Maria Magdalena Golec, Rozwój sektora spółdzielczych kas

Maria Magdalena Golec*
Maria Magdalena Golec
Rozwój sektora spó³dzielczych kas
oszczêdnoœciowo-kredytowych
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
Wstêp
Ju¿ ponad 20-letnia historia polskich unii kredytowych nazywana
jest swoistym fenomenem na tle innych systemów spó³dzielczoœci kredytowych na œwiecie. Spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe stawiane s¹ za wzór, „przyk³ad sukcesu”, z uwagi na niezmiennie wysok¹
dynamikê wzrostu oraz z powodzeniem realizowane zmiany jakoœciowe.
Z kolei dla banków instytucje te staj¹ siê konkurencj¹ nie tylko
odwo³uj¹c¹ siê do szczególnych wartoœci, ale oferuj¹c¹ zbli¿one us³ugi finansowe, w tym równie¿ kana³ami elektronicznym [Golec, 2004, s. 91-136].
Jedn¹ z istotnych przes³anek podjêcia tematu skali wzrostu sektora kas
w Polsce sta³o siê równie¿ wejœcie w ¿ycie nowej regulacji ustawowej, która w zasadniczym zakresie redefiniuje sposób prowadzenia dzia³alnoœci
przez te instytucje finansowe1.
Celem artyku³u jest analiza rozwoju spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych, w tym skali wzrostu sektora tego rodzaju spó³dzielni w porównaniu z dynamik¹ wzrostu sektora bankowego w Polsce oraz
wybranych sektorów unii kredytowych na œwiecie, a tak¿e zidentyfikowanie potencjalnych uwarunkowañ rozwoju tych instytucji. Rozwa¿ania
prowadzone bêd¹ w oparciu o studia literatury przedmiotu, analizy danych statystycznych i regulacji prawnych sektora kas.
Poniewa¿ spó³dzielnie kredytowe s¹ instytucjami zaliczanymi do
grupy podmiotów spo³ecznych, wzrost sektora tych podmiotów bêdzie
rozpatrywany z perspektywy wzrostu ich aktywnoœci gospodarczej (mierzonej przede wszystkim sum¹ bilansow¹) oraz wzrostu bazy cz³onkowskiej. Zakres czasowy rozwa¿añ ograniczono do lat 2007-2011, choæ
dla porównania skali wzrostu sektora kas do sektora bankowego wykorzystano równie¿ dane z lat wczeœniejszych.
*
Dr, Wydzia³ Finansów i Bankowoœci, Wy¿sza Szko³a Bankowa w Poznaniu, e-mail:
[email protected], al. Niepodleg³oœci 2, 61-874 Poznañ
1
Przepisy Ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spó³dzielczych kasach oszczêdnoœciowo-kredytowych wesz³y w ¿ycie w dniu 27 paŸdziernika 2012 r., tj. po up³ywie 3 miesiêcy od
publikacji w Dz. U. 2012, poz. 855.
148
Maria Magdalena Golec
1. Tempo wzrostu sektora spó³dzielczych kas
oszczêdnoœciowo-kredytowych na tle wzrostu sektora
bankowego oraz wybranych sektorów unii kredytowych
Dynamiczny wzrost skali dzia³alnoœci polskich unii kredytowych
jest bardzo czêsto przedmiotem rozwa¿añ wielu autorów2. O ile w pierwszych latach dzia³alnoœci dwucyfrowe (a nawet trzycyfrowe) tempo
wzrostu aktywnoœci sektora mo¿e byæ uzasadniane pocz¹tkow¹ faz¹
wzrostu sektora [Golec, 2004, s. 78] czy tworzenia nowego segmentu rynku us³ug finansowych (tj. zagospodarowywania niszy rynkowej polegaj¹cej na œwiadczeniu us³ug osobom niekorzystaj¹cym wczeœniej z us³ug
banków), o tyle utrzymywanie wysokiego tempa wzrostu w trakcie kolejnych lat, równie¿ w okresach dekoniunktury, nale¿y oceniaæ jako sukces tych instytucji.
Bior¹c pod uwagê wartoœæ aktywów sektora kas w Polsce, skala ich
dzia³alnoœci ma charakter marginalny, jednak na skutek wy¿szej dynamiki wzrostu udzia³ tego sektora w rynku us³ug finansowych wzrós³
z 0,2% w 2000 r. do 0,8% w 2011 r. [Rozwój..., 2012, s. 11].
Rysunek 1. Tempo przyrostu aktywów sektora bankowego, banków spó³dzielczych i spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych w latach 2000-2011
(r/r, w %)
* Od 2001 r. aktywa banków spó³dzielczych obejmuj¹ równie¿ banki zrzeszaj¹ce.
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych KNF, NBP oraz KSKOK.
2
Dla przyk³adu mo¿na wskazaæ kilka publikacji [Wyniki finansowe..., 2011, s. 26-29; Golec,
2004, s. 113-122; Ancyparowicz, 2009, s. 184-187].
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
149
Tempo przyrostu aktywów spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych by³o w latach 2000-2005 co najmniej dwukrotnie wy¿sze ni¿
w sektorze bankowym, w kolejnych trzech latach pozostawa³o na poziomie zbli¿onym do wartoœci w sektorze bankowym (rys. 1). Skala prowadzonej przez kasy aktywnoœci wzrasta³a równie¿ w znacznie wiêkszym zakresie ni¿ w bankach w latach 2008-2010, aby w kolejnym roku
zbli¿yæ siê do poziomu sektora bankowego. O rozmiarze wzrostu ca³ego
sektora kas w trakcie 20 lat dzia³alnoœci mo¿e œwiadczyæ fakt, i¿ suma bilansowa tego sektora (w 2011 r. na poziomie 15,2 mld z³) jest zbli¿ona do
sumy bilansowej polskich banków spó³dzielczych sprzed 12 lat (1999 r. –
15,4 mld z³).
Rozpatruj¹c dynamikê innych mierników aktywnoœci spó³dzielczych
kas oszczêdnoœciowo-kredytowych, takich jak wartoœæ udzielonych po¿yczek czy przyjêtych depozytów, mo¿na zauwa¿yæ stopniowe zmniejszanie tempa wzrostu tych wielkoœci w latach 2000-2009, od wartoœci na
poziomie 40-50% w pierwszych latach, przez dwudziestokilkuprocentowe wzrosty w kolejnych3. Tempo wzrostu po¿yczek w latach 2010 i 2011
zmniejszy³o siê do odpowiednio, 16,42% oraz 11,38%, zaœ dynamika sumy depozytów ograniczy³a siê do 11,44% w 2011 r. – wartoœci te staj¹ siê
zatem porównywalne z dynamik¹ zmian rozpatrywanych kategorii w sektorze bankowym4.
W zamkniêtych spó³dzielniach kredytowych, do których zaliczane s¹
polskie kasy, istotn¹ kategori¹ œwiadcz¹c¹ równie¿ o wzroœcie sektora jest
skala pozyskiwanych nowych cz³onków. W latach 2000-2005 dynamika
przyrostu bazy cz³onkowskiej waha³a siê w granicach 20-30%, a nawet te
wartoœci przekracza³a, w kolejnych latach dynamika ta by³a zmienna na
poziomie ok. 10%.
Porównuj¹c polskie unie kredytowe z 2,3 mln liczb¹ cz³onków
i wskaŸnikiem penetracji rynku na poziomie 8,4% z ugruntowanymi
sektorami unii kredytowych w takich krajach, jak np. Stany Zjednoczone
czy Kanada, nale¿y podkreœliæ mniejsz¹ skalê polskiego rynku (tabl. 1).
Niemniej jednak wskaŸnik penetracji rynku w Polsce jest ju¿ wy¿szy ni¿
przeciêtny na œwiecie.
3
Obliczenia w³asne na podstawie danych KSKOK.
Dynamika zmian depozytów sektora niefinansowego w 2011 r. wynios³a 12,7%, zaœ
nale¿noœci od sektora niefinansowego 14,20% [Rozwój..., 2012, s. 120, 123].
4
150
Maria Magdalena Golec
Tablica 1. Liczba cz³onków i wskaŸniki penetracji rynku unii kredytowych
w wybranych krajach w 2011 r.
WskaŸnik
Polska
Stany
Zjednoczone
Kanada
Wielka
Irlandia
Brytania
Œwiat
Liczba cz³onków
(w mln)
2,3
93,9
10,6
0,98
3,07
196,5
WskaŸnik
penetracji rynku
(w %)*
8,4
44,9
45,5
2,4
72,2
7,8
* Liczba cz³onków unii kredytowych do liczby doros³ych obywateli w danym kraju.
ród³o: [2011 Statistical Report..., 2012, s. 3-4].
Rysunek 2. Tempo wzrostu bazy cz³onkowskiej unii kredytowych w wybranych krajach w latach 2007-2011 (w %)
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych WOCCU.
Bior¹c pod uwagê wybrane rozwiniête sektory unii kredytowych na
œwiecie, w latach 2007-1011 tempo wzrostu bazy cz³onkowskiej unii kredytowych w Polsce by³o jedno z wy¿szych. Najwy¿sz¹ dynamikê w tym
wzglêdzie zanotowa³y unie kredytowe w Wielkiej Brytanii (rys. 2). W porównaniu z przeciêtnym wzrostem unii na œwiecie w okresie kryzysu gospodarczego, kiedy to pojawi³y siê nawet zmniejszenia liczby cz³onków,
polskie kasy odnotowywa³y wzrost. Równie¿ tempo wzrostu aktywów
sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych w porównaniu z rówieœniczymi instytucjami w innych krajach w latach dekoniunktury by³o wy¿sze (wyj¹tkiem jest wy¿sze tempo wzrostu aktywów unii
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
151
w Wielkiej Brytanii w 2009 r., jednak¿e rok wczeœniej unie te zanotowa³y
spadek na poziomie -23%) (rys. 3).
Rysunek 3. Tempo wzrostu sumy bilansowej unii kredytowych w wybranych
krajach w latach 2007-2011 (w %)
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych WOCCU (dane w USD). W odniesieniu do SKOK skorzystano z danych KSKOK.
Spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe charakteryzuj¹ siê
bardzo wysok¹, znacznie przewy¿szaj¹c¹ zmiany zarówno w polskim
sektorze bankowym, jak i innych sektorach unii kredytowych, dynamik¹
wzrostu, za wyj¹tkiem roku 2011, kiedy to tempo wzrostu pozostawa³o
na przeciêtnym poziomie.
2. Uwarunkowania rozwoju sektora polskich unii kredytowych
w kontekœcie koncepcji faz rozwoju sektorów unii kredytowych
Wœród ró¿norodnych mo¿liwych przes³anek znacz¹cych wzrostów
sektora SKOK w Polsce, obok wspólnych dla ró¿nych instytucji rynku
czynników makroekonomicznych, nale¿y zaakcentowaæ uwarunkowania charakterystyczne dla tych specyficznych instytucji polskiego finansowego.
Do czynników stymuluj¹cych wzrost aktywnoœci sektora kas nale¿y
zaliczyæ:
– bardzo ekspansywny wzrost sieci placówek (przy czym tempo wzrostu sieci zmniejszy³o siê po 2005 r., jednak przez ca³y analizowany
okres pozostawa³o dodatnie),
– rozwój elektronicznych kana³ów sprzeda¿y us³ug,
152
Maria Magdalena Golec
–
kreowanie pozytywnego wizerunku kas jako instytucji z polskim kapita³em, niepowi¹zanych z miêdzynarodowymi grupami finansowymi,
–
wsparcie organizacyjne, regulacyjne oraz produktowe ze strony centrali kas,
–
czasowe zniesieniu limitu czasowego dla udzielanych po¿yczek 5.
Z drugiej strony wœród barier wzrostu spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych nale¿y wskazaæ:
–
pogorszenie jakoœci portfela kredytowego kas na skutek dekoniunktury oraz doœæ liberalnego podejœcia do udzielania po¿yczek i kredytów,
–
zaostrzenie dostêpnoœci kredytów kasach na skutek regulacji w zakresie zdolnoœci kredytowej Kasy Krajowej,
–
znaczna liczba instytucji generuj¹ca straty (wg GUS w 2009 r. ca³y sektor kas, bior¹c pod uwagê zagregowane dane finansowe, wykaza³
stratê przekraczaj¹c¹ 19 mln z³; ze strat¹ rok ten zakoñczy³o 13 kas6,
w 2010 oraz 2011 r. – 11 instytucji [Wyniki finansowe..., 2012, s. 6; Wyniki
finansowe..., 2011, s. 31]7,
–
zapowiadane i wprowadzane ustawowe normy adekwatnoœci kapita³owej kas8.
Ponadto nale¿y podkreœliæ, i¿ na skutek znacznej koncentracji sektora na rozpatrywan¹ aktywnoœæ dzia³alnoœci gospodarczej i wyniki kas
z perspektywy sektora w najwiêkszym stopniu bêd¹ mia³y wp³yw indywidualne decyzje podejmowane przez najwiêksze instytucje tego segmentu rynku9.
Istotny wk³ad dla wyjaœniania zmiennoœci wzrostu sektora polskich
unii kredytowych mo¿e wnieœæ koncepcja faz rozwoju sektorów unii kredytowych zaprezentowana przez Charlesa Fergusona i Donala G. McKil5
Ustawa z dnia 8 wrzeœnia 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin na nabywaniu w³asnego
mieszkania w art. 15 pkt. 1 uchyli³a limity czasowe udzielanych przez kasy po¿yczek.
[Ustawa..., 2006]. Trybuna³ Konstytucyjny uzna³ jednak, ¿e przepis uchylaj¹cy ograniczenie czasowe jest sprzeczny z Konstytucj¹ Rzeczypospolitej Polskiej w wyroku z dnia 25
marca 2009 r. W zwi¹zku z tym ograniczenie przywrócono, aby w 2012 r., wprowadzaj¹c
now¹ ustawê o SKOK, ponownie je zlikwidowaæ.
6
£¹czna liczba kas na koniec roku wynosi³a 62.
7
Liczba kas na koniec 2010 r. i 2011 r. wynosi³a 59.
8
Dla przyk³adu, w 2011 r. kapita³y w³asne kas wzros³y o 28%, zaœ funduszy rezerwowych
a¿ o 93%.
9
Dla przyk³adu, kredyty SKOK im. F. Stefczyka stanowi¹ 40% portfela ca³ego sektora polskich unii kredytowych (40,5% w 2010 r.; 41,2% w 2011 r.), a udzia³ piêciu najwiêkszych
kas to a¿ 70% portfela sektora SKOK (67,2% w 2010 r.; 70,9% w 2011 r.).
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
153
lopa w 1997 r. [Ferguson, McKillop, 1997, s. 111-117; Sibald i inni, 2002,
s. 403]10.
Tablica 2. Cechy sektorów unii kredytowych wed³ug faz rozwoju
Faza narodzin sektora
unii kredytowych
Faza rozwoju
(przejœciowa) sektora
unii kredytowych
Faza dojrza³oœci sektora
unii kredytowych
– du¿a wartoœæ
aktywów sektora
– ma³a wartoœæ
aktywów sektora
– wiêksza wartoœæ
aktywów sektora
– znaczna regulacja
dzia³alnoœci
– zmiany w regulacjach – deregulacja
dzia³alnoœci unii;
dzia³alnoœci
wprowadzenie
– mniejsze ograniczenia
bankowych regulacji
wspólnych wiêzi
ostro¿noœciowych
– mniejsze skupienie na
– luŸne wspólne wiêzi
wolontariacie
– korzystanie
– nacisk na wzrost
z technologii
wartoœci sektora oraz
elektronicznych
efektywnoϾ
– œciœle zdefiniowana
wspólna wiêŸ
– du¿y nacisk na
wolontariat
– œwiadczenie us³ug
s³abszym cz³onkom
spo³eczeñstwa
– œwiadczenie jedynie
podstawowych us³ug
po¿yczkowych
i depozytowych
– wymaga wsparcia
zewnêtrznego
– wysokie
zaanga¿owanie
w tradycyjne idee
samopomocy
– dobrze rozwiniête
us³ugi instytucji
– rozpoznanie potrzeby
centralnej sektora
rozwoju
dzia³alnoœci
profesjonalnej
instytucji centralnej
sektora
– rozwój us³ug centrali
sektora
– dywersyfikacja
w zakresie
œwiadczonych us³ug
finansowych
– profesjonalne
kierownictwo
instytucji
Рnacisk na efektywnoϾ
ekonomiczn¹ oraz
stabilnoœæ w d³ugim
okresie
– wprowadzenie
systemu gwarancji
depozytów
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [Ferguson, McKillop, 1997, s. 111-117; Sibald
i inni, 2002, s. 403; McKillop, Wilson, 2011, s. 85-88].
Koncepcja ta odwo³uje siê do teorii cyklu ¿ycia organizacji i zak³ada,
i¿ unie kredytowe rozwijaj¹ siê zgodnie ze œcie¿k¹ podzielon¹ na okreœlo10
W kolejnej pracy zosta³a ona rozwiniêta.
154
Maria Magdalena Golec
ne fazy: narodzin sektora, rozwoju i dojrza³oœci. W ka¿dym etapie rozwoju sektor spó³dzielni charakteryzuje siê specyficznymi, charakterystycznymi cechami wynikaj¹cymi z finansów, organizacji, deklarowanych
celów czy regulacji prawnych, przy czym pojedyncza instytucja sektora
mo¿e znajdowaæ siê w innej fazie wzrostu. Najwa¿niejsze, typowe cechy
dla poszczególnych etapów rozwoju zaprezentowano w tablicy 2. W fazie
narodzin unie kredytowe akcentuj¹ spo³eczne cele dzia³alnoœci, w znacznym zakresie opieraj¹ swoj¹ dzia³alnoœæ na pracy wolontariuszy oraz
wsparciu instytucji zewnêtrznych, oferuj¹ jedynie podstawowe us³ugi finansowe, a ich dzia³alnoœæ jest ograniczona œciœle zdefiniowanymi wiêziami cz³onków oraz regulacjami prawnymi. W kolejnej fazie nastêpuje
stopniowe odejœcie od wartoœci spo³ecznych na rzecz celów ekonomicznych i rozwoju organizacyjnego oraz produktowego jednostek sektora.
Cech¹ fazy dojrza³oœci sektora unii kredytowych jest zmniejszenie ograniczeñ rozwoju spó³dzielni wynikaj¹cych z definiowania wspólnych wiêzi
czy specyficznych regulacji sektora, natomiast nastêpuje wprowadzanie
regulacji charakterystycznych dla sektora bankowego (regulacji ostro¿noœciowych, systemu gwarancji depozytów), akcentowanie ekonomicznych celów dzia³alnoœci oraz stabilnoœci, a tak¿e rozwój produktów finansowych oraz kana³ów ich dystrybucji. W pierwszych publikacjach
(z lat 1997 i 2002) dotycz¹cych omawianej koncepcji, sektor SKOK rozpatrywany by³ jako sektor w fazie narodzin, w póŸniejszych (2011) – sytuowano go w fazie rozwoju [Ferguson, McKillop, 1997, s. 118; Sibald i inni,
2002, s. 405; McKillop, Wilson, 2011, s. 87]11. Jako przyk³ady dojrza³ych systemów unii kredytowych wskazuje siê sektory w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie czy Australii. Bior¹c pod uwagê analizowan¹ dynamikê
wzrostu, bêdzie ona znacznie wy¿sza dla sektorów unii kredytowych
w fazie narodzin czy rozwoju ani¿eli w fazie dojrza³ej (zob. rys. 2 i 3).
Obserwowane w sektorach unii kredytowych zmiany dokonuj¹ siê
ewolucyjnie, s¹ jednak momenty w funkcjonowaniu organizacji, kiedy na
skutek najczêœciej zewnêtrznych przes³anek mo¿na zaobserwowaæ istotne przemiany w ich dzia³alnoœci. Tak¹ znacz¹c¹ zmian¹ w funkcjonowaniu sektora polskich unii kredytowych mo¿e byæ wejœcie w ¿ycie nowej regulacji ustawowej – regulacji spodziewanej ju¿ od kilku lat, z racji tego, ¿e
pierwsza wersja ustawy zosta³a przyjêta w 2009 r.
11
Warto zwróciæ uwagê na fakt, ¿e ju¿ w 2005 r. udzia³ pracy œwiadczonej spo³ecznie
w kasach oraz znaczenie dotacji w dzia³alnoœci by³o znikome. Wed³ug badañ udzia³ dotacji w przychodach kas wynosi³ 0,01% [Na³êcz, 2008, s. 159].
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
155
Tablica 3. Zmiany w funkcjonowaniu sektora unii kredytowych w Polsce na
skutek nowej regulacji ustawowej
Cecha
Specyficzne regulacje
unii kredytowych
Funkcjonowanie kas
Zmiany wprowadzone
w oparciu o Ustawê
Ustaw¹ z dnia 5
z dnia 14 grudnia 1995 r.
listopada 2009 r. o SKOK
o SKOK
Ograniczenie terminowe deregulacja; brak
ograniczeñ terminowych
dla udzielanych
kredytów i po¿yczek
Regulacje
– nadzór ze strony
instytucji zrzeszaj¹cej
ostro¿noœciowe i nadzór
KSKOK
– objêcie nadzorem
Komisji Nadzoru
Finansowego
– regulacje
ostro¿noœciowe
zdefiniowane
ustawowo oraz
w uchwa³ach KSKOK
– utrzymanie regulacji
dot. gospodarki
finansowej kas
Definiowanie wspólnych LuŸne podejœcie – wiêzi
wiêzi
zawodowe
i organizacyjne
– luŸne wspólne wiêzi
Zakres us³ug centrali
Obowi¹zek zrzeszania
siê z KSKOK; dobrze
rozwiniête us³ugi
oferowane przez
podmioty zrzeszenia
Utrzymano obowi¹zek
zrzeszania siê z KSKOK
Zakres profesjonalizmu
kierownictwa
Brak wynagrodzenia dla Utrzymanie zapisów
o spo³ecznej pracy
cz³onków rad
organów, z mo¿liwoœci¹
nadzorczych kas
wynagradzania zarz¹du
Cele dzia³alnoœci
Akcentowanie
spo³ecznych celów
dzia³alnoœci
– wprowadzenie
regulacji
adekwatnoœci
kapita³owej
– rozszerzenie pola
cz³onkostwa kas na
organizacje tzw. III
sektora
Brak akcentowania
ekonomicznych celów
dzia³alnoœci
156
Maria Magdalena Golec
Tablica 3. (cd.)
Cecha
Cele dzia³alnoœci
Funkcjonowanie kas
Zmiany wprowadzone
w oparciu o Ustawê
Ustaw¹ z dnia 5
z dnia 14 grudnia 1995 r.
listopada 2009 r. o SKOK
o SKOK
Ustawowo zdefiniowany Brak zapisu ustawowego
niezarobkowy cel
o niezarobkowoœci kas
dzia³alnoœci
Brak podzia³u nadwy¿ki Utrzymano brak
podzia³u nadwy¿ek
bilansowej miêdzy
bilansowych kas
cz³onków
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie regulacji prawnych.
Wydaje siê uzasadnione, by zastanowiæ siê, w jakim zakresie wprowadzone zmiany w dzia³alnoœci polskich kas przybli¿aj¹ je do dojrza³ej
fazy rozwoju. Czy uprawnionym bêdzie zaliczenie polskich unii kredytowych do dojrza³ych sektorów spó³dzielni kredytowych?
Nowe podstawy prawne funkcjonowania polskich kas eliminuj¹
ograniczenia w zakresie oferty kredytowej12 oraz zwiêkszaj¹ mo¿liwoœci
pozyskiwania nowych cz³onków (powiêkszenie pola cz³onkostwa
o instytucje III sektora13), zwiêkszaj¹ zakres regulacji specyficznych dla
sektora bankowego, jak np. obowi¹zek utrzymywania wspó³czynnika
wyp³acalnoœci na ustawowo okreœlonym poziomie14. Ponadto w trakcie
prac legislacyjnych znajduje siê projekt zmian ustawy o kasach, którego
jednym z celów jest objêcie tych instytucji gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Czeœæ cech przypisywanych dojrza³emu modelowi spó³dzielni ju¿ wczeœniej mo¿na by³o dostrzec w polskim sektorze
kas. S¹ to np. znacz¹cy wp³yw KSKOK na funkcjonowanie ca³ego sektora,
u¿ywanie elektronicznych kana³ów dystrybucji us³ug finansowych.
Instytucje sektora SKOK: korzystaj¹ z miêdzybankowego systemów rozliczeñ (od 2002 r.)15, oferuj¹ karty p³atnicze w ramach miêdzynarodowych
organizacji p³atniczych (od 1998 r.)16 i œwiadcz¹ us³ugi bankomatowe, dy12
Pod rygorem poprzedniej regulacji ustawowej kasy mog³y udzielaæ kredytów i po¿yczek maksymalnie na okres 3 lat, a na cele mieszkaniowe – 5 lat.
13
S¹ to dzia³aj¹ce wœród cz³onków: organizacje pozarz¹dowe, jednostki organizacyjne
koœcio³ów i zwi¹zków wyznaniowych posiadaj¹ce osobowoœæ prawn¹, spó³dzielnie,
zwi¹zki zawodowe oraz wspólnoty mieszkaniowe.
14
Termin wejœcia w ¿ycie zapisów o wartoœci wspó³czynnika wyp³acalnoœci opóŸniono
o 18 miesiêcy od dnia publikacji ustawy, co oznacza, i¿ kasy zobowi¹zane bêd¹ wype³niaæ
regulacjê ustawow¹ w styczniu 2014 r.
15
Dla porównania, wg badania WOCCU z 2008 r. na 60 systemów unii kredytowych
jedynie 19 mia³o bezpoœredni dostêp do systemów p³atnoœci i rozrachunku.
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
157
sponuj¹c w³asn¹ sieci¹ bankomatów (SKOK 24 – 490 urz¹dzeñ w 2013 r.),
oferuj¹ us³ugi bankowoœci internetowej (e-SKOK od 2008 r.), rozszerzaj¹
paletê us³ug finansowych o produkty ubezpieczeniowe i inwestycyjne
oferowane w ramach instytucji sektora kas.
Rozpatruj¹c sektor spó³dzielczych kas w kontekœcie koncepcji faz
rozwoju, nale¿y podkreœliæ pozostawienie w regulacji ustawowej spo³ecznej pracy organów kas (w praktyce dotyczy to cz³onków rad nadzorczych) oraz braku mo¿liwoœci wyp³aty dywidendy z tytu³u udzia³ów
cz³onkowskich, a tak¿e podkreœlanie spo³ecznej misji dzia³alnoœci kas,
a przy tym stosunkowo rzadko wystêpuj¹ce odwo³ania do wyników
ekonomicznych i stabilnoœci ekonomicznej poszczególnych instytucji.
Powy¿sze czynniki, a tak¿e formalny brak (pomimo prac legislacyjnych)
nadzorowanego przez pañstwo systemu gwarancji depozytów nie
pozwalaj¹ na zaliczenia polskiego sektora unii kredytowych do fazy
dojrza³ej.
Zakoñczenie
Wysoka dynamika wzrostu spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych, tak charakterystyczna dla pierwszych lat ich funkcjonowania
na polskim rynku finansowym, nadal jest utrzymywana. W porównaniu
z tempem wzrostu polskiego sektora bankowego, za wyj¹tkiem lat 2006
oraz 2011, pozostaje na znacznie wy¿szym poziomie. Odnosz¹c wzrost
polskiego sektora unii kredytowych do wzrostów innych wybranych sektorów tego rodzaju instytucji na œwiecie, rozpatrywana skala zwiêkszania siê polskiego sektora kas jest bardzo wyraŸna.
Pos³uguj¹c siê koncepcj¹ faz rozwoju unii kredytowych w celu analizy rozwoju sektora, nale¿y podkreœliæ, ¿e choæ dostrzegalne zmiany
wprowadzane w sektorze kas ewolucyjnie oraz regulacyjnie rewiduj¹
sposób prowadzenia przez nie dzia³alnoœci i zwiêkszaj¹ bezpieczeñstwo
dla korzystaj¹cych z us³ug, nadal pewne cechy (jak np. silne akcentowanie wymiaru spo³ecznego dzia³alnoœci) s¹ bardzo charakterystyczne
dla fazy rozwoju sektorów unii kredytowych. Ponadto, deregulacja dotycz¹ca limitów kredytowania oraz bazy cz³onkowskiej mo¿e daæ jeszcze
wiêksze mo¿liwoœci rozszerzania skali dzia³alnoœci tych instytucji, a tak¿e
upodobnienia siê oferty us³ug rozpatrywanych spó³dzielni do banków.
16
Na koniec 2011 r. cz³onkowie kas posiadali 460 tys. kart p³atniczych VISA. Z us³ug
bankowoœci internetowej korzysta³o 215 tys. cz³onków, tj. 9,4% wszystkich cz³onków kas
[Sprawozdanie..., 2012, s. 3].
158
Maria Magdalena Golec
Spó³dzielnie kredytowe, kasy, ale równie¿ banki spó³dzielcze, s¹ mniej
wra¿liwe na negatywne oddzia³ywanie rynków finansowych (w tym
równie¿ w zakresie utraty zaufania), obserwowane wzrosty tych kategorii podmiotów na rynku polskim by³y doœæ regularne, przy znacznych
wahaniach wartoœci ca³ego sektora bankowego (na które to w najwiêkszym zakresie wp³ywaj¹ wyniki instytucji komercyjnych).
Literatura
1. 2011 Statistical Report WOCCU (2012), http://www.woccu.org/publications/statreport, dostêp dnia 07.02.2013.
2. Ancyparowicz G. (2009), Spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe na
rynku bankowoœci detalicznej, w: Rynki finansowe mikrofinanse, Ostrowska E., Ossowski J. (red.), Biblioteka kwartalnika naukowego „Pieni¹dze i Wi꟔, Fundacja na rzecz Polskich Zwi¹zków Kredytowych
Instytut Stefczyka, Sopot.
3. Ferguson Ch., McKillop D.G. (1997), Classifying Credit Union Development in Terms of Mature, Transition and Nascent Industry Types, „The
Service Industries Journal”, vol. 20, issue 4.
4. Golec M.M. (2004), Spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe na rynku
us³ug finansowych w Polsce, Wydawnictwo Wy¿szej Szko³y Bankowej
w Poznaniu, Poznañ.
5. McKillop D., Wilson J.O.S. (2011), Credit Unions: A Theoretical and Empirical Overview, „Financial Markets, Institutions & Instruments Leonard N, Stern School of Business”, vol. 20, issue 3.
6. Na³êcz S. (2008), Potencja³ spo³eczny i ekonomiczny gospodarki spo³ecznej
w Polsce, w: Gospodarka spo³eczna i przedsiêbiorstwo spo³eczne. Wprowadzenie do problematyki, Leœ E. (red.), Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, http://www.gospodarkaspoleczna.pl/pliki/badania/nowe/gospodarka-spoleczna-wprowadzenie.pdf, dostêp
dnia 07.02.2013.
7. Rozwój sektora finansowego w Polsce w 2011 r. (2012), NBP, http://www.
nbp.pl/systemfinansowy/rozwoj2011.pdf, dostêp dnia 07.02.2013.
8. Sibald A., Ferguson Ch., McKillop D.G. (2002), An examination of key
factors of influence in the development process of credit union industries,
„Annals of Public Cooperative Economics”, vol. 73 (3).
9. Sprawozdanie Zarz¹du Kasy Krajowej za 2011, 2012, http://www.skok.pl/
-/media/Sprawozdanie-z-dzialalnosci-2011.ashx, dostêp dnia 07.02.2013.
Rozwój sektora spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
159
10. Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o spó³dzielczych kasach oszczêdnoœciowo-kredytowych, Dz. U. 1996, Nr 1, poz. 2 z póŸn. zm.
11. Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spó³dzielczych kasach oszczêdnoœciowo-kredytowych. Dz. U. 2012, poz. 855.
12. Ustawa z dnia 8 wrzeœnia 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu w³asnego mieszkania, Dz. U. 2006 r., Nr 183, poz. 1354
13. Wyniki finansowe spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych
2006-2010 (2011), GUS, http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1175_PLK_
HTML.htm, dostêp dnia 07.02.2013.
14. Wyniki finansowe spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych w 2011 r.
(2012), GUS, http://www.stat.gov.pl/gus/fulltext_search_PLK_HTML.
htm, dostêp dnia 11.02.2013.
Streszczenie
W opracowaniu przeanalizowano rozwój spó³dzielczych kas oszczêdnoœciowo-kredytowych, w tym skalê wzrostu tego rodzaju spó³dzielni kredytowych
w porównaniu ze wzrostem sektora bankowego w Polsce oraz wybranymi sektorami unii kredytowych na œwiecie. W celu wyjaœnienia potencjalnych uwarunkowañ znacz¹co wy¿szego tempa wzrostu polskich unii kredytowych pos³u¿ono
siê koncepcj¹ faz rozwoju unii kredytowych. Polskie spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe nadal s¹ sektorem w fazie wzrostu, choæ wprowadzone
w 2012 r. regulacje prawne w znacznym zakresie zmieni³y sposób ich funkcjonowania.
S³owa kluczowe
spó³dzielcze kasy oszczêdnoœciowo-kredytowe, rozwój sektorów unii kredytowych, koncepcja faz rozwoju
The development of polish credit unions sector (Summary)
The paper analyzes the development of polish credit unions, including the
scale of growth of these credit cooperatives compared to the increase of the banking sector in Poland and in selected sectors of the credit union in the world. To
clarify the potential determinants of the significantly higher Polish credit union
growth rate it was used the conception of the development stages of the credit
union sectors. The Polish credit cooperatives are still in the transition stage of the
credit unions, although introduced in 2012, the legislation significantly changed
the way of their functioning.
Key words
credit unions, credit unions’ sector development, credit unions’ stages