FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Grzegorz

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 254 (47), 293–300
Grzegorz SPYCHALSKI
EWOLUCJA POLITYKI BUDŻETOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ
EUROPEAN UNION BUDGET POLICY EVOLUTION
Zakład Informatyki, Akademia Rolnicza
ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin
Abstract. The paper presents evolution of European Union budget policy with special
consideration of the lest financial period and perspective of the years 2007–2013. The rules
of construction of the incomes and expenditures of UE are described together with presentation
of union financial sources and main fields of common activities. Moreover there core
the changes analysis of expenditures structure before the Scandinavian enlargment and last
easteuropean enlargment. Some problems of the new financial perspective are discussed
in the context of net paying countries and Poland share in the budget policy.
Słowa kluczowe: ewolucja, dochody, polityka budżetowa, wydatki.
Key words: budget policy, evaluation, expenditure, incomes.
WSTĘP
Wspólnoty europejskie od początku swojego istnienia, czyli od podpisania traktatu paryskiego w 1951 roku, a szczególnie po utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej,
prowadzą ponadnarodową politykę budżetową. Oznacza to, że państwa członkowskie tych
organizacji przeznaczają część swoich dochodów społecznych na realizację wspólnych
celów, ułatwiających harmonijny rozwój społeczno-gospodarczy i wzmacniających konkurencyjność poszczególnych państw i regionów. Poprzez strukturę i skalę wydatków budżetowych następuje integracja polityk sektorowych, a wspólnotowe przedsięwzięcia znajdują
swoje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Jednocześnie budżet wspólnotowy nie ma charakteru budżetów narodowych, gdyż dysponuje jedynie 1% dochodów narodowych brutto
państw członkowskich i nie finansuje podstawowych usług publicznych związanych z kompetencjami władczymi państwa. Mimo to trudno nie docenić jego roli w kształtowaniu polityki gospodarczej Unii i nie uwzględniać ewolucji budżetu w analizie przemian integracji europejskiej.
Celem tego opracowania jest zatem uproszczona analiza zmian w polityce budżetowej
Unii Europejskiej od roku 1988, w którym wprowadzono zasadę perspektyw finansowych
wieloletnich, stanowiących strategiczne ramy programowania budżetowego.
MATERIAŁ I METODY
W badaniach wykorzystano dokumenty Komisji Europejskiej, opracowania statystyczne i
analizy wtórne dotyczące wielkości i struktury wydatków budżetowych Unii Europejskiej
oraz opracowania autora w zakresie scenariuszy rozwojowych strategii lizbońskiej do roku
2013. Zastosowano metody analiz i porównań oraz wnioskowanie dedukcyjne w procesie rozumowania logicznego.
294
G. Spychalski
WYNIKI I DYSKUSJA
Mechanizm budżetu europejskiego
Budżet Unii Europejskiej stanowi akt prawny wydawany corocznie przez Radę Unii Europejskiej w porozumieniu z Parlamentem Europejskim w szczególnym procesie legislacyjnym. Początkowo funkcjonowały oddzielne budżety wspólnot, a po integracji ich instytucji
(po 1967 roku) doszło do połączenia systemu wydatków i dochodów w ramach wspólnej
polityki gospodarczej zgodnie z zapisami traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską
(Traktat o Unii... 2002). Konstruowanie budżetu opiera się na:
– zasadzie jedności budżetowej – oznaczającej konieczność ujęcia wszystkich dochodów
i wydatków w jednym akcie prawnym;
– zasadzie uniwersalności, która polega na przytaczaniu wszelkich źródeł finansowania
i kierunków wydatkowania bez rozliczeń wstępnych;
– zasadzie jednoroczności – określającej wymóg ustanawiania 12-miesięcznych okresów
rozliczeniowych, bez względu na powstające zobowiązania długoterminowe;
– zasadzie równowagi, która stanowi, że wszystkie wydatki budżetu europejskiego muszą
być pokryte poprzez bieżące dochody i że nie ma pojęcia deficytu budżetowego w polityce wspólnotowej;
– zasadzie specjalizacji oznaczającej obowiązek dofinansowania wszelkich celów polityki
budżetowej i przejrzystego określania sfer finansowania.
Obok ww. zasad przy konstruowaniu budżetu Unii Europejskiej obowiązują reguły preliminowania, przyjęte przez Radę Europejską w wytycznych perspektywach wieloletnich.
Dla Agendy 2000 (2000–2006) limit dochodów budżetowych wynosił 1,23% PKB sumy
PKB państw członkowskich; w przyszłości wskaźnik ten spadnie do 1,08.
Drugą, oprócz limitowania globalnego, regułą stałą jest solidarność finansowa, polegająca na obciążeniach państw według kryteriów wielkości ekonomicznej i liczby ludności,
a wydatkowaniu środków zgodnie z przyjętymi priorytetami wydatków w kolejnych latach.
Ogólne funkcje budżetu w tym kształcie obejmują:
– redystrybucję dochodów społecznych na szczeblu instytucji unijnych,
– realizowanie polityki strukturalnej wobec systemu społeczno-ekonomicznego państw
członkowskich,
– promowanie spójności ekonomiczno-społecznej wszystkich szczebli podziału terytorialnego Wspólnoty.
Oceniając źródła przychodów budżetu europejskiego, należy wskazać:
– opłaty rolne wynikające ze wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej, obejmujące
od 1995 roku wyłącznie cła oraz opłaty cukrowe z tytułu produkcji i magazynowania cukru;
– cła importowe pobierane według wspólnej taryfy celnej dla innych pozarolniczych towarów sprowadzanych na wspólny rynek;
– składki państw członkowskich obliczane według ich dochodu narodowego brutto;
– dochody z podatku pośredniego o charakterze ogólnoeuropejskim, które stanowią ułamkową część wpływów z podatku VAT pobieranego przez narodowe organy skarbowe.
W strukturze wydatków dominują koszty wspólnej polityki rolnej, obejmujące prawie połowę wszystkich kosztów. Oprócz nich Unia Europejska dzieli swoje dochody na:
– działania strukturalne i regionalne,
Ewolucja polityki budżetowej Unii Europejskiej...
295
– wewnętrzną politykę gospodarczą,
– politykę zagraniczną,
– wydatki administracyjne,
– koszty działalności badawczej i naukowej,
– wydatki na cele kulturalne,
– inne – jako pomoc przeakcesyjną dla nowych członków.
Analizując filozofię polityki budżetowej Unii Europejskiej należy podkreślić, że nie jest
ona formą substytucyjną dla narodowych polityk fiskalno-budżetowych i nie ma nic wspólnego z klasyczną makroekonomiczną polityką podatkową. Wynika natomiast z oryginalnej
formuły współpracy autonomicznych państw członkowskich, które w procesie demokratycznego stanowienia prawa wspólnotowego zdecydowały, iż dla realizacji określonych zadań będą decydować o rozdziale zgromadzonych funduszy.
Oznacza to, że na etapie konstruowania corocznych zapisów budżetowych ujawnia się
sprzeczność między dobrze pojętym interesem wspólnot, reprezentowanym przez Komisję
Europejską i częściowo Parlament Europejski, a interesami poszczególnych krajów członkowskich, które na forum Rady Unii Europejskiej prezentują swoje potrzeby rozwojowe.
Biorąc pod uwagę ograniczenia prawne i procedurę uchwalania budżetu, obecnie przeważa opcja wspólnotowa, a wnioski państw są przedmiotem debaty przed ustalaniem zasad
perspektywy finansowej.
Struktura budżetu i jej ewolucja
Zgodnie z zapisami traktatu z Maastricht (Traktat z Meastricht... 1998) funkcjonowanie
Unii Europejskiej opiera się na trzech filarach: szeroko rozumianej polityce ekonomicznej
i walutowej, wspólnej polityce zagranicznej oraz polityce w zakresie spraw wewnętrznych
i systemu sprawiedliwości. Mimo zwiększającej się roli dwóch ostatnich filarów zdecydowanie najważniejszym elementem polityki budżetowej jest filar pierwszy, który obejmuje
wiele funduszy finansujących wybrane obszary gospodarki. Najważniejszy z nich to Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych – z jednej strony finansujący bezpośrednie
płatności rolne, a z drugiej strony (sekcja orientacji) uczestniczący w działaniach strukturalnych na rzecz obszarów wiejskich. Kolejne fundusze mają często charakter strukturalny;
należą do nich: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny oraz Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa. One finansują zadania z zakresu
spójności społeczno-ekonomicznej, rozwoju regionalnego i przekształceń całych systemów
gospodarczych. Dodatkowym wydzielonym źródłem finansowania dużych projektów infrastrukturalnych jest Fundusz Spójności nienależący do funduszy strukturalnych, a wspomagający zwiększanie się konkurencyjności krajów. Zmiany polityki budżetowej Unii Europejskiej, głównie od II paktu Delorsa (1993–1999), dotyczą stałego wzrostu ogólnych wydatków rocznych oraz przemian w kierunkach ich rozdysponowania. Ogólnie można stwierdzić, że budżet przeszedł drogę od typowego systemu dotacyjnego wspierającego sektory,
uzupełniającego narodowe mechanizmy pomocy publicznej lub je zastępującego (wspólna
polityka rolna), do budżetu zadaniowego skierowanego na priorytetowe projekty gospodarcze i infrastrukturalne. W ten sposób budżet stał się skutecznym narzędziem niwelowania
różnic cywilizacyjnych i technologicznych w ramach Wspólnoty Europejskiej.
296
G. Spychalski
Historyczne spojrzenie porównawcze na strukturę wpływów i wydatków budżetu europejskiego daje obraz tych przekształceń (rys. 1).
Wpływy w 2003 roku
1,5%
40,0%
42,0%
opłaty rolne
VAT
cła
wpłaty bezpośrednie
16,5%
Wydatki w 2003 roku
rolnictwo
31,7%
inne
49,2%
1,8%
5,1%
3,8% 5,7%
działanoia zewnętrzne
badania
administracja
nauka, kultura
działania strukturalne
4,5%
Rys. 1. Budżet Unii Europejskiej na przykładzie 1994 roku (ok. 70 mln ECU) i 2003 roku (99 mld euro)
Źródło: Official Journal of European Commission, Brussels (1995, 2004).
W analizie dochodów zauważalny jest wzrost wpłat z tytułu składek członkowskich, który
wynika, z jednej strony, z procesu rozszerzenia wspólnot, a z drugiej strony jest wynikiem
zmian polityki handlowej adaptującej postanowienia Rundy Urugwajskiej GATT (obecnie
Światowej Organizacji Handlu). Te porozumienia doprowadzają do mniejszych obciążeń
celnych produktów rolno-spożywczych i w konsekwencji do mniejszych dochodów z systemu ochrony handlowej rynku unijnego.
Bardziej istotne wnioski nasuwają się po analizie struktury wydatków budżetowych w latach 1994 i 2003, a zatem po dziesięciu latach reformowania wspólnej polityki rolnej. Nastąpiło jedynie 4-procentowe zmniejszenie wydatków na rolnictwo, co wciąż determinuje
niezmienność tego priorytetu w polityce budżetowej. Wydatki na podtrzymywanie wysokich
cen surowców rolniczych zostały zastąpione płatnościami bezpośrednimi dla gospodarstw
rolnych, ale skala wsparcia pozostała właściwie niezmienna. Udział wydatków na działania
strukturalne wzrósł zaledwie o 1%, a wydatki na badania i rozwój pozostały na tym samym
poziomie. Sztywne są ponadto koszty administracji unijnej oraz wydatki na wspieranie działań kulturalnych. Nieco tylko zwiększono nakłady na aktywność zewnętrzną państw członkowskich, ale i tak nie przekraczają one 6% ogólnego budżetu. Można zatem stwierdzić,
że konstruowanie budżetu zadaniowego rozpoczęło się dopiero w roku 2004, kiedy Komisja Europejska przedstawiła Radzie Unii oraz Parlamentowi założenia nowej perspektywy
finansowej na lata 2007–2013, które próbują odzwierciedlić strategię lizbońską w mechanizmie finansowania.
Ewolucja polityki budżetowej Unii Europejskiej...
297
Po pierwsze, określa się docelową wielkość wydatków globalnych na 120 mld euro
w roku 2007, a następnie ich stopniowy przyrost do wielkości 158 mld w roku 2013. Osią
priorytetową w tym ujęciu finansów UE jest zrównoważony rozwój, obejmujący działania na
rzecz wzrostu gospodarczego, postępu społecznego oraz ochrony zasobów naturalnych.
W końcowej fazie na ten cel ma być przekazane prawie 103 mld euro. W tych wydatkach
znajdują się także finanse zreformowanej polityki wobec rolnictwa i obszarów wiejskich
(Niedzielski 2006).
Drugim filarem nowej polityki budżetowej jest promowanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, które jednak w skali wydatków wygląda wręcz marginalnie,
nawet w stosunku do mniej nagłaśnianych wydatków na światowe partnerstwo Unii i współpracę międzynarodową.
Wydaje się, że w proponowanym podziale środków należy także podkreślić instrumenty
wspierające wzrost konkurencyjności gospodarek europejskich, wspomagające wzrost zatrudnienia i postęp technologiczny. Docelowo prawie 17 mld euro będzie zasilać roczny
fundusz tych wydatków, co pozwoli na przyspieszenie procesu konwergencji gospodarek
unijnej i amerykańskiej. Równolegle ponad 1/3 ogólnych środków budżetowych przekazywane będzie na dostosowanie struktur ekonomiczno-społecznych w tych regionach Wspólnoty,
w których poziom rozwoju odbiega od przeciętnej dla jednolitego rynku (fundusze spójności).
Jak wynika z tab. 1, ostatecznie w roku 2013 na szeroko rozumiane procesy postępu
ekonomicznego i społecznego wydatkowanych będzie 76,8 mld euro, na zarządzanie
i ochronę zasobów naturalnych, w tym rolnictwa i obszarów wiejskich, 57,8 mld euro,
na stosunki zagraniczne Wspólnoty – 15,7 mld, a na promowanie wolności i sprawiedliwości –
3,6 mld; 15,7 mld euro pochłoną koszty administracyjne Unii Europejskiej (rys. 2).
Tabela 1. Ogólny zakres wydatków w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2007–2013
Środki na zobowiązania
[mld euro]
I. Stały wzrost
Ia. Konkurencyjność na rzecz
wzrostu gospodarczego i zatrudnienia
Ib. Spójność na rzecz wzrostu
gospodarczego i zatrudnienia
2. Zrównoważone zarządzanie
i ochrona zasobów naturalnych, w tym:
rolnictwo – wydatki dotyczące
rynków rolnych i dopłat
bezpośrednich
3. Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość
4. UE jako partner światowy
5. Administracja
Rekompensaty
Środki na zobowiązania
ogółem
Rok
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
47 582
59 675
62 795
65 800
68 235
70 660
73 715
76 786
8 791
12 105
14 390
16 680
18 965
21 250
23 540
25 825
38 791
47 570
48 405
49 120
49 410
49 410
50 175
50 960
56 015
57 180
57 900
58 115
57 980
57 850
57 825
57 805
43 735
43 500
43 673
43 354
43 034
42 714
42 506
42 293
1 381
1 630
2 015
2 330
2 645
2 970
3 295
3 620
11 232
11 400
12 175
12 945
13 720
14 495
15 115
15 740
3 436
3 675
3 815
3 950
4 090
4 225
4 365
4 500
1 041
120
688
133
560
138
700
143
140
146
670
150 200
154
315
158
450
Źródło: Budowanie naszej wspólnej przyszłości (2004).
298
G. Spychalski
16,8%
37,5%
2,4%
10,2%
poprawa konkurencyjności
UE w świecie
spójność
wolność i sprawiedliwość
zasoby naturalne
33,1%
Rys. 2. Struktura wydatków budżetowych Unii Europejskiej w 2013 roku
Źródło: Niedzielski (2006).
Struktura wydatków budżetowych po zakończeniu tego okresu preliminowania będzie
obejmować prawie 40% środków przeznaczonych na obszary wiejskie i ekologię, oraz prawie 50% na szeroko rozumiane wspomaganie konkurencyjności. Wówczas projekty krajowe, regionalne i lokalne, zmieniające strukturę gospodarczą i społeczną, będą w stanie
uruchomić kolejne procesy mnożnikowego wzrostu.
Nie uda się natomiast zmienić zasadniczo udziału poszczególnych państw członkowskich w ogólnej sumie środków budżetowych, w związku z czym problem płatników netto
wciąż pozostanie nierozwiązany (tab. 2).
Z tabeli 2 wynika iż w roku 2003 Wielka Brytania, Włochy, Niemcy i Francja należały
do grupy płatników netto, czyli ich wkład do budżetu był większy od transferów narodowych. Pozostałe państwa to beneficjenci netto, otrzymujący środki strukturalne większe od
ich wkładu wspólnotowego.
Tabela 2. Struktura płatników budżetu Unii Europejskiej
Kraj
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
Niemcy
Portugalia
Szwecja
Wielka Brytania
Włochy
Wpłaty państw członkowskich do budżetu Unii Europejskiej [%]
2,5
4,0
2,0
1,5
16,7
1,6
7,7
6,5
1,4
0,2
24,4
1,5
2,7
14,3
13,0
Źródło: European Commission (2005).
Wynika to z przyjęcia zasady promowania spójności ekonomicznej, która między innymi
poprzez fundusz kohezyjny likwiduje skutki negatywnej restrukturyzacji obszarów przemysłowych czy marginalizacji regionów o zmieniających się funkcjach gospodarczych. W ten
Ewolucja polityki budżetowej Unii Europejskiej...
299
właśnie sposób następuje stopniowa ewolucja priorytetów budżetowych od wydatków czysto subwencyjnych do pobudzania konkurencyjności i doskonalenia zasobów gospodarczych. Kluczowym czynnikiem produkcji, decydującym o wzroście konkurencyjności,
jest dzisiaj kapitał ludzki, którego doskonalenie jest wyraźnym priorytetem strategii lizbońskiej. Znalazło to także wyraz w propozycji perspektywy finansowej, w której przewidziano
na przykład wsparcie instytucji edukacyjnych i szkoleniowych, w tym szkół europejskich,
na poziomie 28 mld euro w latach 2007–2013. Uwzględniając wydatki Europejskiego Funduszu Socjalnego oraz liczne programy przeciwdziałania bezrobociu, można stwierdzić,
że podniesienie jakości czynnika pracy na rynku wspólnotowym staje się jednym z głównych obszarów aktywności Komisji Europejskiej i Rady UE.
Aby mogło dojść do istotnego zwiększenia liczby miejsc pracy i ograniczenia bezrobocia
w krajach członkowskich, niezbędne są reformy rynku pracy na poziomie narodowym. Chodzi tu przede wszystkim o uelastycznienie przepisów prawa pracy, tak by pracodawcy nie
byli zmuszani do zawierania obligatoryjnych umów o pracę, obciążonych skutkami prawnymi i finansowymi oraz by państwo nie ingerowało w relacje między pracodawcami i pracownikami. Ważne jest również zwiększenie liczby osób aktywnych zawodowo, podejmujących własną działalność gospodarczą, pracujących w niepełnym wymiarze czasu lub okresowo. Na poziomie ponadnarodowym konieczne jest także zliberalizowanie rynku pracy
i rynku usług, zgodnie z zasadą rejestrowania działalności w jednym kraju członkowskim,
a wykorzystania działalności we wszystkich państwach wspólnego rynku.
W opisywanej perspektywie budżetowej ważne miejsce zajmują środki dla nowych
państw członkowskich, w tym Polski. W latach 2007–2013 przewidziano dla Polski łącznie
91,3 mld euro z różnych źródeł unijnego budżetu. Z tego 32,3 mld obejmie transfery dotyczące rolnictwa, gospodarki żywnościowej i obszarów wiejskich, a 59 mld – fundusze strukturalne i fundusz spójności. Dodatkowe 4 mld euro to środki związane z polityką sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jednocześnie obciążenia polskiego PKB w analizowanym
okresie wyniosą około 3 mld euro rocznie, czyli łącznie w całym siedmioleciu – 21 mld euro. Oznacza to, że staniemy się beneficjentem netto znacznych funduszy budżetu europejskiego (ok. 70 mld euro), które mogą przekształcić naszą transformującą się gospodarkę
w system nowoczesny i konkurencyjny.
PODSUMOWANIE
Unia Europejska opiera się na trzech podstawowych filarach. Pierwszy filar to wspólna
polityka gospodarcza, obejmująca politykę handlową, rolną, regionalną, strukturalną i finansowo-walutową. Drugi filar to wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, a trzeci
to działania dotyczące systemu sprawiedliwości i współpracy policyjnej. Zdecydowana
większość wydatków budżetowych trafia do pierwszego filara działalności wspólnotowej,
a przede wszystkim finansuje wspólną politykę rolną i fundusze strukturalne. Należy oczekiwać, że w kolejnych perspektywach finansowych UE zmieni się struktura wydatków na
rzecz drugiego i trzeciego filaru. Aby tak się stało, zakończyć się muszą procesy konwergencji ekonomiczno-społecznej państw uboższych i lepiej rozwiniętych. Ze względu na
ostatnie rozszerzenie może to potrwać 20–30 lat. Kolejne roszczenia mogą te procesy
jeszcze przedłużyć.
300
G. Spychalski
W bliższej perspektywie można oczekiwać zmniejszenia wydatków rolnych, utworzenia
funduszu nowoczesnych technologii, zwiększenia wydatków na badania i rozwój oraz promowania doskonalenia kapitału ludzkiego. Równolegle pod naciskiem płatników netto może nastąpić ograniczenie ogólnego limitu dochodów budżetowych do poniżej 1% DNB krajów członkowskich.
Najważniejszym wyzwaniem polityki budżetowej Unii Europejskiej jest jednak zakres tej
wspólnotowej aktywności, wyznaczany przez ramy prawne wspólnot (w tym traktat konstytucyjny) oraz decyzje Rady Europejskiej (Treaty of... 2000).
Czy budżet będzie przejmował coraz większą liczbę działań sektorowych czy nawet wydatków sektora publicznego, czy też ograniczy się do precyzyjnie uzgodnionych obszarów
wsparcia ponadnarodowego? Ten dylemat będzie rozstrzygnięty w szerszym kontekście,
gdyż zależy od strategicznych kierunków rozwoju całej Unii Europejskiej. W scenariuszu
ściślejszej integracji zwiększają się kompetencje organów wspólnotowych i muszą się
zwiększyć środki na realizację zadań. W scenariuszu renacjonalizacji wielu polityk i przenoszenia uprawnień do polityk krajowych budżety unijne będą tracić na znaczeniu, a ogólne wydatki stopniowo ulegną zmniejszeniu.
Oddzielny problem stanowi finansowanie przedsięwzięć wspierających strategię lizbońską i jej instrumenty. Chodzi przede wszystkim o wydzielenie funduszu nowoczesnych
technologii, który miałby za zadanie rozwój tych sektorów i branż, które wykorzystują osiągnięcia nauki i techniki, wytwarzając dużą wartość dodaną i podnosząc konkurencyjność
poszczególnych gospodarek. Biotechnologia, nanotechnologie, sektor informatyczny, usługi rynkowe i finansowe to przykłady gałęzi kreujących postęp i nowoczesność.
Wreszcie ostatni problem polityki budżetowej to organizacja prac nad propozycjami wydatków unijnych i podział kompetencji między poszczególnymi instytucjami. Aktualnie wydatki obligatoryjne programuje Komisja Europejska, a wydatki fakultatywne – Parlament
Europejski. Celem ewolucji jest integrowane i jednolite wyznaczanie priorytetów, kierunków
przemian strukturalnych i docelowych rozwiązań dochodowych. Prawie 160 mld euro stanowi bowiem obciążenie podatkowe całej Unii Europejskiej i musi być zagospodarowane
zgodnie z szeroko pojętym interesem wszystkich jej obywateli. Konieczne jest zatem połączenie wysiłków wspólnotowych, ponadnarodowych z pracami krajów członkowskich
dla budowy rozsądnej i efektywnej polityki budżetowej.
PIŚMIENNICTWO
Budowanie naszej wspólnej przyszłości. Wyzwanie polityczne i środki budżetowe w rozszerzonej Unii w latach 2007–2013. 2004. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego
KOM 101. Komisja Wspólnot Europejskich, Luksemburg.
Niedzielski B. 2006. Budżet Europy. Nowe Życie Gosp. 8, 5–9.
Official Journal of European Comussion, Brussels. 1995, 2004.
Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z komentarzem.
2002. Pr. zbior. pod red. Z. Brodeckiego. Wydaw. Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa.
Traktat z Meastricht. 1998. Tłum. z ang. S. Kreyski. Agencja SGK, Warszawa.
Treaty of nice. Provisional text approved by the International Conference on Institutional Reform. 2000. Conference of the Representatives of the Government of the Member States, Brussels December 12, 2000. European Commission, Brussels.