycznych od 1994 r., profesor zwyczajny
nauk humanistycznych od 1997 r. Kieruje Katedrą Historii Gospodarczej i Społecznej oraz Zakładem Dziedzictwa Kulturowego i Studiów Miejskich UNESCO Uniwersytetu Ekonomicznego
w Krakowie, a także Katedrą Dziedzictwa Europejskiego w Instytucie Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1990–1991 był wiceprezydentem Krakowa. Założyciel i od 1991 r.
dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Członek tytularny i wiceprezydent
Comité international d’histoire de l’art (CIHA); przewodniczący Rady ds. Ochrony Zabytków
przy Ministrze Kultury.
Dr ROBERT PYRAH – pracownik naukowy St. Antony’s College (Oksford); bierze udział
w międzyuniwersyteckim programie CEELBAS, promującym studia nad Europą Środkową
i Wschodnią. Na Uniwersytecie Oksfordzkim prowadzi wykłady związane z kulturą niemiecką,
historią oraz kulturoznawstwem. Jego obecna praca koncentruje się na kulturze i polityce Europy Środkowej w czasach pohabsburskich i współczesnych w zakresie funkcjonowania instytucji
kulturalnych, takich jak teatr; w badaniach koncentruje się także na kwestiach nacjonalizmu
i politycznego wykorzystania sztuki. Autor artykułów na temat austriackiej kultury oraz książki
The Burgtheater and Austrian Identity: Theatre and Cultural Politics in Vienna, 1918 – 1939 (2007);
wkrótce ukaże się studium monograficzne na temat Lwowa. Robert Pyrah jest współzałożycielem międzynarodowych sieci badawczych Austrian Research UK & Ireland i Oxford Austrian
and Central European Studies, a także prowadzi w Oksfordzie seminarium interdyscyplinarne
poświęcone Europie Środkowej.
187
and “Oxford Austrian and Central European Studies”, and runs an interdisciplinary Central
European Seminar at Oxford.
KIRILL RAZLOGOV , PhD, MA in art history at Moscow University, professor, doctorate in
cultural studies, director of the Russian Institute for Cultural Research, author of fifteen books
and more than 300 articles on cultural history, art history, film and the media, and cultural
policy and development. Organizer of festivals and TV programmes on film and art. Previous
positions: researcher at the Russian Film Archive (Gosfilmofond), special assistant to the president of the State Film Committee. Professor of cultural studies, film history, media studies at
the State Film Institute (VGIK), and teacher on high-level courses for film directors and script
writers at the Institute for European Culture in Moscow. Programming director of Moscow IFF
(1999–2005 and since 2009). Academic secretary of the National Academy of Motion Pictures
Arts and Sciences of Russia.
MYKOLA RyA B CHUK , senior research associate at the Ukrainian Centre for Cultural Stud-
ies, and a member of the editorial board of the Krytyka monthly. He has published six books
and many articles on post-communist transformation, national identity, language, and culture
policy. Two of his books have been translated into Polish (Od Malorosji do Ukrainy, 2002; and
Dwie Ukrainy, 2004), and one into Serbian (Od Malorusije do Ukrajine, 2003), French (De la
‘Petite Russie’ à l’Ukraine, 2003), and German (Die reale und die imaginierte Ukraine, 2006). He
has lectured in a number of universities, most recently in Columbia (2006) and the University
of Alberta (2007/2008).
188
TERRY SANDELL , former British cultural attaché in Moscow, director of the British Council
in Vienna, and from 1989 until 1992 working again in the Soviet Union/FSU setting up British
Council offices and operations and becoming its first director. For over ten years he was director of the international arts and cultural agency, Visiting Arts. In 2005–2008 he was director of
the British Council in Ukraine. He has acted as an advisor to the Council of Europe and has
also led various national policy reviews under their aegis. He is presently special advisor (Arts)
at the British Council in London, and current board appointments include being a trustee of
Academia Rossica and a director of the British-Ukrainian Society.
JOANNA SANETRA -SZELIGA , graduate of the Krakow University of Economics, major in
European Studies. In 2002–2005 a staff member of the Culture Contact Point in Poland (Ministry of Culture). Since 2003 coordinator of the Culture 2000 programme in Poland, since 2005
unit coordinator of the European Affairs Unit in the Department of Culture Strategy and European Affairs at the Ministry of Culture. Currently European funds specialist at the International
Cultural Centre in Krakow. Author of publications on EU cultural policy and financing culture
from European sources. University lecturer.
SUSANNE SCHNUTTGEN , programme specialist in the Division for Cultural Policies and
Intercultural Dialogue at UNESCO Headquarters in Paris, France, and since 2004 has focused
on the role of culture and intercultural dialogue in policies for social cohesion and sustainable
development. Before this, she worked in UNESCO’s Education Sector in programme areas such
as non-formal, intercultural and community education, as well as girls’ and women’s education,
with a two-year posting in Ouagadougou, Burkina Faso. She holds advanced university degrees
in political science, education, and American studies from the Free University of Berlin, specialising in the related fields of multicultural societies, sustainable development, gender, and
Prof. KIRILL RAZLOGOV – absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Moskiewskim; profesor; doktorat w dziedzinie kulturoznawstwa; dyrektor rosyjskiego Instytutu Badań nad Kulturą;
autor piętnastu książek oraz ponad 300 artykułów poświęconych historii kultury, historii sztuki,
filmowi, mass mediom, polityce kulturalnej oraz rozwojowi. Organizator festiwali i programów
telewizyjnych dotyczących filmu i sztuki. Uprzednio zajmowane stanowiska: naukowiec w Rosyjskim Archiwum Filmowym (Gosfilmofond), specjalny asystent prezydenta Państwowego
Komitetu Filmowego. Profesor kulturoznawstwa, historii filmu oraz studiów medioznawczych
w Państwowym Instytucie Filmowym (VGIK); prowadzi kursy dla reżyserów filmowych i scenarzystów w Instytucie Kultury Europejskiej w Moskwie. Dyrektor Programowy moskiewskiej
IFF (1999–2005 i od 2009). Sekretarz naukowy Rosyjskiej Państwowej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej.
Prof. MYKO łA RIABCzUK – starszy adiunkt w Ukraińskim Centrum Studiów Kulturowych
oraz członek redakcji miesięcznika „Krytyka”. Opublikował sześć książek i wiele artykułów na
temat transformacji postkomunistycznych, tożsamości narodowej, języka oraz polityki kulturalnej. Dwie książki zostały przetłumaczone na język polski (Od Małorosji do Ukrainy, 2002; Dwie
Ukrainy, 2004). Wykłada na wielu uniwersytetach, ostatnio na Uniwersytecie Columbia (2006)
i na Uniwersytecie Alberty (2007/2008).
TERRY SANDELL – były brytyjski attaché ds. kultury w Moskwie, były dyrektor British Coun-
cil w Wiedniu. Pracował w Związku Radzieckim i jego dawnych republikach przy zakładaniu
oddziałów British Council, a także sprawował funkcję ich dyrektora. Przez ponad dziesięć lat Terry Sandell był dyrektorem Visiting Arts, międzynarodowej agencji ds. sztuki i kultury. Ponadto
pełnił funkcję doradcy w Radzie Europy, dokonywał kontroli polityk w poszczególnych krajach
z ramienia tej instytucji. Obecnie jest specjalnym doradcą (sztuka) w British Council w Londynie, członkiem zarządu Academia Rossica i dyrektorem Towarzystwa Brytyjsko-Ukraińskiego.
JOANNA SANETRA - SZELIGA – absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
(specjalizacja: europeistyka). W latach 2002–2006 pracowała w Punkcie Kontaktowym ds. Kultury (Ministerstwo Kultury). Od 2003 r. była koordynatorką programu Kultura 2000 w Polsce,
a od 2005 r. koordynatorką Wydziału Spraw Europejskich w Departamencie Strategii Kultury
i Spraw Europejskich w Ministerstwie Kultury. Obecnie jest specjalistką w zakresie funduszy
europejskich w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie. Autorka publikacji na temat
polityki kulturalnej Unii Europejskiej i finansowania kultury ze źródeł unijnych. Wykłada na
uniwersytecie.
SUSANNE SCHNUTTGEN – specjalistka ds. programów w Wydziale ds. Polityki Kulturalnej
i Dialogu Międzykulturowego w siedzibie UNESCO w Paryżu. Od 2004 r. koncentruje się na
roli kultury i dialogu międzykulturowego w polityce na rzecz spójności społecznej oraz zrównoważonego rozwoju. Uprzednio pracowała w Sektorze Edukacyjnym UNESCO, zajmując się
takimi dziedzinami, jak kształcenie nieformalne, międzykulturowe i społeczne, a także kształcenie dziewcząt i kobiet (w czasie dwuletniej delegacji w Ouagadougou, Burkina Faso). Ma
wykształcenie uniwersyteckie (nauki polityczne, edukacja i amerykanistyka), jest absolwentką
Wolnego Uniwersytetu w Berlinie, specjalizuje się w tematyce społeczeństw wielokulturowych,
zrównoważonego rozwoju, zagadnień gender oraz współpracy międzynarodowej. Otrzymała
stypendia studenckie na uniwersytetach w Turynie i Essex.
189
international cooperation. She has also received scholarships to study at the University of Turin,
Italy, and Essex University, England.
VIOLETA SIMJANOVSKA VUK , European Diploma in Cultural Project Management (1995)
and a Master of Science degree from the University of Arts in Belgrade (cultural policy and
cultural management in the Balkans, 2007). She is currently writing her PhD thesis in cultural
policy at the Faculty of Drama in Belgrade and works at the University of Tourism and Management in Skopje as a professor’s assistant. Since 1998 she has worked at PAC MULTIMEDIA,
Skopje, Macedonia. In 2005 she was involved as a senior local expert in the LDK project (technical assistance for the implementation and coordination of the decentralisation process, an
EU-funded (CARDS) project managed by the European Agency for Reconstruction). In 2004
she participated in two major programmes at international level, providing expert services to
the Council of Europe’s Transversal Study – Cultural Policy and Cultural Diversity, and to the
European Cultural Foundation Amsterdam on setting up a portal as part of the Laboratory of
European Cultural Cooperation. At the national level, in 2004 she was involved in programmes
run by the Ministry of Culture of the Republic of Macedonia as president of the National Commission of the NGOs Programme. She is the author and co-author of several articles, including
Macedonian cities and Debates on Culture.
MONIKA SMOLEŃ , PhD, graduated in socio-economic geography from the Jagiellonian Uni-
190
versity, and completed a post-graduate management course at the Jagiellonian University Faculty of Law and Administration. In 2003 she defended her PhD dissertation (“Culture industries
– impact on the development of cities”) with distinction at the Jagiellonian University Faculty of
Management and Social Communication and received the title of PhD in liberal sciences (management). During her PhD studies she was awarded a scholarship by the Netherlands minister
of education, culture and science to the Erasmus University in Rotterdam. From 1998 to 2007
she worked as an academic teacher at the Jagiellonian University Institute of Public Affairs. At
that time she gave classes on subjects including regional policy and culture management. Coauthor of the National Strategy for the Development of Culture, author of several academic
articles and expert opinions on culture management and financing from European funds. In the
years 2003–2004 she was the manager of the Structural Funds and Culture Strategies Task Force
in the National Culture Centre, and the minister of culture’s plenipotentiary for the National
Culture Programme. Since 2004 she has been employed at the Ministry of Culture and National
Heritage, first as head of the Department of Cooperation with Local Governments, and next as
head of the Department of Cultural Strategy and European Affairs. Since 2008 she has been undersecretary of state at the Ministry of Culture and National Heritage, responsible for European
funds and international cultural cooperation.
JOANNA STACHYRA , graduate of Oriental studies at Warsaw University (1990). In 1994 she
completed her post-graduate degree in arts management at the Warsaw School of Economics.
She has taken part in various conferences, courses and study visits related to international cultural cooperation held by organisations including the British Council, the Ministry of Foreign
Affairs in the Hague, and the Giorgio Cini Foundation in Venice. Between 1991 and 1999 she
worked at the Ministry of Culture, and since 2000 she has been at the Ministry of Foreign
Affairs. Between 2001 and 2005 she served in London, as the director of the Polish Cultural
Institute. Since October 2007 she has been deputy director of the Public and Cultural Diplo-
VIOLETA SIMJANOVSKA VUK – Europejski Dyplom z Zarządzania Projektami Kultural-
nymi (1995), studia magisterskie na Uniwersytecie Sztuk Pięknych w Belgradzie (polityka kulturalna oraz zarządzanie kulturą na Bałkanach, 2007). Obecnie pisze na Wydziale Sztuk Dramatycznych w Belgradzie pracę doktorską dotyczącą polityki kulturalnej; pracownik naukowy
na Uniwersytecie Turystyki i Zarządzania w Skopje (Macedonia). Od 1998 r. pracuje w PAC
MULTIMEDIA w Skopje. W 2005 r. była zaangażowana w projekt LDK jako Starszy Ekspert
Lokalny (wsparcie techniczne na rzecz realizacji i koordynacji procesu decentralizacji, projekt
finansowany przez UE {CARDS}, kierowany przez Europejską Agencję Odbudowy). W 2004 r.
uczestniczyła w dwóch ważnych programach na poziomie międzynarodowym, świadcząc usługi eksperckie dla Rady Europy: Transversal Study – Cultural Policy and Cultural Diversity oraz
European Cultural Foundation – Amsterdam. Projekt obejmował stworzenie PORTALU w ramach Laboratorium Europejskiej Współpracy Kulturalnej. W kraju Violeta Vuk uczestniczyła
w projektach Ministerstwa Kultury Republiki Macedonii jako przewodnicząca krajowej komisji
w programie dla organizacji pozarządowych. Jest autorką i współautorką kilkunastu artykułów,
m.in. Macedonian cities, Debates on Culture.
Dr MONIKA SMOLEŃ – absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego (specjalizacja: geografia
społeczno-ekonomiczna); doktor nauk humanistycznych w dyscyplinie zarządzanie. W czasie
studiów doktoranckich stypendystka Ministra Edukacji, Kultury i Nauki Królestwa Niderlandów na Uniwersytecie Erasmusa w Rotterdamie. W latach 1998–2007 pracownik naukowo-dydaktyczny w Instytucie Spraw Publicznych UJ. W tym czasie prowadziła zajęcia dydaktyczne
z polityki regionalnej oraz zarządzania kulturą. Współautorka Narodowej Strategii Rozwoju
Kultury, autorka licznych artykułów naukowych oraz ekspertyz z zakresu zarządzania kulturą
i finansowania kultury ze środków europejskich. W latach 2003–2004 kierowniczka Zespołu
Zadaniowego ds. Funduszy Strukturalnych i Strategii Kultury w Ministerstwie Kultury oraz
pełnomocnik Ministra Kultury ds. Narodowych Programów Kultury. Od 2004 r. pracownik
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, najpierw jako dyrektorka Departamentu
Współpracy z Samorządami, potem Departamentu Strategii Kultury i Spraw Europejskich. Od
2008 r. podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego odpowiedzialna
za fundusze europejskie oraz międzynarodową współpracę w zakresie kultury.
JOANNA STACHYRA – absolwentka orientalistyki na Uniwersytecie Warszawskim (1990);
ukończyła studia podyplomowe z zarządzania sztuką w Szkole Głównej Handlowej (1994).
Uczestniczyła w wielu konferencjach, kursach oraz wizytach studialnych związanych z międzynarodową współpracą kulturalną, organizowanych m.in. przez British Council, Ministerstwo
Spraw Zagranicznych w Hadze i Fundację Giorgio Vini z Wenecji. W latach 1991– 1999 pracowała w Ministerstwie Kultury; od 2000 r. zatrudniona w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W latach 2001–2005 dyrektorka Polskiego Instytutu Kultury w Londynie. Od października 2007 r.
zastępca dyrektora Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej (dawniej Departamentu
Promocji) w MSZ. Główne zainteresowania: historyczne i bieżące relacje między Europą i Azją,
stosunki polsko-żydowskie oraz historia polskich Żydów.
Dr MA ŁGORZATA STERNAL – pracownik naukowy i wykładowca na Akademii Muzycznej
w Krakowie; kieruje programem podyplomowym Zarządzanie kulturą w wymiarze europejskim. Gościnnie wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Warszawskim. Była
wiceprezes Europejskiej Sieci Centrów Kształcących Administratorów Kultury (2001– 2007),
191
macy Department (former Promotion Department) of the MFA. Main interests: historical and
contemporary relations between Europe and Asia; Polish-Jewish relations; and the history of
the Polish Jews.
członkini International Policy Fellowship Instytutu Społeczeństwa Otwartego (2003). Jej zainteresowania naukowe obejmują: kształcenie liderów kultury oraz rozwój zawodowy w sektorze
sztuki i kultury, a także rolę sztuki w zarządzaniu i edukacji.
MALGORZATA STERNAL , PhD, lecturer and researcher at the Academy of Music in Kraków,
programme director of the professional development study programme Culture Management
in the European Dimension, guest lecturer at the Jagiellonian University and Warsaw University.
Former vice-president of the European Network of Cultural Administration Training Centres
(2001–2007), Fellow of the International Policy Fellowship of the Open Society Institute (2003).
Her academic interests include education of cultural leaders and professional development in the
arts and culture sector, as well as the role of the arts in management, and leadership education.
Dr NADA ŠVO B- ĐOKIĆ – doradca naukowy w Instytucie Stosunków Międzynarodowych
(IMO) w Zagrzebiu; studia i doktorat z afrykanistyki na Uniwersytecie w Zagrzebiu. Główne
obszary zainteresowań akademickich: zmiany i rozwój kulturalny, komunikacja kulturalna, relacje wielokulturowe (łącznie z zarządzaniem różnicami kulturowymi oraz komunikacją międzykulturową), a także tożsamość kulturowa, przemiany kulturowe, polityki kulturalne i naukowe,
jak również procesy przekształceń globalnych i krajowych. Bibliografia Nady ŠVOB-ĐOKIĆ
obejmuje około 300 pozycji książkowych, monografii, studiów, raportów z badań, artykułów
oraz recenzji w językach chorwackim, angielskim, francuskim, włoskim, czeskim i tureckim.
Jej ostatnie badania koncentrują się na przemyśle kultury i przemyśle kreatywnym; ostatnio
opublikowana książka nosi tytuł Kultura zapomnienia. Industrializacja kultur (Zagrzeb 2008).
Obecnie Nada ŠVOB-ĐOKIĆ pracuje nad projektem Globalne wpływy i lokalne zmiany kulturalne. Jednocześnie prowadzi wykłady: Globalizacja i lokalizacja oraz Przemysły kultury, na
Wydziale Kulturoznawstwa na Uniwersytecie w Rijece.
NADA Š VO B -Đ OKIĆ , PhD, scientific advisor at the Institute for International Relations,
Zagreb, earned her MA degree (1970) and her PhD (1979) in African studies at Zagreb University. The main areas of her research interest have been cultural change and development;
cultural communication; multicultural/intercultural relationships (including management of
cultural differences and intercultural communication) and cultural identities; cultural transitions; cultural and scientific policies; and processes of global and national transformation. Ms
Švob-Đokić’s bibliography includes about 300 published books, monographs, studies, research
reports, articles and reviews in Croatian, English, French, Italian, Czech and Turkish. Her recent
research is devoted to the cultural and creative industries, and her most recently published book
is entitled Kultura zaborava. Industrijalizacija kulturnih djelatnosti (The Culture of Oblivion.
Industrialization of cultures, Zagreb 2008). Ms Švob-Đokić’s current research project at the
Institute is on global influences and local cultural change. In parallel she teaches courses on globalisation and localisation and culture industries at the Department of Cultural Studies, Faculty
of Philosophy, Rijeka University.
ANDRÁS TÖ RÖ K , cultural manager, policymaker, non-profit businessman and author, stud192
ied English and Greek in Budapest. He has worked as a teacher, translator of literary works,
typographic designer, editor of underground and over-ground publications, secretary of state
for culture, and founding director of the Hungarian House of Photography. While president of
the National Cultural Fund, he initiated two innovative projects: the Orpheus CD series of 32
CDs with booklets, and the Digital Immortals Project. He was head curator for the Hungarian
Cultural Season in the Netherlands (“Hongarije aan Zee”). Since 2004 he has been the director
of Summa Artium, Budapest.
BAIBA TJARVE , one of the founders of the New Theatre Institute of Latvia in 1998 and was its
director till 2004. During this period numerous international and national projects in the fields
of contemporary performing arts, cultural management and cultural policy were organised,
among them the Homo Novus International Festival of Contemporary Theatre. She has had numerous publications on performing arts and cultural policy issues published in various newspapers and magazines. She contributes to the projects of the NGO “Culturelab”, edits news for the
cultural policy vortal www.culturelab.com, and updates the Latvian profile for Compendium of
Cultural Policies (ERICarts Institute/Council of Europe). She also teaches cultural management
at the Latvian Academy of Culture.
YURIY VULKOVSKY is a cultural policy researcher and consultant from Sofia, Bulgaria. Since
1994 he has been involved in a number of research and actions projects in the field of cultural
ANDRÁS TÖRÖK – menedżer kultury, lobbysta, biznesman działający w organizacjach non-profit, autor. Studiował anglistykę i hellenistykę w Budapeszcie. Pracował jako nauczyciel, tłumacz dzieł literackich, projektant typograficzny; redagował publikacje podziemne, był sekretarzem stanu ds. kultury, założycielem Hungarian House of Photograpy. Będąc prezesem Krajowego Funduszu Kultury zainicjował dwa projekty: serię płyt CD „Orpheus” (32 płyty z broszurami)
oraz „Digital Immortals”. Był kuratorem Węgierskiego Sezonu Kulturalnego w Holandii (Hongarije aan Zee). Od 2004 r. jest dyrektorem Summa Artium w Budapeszcie.
BAI BA TJARVE – jedna z założycielek New Theatre Institute of Latvia (1998) oraz dyrektor-
ka tej instytucji do 2004 r. W tym czasie zorganizowała wiele międzynarodowych i krajowych
projektów w dziedzinie sztuk scenicznych, zarządzania kulturą oraz polityki kulturalnej, m.in.
Międzynarodowy Festiwal Teatru Współczesnego „Homo Novus”. Autorka wielu artykułów na
temat sztuk scenicznych i kwestii związanych z polityką kulturalną, publikowanych w różnych
gazetach i magazynach. Wnosi wkład w projekt pozarządowy Culturelab, redagując wiadomości
dla vortalu poświęconego polityce kulturalnej; aktualizuje łotewski profil Kompendium Polityki
Kulturalnej (Instytut ERICarts/ Rada Europy). Ponadto prowadzi wykłady z zarządzania kulturą
na Łotewskiej Akademii Kultury.
YURIY VULKOVSKY – badacz polityk kulturalnych oraz konsultant z Sofii. Od 1994 r. zaangażowany w różnorodne projekty i działania w zakresie polityki kulturalnej i zarządzania,
uczestnictwa obywatelskiego w kształtowaniu polityk, społecznego wypływu sztuk w Bułgarii,
Macedonii i Mołdowie. Od 2004 r. prowadzi zajęcia z polityki kulturalnej na Uniwersytecie Sofijskim, a także pracuje jako menedżer organizacji non-profit i komercyjnych w zakresie kultury
i sztuki. W 2009 r. założył Foundation for Urban Projects and Research, starając się połączyć
innowacyjne projekty miejskie z badaniami i pracą doradczą. Członek Grupy Strategicznej Europejskiej Inicjatywy A Soul for Europe.
MAGDA VÁŠÁRYOVÁ – założycielka i pierwsza dyrektorka Slovak Foreign Policy Associa-
tion (SFPA); była ambasador Czechosłowacji w Austrii oraz ambasador Słowacji w Polsce; była
sekretarz stanu w słowackim MSZ; obecnie członkini National Council of the Slovak Republic
193
194
policy and management, civic participation in policy-making, social impact of the arts, etc., in
Bulgaria, Macedonia and Moldova. Since 2004 he has been teaching cultural policy at Sofia University and in the same time working as manager of non-profit and commercial organisations
in different fields of the arts and culture. In 2009 he established a Foundation for Urban Projects
and Research, with the aim of combining innovative urban art projects with research and consultancy work. He is a member of the Strategy Group of European Initiative “A Soul for Europe”.
MAGDA VÁ Š Á RYOVÁ , founder and first director of the Slovak Foreign Policy Association
(SFPA); Czechoslovakian ambassador to Austria and Slovak ambassador to Poland; former secretary of the Ministry of Foreign Affairs of the Slovak Republic, currently a member of the
National Council of the Slovak Republic (SDKU-DS). She is the founder and president of the
Board of the NGO “Via Cultura”, and head of the SDKU-DS women’s organisation. She has written five books, two dedicated to behaviour and protocol, Polnočný sused – her memoirs from
Poland; and the latest – entitled Head of the state. She is an active conference participant and
a frequent contributor to the press.
AGATA WĄSOWSKA -PAWLIK , MA in art history from the Jagiellonian University. Since
1996 has worked at the International Cultural Centre in Krakow, at present as head of the ICC’s
Strategy and Communication Department responsible for fundraising, PR and new project development. She represents the ICC on international projects such as ECHOCAST (European
Cultural and Heritage Organisations Customer Aware Staff Training), EPOCH (European Research Network on Excellence in Processing Open Cultural Heritage), and international cultural
networks.
ANDREAS WIESAND , PhD, executive director of the European Institute for Comparative
Cultural Research (ERICarts) and professor of cultural policy at the State Academy for Music
and Theatre, Hamburg, and at Dresden International University. Expert for the EU, Council of
Europe, UNESCO, etc. Author or main editor of around 50 publications on the status of artists;
political, economic and legal questions in the arts, literature, heritage and the media; European
issues; arts education; intercultural dialogue, etc. Holds numerous honorary positions, e.g. secretary general, European Association of Cultural Researchers (ECURES).
(SDKU-DS). Autorka pięciu książek; dwie z nich poświęcone są zachowaniu i protokołowi. Północny sąsiad – to wspomnienia z Polski, a najnowsza pozycja to Head of the State. Aktywnie
uczestniczy w konferencjach i często pisze artykuły do gazet.
AGATA WĄSOWSKA - PAWLIK – absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Od 1996 r. pracuje w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie. Obecnie jest kierownikiem Ośrodka Strategii i Komunikacji odpowiedzialną za pozyskiwanie funduszy, PR oraz
rozwój nowych projektów. Reprezentuje MCK przy międzynarodowych projektach, takich jak:
ECHOCAST (European Cultural and Heritage Organisations Customer Aware Staff Training),
EPOCH (European Research Network on Excellence in Processing Open Cultural Heritage),
oraz w zakresie międzynarodowych sieci kulturalnych.
Prof. dr ANDREAS WIESAND – dyrektor wykonawczy Europejskiego Instytutu Badań nad
Kulturą (ERICarts) oraz profesor zajmujący się politykami kulturalnymi w Wyższej Szkole Muzycznej i Teatralnej w Hamburgu i na Międzynarodowym Uniwersytecie w Dreźnie. Ekspert
m.in. UE, Rady Europy, UNESCO. Autor i redaktor około 50 publikacji dotyczących statusu
artystów oraz kwestii politycznych, gospodarczych i prawnych w sztuce, literaturze, dziedzictwie i mediach, spraw europejskich, kształcenia w zakresie sztuki, dialogu międzykulturowego,
itp. Piastuje wiele stanowisk honorowych, np. Sekretarz Generalny Europejskiego Towarzystwa
Badaczy Kultury (ECURES).
195
C o nference
P rogramme
4 J u n e , Thurs day
17.00 – 19.00 Opening ceremony of the con-
196
ference combined with the official inauguration
of the ICC’s newly modernised premises
Speakers:
Jacek Purchla – Director of the International
Cultural Centre
Robert Palmer – Director of Culture, Cultural
and Natural Heritage, Council of Europe
Monika Smoleń – Under-Secretary of State at
the Ministry of Culture and National Heritage
of Poland
Jacek Majchrowski – Mayor of Krakow
Film The metamorphoses of the Ravens House
1989. Historical and cultural perspective of the
time of change
Magda Vášáryová
Erhard Busek
Andrzej Wajda
19.00 Dinner hosted by the Minister of Culture and National Heritage of Poland
5 J u n e , Friday
9.00 – 9.30 Peter Inkei – comments on the
background paper
9.30 – 11.00 Panel discussion
1. Transformation
Moderator: Emil Brix
Panellists: Nelly Bekus-Goncharova, Dorian
Branea, Vesna Čopič, Jerzy Hausner
11.00 – 11.30 Coffee break
2. Integration
Moderator: Nina Obuljen
Panellists: Michael Gnedovsky, Ritva Mitchell,
Monika Smoleń
13.00 – 14.00 Lunch break
3. Globalisation
Moderator: Rod Fisher
Panellists: Delia Mucica, András Török, Violeta
Simjanovska Vuk
16.00 – 18.00 Working groups (with moderators and rapporteurs)
I. Heritage
II. Arts
III. Citizens
19.30 Dinner hosted by the Mayor of Krakow
6 June , saturday
9.30 – 11.00 Session: reports from the working groups
Moderator: Robert Palmer
Discussion
11.30 – 13.00 Closing Session:
The next 20 years
Moderators: Robert Palmer and Jacek Purchla
13.00 – 14.00 Farewell lunch
Honorary patronage
Minister of Culture and National
Heritage of Poland
Bogdan Zdrojewski
Mayor of Kraków
Jacek Majchrowski
Within the campaign
P ro g r a m
Ko n f er en c ji
4 c ze rwca , c zwa r t e k
17.00 – 19.00 Uroczystość otwarcia połączo-
na z oficjalną inauguracją nowej przestrzeni
dialogu w sercu miasta
Wystąpienia:
Jacek Purchla – Dyrektor Międzynarodowego
Centrum Kultury
Robert Palmer – Dyrektor ds. Kultury, Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego RE
Monika Smoleń – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
Jacek Majchrowski – Prezydent Miasta Krakowa
Film Metamorfozy kamienicy Pod Kruki
1989. Historyczna i kulturalna perspektywa
czasu zmiany
Magda Vášáryová
Erhard Busek
Andrzej Wajda
19.00 Kolacja wydana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
5 c ze rwca , p i ąt e k
9.00 – 9.30 Peter Inkei – prezentacja tzw.
Materiału kontekstowego
9.30 – 11.00 Dyskusja panelowa:
1. Transformacja
Moderator: Emil Brix
Paneliści: Nelly Bekus-Goncharova, Dorian
Branea, Vesna Čopič, Jerzy Hausner
11.00 – 11.30 Przerwa na kawę
2. Integracja
Moderator: Nina Obuljen
Paneliści: Mikhail Gnedovsky, Rita Mitchell,
Monika Smoleń
13.00 – 14.00 Obiad
3. Globalizacja
Moderator: Rod Fisher
Paneliści: Delia Mucica, András Török, Violeta
Simjanovska-Vuk
16.00 – 18.00 Trzy grupy robocze
I. Dziedzictwo
II. Sztuka
III. Obywatele
19.00 Kolacja wydana przez Prezydenta
Miasta Krakowa
6 c ze rwca , s ob ota
9.30 – 11.00 Sesja plenarna: Raporty z grup
roboczych
Moderator: Robert Palmer
Dyskusja
11.30 – 13.00 Sesja zamykająca:
Następne 20 lat
Moderatorzy: Robert Palmer i Jacek Purchla
13.00 – 14.00 Pożegnalny obiad
Patronat honorowy
Minister Kultury
i Dziedzictwa Narodowego RP
Bogdan Zdrojewski
Prezydent Miasta Krakowa
Jacek Majchrowski
W ramach kampanii
197
T h e C ouncil of Europe
R a da E u ro py
With its forty-seven member countries, the Council of Europe, based in Strasbourg
(France), now covers virtually the entire European continent. Founded on 5 May
1949 by 10 countries, the Council of Europe seeks to develop throughout Europe
common and democratic principles based on the European Convention on Human Rights and other reference texts on the protection of individuals.
Rada Europy z siedzibą w Strasburgu (Francja), skupiając czterdzieści siedem
państw członkowskich, swoimi działaniami obejmuje obecnie niemal cały kontynent europejski. Utworzona 5 maja 1949 roku przez dziesięć krajów, Rada stara
się promować w całej Europie powszechne i demokratyczne zasady na podstawie
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz innych dokumentów referencyjnych
dotyczących ochrony jednostek.
The primary aim of the Council of Europe is to create a common democratic and
legal area throughout the continent, ensuring respect for its fundamental values:
human rights, democracy, and the rule of law.
These values are the foundations of a tolerant and civilised society, and are indispensable for European stability, economic growth and social cohesion. On the basis
of these fundamental values, we try to find shared solutions to major problems
such as terrorism, organised crime and corruption, cybercrime, bioethics and cloning, violence against children and women, and trafficking in human beings. Cooperation between all member states is the only way to solve the major problems
facing society today.
Objectives:
ҾҾ to protect human rights, pluralist democracy and the rule of law
198
ҾҾ to promote awareness and encourage the development of Europe's cultural
identity and diversity
ҾҾ to find common solutions to the challenges facing European society
ҾҾ to consolidate democratic stability in Europe by backing political, legislative
and constitutional reform.
More information: www.coe.int
Głównym celem Rady Europy jest stworzenie wspólnego obszaru demokracji
i prawa na całym kontynencie, zapewniającego poszanowanie fundamentalnych
wartości: praw człowieka, demokracji i praworządności.
Wartości te stanowią podwaliny tolerancyjnego i cywilizowanego społeczeństwa oraz
są niezbędne dla europejskiej stabilności, wzrostu gospodarczego i spójności społecznej. Na ich podstawie próbujemy odnaleźć wspólne rozwiązania głównych kwestii,
takich jak terroryzm, przestępczość zorganizowana i korupcja, cyberprzestępczość,
zagadnienia bioetyki i klonowania, przemoc wobec dzieci i kobiet oraz handel ludźmi. Współpraca pomiędzy wszystkimi państwami członkowskimi jest jedynym sposobem rozwiązania problemów nękających społeczeństwo w dzisiejszych czasach.
Cele:
ҾҾ ochrona praw człowieka, demokracja pluralistyczna i praworządność
ҾҾ promowanie świadomości i wspieranie rozwoju tożsamości europejskiej oraz
różnorodności kulturowej
ҾҾ poszukiwanie wspólnych rozwiązań dla wyzwań, przed którymi stoi społeczeństwo europejskie
ҾҾ konsolidacja stabilizacji demokratycznej w Europie poprzez wspieranie reform politycznych, legislacyjnych i konstytucjonalnych.
Więcej informacji: www.coe.int
199
C u lt ure Watc h Europe
C u ltu r e Watch E u ro p e
The Council of Europe’s information and exchange platform for culture, heritage
and media developments
Platforma informacji i wymiany Rady Europy na rzecz projektów w zakresie kultury, dziedzictwa i mediów
S t r e n g h t ening d emocracy thro ugh cultur e
– m i ssi on
U m ac n i a n i e de m ok r ac j i p r ze z k u lt u r ę – m i s ja
The Council of Europe’s CultureWatchEurope Platform (CWE) promotes culture
as "the soul of democracy" by offering an innovative and evidence-based overview
of culture, heritage and media developments in Europe. CultureWatchEurope adds
value to the organisation’s existing information tools, programmes and methods by
linking them and by inviting civil society to contribute.
CultureWatchEurope is value-based, responsive, and aware: devised to pinpoint
developments, difficulties, and good practices so that cultural governance and
policy making can be enhanced Europe-wide, from a human rights perspective.
Key words in this mission are: transparency, access and participation, respect for
identity and diversity, intercultural dialogue and cultural rights.
E n h a n cing governance in an interactive manner
– ac t i o ns
200
ҾҾ Generating and reviewing policy standards in areas of concern to governments and society by providing data, information, knowledge, comparative and
trend analyses, expertise, advice and case studies
ҾҾ providing online information through joint access to the Council of Europe’s
electronic information tools:
••Compendium (http://www.culturalpolicies.net)
••HEREIN (http:///www.european-heritage.coe.int)
••Audiovisual Observatory (www.obs.coe.int)
Platforma CultureWatchEurope (CWE) Rady Europy promuje kulturę jako „duszę
demokracji”, oferując innowacyjny i oparty na faktach przegląd wydarzeń związanych z kulturą, dziedzictwem i mediami w Europie. CultureWatchEurope zwiększa
wartość istniejących narzędzi informacyjnych oraz programów i metod stosowanych przez Organizację poprzez ich łączenie oraz zapraszanie członków społeczeństwa do współuczestnictwa.
Platforma CultureWatchEurope opiera się na promocji uniwersalnych wartości,
śledzi i reaguje na zmiany zachodzące w kulturze. Została stworzona, aby wskazywać osiągnięcia, problemy i dobre praktyki w celu usprawnienia z perspektywy
praw człowieka, zarządzania kulturą i tworzenia polityki kulturalnej w całej Europie. Głównymi słowami tej misji są: przejrzystość, dostęp i współuczestnictwo,
szacunek dla tożsamości i różnorodności, dialog międzykulturowy oraz prawa kulturalne.
U s p r aw n i a n i e za r zą dza n i a w i n t e r a k t y w n y
s p os ób – dzi a ł a n i a
ҾҾ tworzenie i kontrola standardów polityki w obszarach interesujących dla rządów i społeczności poprzez dostarczanie danych, informacji, wiedzy, analiz porównawczych i analiz trendów, ekspertyz, doradztwo oraz studia przypadków
ҾҾ enabling rapid consultation of key cultural data from European states in order to compare achievements
ҾҾ prezentacja informacji za pośrednictwem Internetu poprzez umożliwienie
dostępu do narzędzi informacyjnych Rady Europy:
••Kompendium http://www.culturalpolicies.net
••HEREIN http://www.european-heritage.coe.int
••Obserwatorium Audiowizualne http://www.obs.coe.int
ҾҾ contributing to prospective analysis and forward thinking by addressing topical issues and emerging trends, developments and difficulties
ҾҾ możliwość szybkiej konsultacji najważniejszych danych na temat kultury
z innych krajów europejskich w celu porównania osiągnięć
201
ҾҾ offering a platform for creative exchange and synergy between governments,
cultural practitioners and civil society on key issues through major conferences.
J o i n i n g forces – k ey par tne rs
CWE is set up under the umbrella of the Council of Europe’s Steering Committee
for Culture, CDCULT, in close co-operation with the Steering Committee for Cultural Heritage and Landscape, CDPATEP and the European Audiovisual Observatory. In addition, CWE co-operates with:
ҾҾ Council of Europe bodies, including the Parliamentary Assembly (PACE), the
Congress of Local and Regional Authorities and the Conference of International
Non-Governmental Organisations
ҾҾ external partners from civil society, international organisations, research and
academia, such as the Budapest Observatory, Culture Action Europe, the Culturelink Network, ERICarts, the European Cultural Foundation (ECF) and LabforCulture, the European Union National Institutes for Culture (EUNIC), the
International Federation of Arts Councils and Culture Agencies (IFACCA), the
International Cultural Centre of Krakow and Interarts.
New associate partners are welcome to participate in CWE.
202
O f fe r i ng a pl atform for cr e ati ve e xchange
– m e t h od s
The CWE electronic platform will provide a space for:
ҾҾ sharing information and resources via joint access to three Council of Europe
databases and thematic online spaces
ҾҾ engaging in interactive policy debate through a forum linking key partners
from the cultural sector
ҾҾ addressing concerns from civil society partners by channelling them to governments and other political bodies and stakeholders of the Council of Europe
and channelling back information from governments to civil society partners
on action taken, or envisaged.
Annual CWE events, organised together with civil society representatives, address
topical issues of concern to the cultural world, and contribute to trend analysis and
forward thinking.
ҾҾ wkład w analizy i myślenie perspektywiczne poprzez rozwiązywanie aktualnych
problemów i monitorowanie pojawiających się trendów, wydarzeń i trudności
ҾҾ stworzenie platformy do twórczej wymiany i synergii pomiędzy rządami, osobami zawodowo związanymi z kulturą oraz społeczeństwem na temat najważniejszych spraw poprzez najważniejsze konferencje w branży.
Ł ąc ząc s i ły dl a ws p ól n yc h wa r toś c i
– g ł ów n i pa r t n e r zy
CWE została założona pod patronatem Komitetu Sterującego ds. Kultury
(CDCULT) Rady Europy w ścisłej współpracy z Komitetem Sterującym ds. Dziedzictwa Kulturowego i Krajobrazu (CDPATEP) oraz Europejskim Obserwatorium
Audiowizualnym. Ponadto CWE współpracuje z:
ҾҾ organami Rady Europy, m.in. ze Zgromadzeniem Parlamentarnym (PACE),
Kongresem Władz Lokalnych i Regionalnych, Konferencją Międzynarodowych
Organizacji Pozarządowych
ҾҾ partnerami zewnętrznymi, wywodzącymi się ze społeczeństwa obywatelskiego, międzynarodowych organizacji, ośrodków badawczych i akademii, takich jak
Obserwatorium Budapesztańskie, sieć Culture Action Europe, sieć Culturelink
Network, Europejski Instytut Badań nad Kulturą (ERICarts), Europejska Fundacja Kultury (ECF) oraz LabforCulture, Stowarzyszenie Narodowych Instytutów
Kultury Unii Europejskiej (EUNIC), Międzynarodową Federację Rad ds. Sztuki
i Agencji Kulturalnych (IFACCA), Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie oraz Interarts.
Uczestnictwo nowych partnerów w CW jest mile widziane.
P l at for m a n a r ze c z t wórc ze j w y m i a n y – m e to dy
Elektroniczna platforma CWE stanie się obszarem:
ҾҾ wymiany informacji i zasobów poprzez wspólny dostęp do trzech baz danych
Rady Europy oraz tematycznych obszarów dostępnych on-line
ҾҾ zaangażowania w interaktywną debatę na temat polityk kulturalnych za pośrednictwem forum zrzeszającego partnerów z sektora kultury
ҾҾ analizy problemów partnerów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie
i przekazywanie ich organom rządowym oraz innym instytucjom politycznym
203
Working methods will be steadily perfected and new technology provided to permit the best service for political stakeholders, partners and the public.
G e t t i n g to k now m ore – achi e ve me nt s 2009 and
Wo r k Pl an 2010
Following the design of the CultureWatchEurope platform in 2009, next steps include further development of the electronic platform and installation of a joint
search engine for the different online tools.
A first CWE Conference on “Culture and development 20 years after the fall of
communism in Europe” in June 2009 in Krakow generated insights and recommendations for governments and other cultural stakeholders geared to stronger
integration of the central and East European countries. In June 2010, a major conference on the financial crisis and culture and the need to re-think cultural policy
is planned.
CWE, in association with the European Audiovisual Observatory and Eurimages,
has conducted a study of European film support structures which resulted in a recommendation by the Committee of Ministers of the Council of Europe.
Other standard setting work, in the form of recommendations, guidelines and
good practices, will follow.
For more information: www.coe.int/culture
[email protected] | [email protected] | [email protected]
204
i zainteresowanym stronom w obrębie Rady Europy, a także przedstawianie informacji zwrotnych ze strony organów rządowych partnerom społeczeństwa
obywatelskiego na temat działań podjętych lub przewidywanych.
Coroczne wydarzenia CWE, organizowane wspólnie z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, umożliwią rozwiązywanie aktualnych problemów dotyczących świata kultury, przyczynią się do analizy trendów oraz myślenia perspektywicznego.
Metody pracy będą systematycznie udoskonalane, a nowe rozwiązania technologiczne, zapewniające najlepsze usługi dla zainteresowanych stron z kręgów politycznych, partnerów oraz społeczeństwa, wdrażane na bieżąco.
Aby w i e d z i e ć w i ę c e j – o s i ą g n i ę c i a w 2 0 0 9 ro k u
i p l a n p r ac y n a ro k 2 010
Po utworzeniu platformy CultureWatchEurope w roku 2009 kolejne kroki obejmują dalszy rozwój platformy elektronicznej oraz instalację wspólnej wyszukiwarki dla różnych narzędzi internetowych.
Pierwsza konferencja CWE, zatytułowana Kultura a rozwój 20 lat po upadku komunizmu w Europie, która odbyła się w czerwcu 2009 roku w Krakowie, zaowocowała
poszerzeniem wiedzy i rekomendacjami dla rządów oraz innych instytucji zaangażowanych w kulturę, mających na celu bliższą integrację krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W czerwcu 2010 roku planowana jest konferencja poświęcona
kryzysowi finansowemu i kulturze oraz konieczności ponownej analizy polityki
kulturalnej.
CWE, przy współpracy z Europejskim Obserwatorium Audiowizualnym oraz Eurimages, przeprowadziła analizę europejskich struktur wsparcia dla przemysłu filmowego, co doprowadziło do sformułowania rekomendacji przez Komitet Ministrów Rady Europy.
Planowane są dalsze prace w zakresie określania standardów w formie rekomendacji, wytycznych i zbiorów dobrych praktyk.
Więcej informacji: www.coe.int/culture
[email protected] | [email protected] | [email protected]
205
206
I n t e rnational Cult ura l
C e n t re in k rakow
M ięd zy n a ro d ow e C en tr u m
K u ltu ry w Kr a kow i e
The International Cultural Centre was founded on 29th May 1991 during the CSCE
symposium in Krakow. This was a special moment: the first meeting of East and
West dedicated to culture and cultural heritage since the memorable year of 1989.
Thus, the new institution with a clear mission made its mark on the international
forum from its very inception.
Miedzynarodowe Centrum Kultury zainaugurowało działalność 29 maja 1991 roku,
podczas konferencji KBWE w Krakowie. Był to moment szczególny: pierwsze po
pamiętnym 1989 roku spotkanie przedstawicieli Wschodu i Zachodu poświęcone
kulturze i dziedzictwu kulturowemu. Dzięki temu nowa instytucja z jasno określoną misją od początku zaistniała na forum międzynarodowym.
The core ideals of the ICC are inter-cultural communication and building a common Europe that bridges political, ideological and religious divides. Projects run
by the ICC pivot around such issues as:
Ideą przewodnią MCK jest komunikacja międzykulturowa, tworzenie wspólnej
Europy ponad podziałami – państwowymi, ideologicznymi, religijnymi. Projekty
realizowane w MCK oscylują wokół takich zagadnień, jak:
ҾҾ the essence of European civilisation
ҾҾ istota cywilizacji europejskiej
ҾҾ national stereotypes
ҾҾ stereotypy narodowe
ҾҾ national identity in the face of globalisation
ҾҾ tożsamość narodowa wobec globalizacji
ҾҾ collective memory
ҾҾ pamięć zbiorowa
ҾҾ the multicultural character of Central Europe
ҾҾ wielokulturowość Europy Środkowej
ҾҾ Poland in Europe
ҾҾ Polska w Europie
ҾҾ cultural heritage and a new philosophy for its preservation
ҾҾ dziedzictwo kulturowe i nowa filozofia jego ochrony
ҾҾ the concept of the historic city
ҾҾ fenomen miasta historycznego
ҾҾ culture and development
ҾҾ kultura a rozwój
ҾҾ the place of culture in society.
ҾҾ miejsce kultury w społeczeństwie.
The International Cultural Centre is an expert research institution that stages exhibitions and is active in publishing, education and promotion. It successfully blends
modernity with tradition, which is best exemplified by the ICC seat, the Ravens
House, with its historical interiors fitted with state-of-the-art technical equipment.
It is a forum where the wider public can meet scholars, artists and politicians,
young people hold debates with eminent intellectuals, and there is dedicated space
to commune with early and modern art.
Międzynarodowe Centrum Kultury jest instytucją badawczą, ekspercką, prowadzi
działalność wystawienniczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą. Skutecznie łączy współczesność z tradycją, czego wyrazem jest także siedziba MCK, kamienica
Pod Kruki, której zabytkowe wnętrza zostały wyposażone w najnowsze rozwiązania techniczne. Tutaj publiczność spotyka się z uczonymi, artystami i politykami,
tu młodzież może dyskutować z wybitnymi intelektualistami, tu można obcować
ze sztuką dawną i nowoczesną.
More information:
www.mck.krakow.pl | www.alfpolska.org | www.ahice.net
Więcej informacji:
www.mck.krakow.pl | www.alfpolska.org | www.ahice.net
207
Na zdjęciach (od lewej)
On the photos (from the left)
s . 6 - 7 p . 6 - 7 J a c e k P u r c h l a , R o b e r t P a l m e r
s . 2 6 p . 2 6 J e r z y H a u s n e r
s . 1 2 - 1 3 p . 1 2 - 1 3 s . 1 6 - 1 7 M a g d a V á š á r y o v á ( p r e z e n t u j ą c a l i s t o d V á c l a v a H a v l a ) ( p r e s e n t i n g a l e t t e r f r o m V á c l a v H a v e l )
p . 1 6 - 1 7 A n d r z e j W a j d a , M a g d a V á š á r y o v á , E r h a r d B u s e k
s . 1 3 2 - 1 3 3 p . 1 3 2 - 1 3 3 M i k h a i l G n e d o v s k y , N i n a O b u l j e n , M o n i k a Sm o l e ń , P é t e r I n k e i
s. 138
p. 1 3 8 s . 17 0 - 171 p . 1 7 0 - 1 7 1 o b r a d y c o n f e r e n c e s e s s i o n V e s n a Č o p i č , P é t e r I n k e i
skrzydełka:
jacket flaps:
s i e d z i b a M i ę d z y n a r o d o w e g o C e n t r u m K u l t u r y w K r a k o w i e s e at o f t h e I n t e r n at i o n a l C u lt u r a l C e n t r e i n K r a ko w

CULTURE AND DEVELOPMENT 20 YEARS AFTER THE FALL OF

Transkrypt

Podobne dokumenty

Bangkok i muai thai. Nastêpny epizod turystyki sztuk walki

The main stages of the history of research of the western area of the

Polska

TRESC/CONTENT

Double-sided flashcards

An anthropological analysis of a skeleton from the Lublin