PSZCZELNICZE ZESZYTY NAU,KOWE

PSZCZELNICZE
ZESZYTY
NAU,KOWE
1986
ROK XXX
ORGANIZACJA I EKONOMIKA PASIEK
SEKTORA USPOŁECZNIONEGO
Andrzej
Pidek
Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa
,WPROWADZENIE
W Polsce około 23 tysiące rodzin pszczelich znajduje się w 434 pasiekach sektora uspołecznionego (materiały Min. Roln. Ii.G. Z. 'z 1982 r.).
Stanowi to mniej więcej 1% wszystkich pasiek i niecałe 10% rodzin
pszczelich w Polsce, Srednia pasieka tego sektora posiada więc 53 rodziny pszczele, czyli kilkakrotnie więcej niż średniej wielkości pasieka
indywidualna. Jest to jednak mniej niż może obsłużyć 1 pszczelarz.
W ZSRR uważa się, że obsługiwanie rodzin pszczelich przez 1 pszczelarza jest najbardziej prymitywną formą organizacji pracy (U l i j a ń l!e v
1973). Stosuje się tam system brygadowy twierdząc, że optymalna liczba
rodzin pszczelich w kołchozie specjalistycznym powinna wynosić 6-7
tysięcy (O s i P o va 1969), a na Syberii i Dalekim Wschodzie nawet 11
tysięcy (S o l d a t o v 1974). Mimo takich wysokich norm dochody z pasiek nie pokrywają kosztów ich prowadzenia,bo od 20% do 60% tych:
kosztów obciążana jest produkcja rolnicza i ogrodnicza (Z r i b n jak
1974).
W okresie pięciolatki 1980-85 średnia wielk~
pasieki w. ZSRR
zmniejszyła się ze 183 do 156 rodzin. Pasiek o wielkości powyżej 500
rodzin jest tylko 4,2%. Z sektora uspołecznionego pochodzi 40% miodu.
W Polsce pomimo wielokrotnych w okresie ostatniego 40-lecia prób
rozwoju pasiek uspołecznionych nie udało się tego zrealizować w stopniu
zaplanowanym. Zdarza się jednak, że przedsiębiorstwa rolne posiadające
duże areały upraw entomofilnych, a przede wszystkim sadów, często
z własnej inicjatywy zakładają pasieki, ponieważ mają trudności z wydzierżawianiem odpowiedniej liczby rodzin pszczelich do zapylania. Te
pasieki, które utworzono do tej pory, W ocenie społecznej nie wyróżniają
się produkcją miodu w porównaniu z indywidualnymi.
Podobna prawidłowość obserwowana jest w odniesieniu do pozostałych kierunków rolnictwa. K i e r u l (1985) stwierdza, że ... ,,'Ska~ne na
zagładę formy organizacyjne (gospodarstwa indywidualne przyp. autora)
trzymają się u nas stosunkowo nieżle, a formy które miały przodować
przeżywają permanentnie różne trudności i nie mogą swej przewagi
133
udokumentować" .... Poziom produkcji końcowej netto z 1 ha w sektorach gospodarki uspołecznionej kształtował się w latach siedemdziesiątych w gmnicach 71fJ/o w stosunku do gospodarki indywidualnej (Ekspertyza PAN 1980). Jedną z przyczyn niepowodzeń było tworzenie gospodarstw wielozakładowych (M a n t e u f f e l 1979).
W odniesieniu do pszczelarstwa brak jest w Polsce opracowań ekonomicznych, które pozwoliłyby ocenić efektywność tej produkcji w sektorze uspołecznionym. Celem niniejszej pracy jest analiza organizacji
i ekonomiki, a także efektywność pasiek sektora uspołecznionego.
METODYKA
Badania przeprowadzono w latach 1982-84 w 13 pasiekach państwowych. Kryterium doboru gospodarstw stanowiła ich deklaracja wykonywania dokumentacji. Należy jednak przypuszczać, że były to gospodarstwa o ponad przeciętnym poziomie gospodarki. W okresie pierwszego
roku doświadczenia zapoznano się z metodami gospodarki pasiecznej anaIizowanych pasiek i sporządzono kalkulację dotychczasowych kosztów
produkcji na podstawie dostępnych dokumentów. Badania z tego roku
potraktowano jako 'Wstępne i stanowiące podstawę do dalszych, bardziej
szczegółowych. Na początku każdego następnego roku dostarczone były
do pasiek odpowiednie arkusze dokumentacyjne, na których odnotowywano informacje dotyczące:
- osoby prowadzącej pasiekę (wiek, doświadczenie, liczba lat praktyki, liczba lat zatrudnienia w zakładzie)
- pożytków na terenie przedsiębiorstwa, w którym znajduje się pasieka i w okolicy
- stosowanych metod gospodarki pasiecznej
- częstotliwości i jakości wymienianych matek pszczelich
- liczby, siły, wartości i rozmieszczenia rodzin
- zimowania rodzin (ilość i jakość pozostawionych zapasów na zimę,
liczba osypanych rodzin),
- wyposażenia w sprzęt (ilość i wartość)
- wielkości i struktury rodzajowej kosztów
- wielkości i struktury rodzajowej dochodów
- nakładów pracy (organizacja, rodzaj, wielkość i termin).
Zebrane w dokumentacjach informacje weryfikowano i uzupełniano metodą panelową. Dwie spośród analizowanych pasiek objęte były od kilku
lat stałym doradztwem prowadzącego badania.
W rachunku wyodrębniono trzy rodzaje kosztów: koszty bezpośrednie obliczane na podstawie sum faktycznie wydatkowanych, koszty pośrednie 'w wysokości 30% kosztów bezpośrednich oraz amortyzację wraz
z oprocentowaniem.
Amortyzacje naliczano zgodnie z zasadami obowiązującymi w rolniczych przedsiębiorstwach państwowych w wysokości 3% od budynków
134
i 5% od sprzętu o wartości odtworzeniowej, przekraczającej
10 tys. zło-
tych.
Oprocentowanie liczono w wysokości 10% od majątku trwałego oraz
od uli i majątku nietrwałego o wartości powyżej 1 kg miodu, zgodnie
z metodyką Pracowni Ekonomiki ISK.
Ocenę efektów ekonomicznych dokonano poprzez obliczenie dechodu czystego, jednostkowego kosztu produkcji raz wskaźnika opłacalności
w odniesieniu do jednej rodziny pszczelej w dwóch wariantach. W pierwszym nie liczono dochodów pochodzących z zapylania, a w drugim
uwzględniono te dochody.
Dochód <czysty w/g K rusz e (1976) jest nadwyżką wartości produkcji nad nakładami. W naszym przypadku stanowi 'on konkretnie różnicę dochodów zmniejszonych o oprocentowanie. Jednostkowy koszt
produkcji uzyskano przez podzielenie poniesionych kosztów przez produkcję przeliczoną na jednostki miodowe. Wskaźnik opłacalności stanowi
procentową relację wartości produkcji do kosztów.
WYNIKI
Organizacja pasiek. Analizowane pasieki skupiały 1161 rodzin pszczelich co stanowiło 5% wszystkich rodzin pszczelich sektora uspołecznionego w Polsce i należały do 13 przedsiębiorstw (tab. 1) o różnych profilach produkcji, znajdujących się w jednostkach o niejednorodnych
strukturach organizacyjnych na terenie 9 różnych województw (Ryc. 1).
Usytuowane były one w południowej i północnej części kraju. Przeważały w nich <przedsiębiorstwa sadownicze i nasienne. Skupiały one 70,2%
rod:zin pszczelich. Pozostałe rodziny znajdowały się w przedsiębiorstwach
o kierunku ogólnorolniczym. Analizowane zakłady były w większości typowymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi, a częściowo zakładami doświadczalnymi lub wdrożeniowymi. Znajdujące sę w nich pasieki miały
charakter produkcyjny. 84,6% gospodarstw posiadało uprawy roślin entomofilnych, a przede wszystkim sady i rzepak (tab. 1). Uprawy te, których plonowanie uzależnione było od krzyżowego zapylania kwiatów były
zapylane przez własne pasieki, dla których stanowiły źródło wczesnych
pożytków. Łącznie z innymi nektaro- i pyłkodajnymi uprawamiznajdującymi się na terenie gospodarstw mniej więcej w połowie stanowiły
źródło nektaru i pyłku dla własnych pasiek.
Średnia wielkość pasiek wynosiła 89 rodzin pszczelich. Na jednym
pasieczysku znajdowało się zaś 59 rodzin pszczelich.
Rodziny te należały do następujących ras:
krajowa
kaukaska
krainka
5,8%
58,8%
35,4%
135
Tabela!
Warunki prowadzenia pasiek
Management conditions of apiaries
Lp.
2
3
Liczba pasiek
Number of apiaries
Średnia wielkość pasieki (rodzin pszczelich)
An averagę size of apiary (bee colonies)
Struktura pożytków (%)
Structure of honey flow
w tym:
sady
orchards
rzepak
rape
inne uprawy rolnicze
other agriculture planatations
~
4
5
Dane
Data
Wyszczególnienie
13
89
100,0
13,6
18,2
20,5
aJ.~i?-
27,3
~,Iime
a.A:a~
pozostałe
others
Rodzin pszczelich na 1 pasieczysku
Number of bere colonies in one place
Procent rodzin pszczelich wywożonych na pożytki
Percent of bee colonieś transported for honey flow
- średnio na odległość
average for distance
20,4
59
61,3
25,7
Prawie połowa pasiek posiadała dwie rasy pszczół, co przy unasienianiu
matek na pasieczysku sprzyjam powstawaniu krzyżówek.
W prowadzeniu pasiek wykorzystano różne systemy uli:
ul
ul
ul
ul
dadanówski
wielkopolski
wielokorpusowy (315 X 230 mm)
warsza wski
35,70f0
23,50f0
36,30f0
4,50f0
Ule te przystosowane były do prowadzenia gospodarki wędrownej,
a 61,30f0 analizowanych pasiek prowadziło taką gospodarkę. Rodziny
przewożono na niewielką odległość, wynoszącą średnio 26 km. Do tego
celu wykorzystywano ciągniki z przyczepami. Siła rodzin w pasiekach
była zróżnicowana. Zgodnie z obowiązującą w Polsce normą BN-81/9148-01 wiosną 30,70f0 rodzin pszczelich można było zakwalifikować do I
klasy, 48,60f0do II klasy a pozostałe do III klasy. Ogólnie można stwierdzić, że były to rodziny średniej siły.
Kadra pracownicza zatrudniona w pasiekach miała wystarczające wykształcenie ogólne. 66,7% zatrudnionych w pasiekach pracowników mia136
Rys. 1. Rozmieszczenie badanych pasiek
Locate of investigated api arie s
ło ukończone wykształcenie
średnie lub wyżs:ze, a 33,30f0 wykształcenie
podstawowe i ukończony kurs mistrzowski
(tab. 2). Pracownicy
nie mieli
najczęściej jednak ukończonego przygotowania
kierunkowego.
Absolwenci
szkół wyższych, którzy nabyli pewną wiedzę z zakresu pszczelarstwa
wykonując
prace magisterskie,
nie mieli wystarczającego
przygotowania
praktycznego,
co było przyczyną popełnionych
przez nich błędów. Średni
okres zatrudnienia
ich w pasiece daneg-o zakład u stanowił
1/4 okresu
ich pracy. Stosowane
przez nich sposoby gospodarki
pa siecznej
były
proste.
Wykorzystując
pożytki wiosenne dość wcześnie poszerzano
gniazda
rodzin, prowadząc do wymiany średnio 30°/0 plastrów, przy czym w poszczegółmych
latach procent ten zmieniał się w zależności od wielu czynników, w tym również od możliwości zaopatrzeniowych.
W takim samym,
procencie wymieniano
również matki pszczele. Prawie wszystkie pasieki
z wyjątkiem
jednej prowadz.iły na własne potrzeby wychów matek w
86,6°/0 unasieniając
je na pasieczysku.
Metody g-osp-odarki pasiecznej nie
zawsze były dost-osowane do specyfiki systemu ula, warunków
pożytkowych oraz posiadanej
rasy pszczół. Gospodarka
prowadzona
w ulach
wielekorpusowych
nie różniła się w zasadzie od gospodarki
w ulach
leżakach. Wabu
przypadkach
rodziny pszczele zimowano na 1 korpusie,
pozostawiając
na zimę podobnie jak innym średnio 2,6 kg miodu, uzupełniając
resztę cukrem z,godniez
obowiązującymi
normami.
W pracy
137
Tabela
2
Dane dotyczące kierowników pasiek
Data about apiares managers
Lp.
2
3
4
•
Wyszczególnienie
Wiek (lat)
Age (years)
Wykształcenie
Education
podstawowe +kurs
primary school + course
średnie
secondary school
wyższe
higschool
Praktyka pszczelarska (lat)
Number of years in beekeeping experience
Zatrudnienie w pasiece (lat)
Number of years working in apiary
Dane
Date
46
co
33,3
41.7
25,0
22,5
5,3
posługiwano się .pojedyńczą ramką zarówno przy poszerzaniu gniazd jak
i miodobraniu. Nie potrafiono zatem wykorzystać zalet ula wielokorpusowego, wobec czego z jeszcze większym nasileniem ujawniały się jego
wady. Największą z nich był brak ocieplenia" którego następstwa pogłębiała nieodpowiednia jakość mat wykonanych najczęściej z miękkiej płyty pilśniowej. Rodziny pszczele w tych ulach gorzej zimowały. Procent
osypanych rodzin w nich był prawie dwukrotnie większy w porównaniu
z procentem osypanych pszczół w ulach leżakach. Rozwój wiosenny rodzin :pszczelich był opóźniony również na skutek nieterminowego i zbyt
małego ścieśnienia gm.,iazd.Szczególnie dotyczyło to pasiek największych.
Straty powstałe w okresie zimowania i wiosny starano się uzupełniać
poprzez tworzenie w sezonie 13,81)/0odkładów w stosunku do liczby rodzin pszczelich, przez co zachowywano tendencję zwyżkową w zakresie
liczebności rodzin pszczelich.
Nakłady materiałowe. Podstawowymi materiałami zużywanymi w procesie produkcji pasiecznej były cukier i węza. Zużycie cukru w rodzinach
pszczelich było dość duże, ale stabilne, średnio wynosiło 15,38 kg (tab. 5).
Z tego na dokarmianie zużywano 10,2 kg a resztę na podkarmianie stymulacyjne. Zużycie cukru na podkarmianie i dokarmialnie rodzin w ulach
wielokorpusowych było o 19% wyższe niż rodzin w pozostałych typach
uli. Mniej stabilne od cukru było zużycie węzy. Zależało ono od produkcji miodu. W latach o większej produkcji miodu, większe było rćiwnież zużycie węzy. Pozostałe nakłady materiałowe były ponoszone na
minimalnym poziomie. Średnio na każde 26 rodzin pszczelichzakupcwano
jedną matkę pszczelą, a pozostałe wychowywano we własnym zakresie.
Podstawowym lekiem stosowanym w pasiece była Fumgilina, którą leczona była mniej więcej co druga rodzina pszczela.
138
Nakłady i organizacja pracy. W pasiekach państwowych na obsługę
l rodziny zużyto średnio 17,6 rbg pracy (tab. 4), czyli dwukrotnie więcej
niż w gospodarstwach indywidualnych (P i d e k 197'5). Te wysokie nakłady spowodowane były mało efektywnym wykorzystaniem czasu pracy
przez pracowników, szczególnie w okresie zimowym.
W pasiekach sektora uspołecznionego, 'pomimo kilkakrotnie większej
średniej wielkości pasiek w porównaniu ~ imdywidualnymi, nie stosow>
no bardziej efektywnych metod 'Organizacji pracy. Większość pasiek obsługiwana 'była przez 1 pracownika. Taką 'Organizację zastosowano również w największej z analizowanych pasiek posiadającej 480 rodzim pszczelich. Każdy z. zatrudnionych w niej pracowników miał przydzieloną
określoną liczbę rodzin pszczelich, którą indywidualnie obsługiwał. Wprowadzenie imnych form organizacji pracy było utrudnione ze względu I)..<>
wiele czynników, w tym również ze względu na brak samochodu, który
mógłby przewozić pracowników do pasieki.
Wyposażenie pasiek w sprzęt należy uznać za przeciętne dla warunków Polski (tab. 3). Wszystkie z pasiek posiadały odrębną pracownię lub
przynajmniej adaptowane do tego celu pomieszczenie. Podobnie jest z
innym niezbędnym dla produkcji pasiecznej sprzętem. Przydałoby się
więcej sprzętu ułatwiającego pracę pasieczną np. wózków pasiecznych,
topiarek słonecznych czy też wag pasiecznych. Sprzęt ten umożliwia
zwiększenie wydajności pracy i produkcji.
Produkcja pasieczna zachowuje charakter sezonowy (tab. 4). 74% nanakładów pracy (13,2 rbg) realizowanych jest w okresie sezonu. Gdyby
do tego doliczyć przygotowanie Tamek z węzą, procent ten byłby jeszcze
większy. Jednakże prace te wykonywano Wbrew przyjętym zasadom
w 'Okresie wczesnowiosennym, Największy udział w strukturze prac mają
przeglądy. Na przegląd i poszerzenie gniazd zużyto w sumie 35,5% nakładów pracy z całośc,i obsługi. Prace wykonywane poza sezonem stanowią niewielki procent. Wynika z tego problem racjonalnego wykorzystania pszczelarzy w tym właśnie okresie, co gospodarstwa rozwiązują w
różny sposób.
Angażując istniejące zasoby siły roboczej bez zmian organizacyjnych,
istnieje możliwość zwiększenia, wydajności pracy wyrażonej liczbą, obsługiwanych przez jednego pszczelarza rodzin pszczelich. Wykorzystując
w sezonie 1200 godzin może on obsłużyć ponad 90 rodzin pszczelich przeznaćzając
na każdą z nich tak jak to wynika z badań 13,2 Il"bg.Dalsze
zwiększanie wydajności pracy wymaga zmian w organizacji pracy.
Koszt prowadzenia pasiek. Wyodrębniono trzy rodzaje kosztów panoszonych na prowadzenie pasiek (tab. 5), 60,3% wśród nich stanowią
koszty bezpośrednie (cukier, węza, praca i inne ryc. 2). Ponad połowa z tych kosztów to praca, pomimo relatywnie niskiego wynagrodzenia,
wynoszącego średnio 99,33 zł jaką pracownik otrzymał wraz ze świadczeniami za godzinę zatrudnienia w pasiece. Podstawowe materiały dla
produkcji takie, jak cukier i węza, stanową 37,3% ponoszonych kosztów.
139
Tabela
Wyposażenie pasiek w spn::ęt
Equipment in investigate apiaries
Rodzaj sprzętu
Kind of equipment
Pracownia pasieczna
Honey house
Inne pomieszczenia
Other buildings
Miodarka
Extraktor
Parnik
Boiler
Topiarka do wosku
Wax extractor
Piła tarczowa
Saw
Narzędzia stolarskie
Tojner equipment
Waga do ważenia uli
Balance for hives
Wózek pasieczny
Hand truck
Kapelusz pszczelarski
Bee hat
Dłuto
Hive tool
Podkurzacz
Smoker
Wtapiacz do węzy
Device for embending of foundation
Skrobaczka
Hive tool
Naczynia na miód
Honey conteiner
Nóż pasieczny
Uncapping knife
Odsklepiacz widełkowy
Uncapping fork
Sito do miodu
Strainer
Top rka słoneczna
Solar wax extractor
140
Liczba egzemplarzy na
l pasiekę
Equipment in l apiary
(pice)
Liczba rodzin pszczelich
l egzemplarz sprzętu
Number of bee colonies
l piece of equipment
0,9
106
0,3
290
1,3
68
07
129
1,2
77
0,2
581
0,5
194
0,9
106
0,5
194
5,6
16
2,4
38
2,6
34
0,9
97
0,8
116
7,2
13
1,1
83
0,6
194
0,8
116
0,5
166
3
Tabela
4
Struktura prac w pasiekach w odniesieniu do 1 rodziny pszczelej
Work distribution in apiary for l bee colony
Rodzaj prac
Specification
Dozór pasieki
Supervision of apiary
Dezynfekcja i remont sprzętu
Disinfecation and renovation of equipment
Przeglądy wiosenne
Spring insepection
Podkarmianie stymulacyjne
Feeding
Przygotowanie ramek z węzą
Preparing of frames with foundation
Poszerzanie gniazd
Addition of frarr.es to nests
Przeglądy letnie i jesienne
Summer und autumn inspections
Wędrówki
Transport of bee colonies
Miodobranie
Harvesting of honey
Wychów matek
Breading of the queens
Tworzenie nowych rodzin
Making of new bee colonies
Wytop wosku i sortowanie plastrów
Extraction of wax and sort of combs
Dokarmianie
Feeding
Razem
Tolal
rbg
man - hours
%
0,59
3,3~
1,45
8,24
0,66
3,75
0,75
4,26
1,47
8,35
0,63
3,58
4,95
28,13
1,26
7,16
2,64
15,00
0,34
1,93
0,49
2,78
1,05
5,97
1,32
7,50
17,60
100,00
Koszty bezpośrednie zrównoważone były 'W sumie przez 10,5 kg miodu,
w cenach skupu 300 zł/l kg.
W skład kosztów całkowitych zwanych też często całościowymi wchodzą koszty pośrednie. Są one następstwem utrzymania kierownictwa
i administracji zakładu, które w pewnym stopniu zajmuje się również
sprawami pasieki. Nikt do tej pory ne obliczył w Polsee faktycznych
kosztów pośrednich ponoszonych na prowadzenie pasiek w jednostkach
gospodarki uspołecznionej.
Ponad 1/3 kosztów całkowitych stanowią koszty składające się z amortyzacji i oprocentowania. Naliczane są one dla odtwo-rzenia zużywającego
się sprzętu i ewentualnego spłacenia zaciągniętych kredytów.
Średnia z dwóch lat suma kosztów całkowitych 5201,66 zł na rodzinę
pszczelą równoważona jest przez 13 kg miodu w cenach z 1983.12.31lub
ponad 17 kg miodu IW cenach z 1984.12.31.(400 i300 zł/kg).
141
Ryc. 2. Struktura kosztów
Structure of cost
ITIIIl
CUKIER - SUGRR
mm
Uf;ZR
~
PRRCR
I.":.":J
POZOSTRŁE-
~
KOSm POŚReDNIE -INDIRECT
/..·"•...•...
\1
I:::: .1
- FOUNDRTlON
- WORk
RMORTYZRCJR
OTHERS
eosrs
- DEPRET/ATION
OPROCENTOwANI,"
-
I/IITREST
Poziom i struktura produkcji oraz dochodów. Okres prowadzenia badań był korzystny dla produkcji pasiecznej pod względem przyrodniczym. Mniej korzystne były warunki ekonomiczne ze względu na obniżkę
o 25°/0 cen miodu w 1984 r. z 400 zł/kg na 300 zł/kg. Średnia produkcja
miodu w pasiekach z analizowanego okresu wynosiła 9,08 kg od 1 rodziny
pszczelej. Była więc ona potnad fi-krotnie wyższa niż w przeciętnej pasiece tego sektora, gdzie wynosiła ona 1,69 !kg (materiały Min. Roln.
i G. Z.z 1984 r.). 74,3'0/0 miodu analizowanych pasiek sprzedano do
punktów skupu, podczas gdy średnio w Polsce, pasieki tego sektora sprzedawały w punktach skupu 30,2°/0 wyprodukowanej masy miodu. Znaczną część miodu rozprowadzono na zasadach wolnorynkowych wśród pracowników. Osiągane w tej sprzedaży ceny niewiele różniły się od .cen
skupu. Pewna ilość rozdysponowana była jako naturalna opłata za świadczone usługi na zasadach prezentu (tab. 6), co wprawdzie nie jest zgodne
z obowiązującymi przepisami, ale czasem praktykowane.
Produkcja wosku była na poziomie średniej krajowej, wynoszącej
0,31 kg w obu latach doświadczenia.
W strukturze dochodów produkcji sprzedażnej a więc nadającej się
do sprzedaży dominował miód stanowiący 83,9% i wosk 11,9010 (Ryc. 3).
Asortyment uzyskiwanych produktów jest więc dość skromny. Celem
142
Tabela
5
Koszty produkcji na 1 rodzinie pszczelej
Production costs on 1 bee colony
1983
Lp,
l
Rodzaj kosztu
Specification
Koszty bezpośrednie
Direct costs
Cukier kg
Sugar
Węza kg
Foundation
Zakup, remont sprzętu
Purchase, renovation
of equipment
Matki pszczele
Queens
Transport
Transported
Lekarstwa
Drugs
Praca rbg
Labour man - hours
Inne
Others
2
Koszty pośrednie
Indirect costs
3
Amortyzacja
Depretiation
- budynków
buildings
- sprzętu
equipment
1984
Liczba
kg, rbg % Wartość
Number
zł
of kg,
Value
man
zł
hours, %
Liczba
kg.rbg % Wartość
Number
zł
of, kg,
Value
man
zł
hours %
2868,96
x
Liczba
kg.rbg ~~ Wartość
Number
zł
of kg,
Value
man
zł
hours, %
3141,55
3414,09
15,29
691,76
15,47
793,60
15,38
0,19
251,09
0,32
609,45
0,26
17,2
742,68
430,27
91,67
108,10
99,89
40,74
32,09
36,42
53,91
28,61
41,26
29,63
17,94
23,79
1684,43
17,9
25,73
1812,10
17,6
12,20
1748,27
18,97
30
860,69
30
1024,23
30
942,47
3
75,59
3
108,08
3
91,84
5
57,87
5
62,44
~
60,16
%
4 Oprocentowanie
%
Intrests
- majątku trwałego
of production means
- uli i majątku nietrwałego
of hives and others
means
Koszty całkowite
Tota! costs
10
10
10
367,60
484,91
426,26
486,51
592,25
539,38
4717,22
5686,00
~101,66
143
Tabela6
Dochody z I rodziny pszczelej (zł)
Incomes per l bee colony (zł)
1984
1983
_.
Źródło dochodu
Specification of income
Lp.
Miód
H?!ley
w tym:
includiung:
- skup
sold for the state
- sprzedaż wolnorynkowa
sold on the market
- wymiana za usługi
exchage for services
- w magazynie
in stock
2 Wosk
Wax
3 Inne
Others
l
I
Liczba
kg, sz t.
Number,
kg, piece
Wartość
zł
Value
zł
x
.
Wartość
zł
Value
zł
Liczba
kg, szt.
Number,
kg, piece
Wartość
zł
Value
zł
8,40
3439,91
9,75
3231,82
9,08
3335,87
7,12
2919,16
6,37
2210,10
6,75
2564,63
0,76
309,39
1,80
499,69
1,28
404,54
0,22
88,84
0,03
13,68
0,13
51,26
0,30
122,52
1,55
508,35
0,93
315,44
0,31
465,41
0,31
484,45
0,31
474,93
189,22
136,32
162,77
4094,54
3852,59
3973,57
Zapylanie
Pollination
1424,97
968,65
1196,81
Ogółem
Total
5519,51
4821,24
Dochody produkcji
podstawowej
Incomes from the main
production
4
_.
Liczba
kg, szt.
Number,
kg, piece
..
5170,38
prowadzenua pasiek przez jednostki gospodarki uspołecznionej była jednak nie tylko produkcja sprzedażna, ale świadczenie usług poprzez
zapylanie upraw entomofilnych. Ten rodzaj działalności nie jest według
obowiązującej księgowości wliczany do dochodów mimo, że pszczoły
przynoszą konkretne korzyści poprzez wzrost plomów tych upraw. Nie
mając własnych pasiek gospodarstwa te Wydzierżawiałyby rodziny pszczele na okres kwitnienia posiadanych upraw entomofilnych, Dlatego do
dochodów pasiek w niniejszym opracowaniu doliczcno tę sumę, którą
gospodarstwo zapłaciłoby tytułem dzierżawy w przeliczeniu na jedną
posiadaną rodzinę. Stosowano w tym zakresie ceny obowiązujące na
tym terenie, w którym stały pasieki, W zależności od roku i regionu
cena dzierżawy wynosiła od 1200 zł do. 1600 zł za 1 rodzinę pszczelą
dowiezioną do zapylania sadu, od 300 zł do 600 zł za 1 rodzinę dowie144
Ryc. 3. Struktura
Structure
~
. "......
,. ..
.
..
. ...
.
.
.
...
.... ...
.. .... .....
.,. . .....
.
.........
....
. .
.. . . ..
"
. ..
dochodów
of incomes
.... .
••.•
II •.••
,
•
•
••
• " •.• """"".,,!:
.
•••
1/
mm
mm
MIÓO -
HONEY
WOSK' ~1łX
r;-;:7S1
NI=lTKI PSZCZELE
c:z;J
ZRPYLFWIE:
~
qUEEN
- POLLIWATIO/IJ
zioną do zapylania rzepaku i od 600 zł do 800 zł na 1 rodzinę dowiezioną
do zapylania bobiku. Naliczone w ten sposób dochody zl tytułu zapylania
stanowią 30,10/0 dochodów w odniesieniu do produkcji podstawowej
i 23,1% dochodów ogółem.
Zastosowany 'rachunek kosztów alternatywnych nie odzwierciedla w
pełni dochodów wynikających ze zwyżki plonów spowodowanej zapylaniem. Należy przypuszczać, że są one sporo wyższe od zastosowanych
w niniejszych obliczeniach, Po doliczeniu do produkcji podstawowej zapylania, średni dochód jest równoważny około 12,9 kg miodu w cenach
z 1983.12.31i 17,2 kg miodu w cenach z 1984.12.31.
Efekty finansowe pasiek. Zestawienie poniesionych kosztów z sumą
dochodów pozwala na obliczenie efektów finansowych (tab. 7). Ich wielkość uzależniona jest od tego, czy w dochodach uwzględnimy zapylanie
czy też mie, oraz w jakich kategoriach będziemy je wyrażali. Często
spotykaną kategorią. w tego rodzaju obliczeniach jest dochód czysty.
Średnio jest on dodatni po uwzględnieniu dochodów z zapylania. Bez
tych dochodów pasieki przynoszą straty. Przy czym w poszczególnych
latach istnieje duże zróżnicowanie, uwarunkowane wysokością produkcji
miodu i jego ceną w różnych latach. W 1983 roku analizowane pasieki
uzyskały lepsze efekty ekonomiczne ze względu na sprzyjające warunki
w produkcji miodu -i jego wyższą cenę. W tym też tylko roku pasieki
wypracowały zysk.
Pozostałe wskaźniki wynikają z podanych uprzednio prawidłowości.
Jednostkowy koszt produkcji miodu bez dochodów z zapylania był w
10 - Pszczelnicze zeszyty
145
Tabela
7
Wskaźniki ekonomiczne w odniesieniu do 1 rodziny pszczelej
Economical indexes for l bee colony
1
2
3
Lata
Years
Rodzaj wskaźnika
Type of index
Lp
Dochód czysty (zł)
Net income
- bez zapylania
without pollination
- z zapylaniem
with pollination
Jednostkowy koszt produkcji miodu zł/kg
Cost production of l kg of honey
- bez zapylania
without pollination
- z zapylaniem
with pollination
Wskaźnik opłacalności (%)
Jndex of profilability
- bez zapylania
without pollination
- z zapylaniem
with pollination
-
x
1983
I
231,43
-756,25
1984
-262,45
1656,40
212,40
934,36
442,93
493,57
468,25
331,96
385,75
358,86
86,8
65,5
76,1
117,0
84,8
99,9
zależności od roku od 10010do 64010wyższy od obowiązujących cen 'W
skupie. Po uwzględnieniu tych dochodów w 1983 r. był on niższy o 17010
od obowiązującej ceny, a w 1984 r. o 29% wyższy. Podobne tendencje
zachowuje wskaźnik opłacalności, Jego zmienność pogłębiają zróżnicowane ceny miodu w latach prowadzenia doświadczenia. Średni z dwóch lat
wskaźnik opłacalności, uwzględniający dochody z zapylania, wynosił w
przybliżeniu 100010,czyli uzyskane dochody równoważyły koszty poniesione na prowadzenie pasiek. Bez tych dochodów wskaźnik opłacalności był o 23,9010niższy. W takim ujęciu produkcja pasieczna przynosiła straty.
PODSUMOWANIE
I WNIOSKI
Analizowane pasieki sektora uspołecznionego zatrudniają wystarczającą liczbę kadr odpowiednio wykształconych, ale onieodpowiednim
przygotowaniu pszczelarskim. Jest to przyczyną popełnianych w gospodarce pasiecznej nieprawidłowości, a w pewnym stopniu i braku dostosowanej do potrzeb takich pasiek organizacji. Pracochłonność obsługi 1
rodziny pszczelej jest duża i wynosi 17,6 rbg. Jest ona wysoka pomimo
00 najmniej wystarczającego wyposażenia w sprzęt i zaopatrzenia w
środki produkcji. Jednak nawet przy takiej pracochłonności jeden pszeze-
146
larz może obsłużyć ponad 90 rodzin pszczelich, czyli prawie dwukrotnie
więcej niż w badanych pasiekach. Wydajność miodu: w ilości 9 kg Z;
jednej rodziny pszczelej, wprawdzie 5-kro1mie przekracza średnią wydajność pasiek sektora uspołecznionego, ale jest niewystarczająca dla pokrycia kosztów. Zbilansowanie kosztów osiągnięto poprzez doliczenie do
dochodów z zapylania upraw entomofilnych. Z ekonomicznego punktu
widzenia tylko w gospodarstwach posiadających te uprawy, celowym jest
podejmowanie produkcji pasiecznej. W pozostałych gospodarstwach tego
sektora trzeba się liczyć z tym, że produkcja pasieczna nie będzie opłacalna przy takim systemie organizacji produkcji i wydajności pasiek.
Pasieki które nie są wykorzystywane dla zapylania własnych upraw entomofilnych lub też odpłatnie wydzierżawiane w tym celu przez inne
gospodarstwa powinny produkować co najmniej 16 kg miodu rocznie i
odpowiednią do tego ilość wosku oraz innych produktów pszczelich,
LITERATURA
K i e r u l Z. (1985 - Specyfika gospodarstw o różnym ustroju pracy i wynikające
z tego konsekwencje. Konferencja Naukowa z okazji III Kongresu Nauki Polsklei. Warszawa 1985.10.21-22.
K r u s z e N. (1976) - Organizacja i ekonomika produkcji ogrodniczej. PWRiL.
Warszawa.
M a n t e u f f e l R. (1979) - Przyszłość rolnictwa. PWN. Warszawa.
Ocena możliwości rozwoju produkcji rolniczej i wyżywienia kraju. 1980, Komitet
Organizacji Produkcji Rolnej i Gospodarki Żywnościowej PAN. Warszawa.
O s i p o w a V. n969) - Oplata truda v pćelosovchozach
Primoria. Pćetocodstoo
49(1): 28-30.
P i d e k A. (1975) - Wydajność pracy w pasiekach różnej wielkości. Pszczelno Zesz.
Nauk. 19: 181-197.
Rodzina pszczela. Norma branżowa BN-81/9148-01.
S o l d a t o v V, (1974) - Ekonomiceskaja effektivnost' predprijati po pćelovodstvu.
Pćetovodstuo
54(9): 13-15.
U l j a n c e v E. M. (1985) - Pćelovodstvo Rosii - sostojanie i zadaći. Pcelovodstvo
(65) 12: 2--3.
U l j a n c e v E. M. (1973) Racjonalnaja
forma organizacji truda na krupnoj
paseke. Pcelovodstvo
53 (5): 15-17.
Zestawienie pni pszczelich i pasiek wg sprawozdań urxędów wojewódzkich za
1982 rok. Minjsterstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Zestawienie pni pszczelich w/g sprawozdań urzędów wojewódzkich, za 1984 rok.
Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.
Z r i b n jak
V. L (1974) - Postanovlenie pravitelstva
RSFSR v dejstvii. Pćelovodstvo 54(9): 6-7.
10'
147
oprAłU13A~1.1H
1.1 3KOHOM1.1KA
A.
II"
rOCY):(APCTBEHHbIX
A e
IIACEK
K
Pe3IOMe
B 1982-1983
CAeJlaHO om-rrs. B 13 rocynapcraenmax
nacexax. B cpeAHeH nacexe 6blJlO 89 nqeJl"HbIX ceMeH. Cpenaxe npO"3BOACTBO c Ka:lKAOH CeMb" 6blJlO
9 KI1JlOrpaMOB MeAa " 0,31 K"JlOrpaMOB BOCKa. 3TO 6blJlO nf!Tb paa 60JlbIlle qeM
cpeznre npO"3BOACTBO rocynapcrnenxsrx
nacex, 98,4% AOXOAOBnorryxeao
c npoAa:lKH MeAa " BOCKa. Ho npa !lTOM ypoaae npO"330ACTBa 6blJl" OH" H":lKe CTOHMOCTJf. COCTaBJleH"e 6anaHca nonyxeao
nocne CqHTaHHf! nOTeHL\HanbHbIX AOXOAOB co CAaq" B apenny nxenaasrx ceMetł AO onsrnenaa !lHTOMOcP"JlbHbIX KyJlbTyp.
Flacexx MoryT 6bITb MOT"Bl1pOBaHble TOJlbKO B !lT"X rOCYAapCTBeHHbIX X03f!HCTBaX
xoropsre HCnOJlb3yIOT r.qeJlI1Hble CeMbl1 AO O~.bIJleHI1f! !lHTOMOcPl1JlbHblXKynbTyp.
ORGANIZATION
AND ECONOMICS
OF SrATE
APIARIES
A. Pi dek
Summary
Investigation
was made in 13 state apiaries, which in averagę had 89 bee colonies each. One bee colony produced
an averagę of 9 kg of honey and 0.31 kg
of wax, which was five time more than an averagę production
from one bee
colcny in this typ e of apiaries.
Honey and wax determine
98.4% of all income.
At this production
level the income was lower than produetlon
costs. Costs were
balanced
by added potential
income from pollination
services. The maintenance
of apiaries
in larg e farms of insect - pollinated
plants is economically
motivated.