abstrakt

Jarosław Kłaczkow
Polska emigracja protestancka w krajach zachodnich po 1945 r. - stan badań i
perspektywy badawcze
Losy polskiego wychodźstwa ewangelickiego w Ameryce Północnej, Europie Zachodniej
oraz w innych częściach świata nie były do tej pory szerzej zbadane. Dotychczasowe prace
nad dziejami polskiego protestantyzmu dotyczyły w głównej mierze spraw krajowych, a
większość dotychczasowych prac dotyczyła okresu międzywojennego.
Stało się tak, mimo, że czołowi protestanccy działacze emigracyjni należeli do znanych
postaci „polskiego Londynu”. Byli to, m.in.: ks. bp Władysław Fierla (biskup Polskiego
Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego na Obczyźnie, członek Rady Narodowej, Zjednoczenia
Polskiego, Adolf Pilch, Halina Martin, Wiktor Martin, Walerian Kwiatkowski. Parafie
Polskiego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego na Obczyźnie powstały w Wielkiej Brytanii,
Kanadzie, USA, Australii, Francji, RFN. Strukturami kościelnymi kierował bp Fierla, a
organem prasowym było pismo „Poseł Ewangelicki”.
W Sztokholmie w 1975 r. powstało Stowarzyszenie Ewangelików Polaków w Szwecji.
Istniało do 1978 r., gdy zostało zastąpione przez powstały tam Polski Instytut Ewangelicki.
Jego założycielem był emigrant z Polski inż. Jan Siostrzonek. Wydawał on w Sztokholmie
pismo „Szkice i Dialog”. Instytut miał także oddziały w Niemczech. Jego pracami kierował
Kazimierz Sławiński z Immenhausen. W Wielkiej Brytanii działało zaś Zrzeszenie
Ewangelików Polaków.
W Londynie mieściła się także siedziba Polskiego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w
Wielkiej Brytanii, który grupował nieliczną kalwińską emigrację. W jego działalność byli
zaangażowani ks. Roman Mazierski, a po jego przedwczesnej śmierci w 1959 r., głównie
świeccy: Olgierd Cumft, Stanisław Karszo-Siedlecki, Irena Sągajłło i Andrzej Sągajłło.
Materiały dotyczące spraw emigracji protestanckiej można znaleźć zarówno w państwowych
archiwach polskich (Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Instytut Pamięci Narodowej –
Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu), kościelnych (Kościół
Ewangelicko-Augsburski i Kościół Ewangelicko-Reformowany), jak i zagranicznych,
znajdujących się na terenach Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii (Instytut Józefa
Piłsudskiego w Nowym Jorku, Muzeum i Instytut im. Władysława Sikorskiego w Londynie)
oraz archiwów parafii ewangelickich w Wielkiej Brytanii, RFN i Kanadzie. Część
materiałów, w tym liczne korespondencje znajdują się w zbiorach prywatnych, m.in.
korespondencja biskupów Andrzeja Wantuły i Władysława Fierli.
Nieocenioną bazą materiałów są także zbiory pozostałe po Zrzeszeniu Ewangelików Polaków
oraz prasa („Kościół Reformacyjny w Ameryce”, „Poseł Ewangelicki”, „Dobra Nowina”
„Zwiastun Ewangelicki”, „Jednota”, „Słowo i Myśl”, „Gazeta Ewangelicka”) jak i świeckiej
(„Dziennik Polski”, „Dziennik Żołnierza”).