Andrzej Krzak, „Kontrwywiad wojskowy II Rzeczpospolitej przeciwko

„Z Dziejów Prawa”. T. 3 (11). Katowice 2010
Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2763, s. 189—191
Andrzej Krzak,
„Kontrwywiad wojskowy II Rzeczpospolitej
przeciwko radzieckim służbom specjalnym 1921—1939”.
Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek,
2007, 383 s.
W 2007 r. — nakładem Wydawnictwa Adam Marszałek — ukazała się
książka Andrzeja Krzaka zatytułowana Kontrwywiad wojskowy II Rzeczpospolitej przeciwko radzieckim służbom specjalnym 1921—1939. Prezentowana monografia dotyczy problematyki polskiego kontrwywiadu wojskowego
w okresie międzywojennym intensywnie zmagającego się z radzieckimi służbami specjalnymi, prowadzącymi wrogie działania na terytorium II Rzeczypospolitej.
Podejmując tę problematykę, Autor zawęził prowadzone na łamach publikacji rozważania do kilkunastu lat — od podpisania 18 marca 1921 r. traktatu
ryskiego do przekroczenia granicy polsko-radzieckiej przez Armię Czerwoną
17 września 1939 r. Zawarcie traktatu pokojowego, oprócz zakończenia wojny
polsko-bolszewickiej i wytyczenia granic między oboma państwami, wywarło
również inny skutek, stanowiący fundament rozważań prowadzonych przez
A. Krzaka na kartach omawianej książki. Rozpoczęte zostały mianowicie
zmagania, w których stroną atakującą były służby radzieckie, natomiast polski kontrwywiad wojskowy przyjął postawę obronną, chociaż nie obyło się
też bez polskich operacji zaczepnych.
Na początku rozważań Autor skoncentrował się na zagadnieniu genezy
i rozwoju organizacyjnego polskiego kontrwywiadu wojskowego — znanego
również jako Wydział II b — w latach 1921—1939. Pierwszy analizowany
okres obejmuje okoliczności jego powstania po odzyskaniu przez Polskę niepodległości oraz intensywny rozwój zarówno centrali, jak i placówek tere-
190
Andrzej Krzak, „Kontrwywiad wojskowy II Rzeczpospolitej...”
nowych aż do 1926 r. Drugi okres rozpoczynają wydarzenia tzw. przewrotu
majowego, który — co zauważa Autor — nie przyniósł początkowo żadnych
zmian w schemacie organizacyjnym Wydziału II b.
Prezentacja genezy i przekształceń organizacyjnych kontrwywiadu wojskowego byłaby niepełna bez dokładnego przyjrzenia się kwestii zadań,
jakie stawiano przed organami Wydziału II b, jak również metod i form
prowadzenia przez nie działalności operacyjnej. A. Krzak uwzględnił sygnalizowane problemy, przedstawiając każdy z nich w kolejnych częściach
monografii.
Naturalne wydaje się poruszenie przez Autora identycznych zagadnień
umiejscowionych na gruncie radzieckim. Pełniejsze zrozumienie tematyki walki kontrwywiadu wojskowego ze służbami specjalnymi ZSRR, działającymi na
obszarze państwa polskiego, wymaga od czytelnika chociaż częściowego zapoznania się z okolicznościami powstania, rozwoju organizacyjnego i sposobów działania operacyjnego wrogich służb specjalnych. A. Krzak umożliwił to,
kierując prowadzone rozważania na pion cywilny oraz wojskowy radzieckich
służb specjalnych — w zakresie ich działalności wymierzonej bezpośrednio
w Polskę.
Zapoznawszy się z podstawowymi informacjami dotyczącymi organizacji
oraz sposobów działania uczestników „niewidzialnej wojny”, czytelnik może
przejść do fragmentów monografii zajmujących się problematyką zwalczania
przez odpowiednie komórki polskiego kontrwywiadu wojskowego działalności
dywersyjno-sabotażowej inspirowanej i pośrednio kierowanej przez radzieckie
służby specjalne.
Autor pracy porusza przede wszystkim kwestię wykorzystywania mniejszości białoruskiej i ukraińskiej do realizacji zadań wymierzonych przeciwko
państwu polskiemu na jego wschodnich rubieżach. Uwagi A. Krzaka nie uszło
również manipulowanie przez poszczególne służby specjalne ZSRR organizacjami skupiającymi emigrantów ukraińskich, których wielu znalazło schronienie w Polsce po ostatecznym zwycięstwie bolszewizmu na obszarze dawnego
imperium rosyjskiego.
Kolejne fragmenty publikacji poruszają kwestię penetracji Wojska Polskiego przez wywiad radziecki. Wykorzystywano w tym celu prokomunistyczne
nastawienie niektórych żołnierzy, sympatyzujących z ruchem komunistycznym.
Omówienie struktury i sposobów działania organizacji komunistycznych w tym
zakresie zostało zilustrowane wieloma przykładami.
W końcowej części monografii zaprezentowano przykłady zwalczania przez
polski kontrwywiad wojskowy wrogiej działalności sowieckich służb wywiadowczych na obszarze państwa polskiego.
Przedstawiona monografia zdaje się częściowo wypełniać dotychczasową
lukę w znajomości funkcjonowania instytucji polskiego kontrwywiadu w okresie międzywojennym. Sporo miejsca jej Autor poświęcił również radzieckim
Andrzej Krzak, „Kontrwywiad wojskowy II Rzeczpospolitej...”
191
służbom specjalnym, które widziane z innej perspektywy, nabrały pełniejszego
i wyraźniejszego kształtu. Książka Andrzeja Krzaka jest godna polecenia każdemu, kto chce się zapoznać z rzetelnym i fachowym opracowaniem wskazanej
w tytule publikacji problematyki.
Agnieszka Watoła