materiał szkoleniowy szkolenie wstępne pracownika zatrudnionego

MATERIAŁ SZKOLENIOWY
SZKOLENIE WSTĘPNE PRACOWNIKA ZATRUDNIONEGO W NARAŻENIU NA
PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
1
Cel szkolenia wstępnego:
Zgodnie z Ustawą Prawo Atomowe każdy nowozatrudniony pracownik
w narażeniu na promieniowanie jonizujące musi zostać zapoznany z co
najmniej:
-
właściwościami promieniowania jonizującego,
źródłami promieniowania jonizującego w rentgenodiagnostyce i radiologii
zabiegowej,
sposobami oceny wielkości promieniowania jonizującego,
sposobami oddziaływania promieniowania jonizującego na organizmy żywe,
sposobami ochrony przed promieniowaniem jonizującym,
wymaganiami prawnymi w zakresie ochrony radiologicznej,
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
2
Promieniowanie jonizujące:
Promieniowanie – to strumień cząsteczek (fotonów, elektronów, neutronów
cząsteczek α i innych) emitowanych przez układy materialne, takie jak atomy
czy same jądra atomowe
Jonizacja – jest procesem oderwania elektronu od obojętnego atomu lub
cząsteczki poprzez dostarczenie odpowiedniej ilości energii
Promieniowanie
jonizujące – najprościej określić można ją jako
promieniowanie niosące energię wystarczającą do bezpośredniej lub pośredniej
jonizacji atomów i cząsteczek ośrodka przez który przenika. Energia
przekazana atomom ośrodka jest na tyle duża, że powoduje zerwanie wiązań
chemicznych w dotychczas stabilnych atomach, stąd ich jonizacja.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
3
Źródła promieniowania jonizującego:
Źródłem promieniowania jonizującego w rentgenodiagnostyce i radiologii
zabiegowej są lampy rentgenowskie.
Promieniowanie jonizujące powstaje na skutek „bombardowania”
rozpędzonymi elektronami (pochodzącymi z katody) w anodę lampy. Na skutek
zjawiska
hamowania
oraz
wybijania
elektronów
z wewnętrznych powłok atomów, z których zbudowana jest anoda zgodnie z
mechaniką kwantową, powstaje odpowiednio promieniowanie hamowania
i promieniowanie charakterystyczne.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
4
Promieniowanie hamowania a charakterystyczne:
Promieniowanie hamowania wykorzystywane jest w lampach rentgenowskich
stosowanych w badaniach rentgenodiagnostycznych, tomografii komputerowej
czy radiologii zabiegowej.
Promieniowanie
charakterystyczne wykorzystywane jest w badaniach
mammograficznych.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
5
Sposoby oceny narażenia na promieniowanie jonizujące:
W celu określenia wpływu promieniowania jonizującego na organizm należy
wiedzieć, jaka dawka tegoż promieniowania została pochłonięta przez komórki
organizmu.
Dawkę możemy określić poprzez:
- karmę,
- dawkę pochłoniętą,
- dawkę równoważną,
- dawkę skuteczną lub inaczej efektywną.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
6
Kerma:
Kerma K jest to suma początkowych energii kinetycznych wszystkich cząstek
naładowanych uwolnionych pod wpływem nienaładowanej cząstki (fotonu)
promieniowania jonizującego na jednostkę masy:
𝐾=
𝐸𝑘𝑖𝑛𝑒𝑡𝑦𝑐𝑧𝑛𝑎
𝑚
𝐽
[𝑘𝑔]
Praktycznie kermę można używać do oceny wielkości dawki promieniowania
przy np. badaniach radiologicznych (załącznik nr 2 do RMZ z dnia 18 lutego
2011 roku w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania
jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej).
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
7
Dawka pochłonięta:
Dawka pochłonięta D jest miarą energii promieniowania pochłoniętej w danym
obiekcie o masie m zgodnie z zależnością:
𝐷=
𝑑𝐸
𝐽
[ ]
𝑑𝑚 𝑘𝑔
- jednostka dawki pochłoniętej jest Gy (grej). Jeden grej oznacza, że ciało
o masie 1kg (kilograma) pochłonęło promieniowanie jonizujące o energii 1 J
(dżula).
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
8
Dawka równoważna:
Dawka równoważna H jest miarą pochłaniania energii przez żywy organizm
z uwzględnieniem skutków biologicznych, jakie wywołują różne rodzaje promieniowania
jonizującego:
𝐻 = 𝑤𝑅 ∗ 𝐷 𝑆𝑣
wR – współczynnik jakości promieniowania.
Jednostką dawki równoważnej jest sivert.
Rodzaj
promieniowania
Fotony,
promieniowanie
X
Współczynnik 1
wagowy wR
Cząsteczki
β
1
Protony
5
Cząsteczki α
20
Neutrony zależne
od energii
5-20
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
9
Dawka skuteczna/efektywna:
Dawka skuteczna E jest to suma wszystkich dawek równoważnych w tkankach,
pomnożonych przez odpowiedni czynnik wagowy wT danej tkanki lub narządu:
𝐸 = 𝑤𝑇 ∗ 𝐻 [𝑆𝑣]
Jednostką dawki skutecznej/efektywnej jest siwert .
Dawka skuteczna/efektywna określa stopień narażenia całego ciała na
promieniowanie nawet przy napromieniowaniu tylko niektórych części ciała.
Od lat trwają dyskusje, czy nazwa dawka skuteczna jest poprawna czy nie
należy stosować jedynie terminu dawka efektywna. Wynika to z tego, iż można
mylnie czasami sądzić, iż dawka jaką otrzymamy spowoduje negatywne skutki,
co nie jest do końca prawdą.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
10
Współczynniki wagowe w :
T
Po prawej stronie
tego slajdu znajdują
się
wartości
współczynnika
wagowego wT dla
tkanek i narządów.
Narząd lub tkanka
Współczynnik
wagowy
Gonady
0,20
Płuca
0,12
Żołądek
0,12
Szpik
0,12
Jelito grube
0,12
Gruczoły sutkowe
0,05
Przełyk, tarczyca
0,05
Wątroba
0,05
Pęcherz moczowy
0,05
Skóra
0,01
Powierzchnia kości
0,01
Pozostałe tkanki
0,05
wT
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
11
Sposoby oddziaływania promieniowania jonizującego
z materią:
Sposób oddziaływania promieniowania jonizującego z materią w dużym stopniu
uzależniony jest od energii i rodzaju promieniowania. W zakresach
energetycznych używanych w rentgenodiagnostyce i radiologii zabiegowej, ze
względu na prawdopodobieństwo wystąpienia, istnieją trzy mechanizmy:
- efekt fotoelektryczny,
- efekt Comptona,
- efekt tworzenia par.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
12
Efekt fotoelektryczny:
Występuje wówczas, gdy energia padającego promieniowania jest na tyle duża,
że może oderwać elektron z zewnętrznych powłok atomu i spowodować, iż
wydostanie się on poza oddziaływanie atomu z którego pochodzi.
Jak widać istotne znaczenie ma tutaj rodzaj atomu, z jakim oddziaływane
promieniowanie oraz jego energia.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
13
Zjawisko Comptona:
Występuje wówczas, gdy promieniowanie jonizujące „uderza” w elektron
atomu i na ten skutek traci część energii. Promieniowanie o niższej energii
zostaje „odbite” w przestrzeń, gdzie może ponownie oddziaływać.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
14
Zjawisko tworzenia par:
Występuje wówczas, gdy promieniowanie jonizujące posiada odpowiednią
energię (co najmniej równą energii spoczynkowej 2 elektronów) i zajdzie
bezpośrednie oddziaływanie z jądrem atomu. W wyniku tego promieniowanie
„przemienia” się w elektron i pozyton (zjawisko to wykorzystuje się
w technice PET – medycyna nuklearna).
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
15
Oddziaływanie promieniowania jonizującego na
organizmy żywe:
Oddziaływanie promieniowania jonizującego na organizmy żywe można
podzielić na 3 typy oddziaływań, które następują po sobie w różnych
przedziałach czasowych, a mianowicie:
- oddziaływanie na poziomie atomu (czas trwania 10−6 𝑠𝑒𝑘𝑢𝑛𝑑𝑦)
- oddziaływanie na poziomie biochemicznym (czas trwania od kilku sekund
do kilku minut),
- oddziaływanie na poziomie komórki, tkanki (dni, tygodnie, a czasami lata)
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
16
Oddziaływanie promieniowania jonizującego na
organizmy żywe:
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
17
Sposoby ochrony przed promieniowaniem jonizującym:
W ochronie radiologicznej istnieją trzy podstawowe zasady ochrony
radiologicznej:
- Czas,
- Odległość,
- Osłona.
Jedna z zasad ochrony radiologicznej mówi, że dawki otrzymywane przez
ludzi powinny być tak małe, jak to jest racjonalnie możliwe do osiągnięcia
(ALARA).
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
18
Sposoby ochrony przed promieniowaniem jonizującym:
Czas
Pamiętaj, im krócej będziesz
przebywał w narażeniu na
promieniowanie jonizujące, tym
niższa dawkę otrzymasz.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
19
Sposoby ochrony przed promieniowaniem jonizującym:
Odległość
Pamiętaj,
dawka
maleje
z kwadratem odległości, czyli:
1 m = 1Gy
2 m = 0,25 Gy
3 m = 0,11 Gy
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
20
Sposoby ochrony przed promieniowaniem jonizującym:
Osłona
Pamiętaj, stosując osłony osobiste
np. fartuchy znacznie ograniczasz
dawkę
jaką
otrzymujesz.
Stosując fartuch o równoważniku
PB
0,5mm
osłabia
promieniowanie nawet o 95%!
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
21
Sposoby rejestracji dawek otrzymanych przez
pracownika:
Aby móc ocenić narażenie
pracownika na promieniowanie
jonizujące należy co najmniej raz
na kwartał odczytywać dawki
z indywidualnych lub
środowiskowych dawkomierzy.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
22
Prawo a ochrona radiologiczna:
System Ochrony Radiologicznej normalizuje ustawa Prawo Atomowe.
Ministerstwo Zdrowia mając na uwadze powyższe, na podstawie rozporządzeń,
szczegółowo określa zasady bezpieczeństwa i ochrony radiologicznej.
Odnosi się to zarówno do aparatów rentgenowskich, pracowni
rentgenowskich, sposobu oceny dawek promieniowania czy instrukcji
wykonywania odpowiednich, zgodnie z najnowszymi doniesieniami nauki, badań
rentgenodiagnostycznych.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
23
Prawo a ochrona radiologiczna:
Pracę każdej pracowni rentgenowskiej musi nadzorować Inspektor Ochrony
Radiologicznej.
W każdej pracowni musi być opracowany i wdrożony System Jakości.
Najważniejsze dokumenty powyższego systemu to:
-
Księga Jakości,
Program Zapewnienia Jakości,
Instrukcja Ochrony Radiologicznej,
Zakładowy Plan postępowania Awaryjnego.
Przed przystąpieniem do pracy zapoznaj się z powyższymi dokumentami,
ponieważ dzięki nim można zwiększyć jakość świadczonych usług
i bezpieczeństwo swoje oraz pacjenta.
UWAGA: Kobieta jest zobowiązana niezwłocznie powiadomić Kierownika
jednostki o tym, że jest w CIĄŻY – to dla bezpieczeństwa przyszłego dziecka!!!
Pamiętaj, za stan ochrony radiologicznej odpowiada Kierownik jednostki.
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
24
Podsumowanie
Jeśli jesteś zainteresowany szkoleniem okresowym z zakresu ochrony
radiologicznej oraz innymi z zakresu diagnostyki obrazowej skontaktuj się
z nami [email protected] lub odwiedź naszą stronę internetową
www.coriso-med.pl
Ochrona Radiologiczna - szkolenie wstępne
25