Szkoły w naukach o zarządzaniu
Transkrypt
Szkoły w naukach o zarządzaniu
Szkoły w nauce OiZ W rozwoju nauk o zarządzaniu można wyróżnić szereg nurtów badawczych, zwanych „szkołami” [Z. Martyniak 1979, s. 9, 15 i nast.]. Są one zwykle rozróżniane ze względu na dominującą problematykę naukowo-badawczą i kryterium chronologiczne. Celem ich scharakteryzowania przyjęto następujące cechy: 1) geneza – przyczyny postania, tj. inspiracje teoretyczne i\lub szczególne problemy praktyczne, a także ewentualni prekursorzy i pierwsze (pionierskie) prace; 2) okres dominacji (apogeum rozwoju) – cecha ta jest względna, gdyż wymienione okresy nie mogą być ustalone precyzyjnie i nakładają się na siebie, zwłaszcza w przypadku późniejszych szkół; 3) przedstawiciele – nazwiska najważniejszych współtwórców danej szkoły oraz ich dominująca profesja (zawód); 4) charakterystyka dorobku, w tym: najważniejsze cele, typowe problemy i koncepcje; specyficzne narzędzia badawcze (metody i język) i zakres zastosowań praktycznych. Wzięto pod uwagę szkoły wyróżnione przez Z. Martyniaka [1979, s. 15-99], z dodaniem najnowszej, tj. „szkoły sytuacyjnej (teorii kontyngencji)” - tab. 1.6. 1 Tab. 1.6. Charakterystyka szkół w naukach o zarządzaniu kichmiędzyludzStosunków Klasyczna Nazwa szkoły Geneza Okres dominacji Przedstawiciele Charakterystyka dorobku badawczego Cele Geneza nauki zarządzania 1900 –1920 F. . Taylor, Rozwiązywanie (zob. wyżej). F. W. Taylor (1930) F. B. i L. Gilbreth, praktycznych „Zarządzanie warsztatem H. L. Gantt, problemów wytwórczym” (1903). H. Fayol, zarządzania. Pierwsza praca K. H. Le Chatelier, Stworzenie Adamieckiego K. Adamiecki, naukowych (1903). Z. Rytel, podstaw S. Bieńkowski zarządzania. (inżynierowie). Problematyka Nurt technologiczny. Organizacja produkcji i stanowisk pracy. Studium ruchu i czasu. Badanie metod pracy. Mierzenie i normowanie pracy. Wartościowanie pracy. Koordynowanie pracy w czasie. Prawa naukowej organizacji pracy, a zwłaszcza podział pracy (specjalizacja). Nurt administracyjny. Zasady zarządzania – np. hierarchii, delegowania uprawnień, wyjątków, itd. Analiza funkcji zarządzania. Podstawowe typy struktur organizacyjnych. Krytyka zasad szkoły klasycznej, a zwłaszcza prawa podziału pracy w produkcji taśmowej (zakłady H. Forda). M.P. Follett (teoria konfliktów i zasady koordynacji). Badania E. Mayo w Western Electric w Hawthore (1927). Badanie przyczyn i konsekwencji zmęczenia pracowników, fluktuacji, zachorowań., itp. jako negatywnych konsekwencji nadmiernego rozdrobnienia pracy. Analiza zachowań ludzi i interakcji pomiędzy nimi, dynamika małych grup. Analiza potrzeb ludzkich. Konflikty organizacyjne. Nie ekonomiczne czynniki wydajności pracy. 1930 – 1940 (kontynuacj a po II wojnie światowej) Przed wojną: E. Mayo, F.J. Roethlisberger. Po wojnie: D. M. McGregor, R. Likert, A. Maslow (humaniści psychologowie, socjologowie, fizjologowie, lekarze, itd.) Eliminacja negatywnych skutków nadmiernej specjalizacji. Charakterystyka zachowań ludzi w organizacji. Metody Klasyczna metodyka organizowania – analiza elementarna F.W. Taylora i cykl organizacyjny H. Le Chateliera. Metody organizatorskie. Szczegółowe techniki (z nauk przyrodniczych): pomiar, obserwacja, eksperyment i inne. Język potoczny, maksymalnie uproszczony. Dominują metody indukcyjne. Obserwacja, testy, eksperyment, wywiad. Język potoczny, maksymalnie uproszczony. Dominują metody indukcyjne. Zastosowania Wielki przemysł ciężki: maszynowy – produkcja taśmowa, budownictwo, hutnictwo. Wielki przemysł, np. elektroniczny, włókienniczy. 2 hoperacyjnyc Badań Rozwiązywanie 1940 – 1960 problemów wojskowych przed i w trakcie II wojny światowej przez interdyscyplinarne grupy specjalistów („cyrk” P. M. Blacketta, 1938). Badania procesów produkcji L. Kantorowicza w Rosji w latach 30-tych XX wieku. społecznychSystemów Nurt strukturalny w amerykańskiej teorii socjologii (T. Parsons, R. Merton) i tzw. psychologia postaci (W. Kohler, K. Lewin). Ch. I. Barnard „Funkcje kierownika” (1938). C. W. Churchman, Optymalizacja R. L. Ackoff decyzji (matematycy, kierowniczych. statystycy). 1950 – 1960 C. Barnard, H. Simon, J. G. March, P. Selznick, A. W. Gouldner (socjologowie). Stworzenie koncepcji organizacji jako systemu społecznego Ustalanie struktury asortymentowej produkcji. Zarządzanie zapasami. Zagadnienie transportowe. Ustalanie marszrut przewozowych. Masowa obsługa (teoria kolejek). Ustalanie kolejności realizacji zadań. Problem wyszukiwania (kontroli). Wymiana urządzeń. Rozdział zadań (problem repartycji). Zagadnienie konkurencji (teoria gier). Władza organizacyjna. Teorie przywództwa. Równowaga organizacyjna. Więzi organizacyjne. Podejmowanie decyzji (opisowe). Komunikacja wewnątrz-organizacyjna. Zarządzanie zasobami ludzkimi. Konflikty i negocjacje. Zarządzanie zmianami. Kultura organizacyjna. Modele statystyczne i matematyczne (rachunek różniczkowy, prawdopodobieństw a, programowanie matematyczne, teoria gier, itp.) oraz algorytmy ich rozwiązywania. Metody symulacyjne. Język sformalizowany. Dominują metody dedukcyjne. Modele opisowe. Metody typu interview. Testy. Socjogramy. Język socjologii. Dominują metody dedukcyjne. Przemysł, transport, łączność, logistyka, potem także organizacje sektora publicznego, np. ochrona zdrowia, administracja. Wszelkie możliwe organizacje. 3 naNeoklasycz Krytyka poprzednich, 1950 – 1960 nadmiernie teoretycznych i hermetycznych szkól – powrót do „korzeni”, tj. praktyki zarządzania. P. Drucker „Praktyka zarządzania” (1951), H. Koontz „Dżungla teorii organizacji” (1954). Systemowa Ogólna teoria systemów L. Von Bertallanfy’ego (lata 50-te). Pierwsza praca K. Bouldinga (1956). Cybernetyka - N. Wiener (1948). P. Drucker, A. Sloan, E. Dale oraz H. Koontz, C. O’Donnell A. Chandler (wybitni menedżerowiepraktyce oraz naukowcy z różnych dziedzin, głównie ekonomiści). 1960 – 1970 S. Beer, G. Nadler, J.M. Forrester (przedstawiciele różnych dziedzin, zarówno ilościowych jak i opisowych). Próba syntezy dorobku nauki zarządzania, ale zorientowanej na praktyczne problemy. Nurt empiryczny – nacisk na praktyczne problemy zarządzania. Ideologia menedżeryzmu. Szkolenie kadr kierowniczych. Nurt normatywny – zasady zarządzania: maksymalizacja zysku, decentralizacja decyzji i odpowiedzialności, rozszerzenie zasięgu kierowania, zarządzanie przez cele, motywacja przez współuczestnictwo, kontrola przez wyjątki i autokontrola jednostek wykonawczych. Analiza funkcji zarządzania. Zarządzanie strategiczne. Dywizjonalizacja struktur organizacyjnych. Ekonomika firmy. Analiza ekonomiczna i rachunkowość zarządcza. Produktywność czynników wytwórczych. Zarządzanie jakością. Stworzenie Organizacja jako system całościowej szczególnie złożony. Relacje z koncepcji otoczeniem. Projektowanie organizacji i systemów zarządzania. Analiza zarządzania jako niezawodności. Teoria systemów systemu, hierarchicznych. Sterowanie i zintegrowanej z regulacja w systemach innymi, organizacyjnych. Równowaga pokrewnymi organizacyjna. Informatyczne dziedzinami. systemy zarządzania. Studium przypadku. Analiza porównawcza i historyczna. Język praktyki, maksymalnie uproszczony. Dominują metody indukcyjne. Koncentracja na jednostkach gospodarczych (nastawionych na zysk). Modele ilościowe i opisowe. Analiza systemowa. Metody symulacyjne. Analogie (systemy żywe i układy techniczne). Język teorii systemów i cybernetyki, częściowo sformalizowany). Dominują metody dedukcyjne. Wszelkie możliwe organizacje gospodarcze i sektora publicznego. Większe projekty, np. regionalne i problemy w skali makro. 4 Sytuacyjna Szkoły: neoklasyczna 1970 – 1980 (kontynuacja) i systemowa (krytyka i zarazem stosowanie jej elementów). Zasady relatywizmu i pragmatyzmu H. Shermana (1966). Pierwsza praca J. W. Lorscha i P. R. Lawrence’a (1967). F. . Kast i J. E.Rosenzweig, J. W. Lorsch i P. R. Lawrence, F. Luthans (przedstawiciele różnych dziedzin wiedzy). Opracowanie relatywnych zasad zarządzania, odnoszących się do praktycznych problemów konkretnych organizacji w określonym czasie i miejscu. Wszelkie problemy organizacji i zarządzania ze specyficznej perspektywy analizy sytuacyjnej – zasady: relatywizmu i pragmatyzmu, np. sytuacyjna teoria przywództwa. Nacisk na badania strukturalne (analiza wielowymiarowa) i analizę wzajemnych relacji organizacji z otoczeniem, badanie subotoczeń organizacji. Metody i język Wszelkie eklektyczne, możliwe zróżnicowane. organizacje. Studium przypadku, obserwacje, analiza porównawcza. Pomiar badanych zjawisk. Nacisk na metody indukcyjne. Źródło: opracowanie własne na podstawie Z. Martyniak 1979, s. 15-98; K. Zimniewicz 1984, s. 17-44; R. W. Griffin 1996, s. 65-98; Organizacja i zarządzanie... 1986, s. 40-72; Współczesne teorie ... 1983. 5