Publikacja – Modele Finansowania Działań z Młodzieżą

Transkrypt

Publikacja – Modele Finansowania Działań z Młodzieżą
MODELE FINANSOWANIA
DZIAŁAŃ Z MŁODZIEŻĄ
Programy Dotacyjne i Otwarte Konkursy Ofert
Wrocław 2015
SPIS TREŚCI:
1. WSTĘP
3
2. WSPARCIE SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA
ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH
DOLNOŚLĄSKIEGO
DLA
4
3. REGIONALNY
PROGRAM
OPERACYJNY
WOJEWÓDZTWA
DOLNOŚLĄSKIEGO ORAZ PROGRAM OPERACYJNY WIEDZA, EDUKACJA,
ROZWÓJ
7
4. MŁODZIEŻOWY BUDŻET OBYWATELSKI WROCŁAWIA
17
5. PROGRAM ERASMUS + KOMPONENT MŁODZIEŻ
19
6. OTWARTE KONKURSY OFERT JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH, ORAZ PODMIOTÓW NIEPUBLICZNYCH NA DZIAŁANIA
SKIEROWANE DO MŁODZIEŻY
25
7. ZAKOŃCZENIE
39
8. PRELEGENCI, UCZESTNICY I ORGANIZATORZY KONFERENCJI
41
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
2
1. WSTĘP
Szanowni Państwo,
Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce publikację będącą podsumowaniem
konferencji „Modele finansowania działań z młodzieżą”. Opracowanie merytorycznej
zawartości niniejszej publikacji było możliwe dzięki uprzejmości prelegentów konferencji
i udostępnienia przez nich prezentowanych materiałów.
Od samego początku niniejsze opracowanie miało z jednej strony podsumować
najważniejsze głosy zebrane w czasie konferencji będące komentarzem do obowiązującego
modelu finansowania działań skierowanych dla młodzieży, jednocześnie przewidziane było
jako miejsce prezentacji najważniejszych źródeł finansowania tejże działalności.
Aktywności istotnej w kontekście rozwoju naszego Województwa bo koncentrującego
się na działaniach kierowanych do licznej grupy mieszkańców- ludzi młodych, a obejmujących
takie obszary jak profilaktyka, promocja postaw obywatelskich, edukacja kulturalna, wsparcie
dla osób wykluczanych, animacja czasu wolnego, promocji sportu oraz innych działań ważnych
w kontekście rozwoju młodych ludzi.
Należy zaznaczyć, że niniejsza publikacja nie aspiruje do roli kompletnego przewodnika
po funduszach i źródłach finansowania działań dla młodzieży, a podane dane są aktualne
zgodnie ze stanem na czerwiec 2015 roku. Mimo tego jesteśmy przekonani, że zebrane w tej
publikacji informacje będą dla Państwa punktem wyjścia i inspiracją w poszukiwaniu środków
na realizację wielu wartościowych inicjatyw.
W tym miejscu chcielibyśmy szczególnie podziękować Wydziałowi Współpracy
z Organizacjami Pozarządowymi Województwa Dolnośląskiego, którego merytoryczne,
organizacyjne i finansowe wsparcie umożliwiło realizację konferencji oraz wydanie tej
publikacji.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
3
2. WSPARCIE SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO DLA
ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH
PODSTAWY PRAWNE
Budowanie trwałych relacji między Samorządem Województwa Dolnośląskiego opiera się
na dokumentach o kluczowym znaczeniu ze względu na charakter tego partnerstwa. Należy
wspomnieć o:




Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
Ustawie o finansach publicznych
Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego
Programie współpracy Samorządu Województwa Dolnośląskiego z organizacjami
pozarządowymi oraz innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku
publicznego na Dolnym Śląsku
W tym szczególnie interesujący jest ostatni dokument szczegółowo opisujący program
współpracy między obydwoma podmiotami. Samo uchwalanie przez Sejmik Województwa
Dolnośląskiego Programu współpracy Samorządu Województwa Dolnośląskiego
z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku
publicznego na Dolnym Śląsku jest realizacją obowiązku wynikającego z art. 5 ust 3 ustawy
z dnia 23 kwietnia 2003 r. o pożytku publicznym i o wolontariacie.
Program współpracy jest dokumentem, który określa zasady, formy oraz obszary
wzajemnej współpracy samorządu województwa i organizacji pozarządowych na Dolnym
Śląsku. Tworzony jest przez pracowników Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Dolnośląskiego oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, jak również
dolnośląskie organizacje pozarządowe, które zgodnie z zasadą partnerstwa zapraszane są do
pomocy w lepszym identyfikowaniu i definiowaniu problemów społecznych, jak też zgłaszaniu
swoich propozycji i rozwiązań. Dzięki tej współpracy Program wzbogacany jest o nowe
możliwości podejmowania wspólnych działań.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
4
TRYBY PRZEKAZYWANIA ŚRODKÓW ORGANIZACJOM POZARZĄDOWYM NA
REALIZACJĘ ZADAŃ PUBLICZNYM
Prawne możliwości przekazywania organizacjom pozarządowym środków na realizacje
zadań publicznych są regulowane w szczególności w trzech artykułach ustawy o Działalności
Pożytku Publicznego i o Wolontariacie



art. 12 (z inicjatywy organizacji pozarządowej)
art. 13 (ogłoszenie otwartego konkursu ofert)
art. 19 a (mały grant)
W tym miejscu warto przybliżyć procedurę pozakonkursową, która regulowana jest
w artykule 19a Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego i Wolontariacie:
Art. 19a. Na podstawie oferty realizacji zadania publicznego, o której mowa w art. 14, złożonej
przez organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art. 3 ust. 3, organ wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego uznając celowość realizacji tego zadania, może zlecić
organizacji pozarządowej lub podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, z pominięciem
otwartego konkursu ofert, realizację zadania publicznego o charakterze lokalnym lub
regionalnym, spełniającego łącznie następujące warunki:
1) wysokość dofinansowania lub finansowania zadania publicznego nie
przekracza kwoty 10.000 zł;
2) zadanie publiczne ma być realizowane w okresie nie dłuższym niż 90 dni.
W terminie nie dłuższym niż 7 dni roboczych od dnia wpłynięcia oferty, organ wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego zamieszcza ofertę na okres 7 dni:



w Biuletynie Informacji Publicznej;
w siedzibie organu jednostki samorządu terytorialnego w miejscu przeznaczonym na
zamieszczanie ogłoszeń;
na stronie internetowej organu jednostki samorządu terytorialnego.
Każdy, w terminie 7 dni od dnia zamieszczenia oferty w sposób, o którym mowa w ust. 3, może
zgłosić uwagi dotyczące oferty.
Po upływie terminu, o którym mowa w ust. 4, oraz po rozpatrzeniu uwag, organ wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie zawiera umowę o wsparcie realizacji zadania
publicznego lub o powierzenie realizacji zadania publicznego. Oferta, o której mowa w ust. 2,
stanowi załącznik do umowy.
Łączna kwota środków finansowych przekazanych przez organ wykonawczy jednostki
samorządu terytorialnego tej samej organizacji pozarządowej lub temu samemu podmiotowi
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
5
wymienionemu w art. 3 ust. 3, w trybie określonym w ust. 1, w danym roku kalendarzowym,
nie może przekroczyć kwoty 20.000 zł.
Zarząd Województwa Dolnośląskiego Uchwałą Nr 4760/IV/13 z dnia 24 września
2013r., przyjął sposób postępowania z ofertami złożonymi w trybie art. 19a ustawy
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
1) Zarząd Województwa Dolnośląskiego w każdym roku budżetowym określa
wysokość środków finansowych przeznaczonych na dotacje udzielane w trybie art.
19a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w podziale na
poszczególne wydziały i departamenty (przyznające dotacje na realizacje zadań
publicznych).
2) Informacje o wysokości planowanych i dostępnych środków finansowych, a także
zmianach ich wysokości publikowane będą na stronach internetowych
poszczególnych wydziałów.
3) Oferty złożone w terminie krótszym niż 14 dni roboczych przed datą rozpoczęcia
realizacji zadania publicznego, uważane będą za oferty niespełniające kryteriów
formalnych.
4) Rozpatrywanie celowości realizacji zadania możliwe będzie jedynie w przypadku
ofert spełniających kryteria formalne. Oferty takie, w terminie nie dłuższym niż
7 dni roboczych od dnia wpływu do UMWD, zostaną zamieszczone w Biuletynie
Informacji Publicznej UMWD, na tablicy ogłoszeń w siedzibie Urzędu
Marszałkowskiego oraz na stronie internetowej właściwego merytorycznie
wydziału. Wszystkie zainteresowane podmioty w ciągu 7 dni od dnia publikacji
oferty mogą zgłaszać do niej swoje uwagi.
DOLNOŚLĄSKA SIEĆ DORADZTWA POZARZĄDOWEGO
Od 2010 roku na terenie Województwa Dolnośląskiego funkcjonuje Dolnośląska Sieć
Doradztwa Pozarządowego. Wszystkie Dolnośląskie Punkty Konsultacyjno-Doradcze
działające w ramach sieci oferują kompleksową pomoc dla organizacji pozarządowych oraz
aktywnych obywateli, którzy chcą zacząć działać w III sektorze. Siedziby poszczególnych
Punktów można znaleźć w następujących powiatach: Bolesławiec, Głogów, Góra, Jelenia
Góra, Kłodzko, Legnica, Lubań, Lubin, Milicz, Oleśnica, Oława, Wałbrzych, Wołów, Ząbkowice
Śląskie, Zgorzelec, Żmigród.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
6
GDZIE SZUKAĆ INFORMACJI O KONKURSACH
W zależności od obszaru w którym dana organizacja pracuje z młodzieżą informacje
o konkursach mogą być w jednym z dziewięciu Wydziałów:









Wydział Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi
Wydział Sportu, Rekreacji i Turystyki
Wydział Kultury
Wydział Edukacji i Nauki
Wydział ds. Osób Niepełnosprawnych
Wydział Obronności i Bezpieczeństwa
Wydział Obszarów Wiejskich
Wydział Gospodarki
Wydział Zdrowia
3. REGIONALNY
PROGRAM
OPERACYJNY
WOJEWÓDZTWA
DOLNOŚLĄSKIEGO ORAZ PROGRAM OPERACYJNY WIEDZA,
EDUKACJA, ROZWÓJ
PROGRAM OPERACYJNY WIEDZA, EDUKACJA ROZWÓJ (PO WER)
NA LATA 2014- 2020
W ramach tego Programu do Województwa Dolnośląskiego trafi 125 746 541,00 Euro.
Z czego 85 % alokacji trafi do Powiatowych Urzędów Pracy, 15 % do Wojewódzkich Urzędów
Pracy.
Wyróżnione są cztery ścieżki wdrażania PO WER:
1) Poziom Krajowy - pożyczki udzielane przez BGK w ramach programu MPiPS „Pierwszy
biznes - wsparcie w starcie”
2) Poziom Krajowy - Działania OHP na poziomie krajowym
3) Poziom Regionalny - Wsparcie koordynowane przez WUP z udziałem
współfinansowania Funduszu Pracy
4) Poziom Regionalny - Tryb konkursowy, np. przez organizacje pozarządowe
i niepubliczne agencje zatrudnienia
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
7
PO WER - GWARANCJE DLA MŁODZIEŻY
Potencjalnymi grupami docelowymi działań będą osoby młode, w tym
niepełnosprawne, w wieku 15-29 lat bez pracy, w tym w szczególności osoby, które nie
uczestniczą w kształceniu i szkoleniu (tzw. kategoria NEET), w tym również osoby
niezarejestrowane w urzędach pracy.
Za realizację Gwarancji dla młodzieży na szczeblu regionalnym / lokalnym odpowiedzialne
będą:





Wojewódzkie urzędy pracy (WUP);
Powiatowe urzędy pracy (PUP);
Struktury organizacyjne Ochotniczych Hufców Pracy (OHP);
Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) za pośrednictwem wyłonionych
Pośredników Finansowych;
Partnerzy rynku pracy, w tym partnerzy społeczni, agencje zatrudnienia,
organizacje pozarządowe, podmioty ekonomii społecznej, instytucje szkoleniowe,
instytucje dialogu społecznego, gminy i pracodawcy wyłonieni do realizacji
Gwarancji dla młodzieży.
Wykluczenie osób młodych należących do kategorii NEET, czyli młodzieży nie
pracującej i nie uczącej się lub nie szkolącej się (ang. not in employment, education or
training), z rynku pracy niesie za sobą nie tylko skutki społeczne (tj. izolacja, niepewne
zatrudnienie za zaniżonym wynagrodzeniem, przestępczość oraz problemy zdrowotne,
zarówno psychiczne jak i fizyczne), ale i skutki ekonomiczne dla społeczeństwa.
Osoby młode, należące do grupy NEET będą potencjalnymi grupami
docelowymi działań Gwarancji dla młodzieży.
KONKURS PO WER OGŁOSZONY PRZEZ DWUP
Nabór wniosków przeprowadzany jest w ramach:
konkursu nr POWR.01.02.02-IP.10-02-002/15 Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja
Rozwój, Oś priorytetowa I Osoby młode na rynku pracy
Działanie 1.2 Wsparcie osób młodych pozostających bez pracy na regionalnym rynku pracy –
projekty konkursowe
Poddziałanie 1.2.2 Wsparcie udzielane z Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
8
Ogólne informacje dotyczące konkursu
Termin, składania wniosków od 13.07.2015 r. do 24.07.2015 r.
Termin rozstrzygnięcia konkursu: IOK szacuje, że orientacyjny termin rozstrzygnięcia konkursu
przypadnie na październik 2015 r.
Forma składania wniosków o dofinansowanie: Wnioski należy składać w formie dokumentu
elektronicznego za pośrednictwem Systemu Obsługi Wniosków Aplikacyjnych SOWA oraz w
formie papierowej wydrukowanej w jednym egzemplarzu z systemu SOWA
i opatrzonej podpisem osoby uprawnionej / podpisami osób uprawnionych do złożenia tego
wniosku.
Beneficjenci (podmioty uprawnione do ubiegania się o środki w prowadzonych naborach)
Instytucje rynku pracy (IRP) (zgodnie z art. 6 Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy):






Ochotnicze Hufce Pracy,
publiczne służby zatrudnienia,
agencje zatrudnienia,
instytucje szkoleniowe,
instytucje partnerstwa lokalnego (partnerstwa lokalne zrzeszające różnorodne
podmioty działające na rzecz rynku pracy w skład, których wejść będą mogły władze
publiczne, publiczne służby zatrudnienia, szkoły, organizacje młodzieżowe, instytucje
szkoleniowe, prywatne służby zatrudnienia, partnerzy społeczni i pracodawcy),
instytucje dialogu społecznego (związki zawodowe lub organizacje związków
zawodowych, organizacje pracodawców, organizacje bezrobotnych, organizacje
pozarządowe jeżeli wśród zadań statutowych znajduje się realizacja zadań w zakresie
promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej).
Formy wsparcia możliwe do realizacji w projektach
Instrumenty i usługi rynku pracy służące indywidualizacji wsparcia oraz pomocy
w zakresie określenia ścieżki zawodowej (obligatoryjne):


identyfikacja potrzeb osób młodych pozostających bez zatrudnienia oraz
diagnozowanie możliwości w zakresie doskonalenia zawodowego, w tym identyfikacja
stopnia oddalenia od rynku pracy konkretnej młodej osoby,
kompleksowe i indywidualne pośrednictwo pracy w zakresie wyboru zawodu
zgodnego z kwalifikacjami i kompetencjami wspieranej osoby lub poradnictwo
zawodowe w zakresie planowania rozwoju kariery zawodowej, w tym podnoszenia lub
uzupełniania kompetencji i kwalifikacji zawodowych,
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
9
Instrumenty i usługi rynku pracy skierowane do osób, które przedwcześnie opuszczają system
edukacji lub osób, u których zidentyfikowano potrzebę uzupełnienia lub zdobycia nowych
umiejętności i kompetencji:


kontynuacja nauki dla osób młodych, u których zdiagnozowano potrzebę uzupełnienia
edukacji formalnej lub potrzebę potwierdzenia kwalifikacji m.in. poprzez odpowiednie
egzaminy,
nabywanie, podwyższanie lub dostosowywanie kompetencji i kwalifikacji, niezbędnych
na rynku pracy w kontekście zidentyfikowanych potrzeb osoby, której udzielane jest
wsparcie, m.in. poprzez wysokiej jakości szkolenia.
Instrumenty i usługi rynku pracy służące zdobyciu doświadczenia zawodowego wymaganego
przez pracodawców:


nabywanie lub uzupełnianie doświadczenia zawodowego oraz praktycznych
umiejętności w zakresie wykonywania danego zawodu, m.in. poprzez staże i praktyki,
wsparcie zatrudnienia osoby młodej u przedsiębiorcy lub innego pracodawcy,
stanowiące zachętę do zatrudnienia, m.in. poprzez pokrycie kosztów subsydiowania
zatrudnienia dla osób, u których zidentyfikowano adekwatność tej formy wsparcia,
refundację wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy (wyłącznie w połączeniu
z subsydiowanym zatrudnieniem).
Instrumenty i usługi rynku pracy służące wsparciu mobilności międzysektorowej
i geograficznej (uwzględniając mobilność zawodową na europejskim rynku pracy za
pośrednictwem sieci EURES):


wsparcie mobilności międzysektorowej dla osób, które mają trudności ze znalezieniem
zatrudnienia w sektorze lub branży, m.in. poprzez zmianę lub uzupełnienie
kompetencji lub kwalifikacji pozwalających na podjęcie zatrudnienia w innym sektorze,
min. poprzez praktyki, staże i szkolenia, spełniające standardy wyznaczone dla tych
usług,
wsparcie mobilności geograficznej dla osób młodych, u których zidentyfikowano
problem z zatrudnieniem w miejscu zamieszkania, m.in. poprzez pokrycie kosztów
dojazdu do pracy lub wstępnego zagospodarowania w nowym miejscu zamieszkania,
m.in. poprzez finansowanie kosztów dojazdu, zapewnienie środków na zasiedlenie.
Instrumenty i usługi rynku pracy skierowane do osób niepełnosprawnych:

niwelowanie barier jakie napotykają osoby młode niepełnosprawne w zakresie
zdobycia i utrzymania zatrudnienia, m.in. poprzez finansowanie pracy asystenta
osoby niepełnosprawnej, którego praca spełnia standardy wyznaczone dla takiej
usługi i doposażenie stanowiska pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
10
Instrumenty i usługi rynku pracy służące rozwojowi przedsiębiorczości i samozatrudnienia:

wsparcie osób młodych w zakładaniu i prowadzeniu własnej działalności
gospodarczej poprzez udzielenie pomocy bezzwrotnej (dotacji*) na utworzenie
przedsiębiorstwa oraz doradztwo i szkolenia umożliwiające uzyskanie wiedzy
i umiejętności niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej,
a także wsparcie pomostowe**.
* Kwota wsparcia bezzwrotnego jest nie wyższa niż 6-krotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia w rozumieniu art. 2 ust.
1 pkt. 28 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
**Wysokość finansowego wsparcia pomostowego będzie wypłacana miesięcznie w kwocie nie większej niż równowartość
minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wsparcie pomostowe może być udzielane na okres do 6 miesięcy (podstawowe
wsparcie pomostowe), a w wyjątkowych i uzasadnionych sytuacjach do 12 miesięcy od dnia zawarcia Umowy o przyznanie
podstawowego wsparcia pomostowego.
REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY
WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO 2014-2020
OŚ PRIORYTETOWA 8: Rynek Pracy;
Działanie 8.1: Projekty powiatowych urzędów pracy – projekty pozakonkursowe
Działanie 8.2: Wsparcie osób poszukujących pracy – konkursy horyzontalne
Kierunki wsparcia




pomoc osobom pozostającym poza rynkiem pracy w ich powrocie do zatrudnienia
oraz utrzymaniu stałej pracy (osoby bezrobotne, poszukujące pracy i nieaktywne
zawodowo, które znajdują się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. osoby
starsze po 50 roku życia, kobiety, osoby niepełnosprawne, osoby długotrwale
bezrobotne oraz nisko wykwalifikowane);
działania na rzecz zwiększenia aktywizacji oraz mobilności zawodowej znajdujących
się w szczególnej sytuacji na rynku pracy poprzez kompleksowe wsparcie
dostosowane do indywidualnych potrzeb osób oraz tworzenie różnego typu zachęt
do podejmowania pracy poza dotychczasowym miejscem zamieszkania dla osób
biernych zawodowo oraz bezrobotnych ;
działania na rzecz zdobywania nowych umiejętności i kompetencji, dalszego
doskonalenia, bądź zmiany kwalifikacji zawodowych oraz możliwość zdobycia
doświadczeń zawodowych w miejscu pracy;
wsparcie bezpośrednie dla osób w zakresie międzynarodowego poradnictwa
i pośrednictwa pracy, a także działania służb zatrudnienia koncentrujące się na
upowszechnianiu rozwiązań określonych w ramach sieci EURES.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
11
Działanie 8.3: Samozatrudnienie, przedsiębiorczość oraz tworzenie nowych miejsc pracy –
konkursy horyzontalne
Kierunki wsparcia



pomoc osobom pozostającym poza rynkiem pracy w ich powrocie do zatrudnienia
oraz utrzymaniu stałej pracy (osoby bezrobotne, poszukujące pracy i nieaktywne
zawodowo, które znajdują się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. osoby starsze
po 50 roku życia, kobiety, osoby niepełnosprawne, osoby długotrwale bezrobotne oraz
nisko wykwalifikowane);
wsparcie w zakresie tworzenia przedsiębiorstw i rozpoczynania działalności
gospodarczej. Wsparcie będzie dostosowane do indywidualnych potrzeb osób;
rozwój samozatrudnienia, przedsiębiorczości i tworzenia nowych miejsc pracy,
obejmujący doradztwo, szkolenia oraz usługi finansowo-prawne adresowane do osób
pozostających bez pracy pragnących rozpocząć własną działalność gospodarczą;
Działanie 8.4: Godzenie życia zawodowego i prywatnego – konkursy ZIT i OSI
Kierunki wsparcia


działania na rzecz osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy
ze względu na konieczność opieki nad członkami rodziny, poprzez tworzenie
i rozwijanie miejsc opieki nad dziećmi do lat 3, w tym alternatywnych form opieki jak
klub dziecięcy, dzienny opiekun czy niania;
działania skupiać się będą na aktywizacji zawodowej osób powracających na rynek
pracy po urlopach macierzyńskich czy wychowawczych oraz osób,
które pozostawały bez zatrudnienia i sprawowały opiekę nad dziećmi w wieku
do lat 3 poprzez wspieranie usług opieki nad dziećmi do 3 roku życia.
OŚ PRIORYTETOWA 9: Włączenie Społeczne;
Cel Osi Priorytetowej: Włączenie społeczne, podnoszenie poziomu i jakości życia
Działanie 9.1: Aktywna integracja – konkursy horyzontalne, ZIT i OSI
Kierunki wsparcia ZIT i OSI:



działania na rzecz integracji osób oraz rodzin wykluczonych i zagrożonych
wykluczeniem społecznym, poprzez aktywizację zawodowo-społeczną wykorzystującą
instrumenty aktywizacji zawodowej, edukacyjnej, zdrowotnej i społecznej;
wsparcie będzie realizowane także za pośrednictwem podmiotów ekonomii
społecznej, w tym o charakterze reintegracyjnym (np. CIS, KIS, ZAZ, WTZ);
kierunkowe działania na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej dla osób
przebywających w Zakładach Poprawczych, Schroniskach dla Nieletnich, Ośrodkach
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
12
Kuratorskich, Młodzieżowych
Ośrodkach Socjoterapii.
Ośrodkach
Wychowawczych
i
Młodzieżowych
Kierunki wsparcia OPS/PCPR
kompleksowe projekty Ośrodków Pomocy Społecznej oraz Powiatowych Centrów Pomocy
Rodzinie z wykorzystaniem usług aktywnej integracji o charakterze:
a) społecznym, których celem jest nabycie, przywrócenie lub wzmocnienie kompetencji
społecznych, zaradności, samodzielności i aktywności społecznej.
b) zawodowym, których celem jest pomoc w podjęciu decyzji dotyczącej wyboru lub zmiany
zawodu, wyposażenie w kompetencje i kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności pożądane na
rynku pracy, pomoc w utrzymaniu zatrudnienia.
OPS i PCPR nie wdrażają samodzielnie usług aktywnej integracji o charakterze zawodowym.
Wdrożenie tych usług w ramach projektów ww. jednostek jest możliwe wyłącznie przez
podmioty wyspecjalizowane w zakresie aktywizacji zawodowej, np. PUP-y, CIS-y, KIS-y,
spółdzielnie socjalne czy NGO.
c) edukacyjnym, których celem jest wzrost poziomu wykształcenia, dostosowanie
wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy.
d) zdrowotnym, których celem jest wyeliminowanie lub złagodzenie barier zdrowotnych
utrudniających funkcjonowanie w społeczeństwie lub powodujących oddalenie od rynku
pracy.
Przykładowe typy operacji:















poradnictwo specjalistyczne (m.in.: prawne, rodzinne, psychologiczne);
poradnictwo zawodowe;
pośrednictwo pracy;
kursy i szkolenia;
staże i praktyki;
treningi umiejętności i kompetencji społecznych;
zajęcia szkolne/nauka – tylko OPS/PCPR;
specjalistyczne terapie, w tym zdrowotne, psychoterapie – tylko OPS/PCPR;
coaching;
trening pracy;
streetworking;
praca socjalna - tylko OPS/PCPR;
prace społecznie użyteczne - tylko OPS/PCPR;
zajęcia reintegracji zawodowej;
subsydiowane zatrudnienie;
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
13










warsztaty terapii zajęciowej;
środowiskowe formy samopomocy (m.in. grupy wsparcia);
koszty zatrudnienia w ZAZ i spółdzielni socjalnej;
zatrudnienie wspomagane;
zajęcia w ramach kształcenia ustawicznego - tylko OPS/PCPR;
broker edukacyjny;
zajęcia korekcyjno-edukacyjne - tylko OPS/PCPR;
ćwiczenia usprawniające i zajęcia psychoruchowe - tylko OPS/PCPR;
asystent osoby niepełnosprawnej, tłumacz;
wolontariat.
Działanie 9.2: Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych – konkursy horyzontalne, ZIT
Działanie 9.3: Dostęp do wysokiej jakości usług zdrowotnych – konkursy horyzontalne
Kierunki wsparcia:



świadczenie spersonalizowanych i zintegrowanych usług społecznych (pomocy
społecznej, wsparcia rodziny i pieczy zastępczej, opiekuńczych i zdrowotnych);
działania z zakresu rozwoju usług związanych z mieszkalnictwem chronionym,
wspomaganym oraz treningowym;
dofinansowaniu będą podlegały projekty dotyczące wczesnego wykrywania wad
rozwojowych
i rehabilitacji dzieci zagrożonych niepełnosprawności
i niepełnosprawnych, jak również środowiskowych form pomocy i samopomocy.
Przykładowe typy usług społecznych w 9.2 :









usługi asystenckie (wolontariat opiekuńczy, dzienni opiekunowie, asystencji osobiści);
Tele-opieka;
likwidowanie barier architektonicznych;
dowożenie posiłków;
usługi interwencji kryzysowej;
usługi pomocy sąsiedzkiej;
usługi pracy z rodziną;
mieszkania wspomagane, treningowe;
tworzenie miejsc i świadczenie usług w placówkach opiekuńczych i wsparcia
dziennego.
Przykładowe typy usług zdrowotnych w 9.3:




badania wad rozwojowych;
badania przesiewowe;
usługi świadczone w dziennych domach opieki medycznej;
usługi świadczone w lokalnych centrach opieki domowej;
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
14


usługi świadczone przez interdyscyplinarne zespoły opieki środowiskowej;
usługi świadczone przez Centra Zdrowia Psychicznego.
Grupy docelowe w 9.3 :



osoby zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym, w tym osoby bezrobotne
sprofilowane jako najbardziej oddalone od rynku pracy zgodnie z Ustawą o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz osoby nieaktywne wymagające aktywizacji
społeczno-zawodowej;
dzieci objęte programem wczesnego wykrywania wad rozwojowych i rehabilitacji
w szczególności pochodzący z grupy docelowej osób zagrożonych ubóstwem
i wykluczeniem społecznym;
najbliższe otoczenie osób wykluczonych bądź zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem
społecznym (rodziny) – jedynie jako element projektu właściwego.
Kierunki wsparcia:



działania na rzecz tworzenia nowych miejsc pracy i wspomagania zatrudnienia
w podmiotach ekonomii społecznej, inicjowania i wspomagania procesu tworzenia
nowych podmiotów ekonomii społecznej oraz wsparcie istniejących podmiotów
ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych wraz ze wsparciem towarzyszącym;
działania na rzecz tworzenia regionalnych i lokalnych partnerstw na rzecz rozwoju
ekonomii społecznej;
działania koordynujące w zakresie ekonomii społecznej w regionie.
ZMIANY WPROWADZONE W KWALIFIKOWALNOŚCI I SPORZĄDZANIU BUDŻETU W
PERSPEKTYWIE 2014-2020 W PORÓWNANIU DO OKRESU PROGRAMOWANIA
2007-2013

brak wyodrębnionego zadania dotyczącego zarządzania projektem, koszty związane
z zarządzaniem są ponoszone w ramach kosztów pośrednich;

w projektach EFS brak jest możliwości ponoszenia kosztów pośrednich na podstawie
rzeczywiście poniesionych wydatków, a jedynie ryczałtem, zlecenie zadań innym
podmiotom nie pomniejsza podstawy wyliczenia kosztów pośrednich, zmianie uległy
również stawki ryczałtu:
•
•
25 % kosztów bezpośrednich – w przypadku projektów o wartości do 1 mln PLN
włącznie,
20 % kosztów bezpośrednich – w przypadku projektów o wartości powyżej 1 mln
PLN do 2 mln PLN włącznie,
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
15
•
•
15 % kosztów bezpośrednich – w przypadku projektów o wartości powyżej 2 mln
PLN do 5 mln PLN włącznie,
10 % kosztów bezpośrednich – w przypadku projektów o wartości przekraczającej
5 mln PLN,
z zastrzeżeniem szczególnych reguł dotyczących projektów finansowanych z Funduszu Pracy
oraz projektów realizowanych przez IZ lub IP;

zmianie uległa kwota progowa, do której istnieje obowiązek stosowania
uproszczonych metod rozliczania (kwoty ryczałtowe, stawki jednostkowe) – 100 tys.
euro wkładu publicznego (dotychczas projekty o wartości całkowitej
nieprzekraczającej 100 tys. PLN), dotyczy to także jednostek sektora finansów
publicznych;

inne niż w PO KL rozumienie pojęcia cross-financing na gruncie EFS: dotychczas pojęcie
to odnosiło się do wydatków na środki trwałe i wartości niematerialnych i prawnych o
wartości powyżej 350,00 zł, obecnie na gruncie EFS jako cross-financing rozumie się
wyłącznie:
•
•
•
zakupu nieruchomości,
zakupu infrastruktury, przy czym poprzez infrastrukturę rozumie się elementy
nieprzenośne, na stałe przytwierdzone do nieruchomości, np. wykonanie podjazdu
do budynku, zainstalowanie windy w budynku,
dostosowania lub adaptacji (prace remontowo-wykończeniowe) budynków
i pomieszczeń.
Pozostałe wydatki, dotychczas uznawane za cross-financing, wliczają się do kategorii środki
trwałe, rozumianej zgodnie z ustawą o rachunkowości.

wzrosła liczba godzin maksymalnego zaangażowania zawodowego personelu projektu
z 240 h do 276 h;

dotychczas wyposażenie stanowiska pracy osoby zatrudnionej na podstawie stosunku
pracy w wymiarze poniżej ½ etatu był kwalifikowalne w części proporcjonalnej do
wymiaru zatrudnienia, w perspektywie finansowej 2014-2020 są one
niekwalifikowalne;

wprowadzony został limit na zlecanie usług merytorycznych – mogą one stanowić nie
więcej niż 30% wartości projektu.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
16
4. MŁODZIEŻOWY BUDŻET OBYWATELSKI WROCŁAWIA
Instytut Edukacji Społecznej wraz z Urzędem Miasta Wrocławia serdecznie zapraszają
młodych mieszkańców miasta do udziału w konkursie, dzięki któremu można skorzystać ze
środków publicznych na realizację autorskich projektów o charakterze edukacyjnym,
kulturalnym, sportowym lub społecznym.
Do udziału w konkursie zapraszamy minimum 3-osobowe grupy nieformalne młodzieży
w wieku do 21 roku życia mieszkającej i/lub uczącej się na terenie Wrocławia w szkołach
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. W ramach Młodzieżowego Budżetu Obywatelskiego
Wrocławia każda z grup może ubiegać się o dofinansowanie projektu w kwocie maksymalnej
1.000,00 złotych.
Młodzieżowy Budżet Obywatelski Wrocławia to przede wszystkim wsparcie kreatywności,
przedsiębiorczości i zaangażowania młodzieży w życie społeczności lokalnych. Jego podstawą
są zatem innowacyjne i ważne z punktu widzenia młodych przedsięwzięcia.
W Młodzieżowym Budżecie Obywatelskim to nie pieniądze są najważniejsze. Realizacja
każdego projektu wymaga ważnych umiejętności: diagnozowania lokalnych potrzeb,
planowania i dobrej pracy zespołowej, umiejętności organizacyjnych. Te umiejętności każda z
grup nieformalnych startujących w konkursie będzie miała okazję trenować.
Dlaczego warto wystartować w konkursie?!
1) Weźcie sprawy we własne ręce -zamiast czekać na kogoś kto, być może coś dla nas
zrobi, warto wziąć sprawy we własne ręce i przygotować projekt lub wydarzenie, które
będzie atrakcyjne nie tylko dla Was ale również dla Waszych rówieśników lub osób z
waszego otoczenia
2) Wiedza i doświadczenie Bez względu na to jaki projekt planujecie wykonać na pewno
zdobędziecie doświadczenie z zakresu: zarządzania zespołem, komunikacji w zespole,
rozwiązywania konfliktów, zarządzania zasobami, projektowania, ewaluacji. Na pewno
nabędziecie też inne kompetencje które przydadzą się w szkole lub w przyszłej pracy.
3) Inwestycja w siebie. Realizacja projektu w ramach młodzieżowego budżetu może być
ważnym punktem w waszym życiorysie, nie każdy z Waszych rówieśników będzie mógł
się pochwalić realizacją projektu społecznego finansowanego ze środków publicznych.
4) Nowi znajomi- Poznacie nowe osoby i być może odkryjecie nowe pasje- realizacja
projektu to wspaniała przygoda, która nie tylko rozwija ale stwarza możliwość
poznania wielu nowych ciekawych osób. Nie pozwólcie aby Was to ominęło.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
17
5) Młodzież decyduje- To Wy macie decydujący głos na temat tego jak ma wyglądać
projekt i czego ma dotyczyć, nie przypadkowo budżet nazywa się MŁODZIEŻOWY nam
naprawdę zależy na waszym maksymalnym udziale na każdym z etapów realizacji
projektu. Projektów które będą prowadziły do realnych zmian w waszym otoczeniu
Młodzieżowy Budżet krok po kroku
PO PIERWSZE: PROJEKT!
Przed aplikowaniem o dofinansowanie warto dobrze przemyśleć projekt, który chcecie
zrealizować i zebrać zespół, który będzie go realizował. Pamiętaj, że projekt to nie to samo co
wniosek! Przed przystąpieniem do konkursu warto zadać sobie kilka podstawowych pytań i
dobrze zaplanować, co chcecie zrobić. W tym celu zapraszamy do skorzystania z zakładki „jak
zrobić dobry projekt?” lub do konsultacji.
PO DRUGIE: DOKUMENTY!
Zapoznajcie się z ważnymi dokumentami, czyli Regulaminem Konkursu dostępnym na
stronie i wnioskiem, który jest jego załącznikiem. Upewnijcie się, że wszystko jest dla Was
zrozumiałe, a w razie pytań lub wątpliwości zapraszamy do kontaktu z konsultantem projektu
mailowo [email protected] telefonicznie +48 697 153 980 lub osobiście ul.
Kościuszki 35 A III piętro.
PO TRZECIE: APLIKOWANIE!
Wypełnijcie wniosek opisując jak najlepiej Wasz projekt. Pamiętajcie, że to właśnie na
jego podstawie Kapituła Konkursowa podejmie decyzję o dofinansowaniu. Wypełniony
wniosek należy złożyć osobiście w siedzibie Instytutu Edukacji Społecznej (ul. Kościuszki 35 A,
III piętro) lub przesłać mailem na adres [email protected] w terminie
8 kwietnia – 24 listopada 2015r.
PO CZWARTE: DECYZJA!
Decyzję o dofinansowaniu projektu w oparciu o kryteria zdefiniowane w Regulaminie
podejmuje Kapituła Konkursowa, której posiedzenia będą się odbywać w zależności od ilości
spływających wniosków. Informacje o terminach posiedzeń Kapituły Konkursowej będą
dostępne na stronie internetowej www.mlodziezowybudzet.ies.org.pl najpóźniej 3 dni przed
posiedzeniem Kapituły.
Wyniki Konkursu będą opublikowane na stronie internetowej najpóźniej 3 dni po posiedzeniu
Kapituły Konkursowej, w tym samym terminie poinformujemy Was o decyzji również mailowo
bądź telefonicznie. Każda grupa, która otrzyma pozytywną decyzję zostanie zaproszona do
podpisania Kontraktu. Z jego treścią możecie się zapoznać w zakładce „regulamin”.
PO PIĄTE: DO DZIEŁA!
Od momentu podpisania Kontraktu możecie rozpocząć realizację swojego projektu.
Pamiętajcie, że na każdym etapie możecie zwrócić się do nas z pytaniami.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
18
PO SZÓSTE: ZAKOŃCZENIE!
Po zakończeniu projektu musicie sporządzić i złożyć sprawozdanie z jego realizacji.
Wzór sprawozdania również jest załącznikiem do regulaminu. Wszystkie zespoły realizujące
projekty w ramach Młodzieżowego Budżetu Obywatelskiego Wrocławia wezmą udział
w otwartym spotkaniu podsumowującym, które odbędzie się w grudniu 2015r.
5. PROGRAM ERASMUS + KOMPONENT MŁODZIEŻ
Erasmus+ Młodzież to część dużego programu Edukacyjnego Unii Europejskiej
zaplanowanego na lata 2014 - 2020 pod nazwą Erasmus+. Komponent dotyczący młodzieży
ma wspierać mobilność młodych ludzi, nabywanie przez nich kompetencji przydatnych
szczególnie na rynku pracy także przeciwdziałać negatywnym uprzedzeniom, krzywdzącym
stereotypom oraz dyskryminacji ze względu na pochodzenie, wyznanie, przekonania, kolor
skóry, czy sytuacje ekonomiczną lub zdrowotną. Program wspiera działania z zakres edukacji
pozaformalnej, a co za tym idzie oddaje decydujący głos młodym ludziom w wyborze tematyki,
formy edukacji, a także czasu i miejsca realizowanego projektu.
NAJWAŻNIEJSZE
CECHY
CHARAKTERYSTYCZNE
W PROGRAMIE ERASMUS + MŁODZIEŻ:











EDUKACJI
POZAFORMALNEJ
uczenie się poprzez doświadczenie
zaplanowane i zorganizowane działanie
edukacja, która towarzyszy i uzupełnia naukę w szkole
opiera się na dobrowolnym udziale
odbywa się poza szkołą, uczelnią
dzieje się w czasie wolnym od nauki
uczestnik i prowadzący zajęcia pozostają w relacji partnerskiej
uczestnik jest odpowiedzialny za swój proces uczenia się
prowadzący wspomaga i wpływa na procesy edukacyjne w trakcie działań, ale nie
narzuca uczestnikom prawd i wiadomości
liczy się kreatywność i samoekspresja uczestników oraz ich zaangażowanie w proces
edukacyjny
prowadzący stwarza sprzyjające warunki dla samospełnienia i samorozwoju
uczestników
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
19
KTO MOŻE UCZESTNICZYĆ W PROGRAMIE ERASMUS+ MŁODZIEŻ?





organizacje i instytucje non profit;
przedsiębiorstwa społeczne;
instytucje publiczne;
nieformalne grupy młodzieży;
instytucje, organizacje lub inne podmioty działające w obszarze edukacji, szkoleń
i rynku pracy.
CELE PROGRAMU ERASMUS + MŁODZIEŻ









podniesienie poziomu kompetencji kluczowych oraz umiejętności młodzieży, w tym
również osób z mniejszymi szansami
promowanie uczestnictwa w życiu demokratycznym Europy, aktywności obywatelskiej
i dialogu międzykulturowego
przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i promowanie solidarności społecznej
wzmocnienie powiązań sektora młodzieżowego z rynkiem pracy poprzez udział
w projektach Akcji 1., Akcji 2. i Akcji 3
wspieranie podnoszenia jakości pracy z młodzieżą, w szczególności poprzez
wzmacnianie współpracy pomiędzy organizacjami działającymi w sektorze młodzieży
oraz innymi podmiotami
wspieranie reform politycznych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym
wspieranie rozwoju wiedzy o polityce młodzieżowej
wspieranie rozpoznawalności edukacji pozaformalnej i nieformalnej
promowanie mobilności i współpracy pomiędzy uczestnikami z krajów programu
i krajów partnerskich poprzez udział w projektach Akcji 1., Akcji 2. i Akcji 3.
KRAJE UCZESTNICZĄCE W PROGRAMIE:





28 państw członkowskich UE;
Islandia, Liechtenstein, Norwegia;
Szwajcaria;
Turcja;
Była Jugosłowiańska Republika Macedonii.
KRAJE PARTNERSKIE:

kraje sąsiadujące z UE – Partnerstwo Wschodnie, Rosja, Basen Morza Śródziemnego,
Bałkany Zachodnie.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
20
STRUKTURA PROGRAMU
Akcja 1.
• Wolontariat Europejski
• Wymiany młodzieży
• Mobilność osób pracujących z młodzieżą
Akcja 2.
• Międzynarodowe Inicjatywy Młodzieżowe
• Partnerstwa Strategiczne
Akcja 3.
• Rozwój Polityki Młodzieżowej
WOLONTARIAT EUROPEJSKI
Projekt wolontariatu Europejskiego stwarza możliwość wysłania młodej osoby lub
grupy młodzieży do pomocy w charakterze wolontariuszy do jednej z akredytowanych
w programie organizacji. Wolontariusz w czasie pobytu ma okazję poznać kulturę
odwiedzanego kraju, nabyć nową wiedzę i kompetencję a także nauczyć się języka obcego.
Organizacja przyjmująca korzysta z jego zaangażowania, woli pomocy i często innowacyjnego
spojrzenia, które wnosi osoby pochodząca z innego kraju. Organizacja w Polsce ma możliwość
ubiegać się o pobyt wolontariusza z jednego z krajów programu lub krajów partnerskich.
Dzięki udziałowi w projekcie Wolontariatu Europejskiego młodzi ludzie mogą:




pracować w charakterze wolontariuszy za granicą – maksymalnie 12 miesięcy;
zaangażować się w działania na rzecz lokalnego środowiska;
wzbogacić działania organizacji o nowe metody i świeże spojrzenie;
zdobyć doświadczenie i rozwinąć kompetencje.
Dzięki udziałowi w projekcie Wolontariatu Europejskiego organizacja może:



zaprosić do działań wolontariusza zza granicy,
poznać nowe metody pracy i uatrakcyjnić swoje działania,
rozwinąć międzynarodową współpracę.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
21
Podstawowe zasady dotyczące Wolontariatu Europejskiego:






Czas trwania od 2 do 12 miesięcy oraz od 2 tygodni do 12 miesięcy w przypadku
wolontariuszy z mniejszymi szansami;
Maksymalnie do 30 wolontariuszy w projekcie;
Wiek wolontariuszy od 17 do 30 roku życia;
Wolontariusz nie ponosi (prawie) żadnych kosztów;
Kluczowa rola partnerstwa: organizacja goszcząca – organizacja wysyłająca
– (organizacja koordynująca) – wolontariusz;
Wszystkie organizacje biorące udział w projektach EVS muszą mieć AKREDYTACJĘ.
WYMIANY MIĘDZYNARODOWE
Wymiana międzynarodowa to wspólnie zaplanowane spotkanie młodzieży z rożnych
krajów w celu poznania swoich kultur, przedyskutowania interesujących tematów,
zrealizowania ciekawych przedsięwzięć, oparte na założeniach edukacji pozaformalnej.
Czym nie jest wymiana młodzieży:



wycieczką, wyjazdem akademickim;
wydarzeniem o charakterze rekreacyjnym;
festiwalem, działaniem nastawionym na zysk.
Wymiany międzynarodowe podstawowe zasady:








Działania realizowane pomiędzy krajami programu lub przy udziale partnerów z krajów
partnerskich sąsiadujących z UE
Minimum 2 grupy młodzieży z różnych krajów
Projekt może trwać od 3 do 24 miesięcy
Czas trwania samej wymiany to od 5 do 21 dni (nie licząc dni podróży)
Wiek uczestników od 13 do 30 lat
Łączna liczba uczestników 16-60 (nie licząc liderów)
Minimum 4 osoby w grupie
Liderzy – obowiązkowy udział, wiek bez ograniczeń
MOBILNOŚĆ OSÓB PRACUJĄCYCH Z MŁODZIEŻĄ
Cele:
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
22



rozwój zawodowy osób pracujących z młodzieżą;
wymiana doświadczeń miedzy osobami pracującymi z młodzieżą oraz między
instytucjami;
nawiązywanie nowych partnerstw pomiędzy instytucjami.
W ramach tej podakcji możliwe są następujące formy działań:





seminaria (ang. Seminars),
kursy szkoleniowe (ang. Training Courses),
wydarzenia służące nawiązywaniu kontaktów (ang: Contact Making Activities),
wizyty studyjne (ang. Study Visitis),
staże typu podpatrywanie pracy (ang. job shadowing).
Podstawowe zasady dotyczące mobilności osób pracujących z młodzieżą:



Czas trwania: 2 dni do 2 miesięcy (nie licząc dni podróży)
Uczestnicy: 50 osób (w tym ewentualni eksperci, facylitatorzy, trenerzy etc. ) Nie ma
ograniczeń wiekowych
Partnerzy: instytucje pracujące z młodzieżą, z krajów programu i krajów partnerskich
PARTNERSTWA STRATEGICZNE
To inicjatywa w ramach akcji 2 realizowana przez młodzież, dla młodzieży i z młodzieżą.
Projekt partnerstwa strategicznego powinien bazować na wspólnym wypracowywaniu
rozwiązań, sprawdzanie w praktyce nowatorskich podejść, metod i sposobów pracy w
sektorze młodzieżowym. Partnerstwo ma przynosić zaangażowanym organizacjom wymierne
efekty i wprowadzać zmiany o systemowym charakterze. Partnerstwo ma być przede
wszystkim odpowiedzią na wyzwania współczesnego świata dotyczące młodzieży, a także
drogą do poszukiwania innowacyjnych i skutecznych metod dla rozwoju kompetencji
kluczowych. Wypracowane rozwiązania powinny być udostępniane na zasadach OEROtwartych Zasobów Edukacyjnych.
Partnerstwa mogą być zawiązywane przez:





Organizacje, instytucje pracujące z młodzieżą
Osoby działające i pracujące w obszarze edukacji i szkoleń
Osoby pracujące z młodzieżą
Eksperci, specjaliści
Młodzi ludzie, studenci, uczniowie, wolontariusze (13-30 lat)
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
23
Czas realizacji projektu partnerstwa strategicznego wynosi od 6 do 36 miesięcy.
W partnerstwie powinny uczestniczyć instytucje, grupy organizacje z minimum dwóch krajów.
Nie ma ograniczeń dotyczących liczby uczestników
Projekt Partnerstwa Strategicznego może mieć nieskomplikowany charakter i być
realizowany przez minimum 2 niewielkie organizacje. Partnerstwo Strategiczne może również
bazować na bardziej złożonej współpracy wielu organizacji i służyć opracowaniu wyjątkowo
nowatorskich rozwiązań i podejść w zakresie pracy z młodzieżą.
MIĘDZYNARODOWE INICJATYWY MŁODZIEŻOWE (MIM)
To projekt zainicjowany, przygotowany i realizowany przez młodzież. (MIM) stwarza
możliwość dla dwóch lub więcej grup młodzieżowych równoległej realizacji inicjatyw w swoich
krajach, jednocześnie pozwala na bieżąco dzielić się efektami swoich projektów.
Międzynarodowa Inicjatywa Młodzieżowa może służyć:




Zwiększeniu aktywności obywatelskiej, odpowiedź na lokalne potrzeby.
Działaniom podejmowanym dla pożytku społeczności lokalnych (m.in. wspieranie grup
zagrożonych wykluczeniem społecznym np. osób starszych, niepełnosprawnych,
migrantów, mniejszości społecznych).
Założeniu klubu młodzieżowego, organizacji lub przedsiębiorstwa społecznego.
Organizowaniu wydarzeń kulturalnych i artystycznych.
ROZWÓJ POLITYKI MŁODZIEŻOWEJ
Dialog usystematyzowany czyli spotkania, konsultacje między
ludźmi.
decydentami a młodymi
Możliwe działania:


krajowe i międzynarodowe seminaria;
Europejski Tydzień Młodzieży;
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
24



konsultacje społeczne i badania;
wydarzenia stymulujące pracę instytucji demokratycznych;
organizacja konferencji młodzieżowych w ramach prezydencji danego kraju w UE.
Możliwość skorzystania ze ścieżki krajowej lub międzynarodowej


Spotkanie krajowe – jedna organizacja z Polski
Spotkania międzynarodowe – min. 2 organizacje z 2 różnych krajów
Główne założenia:




Długość trwania projektu od 3 do24 miesięcy
Wiek uczestników od 13 do 30 roku życia
Przynajmniej 30 uczestników
Budżet –maksymalna kwota to 50 tys. EUR
6. OTWARTE KONKURSY OFERT JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH, ORAZ PODMIOTÓW NIEPUBLICZNYCH NA
DZIAŁANIA SKIEROWANE DO MŁODZIEŻY
W niniejszym rozdziale zaprezentowane zostaną otwarte konkursy ofert ogłaszane przez
podmioty publiczne oraz konkursy grantowe ogłaszane przez fundacje z prywatnym kapitałem
nie przedstawiane w poprzednich rozdziałach. Część z nich umożliwia kierowanie dotowanych
działań do szerszej grupy odbiorców niż tylko do młodzieży, co nie wyłącza ich z zakresu
zainteresowania autora niniejszego rozdziału
Bez względu na to czy konkursy ogłaszane są przez podmioty publiczne czy przez prywatne,
warto wyróżnić kilka cech wspólnych dotyczących aktualnych ogłoszeń grantowych.
Po pierwsze grantodawcy zachęcają do wyrównywania szans tam gdzie jest to uzasadnione
i możliwe, dlatego też często spotkamy się z wymogiem lub zaleceniem aby działania były
skierowane do grup, które z racji swoich deficytów bywają często przedmiotem wykluczenia o
różnym charakterze.
Częstym wymogiem pojawiającym się w konkursach grantowych jest innowacyjność
prezentowanych projektów. Już dawno skończyły się czasy ponawiania co roku tych samych
działań. Charakter społecznych potrzeb, na które odpowiadają organizacje pozarządowe jest
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
25
niezwykle dynamiczny, tym samym zasadne jest oczekiwanie grantodawców aby
prezentowane pomysły na rozwiązanie poszczególnych problemów były adekwatne do ich
charakteru i zgodne z duchem czasów.
Bez zmian natomiast pozostaje przywiązanie grantodawców do metodyki projektowej,
w której kluczowe miejsce wciąż zajmuje prawidłowe rozpoznanie potrzeb przyszłych
beneficjentów. To właśnie pogłębiona diagnoza dająca właściwą perspektywę sytuacji
młodzieży pozwala na sformułowanie właściwych celów, adekwatnych metod działania,
a także dobranie odpowiednich narzędzi do monitoringu i ewaluacji.
Należy zastrzec, że prezentowane poniżej informacje mają niejako charakter prognozy,
ponieważ informacje dotyczą lat ubiegłych, trudno tutaj o pewność, że w latach przyszłych
konkursy zostaną ponowione na identycznych warunkach. Możemy mówić raczej o dużym
prawdopodobieństwie kontynuacji konkursów przez opisane podmioty, z założeniem że część
z nich zniknie, część zmieni swój charakter i wreszcie pojawią się nowe miejsca na krajowej i
zagranicznej mapie grantów.
Dlatego zachęcamy szanownych Czytelników aby potraktować to zestawienie jako punkt
wyjścia do samodzielnych poszukiwań instytucji, które sfinansują Państwa pomysły
wspierające rozwój młodych ludzi.
OTWARTE KONKURSY OFERT JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ
Polsko - Ukraińska Współpraca Młodzieży. Program wspierający projekty mające na celu
wzajemne poznanie, zbliżenie i zachęcenie do współpracy młodzieżowych grup z Polski
i Ukrainy. Obszary współpracy są szerokie, a główne z nich to: historia, kultura, rozwój
kompetencji społecznych i obywatelskich. Partnerami w we współpracy mogą być: szkoła, inna
placówka oświatowa, organizacja pozarządowa, organizacja kościelna, grupa nieformalna.
Przynajmniej połowa z uczestników musi stanowić grupa ukraińska.
Międzynarodowa Wymiana Młodzieży z Krajami Partnerstwa Wschodniego - konkurs
dotacyjny wspiera projekty promujące współpracę młodzieży z Polski oraz Rosji, Izraela oraz
Krajów Partnerstwa Wschodniego. Oto przykładowe tematy wymian z poszczególnymi
krajami:
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
26
Izrael - budowanie współpracy pomiędzy młodymi Izraelczykami i Polakami, promowane
pozytywnego wizerunku Polski, przezwyciężanie barier kulturowych i językowych.
Kraje Partnerstwa Wschodniego (Rosja, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia) projekty z zakresu edukacji międzykulturowej, budujące wzajemne poznanie się
i umożliwiające integrację z wykorzystaniem edukacji, kultury itp., promowanie edukacji
obywatelskiej i edukacji na rzecz praw człowieka, budowanie postawy tolerancji.
O organizację wymian mogą ubiegać się organizacje pozarządowe oraz podmioty wymienione
w art.3 ust.3 Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego i o Wolontariacie. Wspieranie
oświaty polonijnej w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli oraz organizowania
kolonii i innych form letniego wypoczynku dzieci i młodzieży. Konkurs stwarzający możliwość
organizację zorganizowanego wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży ze środowisk
polonijnych. Taki wyjazd pozwala lepiej poznać kraj macierzysty, zawrzeć i umocnić kontakty
z instytucjami i organizacjami w Polsce, a także stworzyć warunki do edukacji połączonej z
wypoczynkiem. Budżet programu jest podzielony na kilka obszarów geograficznych
Program pomocy wybitnie uzdolnionym uczniom
Celem konkursu jest wyłonienie najlepszych ofert na realizację ogólnopolskich lub
ponadregionalnych programów pomocy wybitnie uzdolnionym uczniom. W programie,
o którym mowa powyżej, uczestniczyć będą uczniowie szkół podstawowych, gimnazjów i szkół
ponadgimnazjalnych, z terenu Polski, z następującymi uzdolnieniami: akademickimi, tj. w
uczeniu się przedmiotów szkolnych odpowiadających gałęziom wiedzy, artystycznymi,
technicznymi; sportowymi i motorycznymi, społecznymi, wykazującymi talent przywódczy lub
umiejętności skutecznego rozwiązywania sytuacji społecznych.
Więcej informacji na temat programów Ministerstwa na stronie
www.men.gov.pl
OTWARTE KONKURSY I PROGRAMY MINISTERSTWA SPRAW ZAGRANICZNYCH
Wolontariat Polska Pomoc to program mający na celu umożliwienie obywatelom polskim
zaangażowania w pracę na rzecz krajów rozwijających się oraz upowszechnianie w Polsce
wiedzy o tych krajach i ich mieszkańcach. Dzięki dotacji MSZ wolontariusze biorący udział
w programie mają zapewnione finansowanie kosztów podróży, pobytu i ubezpieczenia,
a także dostosowane do specyfiki konkretnego zadania szkolenia i kursy prowadzone przez
MSZ oraz organizacje zaangażowane w projekt. Na miejscu wolontariusze przebywają pod
opieką organizacji przyjmującej; ich praca trwa minimum 6 tygodni w przypadku projektów
krótkoterminowych lub minimum 3 miesiące w przypadku projektów długoterminowych.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
27
Finansowe wsparcie obejmuje również inicjatywy edukacyjne podjęte przez wolontariusza po
powrocie do Polski. W ramach programu wyłaniane są organizacje, których zadaniem jest
pozyskanie, przygotowanie wolontariuszy do wyjazdu, a także późniejsza koordynacja
projektu. Więcej na www.polskapomoc.gov.pl
Konkurs Edukacja Globalna. Konkurs na działania mające upowszechniać w Polsce wiedzę
o krajach rozwijających się i stwarzać realną możliwość w zaangażowanie się obywateli polski
w pracę na ich rzecz.
Zadaniem edukacji globalnej jest wyjaśnianie globalnych współzależności, przyczyn
problemów współczesnego świata i wyzwań z tym związanych. Edukacja globalna ma
przybliżać społeczeństwu zagadnienia dotyczące sytuacji uboższych krajów, jak również
pokazywać wzajemne zależności między Polakami, a mieszkańcami krajów rozwijających się.
Edukacja globalna powinna prowadzić do osobistego zaangażowania na rzecz walki
z ubóstwem oraz włączenia się w proces budowania globalnego społeczeństwa opartego na
zasadach solidarności, równości i współpracy. (źródło: www.msz.gov.pl)
Forum Polsko - Czeskie na rzecz zbliżenia społeczeństw, pogłębionej współpracy i dobrego
sąsiedztwa- konkurs ogłaszany na podstawie podpisanej dwustronnej umowy miedzy rządami
Polski i Czech w 2009 roku. Jego głównym celem jest finansowanie inicjatyw zacieśniających
współpracę miedzy obywatelami obydwu krajów i projektów upowszechniających wiedzę
wśród Polaków i Czechów o sobie nawzajem. Więcej na: http://www.mzv.cz/ceskopolske_forum/pl/
Więcej informacji na www.msz.gov.pl
OTWARTE KONKURSY MINISTERSTWA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO
Edukacja medialna i informacyjna. Celem programu jest wsparcie inicjatyw, które będą
przygotowywały odbiorców do świadomego korzystania z nowych mediów oraz rozwój wiedzy
i kompetencji, które pozwolą na posługiwanie się nowymi kanałami komunikacji w twórczy
sposób. Osią kompetencji medialnych i informacyjnych jest świadome korzystanie z mediów
masowych oraz różnych zasobów informacji. Odwołując się do regulaminu konkursu
wspierane będą między innymi: zadania rozwijające kompetencje medialne, w tym m.in.
dotyczące języka mediów, sposobu komunikacji w mediach, kształtowania własnego
wizerunku, tworzenia, przetwarzania i prezentowania treści, etyki i prawa związanego
z przedmiotowym obszarem, a także bezpiecznego i świadomego korzystania z nowych
mediów;
zadania rozwijające kompetencje informacyjne, w tym m.in. związane
z wyszukiwaniem informacji zgromadzonych w różnych źródłach, krytyczną oceną,
przetwarzaniem, prezentowaniem i ich efektywnym wykorzystaniem.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
28
Edukacja kulturalna. Konkurs wspierający zadania z zakresu edukacji kulturalnej, ważne dla
rozwoju kapitału społecznego. Wsparcie lokowane w odniesieniu do dwóch rodzajów
projektów: działań edukacyjno- animacyjnych rozwijających kreatywność i twórczość
beneficjentów działań należących do wszystkich grup wiekowych oraz projektów
artystycznych dla dzieci i młodzieży kształtujących ich wrażliwość i potrzebę stałego
uczestniczenia w życiu kulturalnym.
Konkurs na promocję czytelnictwa. Celem konkursu jest wspieranie wartościowych form
promowania czytelnictwa, zarówno poprzez dofinansowywanie innowacyjnych szeroko
zakrojonych programów promujących powszechne praktyki czytelnicze, jak i poprzez wsparcie
dla przedsięwzięć promujących najbardziej znaczące zjawiska literatury współczesnej.
Wsparcie dla Instytucji Kultury. Konkurs w ramach, którego instytucje o statusie instytucji
kultury mogą ubiegać się o dofinansowanie dla działań o charakterze inwestycyjnym.
Więcej o dostępnym konkursach na stronie Ministerstwa
http://www.mkidn.gov.pl/
OTWARTE KONKURSY MINISTERSTWA SPORTU I TURYSTYKI
Sport Powszechny- upowszechnianie sportu różnych grup społecznych i środowiskowych.
W ramach tego konkursy wspierane będą:





Upowszechnianie sportu w rodzinie oraz w różnych grupach społecznych
Upowszechnianie sportu w środowisku akademickim
Upowszechnianie sportu w środowisku wiejskim
Wspieranie organizowanych w Polsce sportowych przedsięwzięć realizowanych
w ramach rządowego programu „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą”
Wspieranie aktywności osób starszych
Program Sport Wszystkich Dzieci: w ramach tego konkursu wspierane są między innymi:


Wspieranie programów aktywności fizycznej jako przeciwdziałanie nadwadze i otyłości
u dzieci i młodzieży
Wspieranie projektów w zakresie podnoszenia kompetencji nauczycieli, trenerów,
instruktorów, animatorów i liderów sportu dzieci i młodzieży.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
29
Dofinansowanie zadań z zakresu turystyki- Konkurs organizowany co roku szczególnie
wspiera projekty w następujących obszarach:
1) Wspieranie rozwoju turystyki polskiej w tym: a) popularyzacja turystyki krajowej;
b) rozwój dziedzin gospodarki turystycznej; c) konkurencyjność i innowacyjność
produktów turystycznych.
2) Kształtowanie przestrzeni turystycznej- dofinansowanie dla wytyczania nowych
i utrzymania obecnych szlaków.
3) Działania na rzecz jakości kadr- organizacja szkoleń, warsztatów, seminariów,
konferencji.
Program Upowszechniania Sportu Wśród Osób Niepełnosprawnych. Celem programu jest
popularyzacja sportu wśród osób niepełnosprawnych poprzez zwiększenie ich aktywności
ruchowej prowadzącej do poprawy sprawności fizycznej, stanu zdrowia i związanej z nim
jakości życia. W jego ramach przewidziane są następujące formy wsparcia:
1) organizacja zajęć sekcji sportowych osób niepełnosprawnych;
2) organizacja imprez sportowych dla osób niepełnosprawnych, w tym mistrzostw Polski,
dalej jako „MP” i pucharów Polski, dalej jako „PP” osób niepełnosprawnych;
3) prowadzenie zajęć sportowych dla osób niepełnosprawnych –„Animator sportu osób
niepełnosprawnych”;
4) organizacja obozów sportowych dla osób niepełnosprawnych;
5) zakup sprzętu sportowego dla osób niepełnosprawnych.
Więcej na temat konkursów: www.msport.gov.pl
KONKURSY MINISTERSTWA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ
Konkurs Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
Co roku organizowany konkurs grantowy skierowany do wszystkich organizacji, których celem
jest promocja aktywnego obywatelstwa, wspieranie rozwoju wspólnot lokalnych,
wzmacnianie organizacji pozarządowych jako ważnego filaru społeczeństwa obywatelskiego.
Cytując za regulaminem konkursu 2015:
„Celem głównym Programu FIO jest zwiększenie zaangażowania obywateli i organizacji
pozarządowych w życie publiczne.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
30
Realizacja Programu FIO ma umożliwić obywatelom angażowanie się w różnorodne działania
na rzecz innych, swoich wspólnot oraz w tworzenie, realizację i monitoring polityk publicznych.
Cele szczegółowe:
1) Zwiększenie ilości inicjatyw oddolnych.
2) Wzrost liczby obywateli angażujących
pozarządowych i inicjatywy lokalne.
się
w
działania
organizacji
3) Wzrost partycypacji obywateli w sprawach publicznych.
4) Wzmocnienie potencjału III sektora.”
Program „Świetlica – Dzieci – Praca” na rzecz wsparcia dziecka i rodziny w gminie
W ramach programu placówki wsparcia dziennego dla dzieci mogą ubiegać się
o dofinansowanie w celu doposażenia, inwestycji, zorganizowania wypoczynku letniego lub
zimowego dla swoich podopiecznych czy organizacji imprez edukacyjno kulturalnych takich
jak na przykład wyjście do kina czy teatru.
ASOS - Aktywność Społeczna Osób Starszych. Program dotacyjny ma wspierać inicjatywy
aktywizujące społecznie osoby starsze. Duża część projektów oprócz tego, że ma charakter
edukacyjny, zakłada integrację międzypokoleniową co stwarza szansę na dofinansowanie
działań także dla młodzieży. Mimo tego należy pamiętać, że to seniorzy są grupą docelową
w tym programie dotacyjnym.
Więcej o konkursach organizowanych przez Ministerstwo Pracy i
Polityki Społecznej na stronie www.mpips.gov.pl
KONKURS NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO
Mimo tego, że jest instytucją odpowiedzialną za emisję pieniędzy to NBP posiada także swój
program dotacyjny. Granty przeznaczane są dla instytucji, które planują zrealizować projekty
z zakresu edukacji ekonomicznej. Nie ma określonych terminów na składanie wniosków,
instytucja prowadzi tryb ciągły przyjmowania aplikacji. Więcej informacji na www.nbportal.pl
PAŃSTWOWY FUNDUSZ REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Fundusz przeznaczany na rehabilitację zawodową i społeczna osób niepełnosprawnych.
Znaczna część środków jest rozdzielana poprzez jednostki organizacyjne gmin lub powiatów
takie jak PCPRy czy MOPSy. Część środków trafia bezpośrednio do organizacji pozarządowych,
które wykorzystują je na projekty z zakresu wsparcia osób niepełnosprawnych. Większość
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
31
konkursów kierowanych do organizacji pozarządowych finansuje duże, często ogólnokrajowe
przedsięwzięcia. Jednocześnie ogłaszane są konkursy na działania o typowo lokalnym
charakterze jak konkurs ogłoszony we wrześniu 2014 roku, a w nim cel programowy 2:
zwiększenie samodzielności osób niepełnosprawnych. Więcej na stronie www.pfron.org.pl
FUNDUSZ WYSZEHRADZKI
Co roczne konkursy grantowe promujące realizację inicjatyw miedzy przedstawicielami
państw Grupy Wyszehradzkiej czyli Polski, Czech, Słowacji i Węgier.
Preferowane są projekty, których uczestnicy pochodzą ze wszystkich krajów Grupy
Wyszehradzkiej. W przypadku niewielkich dotacji projekty mogą obejmować co najmniej trzy
podmioty z trzech różnych krajów Grupy Wyszehradzkiej. Tylko w przypadku projektów
transgranicznych o grant mogą starać się dwa podmioty. Budżet projektu nie może
obejmować okresu dłuższego niż sześć miesięcy.




Przewidziane są trzy ścieżki grantowe: małe, standardowe i strategiczne granty.
Szeroki zakres wsparcia: kultura, badania i rozwój, edukacja, wymiany
międzynarodowe, promocja turystyki.
Dofinansowane działania powinny zmieścić się w przynajmniej jednej z opisywanych
form: współpraca kulturalna, naukowa, badania naukowe, edukacja, wymiany
młodzieży, współpraca trans graniczna, promocja turystyki.
Filarem każdego z projektu jest współpraca międzynarodowa.
Więcej na www.visegradfund.org
POLSKO- NIEMIECKA WSPÓŁPRACA MŁODZIEŻY
Program grantowy posiadający długie tradycje. Został uruchomiony w 1991 roku na podstawie
dwustronnej umowy między Rządem Polski i Niemiec. Od czasu powstania sfinansował
spotkania ponad 2,5 mln osób Polski i Niemiec. Jego głównym założeniem było i jest
finansowanie i merytoryczne wsparcie działań, które służą poznaniu i procesowi pojednania
między społeczeństwami obydwu krajów. Główną grupą docelową Programu jest młodzież w
wieku od 12 do 26 lat.
PNWM finansuje m.in. na następujące działania: praktyki; spotkania młodych Polaków
i Niemców; imprezy dokształcające; podróże do miejsc pamięci; publikacje, media itd.
Warunkiem przyznania dotacji jest rzeczywiste spotkanie młodzieży z obu krajów.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
32
Kto może ubiegać się o fundusze?:
Wnioski o dotacje mogą składać osoby prawne (w wyjątkowych wypadkach również osoby
fizyczne) w Niemczech i w Polsce, które są w stanie wziąć na siebie prawną, specjalistyczną
i pedagogiczną odpowiedzialność za przeprowadzenie polsko-niemieckiego spotkania. Projekt
musi być złożony wspólnie przez polskiego i niemieckiego partnera. Uczestnikami programów
mogą być osoby w wieku od 12 do 26 lat.
Więcej na www.pnwm.org
POLSKO- LITEWSKA WYMIANA MŁODZIEŻY
Wspiera finansowo i merytorycznie wymiany młodzież Polski i Litwy. Treść wymian i innych
form edukacyjnych wspieranych przez program powinna odzwierciedlać zainteresowania jej
uczestników. Celem nadrzędnym programu jest wspieranie dialogu i współpracy na rzecz
zacieśniania przyjacielskich stosunków między obydwoma narodami.
Projekty można realizować w ramach dwóch niezależnych formatów:
Format 1. obejmuje takie projekty, jak: wymiany młodzieży polskiej i litewskiej.
Format 2. obejmuje: szkolenia, seminaria, spotkania, konferencje, wizyty studyjne, projekty
informacyjne.
Formaty różnią się od siebie rodzajem i metodologią realizowanych projektów, jak również
systemem dofinansowania.
Co roku ogłaszane są nowe priorytety funduszu. Uwzględnianie obszarów priorytetowych
w zgłaszanych wnioskach zwiększa szanse na otrzymanie dofinansowania w ramach konkursu
W roku 2015 priorytety Funduszu to:




promowanie dialogu międzykulturowego i międzyetnicznego;
włączanie młodzieży z mniejszymi możliwościami;
promowanie postaw obywatelskich i polsko-litewskiej przyjaźni wśród młodzieży za
pomocą nowoczesnych technologii;
promowanie zainteresowania młodzieży współpracą rozwojową.
Więcej na www.plf.org.pl
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
33
KONKURSY PODMIOTÓW SPOZA SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
DOLNOŚLĄSKI FUNDUSZ MAŁYCH INICJATYW
To fundusz regrantingowy, którego zadaniem jest wspieranie inicjatyw organizowanych przez
młode organizacje pozarządowe lub nieformalne grupy obywateli. Celem Funduszu jest dać
możliwość realizacji niewielkiej inicjatywy po to by organizacje miały szansę poznać podstawy
tworzenia i zarządzania projektami, komunikacji w zespole projektowym oraz aby poznały
procedury towarzyszące pozyskiwaniu środków w drodze otwartych konkursów grantowych
oraz nauczyły się je rzetelnie wykorzystywać i rozliczać. Środki funduszu mogą zostać
wykorzystane na projekty społecznej skierowane do społeczności lokalnych lub mogą zostać
wykorzystane w celu wsparcia instytucjonalnego organizacji. Najważniejsze kwestie:

Dla młodych organizacji pozarządowych/grup nieformalnych lub samopomocowych.

Dofinansowanie do maksymalnie 5 tyś zł.

Dotacje na działania społecznie użyteczne.

Na terenie Dolnego Śląska 3 operatorów przyznających granty i czwarty w ramach
odrębnego projektu.
Więcej na: www.maleinicjatywy.pl
FUNDACJA BATOREGO
prowadzi szereg programów dotacyjnych oraz edukacyjnych z obszaru edukacji obywatelskiej.
W jej ramach prowadzony jest program stypendialny Równe Szanse. Jego celem jest
upowszechnianie systemu pomocy stypendialnej dla młodzieży szkolnej opartego na zasobach
i aktywności społeczności lokalnych. Zasada działania programu jest następująca: organizacje
pozarządowe, które zgłaszają się do programu, samodzielnie zbierają swoją część funduszu
stypendialnego, często wykorzystują do tego mechanizm 1 %, zbiórki publiczne czy pozyskują
darowizny. Taką sama kwotę dokłada do funduszu stypendialnego Fundacja Batorego. Z
pozyskanych środków fundowane są stypendia trafiające do lokalnej młodzieży. Fundacja
przygotowuje też organizacje od strony merytorycznej do koordynacji programu
stypendialnego.
Więcej na www.batory.org.pl
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
34
FUNDACJA KRONENBERGA
działa od 1996 roku przy Citi Banku Handlowym. Fundacja działa na rzecz dobra publicznego
wspierając inicjatywy realizowane przez organizacje z sektora pożytku publicznego.
Finansowanie jest możliwe w następujących obszarach:
Edukacja
Rozwój lokalny

Innowacje w edukacji

Priorytety opieki zdrowotnej

Edukacja ekonomiczna

Polityka społeczna

Dziedzictwo kulturowe i tradycje

Nauka przedsiębiorczości

Twórczość
i młodzieży
artystyczna
dzieci
Przykładowe formy działań finansowane przez fundację: warsztaty, szkolenia, konkursy i
olimpiady
Więcej na www.kronenberg.org.pl
FUNDACJA BANKU ZACHODNIEGO WBK
Fundacja przyznaje granty w ramach trzech programów grantowych:
Bank Dziecięcych Uśmiechów- finansuje przedsięwzięcia skierowane do rodzin
dysfunkcyjnych lub ubogich, Zadaniem programu jest wyrównywanie szans dzieci i stwarzanie
im warunków do prawidłowego rozwoju. Fundacja chce inwestować w edukację, wychowanie
i rozwój talentów poszczególnych dzieci, których rodziny znalazły się w trudnej sytuacji
materialnej po to aby stworzyć im lepszy start w dorosłe życie.
Główne założenia:




Mikrogranty do wysokości 5 tyś zł. na pomoc dzieciom z rodzin ubogich lub
dysfunkcyjnych.
Czas realizacji projektu do 12- stu miesięcy.
Jedna organizacja może się starać o jedno dofinansowanie w trakcie roku.
Fundacja dofinansowuje, a nie pokrywa w całości koszt projektu.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
35
Bank Ambitnej Młodzieży - wsparcie dla otwierania młodzieży na świat wartości, w pomocy
w zdobyciu wykształcenia oraz otwarcia się na potrzeby lokalnej społeczności. To młodzi ludzie
dzięki wsparciu fundacji mają się nauczyć dostrzegać lokalne problemy, umieć na nie
reagować, a jeśli to możliwe również im zapobiegać.
Przykładowa tematyka:



Rozwój i edukacja.
Aktywność gospodarcza, obywatelska, społeczna.
Kultura, historia i dziedzictwo narodowe.
Główne założenia:



Finansowane działania mogą być skierowane do osób między 13, a 26 rokiem życia.
Maksymalna kwota o jaką można się ubiegać to 15 tysięcy złotych.
Maksymalny czas trwania projektu to 12 miesięcy.
Tu mieszkam, tu zmieniam - najnowszy konkurs dotacyjny fundacji BzWBK, który wspiera
dokonywanie realnych zmian w swoim otoczeniu. W jego ramach można pozyskać
dofinansowanie na jednym z trzech poziomów 4000, 7000 lub 10000 zł.
Możliwe obszary wsparcia:







Zagospodarowanie lokalnej przestrzeni publicznej, poprawa jej estetyki, czystości,
funkcjonalności.
Poprawa jakości życia.
Zwiększanie zaangażowania społecznego w kulturę i sztukę.
Ochrona zabytków, pielęgnowanie i tworzenie miejsc pamięci.
Upamiętnienie i popularyzacja postaci, które wywarły pozytywny wpływ na lokalne
środowisko.
Ochrona środowiska naturalnego.
Współpraca między organizacjami.
Więcej na www.fundacjabzwbk.pl
FUNDACJA PZU
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
36
Fundacja stawia na edukację dzieci i młodzieży, wspiera talenty i wyrównuje szanse osób
wykluczanych. Dla fundacji ważne jest inwestowanie w równy dostęp do dóbr kultury i życia
społecznego co jest ważnym wkładem w rozwój społeczeństwa obywatelskiego
Obszary szczególnie istotne dla Fundacji (cytując za materiałami fundatora)




Edukacja – szczególnie w zakresie inicjatyw wyrównujących szanse i tworzących
warunki dla lepszego rozwoju intelektualnego, zawodowego i kulturalnego młodych
ludzi.
Opieka i pomoc społeczna – poprzez wsparcie dla organizacji i osób fizycznych, m. in.
w zakresie pokrywania kosztów leczenia, rehabilitacji i zakupu sprzętu medycznego
albo leków.
Ochrona zdrowia – wspieramy projekty edukacyjne dla pracowników placówek
medycznych, poprzez nasze działania promujemy również zdrowy i aktywny tryb życia.
Kultura i sztuka – szczególnie w zakresie wspierania wydarzeń artystycznych oraz
działań upowszechniających wiedzę o kulturze i sztuce polskiej, artystach i uzdolnionej
młodzieży.
Fundacja udziela wsparcia głównie dzieciom i młodzieży w ramach trzech programów
dotacyjnych:
Z PZU po Lekcjach - Wsparcie projektów mających na celu zagospodarowanie czasu wolnego
dzieci i młodzieży poprzez organizację ciekawych i inspirujących zajęć poza lekcyjnych.
Szczególnie promowane będą przedsięwzięcia rozwijające kreatywność i pasję wśród
uczestników zajęć.
Młodzi niepełnosprawni- sprawni PZU - konkurs mający na celu zwiększenie sprawności
i samodzielności dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
PZU z kulturą – Konkurs skierowany do młodzieży z małych miasteczek i wsi mający ułatwić im
aktywność w szeroko rozumianym obszarze kultury i sztuki.
Więcej na www.fundacjapzu.pl
FUNDACJA ORANGE
Fundacja w swoich materiałach określa misję jako „ upowszechnianie wiedzy i prowadzenie
projektów społecznych, dzięki którym nowe technologie staną się sprzymierzeńcem rozwoju
społecznego. Im więcej z nas będzie ludźmi świadomymi, kreatywnymi i im więcej osób będzie
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
37
czerpać z zasobów wiedzy, tym lepszy będzie nasz świat.” Ma to odzwierciedlenie w ich
programach dotacyjnych, które funkcjonują obok programów edukacyjnych fundacji.
Akademia Orange- otwarty konkurs między innymi dla NGO, które realizują projekty
nowoczesnej edukacji kulturalnej w pracy z dziećmi i młodzieżą. Szczególnie wspierane są te
inicjatywy, które wdrażają nowatorskie rozwiązania w edukacji kulturalnej. Podstawowe
informacje:




Finansowanie projektów dla beneficjentów do 18 roku życia oraz instytucji z nimi
współpracujących.
Maksymalna kwota dofinansowania to 30 tyś zł.
Rezultaty projektu będą umieszczone na ogólnodostępnej platformie z zasobami
metod z zakresu edukacji kulturalnej na zasadzie „otwartych licencji”.
Wymagany udział partnera.
Program dotacji w ramach bezpiecznie tu i tamedukacyjnych związanych z bezpieczeństwem w sieci.
wspieranie oddolnych inicjatyw
Więcej na www.fundacja.organge.pl oraz www.akademiaorange.pl
PROGRAM „RÓWNAĆ SZANSE”- OGÓLNOPOLSKI KONKURS GRANTOWY
Celem konkursu jest wyrównywanie szans dzieci i młodzieży pochodzących z małych
miejscowości. Duży nacisk położony jest na poznawanie przez młodych ludzi własnych
zasobów oraz możliwości jakie niesie ich otoczenie. Celem programu ma być nie tylko
realizacja młodzieżowych inicjatyw ale również wykształcenie zdolności dostrzegania szans
w miejscu ich zamieszkania, zawierania lokalnych partnerstw i współpracy z różnymi
podmiotami w celu przejmowania odpowiedzialności za swoje małe ojczyzny. Główne
założenia:




Skierowany do mieszkańców wsi i małych miejscowości do 20 tyś mieszkańców.
Na stałą pracę z grupą minimum 20 młodych ludzi.
Dwa etapy: diagnoza oraz plan działań.
Poziom dofinansowania do 40 tyś złotych.
Więcej na: www.rownacszanse.pl
7. ZAKOŃCZENIE
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
38
Startowanie w otwartych konkursach ofert w celu zdobycia finansowania na realizację
działalności statutowej dla wielu organizacji jest filarem ich działalności. Daje możliwość
zdobycia finansowania nawet dla organizacji, które dopiero rozpoczęły swoją działalność.
Jednocześnie dojrzałe organizacje pozarządowe doskonale wiedzą, że kluczem do tak
pożądanej w sektorze stabilizacji jest dywersyfikacja rodzajów źródeł utrzymania działalności.
Nie jest to łatwe w sytuacji, w której od wielu lat organizacja niejako wyspecjalizowała się
w pozyskiwaniu środków z rynku grantów i aby otworzyć się na nowe możliwości musi
dokonać często głębokich zmian we własnej strukturze funkcjonowania. Co więcej zmian,
które często przyniosą rezultaty dopiero w dłuższej perspektywie. Mimo tego, uniezależnienie
się od pozyskiwania grantów przestaje być wyborem, a zaczyna być koniecznością w życiu
organizacji. Zmiany na rynku otwartych funduszy grantowych, coraz większa konkurencja, oraz
niemożność sfinansowania wszystkich kosztów bieżących powoduje, że organizacje zwracają
się ku innym formom gromadzenia funduszy. Jedną z nich jest działalność gospodarcza.
Istotną i charakterystyczną cechą działalności pożytku publicznego jest jej
niekomercyjny charakter. Jeśli mówimy tu o zysku to raczej o zysku społecznym czyli wartości
dodanej rozumianej w kategoriach pożądanych zmian społecznych. Stąd na pierwszy rzut oka,
pomysł aby organizacja pozarządowa prowadziła działalność gospodarczą może wydawać się
czymś sprzecznym z jej ideą. Jeśli jednak działalność komercyjną potraktujemy jako użyteczne
narzędzie do gromadzenia środków, osiągania większej niezależności i profesjonalizmu to
może się ona stać ważnym źródłem finansowania działalności statutowej dla organizacji
pozarządowej. Decyzja o rozpoczęciu prowadzenia działalność komercyjnej, która będzie
miała charakter wspierający wobec działalności głównej czyli statutowej, powinna być
poprzedzona poważną dyskusją na forum organizacji, a jej ewentualne uruchomienie
starannie przygotowane w oparciu o rynkowe narzędzia. W dyskusji nie powinno zabraknąć
istotnych wątków związanych z prowadzeniem działalności komercyjnej takich jak: wybór
rodzaju działalności, świadomość jak to wpłynie na strukturę i relację w organizacji, a także na
kwestie wizerunkowe. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na potencjalne korzyści jak:
zwiększenie stabilizacji finansowej, większą niezależność programową oraz profesjonalizację
działań.
Innym pomysłem na dywersyfikację źródeł przychodu jest zawieranie umów
sponsorskich. Sponsoring to wzajemna umowa dwóch podmiotów, w której najczęściej
podmiot gospodarczy zobowiązuje się do świadczeń pieniężnych na rzecz działań statutowych
prowadzonych przez organizacje pozarządową, a ta w zamian za wsparcie deklaruje działania
mające na celu promocję sponsora, jego produktów i usług. Taki sposób pozyskiwania ma
wielu zwolenników szczególnie wśród organizacji prowadzącym działalność sportową. Wynika
to z jednej strony z szerokiej praktyki w sporcie amatorskim i zawodowym, oraz z masowego
charakteru projektów sportowych co ułatwia pozyskanie sponsora. Sponsoring jako metod
gromadzenia środków ma wiele zalet. Do najważniejszych należy ograniczona ilość czynności
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
39
biurokratycznych jakie towarzyszą np. konkursom grantowym, a także skrócenie czasu
oczekiwania na środki oraz większa elastyczność w relacji sponsor- sponsorowany. Z drugiej
strony nie jest to droga usłana różami, ponieważ w przeciwieństwie do darowizny jesteśmy
zobowiązani do wyświadczenia usługi, która będzie wymagała naszego zaangażowania i często
specjalistycznej wiedzy. Fundamentalnym zasobem w kontekście przyszłej współpracy ze
sponsorem będzie nasza wiarygodność, na którą często pracuje się latami.
Inną formą gromadzenia funduszy są zbiórki publiczne oraz ich internetowy
odpowiednik crowdfunding. Zbiórki, często niedoceniane, oprócz swojej podstawowej funkcji
jaką jest gromadzenie środków na konkretny cel, stwarzają znacznie szersze możliwości.
Angażując w zbiórkę dużą część naszego zespołu mamy doskonałą możliwość do
zintegrowania osób wokół wspólnego celu, a także szansę na większe zidentyfikowanie ich
z przyszłym projektem. Poza tym zebrane fundusze z racji tego, że zostały pozyskane osobiście
mają w oczach członków zespołu niejako większą wartość co pozwoli wydawać je bardziej
racjonalnie. W końcu zbiórka publiczna zrealizowana w innowacyjny sposób stanowi dla
zespołu doskonała okazję do promocji celu na jaki jest przeprowadzana. Warto rozważyć
organizację zbiórek w celu dotowania własnej działalności tym bardziej, że po ostatnich
zmianach, znacznie łatwiej jest zgłosić i rozliczyć ją z wykorzystaniem narzędzi na stronie
internetowej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji.
Niezależnie od sposobu gromadzenia funduszy nie należy zapominać, że jest to tylko
narzędzie do tego aby móc wspierać młodych ludzi w ich wszechstronnym rozwoju. Życzymy
Państwu sukcesów i owocnych projektów, jesteśmy przekonani że „inwestycja” w młodych
ludzi jest jedną z najlepszych lokat kapitału jakie mogą poczynić zarówno małe wspólnoty
lokalne, podmioty komercyjne jak i duże jednostki administracji samorządu terytorialnego
oraz administracji centralnej.
8. PRELEGENCI, UCZESTNICY I ORGANIZATORZY KONFERENCJI
PRELEGENCI W KOLEJNOŚCI WYSTĄPIEŃ:
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
40




 Paweł Dębek - Prezes Instytut Edukacji
Społecznej, członek Rady Działalności Pożytku
Publicznego przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej,
 Rafał Pilch - Dyrektor Wydziału Współpracy z
Organizacjami
Pozarządowymi
Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego,
 Ewa Grzebieniak - Wicedyrektor ds. Wdrażania
EFS, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy
dr hab. Aldona Wiktorska - Święcka- Uniwersytet Wrocławski, Radna Sejmiku
Województwa Dolnośląskiego,
Aleksandra Prychitko - Instytut Edukacji Społecznej, koordynator Młodzieżowego
Budżetu Obywatelskiego Wrocławia,
Tomasz Bratek- Zastępca Dyrektora Generalnego Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji,
Kazimierz Szepiela- Przewodniczący Dolnośląskiej Rady Działalności Pożytku
Publicznego.
PROWADZENIE I KOORDYNACJA



Prowadzenie Konferencji: Kinga Ekert - Wiceprezes Instytutu Edukacji Społecznej,
Koordynator Biura Dolnośląskiej Rady ds. Młodzieży
Koordynacja konferencji: Damian Fedorczuk - Członek Zarządu Instytutu Edukacji
Społecznej, Dyrektor Biura
Opracowanie publikacji- Kazimierz Szepiela
UCZESTNICY KONFERENCJI:
Przedstawiciele, członkowie, pracownicy organizacji pozarządowych oraz instytucji
publicznych pracujących na rzecz młodzieży.
Publikacja została sfinansowana ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Dolnośląskiego w ramach projektu Modele finansowania działań z młodzieżą.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
41
INSTYTUT EDUKACJI SPOŁECZNEJ
THINK-TANK PRACY Z MŁODZIEŻĄ
Od 2001 roku w ponad 100 projektach zespół trenerów Instytutu przeprowadził 10 tysięcy
godzin szkoleń i coachingu, nasi eksperci uczestniczyli w tworzeniu ważnych raportów
i strategii dotyczących młodzieży, budowaliśmy regionalne i ogólnopolskie rozwiązania
systemowe na rzecz ludzi młodych.
DZIAŁANIA Z MŁODZIEŻĄ
Przez ponad 10 lat prowadziliśmy wieloletnie programy wspierana aktywności młodych ludzi
w społecznościach lokalnych Wrocławia i Oławy. Wdrożyliśmy we Wrocławiu pierwszy
w Polsce młodzieżowy budżet obywatelski. Przeprowadziliśmy kilkanaście regionalnych
programów szkolenia animatorów i liderów. Przeprowadziliśmy kilkaset warsztatów
i treningów dla tysięcy młodych ludzi z zakresu umiejętności społecznych. Zorganizowaliśmy
w Oławie 9 międzynarodowych konferencji Młodzi liderzy w społecznościach lokalnych. Wśród
gości znaleźli się wybitni naukowcy, politycy, pracownicy młodzieżowi i młodzi ludzie z wielu
krajów europejskich. Organizowaliśmy międzynarodowe spotkania młodzieży. Naszymi
stałymi partnerami są liderzy angielskiego sektora pozarządowego z Herefordshire.
ZARZĄDZANIE KOMUNIKACJĄ MŁODZIEŻOWĄ
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
42
Inicjujemy procesy komunikacji w środowiskach lokalnych i regionalnych poprzez wdrażanie
narzędzi zarządzania komunikacją i moderowanie przepływu informacji. Dzięki animacji
lokalnego środowiska młodzieżowych liderów powstało Się dzieje w Oławie, system
komunikacji młodzieżowej skupiający i angażujący młodych ludzi. Nasz zespół stworzył
i prowadził portal fajnie.org dla młodzieży i organizacji z Dolnego Śląska.
SZKOLENIE OSÓB PRACUJĄCYCH Z MŁODZIEŻĄ
Wiele lat pracy z grupami pozwoliło nam na wypracowanie autorskiej metodyki szkoleniowej.
W oparciu o te doświadczenia prowadzimy innowacyjne i uznane programy szkolenia
trenerów i coachów. W latach 2007 – 2011 przeprowadziliśmy 5 edycji Szkoły Młodych
Trenerów dla osób, które stawiają pierwsze kroki w karierze trenerskiej. Wprowadzamy do
Polski standardy zawodu pracownika młodzieżowego. Od 2010 roku realizujemy Polsko –
angielską Szkołę Trenerów Młodzieżowych, nowatorski w skali europejskiej międzynarodowy
program szkolenia osób pracujących z młodzieżą w obszarze edukacji pozaformalnej. Wiosną
2015 roku rozpocznie się szósta, ostatnia edycja Szkoły. Na początku 2016 roku
zaprezentujemy program Szkoły pracy z młodzieżą, skoncentrowanej na treningu kluczowych
kompetencji. Prowadzimy superwizję grupową i indywidualną dla osób pracujących z
młodzieżą.
POLITYKA MŁODZIEŻOWA
Jesteśmy inicjatorami i współautorami nowoczesnej polityki na rzecz młodzieży na szczeblu
lokalnym, regionalnym i ogólnopolskim. Współuczestniczyliśmy w powołaniu i doradzaliśmy
Komisji ds. Młodzieży Sejmiku Województwa Dolnośląskiego. Byliśmy współarchitektami
regionalnego systemu finansowania działań z młodzieżą. Jesteśmy w gronie członków
założycieli Dolnośląskiej Rady ds. Młodzieży – pierwszej w Polsce federacji organizacji
pozarządowych działających na rzecz młodzieży. Nasz zespół kieruje działaniami Rady
nieprzerwanie od 2010 roku. Szef Instytutu, Paweł Dębek jest członkiem Rady Działalności
Pożytku Publicznego Ministra Pracy i Polityki Społecznej. W ramach prac Rady kieruje
zespołem ds. polityki na rzecz młodzieży.
RAPORTY, BADANIA I ANALIZY
Nasi eksperci byli zaangażowani w tworzenie wielu dokumentów strategicznych, analiz,
raportów i badań dotyczących młodzieży, m.in.: raportów Młodzi 2011 i Młodzi Dolnego Śląska
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
43
2013, Propozycji do uzupełnienia Strategii Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020
roku o problematykę młodzieżową, rządowego Programu Aktywna Młodzież. Prowadzimy
blog o pracy z młodzieżą, ważne informacje z tego obszaru publikujemy w mediach
społecznościowych, a przegląd najważniejszych informacji dla osób pracujących z młodzieżą
przesyłamy co dwa tygodnie w newsletterze.
PARTNERZY
Realizowaliśmy projekty na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa
Spraw Zagranicznych, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Fundacji
Rozwoju Systemu Edukacji, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu, urzędów
miejskich Wrocławia i Oławy oraz Urzędu Gminy Kłodzko.
Instytut Edukacji Społecznej
www.ies.org.pl
44