Malbork, Żuławy, Powiśle - „4+”. Malbork Powiśle Żuławy

Malbork,
Żuławy,
Powiśle
Na wschód przez Żuławy i Powiśle
Przebieg i ogólna charakterystyka trasy
Malbork - Zarzecze - Królewo - Klecie - Parwark - Krzyżanowo - Stare Pole - Fiszewo - Szaleniec Stalewo - Żuławka Sztumska - Złotowo - Śledziówka - Szropy Niziny - Łoza - Czerwony Dwór Nowa Wieś Malborska - Malbork.
• dystans: 50 km,
• teren: płaski, pagórkowaty,
• drogi: 98% utwardzone (bitumiczne, kostkowe,
brukowane, betonowe), 2% gruntowe (rodzime),
• utrudnienia: brak.
Bardzo zróżnicowana pod względem architektury i Na wschód przez Żuławy i Powiśle.
krajobrazu trasa wschodnia, przeznaczona jest dla rowerzystów chcących poznać zarówno piękno
Żuław, jak i Powiśla. Pierwszy odcinek szlaku biegnie przez Żuławy, a drugi częściowo przez
Powiśle, co pozwala gołym okiem wychwycić różnice w rzeźbie terenu obydwu regionów. Na trasie
znajdują się między innymi: zabytkowe obiekty sakralne, trzy wyjątkowe i duże domy
podcieniowe, cmentarze mennonickie, piękna ruina gotyckiego kościoła, śluza i elektrownia wodna
na Nogacie oraz pozostała historyczna, drewniana i murowana architektura.
Opis trasy
Wycieczkę rozpoczynamy z placu Kazimierza Jagiellończyka i ul. Kościuszki udajemy się w
kierunku dworca PKP. Przy styku z al. Rodła skręcamy na most drogowy i ścieżką pieszo-rowerową
przejeżdżamy przez dzielnicę Piaski. W pewnym momencie chodnik, czy też ścieżka rowerowa
kończy się i niewielki fragment musimy przejechać ulicą, bądź chodnikiem po jej prawej stronie.
Za pętlą autobusową, przy zabudowaniach „Leiera”
skręcamy w lewo, w ul. Rakowiec i dojeżdżamy do trzeciej,
po Białej Górze i Szonowie, śluzy na Nogacie. Za nią
znajduje się elektrownia z 1934 r. Informacji o tym, jak i o
innych systemach hydrotechnicznych na rzece Nogat
możemy zaczerpnąć z tablicy informacyjnej tam
Elektrownia Rakowiec.
umieszczonej. Jeśli widzieliśmy już pozostałe stopnie wodne
na Nogacie, to na podstawie podobieństwa od razu stwierdzimy, że są to obiekty zbudowane w
zbliżonym do siebie okresie.
Wracamy do głównej drogi i początkowo prawym
poboczem, a następnie drogą nr 22 jedziemy do Zarzecza.
Jest to 1,5 km odcinek, który ze względu na spory ruch
samochodowy nie należy do zbyt przyjemnych. W Zarzeczu,
naprzeciwko zabudowań stojących z prawej strony widoczna
jest polna droga prowadząca do wału Nogatu, w którą
skręcamy. Przemieszczając się zgodnie z biegiem rzeki, w
2
Widok z wału na Nogat.
www.malbork4.infopl.info
dowolnym momencie możemy pozostawić na chwilę rowery i wspiąć się na wał, by spojrzeć na
Nogat i otoczenie.
Jadąc dalej, zbliżamy się do Królewa, widząc
naprzeciwko kościół pw. św. Mikołaja, z wieżą odchyloną
kilkadziesiąt cm od pionu. Po dotarciu do drogi asfaltowej w
Królewie skręcamy w lewo i zatrzymujemy się przy kościele.
Obchodząc świątynię, przyglądamy się murom i wieży, a
także dwóm bogato zdobionym
Nagrobki na cmentarzu przykościelnym w Królewie.
nagrobkomrokokowym
stelom. Następnie przemieszczamy się do zlokalizowanego za
kościołem parku, zwracając uwagę na stojącą obok świątyni,
murowaną plebanię wraz z jej detalami. W parku rosną dorodne dęby,
jesiony, lipy, buki, kasztanowce oraz potężna topola osika- niezwykły
okaz o obwodzie pnia ponad 9 m. Stamtąd widoczne są też kościół i
plebania. Zauważona krzywizna wieży kościelnej nie jest złudzeniem,
lecz rzeczywistym jej przechyleniem o kilkadziesiąt cm od pionu. Po
krótkim spacerze pozostawiamy park z lewej strony i dojeżdżamy do
skrzyżowania. Przed nim stoi gotycka kapliczka, która przechodziła
szereg niefortunnych remontów. W przeszłości była "odziana" w tynk
i klinkier, aż w końcu odkryto jej oryginalną cegłę. Za kapliczką
Gotycka kapliczka w Królewie.
skręcamy w prawo, a przed główną drogą nr 22 zauważamy
drewniany dom z wgłębnym podcieniem.
Opuszczamy Królewo i przecinając drogę nr 22
udajemy się w kierunku Klecia. Po prawej stronie mijamy 22
bazę Lotnictwa Taktycznego w Malborku, zlokalizowaną w
Krasnołęce, a po kilkuset metrach od lotniska docieramy do
wioski. Zatrzymujemy się na jej drugim końcu, przy XVIIIwiecznym, ryglowym domu z podcieniem szczytowym,
Dom podcieniowy w Kleciu.
wspieranym przez 9 kolumn. Na jednej z belek oddzielającej
piętro od poddasza odnajdujemy inskrypcję. Warto przyjrzeć się układowi i kształtom rygli, gdyż
może nam to przydać się w dalszej części wycieczki.
Z Klecia do Krzyżanowa, przez Parwark prowadzi
brukowana aleja. Można jechać poboczem, więc bruk nie
stanowi tu większego utrudnienia. Po przybyciu do
Krzyżanowa skręcamy w lewo, a następnie, po ok. 40 m w
prawo. Po 150 m zatrzymujemy się przed kościołem pw. św.
Barbary. Podczas silnego wiatru, jaki miał miejsce w styczniu
1818 r. na Żuławach, świątynia straciła wieżę. Podobny los Kościół i dzwonnica w Krzyżanowie.
spotkał wówczas inne żuławskie kościoły, między innymi w Starej Kościelnicy, Gnojewie i
Miłoradzu. Przechodzimy obok wolno stojącej, odnowionej, drewnianej dzwonnicy i przekraczamy
bramę. Za nią znajduje się lapidarium z XVIII, XIX i XX-wiecznymi nagrobkami. Warto przejść się
na stronę wschodnią kościoła i zwrócić uwagę na jego piękny, blendowo-sterczynowy szczyt.
3
www.malbork4.infopl.info
Wracamy do głównej drogi i skręcamy w prawo.
Znajdujemy się na ul. Bema, która prowadzi do sąsiadującego
z Krzyżanowem Starego Pola. Skręcamy w prawo, w ścieżkę
rowerową i jedziemy nią do przejazdu kolejowego linii nr
204 Malbork-Elbląg. Po lewej stronie widoczne są
zabudowania byłej cukrowni w
Kaplica pogrzebowa w Starym Polu.
Starym Polu. Za przejazdem
skręcamy w prawo, w ul. Sienkiewicza. Na jej końcu stoi murowany,
zdobiony budynek poczty. Za nim skręcamy w lewo, w ul. Dworcową,
a następnie już na skrzyżowaniu z drogą nr 22, w prawo. Po 120 m
dojeżdżamy do neogotyckiego kościoła pw. M.B Królowej Polski z
otaczającym go cmentarzem. Wchodzimy na teren kościelny, gdzie
wyróżniającymi elementami, oprócz kościoła są: stare nagrobki,
murowano-drewniana dzwonnica oraz kaplica pogrzebowa z 1912 r.,
będąca mauzoleum rodziny Wunderlich- bogatych właścicieli
majątków ziemskich. Po zwiedzeniu cmentarza przechodzimy na
drugą stronę ulicy, pod nietypowy, z czasów PRL-u, pomnik krowy
Krowa rekordzistka w Starym Polu.
rekordzistki- symbolu dynamicznego rozwoju hodowli bydła.
Wsiadamy na rowery i ruszamy w dalszą drogę. 230 m
za kościołem skręcamy w prawo, w ul. Żeromskiego, a po
następnych 850 m w lewo. Drogą tą dojeżdżamy do Fiszewa.
Na początku wsi możemy na chwilę zatrzymać się przy głazie
z
tablicą
upamiętniającą
tragiczne wydarzenia z 1882 r.
Ruina kościoła i stela w Fiszewie.
Wówczas z rąk pruskich wojsk,
pod fiszewskim kościołem padły strzały w kierunku polskich
weteranów powstania listopadowego. Zginęło ośmiu żołnierzy, a
dziewiąty, początkowo ranny, zmarł w szpitalu. Jedziemy dalej i
zatrzymujemy się po niespełna 500 m, przy skrzyżowaniu. Zwiedzamy
tam, związany dawniej z kościołem ewangelickim, podzielony na dwie
części, cmentarz mennonicko-ewangelicki, na którym zachowały się
piaskowcowe stele, cippusy, podstawy pod krzyże, tumby i metalowa
dzwonnica z przełomu XVIII/XIX w. Po zwiedzeniu cmentarza, na
skrzyżowaniu, przed zabytkowym i otynkowanym budynkiem
skręcamy w prawo. Po kilkuset metrach wyłania się nam malownicza Stela wrośnięta w drzewo na cmentarzu
bryła- ruina gotyckiego kościoła, spalonego już po wojnie, w 1948 r. w Fiszewie.
Ze szczególną uwagą i ostrożnością obchodzimy obiekt dookoła. Odnajdujemy tam sporo
nagrobków, a wśród nich piękną, XVII-wieczną stelę.
Cmentarz mennonicki w Szaleńcu.
Wracamy do skrzyżowania znajdującego się przy
cmentarzu i skręcamy w lewo. Przecinając tory kolejowe linii
nr 204 Malbork-Elbląg i rzekę Tinę, dojeżdżamy do rozdroża.
Tutaj możemy wydłużyć sobie wycieczkę o kilka km,
skręcając w lewo, do Rozgartu, gdzie stoją dwa domy
4
www.malbork4.infopl.info
podcieniowe i pomennonicka, używana przez katolików, murowana świątynia wraz z cmentarzem,
a następnie wrócić ponownie do skrzyżowania. Wg śladu GPS kierujemy się do wsi Szaleniec.
Zwiedzamy tam, a raczej patrzymy przez płot na zadbany i zamknięty cmentarz mennonicki
założony ok. XVIII-XIX w.
Ok. 200 m za cmentarzem skręcamy w lewo, w
kierunku Stalewa i jedziemy granicą dwóch województw:
pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Zatrzymujemy się na
kolejnym skrzyżowaniu, przy monumentalnym, pięknie
zdobionym domu podcieniowym, zbudowanym w 1751 r.
przez Georgea Pöcka, z wystawką wspieraną przez 8 kolumn.
Jeśli przyjrzeliśmy się dobrze podcieniowi domu z Klecia, Dom podcieniowy w Stalewie.
zauważymy bardzo duże podobieństwo kształtów i układu rygli. Na jednej z belek odnajdujemy
inskrypcję budowniczego, która mówi o tym, że dom został zbudowany z troską, by posłużył
kolejnym jego mieszkańcom. Kilkaset metrów dalej, po drugiej stronie drogi istniała świątynia
ewangelicka, rozebrana po II wojnie światowej, związana z cmentarzem. Zachowały się tam
nagrobki, w tym jedna z najwyższych stel na Żuławach oraz fragment XVIII-wiecznej kolumny
poświęconej Marii Gehrt, która była właścicielką wspomnianego wyżej domu podcieniowego.
Dojście do cmentarza jest raczej ograniczone.
Po chwili postoju w Stalewie, spod domu
podcieniowego kierujemy się wg drogowskazu na Żuławkę
Sztumską. Jadąc granicą Żuław i Pojezierza Iławskiego,
wchodzącego w skład Powiśla, widzimy jak teren po lewej
stronie wyraźnie faluje. W oddali, na wzgórzu zauważamy
kościół pw. św. Trójcy w Jasnej. Opuszczamy na chwilę
Wnętrze kościoła w Żuławce Sztumskiej.
Żuławy, by znaleźć się na Powiślu i pod górę dojeżdżamy do
Żuławki Sztumskiej. Zatrzymujemy się przy kościele pw. św. Jana. Jeśli pojawi się taka okazja,
warto jest zajrzeć do środka i zwrócić uwagę na wystrój wnętrza- barokowe wyposażenie i
polichromie.
Po zwiedzeniu kościoła wsiadamy na rowery i
kierujemy się na zachód. Za Żuławką Sztumską zjeżdżamy z
górki i wracamy na Żuławy. Przejeżdżamy przez mostek na
rzece Tinie i licząc od niego, po 1,2 km skręcamy w lewo, do
Złotowa. Po kilkuset metrach zatrzymujemy się przy
stojącym po prawej stronie drogi domu podcieniowym. W
nocy z 09 na 10.03.2014 r. doszczętnie on spłonął, ale na Nowy szczyt domu podcieniowego w Złotowie.
jesieni 2015 r. rozpoczęto jego odbudowę. XVIII-wieczny dom, o murowano-drewnianej
konstrukcji, posiada głęboką, ryglową wystawkę wspieraną
przez 7 drewnianych kolumn.
Jeden z drewnianych domów w Szropach-Nizinach.
Za domem podcieniowym pokonujemy lewoskrętny łuk
i kilkukilometrowym odcinkiem o gładkiej nawierzchni,
przecinając Tinę Wysoką, docieramy do Śledziówki. Za
wioską, na pierwszym skrzyżowaniu skręcamy w prawo i
5
www.malbork4.infopl.info
przecinamy po raz kolejny Tinę. Następnie dojeżdżamy do miejscowości o nazwie Szropy-Niziny.
Przejeżdżając przez wieś, zauważamy dwa drewniane, bogato zdobione domy. Trzymając się cały
czas głównej drogi, ponownie wkraczamy na Powiśle i dojeżdżamy do brukowanej alei. Skręcamy
w lewo, do Łozy i zatrzymujemy się przy pięknym, poewangelickim kościele, związanym z
cmentarzem. Przyglądamy się bliżej detalom tej niezwykłej budowli, której usytuowanie sprawia,
że prezentuje się ona wyśmienicie o każdej porze roku, z niemal każdego miejsca w okolicy.
Z Łozy, oglądając się jeszcze za siebie, zerkając na
wieżę kościoła, przez Czerwony Dwór i Nową Wieś
Malborską kierujemy się w stronę Malborka. Po drodze
mijamy pozostałości dwóch cmentarzy. Pierwszy z nich
usytuowany jest 900 m za tablicą z nazwą miejscowości
Nowa Wieś Malborska, w kępie drzew, po lewej stronie
drogi. Drugi cmentarz zlokalizowany jest 900 m dalej, po Kościół poewangelicki w Łozie.
prawej stronie drogi. Obydwa cmentarze, w okresie wegetacji roślin nie nadają się do zwiedzania,
choć ten drugi czasem bywa porządkowany.
Wjeżdżamy do Malborka i kończymy wycieczkę.
6
www.malbork4.infopl.info
7
www.malbork4.infopl.info
www.malbork4.infopl.info
www.zulawy.infopl.info
www.powisle.infopl.info
Malbork 4 +
Żuławy
8
Powiśle
www.malbork4.infopl.info