Ryszard Cieślak (1937

Stowarzyszenie Asnykowców
Ryszard Cieślak (1937-1990)
Ryszard Cieślak urodził się 9 marca 1937 w Kaliszu. Wojnę Cieślakowie przetrwali w klasztorze Ojców
Zmartwychwstańców w Krakowie, gdzie schronili się po ucieczce z Chęcin w województwie kieleckim,
dokąd przesiedleni zostali przez Niemców. Do Kalisza wrócili w 1944 i Ryszard rozpoczął naukę w szkole
podstawowej.
W latach 1951-1955 był uczniem Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu – interesował się fotografią
i filmem amatorskim, a koledzy obdarzyli go szkolnym pseudonimem „Śliwa” - po czym rozpoczął studia na
Politechnice Łódzkiej, skąd rok później przeniósł się do Politechniki Krakowskiej. W tym też roku interpretował rolę
Kirkora w „Balladynie” Juliusza Słowackiego w przedstawieniu przygotowanym przez amatorski Zespół Teatralny przy
Kaliskiej Fabryce Pluszu i Aksamitu.
W 1957 Cieślak przerwał studia na Politechnice Krakowskiej, aby przygotować się do egzaminów wstępnych do
Akademii Medycznej, gdzie zamierzał studiować psychiatrię. Ponieważ wcześniej odbywały się egzaminy na studia
aktorskie w PWST im. L. Solskiego w Krakowie, Cieślak przystąpił do nich i zdał je pomyślnie, ale przyjęty został na
Wydział Lalkarski.
W latach 1958 – 1961 studiował w krakowskiej PWST, gdzie poznał Jerzego Grotowskiego, który jako asystent
prowadził tam zajęcia z gry aktorskiej. Na ostatnim roku studiów Ryszard zorganizował wystąpienie słuchaczy uczelni
przeciwko stosowanym w niej metodom nauczania i sposobom prowadzenia zajęć, za co groziło mu skreślenie z listy
studentów. Ostatecznie jednak ukończył krakowską PWST, po czym Jerzy Grotowski – wówczas już kierownik Teatru
13 Rzędów w Opolu – zaproponował mu angaż do swego zespołu.
W ten właśnie sposób Ryszard Cieślak 1 października 1961 rozpoczął pracę z człowiekiem, który dokonał wielkiej
rewolucji w światowym teatrze, a jego samego uczynił „księciem zawodu”. Na początku 1962 Cieślak grał w
„Kordianie” J. Słowackiego, a pod koniec tego roku w „Akropolis” Stanisława Wyspiańskiego. W roku następnym
wystąpił w „Tragicznych dziejach doktora Fausta” Ch. Marlowe`a. Rok 1964 przyniósł rolę w „Studium o Hamlecie” wg
tekstów W. Szekspira i St. Wyspiańskiego. W 1965 Teatr Laboratorium 13 Rzędów (zmiana nazwy nastąpiła na
początku 1962 r. ) przeniósł się do Wrocławia i tutaj Cieślak stworzył swoje największe, obrosłe już legendą, kreacje
aktorskie. Najpierw, w roku zmiany siedziby teatru, w „Księciu Niezłomnym” Calderona – Słowackiego, a w 1969 w
„Apocalypsis cum figuris”. Jako pierwszy aktor nieangielskojęzyczny został uznany wówczas przez krytyków
nowojorskich za najwybitniejszego aktora off - Broadwayu. Poza tym jako pierwszy w ogóle aktor zajął czołowe
miejsce w dwóch kategoriach: „najwybitniejszy aktualnie twórca w dziedzinie aktorstwa” oraz „aktor największych
nadziei”.
W roku 1973 Grotowski rozpoczął pracę parateatralną i odtąd Cieślak należał do jego najważniejszych
współpracowników w tej nowej dla Instytutu Aktora – Teatru Laboratorium (ta ostateczna nazwa utrwaliła się w 1970
r.) dziedzinie poszukiwań. Był kolejno współtwórcą następujących przedsięwzięć parateatralnych: „Święto” (określane
także jako „Special Project” ), „UL”, „Otwarcia”, „Acting Search”, Wędrowny Uniwersytet Poszukiwań, „Drzewo Ludzi”.
W roku 1981 pod kierunkiem Cieślaka powstało w Teatrze Laboratorium przedstawienie „Thanatos Polski. Inkantacje”.
W tym też roku Grotowski opuścił Polskę, aby odtąd realizować swoje przedsięwzięcia poza jej granicami i Cieślak
rozpoczął zupełnie już samodzielną, niezależną od swego wieloletniego mistrza, pracę.
Prowadził różnorodne zajęcia warsztatowe w Europie i USA oraz wyreżyserował następujące przedstawienia: „Alef.
Wrażenia z piekła” w Pontadera, „Czas wilka...” w Arhus, „Ciemna noc” i „Wykorzenienie” w Albacete, „Peer Gynt” w
Arhus, „Mój biedny Fiedia” w Paryżu. Jednocześnie w latach 1984 - 1988 grał w „Mahabharacie” - słynnym spektaklu
wyreżyserowanym przez Peetera Brooka.
Na początku 1990 Cieślak zrealizował „Popielec” w Nowym Jorku i była to jego ostatnia praca teatralna.
1
Stowarzyszenie Asnykowców
Zmarł w Houston 15 czerwca 1990 na chorobę nowotworową płuc. 10 lipca 1990 urna z jego prochami została
pogrzebana na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.
Włodzimierz Garsztka
2