Bony zastêpcze Wroc³awia z roku 1921

Przegląd Numizmatyczny 1/2009
Dariusz Ejzenhart
SCHLESISCHE LUTHERFESTSPIELE · BRESLAU · JAHRHUNDERTHALLE · JUNI 1921
BONY ZASTĘPCZE WROCŁAWIA Z ROKU 1921
Pierwsze lata po zakończeniu wojny światowej, a zwłaszcza początek lat 20-tych ubiegłego wieku
charakteryzuje masowa emisja lokalnego pieniądza zastępczego. Jego popularność takŜe wśród
kolekcjonerów znajduje swoje odbicie w typowo okolicznościowych emisjach, których tematyka
niejednokrotnie związana była z lokalnymi wydarzeniami społeczno-kulturalnymi.
W roku 1921 przypadły dwie rocznice związane z działalnością Marcina Lutra, niemieckiego
reformatora religijnego, inicjatora i teoretyka reformacji, do którego nauk odwołuje się Kościół
ewangelicko–augsburski, zwany potocznie Kościołem luterańskim. Była to 375-rocznica śmierci Lutra
oraz 400-rocznica przetłumaczenia przez niego Nowego Testamentu na język niemiecki. Rocznice te
zostały uczczone zorganizowanym we wrocławskiej Hali Stulecia festiwalem pod nazwą Schlesische
Lutherfestspiele. Z tej okazji wydana została równieŜ okolicznościowa seria bonów zastępczych o
1
nominałach 25 i 50 fenigów .
Na stronie głównej kaŜdego z 6-ciu składających się na tą serię bonów widniała podobizna twórcy
reformacji oraz litera – kolejno: L, U, T, H, E i R (niem. LUTHER).
Marcin Luter urodził się 10 listopada 1483 r. w Eisleben, gdzie zmarł 18 lutego 1546 r. W 1505 r. po
studiach na uniwersytecie w Erfurcie wstąpił do zakonu augustianów. W 1507 r. przyjął święcenia
kapłańskie, w 1512 r. uzyskał doktorat teologii. Od roku 1508 wykładał na uniwersytecie w
Wittenberdze. Tam właśnie 31 października 1517 r. ogłosił słynne 95 tez, krytykujących zainicjowaną
przez papieŜa Leona X akcję sprzedaŜy odpustów, z której dochód miał być w znacznej części
przeznaczony na budowę bazyliki Św. Piotra. Ogłoszenie tez, które wg utrwalonego przekazu Luter
przybił na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze, uwaŜa się za symboliczny początek
reformacji.
Tezy, a takŜe dalsza nauka Lutra, m.in. nawoływanie do gruntownej reformy kościoła i podkreślanie,
Ŝe jedynym autorytetem dla chrześcijanina jest Pismo Święte, spotkały się z potępieniem papieskim w
1520 r., a następnie z klątwą i uchwałą sejmu wormackiego o banicji Lutra.
W latach 1521-1522 Luter przebywał na dworze elektora saskiego Fryderyka Mądrego, gdzie
dokonał przekładu Nowego Testamentu na język niemiecki. W roku 1522 rozpoczął równieŜ pracę nad
przekładem Starego Testamentu. Ponadto Luter jest autorem wielu prac teologicznych, polemicznych,
kazań i pieśni. „Mały Katechizm”, „DuŜy Katechizm” oraz „Artykuły Szmalkaldzkie” autorstwa Lutra
naleŜą do zbioru Ksiąg Wyznaniowych Kościoła ewangelicko–augsburskiego.
Pierwszy z serii bon zastępczy o nominale 50 fenigów przedstawia popiersie Lutra zwrócone w lewo.
Pod popiersiem litera L. Po bokach oznaczenie nominału GUTSCHEIN 50 PFENNIGE (BON NA 50
2
FENIGÓW). Górą napis Gottes Wort u. Luthers Lehr (Słowo boŜe i nauki Lutra ). Dołem napis
Bergehen nun u. nimmermehr (Ani teraz, ani nigdy nie przeminą). W prawym dolnym rogu DRÜCK
GRASS, BARTH & COMP. W. FRIEDRICH BRESLAU 1 (nazwa drukarni).
Na stronie odwrotnej centralnie oznaczenie nominału Pf 50 Pf, niŜej w dwóch wierszach Schlesische
Lutherfestspiele / BRESLAU JAHRHUNDERTHALLE JUNI 1921 (Śląski Festiwal Luterański /
3
WROCŁAW · HALA STULECIA · CZERWIEC 1921) oraz sygnatura MO (Max Odoy ). W otoku napis
Dieser Gutschein wird Bereich d. Lutherfestspiele mit 50 Pf gewretet u. biß z. 15.Juli 1921 an der Kasse
d. Lutherfestspiele in Breslau eingelöst. Der ewangelisch Kirchliche Arbeitsausschuss : Hoffmann, Just.
(Niniejszy bon jest w obrębie festiwalu luterańskiego wyceniony na 50 fenigów i do 15 lipca 1921 r.
moŜe być wykupiony w kasie Festiwalu Luterańskiego we Wrocławiu. Komisja robocza Kościoła
ewangelickiego: Hoffmann, Just).
Drugim z serii – oznaczonym literą U – jest równieŜ bon o nominale 50 fenigów. Na stronie głównej
popiersie Lutra zwrócone w lewo i U, rozdzielające napis Eine feste Burg - ist unser Gott (W Bogu
4
obrona nasza). Po bokach w pionie nominał 50 – PF rozdzielony RóŜą Lutra . W prawym dolnym rogu
oznaczenie drukarni GRASS, BARTH & COMP. W. FRIEDRICH BRESLAU 1.
5
Na stronie odwrotnej Kościół Łaski w Jeleniej Górze. Po bokach nominał 50. U góry napis
Schlesische Lutherfestspiele. U dołu, w dwóch wierszach BRESLAU + JAHRHUNDERTHALLE + JUNI
1921 + WERT D. SCHEINES / 50 PF. I. BEREICH D. FESTSPIELE + EINLÖSBAR A. D. KASSE B. Z.
15. JVLI 1921 (WROCŁAW + HALA STULECIA + CZERWIEC 1921 + WARTOŚĆ BONU 50
FENNIGÓW W OBRĘBIE FESTIWALU + DO WYKUPIENIA W KASIE DO DNIA 15 LIPCA 1921). W
lewym dolnym rogu pod nominałem sygnatura MO.
Dawny Kościół Łaski – od 1957 r. katolicki kościół garnizonowy pod wezwaniem PodwyŜszenia
KrzyŜa Świętego – jest największą świątynią w Jeleniej Górze, mogącą pomieścić 8000 osób, w tym
4020 miejsc siedzących, a 2750 miejsc na emporach (galeriach wspartych na kolumnach).
Zbudowany w latach 1709-1718 na mocy postanowień ugody altransztadzkiej pod patronatem
Antona hr. von Schaffgotsch i Mikołaja Ludwika hr. von Zinzendorf z Ochranowa. Jest to budowla
załoŜona na planie krzyŜa greckiego, wzorowana na kościele Św. Katarzyny w Sztokholmie. Jedno z
ramion jest dłuŜsze i pełni rolę prezbiterium z ołtarzem i chórem organowym. Dachy łamane, nad
nawami sklepienia kolebkowe. Na skrzyŜowaniu naw kopuła, nad którą góruje wysoka na 66 m wieŜa,
nakryta 8-bocznym hełmem z dwoma prześwitami. Przy skrzyŜowaniu ramion stoją dobudówki z
klatkami schodowymi, zwieńczone oktogonalnymi wieŜyczkami. Elewacje akcentowane lizenami, na osi
naw trójkątne tympanony, u dołu (na krótszych ramionach) 3 wejścia w małych kruchtach.
Z oryginalnego wyposaŜenia zachowała się przepiękna ambona z piaskowca w kształcie
stylizowanego pucharu, z trzema figurami aniołów w podstawie, ufundowana przez M. Bertolda w
1717 r. Jako jeden z niewielu kościołów na świecie posiada organy umieszczone za ołtarzem (1727 r.,
wrocławska pracownia M. Roedera). Zdobiony polichromiami z lat 1733-1751: na sklepieniu pędzla
A. Schefflera, na ścianach prawdopodobnie J. Hoffmanna.
2
Kolejny z serii bon z literą T ma nominał 25 fenigów. Na stronie głównej przedstawiony jest
wizerunek Marcina Lutra rozdzielający napis Deutsche findwir u. - stehn für deutsche Art (Niemcami
jesteśmy i za niemiecki zwyczaj odpowiadamy). Po bokach nominał 25 – PF rozdzielony RóŜą Lutra.
Dołem GRASS, BARTH & COMP. W. FRIEDRICH BRESLAU 1.
6
Na stronie odwrotnej Kościół Pokoju w Świdnicy pod wezwaniem Trójcy Świętej. Górą napis
Schlesische Lutherfestspiele, dołem napis BRESLAU + JAHRHUNDERTHALLE + JUNI 1921 + WERT
D. SCHEINES 25 PF. I. BEREICH D. FESTSPIELE + EINLÖSBAR A. D. KASSE B. Z. 15. JVLI 1921.
Po bokach nominał 25. W lewym dolnym rogu pod nominałem 25 sygnatura MO.
Kościół Pokoju w Świdnicy, naleŜący do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej, jest zabytkiem kultury o
szczególnym znaczeniu historycznym i artystycznym. Zgubna w skutkach dla całej Europy wojna
trzydziestoletnia (1618-1648) wykazała, Ŝe tolerancja jest niezbędnym warunkiem pokojowego
współistnienia narodów. Kościół Pokoju, na którego budowę wyraził zgodę Ferdynand III Habsburg,
poświadcza rzadki akt tolerancji wobec wyznania ewangelickiego. Zezwolenie na budowę świątyni
zawierało jednak rygorystyczne warunki. Kościół mógł być budowany wyłącznie poza murami miasta,
nie mógł mieć wieŜ ani dzwonów. Wznoszenie go nie mogło trwać dłuŜej niŜ rok. Materiałem
budowlanym mogły być jedynie drewno, glina, piasek i słoma.
Świątynia została zaprojektowana przez wrocławskiego architekta Albrechta von Saebischa i
świadczy o tryumfie ludzkiego geniuszu w warunkach, które zdawały się niemoŜliwe do spełnienia. W
sierpniu 1656 r. połoŜono kamień węgielny pod budowę świątyni, a juŜ 24 czerwca 1657 r. odprawiono
pierwsze naboŜeństwo. Kościół jest budowlą ryglową w kształcie krzyŜa greckiego, zajmuje
powierzchnię 1.090 m² i moŜe pomieścić 7500 osób (3000 miejsc siedzących i 4500 miejsc stojących).
Jego wnętrze jest przykładem bogatego, barokowego wystroju. Do jego najwaŜniejszych elementów
naleŜą: barokowa chrzcielnica wykonana w 1661 r. przez Pankratiusa Wernera z Jeleniej Góry, organy
autorstwa Christopha Klose z Brzegu (1666-1669), małe barokowe organy nad ołtarzem z 1695 r., loŜa
ksiąŜęca rodziny von Hochberg z 1698 r., ambona z 1729 r. oraz ołtarz z 1752 r. dzieła Gottfrieda
Hoffmana. Na stropie znajdują się olejne malowidła, przedstawiające sceny z Apokalipsy Św. Jana i
alegorię Trójcy Świętej, wykonane w 1696 r. przez Christiana Süßenbacha i Christiana Kolitschkyego.
W świątyni, która jest symbolem pokoju i pojednania, wielokrotnie odbywały się międzynarodowe
spotkania mające na celu budowanie tolerancji i współpracy pomiędzy narodami. W roku 1989 wspólnie
modlili się tu o pokój i pojednanie dla Polski i Niemiec oraz Europy i świata premier Tadeusz
Mazowiecki i kanclerz Helmut Kohl.
W 2001 r. Kościół Pokoju w Świdnicy został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Bon o nominale 50 fenigów z literą H przedstawia popiersie Lutra zwrócone w lewo oraz faksymile
jego podpisu. Po bokach oznaczenie nominału. Górą napis Schlesische Lutherfestspiele / BRESLAU +
JAHRHVNDERTHALLE + JVNI 1921. Dołem napis DIESER GVTSCHEIN W. I. BEREICH D.
LVTHERFESTSPIELE M. 50 PF GEWERTET W. B. Z. 15.JVLI 1921 A. D. KASSE D.
LVTHERFESTSPIELLE IN BRESLAU EINGELÖST. EVANGELISCH KIRCHLICHER ARBEITSAVSSCHUSS : HOFFMANN. JUST. Pod spodem GRASS, BARTH & COMP. W. FRIEDRICH
BRESLAU 1.
Na stronie odwrotnej, centralnie ratusz wrocławski, u dołu rysunku sygnatura MO. Po bokach napis
Gutschein über 50 Pfennige.
3
Późnogotycki wrocławski ratusz jest jednym z najlepiej zachowanych historycznych ratuszy w
Polsce. Wzniesiony został na Rynku, przy jego południowej stronie. Dwukondygnacyjny korpus na
planie prostokąta składa się w rzeczywistości z większej ilości budynków i przybudówek, z biegiem
czasu połączonych. Najstarszą częścią ratusza jest dawna izba sądowa w stylu romańskim.
Budowa ratusza trwała od połowy XIII w. aŜ po wiek XVI. W północno-zachodnim naroŜu powstała w
kilku etapach wieŜa o łącznej wysokości 67 m, nakryta renesansowym hełmem. Znajduje się w niej
najstarszy w Polsce dzwon zegarowy z 1368 r. Od strony wschodniej ratusz posiada główną elewację z
wykuszem kaplicy i bogato zdobionym szczytem, a pod nim średniowiecznym zegarem. Elewację
południową zdobią trzy wykusze zdobione późnogotycką kamieniarką i nakryte miedzianymi hełmami.
Przez długie lata zaniedbany, ratusz doczekał się większej renowacji w końcu XIX w. Przeprowadził
ją Karl Lüdecke, który m.in. wzniósł nową paradną klatkę schodową. W latach 30-tych XX w.
przeprowadzono kolejną renowację – Rudolf Stein zaprojektował nowe posadzki, otynkowano elewację
wschodnią oraz usunięto otaczające ratusz budy przekupniów odsłaniając jego charakterystyczną bryłę.
Następny z serii, to bon zastępczy o nominale 25 fenigów, z literą E w lustrzanym odbiciu. Wzór
strony głównej podobny jak w przypadku opisanego powyŜej bonu 50 fenigów H.
Na stronie odwrotnej Hala Stulecia, nad nią napis Schlesische Lutherfestspiele, pod nią napis
Jahrhunderthalle Breslau, w prawym i lewym górnym rogu liczba 25, w prawym i lewym dolnym rogu PF
(Pfennige). Pod rysunkiem Hali sygnatura MO.
Hala Stulecia – wczesnomodernistyczna Ŝelbetowa konstrukcja kopułowa wzniesiona w latach 19111913 według projektu miejskiego architekta Wrocławia Maxa Berga, jest obiektem widowiskowosportowym, połoŜonym w Parku Szczytnickim we Wrocławiu.
W roku 1907 władze miejskie Wrocławia zdecydowały się uczcić stulecie bitwy pod Lipskiem (1813).
Zaplanowana została wielka Wystawa Stulecia, która miała być zorganizowana w nowym, specjalnie na
ten cel wybudowanym obiekcie. Pod jego budowę miasto wyznaczyło tereny połoŜone na skraju Parku
Szczytnickiego, w pobliŜu wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego, na miejscu czynnego do 1907 r. toru
wyścigów konnych. W momencie powstania Hala stanowiła obiekt wyjątkowy, posiadając Ŝelbetowe
4
przekrycie o największej rozpiętości na świecie – większe rozmiary osiągały wówczas tylko nieliczne
konstrukcje stalowe. Hala ma 42 m wysokości, nakrywająca ją kopuła 67 m średnicy, a dostępna
powierzchnia wynosi 14 tys. m². Prócz samej centralnej hali w budynku zaplanowano jeszcze 56 innych
pomieszczeń wystawienniczych i obszerne, okrąŜające główną salę kuluary. Całość obliczona została
na 10 tys. osób.
Budowę Hali ukończono w grudniu 1912 r. W trakcie jej budowy wybudowano na otaczających ją
terenach liczne inne obiekty wystawowe, w tym Pawilon Czterech Kopuł oraz Pergolę.
Przed II wojną światową Hala, oprócz wystaw i przedsięwzięć na mniejszą skalę, kilkakrotnie
jeszcze była miejscem wielkich masowych imprez, festiwali oraz między innymi publicznych wystąpień
najwaŜniejszych funkcjonariuszy Rzeszy z Adolfem Hitlerem na czele.
7
W roku 1962 Hala wpisana została do rejestru zabytków, a w roku 2006 na listę światowego
dziedzictwa UNESCO.
Serię zamyka bon o nominale 25 fenigów z literą R. Na stronie głównej, w centralnej części portret
Marcina Lutra (nad nim litera R), pod portretem napis SCHLESISCHE LUTHER FESTSPIELE. Z lewej
strony kościół Lutra – nad nim szarfa z napisem LUTHER KIRCHE (Kościół Lutra), z prawej strony
kościół Św. Marii Magdaleny – nad nim szarfa z napisem MARIA MAGDALENA K[irche] (Kościół Marii
Magdaleny). W rogach liczba 25. Dołem, drobnym drukiem GRASS, BARTH & COMP. W. FRIEDRICH
BRESLAU 1.
Na stronie odwrotnej nominał PF 25 PF, górą napis WERT DES SCHEINES 25 PF. IM BEREICH
FESTSPIELE, dołem napis EIN LÖSBAR AN DER KASSE D. FESTSPIELE BIS Z. 15. JULI 1921.
Kościół Lutra – nieistniejąca juŜ świątynia została zbudowana w latach 1893-1896 i stała w okolicach
obecnego Placu Grunwaldzkiego, w miejscu, na którym dziś znajdują się budynki D1 i D2 Politechniki
Wrocławskiej.
W roku 1883, w 400-rocznicę urodzin Marcina Lutra podjęto decyzję o budowie we Wrocławiu
nowego kościoła upamiętniającego Reformację. Trzy lata później, 27 stycznia 1896 r. ukończono
budowę. Portal nowej świątyni ozdobiła podarowana przez cesarza Wilhelma II reprodukcja figury Lutra
z pomnika Reformacji autorstwa Rietschela. Kościół pod wezwaniem Lutra był największą świątynią
protestancką we Wrocławiu, mogącą pomieścić 1400 osób. WieŜa kościelna liczyła 95 m wysokości i
była najwyŜszą budowlą w historii miasta.
W marcu 1945 roku pomnik Lutra pada ofiarą „Festung Breslau”. Na rozkaz Karla Hanke gauleitera
Dolnego Śląska największa protestancka świątynia we Wrocławiu została zburzona, dając miejsce pod
8
niemieckie lotnisko wojskowe .
Katedra Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, jest budowlą gotycką połoŜoną między ulicami
Szewską i Łaciarską. Dawniej jedna z dwóch far miejskich (obok kościoła Św. ElŜbiety), obecnie
katedra diecezji wrocławskiej Kościoła polskokatolickiego.
Pierwszy kościół w tym miejscu powstał juŜ pod koniec XI w. W roku 1232 ukończono budowę
romańskiej świątyni pod wezwaniem Św. Andrzeja Apostoła i Św. Marii Magdaleny, jednak juŜ w czasie
najazdu mongolskiego w 1241 r. uległa ona zniszczeniu. Kolejny kościół, zapewne w romańskogotyckim stylu przejściowym, powstał w latach 1242-1248. Po poŜarze w maju 1342 r. zdecydowano się
zbudować nowy i większy, późnogotycki juŜ kościół wykorzystujący wiele starszych fragmentów, który
5
powstał w latach 1342-1362 i poza górnymi kondygnacjami wieŜ uzyskał współczesny kształt. W XV
wieku ukończono wieŜe - w roku 1459 po raz pierwszy wzmiankowano Mostek Czarownic (Pokutnic)
łączący je na wysokości ostatniej kondygnacji, zaś w 1481 r. ukończono pokryte blachą ołowianą
stoŜkowe hełmy. W 1358 r. zawieszono pierwszy dzwon, a od 1386 r. znajdował się w południowej
wieŜy odlany przez Michaela Wildego Dzwon Grzesznika – największy dzwon Śląska o obwodzie
6,30 m i wysokości wewnątrz 1,80 m.
23 października 1523 r. Johannes Heß (Hess) wygłosił w kościele Marii Magdaleny pierwsze na
Śląsku kazanie ewangelickie i mimo sprzeciwu kapituły katedralnej wkrótce został jego proboszczem.
Odtąd będący własnością rady miejskiej kościół był świątynią protestancką. Po katastrofie budowlanej,
która dotknęła hełm wieŜy kościoła Św. ElŜbiety, ze względów bezpieczeństwa usunięto w 1533 r.
nadwątlony hełm z wieŜy południowej, a w 1564 r. z północnej. W latach 1564-1581 wzniesiono nowe
pokryte miedzią hełmy o formach renesansowych. W północnej wieŜy zawieszono dwa nowe dzwony,
które nazwano Tureckimi, gdyŜ powstały w okresie największych obaw przed inwazją Imperium
Osmańskiego.
23 marca 1887 r. podczas obchodów 90-tych urodzin cesarza Wilhelma I zapaliła się od fajerwerków
północna wieŜa. Jej hełm, a wraz z nim Dzwony Tureckie, uległy zniszczeniu. RozwaŜano przywrócenie
zniszczonej wieŜy form gotyckich, ostatecznie pod presją opinii publicznej w latach 1890-1892
odtworzono ją w dawnym kształcie.
W ostatnich dniach II wojny światowej kościół stracił w poŜarze hełmy wieŜ i dach nawy, jednak mury
zachowały się w stosunkowo dobrym stanie. 17 maja 1945 r. wybuch miny rozerwał wieŜę południową –
jej północna połowa runęła, niszcząc równieŜ mostek między wieŜami, ścianę szczytową i portal główny
(zachodni) kościoła wraz z cennymi rzeźbami. Zniszczone zostały sklepienia, a takŜe zabytkowy Dzwon
Grzesznika. Kościół prowizorycznie zabezpieczono w 1947 r., odbudowując południową wieŜę (pionowa
rysa rozpoznawalna jest do dziś), zaś całkowitej odbudowy dokonano w latach 1960-1970. W 1972 r.
przekazano go polskokatolikom.
Poza niewątpliwymi walorami estetycznymi, wrocławska seria „Schlesische Lutherfestspiele” stanowi
dzisiaj ciekawe świadectwo historii Dolnego Śląska oraz jego wspaniałych zabytków.
Przypisy
1
2
3
4
5
6
7
8
Hans Grabowski, Manfred Mehl, Deutsches notgeld Band 1-2 Deutsche Serienscheine 1918-1922,
Gietl Verlag 2003, poz. 186.1÷186.4 (60 x 90mm, bez znaków wodnych).
Tłumaczenia z języka niemieckiego Iwo Kuczyński.
Max Odoy (1886-1976) – wrocławski malarz, grafik oraz ilustrator ksiąŜek dla dzieci.
RóŜa Lutra – godło reformacji protestanckiej zaprojektowane przez Marcina Lutra, a zarazem logo
większości kościołów ewangelickich obrządku augsburskiego. Przedstawia czarny krzyŜ na tle
serca, które umieszczone jest w środku białej róŜy. RóŜa znajduje się na błękitnym polu otoczonym
złotym pierścieniem.
Ugoda zawarta w 1707 r. na zamku w Altranstädt (Saksonia) pomiędzy królem Szwecji Karolem XII i
cesarzem rzymsko-niemieckim Józefem I narzuciła cesarzowi zwrot śląskim protestantom 121
kościołów oraz gwarantowała im szereg praw i wolności wyznaniowych. Ponadto zawarto dodatkową
umowę zwaną Recesem egzekucyjnym, ogłoszoną w 1709 r. we Wrocławiu. Na mocy tego recesu
m.in. zezwolono na wybudowanie sześciu Kościołów Łaski: w śaganiu, KoŜuchowie, Jeleniej Górze,
Kamiennej Górze, Miliczu i Cieszynie. Nadto, wybudowane na mocy pokoju westwalskiego z 1648 r.
Kościoły Pokoju mogły zostać wyposaŜone w dzwony i wieŜe.
Po wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) na mocy pokoju westwalskiego katolicki cesarz Austrii
Ferdynand III Habsburg wyraził zgodę na budowę trzech świątyń protestanckich - Kościołów Pokoju:
w Głogowie, Jaworze i Świdnicy. Do czasów obecnych zachowały się tylko kościoły w Świdnicy i w
Jaworze. Kościół Pokoju w Głogowie uległ zniszczeniu podczas poŜaru miasta w 1758 r.
W okresie PRL (1945-1989) pod nazwą Hala Ludowa.
Obszar przewidziany pod budowę lotniska na placu Grunwaldzkim sprecyzowany został rozkazem
dowództwa twierdzy nr 34 z 16.03.1945 r. Dzielnicę liczącą 160 bloków mieszkalnych, gmach
Archiwum Państwowego, kościół Marcina Lutra, kościół Św. Piotra Kanizjusza, klasztor Dobrego
Pasterza i inne budowle podpaliły oddziały „Brandkommandos”, a ruiny wyburzono.
6