Pierwsze powojenne nazwy miejscowości dawnego powiatu

SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
TOM V
Krzysztof Fokt
PIERWSZE POWOJENNE NAZWY MIEJSCOWOŚCI
DAWNEGO POWIATU LUBAŃSKIEGO
Nie trzeba wykazywać, że pierwsze lata po II wojnie światowej
były dla Polski okresem dynamicznych przemian. Najbardziej dotknęły one oczywiście Ziemie Odzyskane, przeżywające wstrząs
całkowitej wymiany ludności z niemieckiej na polską. Napływający
Polacy z miejsca przystąpili do, używając określeń ówczesnych,
odniemczania zasiedlanych ziem. By czuć się swojsko na obcym
dotychczas terenie, jęli wynajdywać polskie nazwy dla zastanych
poniemieckich miejscowości. Nie mając czasu, by dzielić przysłowiowy włos na czworo, często po prostu tłumaczyli stare nazwy na
polski lub polszczyli jedynie ich brzmienie. Spotkało się to z oburzeniem kół politycznych i naukowych, dwojako motywowanym.
Po pierwsze, uznano za niedopuszczalne przedostawanie się śladów niemieckości do beztrosko wymyślanego przez osadników nazewnictwa miejscowego. Trzeba tu przypomnieć, że był to czas,
gdy skrzętnie usuwano w Zgorzelcu czy Lubaniu każdy ślad niemieckiego napisu na murze (chętnie zresztą zlecając tę robotę
Niemcom), a co tu dopiero mówić o nazwach miejscowych niepolskiego pochodzenia!
Druga przesłanka przemawiająca za weryfikacją nazewnictwa
miejscowego była bardziej szlachetna. Chodziło o to, by nie powtarzać "radosnej twórczości" Niemców z lat 30-tych, kiedy to zmieniano nazwy licznych miejscowości nie oglądając się na kryteria
historyczne ani estetyczne.
Specjalna komisja przy Ministerstwie Administracji Publicznej
zweryfikowała toponomastykę Ziem Odzyskanych, ale w zamieszaniu pracowitych lat powojennych dbano raczej o szersze zaznajomienie ludzi z nazwami nowo wprowadzanymi, a nie świeżo zniesionymi. Skutek takiego postępowania jest taki, że obecnie nikt,
oprócz co niektórych, starszych mieszkańców poszczególnych miejscowości nie pamięta nazw sprzed weryfikacji. A przecież stanowią
one część wspólnych dziejów i kapitalny materiał do badań nad pol-
26
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
TOM V
szczyzną sprzed łat kilkudziesięciu. Co więcej, jeśli nie można zidentyfikować nazw z lat 1945-48, także badania historyczne stają
przed groźbą niemożności wykorzystania dostępnych źródeł. Dodatkowe utrudnienie stanowi zmiana liczby i granic gmin w 1947 r.
Rozwikłanie obydwu łamigłówek nie jest bynajmniej proste,
gdyż weryfikacje nazewnictwa i podziału administracyjnego nie
zawsze pozostawiały ślady urzędowe. Pierwszych polskich nazw
punktów osadniczych powiatu lubańskiego trzeba więc szukać
w rozproszonym materiale aktowym, co sprawia, że nawet tak wytrawny badacz jak Bogdan Siciński mógł opublikować zaledwie 5
(słownie: pięć) przedkomisyjnych nazw z całego, większego przecież niż obecnie, obszaru powiatu lubańskiego. Szczęśliwie jednak
żyją jeszcze ludzie pamiętający powojenne początki polskości na
naszych ziemiach, zaś w lubańskim Archiwum Państwowym przetrwało kilka "perełek" pozwalających na lokalizację tajemniczych
nazw, np. okólniki starostów w sprawie polskiego nazewnictwa
(szczególnie w aktach gminy Zaręba), sprawozdania z akcji żniwnej, oraz nieco akt wymieniających nazwy przedkomisyjne równolegle z niemieckimi lub z ustalonymi przez komisję. W poniższym
wykazie uwzględniono także te nazwy przedkomisyjne, które przeszły przez weryfikację w nie zmienionej formie, jeśli zostały poświadczone w takiej postaci odpowiednio wcześnie, tj. przed prawdopodobną ingerencją komisji.
Czasem zwracano także uwagę na oboczności nazw ustalonych
oraz losy nazw przedkomisyjnych - czy funkcjonują one nadal, nie
starając się jednak o kompletność tych danych, skoro mowa tu
o stanie współczesnym. Nazwy niemieckie z reguły podano
w brzmieniu zastanym przez Polaków w 1945 r. Układ wykazu
oparto na podziale administracyjnym sprzed 17 III 1947 r., stąd kolonie, przysiółki i części współczesnych miejscowości mogą występować samodzielnie, a liczba i granice gmin nie zgadzają się ze stanem późniejszym.
27
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
TOM V
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Lubań Śląski
Lubań
Lauban
Gmina Uniegoszcz
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Nawojów Łużycki
Słowiany GórneDuże
Sächsisch Haugsdorf
2
Nawojów Śląski
Słowiany DolneMałe
Schlesisch Haugsdorf
3
Radogoszcz
Zyczeniów
Wünschendorf
3a
(kolonia)
Batorówka
Logau
4
Radostów Dolny
Dyminy Dolne
Nieder Thiemendorf
4a
(przysiółek)
Muroróg
Mauereck
5
Radostów Górny
Dyminy Górne
Ober Thiemendorf
6
Radostów Średni
Dyminy Średnie
Mittel Thiemendorf
7
Uniegoszcz
Zarzecze
Bertelsdorf
Gmina Zaręba
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Henryków Lubański
Kurzyny
Katholisch Hennersdorf/Ziethen Hennersdorf
2
Księginki
Świecowo
Kerzdorf
Dobrzyce
Schreibersdorf
2
3
Pisarzowice
4
Pisarzów
Pisaczów
Schreiberbach
5
Wesołówka
Wesołówka
Löbenslust
28
TOM V
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
6
Zaręba
Węgliny
Ober/Nieder
Lichtenau
6a
(kolonia)
Ponikowo
Augustenthal
Gmina Kościelnik
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Jałowiec
Różany
Wingendorf
2
Janówka
Janówka
Hain
3
Kościelnik
Kościany
Holzkirch
4
Kościelniki
Górne
Głazowo Górne
Ober Steinkirch
5
Kościelniki
Średnie
Głazowo Stare3
Mittel Steinkirch
6
Kościelniki
Dolne
Głazowo Dolne
Nieder Steinkich
7
Szyszkowa
Brzeżany
Örtmannsdorf
Gmina Olszyna
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Bożkowice
Wąsocz
Eckersdorf
2
Grodnica
Gizobil/Gisobil
Gieshübel
3
Krzewie Małe
Mały Kack
Klein Stöckight
4
Olszyna
Olszyny
Langenöls
5
Olszyny
Olszyny Dolne
Nieder
Langenöls
29
TOM V
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
Gmina Sulików
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Mała Wieś Dolna
Półpica/Półpice
Din.
Nieder Halbendorf
la
(kolonia)
Granice
Friedrichsfelde
2
Mała Wieś Górna
Półpica/Półpice
Grn.
Ober Halbendorf
3
Studniska Dolne
Stawiska Dolne
Nieder
Schönbrunn
4
Studniska Górne
Stawiska Górne
Ober Schönbrunn
5
Sulików
Szymbark/
Szymbork/
Szymberg
Schönberg
5a
(kolonia)
Podgórze
Hartha
Gmina Zawidów
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Borów
Borowo
Bohra
2
Ostrożno
Ostrożno
Ostrichen
3
Skrzydlice
Skrzydlice
Kundorf
4
Stary Zawidów
Stary Zawidów
Alt Seidenberg
5
Wilka
Wilki
Wilka/Wilke
6
Wrociszów Dolny
Piastów Dolny
Nieder Rudelsdorf
7
Wrociszów Górny
Piastów Górny
Ober Rudelsdorf
8
Zawidów
Zawidów
Seidenberg
8a
Zawidów Osiedle
Szybów
9
Swiechów
Ksawerów
30
Scheiba
4
Zwecka/Erlbachtal
TOM V
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
Gmina Siekierczyn
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Mikułowa 3
Mikołajów/
Mikołajew
Nikolausdorf
2
Nowa Karczma
Górniki
Neukretscham
Księżyny
Pfafendorf
6
3
Rudzica
3a
(kolonia)
Wyżne
Hohberg
4
Siekierczyn
Jeziorna/Jezierna
Geibsdorf
5
Włosień
Batowice
Heidersdorf
6
Wyręba
Dumna Góra
Stolzenberg
Gmina Zalipie
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Grabiszyce 7 Dolne
Bartniki Dolne/
Niżne
Nieder
Gerlachsheim
2
Grabiszyce 3 Górne
Bartniki Górne/
Wyżne
Ober
Gerlachsheim
3
Grabiszyce 5
Średnie
Bartniki Średnie
Mittel
Gerlachsheim
4
Przylasek
Przylesie
Waldeck
5
Zalipie8
Lipy Górne
Ober Linda/Ober
Linde
5a
Lipnik
Lipolas
Lindenfeld
5b
(przysiółek)
Popiele
Neuer Anbau
5c
(kolonia)
Zielna
Lindenhöh
6
Zalipie Dolne 9 /
Platerówka 10
Lipy Dolne/Dolna
Lipa
Nieder Linda/
Nieder Linde
31
TOM V
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
Gmina Leśna
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Baworowa
Niedźwiedzia Góra
Beerberg
2
Leśna
Lesin/Leśna
Marklissa
3
Miłoszów
Twardowo/
Twardo wa/
Twardów
Hartmannsdorf
4
Smolnik
Polesie
Schadewalde
12
Jurków
Prettin
4a
Jurków
5
Stankowice
Rzeka
Rengersdorf
5a
Lechów
(Rzeka) Lechów
Hagendorf
Gmina Pobiedna
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Czerniawa
Zdrój
Leśny Zdrój
Bad
Schwarzbach
2
Giebułtów
Międzylesie
Gebhardsdorf
2a
Augustów
Augustów
Audgustthal
2b
Wola
Augustowska
Wola
Augustowska
Estherwalde
3
Pobiedna
Sokołów
Wigansthal
3a
Wola
Sokołowska
Wola
Sokołowska
Heller
4
Świecie
Swaratów
Schwerta/
Schwertburg
5
Wolimierz
Nowa Wieś
Yolkersdorf
32
TOM V
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
Gmina Biedrzychowice
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Bartoszówka
Bartoszówka
Scholzendorf
2
Biedrzychowice
Kuźnica/Kuźnice
Friedersdorf
3
Kalużna
Kamienny Potok
Steinbach
4
Karłowice
Karłowice
Neuwarnsdorf
5
Karłowiec13
Święciany
Karlsberg
6
Nowa Świdnica
Świdnica
Neuschweinnitz
7
Wieża
Łąki
Wiesa
8
Zacisze
Zacisze
Hartha
9
Zamczysko
Zamczysko
Neidberg
10
Zapusta
Jary
Vogelsdorf
11
Złotniki Lubańskie
Złotniki
Goldentraum
12
Zloty Potok
Złoty Potok
Goldbach
Gmina Miedziane
L.p.
NAZWA USTALONA
NAZWA PRZEDKOMISYJNA
NAZWA NIEMIECKA
1
Bierna
Czerwona Woda
Berna
2
Miedziane"
Piastów/Piastowo
Küpper
2a
Łowin
Słomniki
Neulöben
2b
Jabłoniec
Kramarzówka
Neu Gablenz
3
Radzimów Dolny
Lisice Dolne
Nieder
Beilmannsdorf
4
Radzimów Górny
Lisice Górne
Ober Bellmannsdorf
5
Wielichów
Królówka
Königsfeld
33
SZKICE GÓRNOŁUŻYCKIE
TOM V
Przypisy
1.
2.
3.
4.
5.
6.
I.
8.
9.
10.
II.
12.
13.
B. Siciński, Pierwsze powojenne polskie nazwy miejscowe
na Dolnym Śląsku, cz. 2, Śląski Labirynt Krajoznawczy
4:1992, s. 118.
Obocznie: Pisarzewice.
W rozkładzie jazdy PKP Lubań z 1946 r. stacje: Kościany
Średnie i Głozow nad Gwizdem.
Do dziś w użyciu.
Obocznie: Mikułów.
Obocznie: Rudzice, Rudnica.
Obocznie: Grabieszyce.
Sporadycznie: Zalipie Górne.
Forma komisyjna.
Obocznie: Platerowo.
Obocznie: Miedziana lub Miedziany.
Obocznie: Jarków.
W użyciu: Karłowice.
Źródła
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, oddział w Lubaniu
Śląskim, zespoły nr 28 (j- a. nr 1, 2, 8, 9, 11-21, 37), 31 (j- a.
nr 1-4), 38 (j- a. nr 1), 39 O', a. nr 18), 40 (j. a. 17, 18,20), 41
(j. a. nr 10, 39), 42 (j. a. nr 1), 43 (j. a. nr 40, 41,49, 56), 44
O', a. nr 17, 20), 45 0- a. nr 27), 46 0. a. nr 66, 72, 76), 47 0a. nr 5, 55, 60, 73), 48 0. a. nr 5, 8).
34