Cietrzew (Tetrao tetrix)

Cietrzew (Tetrao tetrix)
piątek, 23 sierpnia 2013 10:15
WYGLĄD ZEWNĘTRZNY
Cietrzew jest ptakiem wielkości kury domowej (kruka). Długość ciała dorosłych cietrzewi wynosi
u samców 53-68 cm, a samic 40-41 cm. Rozpiętość skrzydeł kogutów wynosi 90-100 cm, a kur
66-70 cm. Masa ciała dorosłych kogutów w Polsce waha się w granicach od 1,0 do 2,0 kg, a kur
od 0,7 do 1,0 kg.
Cechą charakterystyczną tych ptaków jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy wyrażony
odmiennym ubarwieniem szaty ptaków dorosłych oraz większą masą ciała samców (Kamieniarz
2002).
Głowa cietrzewia jest nieduża, dziób krótki i gruby, u dorosłych kogutów ma on zabarwienie
ciemnoszare, czarne zaś u kur czarnobrązowe. Szyja jest niezbyt długa, tułów krępy, skrzydła
stosunkowo krótkie, tępo zakończone. Nogi cietrzewi są krótkie, mocne z opierzonym skokiem,
zakończone są one czterema palcami, z których trzy są długie i skierowane do przodu, a
czwarty jest krótki i skierowany w tył.
SAMIEC zwany kogutem ma szatę z dominacją czerni z granatowym połyskiem. Pokrywa
podogonowa w białym kolorze, podobnie jak lusterka i pręgi na skrzydłach. U młodszych
samców grzbiet bez połysku z domieszką barwy brązowej. Nad okiem umiejscowiona jest
czerwona brew (fragment gołej skóry), szczególnie wyraźna w okresie godowym. Wiosną brew
ta silnie pęcznieje, tworząc nad oczami jaskrawoczerwone wyniosłości zwane różami lub
koralami. Ogon z głębokim wcięciem pośrodku, wygięty w kształcie liry.
SAMICA zwana kurą lub cieciorką jest znacznie mniejsza od samca. Ubarwienie szaty jest
koloru od rdzawo- do złotobrązowej z wyraźnym srebrnoszarym, falistym wzorem. Brew jest
wąska, ogon lekko klinowaty, zakończony płytkim wcięciem.
PISKLĘTA po wykluciu okryte są puchem w tonacji od szarożółtego (brzuch) do
rudobrązowego (grzbiet). Dziób piskląt jest brunatnoszary. Grzbiet, barki i skrzydła są
rdzawobrązowe z ciemnobrązowymi paskami i plamkami, pierś lekko ruda. Nogi obrośnięte
delikatnym, białożółtym puchem. Palce i pazury żółtoróżowe. Upierzenie młodociane jest
natomiast bardzo podobne do upierzenia letniego dorosłych samic.
1/4
Cietrzew (Tetrao tetrix)
piątek, 23 sierpnia 2013 10:15
TRYB ŻYCIA
Ptaki o aktywności dziennej. Jedynie w okresie toków zdarza się nocna aktywność samów.
Zarówno latem, jak i zimą, cietrzewie najbardziej aktywne są przez ok. 2-3 godziny po
wschodzie oraz przed zachodem słońca. W południe aktywność ich wyraźnie słabnie. W
godzinach południowych cietrzewie zwykle odpoczywają na ziemi w trawach, na wrzosowisku,
pod krzewami, wywrotami i gałęziami. Zimą, w okresie zalegania grubej pokrywy śnieżnej
żerują głównie rano i wieczorem, a w pozostałych porach dnia odpoczywają. W czasie
surowych zim ich aktywność bardzo ogranicza się i wówczas najchętniej chronią się one w
jamkach wygrzebanych w śniegu.
Cietrzewie większą część życia spędzają na ziemi, tam bowiem najczęściej tokują, gniazdują,
wychowują młode. Okresowo, szczególnie zimą, często przesiadują na drzewach.
Do lotu cietrzew zrywa się niechętnie natomiast, gdy zerwie się do lotu, wówczas uderza z
łopotem skrzydłami, przelatuje na rozpostartych skrzydłach, od czasu do czasu kilkakrotnie nimi
uderzając, co zapewnia podtrzymanie lotu.
Cietrzewie potrafią zręcznie omijać drzewa i krzewy. Jedyną przeszkodą, którą trudno im
ominąć są słabo widoczne przeszkody typu np.: ogrodzenia z siatki drucianej stosowanych
często w lasach chroniące młode uprawy.
Cietrzewie pomimo umiejętności utrzymania się na wodzie, nigdy nie pływają dobrowolnie,
korzystają natomiast chętnie z kąpieli słonecznych i piaskowych, zwanych potocznie
paprzyskami.
GŁOSY
Bełkotanie zwane też bulgotaniem to najbardziej znany głos cietrzewia. Przypomina ona m. in.
gruchanie gołębia lub odgłos wody wrzącej w garnku. Jest to zasadniczy odgłos tokowy
samców. Pierwsza faza bełkotania trwająca około 1 sekundy szczególnie przypomina
gruchanie, słychać ją jedynie z bliskiej odległości, tj. 50-100 m. Natomiast zasadniczą część
2/4
Cietrzew (Tetrao tetrix)
piątek, 23 sierpnia 2013 10:15
bełkotania słychać w dobrych warunkach do 3000 - 4000 m, najwyraźniej zaś z odległości około
500 ? 1000 m.
Czuszykanie zwane też czuchotaniem to drugi głos cietrzewia słyszany z tokowiska. W taki
sposób odzywają się zarówno koguty stare, jak i młode. Odgłosy te słyszane są w odległości
około 500 m, jednakże na otwartej przestrzeni, w dzień bezwietrzny słyszalność wzrasta do
1000 m. Pojedyncza faza tego głosu trwa około 1 sekundy, jednakże trwać może dwie, a nawet
trzy sekundy.
W czasie toków można usłyszeć jeszcze inne rodzaje głosów, jak np. krótko trwający (około 1
sekundy), aczkolwiek donośny głos brzmiący jak krokotokarr lub kokkrokaie o nazwie
krokotanie. Uważa się, iż odgłosy te towarzyszą m. in. objawom podniecenia, bądź w momencie
wyrażenia agresji wobec innych samców (Kamieniarz 2002).
ŚRODOWISKO ŻYCIA
Współcześnie występowanie cietrzewia jest uzależnione głównie od stopnia przeobrażenia i
użytkowania gospodarczego terenu. Generalnie gatunek ten związany jest z terenami będącymi
w początkowym stadium sukcesji leśnej, czyli najczęściej na granicy lasu i terenu otwartego (w
tzw. strefie ekotonowej), jak torfowiska, wrzosowiska, pożarzyska, zręby, ekstensywnie
użytkowane łąki, a także świeże zalesienia, zarastające ugory i naturalne zalewowe doliny
rzeczne.
3/4
Cietrzew (Tetrao tetrix)
piątek, 23 sierpnia 2013 10:15
Optymalna
struktura
ekotonu
dla
cietrzewia.
Ptak
człowieka
Zasadniczo
zachowały
ten
zasiedla
iskładnikami
się
otakich
omija
słabo
jeszcze
przeważnie
tereny
rozwiniętym
niektóre
intensywnie
tereny
elementy
rolnictwie,
słabo
użytkowane
jego
mające
przekształcone
biotopu.
przez
charakter
człowieka,
w
naturalny
wyniku
nawet
działalności
imłodniki
pół-naturalny.
takie,
w
gospodarczej
których
Wspólną
wielkości
leśnych
elementy
tereny
Są
młodych,
noclegowiska.
głównym
letnim.
ważne
schronienia
one
zakrzewione
dla
Starsze
zawsze
cechą
miejscem
fragmentami
żerowiska
krajobrazu
cietrzewi
Niekiedy
lasy,
siedlisk
zawierające
drapieżnikami,
izazwyczaj
w
oraz
a
odgrywają
luźno
okresie
zwłaszcza
terenów
lęgowych
też
w
jako
oraz
zadrzewione,
na
tereny
kryjówki
zimowym,
takich
ważnym
otwartych,
istotną
ich
ajagody
tego
także
będące
sposób,
brzeżne
terenach
przed
ptaka
rolę
miejscem
kiedy
a
jako
półotwartych
także
w
we
skrzydlatymi
jako
jest
partie,
życiu
noclegowiska.
odbywają
to
wczesnym
fragmenty
ptaki
mozaikowa
miejsca
żerowania,
cietrzewi.
jeśli
chętnie
(zakrzewionych
się
zawierają
odbywania
stadium
zwarte
toki.
struktura
Największe
zwłaszcza
wykorzystują
Tereny
jak
sukcesji
znaczny
lęgów
krajobrazu,
ipomiędzy
w
otwarte
zadrzewionych)
aznaczenie
okresie
także
leśnej.
iustonkowatych
jako
udział
wychowu
czy
natomiast,
żerowiska
jako
z15
brzozy
wiosenno
Wszystkie
drągowiny.
różnej
mają
są
isą
-teai
POKARM
pokarmem
Głównymi
wybrane
jak
łatwostrawny,
ptaki
roślin
borówek,
iprzebieg
drzew.
te
uprawnych,
chętnie
części
owoce
są
Kury
kotki
jak
odżywiają
roślin,
iw
np.
liście
tj.:
okresie
itoków
pączki
owies
listki
tj.:
diety
żurawiny,
liście,
się
ia
wodzenia
ibrzozy,
pędy
dorosłego
pszenica.
owocami
pączki,
borówek,
pączki
wybierają
cietrzewia
Jesienią
różnych
kwiatostany,
jałowca
olchy,
czy
kwiatostany
najczęściej
natomiast
gatunków
buku
oraz
w
sezonie
nasiona,
pączki
iosiadłych,
wierzby,
w
borówek
pokarm
traw.
letnim
skład
ikm,
jagody
kotki
owoce
Na
diety
są
iod
energetyczny
przełomie
malin
zarówno
przede
wchodzą
igły
oraz
jałowca,
wszystkim
roślin
lata
nasionami
głównym
jagody
itokami
ido
jesieni
zielnych,
żołędzie.
i ioraz
pędy
traw
Pisklęta
Wówczas
rozwojowych.
Chrysomelidae
zwierzęcego
kolejności
w
to
pojawiają
dieta
maleje
Są
iczyli
ich
to
ich
larwy,
kosztem
się
składa
dniach
kwiaty
także
się
pokarmu
swojego
iPrzemieszczanie
mrówki
jagody,
gąsienice
iżycia
roślinnego.
ich
później
wszystkim
poczwarki,
odżywiają
motyli.
źdźbła
W
zznalezienia
Wraz
małych
diecie
chrząszcze
traw,
się
zdrapieżnikami,
jedynie
upływem
roślinnej
owadów
owoce
pokarmem
znajbardziej
ibrzozy.
rodziny
liście.
piskląt
czasu
w
udział
w
zwierzęcym.
pierwszej
pokarmu
MIGRACJE
Wielkość
oraz
charakteru
areału
optymalnego
występowania
dla
cietrzewia
nich
biotopu
zależy
(R.
przede
Kamieniarz
wszystkim
dostępności,
wielkości
W
przywiązania
lęgami.
w
jesienią,
okolicy
związku
Koczują
jak
sąsiednich
zuprawy
iale
tym,
wczesną
do
przede
swoich
iż
ptaki
tokowisk.
wiosną.
wszystkim
miejsc
te
zaliczane
występowania,
ptaki
są
młode,
gatunków
zwłaszcza
się
samic
do
występuje
samice,
miejsc
występuje
które
związanych
najczęściej
na
stałe
nich
zstadiach
późną
osiedlają
sile
się
Cietrzewie
wykluczyć
przemieszczają
wiosną
tam
na
dłużej.
iwykorzystywane
latem
ipierwszych
przemieszczają
Jednakże
ich
się
migracji,
nie
często
obserwowano.
przeloty
zwieloraki
się
jak
zazwyczaj
na
takie
letnich
odległość
W
ograniczają
przypadku
do
na
50-100
zimowych.
odległość
się
m.
jedynie
do
Późną
Zalatują
25
jesienią
do
spokoju
wówczas
dystansu
jednakże
grupy
iróżnych
obfitego
na
kilku
nie
cietrzewi
tereny,
można
kilometrów.
żeru
gdzie
pozostają
ROZDRÓD
Iprzed
ROZWÓJ
Toki
Okres
czerwca.
15
maja.
godowy,
Jednakże
największa
tzw.
toki
u
cietrzewi
aktywność
rozpoczynają
samców
występuje
się
w
połowie
w
okresie
marca
iZimą
trwają
kwietnia
początku
Toki
odzywają
usłyszeć
cietrzewi
tzw.
się
najczęściej
bełkotanie.
zaczynają
się
stare
oostoi
świcie,
koguty
jeszcze
wydając
przed
odgłos
wschodem
czuszykania,
słońca.
a
następnie
W
pierwszej
można
kolejności
Na
mają
miejsce
toków
w
dni
duży
bez
opadów
wpływ
ma
iprzede
silnego
pogoda,
wiatru.
dlatego
też
zazwyczaj
intensywne
toki
Tokowiska
łąki,
występuje
miejsce
fakt,
zręby,
iż
miejsce
może
silne
najczęściej
służyć
to
przywiązanie
nie
leśne,
przez
może
znajdują
wrzosowiska,
wiele
podlegać
do
się
miejsc
lat
w
jako
silnym
obszarze
tokowych.
bagna,
arena
przekształceniom
tokowa.
otwartym
azwłaszcza
nawet
W
związku
Jedynym
poligony
lub
półotwartym.
z2002).
środowiskowym.
tym
wojskowe.
warunkiem
niejednokrotnie
Są
U
takiej
to,
ptaków
np.:
sytuacji
dane
śródleśne
tych
jest
Ilość
30
posiadają
rewiry
kogutów
tokowiska.
samców,
tokujących
kogutów
młodszych.
ustaloną
dominujących
są
samców
i
z
takie,
Samce
góry
na
strukturę
gdzie
tokowisku
jednoroczne,
(trzeci
spotyka
socjalną
rok
bywa
życia
się
które
jedynie
i
różna,
przestrzenną.
i
starsze)
jeszcze
są
od
miejsca
3
nie
zaś
do
tokują
W
na
10
części
gdzie
peryferyjnych
kogutów.
występują
można
centralnej
Tokowiska
spotkać
na
terytoriach
znajdują
obrzeżach
grupowe
około
się
20
Zasadniczym
Samiec
wykonuje
dochodzić
akceptację
zazwyczaj
podskoki
może
kury.
celem
do
tokuje
połączone
walki
tokującego
na
pomiędzy
ziemi,
z
koguta
obrotem
stojąc
dwoma
jest
podczas
lub
zdeprymować
kogutami.
chodząc
czuszykania.
Wówczas
drobnymi
rywali
Niejednokrotnie
kroczkami
i
kogut
oczywiście
silniejszy
w
zwabić
kółko,
na
zyskuje
tokowisku
bądź
kurę.
też
Po
przechodzą
zakończeniu
wówczas
toków
wymianę
samce
oddalają
upierzenia.
się
w
miejsca
odosobnione,
gdzie
żyją
w
pojedynkę
i
Toki
październiku,
jesienne,
stąd
zwane
niekiedy
też
tokami
nazywane
pozornymi
są
tokami
trwają
październikowymi.
od
września
do
listopada,
ze
szczytem
w
Gniazdowanie
wyścielone
sąsiedztwie
względu
zakładane
decyduje
na
cietrzewia
przede
przez
mchem,
fakt,
tokowiska,
silnego
kilka
wszystkim
umiejscowione
liśćmi,
lat
jednak
przywiązania
sucha
tym
spokój
zdarzyć
samym
trawą,
jest
i
dostępność
kur
się
najczęściej
miejscu.
piórami.
do
może
swoich
Oczywiście
osłon
i
Zlokalizowane
tak,
w
miejsc
niedużym
że
(Kamieniarz
będzie
lęgowych,
o
wyborze
dołku
jest
ono
2002).
ono
oddalone
wygrzebanym
gniazda
takiego
w
bezpośrednim
o
mogą
miejsca
kilka
w
być
km.
ziemi,
Ze
Gniazdo
jest
też
u
najczęściej
podnóża
drzew,
ukryte
pod
jest
krzewami
wśród
traw,
lub
borówek,
wywrotami.
wrzosów
i
ziołorośli,
często
ulokowane
Miejsca
zarastającym
lęgowe
pożarzysku,
u
cietrzewi
ekstensywnie
znajdować
się
użytkowanych
mogą
na
skraju
łąkach.
torfowiska,
uprawie
leśnej,
Składanie
pierwszych
Wysiadywanie
jaj
dniach
najczęściej
przez
maja.
kurę
w
Są
rozpoczyna
liczbie
one
w
7-10
kolorze
się
sztuk
w
żółtym
pierwszej
rozpoczyna
z
nieregularnymi
połowie
się
pod
maja
koniec
brązowymi
i
trwa
kwietnia
24-26
plamkami.
dni.
lub
w
Pisklęta
Młode cietrzewia
typowym
Wcześnie
upływie
wodzone
pograniczu
zwierzęcym,
motyli.
charakterystycznych
każdym
miesięcy
wymiany
Wraz
10
dniem
osiągają
upierzenia.
zagniazdownikiem,
są
osiągają
dni
starych
przez
zbogatym
upływem
potrafią
w diecie
najczęściej
masę
kurę
one
drzewostanów.
dla
wprzelecieć
zdolność
zazwyczaj
piskląt
czasu
białko,
ptaków
klują
już
pisklęta
zwiększa
takim
dorosłych.
dorosłych
wlotu,
niewielkie
się
w
pierwszym
Młode
starych,
jak:
w
już
szybko
okresie
się
tygodniowe
mrówki
wówczas
to
Pisklęta
ilość
odległości.
jest:
lukowatych
dniu,
rosną.
od
pokarmu
ina
ich
końca
po
odżywiają
wraz
torfowiskach
Coraz
pisklęta
poczwarki,
wykluciu
Wkurą
lasach,
maja
pierwszych
roślinnego.
częściej
potrafią
trzymają
się
do
opuszczają
w
chrząszcze
głównie
ipoczątku
pobliżu
lukowatych
bytują
tygodniach
podfrywywać,
Pisklęta
siępokarmem
do
upraw,
w
miejsce
lipca.
oraz
biotopach
jesiennej
w
młodnikach.
wieku
życia
Ptaki
gąsienice
czy
urodzenia.
a po
też
pisklęta
4-5
te na
sąZ ?
4/4