docbiologia pg
download 
Reklamacja Transkrypt
biologia pg
Przedmiotowy system oceniania z biologii w ZSOMS w Białymstoku System oceniania jest zgodny z Rozporządzeniem MEN z dnia 30.04.07 w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. I CZĘŚĆ Cele oceniania osiągnięć uczniów: - informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju motywowanie ucznia do dalszej pracy dostarczenie uczniowi i rodzicom informacji o postępach, trudnościach oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia umoŜliwienie nauczycielowi doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktycznowychowawczej Obszary aktywności ucznia podlegające ocenianiu: Waga 5: sprawdziany, testy, prace klasowe, odpowiedzi ustne, konkursy na wyŜszym etapie niŜ szkolny, Waga 3: kartkówki, konkursy na etapie szkolnym, Waga 1: prace domowe, aktywność, ćwiczenia, praca w grupie, doświadczenia, prace długoterminowe ( projekty, zielnik, referaty). PrzybliŜona liczba ocen w semestrze: W klasach z 1 godziną tygodniowo : waga 5- 1 ocena waga 3- 2 oceny waga 1- 1 ocena W klasach z 2 godzinami tygodniowo: waga 5- 2 oceny waga 3- 3 oceny waga 1- 2 oceny Sposoby sprawdzania postępów ucznia: - sprawdziany pisemne odpowiedzi ustne Dokładne kryteria ocen: - kryteria oceny odpowiedzi ustnych Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który wykazuje bardzo duŜe braki w zakresie podstawowej wiedzy. Nie rozumie prostych poleceń. Nawet przy pomocy nauczyciela nie potrafi odtworzyć fragmentarycznej wiedzy. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który wykazuje duŜe braki w wiedzy. Przy pomocy nauczyciela potrafi odpowiedzieć na proste pytania. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, którego wiedza obejmuje podstawowe wiadomości i umiejętności. Przy pomocy nauczyciela jest w stanie zrozumieć najwaŜniejsze zagadnienia. Nie potrafi łączyć zagadnień biologicznych w logiczne ciągi i dokonywać ujęć problemowych. Nie ilustruje odpowiedzi trafnie dobranymi rysunkami schematycznymi. Robi pojedyncze błędy w opisywaniu tablic schematycznych. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który w zakresie wiedzy ma niewielkie braki. Inspirowany przez nauczyciela potrafi samodzielnie rozwiązywać problemy biologiczne o pewnym stopniu trudności. Wykazuje zaleŜności przyczynowo-skutkowe. Prawidłowo opisuje tablice schematyczne. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który w stopniu wyczerpującym opanował materiał podstawy programowej. Samodzielnie potrafi interpretować problemy i procesy biologiczne. Wykorzystuje róŜne źródła informacji oraz wiedzę z róŜnych dziedzin nauki. Swoją odpowiedź ilustruje trafnie dobranymi schematami i rysunkami. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności przewidziane programem, potrafi korzystać z róŜnych źródeł informacji, potrafi stosować wiadomości w sytuacjach problemowych, bierze udział w konkursach i olimpiadach biologicznych szczebla wyŜszego niŜ szkolny. Kryteria oceny prac pisemnych zgodne z WSO Kryteria oceny pracy w grupie Struktura grupy: 1. lider (kieruje pracą zespołu, organizuje wykonywanie zadań, motywuje członków grupy do pracy, dba o racjonalne gospodarowanie czasem) 2. sekretarz (notuje informacje słuŜące rozwiązaniu problemu, zbiera dokumentację z przebiegu pracy w grupie) 3. sprawozdawca (prezentuje efekty pracy w grupie) Zasady pracy w grupie: 1. Wszyscy biorą aktywny udział w pracy zespołu. 2. KaŜdy moŜe swobodnie wyraŜać swoje zdanie. 3. Członkowie zespołu szanują się wzajemnie. 4. Uczniowie wspólnie ponoszą odpowiedzialność za efekty pracy grupy. 5. Wszyscy dbają o ład i porządek w miejscu pracy. Wymagania stawiane prezentacji wyników pracy grupy: 1. Zgodność treści z tematem. 2. Poprawność merytoryczna prezentacji. 3. Czytelna, przejrzysta struktura wypowiedzi. 4. Wyczerpujące ujęcie zagadnienia. 5. Umiejętne wykorzystanie materiałów i sposobów przedstawienia treści. 6. Pomysłowość i oryginalność prezentacji. 7. Wizerunek prezentera (głos, gestykulacja, kontakt wzrokowy ze słuchaczami). Wszystkie grupy są oceniane w skali punktowej 0-4 za spełnienie poszczególnych kryteriów: 1. Rozwiązanie problemu. 2. Prezentacja. 3. Sposób komunikowania się. 4. Organizacja pracy w grupie. 5. Gospodarowanie czasem. 6. Dbałość o ład i porządek. Ocenę bardzo dobrą za udział w lekcji otrzymują uczniowie z grupy, która uzyska najwyŜszą liczbę punktów. W obrębie grupy oceny mogą być zróŜnicowane w zaleŜności od wkładu pracy poszczególnych członków. JeŜeli praca w grupie była tylko jednym z elementów lekcji, uczniowie mogą być nagrodzeni „plusami”. Warunki poprawy wyników: - Sprawdziany pisemne uczeń poprawia według zasad określonych w WSO (część ogólna) Ocenę niedostateczną ze sprawdzianów uczeń ma prawo poprawić pisemnie w terminie 2 tygodni od otrzymania oceny. Oceny wyŜsze niŜ niedostateczna uczeń moŜe poprawić ustnie w terminie 2 tygodni. Nie ma popraw kartkówek. Ocenę niedostateczną z odpowiedzi ustnej uczeń ma prawo poprawić pod warunkiem zgłoszenia się do odpowiedzi na najbliŜszej lekcji. Prawa przysługujące uczniom w procesie oceniania - w klasach z 1 godziną biologii tygodniowo, uczeń ma prawo zgłosić jedno nieprzygotowanie do lekcji w semestrze w klasach z dwiema i więcej godzinami biologii tygodniowo, uczeń moŜe zgłosić 2 nieprzygotowania w semestrze. Sposób gromadzenia i przechowywania informacji o uczniu Prace pisemne ucznia są gromadzone i przechowywane przez nauczyciela w teczkach klasowych. CZĘŚĆ II Przedmiotowy system oceniania z biologii dla gimnazjum oparty na podręczniku „Puls Ŝycia 1” Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: I. Biologia – nauka o • określa przedmiot badań biologii jako nauki Ŝyciu • podaje przykłady dziedzin biologii • wymienia źródła wiedzy biologicznej • wyjaśnia, do czego słuŜą atlasy i klucze • potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy • wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji Ŝycia • wymienia struktury budowy komórki roślinnej i zwierzęcej • posługuje się mikroskopem • wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów • podaje funkcje poszczególnych organelli • wykonuje proste preparaty mikroskopowe • wymienia nazwy najwyŜszych jednostek klasyfikacji biologicznej organizmów (królestwa) • wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka • podaje kryteria wyróŜnienia pięciu królestw (bakterie, prostisty, rośliny, zwierzęta, grzyby) Dział programu - - Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: • charakteryzuje wybrane dziedziny biologii • posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej przy rozwiązywaniu problemów • objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji Ŝycia • wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków • odróŜnia w preparacie mikroskopowym poszczególne składniki komórki roślinnej i zwierzęcej • rysuje obraz widziany pod mikroskopem • wyjaśnia rolę poszczególnych składników komórki • porównuje budowę dwóch typów komórek • omawia budowę i funkcje organelli komórkowych • analizuje róŜnice między poszczególnymi typami komórek • charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów • ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów II. Jedność i • określa, czym jest odŜywianie • charakteryzuje róŜne strategie odŜywiania róŜnorodność • wymienia podstawowe sposoby odŜywiania się • omawia przebieg procesu fotosyntezy organizmów organizmów • wykazuje róŜnorodność odŜywiania się • omawia róŜnice między organizmami organizmów cudzoŜywnych samoŜywnymi a cudzoŜywnymi • wykazuje róŜnice w pobieraniu i trawieniu • określa, czym jest oddychanie pokarmów u róŜnych organizmów • wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa • wyjaśnia, na czym polega chemosynteza • wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym • uzasadnia, Ŝe oddychanie jest procesem zachodzi utlenianie niezbędnym do Ŝycia • wymienia przykłady organizmów ilustrujących • wykazuje zaleŜność między środowiskiem róŜne sposoby oddychania Ŝycia a budową • rozróŜnia wymianę gazową i oddychanie narządów wymiany gazowej wewnątrzkomórkowe • porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe • określa, czym jest rozmnaŜanie • omawia znaczenie fermentacji • wyróŜnia rozmnaŜanie płciowe i bezpłciowe • zapisuje słownie równanie reakcji oddychania • podaje przykłady płciowego i bezpłciowego tlenowego rozmnaŜania się • charakteryzuje rodzaje rozmnaŜania organizmów • porównuje sposoby rozmnaŜania róŜnych grup • rozpoznaje sposoby rozmnaŜania się organizmów organizmów • wyjaśnia, na czym polega rozmnaŜanie • ocenia znaczenie przemiany pokoleń bezpłciowe • charakteryzuje typy rozwoju zarodka • rozpoznaje pączkujące droŜdŜe obserwowane • potrafi zastosować w praktyce wiadomości pod mikroskopem dotyczące rozmnaŜania wegetatywnego • omawia róŜnice między rozwojem prostym a • wykazuje związek między sposobem złoŜonym rozmnaŜania a środowiskiem Ŝycia organizmów • ocenia znaczenie dzieworództwa i samozapłodnienia • prowadzi hodowlę, analizuje i interpretuje wyniki obserwacji, wyciąga wnioski III. Bakterie i wirusy • wymienia miejsca występowania bakterii i • charakteryzuje wybrane czynności Ŝyciowe – organizmy wirusów bakterii beztkankowe • rozpoznaje i nazywa formy morfologiczne • wymienia choroby bakteryjne i wirusowe bakterii widoczne na preparacie mikroskopowym • rysuje kształty bakterii obserwowane pod lub ilustracji mikroskopem • podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii • ocenia znaczenie bakterii i wirusów i wirusów • omawia proces namnaŜania się wirusów • podaje przykłady bakterii i wirusów • określa warunki tworzenia się przetrwalników • określa znaczenie bakterii w przyrodzie i • ocenia rolę bakterii jako symbiontów i gospodarce człowieka destruentów • wymienia miejsca występowania protistów • charakteryzuje poszczególne grupy protistów • wymienia grupy organizmów naleŜących do • wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów protistów • porównuje czynności Ŝyciowe poszczególnych • omawia czynności Ŝyciowe poszczególnych grup grup protistów protistów • ocenia znaczenie zakwitów glonów • opisuje budowę grzybów • rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje • rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie budowę przedstawicieli protistów mikroskopowym • charakteryzuje budowę grzybów • wymienia sposoby rozmnaŜania się grzybów owocnikowych • rozpoznaje porosty wśród innych organizmów • omawia sposoby rozmnaŜania się grzybów • omawia czynności Ŝyciowe grzybów • analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i • podaje przykłady znaczenia grzybów w gospodarce człowieka przyrodzie i gospodarce człowieka • wykonuje i opisuje rysunek wskazanych • rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybów grzybni i glonu • wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i • wyjaśnia, co to jest grzybica rośliny • określa znaczenie poszczególnych IV. Świat roślin komponentów w budowie plechy porostu • proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wraŜliwość porostów na zanieczyszczenia • rozpoznaje i nazywa róŜne formy morfologiczne porostów • wymienia miejsca występowania zielenic • wykazuje, Ŝe zielenice są najprostszymi • rozpoznaje pod mikroskopem przykładowe roślinami zielenice • analizuje komplikującą się budowę plechy • wymienia sposoby rozmnaŜania się zielenic zielenic • uzasadnia przynaleŜność zielenic do królestwa • wyjaśnia, czym jest tkanka roślin • podaje przykłady tkanek roślinnych • charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i • wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę • dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych stałe • wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek • wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą roślinnych • wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z • opisuje funkcje wskazanych tkanek jej funkcją • wymienia podstawowe funkcje korzenia • rozpoznaje rodzaje korzeni (palowy, wiązkowy, • rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych spichrzowy) • analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako • omawia budowę zewnętrzną korzenia funkcjonalnej całości • rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące • charakteryzuje przyrost korzenia na grubość korzeń • rysuje róŜne systemy korzeniowe • wymienia funkcje liści • wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę • rozpoznaje elementy budowy liścia • projektuje doświadczenie świadczące o • rozpoznaje liście pojedyncze i złoŜone przewodzeniu wody z korzenia do łodygi • rozpoznaje róŜne modyfikacje liści • rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki • charakteryzuje modyfikacje korzeni • rozpoznaje rodzaje unerwienia liści budujące liść • omawia funkcje poszczególnych modyfikacji • rozróŜnia typy ulistnienia łodygi liści • omawia funkcje łodygi • analizuje funkcje poszczególnych elementów • nazywa elementy budowy zewnętrznej łodygi budowy anatomicznej liścia • rozpoznaje tkanki budujące łodygę • rysuje róŜne typy ulistnienia łodygi • rozróŜnia formy łodyg • rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i • rozróŜnia rośliny jednoroczne, dwuletnie i podłuŜny łodygi wieloletnie • analizuje funkcje zmodyfikowanych łodyg • wymienia rodzaje ruchów roślin • wyjaśnia mechanizmy ruchów roślin • wymienia miejsca występowania mszaków • projektuje doświadczenie wykazujące ruch • podaje nazwy organów mszaków korzenia i łodygi • rozpoznaje mszaki wśród innych roślin • analizuje cykl rozwojowy mszaków • omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i • rysuje mech i podpisuje jego organy gospodarce człowieka • wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi • wymienia miejsca występowania paprotników roślinami lądowymi • rozpoznaje organy paproci • analizuje cykl rozwojowy paproci • rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin • charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie • wyjaśnia rolę poszczególnych organów • rozpoznaje przy pomocy atlasów 5 gatunków paprotników rodzimych paprotników • wymienia miejsca występowania roślin • analizuje cykl rozwojowy sosny nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych • rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych • określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu roślin • wymienia przystosowania roślin nagonasiennych pochodzi wskazana szyszka • dowodzi związku budowy roślin do warunków Ŝycia nagonasiennych ze środowiskiem ich Ŝycia • omawia znaczenie roślin nagonasiennych w • omawia funkcje poszczególnych elementów przyrodzie budowy kwiatu i gospodarce człowieka • analizuje cykl rozwojowy roślin • wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych okrytonasiennych • ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w • nazywa elementy budowy kwiatu przyrodzie • rozróŜnia kwiat i kwiatostan V. Świat bezkręgowców VI. Świat kręgowców • rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin • wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców • rozróŜnia owoce pojedyncze i złoŜone • omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka • wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych • określa najwaŜniejsze funkcje tkanek zwierzęcych • wymienia rodzaje tkanki łącznej • wymienia funkcje krwi • rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek • wyjaśnia, co to są gąbki • podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców • omawia sposób poruszania się stułbi • omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie • rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie • charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasoŜyty układu pokarmowego • wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca • rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt • wymienia cechy charakterystyczne dla pierścienic • rozpoznaje na ilustracji układy pierścienic: pokarmowy, nerwowy i krwionośny • rozpoznaje ślimaki, małŜe i głowonogi wśród innych zwierząt • wymienia części ciała ślimaków, małŜy i głowonogów • wymienia narządy oddechowe mięczaków • wskazuje małŜe jako organizmy produkujące perły • rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt • rozpoznaje na ilustracji przeobraŜenie zupełne i niezupełne owadów • wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków i gospodarce człowieka • wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania • charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową • rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce • klasyfikuje tkanki zwierzęce i wyjaśnia ich rolę • rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy • opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej • charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi • dowodzi, Ŝe symetria promienista jest przystosowaniem do osiadłego trybu Ŝycia • wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców • analizuje budowę gąbek, wykazując jej prostotę • wyjaśnia sposób działania parzydełka • dowodzi, Ŝe tasiemce są przystosowane do pasoŜytniczego trybu Ŝycia • omawia róŜnice między płazińcami a nicieniami • charakteryzuje symetrię ciała płazińców • omawia działanie układów: pokarmowego, krwionośnego i nerwowego u pierścienic • wykazuje związek budowy pijawki z pasoŜytniczym trybem jej Ŝycia • dowodzi, Ŝe pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niŜ płazińce i nicienie • projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dŜdŜownic w uŜyźnianiu gleby • omawia budowę wewnętrzną ślimaka • wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego • porównuje budowę ślimaków, małŜy i głowonogów • wyjaśnia, w jaki sposób powstają perły • charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków • dowodzi, Ŝe owady są przystosowane do Ŝycia w środowisku lądowym • dowodzi istnienia związku między środowiskiem Ŝycia a narządami wymiany gazowej • określa pokrycie ciała bezkręgowców i • charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców kręgowców • podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców • porównuje budowę układu nerwowego • wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców bezkręgowców i kręgowców • analizuje budowę układu krwionośnego • podaje przykłady szkieletów bezkręgowców • wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców bezkręgowców i kręgowców • określa charakterystyczne cechy rozmnaŜania • podaje nazwy płetw ryby ryb • rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany • wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb • sporządza notatki z obserwacji gazowej • wymienia przystosowania ryb do Ŝycia w wodzie • charakteryzuje wymianę gazową ryb • określa rodzaj zapłodnienia u ryb • określa środowiska Ŝycia płazów • wymienia stadia rozwojowe Ŝaby • podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych • wymienia przystosowania płazów do Ŝycia w wodzie i na lądzie • wyjaśnia, na czym polega hibernacja • omawia cykl rozwojowy Ŝaby • określa środowisko Ŝycia gadów • podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce • wymienia przystosowania gadów do Ŝycia na lądzie • omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów • wymienia narządy zmysłów gadów • wymienia ptaki róŜnych środowisk • rozpoznaje rodzaje piór ptaków • wymienia elementy budowy jaja • wyjaśnia konieczność migracji ptaków • wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu • omawia róŜnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady • omawia charakterystyczne cechy ssaków • podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki • rozróŜnia ssaki wśród innych zwierząt • wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji • podaje przykłady gatunków ssaków • rozróŜnia ssaki wodne i lądowe • wymienia narządy zmysłów ssaków • rozróŜnia uzębienie drapieŜnika i roślinoŜercy • wymienia przystosowania ssaków do zajmowania róŜnych siedlisk • porównuje układ krwionośny ryby i dŜdŜownicy • wykazuje związek trybu Ŝycia płazów z ich zmiennocieplnością • charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe • omawia cechy układu oddechowego i krwionośnego płazów związane ze środowiskiem ich Ŝycia • charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych • analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody • wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich Ŝycia • wykazuje związek między sposobem rozmnaŜania i typem rozwoju a środowiskiem Ŝycia gadów • określa środowisko Ŝycia ptaka na podstawie budowy jego kończyn • określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba • wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu • charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja • charakteryzuje funkcje skóry • omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc • projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry • porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych • ocenia znaczenie ssaków w Ŝyciu i gospodarce człowieka • wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem Ŝycia ssaków Przedmiotowy system oceniania z biologii dla gimnazjum oparty na podręczniku „Puls Ŝycia 2” Dział programu 1. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu Szczegółowe osiągnięcia ucznia wymagania podstawowe • wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka • klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt • wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka • podaje przykłady tkanek • wylicza układy narządów człowieka • opisuje podstawowe funkcje układów narządów człowieka • wymienia podstawowe funkcje skóry • wymienia warstwy skóry • wskazuje funkcje poszczególnych warstw skóry • wylicza wytwory naskórka • opisuje melaninę jako czynnik decydujący o wymagania ponadpodstawowe • opisuje cechy róŜniące człowieka od innych naczelnych • wykazuje stopniowe komplikowanie się budowy człowieka od tkanki do układu narządów • wyjaśnia zaleŜności między układami narządów • wyjaśnia, co to jest homeostaza • omawia funkcje skóry • wykazuje związek funkcji skóry z jej budową • planuje doświadczenie wykazujące, Ŝe skóra jest narządem zmysłu • omawia rolę poszczególnych wytworów naskórka 2. Aparat ruchu kolorze skóry • wyjaśnia konieczność dbania o skórę • wymienia choroby skóry • opisuje dolegliwości skóry • klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmroŜeń • podaje zasady udzielania pierwszej pomocy • dowodzi, Ŝe odcień skóry zaleŜy od zawartości barwnika w skórze • omawia objawy dolegliwości skórnych • proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej • analizuje zasady pielęgnacji skóry • wyjaśnia, czym są alergie skórne • ocenia wpływ słońca na skórę • demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów skóry • wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu • rozpoznaje szkielet osiowy na modelu lub schemacie • wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie • podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu • wymienia tkanki budujące szkielet • wylicza elementy szkieletu osiowego • wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji • określa elementy budowy klatki piersiowej • wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową • podaje nazwy odcinków kręgosłupa • wymienia elementy budowy obręczy barkowej • opisuje elementy budowy obręczy miednicznej • wskazuje kości kończyn górnej i dolnej na modelu lub schemacie • opisuje budowę fizyczną kości • wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego • omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • określa róŜne kształty kości • wymienia rodzaje połączeń kości • opisuje budowę stawu • rozpoznaje rodzaje stawów • odróŜnia staw zawiasowy od kulistego • określa zakres ruchów róŜnych rodzajów stawów • wskazuje na ilustracji najwaŜniejsze mięśnie szkieletowe • określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych • wymienia rodzaje tkanki mięśniowej • opisuje budowę tkanki mięśniowej • wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu • wymienia warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni • demonstruje sposób działania mięśni szkieletowych • wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni • wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa • rozpoznaje wady postawy • omawia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu • porównuje elementy szkieletu do maszyny prostej • rozpoznaje tkanki budujące szkielet • porównuje tkankę chrzęstną i kostną • wskazuje rolę poszczególnych tkanek w budowie kości • wymienia kości tworzące szkielet osiowy • charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego • opisuje związek budowy czaszki z funkcjami, które pełni • omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej • wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi funkcjami • wymienia kości tworzące obręcze • porównuje budowę kończyny górnej i dolnej • wykazuje związek budowy z funkcją kończyny dolnej • wykazuje związek budowy stawu z rodzajem ruchu kończyny w stawie • uzasadnia budowę obręczy miednicznej • charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem • planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości • omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości • porównuje kości róŜnego kształtu • wykazuje róŜnicę między kością długą a płaską • charakteryzuje połączenia kości • projektuje i wykonuje model stawu • omawia rolę szpiku kostnego • rozpoznaje na ilustracji wskazane mięśnie szkieletowe • opisuje czynności wskazanych mięśni • wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej • wyszukuje w internecie ponadprogramowe informacje o mięśniach • rozpoznaje pod mikroskopem róŜne rodzaje tkanki mięśniowej • rysuje spod mikroskopu i opisuje obraz tkanki • wylicza przyczyny powstawania wad postawy • wskazuje ślad stopy z płasko-stopiem • wymienia choroby aparatu ruchu • opisuje urazy kończyn • wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn 3. Układ pokarmowy mięśniowej • omawia warunki prawidłowej pracy mięśni • uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych • planuje proste ćwiczenia poprawiające kondycję mięśni • analizuje przyczyny urazów ścięgien • rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa • wyjaśnia przyczyny wad postawy • wskazuje metody zapobiegania wadom kręgosłupa • wyszukuje informacje dotyczące sposobów zapobiegania płaskostopiu • podaje przyczyny chorób aparatu ruchu • podaje przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy • wyjaśnia procesy zachodzące w układzie kostnym podczas urazów • wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach • demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn • omawia rolę składników pokarmowych w • wymienia podstawowe składniki pokarmowe • klasyfikuje substancje odŜywcze na budulcowe i organizmie • omawia znaczenie celulozy dla diety energetyczne • wyjaśnia pojęcia „pokarm pełnowartościowy” • wskazuje źródła węglowodanów • wskazuje produkty spoŜywcze zawierające białko i „pokarm niepełnowartościowy” • wyjaśnia zaleŜność między spoŜywaniem • wymienia pokarmy zawierające tłuszcze produktów białkowych a wzrostem masy ciała • omawia aminokwas jako cząsteczkę budulcową • porównuje wartość energetyczną białek węglowodanów i tłuszczów • wyróŜnia pokarmy pełnowartościowe i • charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie niepełnowartościowe • omawia skutki nadmiernego spoŜywania • przedstawia źródła tłuszczu w diecie człowieka tłuszczów zwierzęcych • rozróŜnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w • charakteryzuje rodzaje witamin tłuszczach • opisuje róŜnice między witaminami • omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w pochodzenia naturalnego a uzyskiwanymi wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach sztucznie • opisuje rolę dwóch makroelementów • omawia znaczenie makro- i mikroelementów • wymienia mikroelementy w organizmie człowieka • opisuje rolę wody w organizmie • analizuje skutki niedoboru witamin, • wyjaśnia, na czym polega trawienie makroelementów i mikroelementów • wymienia rodzaje zębów budujących uzębienie • wyjaśnia zaleŜność zapotrzebowania na wodę • charakteryzuje budowę zęba • opisuje funkcje poszczególnych rodzajów zębów od warunków otoczenia i stanu organizmu • omawia znaczenie procesu trawienia • wskazuje na planszy lub modelu odcinki • charakteryzuje budowę uzębienia człowieka przewodu pokarmowego • wyjaśnia związek między budową a • podaje funkcje wątroby i trzustki funkcjami róŜnych rodzajów zębów • lokalizuje wątrobę i trzustkę – odpowiednio po • omawia funkcje poszczególnych odcinków prawej i lewej stronie pod Ŝebrami przewodu pokarmowego • podaje nazwy procesów zachodzących w • wykazuje związek między budową a funkcją przewodzie pokarmowym Ŝołądka • wymienia enzymy działające w przewodzie • omawia rolę poszczególnych odcinków pokarmowym przewodu pokarmowego • wymienia czynniki, od których zaleŜy rodzaj • opisuje procesy trawienia we wszystkich diety odcinkach przewodu pokarmowego • wskazuje na piramidzie Ŝywieniowej grupy • lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego pokarmów • wykazuje związek między dietą a • wymienia zasady higienicznego odŜywiania się czynnikami, które ją warunkują • wymienia choroby układu pokarmowego • wyjaśnia, jakie mogą być skutki złego odŜywiania • definiuje pojęcie „wartość energetyczna pokarmu” się • określa przyczyny chorób układu pokarmowego • omawia sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia • wykazuje związek między higieną odŜywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego • charakteryzuje choroby układu pokarmowego • przygotowuje wystąpienie o zaburzeniach łaknienia i przemiany materii • demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia 4. Układ krąŜenia • omawia funkcje krwi • podaje nazwy składników morfotycznych krwi • wymienia grupy krwi • wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę • wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi • omawia na ilustracji mały lub duŜy obieg krwi • omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego • porównuje Ŝyłę i tętnicę • omawia rolę zastawek w Ŝyłach • wskazuje na sobie połoŜenie serca • wymienia elementy budowy serca • rozpoznaje na schemacie zasadnicze elementy budowy serca i naczyń krwionośnych • wyjaśnia, czym jest puls • wymienia choroby układu kwionośnego • odczytuje wyniki badania laboratoryjnego krwi • wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego • omawia pierwszą pomoc w przypadku krwotoków • wymienia cechy układu limfatycznego • opisuje budowę układu limfatycznego • omawia rolę węzłów chłonnych • wylicza narządy współpracujące z układem limfatycznym • wymienia elementy układu odpornościowego • wyróŜnia odporność nabytą i wrodzoną • wylicza bariery obronne organizmu • wskazuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą • wyjaśnia, Ŝe AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV 5. Układ oddechowy • wymienia odcinki układu oddechowego • omawia funkcje narządów układu oddechowego • wskazuje płuca jako miejsce wymiany gazowej • omawia rolę nagłośni • wymienia narządy biorące udział w procesie • omawia znaczenie krwi • charakteryzuje składniki morfotyczne krwi • rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej • omawia rolę hemoglobiny • omawia zasady transfuzji krwi • wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi • porównuje krwiobieg mały i duŜy • rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji • wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami • opisuje mechanizm pracy serca • wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca • omawia fazy pracy serca • mierzy koledze puls • uzasadnia róŜnice w wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego • podaje prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego dorosłego człowieka • podaje przyczyny chorób układu krwionośnego • przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego • charakteryzuje krwotok Ŝylny i tętniczy • demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków • przygotowuje wywiad z pracownikiem słuŜby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego • wyjaśnia rolę układu limfatycznego na podstawie filmu • porównuje układ limfatyczny i krwionośny • omawia rolę węzłów chłonnych i migdałków • omawia rolę śledziony i grasicy • omawia rolę elementów układu odpornościowego • charakteryzuje rodzaje odporności • opisuje rodzaje leukocytów • wyjaśnia mechanizm działania odporności nabytej • odróŜnia sposób działania szczepionki od surowicy • wyjaśnia wpływ HIV na układ odpornościowy człowieka • wyróŜnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej • wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami wentylacji • odczytuje z tabeli skład powietrza wdychanego i wydychanego • analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach • oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku • demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu • omawia na ilustracji ruch Ŝeber oraz przepony przy wdechu i wydechu • wskazuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego • zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy • wskazuje ATP jako nośnik energii • interpretuje zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym • wyjaśnia, jak naleŜy wdychać powietrze, aby unikać infekcji układu oddechowego • wskazuje na kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu • wymienia trzy choroby układu oddechowego • opisuje przyczyny astmy • omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu 6. Układ wydalniczy 7. Regulacja nerwowohormonalna • wyjaśnia pojęcia „wydalanie” i „defekacja” • wymienia zbędne produkty przemiany materii • wskazuje drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii • wskazuje na modelu lub ilustracji miejsca powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego • uzasadnia konieczność regularnego opróŜniania pęcherza moczowego • wymienia choroby układu wydalniczego • analizuje na ilustracji przebieg dializy • określa niezbędną ilość wody, jaką naleŜy codziennie przyjąć • interpretuje zaleŜność między budową płuc a wymianą gazową • omawia róŜnicę między głośnią a nagłośnią • demonstruje mechanizm modulacji głosu • omawia mechanizm wentylacji • demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu • planuje doświadczenie wykazujące zaleŜność między wysiłkiem a liczbą oddechów • rozróŜnia mechanizm wentylacji i oddychanie komórkowe • wyjaśnia zaleŜność między ilością oddechów a wysiłkiem • opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych • analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach • interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym • określa znaczenie oddychania komórkowego • zapisuje proces utleniania glukozy równaniem reakcji chemicznej • omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego • opisuje zaleŜność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię • przedstawia graficznie w postaci diagramu zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym • wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego • podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego • wykazuje zaleŜność między skaŜeniem środowiska a zachorowalnością na astmę • demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu • porównuje wydalanie i defekację • rozpoznaje warstwy budujące nerkę na modelu lub materiale świeŜym • omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu • omawia na ilustracji proces powstawania moczu • omawia rolę soli w sprawnym funkcjonowaniu układu wydalniczego • wskazuje przyczyny chorób układu wydalniczego • uzasadnia konieczność picia duŜych ilości wody w przypadku schorzeń nerek • ocenia znaczenie dializy • wymienia funkcje układu nerwowego • opisuje funkcje układu nerwowego • opisuje budowę komórki nerwowej • wykazuje związek budowy komórki • omawia na ilustracji przebieg impulsu nerwowego nerwowej z pełnioną funkcją • wyróŜnia somatyczny i autonomiczny układ • wyjaśnia sposób działania synapsy nerwowy • charakteryzuje funkcje somatycznego i • wymienia części ośrodkowego i obwodowego autonomicznego układu nerwowego 8. Narządy zmysłów układu nerwowego • określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego • wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego • wskazuje najwaŜniejsze elementy mózgowia na ilustracji • rozpoznaje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji • wyróŜnia włókna czuciowe i ruchowe w obwodowym układzie nerwowym • wymienia rodzaje nerwów obwodowych • opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym • odróŜnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe • podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych • klasyfikuje gruczoły wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego • wyjaśnia pojęcie „hormon dokrewny” • wyjaśnia, czym są hormony • wymienia trzy gruczoły i ich hormony • wskazuje na ilustracji połoŜenie najwaŜniejszych gruczołów • wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna” • wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu • podaje przyczyny cukrzycy • wymienia czynniki powodujące stres • wskazuje czynniki osłabiające stres • podaje przykłady dwóch chorób wywołanych nadmiernym stresem przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy • wylicza choroby układu nerwowego • omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego • charakteryzuje nadrzędną rolę mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego • objaśnia budowę mózgowia na podstawie ilustracji • wyjaśnia, na czym polega lateralizacja mózgu • omawia budowę rdzenia kręgowego • objaśnia zasady działania włókien nerwowych • ocenia rolę włókien nerwowych w obwodowym układzie nerwowym • przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym • charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe • porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego • określa cechy hormonów • omawia znaczenie swoistego działania hormonów • przyporządkowuje nazwy gruczołów wytwarzanym przez nie hormonom • prezentuje na dowolnym przykładzie antagonistyczne działanie hormonów • analizuje zaleŜność między układem nerwowym a hormonalnym • opisuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów • uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą •omawia pozytywny i negatywny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu • opisuje przyczyny nerwic • rozpoznaje objawy depresji • analizuje przyczyny chorób układu nerwowego • rozpoznaje na podstawie objawów choroby układu nerwowego • rozróŜnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną • omawia funkcje elementów aparatu ochronnego • rozpoznaje elementy budowy oka na ilustracji • omawia funkcje elementów budowy oka • wyjaśnia pojęcie „akomodacja” • omawia znaczenie zwęŜania się źrenicy • rozpoznaje elementy budowy ucha na ilustracji • wyróŜnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne • wymienia funkcje elementów budowy ucha • wskazuje połoŜenie narządu zmysłu równowagi • wymienia wady wzroku • rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność • wymienia daltonizm i astygmatyzm jako wady wzroku • omawia zasady higieny wzroku • wymienia choroby oczu • określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej • wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami • porównuje powstawanie obrazu w oku do pracy aparatu fotograficznego • rysuje przebieg bodźca świetlnego i powstawanie obrazu na siatkówce • rozróŜnia akomodację i adaptację oka • planuje doświadczenie wykazujące reakcje źrenicy na róŜne natęŜenia światła • charakteryzuje funkcje elementów budowy ucha • omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego • omawia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków • wyjaśnia zasadę działania narządu zmysłu równowagi • wskazuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę • zalicza powonienie i smak do chemoreceptorów • wymienia cztery podstawowe smaki • wyjaśnia, Ŝe kubki smakowe są właściwym narządem smaku • wylicza bodźce odbierane przez skórę 9. RozmnaŜanie i rozwój człowieka • charakteryzuje wady wzroku • rozróŜnia rodzaje soczewek korygujących • wyjaśnia pojęcia „daltonizm” i „astygmatyzm” • omawia zasady higieny oczu • charakteryzuje choroby oczu • analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas moŜe spowodować uszkodzenie słuchu • charakteryzuje powonienie i smak jako chemoreceptory • wskazuje połoŜenie kubków smakowych • opisuje sposób odbierania wraŜeń smakowych • uzasadnia, Ŝe skóra jest narządem zmysłu dotyku • analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze • wymienia funkcje męskich narządów rozrodczych • charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe • wymienia męskie cechy płciowe • uzasadnia, Ŝe główka plemnika jest właściwą • wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu gametą męską rozrodczego • wykazuje związek między produkcją • rysuje i opisuje schemat budowy plemnika hormonów a zmianami zachodzącymi w • określa funkcję testosteronu budowie męŜczyzny • opisuje funkcje Ŝeńskiego układu rozrodczego • charakteryzuje Ŝeńskie pierwszo-, drugo- i • wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze • wskazuje wewnętrzne narządy Ŝeńskiego układu trzeciorzędowe cechy płciowe • opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczego na ilustracji • rysuje i opisuje schemat budowy komórki jajowej rozrodczych • wyjaśnia związek budowy komórki jajowej z • wylicza Ŝeńskie zewnętrzne narządy płciowe pełnioną przez nią funkcją • wymienia Ŝeńskie hormony płciowe • charakteryzuje funkcje Ŝeńskich • odtwarza z pamięci kolejne fazy cyklu zewnętrznych narządów płciowych miesiączkowego • interpretuje ilustracje dotyczące przebiegu • wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i cyklu miesiączkowego niepłodne • omawia zmiany hormonalne występujące w • definiuje jajnik jako miejsce tworzenia się czasie cyklu komórki jajowej • opisuje objawy napięcia • wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne przedmiesiączkowego źródło zakaŜenia układu rozrodczego • analizuje rolę ciałka Ŝółtego • wymienia choroby układu rozrodczego • wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u • przyporządkowuje chorobom źródła zakaŜenia ginekologa • wyjaśnia róŜnicę między nosicielstwem HIV a • przyporządkowuje chorobom układu chorobą AIDS rozrodczego ich charakterystyczne objawy • wyjaśnia, na czym polega planowanie rodziny • opisuje drogi zakaŜenia HIV • porządkuje etapy rozwoju zarodkowego • porównuje naturalne i sztuczne metody • podaje nazwy błon płodowych planowania rodziny • określa czas trwania rozwoju płodowego • ocenia efekty stosowania róŜnych metod • wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” antykoncepcji • wymienia zmiany zachodzące w organizmie • charakteryzuje funkcje błon płodowych kobiety podczas ciąŜy • analizuje funkcje łoŜyska • omawia zasady higieny zalecane kobietom • przyporządkowuje czynności Ŝyciowe cięŜarnym okresom rozwojowym płodu • podaje długość trwania ciąŜy • omawia zmiany zachodzące w organizmie • podaje nazwy etapów porodu kobiety podczas ciąŜy • wymienia etapy Ŝycia człowieka • uzasadnia konieczność przestrzegania higieny • omawia zmiany rozwojowe u nastolatka przez kobiety w ciąŜy • wymienia rodzaje dojrzałości • omawia etapy porodu • wskazuje na róŜnice w tempie dojrzewania • opisuje mechanizm powstawania ciąŜy dziewcząt i chłopców pojedynczej i mnogiej • wymienia objawy starzenia się ciała • charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe • opisuje charakterystyczne cechy dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej • przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany w nich zachodzące 10. Zdrowie a cywilizacja • wykazuje wpływ trybu Ŝycia na stan zdrowia organizmu • opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne • rozpoznaje symbol Czerwonego KrzyŜa jako organizacji zajmującej się ochroną zdrowia • przyporządkowuje symbole organizacji ich nazwom • wyróŜnia choroby zakaźne i cywilizacyjne • podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynników, które je wywołują • omawia znaczenie szczepień • wymienia choroby cywilizacyjne • wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska • wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów • podaje przykłady uŜywek • wyjaśnia, Ŝe stosowanie uŜywek ma negatywny wpływ na zdrowie • wymienia choroby spowodowane naduŜywaniem alkoholu • omawia MONAR jako miejsce pomocy w leczeniu uzaleŜnień • wykazuje wpływ środowiska Ŝycia na zdrowie • rozróŜnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne • wymienia światowe organizacje zdrowia (podane w podręczniku) • przyporządkowuje symbole organizacji ich zakresom działań • podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne • oblicza własne BMI • rozróŜnia szczepienia ochronne obowiązkowe i nieobowiązkowe • wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych • dowodzi, Ŝe nadmierny stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych • wyjaśnia, dlaczego nowotwory są groźnymi chorobami • wyjaśnia związek między przyjmowaniem uŜywek a powstawaniem nałogów • opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie • omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu • wyjaśnia, jak uniknąć uzaleŜnień Przedmiotowy system oceniania z biologii dla gimnazjum oparty na podręczniku „Puls Ŝycia 3” Dział programu I. Mechanizmy dziedziczenia Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: • wymienia 5 przykładowych ekosystemów • wymienia poziomy róŜnorodności biologicznej • omawia wskazany czynnik kształtujący róŜnorodność biologiczną • wyjaśnia róŜnice pomiędzy dwoma poziomami róŜnorodności biologicznej • wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów • klasyfikuje swoje podobieństwo do rodziców jako cechę dziedziczną • definiuje pojęcie „genetyka” • rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne • określa materiał genetyczny jako element zawierający informacje na temat cech dziedzicznych organizmu • wymienia funkcje białek w organizmie • wskazuje miejsce występowania DNA w komórce • wymienia nazwy zasad azotowych • wylicza elementy budujące DNA i RNA • określa rolę DNA Wymagania ponadpodstawowe uczeń poprawnie: • charakteryzuje poziomy róŜnorodności biologicznej • analizuje wpływ róŜnych czynników na kształtowanie się róŜnorodności biologicznej • porównuje poziomy róŜnorodności biologicznej • rozpoznaje charakterystyczne organizmy wskazanego ekosystemu • wykazuje przystosowania organizmów do warunków siedliskowych omawianego ekosystemu, korzystając z wiadomości z poprzednich lat nauki • omawia róŜnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje ich przykłady • wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnaŜania płciowego i bezpłciowego • wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech • dowodzi, Ŝe cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu i są wynikiem wpływu środowiska • wykonuje portfolio wykazujące podobieństwo cech dziadków i rodziców do swoich cech zewnętrznych • porównuje budowę DNA i RNA • rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA • omawia budowę nukleotydu • wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA • wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon” • omawia znaczenie kodu genetycznego • omawia budowę kodonu i genu • podaje nazwy poszczególnych podziałów komórkowych • podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznej i płciowej człowieka • wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka • wyjaśnia pojęcie „chromosomy homologiczne” • szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu • wyjaśnia znaczenie mitozy i mejozy • wskazuje przykłady dziedziczenia cech w najbliŜszym otoczeniu • na schemacie krzyŜówki genetycznej wskazuje geny rodziców i pokolenia potomnego • zapisuje za pomocą liter homozygotę i heterozygotę pod względem jednego genu • wykonuje krzyŜówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu • podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka • rozpoznaje na fotografii kariogram człowieka • wskazuje na kariogamie człowieka chromosomy płci • wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci • podaje przykłady chorób dziedzicznych sprzęŜonych z płcią • określa cechy chromosomów X i Y II. Zmiany w materiale genetycznym • wyjaśnia, co to jest mutacja • wylicza czynniki mutagenne • wymienia rodzaje mutacji • omawia skutki wybranych mutacji genowych • charakteryzuje wybrane choroby genetyczne • wyjaśnia, co to są organizmy transgeniczne • wymienia zastosowania inŜynierii genetycznej • wylicza metody modyfikacji genetycznych • charakteryzuje wybrane metody modyfikacji genetycznych • wyjaśnia, na czym polega terapia genowa • wyjaśnia, co to jest klonowanie organizmów • wymienia zastosowania klonowania • identyfikuje rozmnaŜanie bezpłciowe jako klonowanie • podaje przykłady naturalnego klonowania się organizmów roślinnych i zwierzęcych • wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad • wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym • planuje i wykonuje model DNA i RNA • ilustruje regułę komplementarności zasad azotowych • wykazuje uniwersalność kodu genetycznego • omawia biosyntezę białek, korzystając z ilustracji • odczytuje z zapisu nici RNA informację o kolejności aminokwasów budujących białko, korzystając z tabeli kodu genetycznego • interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego • wykazuje róŜnice między mitozą a mejozą • omawia przebieg mitozy i mejozy • uzasadnia konieczność procesu replikacji DNA przed podziałem komórki • wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej • planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki • ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki • interpretuje krzyŜówki genetyczne, uŜywając określeń „homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha recesywna” • omawia prawo czystości gamet • przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet • planuje krzyŜówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa • wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzęŜonych z płcią • interpretuje krzyŜówkę genetyczną związaną z daltonizmem • wykonuje krzyŜówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia choroby genetycznej sprzęŜonej z płcią, np. hemofilii • ocenia znaczenie znajomości ludzkiego DNA • uzasadnia, Ŝe mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów • charakteryzuje mutację genową powodującą anemię sierpowatą • wskazuje przyczyny wybranych chorób genetycznych • dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska • ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka • omawia sposoby tworzenia organizmów o nowych cechach • wyjaśnia zastosowanie terapii genowej w leczeniu chorób genetycznych • ocenia wpływ organizmów modyfikowanych genetycznie na otoczenie • wyjaśnia, na czym polega terapia komórkowa • prezentuje i podaje przykłady wykorzystania klonowania w uprawie roślin • przewiduje skutki klonowania organizmów dla środowiska i człowieka III. Organizmy w środowisku • omawia zakres badań ekologii • wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku • wyjaśnia pojęcie „nisza ekologiczna” • definiuje pojęcia „populacja” i „gatunek” • wskazuje osobniki naleŜące do jednego gatunku • wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w róŜnych środowiskach • podaje przykłady zwierząt Ŝyjących w stadzie • wylicza zaleŜności wewnątrzgatunkowe • odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji • wymienia cechy populacji • wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji • ilustruje róŜne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób • charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach • odczytuje dane z piramid wieku • podaje przykłady migracji • omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej • wylicza antagonistyczne zaleŜności międzygatunkowe • wymienia charakterystyczne cechy drapieŜnika i jego ofiary • podaje przykłady pasoŜytów zewnętrznych i wewnętrznych • wymienia przykłady drapieŜników i ich ofiar • wymienia przykłady pasoŜytnictwa u roślin • określa warunki współpracy między gatunkami • wylicza nieantagonistyczne zaleŜności międzygatunkowe • podaje przykłady wybranej zaleŜności nieantagonistycznej • omawia budowę brodawek korzeniowych roślin motylkowatych IV. Ekosystemy • wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu • rozróŜnia ekosystemy sztuczne i naturalne • wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej • wymienia piętra lasu • podaje przykłady gatunków Ŝyjących w poszczególnych piętrach lasu • wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych • ocenia etyczny aspekt klonowania komórek macierzystych • omawia róŜnice między ekologią a ochroną środowiska i ochroną przyrody • rozróŜnia niszę ekologiczną i siedlisko • wykazuje zaleŜność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami • omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu • porównuje zasięgi geograficzne endemitów i gatunków kosmopolitycznych • interpretuje wykres zakresu tolerancji danego gatunku • odnajduje w terenie populacje róŜnych gatunków • charakteryzuje zaleŜności wewnątrzgatunkowe • uzasadnia, Ŝe konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego • ocenia wpływ Ŝycia w stadzie na Ŝycie osobników danego gatunku • ocenia wpływ hierarchii na Ŝycie w stadzie • oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni • określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji • wyjaśnia związek wędrówek z porami roku • przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej • analizuje przyczyny i skutki występowania poszczególnych antagonistycznych zaleŜności międzygatunkowych • podaje róŜnice między konkurencją międzygatunkową a wewnątrzgatunkową • wykazuje zaleŜności między liczebnością populacji drapieŜnika a liczebnością populacji jego ofiary • wyjaśnia znaczenie pasoŜytnictwa i drapieŜnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar • charakteryzuje przystosowania organizmów do pasoŜytniczego trybu Ŝycia • analizuje warunki występowania dodatnich relacji między organizmami róŜnych gatunków • omawia róŜnice między komensalizmem, protokooperacją a mutualizmem • ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie • charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu • charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi • wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy • analizuje zaleŜności między biotopem a biocenozą • omawia róŜnice między ekosystemami sztucznymi i naturalnymi • charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej • wykazuje zaleŜność między piętrami lasu a panującym tam mikroklimatem • wyjaśnia, na czym polega równowaga biologiczna • analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie V. Ochrona przyrody • podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego • rysuje schemat prostej sieci pokarmowej • przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego • rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach • wskazuje róŜnice między producentami a konsumentami • wyjaśnia, co przedstawia piramida ekologiczna, korzystając z ilustracji • wykazuje, Ŝe materia krąŜy w ekosystemie • wykazuje, Ŝe energia przepływa przez ekosystem • wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krąŜenia materii • podaje przykłady pierwiastków krąŜących w ekosystemie • wymienia biomy Ziemi • podaje nazwę biomu, do którego naleŜą ekosystemy w Polsce • wskazuje na mapie świata podany biom • wymienia po 3 gatunki charakterystyczne dla kaŜdego biomu • podaje nazwy pięter roślinności w górach • wymienia przykłady gatunków zagroŜonych wyginięciem • wyjaśnia termin „róŜnorodność biologiczna” • wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów • podaje przykłady działalności człowieka, przyczyniające się do spadku róŜnorodności biologicznej • uzasadnia konieczność zachowania róŜnorodności biologicznej • wymienia sposoby ochrony przyrody • definiuje pojęcie „zrównowaŜony rozwój” • wymienia formy ochrony przyrody w Polsce • wylicza parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery UNESCO • podaje informacje na temat zadanego parku narodowego • wskazuje na mapie lokalizację zadanego parku narodowego • podaje nazwy najbliŜej połoŜonych parków narodowych i krajobrazowych • wymienia 5 nazw zwierząt podlegających ochronie gatunkowej w Polsce • wylicza 5 nazw roślin chronionych w Polsce • rozpoznaje na ilustracji lub fotografii wcześniej omawiane rośliny i zwierzęta podlegające ochronie gatunkowej • wymienia gatunki zagroŜone wyginięciem • wymienia miejsca najbardziej naraŜone na zanik róŜnorodności biologicznej • omawia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody • wskazuje 3 miejsca na Ziemi szczególnie cenne • charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego • planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej • przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym dla ekosystemu • porównuje liczbę organizmów w sieci zaleŜności pokarmowych, ekosystemie naturalnym i sztucznym • interpretuje zaleŜności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji • analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej • omawia schematy obiegów pierwiastków w ekosystemie • wyjaśnia, na czym polegają produkcja pierwotna i wtórna w ekosystemie • wykazuje związek między czynnikami geograficznymi a występowaniem określonych biomów • charakteryzuje biocenozę wskazanego biomu • charakteryzuje piętra roślinności w górach • uzasadnia zmiany składu biocenoz wraz ze wzrostem wysokości w górach • omawia przyczyny wymierania gatunków • wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku róŜnorodności biologicznej • przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych • analizuje wpływ łowiectwa na zachowanie róŜnorodności biologicznej • wyjaśnia, na czym polega zrównowaŜony rozwój • charakteryzuje bierną i czynną ochronę przyrody • ocenia znaczenie ogrodów zoologicznych i botanicznych • określa funkcje niŜszych rangą obiektów ochrony przyrody, takich jak: park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu i inne • wyjaśnia znaczenie otulin wokół parków narodowych • charakteryzuje najbliŜej połoŜony park narodowy • klasyfikuje parki narodowe według wieku lub wielkości • podaje przykłady roślin i zwierząt mających w Polsce granice zasięgu • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej • wskazuje przykłady chronionych gatunków roślin i zwierząt w najbliŜszej okolicy • wskazuje na mapie granice zasięgu wybranego gatunku omawianego na lekcji • wyjaśnia przyczyny zanikania róŜnorodności biologicznej na świecie • omawia rozwój ochrony przyrody na świecie • uzasadnia konieczność globalnej ochrony przyrody • ocenia znaczenie projektu Natura 2000 pod względem róŜnorodności biologicznej VI. Wpływ człowieka na środowisko • wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • wylicza skutki kwaśnych opadów • podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działań ludzi zanieczyszczeń atmosfery • omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko • definiuje pojęcie „bioindykatory” • omawia warunki tworzenia się smogu, kwaśnych opadów i dziury ozonowej • omawia warunki globalnego ocieplania się klimatu • wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliŜszej okolicy • wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich • wylicza klasy czystości wód • wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych • podaje metody oczyszczania wód • charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach • wymienia funkcje gleby w ekosystemie • omawia próchnicę jako waŜny element gleby • wylicza czynniki wpływające na degradację gleby • podaje przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby • omawia metody rekultywacji gleby • określa czas biodegradacji wskazanego produktu • wyjaśnia pojęcie „recykling” • rozpoznaje surowce wtórne • rozpoznaje oznaczenia produktów przyjaznych środowisku • analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działań ludzi • wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery • wyjaśnia rolę bioindykatorów w ocenie czystości powietrza • planuje badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej • dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem • przewiduje skutki globalnego ocieplenia • charakteryzuje związek rozwoju rolnictwa z zanieczyszczeniem wód słodkich • określa sposób wykorzystania wody w zaleŜności od klasy jej czystości • ocenia znaczenie regulacji rzek • wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód morskich • opisuje metody oczyszczania wód • analizuje i komentuje stan czystości wód w Polsce na podstawie wykresu • wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych • uzasadnia, Ŝe gleba ma duŜe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu • charakteryzuje proces powstawania próchnicy • omawia czynniki degradujące glebę • dowodzi, Ŝe wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby • planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliŜszej okolicy • prezentuje postawę świadomego konsumenta • ocenia znaczenie wykorzystania surowców wtórnych • planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień • uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego uŜytku
