Nazwa pliku

O P R A CO W A N I E K O N S E R W A T O R S K I E
miejscowość: Bytom Odrzański, Woj. Lubuskie
lokalizacja: ul. Cmentarna na wysokości ul. Konopnickiej; działka 458
obiekt: słupy bramy cmentarnej
czas powstania: 1735 rok
autor opracowania:
Zielona Góra sierpień 2015
Opracowanie konserwatorskie - Bytom Odrzański / brama cmentarna
mgr Piotr Gierlasiński, tel. 606 108 608
Cel i zakres opracowania
W
związku
przeprowadzenia
ze
złym
prac
stanem
zachowania
konserwatorskich
obiektu
wystąpiła
i
koniecznością
konieczność
oceny
konserwatorskiej obiektu opartej na oględzinach in situ oraz wykonaniu badań
stratygraficznych i materiałoznawczych oryginału. Obejmuje ona:
- ocenę stanu zachowania i przyczyn zniszczeń
- rozpoznanie obecności historycznych warstw tynków, malatur mających znaczenie
z punktu widzenia konserwatorskiego lub historyczno - sztucznego
- określenie założeń dla renowacji i opracowanie programu prac konserwatorskich
I. Opis obiektu
Przedmiotem opracowania są dwa słupy bramy cmentarza komunalnego w
Bytomiu Odrzańskim przy ulicy Cmentarnej (w osi ulicy M. Konopnickiej).
Słupy opierają się: wschodni -
o budynek cmentarny stróża/grabarza(?),
zachodni o ciąg muru oddzielającego ulicę od cmentarza.
Murowane,
tynkowane,
ozdobne
dekoracją
architektoniczną,
nakryte
szpiczastymi czapami z blachy, zwieńczone żelaznymi kulami i krzyżami.
Trzony bez cokołów, wieloboczne o skomplikowanym wykroju, murowane z
pełnej cegły ceramicznej, czerwonej na zaprawę wapienną o formie dostosowanej
do formy wykończenia sztukatorskiego.
Dekoracja architektoniczna od frontu złożona z dwóch występujących,
skośnie
ustawionych
do
płaszczyzny
słupa
pilastrów
dźwigających
rodzaj
belkowania/gzymsowania.
Nakrycie słupów blaszane w formie szpiczastej wklęśniętej czapy wieńczą
profilowane,
wieloboczne,
ozdobne
zgrubienia.
Ponad
nimi
osadzono
kule
podtrzymywane w kutych, czteropalczastych łapach, i dalej płaskie krzyże łacińskie
z datą 17 35 w górnych kątach elementu.
Opracowanie konserwatorskie - Bytom Odrzański / brama cmentarna
mgr Piotr Gierlasiński, tel. 606 108 608
II. Stan zachowania i przyczyny zniszczeń
Stan
zachowania
wielowiekowej
obiektu
ekspozycji
jest
zły.
narażającej
Przyczyniły
słupy
na
się
do
tego
działanie
warunki
czynników
atmosferycznych, podciąganie zasolonej wody z gruntu oraz nie szczególnie
profesjonalnie wykonywane renowacje.
Spowodowało to z oczywistych względów całkowite zniszczenie oryginalnego,
wykonanego z zaprawy wapienno - piaskowej i prawdopodobnie polichromowanego
wykończenia powierzchni. Obecne, wtórne nawiązuje niewątpliwie do oryginału i
godne jest zachowania.
Wnikanie zasolonej wody z gruntu, krystalizacja soli oraz cykle zamarzania i
rozmarzania wody spowodowały znaczne zniszczenia tynków oraz cegły u podstawy
słupów - fot. 4. Stopień nasączenia struktury wodą może obrazować wzrost roślin w
spoinach
słupa
wschodniego
-
fot.
6.
Spowodowane
to
jest
brakiem
lub
uszkodzeniem izolacji przeciwwilgociowej oraz uszczelnienie najbliższego otoczenia
słupów. Dodatkowo w związku z uszczelnieniem powierzchni słupów przez zaprawy
cementowe poziom podciągania wody i występowania zniszczeń oraz wykwitów
solnych osiąga górne partie obiektu - fot. 16,20.
Nie tylko woda podciągana z gruntu stanowi czynnik niszczący. Woda
opadowa a szczególnie jej skumulowany spływ z dachu sąsiedniego budynku
powoduje przyśpieszenie niszczenia tynków - fot. 9.
Blaszana czapa - wtórna choć prawdopodobnie również w swej formie
pierwotna nie nadaje się do konserwacji. Wewnętrzna drewniana konstrukcja uległa
całkowitej destrukcji - zgniła a blaszane pokrycie jest popękane i zdeformowane fot. 21,26. Również dekoracyjne, profilowane zgrubienie na czubku szpiczastej
czapy zachowało się tylko na słupie wschodnim i w zdestruowanej formie - fot. 27.
Żelazne kule oraz krzyże zachowane są również w złym stanie. Obecnie
pokrywa
je
wcześniejszej
gruba
warstwa
czarnej,
olejnej(?)
korozji oraz wymieszanie jej
malatury.
produktów z
Jednak
powłoką
stopień
malarską
uniemożliwia na obecnym etapie (jeśli będzie w ogóle to możliwe) określenie
pierwotnej kolorystyki.
Opracowanie konserwatorskie - Bytom Odrzański / brama cmentarna
mgr Piotr Gierlasiński, tel. 606 108 608
III. Badania
III.1. Stratygrafia
numer warstwy
faza chronologiczna
datowanie
1
2
I
1735
charakterystyka
barwa
cegła czerwona,
pełna
czerwona
wapienna zaprawa
murarska w spoinie
biel złamana ugrem
3
niezachowane opracowanie powierzchni w
zaprawie wapiennej, polichromowane (?)
4
mocna, barwiona w
masie zaprawa
wapienna
mocyfikowana
cementem
ugrowa
mocna zaprawa
cementowo wapienna
szara
farba wapienna
modyfikowana
kremowo - cielista
baranek ze szlichty
cementowej
ciemnoszara
II
po 1824
5
III
lata 20 XX w. (?)
6
7
IV
lata 70 XX w. (?)
Opracowanie konserwatorskie - Bytom Odrzański / brama cmentarna
mgr Piotr Gierlasiński, tel. 606 108 608
III.2. Skład zaprawy mineralnej warstwy nr 4
Wykonano
badania
materiałoznawcze
pierwszej,
zalegającej
na
wątku
ceglanym warstwy ugrowego tynku (pełne wyniki w załączniku).
Wnioski: warstwa wtórna, zaprawa wapienno - cementowa
IV. Wytyczne konserwatorskie
W związku z zachowaniem jedynie oryginalnej formy(?) nie zaś oryginalnego
materiału - zaleca się zachowanie w możliwie maksymalnym zakresie jedynie części
dekoracyjnych. W razie trudności z oczyszczaniem - fot. 18,19 lub daleko
posuniętej destrukcji określone partie można całkowicie usunąć zastępując je
nowymi wyprawami. W związku ze zniszczeniami związanymi z działaniem wody i
soli rozpuszczalnych w wodzie w dolnej partii słupów, odtworzenie tej partii powinno
odbyć się z zastosowaniem tynków renowacyjnych WTA.
Czapy blaszane i profilowane elementy ich zwieńczeń wykonać na nowo
według wzoru.
Konserwacji pełnej poddać elementy żelazne zwieńczenia: kuty pręt z łapami,
kule oraz krzyże.
Program prac konserwatorskich
● trzony ceglane, tynkowane, profilowane
1. wykonanie szczegółowej dokumentacji fotograficznej i pomiarowo inwentaryzacyjnej będącej podstawą do wykonania ewentualnych rekonstrukcji
dekoracji
2. skucie tynków z podstawy trzonu do wysokości ok. 2 m; usunąć również tynki z
miejsc wypłukanych, osłabionych, rozwarstwionych, etc.
Opracowanie konserwatorskie - Bytom Odrzański / brama cmentarna
mgr Piotr Gierlasiński, tel. 606 108 608
3. wykonać przemurowania w zniszczonych partiach rdzenia odtwarzając jego
formę: ubytki cegieł, cegły rozwarstwione lub osłabione - cegła analogiczna do
oryginalnej, zaprawa murarska na bazie trasu.
4. stabilizacja górnej partii słupów poprzez iniekcje/impregnacje z zastosowaniem
wodnych emulsji żywic sztucznych
5. mechaniczne, delikatne oczyszczenie partii dekoracji architektonicznej z wtórnych
warstw baranka cementowego; zabieg należy wykonywać z dużym wyczuciem by
nie uszkadzać "oryginalnej" powierzchni
6. założenie systemowych warstwowych tynków renowacyjnych WTA podstawy
trzonu do wysokości ok. 2 m
7. uzupełnienie dekoracji zaprawami mineralnymi na bazie trasu oddających
charakter uzyskanej po oczyszczeniu faktury
8. wykonanie malatury farbami krzemianowymi
● obróbki balacharskie
1. demontaż czap blacharskich i ozdobnego profilowania oraz ich dokumentacja
fotograficzna i pomiarowo - inwentaryzacyjna będące podstawą do wykonania
nowych elementów
2. wykonanie nowych elementów według wzoru z blachy tytanowo cynkowej
3. montaż na drewnianym stelażu
4. wolną przestrzeń wypełnić spienioną żywica sztuczną np. sztywnym poliuretanem
5. wykonanie malatury zgodnie z ustaleniami komisji konserwatorskiej; malatury
farbami chlorokauczukowymi
● elementy żelazne zwieńczenia
1. oczyszczenie z wtórnych warstw malarskich i produktów korozji
2. w czasie oczyszczania zwrócić uwagę na ewentualne zachowane ślady pierwotnej
malatury
3. wykonanie taninowego zabezpieczenia antykorozyjnego
4. wykonanie podkładu miniowego
5. wykonanie zgodnej z oryginałem, a jeśli brak śladów to zgodnie z ustaleniami
komisji konserwatorskiej malatury farbami chlorokauczukowymi
Opracowanie konserwatorskie - Bytom Odrzański / brama cmentarna
mgr Piotr Gierlasiński, tel. 606 108 608