Łunaczarski, Majakowski, Janion, Bobrownicka
Transkrypt
Łunaczarski, Majakowski, Janion, Bobrownicka
Sylwia Siedlecka, Uniwersytet Warszawski W poszukiwaniu oświeconych pogan: Łunaczarski, Majakowski, Janion, Bobrownicka Punktem wyjścia referatu jest wątek powrotu do pogańskiego dziedzictwa Słowiańszczyzny oraz próby rewitalizacji tytułowego wątku oświeconych pogan, analizowany z odwołaniem się do głosów na temat korzeni Słowiańszczyzny autorstwa Marii Bobrownickiej oraz Marii Janion. Pierwsza z intelektualistek w pracy „Narkotyk mitu” z 1995 r. pokazała, w jaki sposób herderowskie konceptualizacje Słowiańszczyzny bazujące na afirmacji folkloru i dowartościowaniu tradycji archaicznej zaważyły na sztucznych i fałszywych podziałach między nowo konstytuującymi się narodami a tzw. Europą oraz w jakim stopniu zbudowane one były na resentymencie. Maria Janion w opublikowanym niemal 10 lat później zbiorze esejów „Niesamowita Słowiańszczyzna” (2006) upomniała się właśnie o pogańskie dziedzictwo Słowian, prezentując sposób wprowadzenia chrześcijaństwa przez pryzmat perspektywy kolonialnej. Dowartościowując zarazem stłumiony potencjał pogańskich korzeni Słowiańszczyzny upomniała się o jego uznanie, czyniąc go częścią projektu umożliwiającego nowe i pełne samopoznanie Słowian. W drugiej części poruszony zostanie temat wybranej XX-wiecznej konceptualizacji idei nawiązujących do pogańskich korzeni Słowian, o których pisały polskie slawistki na gruncie teoretycznym, rozumiejąc je jednak inaczej. Jedną z ciekawszych, bo otwierającą pytania i ujawniającą paradoksy omawianej idei, jest konceptualizacja radzieckiej sztuki cyrkowej po 1917 r. Projekt ten, zawierający syntezę elementu archaicznego, a zarazem nowoczesnego, tj. wprzęgniętego w narracje modernizacyjne, jako szeroko opisany i sprecyzowany przez radzieckie elity intelektualne i artystyczne (m.in. autor tekstów teoretycznych o roli i poetyce rewolucyjnego cyrku Anatolij Łunaczarski oraz zafascynowany cyrkiem i piszący scenariusze dla klaunów Władimir Majakowski) był intensywnie rozwijany w okresie po wybuchu rewolucji bolszewickiej w Związku Radzieckim, a po 1945 r. sukcesywnie wprowadzany także w pozostałych krajach słowiańskich. Elity polityczne, intelektualne i artystyczne przypisały wówczas cyrkowi rolę jednej z kluczowych dziedzin sztuki. W referacie analizie zostaną poddane pojęcia słownika ówczesnych elit radzieckich, obecne w tekstach na temat sztuki cyrkowej (zwłaszcza kategorie egalitaryzmu i autentyczności, wraz z ich historycznym zapleczem), wokół których oscylowały często dyskusje na temat nowej sztuki. Interesujące w kontekście przywołanych dyskusji będą zwłaszcza próby pogodzeń narracji modernizacji społeczno-kulturowej i cywilizacyjnej z wątkami antymodernizacyjnymi (cyrk jako sztuka archaiczna, a jednocześnie arena dydaktyki społecznej; witalizm i dionizyjskie aspekty nowej sztuki, a zarazem przestrzeń treningu oświeconego obywatela), kreujące eklektyczny model „oświeconych pogan”, jak również strategie lokowania mechanizmów przemocy w nowych koncepcjach sztuki cyrkowej, tj. przesunięcia tych mechanizmów ze sfery realnej (arena cyrkowa jako zwierciadło świata bez przemocy) w symboliczną, odsłaniającą splot łączący przemoc i modernizację. W tym sensie zagadnienia dotyczące porewolucyjnego cyrku stają się przykładem instytucjonalizacji mitu słowiańskiego: zarówno w obrębie projektu nowej struktury społeczno-organizacyjnej (z centrum w ZSRR: Moskiewska Szkoła Cyrkowa kształcąca artystów z wszystkich krajów słowiańskich, usieciowienie i upaństwowienie cyrków), ale przede wszystkim językowej. Ów konstruowany w języku system uprawomocnień nowej idei cyrku oraz towarzyszący im słownik pojęć będzie analizowany w referacie.