Concept Workshop Documentation_final- PL

DOKUMENTACJA
WARSZTATY I WYJAZD STUDYJNY
Wymiana wiedzy i doświadczeń na temat
lokalnej strategii gospodarki niskoemisyjnej
27 – 29 Października 2014, niemieckie Federalne Ministerstwo
Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Nuklearnego
(BMUB) w Berlinie
Wspierający*:
Wprowadzenie
Gminy w Polsce i Niemczech odgrywają kluczową rolę w realizacji lokalnej strategii gospodarki
niskoemisyjnej w celu osiągnięcia unijnych celów polityki klimatyczno-energetycznej. Jednocześnie,
gminy w coraz większym stopniu doceniają korzyści ekonomiczne związane z redukcją emisji. Aby
zaoszczędzić pieniądze i wspierać lokalnie działające przedsiębiorstwa, gminy wykorzystują środki w
zakresie łagodzenia skutków zmiany klimatu, na cele takie jak efektywność energetyczna lub lokalne
wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych.
W Polsce ponad 800 gmin wystąpiło o środki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej na sfinansowanie opracowania Planów Gospodarki Niskoemisyjnej.
W Niemczech ok. 3 000 gmin obecnie wdraża lokalne działania łagodzące : od koncepcji
zintegrowanych działań na rzecz łagodzenia skutków zmiany klimatu do narzędzi finansowych, akcję
wspiera Niemiecka Krajowa Inicjatywa Klimatyczna. W obu krajach, liczba aktywnych gmin rośnie.
Na tym tle, jako część szerszego projektu "Ocena nowych możliwości polsko-niemieckiej współpracy
w
zakresie
strategii
niskoemisyjnych",
zgromadzono
na
warsztatach
20 przedstawicieli polskich i niemieckich gmin. Warsztaty były prowadzone wspólnie przez firmę
Adelphi i Krajową Agencję Poszanowania Energii S.A. (KAPE). Celem było omówienie doświadczeń w
zakresie wdrażania lokalnych strategii niskoemisyjnych w wybranych obszarach, takich jak
modernizacja energetyczna budynków, współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami sektora
prywatnego i spółdzielniami energetycznymi. Wymiana wiedzy była wsparta wyjazdem studyjnym do
inwestycji będących przykładami dobrych praktyk w okolicy Berlina – w tym do budynku prawie
zeroenergetycznego i instalacji biogazowej - dając uczestnikom okazję do dyskusji i nawiązywania
kontaktów.
Uczestnicy warsztatów podkreślali, że dyskusja powinna uwzględniać sytuację w której Polska i
Niemcy mają już swoje polityczne i prawne systemy regulacyjne w zakresie polityki klimatycznoenergetycznej. Ponadto w polskich i niemieckich gminach często występują różne motywacje
prowadzenia strategii niskoemisyjnych; w Niemczech motorem działań jest ogólna ochrona
środowiska i klimatu; wiele polskich gmin kładzie większy nacisk na poprawę jakości powietrza.
Pomimo istnienia tych różnic/jednakże przedstawiciele obu krajów zidentyfikowali podobne
wyzwania i wspólne cele; zarówno niemieckie i polskie gminy chcą osiągnąć korzyści ekonomiczne i
środowiskowe w związku z wdrożeniem strategii gospodarki niskoemisyjnej. Podczas warsztatów
zaprezentowano przegląd inteligentnych narzędzi służących do finansowania i wdrażania działań
niskoemisyjnych, przy użyciu tylko ograniczonych budżetów gminnych.
* Projekt został sfinansowany przez niemieckie Federalne Ministerstwo Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Nuklearnego ze
środków programu pomocy doradczej w dziedzinie ochrony środowiska w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, Kaukazu i Azji
Środkowej. Realizację projektu nadzoruje niemieckie Federalne Ministerstwo Środowiska (BUMB) oraz niemiecka federalna Agencja
Ochrony Środowiska (Umweltbundesamt, UBA).
Współpraca z sektorem prywatnym na rzecz klimatu i ochrony powietrza
Wiele gmin w Polsce i Niemczech owocnie współpracuje z przedstawicielami lokalnego biznesu. Inną
formą współpracy są sprawdzone w Niemczech środki w celu wdrożenia strategii niskoemisyjnych w
formie Partnerstwa Publiczno-Prywatnego (PPP). W Polsce tylko kilka gmin stosuje formułę PPP, w
ograniczonym obszarze i zakresie.
Polska gmina Karczew jest jednym z pionierów w realizacji Partnerstwa Publiczno-Prywatnego w
Polsce. Stanowi ona dobry przykład tego, jak projekty PPP w Polsce mogą doprowadzić do
modernizacji energetycznej w budynkach publicznych i z jak dużym potencjałem
dla innych gmin w Polsce to się wiąże. Model Partnerstwa Publiczno-Prywatnego
w Karczewie pt.: „Kompleksowa termomodernizacja budynków użyteczności publicznej” był
pierwszym projektem hybrydowym w Polsce, łącząc środki z dotacji z Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z inwestycjami sektora prywatnego. Partner prywatny w
projekcie pokrywa ponad 50 procent całej inwestycji. Jest on odpowiedzialny za poprawę izolacji
cieplnej kilku budynków publicznych (w większości są to szkoły i przedszkola) i do zapewnienia
konserwacji lub serwisu naprawczego. W ramach projektu PPP, trwającego do 14 lat, spodziewane
oszczędności dla gmin (z 10 000 mieszkańców) wyniosą 3,5 mln zł (ok. 830,000 mln euro).
Na tle doświadczeń niemieckich Partnerstw Publiczno-Prywatnych omawianych podczas warsztatów,
polscy uczestnicy podkreślali, że PPP może być odpowiednim instrumentem realizacji strategii
gospodarki niskoemisyjnej. Uczestnicy zgodzili się, że jeśli projekt PPP będzie odpowiednio
zaplanowany, powinien prowadzić do znacznych zysków finansowych dla obu stron, pamiętając, że
obie strony będą również dzielić ryzyko. Jednocześnie, wskazano, że opracowując projekt PPP nie
można zapomnieć o jego kompleksowej budowie; taka praca wymaga szczegółowej analizy i ustalenia
zespołu osób, który w danej gminie zajmie się realizacją tego projektu, ważne będzie także
zatrudnianie doradców zewnętrznych. Uczestnicy zgodzili się, że niezbędne jest dalsze uczestnictwo
skarbnika gminy w spotkaniach negocjacyjnych z potencjalnymi partnerami prywatnymi.
Bazując na lokalnych strategiach dot. lokalnych mocy : spółdzielnie
energetyczne
Przedstawiciele gmin obu krajów podkreślili zaangażowanie wszystkich lokalnych podmiotów - czy to
rządu, sektora prywatnego czy społeczeństwa obywatelskiego - jako jeden ważny element udanej
lokalnej polityki klimatycznej. Uczestnicy dyskutowali o spółdzielniach energetycznych jako o jednym
z wielu modeli angażujących lokalne podmioty w sposób bardziej szczegółowy niż dotychczas.
Przykłady dobrych praktyk przedstawiały niemiecką spółdzielnię energetyczną - jako jedną z prawie
900 spółdzielni w sektorze energetycznym, w szczególności koncentrując się na produkcji energii
elektrycznej z odnawialnych źródeł energii – był także przykład pierwszej spółdzielni energetycznej w
Polsce.
"Energia dla Saerbeck" jest jednym z udanych przykładów spółdzielni energetycznej
w Niemczech. Saerbeck jest niewielką gminą w regionie wiejskim, w środkowo-zachodniej części
Niemiec. Spółdzielnia została założona w 2009 roku przez siedmiu członków założycieli (w tym
Burmistrza) i otrzymała profesjonalne wsparcie od lokalnych banków. Obecnie spółdzielnia liczy
około 700 mieszkańców, jako członków, którzy inwestują w różne projekty, takie jak Park
Bioenergetyczny. Park powstał na terenie byłego niemieckiego składu amunicji, który należy do
gminy od 2011 roku. Gmina Saerbeck wskazuje zatem, jak dawne tereny wojskowe i przemysłowe
mogą być odpowiednim miejscem dla lokalnych projektów niskoemisyjnych. Dziś na obszarze 90 ha
istnieje obecnie 29 MW zainstalowanej mocy elektrycznej, w tym mocy z elektrowni na biomasę i ze
składowiska odpadów, paneli słonecznych i siedmiu turbin wiatrowych. Park Bioenergetyczny, który
jest otwarty dla zwiedzających, oferuje również badania, rozwój i edukację w dziedzinie ochrony
środowiska.
3
Jednym z motorów Parku Bioenergetycznego i wszystkich innych projektów prowadzonych
w gminie Saerbeck jest jego burmistrz poświęcony ochronie klimatu. Ale na końcu sukces gminy
został osiągnięty dzięki udziałowi dużej ilości obywateli. Według przedstawiciela gminy Saerbeck,
okazało się, że wielu mieszkańców gminy zostało ekspertami, którzy są gotowi
do wsparcia projektu, sprawdziło się powiedzenie "obywatele - najlepsi eksperci na miejscu". Innym
kluczem do sukcesu projektu było to, że planowanie i realizacja projektu zostały przedstawione przez
władze
gminy,
a
tylko
lokalne
podmioty
i
inwestorzy
były
w to zaangażowane, co sprawiło, że wartością dodaną stała się lokalna działalność i była
to dla mieszkańców i przedstawicieli biznesu jedna z najlepszych motywacji do uczestnictwa i
akceptacji dla energii odnawialnej.
"Uwarunkowania prawne nie są decydujące
- chęć i zaangażowanie ludzi jest kluczem do sukcesu "
Pierwsza spółdzielnia energetyczna w Polsce powstała dopiero w 2014 roku. Spółdzielnia "Nasza
Energia"
została
zainicjowana
przez
lokalną
firmę
energetyczną
Bio Power Sp. z o.o., z którą współpracują cztery gminy: Komarów-Osada, Sitno, Skierbieszów i
Łabunie, a także firma Elektromontaż Lublin Sp. z o.o. Istotą projektu jest zbudowanie systemu
biogazowni, połączonych za pomocą „zasilania wyspowego”. Inwestycja podzielona jest na kilka
etapów,
każdy
etap
obejmujący
budowę
centrali
dla trzech jednostek wytwórczych w jednej gminie. Planowane jest dostarczanie energii elektrycznej
do
wszystkich
budynków
użyteczności
publicznej,
oświetlenia
ulicznego
i większości gospodarstw domowych na obszarach stosunkowo gęsto zabudowanych
wykorzystujących lokalnie dostępne zasoby dla dobra mieszkańców danej gminy.
Misja spółdzielni "Nasza Energia” wykracza poza zwykłe wytwarzanie energii z biogazu; promuje
także ideę spółdzielczości jako demokratycznej formy prawnej działalności gospodarczej w Polsce.
Mimo że, inwestycja jest realizowana na szczeblu lokalnym, inicjatywa spółdzielni "Nasza Energia "
jest otwarta na inwestycje pochodzące z całej Polski. Każdy może stać się członkiem spółdzielni,
stając
się
współwłaścicielem
przedsiębiorstwa
z prawem do udziału w zyskach generowanych przez tą inwestycję.
Uczestnicy podkreślali, że Polska i Niemcy mają do czynienia z różnymi wyzwaniami przy tworzeniu
spółdzielni energetycznej. Przykładem może być istnienie w Niemczech bardziej korzystnych ram
prawnych..
Zwłaszcza
instrumenty
wprowadzone
w
niemieckiej
ustawie
o Energiach Odnawialnych (EEG) z 2000 roku, m.in. taryfy gwarantowane (feed-in tariffs)
i priorytet przyłączenia jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do sieci
elektroenergetycznej, stworzyły warunki umożliwiając udział obywateli. Jeśli warunki
w Polsce stałyby się bardziej korzystne, ta forma finansowania instalacji energii odnawialnej ma
potencjał, by stać się bardziej popularnym narzędziem także dla polskich gmin.
4
Planowanie strategiczne w kierunku rozwoju gospodarki niskoemisyjnej
Uczestnicy wyrazili duże zainteresowanie w dyskusji o przykładach strategicznych koncepcji na rzecz
rozwoju gospodarki niskoemisyjnej. Jednym z przykładów dobrych praktyk z Polski jest przykład
miasta Warszawa, która realizuje ambitny cel zmniejszenia emisji CO2 o 20 procent do roku 2020 w
porównaniu z emisją z roku 2007. W celu osiągnięcia tego celu, Warszawa przyjęła ambitną strategię
gospodarki
niskoemisyjnej,
w
tym
działania
w obszarach takich jak efektywność energetyczna w budownictwie, zrównoważony transport
publiczny oraz odnawialne źródła energii. Jako przykład można także podać największą oczyszczalnię
ścieków w Warszawie, została ona zmodernizowana i obecnie wykorzystuje najnowsze technologie
do wytwarzania energii z odpadów i osadów. Produkcja obejmuje obecnie 30 procent rocznej energii
potrzebnej
do
zasilania
oświetlenia
ulicznego
w Warszawie. Dalsze działania obejmują inwestycje w pojazdy przyjazne dla środowiska (autobusy i
tramwaje), powiększenie sieci metra, a także rozwój nowych ścieżek rowerowych i systemu rowerów
publicznych,
tak,
że
teraz
można
wypożyczyć
rower
publiczny
w 200 miejscach w mieście. E-mobilność była kolejną sprawą, cieszącą się dużym zainteresowaniem
przedstawicieli
gmin
biorących
udział
w
warsztacie;
miasto
Warszawa,
na przykład, rozwija e-mobilność w stolicy i współpracuje z prywatną firmą w projekcie pilotażowym
wprowadzającym infrastrukturę do ładowania samochodów elektrycznych dostępnych za darmo.
Kolejnym udanym przypadkiem realizacji koncepcji rozwoju gospodarki niskoemisyjnej jest
niemieckie miasto Delitzsch. W roku 2003, wzrost kosztów energii zmotywował miasto
do wprowadzenia komunalnych mechanizmów zarządzania energią. System ten jest częścią "Wiodąca
koncepcja dla Delitzsch 2015", która obejmuje cele w zakresie zrównoważonego wykorzystania
zasobów
i
skutecznej ochrony
klimatu.
W
2006
roku
miasto
zdecydowało
się na starania o nagrodę eea® (Europejską Nagrodę w dziedzinie Energetyki), wręczaną
za działania mające na celu obniżenie kosztów poprzez zmniejszenie zużycia energii, działania na
rzecz ochrony środowiska i marketingu miasta poprzez pozytywny obraz efektywności energetycznej.
Dziś,
miasto
Delitzsch
jest
nie
tylko
mocno
zaangażowane
w poprawę efektywności energetycznej, ale również jednym z wiodących miast w rankingu eea®.
Szybko stało się jasne, że zarządzanie energią jest warte wysiłku. W roku 2006 koszty energii wyniosły
o 300.000 euro mniej niż prognozowane koszty bez systemu zarządzania energią – była to znaczna
ulga dla budżetu miasta i duża korzyść dla ochrony środowiska.
Mówi się, że wprowadzenie systemu zarządzania energią w gminie jest ważną decyzją, która
doprowadza nie tylko do szybkiej redukcji kosztów operacyjnych, ale również realizuje
długoterminową wizję miasta. Pracownicy administracyjni i mieszkańcy miasta zostali poinformowani
o kwestii efektywności energetycznej. Wnioski z prezentacji przykładu miasta Delitzsch zawierają
przekaz,
że
do
realizacji
projektów
takich
jak
gospodarowanie
energią
w gminie, konieczne jest zaangażowanie ścisłego kierownictwa gminy od samego początku
5
i podczas trwania całego projektu, co podnosi świadomość wśród interesariuszy. Ponadto, aby
zapobiec błędom organizacyjnym, wskazane jest skonsultowanie się z doradcami zewnętrznymi i
dzielenie się doświadczeniami z innymi gminami.
Zmiany strukturalne jako szansa : od kopalń do gospodarki niskoemisyjnej
Miasto Herten, położone w północnej części Zagłębia Ruhry, jest jednym z największych
producentów węgla w Europie. Przyciągnęło to uwagę uczestników warsztatów jako przykład
aktywnego działania w kierunku lokalnej gospodarki niskoemisyjnej, co jest nie tylko obietnicą
osiągnięcia celu i znaczącej redukcji emisji CO2, ale także nadzieją na rozwój przedsiębiorczości i
tworzenie miejsc pracy z dostępem do nowych technologii. Ze względu fakt, że Herten jest byłym
miastem przemysłowym, miasto to musi zmierzyć się problemami demograficznymi, takimi jak
starzenie się ludności i wysoki poziom bezrobocia. A zatem, projekt miasta Herten o nazwie
„Koncepcja klimatu 2020+” koncentruje się na ochronie klimatu, która jest opłacalna pod względem
efektywności zysków i strat, przy jednoczesnej poprawie jakości życia mieszkańców, wzmocnienie
lokalnej gospodarki i konkurencyjności przedsiębiorstw w całym Herten.
"Jeśli było to możliwe w Herten, możliwe jest wszędzie!"
To, co jest wyjątkowe w mieście Herten, to zasilanie wodorem. Na dawnym obszarze wydobywczym
Ewald zostało otwarte w 2009 roku wodorowe centrum nazwane „H2Herten”. Jest to pierwsze
lokalne
centrum
technologii
wodorowych
i
ogniw
paliwowych
w Niemczech. Kluczowym elementem projektu jest turbina wiatrowa połączona
z komplementarnym systemem wykorzystania energii bazującym na wodorze. System generuje
energię za pomocą elektrolizy wody (rozpadu na wodór i tlen) i jest w stanie przechowywać energię z
tego rozpadu, a następnie przekonwertować ją za pomocą ogniw paliwowych ponownie na prąd
elektryczny. Potrzeby energetyczne H2Herten są pokrywane tylko przy użyciu regeneracyjnych źródeł
energii, niezależnie od sieci krajowej. Dzięki rozwojowi w dziedzinie technologii ogniw paliwowych i
energetyki wodorowej, Herten aspiruje do roli międzynarodowego wiodącego specjalisty w tej
dziedzinie, służy także platformą do testowania i demonstracji. Już dziś wiele renomowanych firm
niemieckich
i międzynarodowych założyło tam swoje filie. Jak podkreślono w dyskusji, takie miejsca jak Herten
pokazują, że skupienie się na nowych technologiach może zachęcić międzynarodowe firmy do
aktywności w gminie, a tym samym do ożywienia rozwój gospodarczego gminy.
6
"Zobaczyć znaczy uwierzyć" - dobre praktyki w "energetycznym powiecie"
Barnim
Po warsztatach odbył się wyjazd studyjny do powiatu Barnim, znajdującego się
w Brandenburgii. Powiat Barnim prowadzi kampanię „Przyszłość jest odnawialna” („the future is
RENEW:ABLE”) mająca na celu wykorzystanie potencjału zasobów w regionie, odkrywanie na nowo
wzorców
przepływu
surowców
i
zwiększenie
wartości
dodanej
w powiecie. Od 2008 roku, powiat Barnim realizuje również strategię zeroemisyjną. Celem
długoterminowym jest pokrycie całego zapotrzebowania na energię w powiecie
z odnawialnych źródeł energii. Już dziś, w sumie 3 500 instalacji energetycznych energii odnawialnej
pokrywa 1/4 zużycia energii końcowej w powiecie Barnim.
Jedną z atrakcji „energetycznego powiatu" jest odwiedzony przez grupy z Polski i Niemiec dom im.
Paula Wunderlicha w miejscowości Eberswalde, wybudowany w roku 2007. Nazwany na cześć
słynnego
współczesnego
artysty
urodzonego
w
tym
mieście,
dom im. Paula Wunderlicha to budynek o zerowej emisji. To nie tylko siedziba władz powiatu, ale
również
najbardziej
zrównoważony
budynek
użyteczności
publicznej
w Niemczech. Konstruktor budynku zażądał ścisłej współpracy architektów i konsultantów ds.
energii, aby utrzymać efektywność energetyczną budynku tworząc jednocześnie funkcjonalny i
przyjazny użytkownikom dom.
Biogazownia w Lichterfelde jest kolejnym przykładem wdrażania lokalnej strategii gospodarki
niskoemisyjnej w powiecie. Instalacja biogazowa o mocy 499 kW została wybudowana
w 2009 roku i dostarcza ciepło budynkom użyteczności publicznej w gminie Lichterfelde. Zakład
korzysta z roślin z trzech gospodarstw położonych w okolicy i działa we współpracy
z rolnikami. Jak powiedzieli nam przedstawiciele gmin, biogazownia w Lichterfelde jest dostosowana
do środowiska, a nie na odwrót – co według Podręcznika, powinno być stosowane jako zasada dla
wszystkich instalacji tego typu.
7
Ostatnim punktem wyjazdu studyjnego było Centrum Energii Odnawialnej "Hermann Scheer" w
miejscowości Eberswalde. Jest to centrum wystawowe, które znajduje się w domu
zeroenergetycznym (zasilane wyłącznie z odnawialnych źródeł energii), ma na celu promowanie
odnawialnych źródeł energii w regionie. Centrum to idealne miejsce do refleksji na temat niektórych
wniosków wyniesionych z warsztatów i wyjazdu studyjnego, jak również spojrzenie z innej
perspektywy na dalszy dialog i współpracę.
Wdrażanie strategii gospodarki niskoemisyjnej - "Pierwszy krok jest
decydujący"
Omówienie przykładów prezentowanych podczas warsztatów i wyjazdu studyjnego wyraźnie
wskazuje, w jaki sposób władze lokalne mogą odgrywać kluczową rolę w krajowej polityce
klimatycznej, posiadając decydującą rolę w rozwoju gospodarki niskoemisyjnej w kraju. Dzielenie się
sukcesem
lokalnej
polityki
klimatycznej
i
praktyki
poprzez
wymianę
wiedzy
i doświadczeń – tak jak w trakcie warsztatów - może znacznie przyczynić się
do rozpowszechniania idei i ostatecznie doprowadzić do osiągnięcia krajowych celów
w zakresie ochrony klimatu i oszczędności finansowych na szczeblu gminnym.
Realizacja strategii gospodarki niskoemisyjnej w niemieckich, a zwłaszcza w polskich gminach jest
często wyzwaniem. Trzeba pokonać wiele przeszkód, takich jak niekorzystna podstawa prawna czy
brak środków finansowych. Jednak dobre praktyki omawiane podczas warsztatów pokazały jakie są
skutecznie ścieżki wdrażania strategii gospodarki niskoemisyjnej - od lokalnych strategii opierających
się na mocnych stronach regionu, angażowania lokalnych zainteresowanych podmiotów, wybierania
inteligentnych instrumentów finansowania do łączenia projektów o wypracowanej koncepcji i
strategii.
Na końcu, jak podkreślali uczestnicy, ważne jest, aby wykonać pierwsze kroki strategii gospodarki
niskoemisyjnej.
Warsztaty pokazały także duże zainteresowanie przedstawicieli obu krajów kontynuacją wymiany
dobrych praktyk dotyczących konkretnych obszarów tematycznych oraz w tym, aby również brali w
tej wymianie udział przedstawiciele stowarzyszeń miast i gmin. Warsztaty na koniec projektu, które
odbędą się w Warszawie, w marcu 2015 roku, będą omawiały wyżej wskazane punkty.
8