D - Sąd Rejonowy w Piasecznie

sygn. akt I Co 2761/15
POSTANOWIENIE
Dnia 7 marca 2016 roku
Sąd Rejonowy w Piasecznie Wydział I Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSR Kamil Gołaszewski
po rozpoznaniu 7 marca 2016 roku w P. na posiedzeniu niejawnym
sprawy w przedmiocie nadzoru nad prowadzoną przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie T.
G. egzekucją z udziału ½ w prawie własności nieruchomości objętej księgą wieczystą (...)
z wniosku wierzycieli:
- S. D. (Km 1229/15)
- (...) spółka jawna A. M., J. M., H. M., H. M. z siedzibą w K. (Km 301/14)
przeciwko dłużnikowi D. S.
z udziałem Banku Spółdzielczego w P., (...) Bank (...) SA w W., S. B., K. B.
z urzędu
postanawia:
na podstawie art.759§2 kpc polecić komornikowi umorzenie egzekucji z przysługującego dłużnikowi udziału w prawie
własności nieruchomości objętej księgą wieczystą (...).
UZASADNIENIE
Rozstrzygnięcia dokonano na podstawie następujących ustaleń opartych o wgląd w treść treści księgi wieczystej
prowadzonej dla nieruchomości:
1. Nieruchomość stanowiła własność małżonków D. S. i M. S., na zasadach wspólności ustawowej.
2. Na podstawie umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej, zawartej w 2013 roku, w księdze wieczystej
ujawniono D. S. i M. S. w udziałach po 1/2.
3. Brak jest w księdze wieczystej wzmianki o dokonaniu podziału majątku objętego wspólnością ustawową. Fakt
dokonania takiej czynności nie został również podniesiony w niniejszej sprawie.
4. Skierowanie przez wierzycieli egzekucji jedynie do udziału przysługującego D. S. wskazuje, że traktują oni umowę
majątkową małżeńską zawartą przez dłużnika i M. S., jako skuteczną w stosunku do nich (art.47[1] kro).
W opisanym wyżej stanie faktycznym prowadzenie postępowania egzekucyjnego z udziału przysługującego dłużnikowi
D. S. w rzeczy wchodzącej uprzednio w skład majątku wspólnego i przed dokonaniem jego podziału, na podstawie
tytułu wykonawczego jedynie przeciwko dłużnikowi, jest niedopuszczalne ze względu na treść art.779§1 kpc w zw. z
art.46 kro.
Zgodnie z art.779§1 kpc, do egzekucji ze spadku konieczny jest - aż do działu spadku - tytuł egzekucyjny przeciwko
wszystkim spadkobiercom.
Zgodnie zaś z art.46 kro, w sprawach nieunormowanych w poprzedzających artykułach tego kodeksu, od chwili ustania
wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio
przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.
Z mocy powyższego odesłania, do majątku objętego uprzednio wspólnością ustawową, zastosowanie znajdzie również
art.1035 kc, zgodnie z którym jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz
do działu spadku stosuje się, w zakresie nieuregulowanym w przepisach dotyczących spadku, odpowiednio przepisy
o współwłasności w częściach ułamkowych.
Majątek objęty wspólnością małżeńską nie staje się zatem z chwilą ustania tej wspólności majątkiem objętym w
pełni współwłasnością w częściach ułamkowych. Przepisy dotyczące tej ostatniej znajdą swoje zastosowanie jedynie
odpowiednio. Analogicznie jak majątek spadkowy, który do momentu jego działu jest majątkiem odrębnym od
majątku spadkobierców, również majątek objęty w przeszłości wspólnością majątkową stanowi do czasu dokonania
jego podziału odrębną masę majątkową, zaś przepis o współwłasności w częściach ułamkowych stosuje się do niego
jedynie odpowiednio.
Zarówno do majątku spadkowego, jak do majątku objętego wspólnością ustawową (na mocy odesłania z art.46 kro),
zastosowanie znajdować będą w okresie do dokonania podziału tych mas majątkowych, analogiczne zasady chroniące
integralność tych mas majątkowych. Ich wyrazem jest m.in. treść art.1036 kc, jak również, na gruncie postępowania
egzekucyjnego – treść art.779§1 kpc.
W konsekwencji, jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 7 marca 2013 r., sygn. I ACa 838/12
(LEX nr 1344227), powinno się dokonać podziału majątku wspólnego, przed momentem skierowania egzekucji
przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, do przedmiotów nim objętych, choćby już po
ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej na skutek orzeczenia rozwodu. Po zniesieniu wspólności ustawowej
majątek dotychczas wspólny małżonków stanowi masę, do której stosuje się przepisy o współwłasności w częściach
ułamkowych z uwzględnieniem przepisów o dziale spadku, a zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu należącego do
takiej masy podlega ograniczeniom (por. art. 912 k.p.c.).
Powyższy pogląd sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela. W konsekwencji, wobec prowadzenia
egzekucji w obu sprawach na podstawie tytułu wykonawczego wyłącznie przeciwko D. S., egzekucję uznać należy za
niedopuszczalną, co powoduje konieczność umorzenia postępowania na podstawie art.824§1 pkt 2 kpc.
Analogiczny pogląd odnośnie dopuszczalności prowadzenia egzekucji z udziału w przedmiocie wchodzącym w skład
majątku wspólnego po ustaniu wspólności wyraził Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 30 marca 2015
roku, sygn. V Cz 105/15.
Powyższych zasad nie zmienia w ocenie sądu możliwość ujawnienia w księdze wieczystej skutków czynności prawnej
wyłączającej małżeńską wspólność ustawową lub orzeczenia sądu poprzez dokonanie wpisu współwłasności w
częściach ułamkowych. Analogicznie bowiem możliwe jest ujawnienie w treści księgi wieczystej spadkobierców
na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a jednak art.779§1 kpc jednoznacznie wymaga dla
prowadzenia egzekucji istnienia tytułu wykonawczego przeciwko wszystkim spadkobiercom.
Sądowi znana jest przy tym treść uchwały Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2015 roku, sygn. III CZP 9/15, jednakże
nie podziela zawartych w niej argumentów.
W pierwszej kolejności wskazać należy, że normą. która ogranicza możliwość egzekucji z udziału w przedmiocie
majątkowych wchodzącym uprzednio w skład majątku wspólnego jest nie art.1036 kc, a art.779§1 kpc. Nie budzi
wątpliwości sądu orzekającego w niniejszej sprawie, że z art.1036 kc, ograniczającego skuteczność zbycia takiego
udziału bez zgody współwłaściciela, nie wynika brak możliwości prowadzenia egzekucji z udziału. Nie można również
zakwestionować tezy, że co do zasady udział taki jest zbywalny i podlega egzekucji. Jednak taki sam jest status udziału
w rzeczy wchodzącej w skład spadku – również ten udział jest zbywalny i podlega egzekucji. Istnienie ograniczeń
w prowadzeniu takiej egzekucji, zawartych w art.779§1 kpc, nie może jednak budzić żadnych wątpliwości. Zwrócić
przy tym można uwagę, że przepis ten nie wymusza prowadzenia egzekucji z udziałów innych osób, wymaga jedynie
istnienia tytułu wykonawczego przeciwko tym osobom. Udział jak najbardziej podlega więc samodzielnej egzekucji,
jednak po spełnieniu określonych warunków.
Jednakże za całkowicie nieuprawnione należy uznać przyjęcie przez Sąd Najwyższy, że odesłanie zawarte w art.46
kro nie zawiera odesłania do przepisów procesowych regulujących możliwość egzekucji „ze spadku”. Stanowisko takie
zostało wyrażone bez jakiegokolwiek uzasadnienia, a równocześnie pozostaje w sprzeczności z dalszymi wywodami
zawartymi w uzasadnieniu uchwały z 17 kwietnia 2015 roku.
Jeśli odesłanie z art.46 kro miałoby dotyczyć jedynie odesłania do przepisów materialnoprawnych, to nie
było przeszkód aby zawierało wyraźne wskazanie na przepisy kodeksu cywilnego dotyczące wspólności majątku
spadkowego. Tymczasem w treści art.46 kro zawarto ogólne odesłanie do przepisów o wspólności majątku
spadkowego. Przepisy o wspólności majątku spadkowego, to całość zespołu przepisów regulujących zarówno
wzajemne relacje pomiędzy osobami współuprawnionymi do takiego majątku, jak i dających im określoną ochronę,
bez względu na to w jakich aktach prawnych są zawarte. Nie ma żadnych powodów, aby wykluczać z tego zakresu
przepisy kodeksu postępowania cywilnego, a przyjęcie odmiennego stanowiska wymaga uzasadnienia, którego w
uchwale Sądu Najwyższego nie ma.
Sąd Najwyższy stwierdzając, że art.779§1 kpc nie znajduje zastosowania do majątku powstałego na skutek ustania
wspólności małżeńskiej, wskazuje następnie, że choć ustawodawca przewidział w przepisach kodeksu postępowania
cywilnego ograniczenia dopuszczalności prowadzenia egzekucji ze wspólnej masy majątkowej, to nie przewidział
identycznego uregulowania w odniesieniu do małżonków, pomiędzy którymi ustał ustrój wspólności ustawowej. Tyle,
że brak takich uregulowań jest wątpliwy, bo równie dobrze można przyjąć, że są one zbędne, skoro ustawodawca,
mając świadomość istnienia regulacji zawartej art.779§1 kpc, objął ten przepis odesłaniem zawartym w art.46 kro. W
takiej sytuacji wprowadzanie odrębnego uregulowania byłoby co najmniej zbędne, o ile nie wadliwe.
Zwrócić należy uwagę, że przyjęcie stanowiska Sądu Najwyższego prowadzi do wniosku, że w sytuacji, w której do
ustania wspólności majątkowej doszło na skutek śmierci jednego z małżonków, a spadek po nim nabędzie, wraz z
innymi spadkobiercami, małżonek pozostający przy życiu, odrębnie kształtować się będzie dopuszczalność egzekucji
z poszczególnych części udziału jaki ostatecznie ten małżonek będzie miał w prawie własności rzeczy. Egzekucja
z udziału (co do zasady 1/2), który przypada mu na skutek podziału majątku wspólnego będzie dopuszczalna.
Natomiast egzekucja z udziału, który żyjący małżonek nabył w spadku po zmarłym będzie, aż do dokonania działu
spadku, niedopuszczalna bez tytułu wykonawczego przeciwko wszystkim spadkobiercom (art.779§1 kc). W praktyce
wieczystoksięgowej ujawnienie w takiej sytuacji udziałów poszczególnych osób następuje na podstawie odpisu aktu
zgonu i orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku, przy czym udział, co do którego następuje wpis małżonka, ma
jednolity charakter. Tymczasem zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, w toku egzekucji konieczne stałoby
się wydzielenie z udziału jaki przysługuje małżonkowi jedynie części takiego udziału (dla przykładu jeśli małżonek
dziedziczy w udziałach po ½ z innym spadkobiercą, to przysługiwać będzie mu udział ¾ (½ + ¼), jednak egzekucja
będzie dopuszczalna jedynie z udziału ½). Postawić należy pytanie, czy taki skutek koncepcji zawartej w uchwale
Sądu Najwyższego jest racjonalny, a również czy nie niweczy ochrony prawa do dokonania podziału określonej masy
majątkowej jaka przysługuje spadkobiercom, m.in. na podstawie art.779§1 kpc.
Za nieuzasadnione należy uznać również pozostałe motywy leżące u podstaw rozstrzygnięcia w omawianej uchwale
SN. Argument, iż „skoro ustawodawca nie nałożył na małżonków obowiązku przeprowadzenia podziału majątku
objętego wspólnością ustawową i nie wyznaczył terminu, w którym powinni dochodzić roszczeń rozstrzyganych w
postępowaniu działowym, to nie sposób jest latami opisywać statusu poszczególnych składników majątku wspólnego
jedynie tymczasowo. Takie podejście destabilizowałoby stosunki prawne odnoszące się do przedmiotów wchodzących
w skład majątku wspólnego. Nie ma żadnych powodów ku temu, żeby to na wierzycieli małżonków przenosić
powinność inicjowania postępowań o podział ich majątku wspólnego, gdy uzyskaniem takiego rozstrzygnięcia nie są
zainteresowani sami małżonkowie.” znajduje pełne zastosowanie również do działu spadku. Również w przypadku
wspólności majątku spadkowego nie ma obowiązku dokonywania jego podziału, nie jest wyznaczony termin na jego
dokonanie. A jednak w takim przypadku to wierzyciel jednego ze spadkobierców, zmierzający do zaspokojenia z
udziału jaki przypadł spadkobiercy w rzeczy należącej do spadku, będzie zmuszony do skorzystania z uprawnień
jakie daje art.912 kpc, tj. dokonania zajęcia prawa do żądania działu spadku i przeprowadzenia odpowiedniego
postępowania. Nie istnieją żadne powody aby te dwie sytuacje istnienia w pewien sposób wydzielonej masy
majątkowej w jakiś sposób różnicować.
Również akcentowane w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego istnienie instytucji pozwalających jednemu z
małżonków na podjęcie działań zmierzających do ochrony przypadającego mu udziału w rzeczy wchodzącej w skład
majątku wspólnego, w tym prawa do żądania ustalenia nierównych udziałów w tym majątku nie stanowi argumentu
wyłączającego stosowanie art.779§1 kpc. Zwrócić należy uwagę, że sytuacja spadkobiercy jest o wiele stabilniejsza
niż sytuacja jednego z małżonków. Wielkość udziału spadkobiercy zostaje ustalona w odpowiednim postępowaniu i
na podstawie przepisów ustawy bądź postanowień testamentu oraz co do zasady nie podlega dalszej modyfikacji. W
szczególności żadnemu podmiotowi nie przysługuje mogące być realizowane w zasadzie bezterminowo roszczenie o
ustalenie nierównych udziałów w spadku. A mimo to udział przypadający spadkobiercy w rzeczy wchodzącej skład
spadku podlega daleko idącej ochronie.
Podsumowując – uchwała Sądu Najwyższego niewątpliwie zmierza do ochrony interesów wierzyciela. Jednakże
w ocenie sądu orzekającego w niniejszej sprawie, dążenie do osiągnięcia tego celu przesłoniło kształt istniejących
uregulowań, w szczególności doprowadziło do bezpodstawnego przyjęcia tezy, że art.779§1 kpc nie znajduje
zastosowania na podstawie art.46 kro. Pozostała część argumentacji Sądu Najwyższego stanowi raczej podważenie
celowości istnienia ograniczenia zawartego w art.779§1 kpc, jednak odnosi się zarówno do wspólności majątku
spadkowego, jak i wspólności majątku pozostałego po ustaniu wspólności ustawowej. Na gruncie obowiązującego
stanu prawnego nie ma jednak podstaw do różnicowania tych sytuacji. Ochronę wierzyciela zapewnia zaś możliwość
zajęcia, zgodnie z art.912 kpc, prawa do żądania działu określonego majątku.
Wobec powyższego sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.
ZARZĄDZENIE
1. (...)
a. (...)
b. (...)
c. (...)
d. (...)
e. (...)
f. (...)
g. (...)
h. (...)
2. (...)