Gad ze „śladem” ssaka

ia
galer
ody
przyr
J
JASZCZURKA ŻYWO RODNA, znana również
jako żyworódka, jest jedynym jajożyworodnym gatunkiem z rodziny jaszczurek właściwych. Zamieszkuje Europę i północną Azję –
od Pirenejów na zachodzie
do Amuru i wyspy Sachalin
na Dalekim Wschodzie, i od
Skandynawii (jest jedynym
gadem sięgającym tak daleko na północ) po Apeniny i Bałkany na południu
Europy. Często występuje
w górach, do wysokości
2400 m n.p.m. Lubi przebywać na skraju lasów, na
małych polankach, rumowiskach, starych murach,
żywopłotach, na odkrytych
głazach i konarach drzew,
a także w bezpośrednim
sąsiedztwie siedzib ludz kich. Preferuje obszary wilgotne. Żyworódka jest znacznie
mniej ciepłolubna niż inne jaszczurki. W Tatrach najliczniej
spotkamy ją w piętrze dolnego regla, chociaż miewa kolonie
również w kosodrzewinie.
Fot. M. WĄSIŃSKI
aszczurki są najlicz niejszą grupą gadów,
obejmującą ponad 4000
gatunków. Na terenie Polski żyją cztery ich gatunki:
jaszczurka zwinka (najpospolitsza), żyworodna, zielona i padalec (jaszczurka
beznoga). Tak jak wszystkie
gady w Polsce są one objęte
całkowitą ochroną.
Gad ze
„śladem”
ssaka
Ma lekko walcowate ciało wsparte na krótkich i słabych
nogach, niewielką głowę z zaostrzonym pyskiem, za to ogon
gruby i jak gdyby nieproporcjonalnie długi w stosunku do
reszty ciała (stanowi ponad połowę jego długości). Dorosły
osobnik zwykle nie przekracza 14 cm. Ubarwienie żyworódki
i rysunek są bardzo zmienne (łatwo ją pomylić ze zwinką),
w różnych odcieniach brązu, czasem brunatne, oliwkowe lub
szarawe. Trzy rzędy plamek na grzbiecie tworzą wstęgi przebiegające wzdłuż niego i dalej, po obu stronach ogona. Wzdłuż
grzbietu biegną też dwie jasnożółte lub białawe linie. Często,
zwłaszcza w Tatrach, możemy spotkać prawie całkiem czarne,
względnie bardzo ciemne okazy melanistyczne żyworódek.
Brzuch samca – żółty lub pomarańczowy z małymi ciemnymi
cętkami – w czasie godów staje się jaskrawopomarańczowy aż
do czerwonego. Samica, z reguły bledsza kolorystycznie, nie
posiada plamek na swym jasnoperłowym brzuchu.
Jaszczurka żyworodna jest gatunkiem lądowym i naziemnym o dziennej aktywności. Umie wspinać się na gałęzie
drzew i krzewów. Doskonale również pływa i przebywając
w okolicy zbiornika wodnego, zaniepokojona zwykle nurkuje
pod wodę.
Porusza się wolniej niż zwinka, łatwiej więc można ją schwytać – ale tylko wtedy gdy z powodu niskiej temperatury staje
się nieco ospała. Kiedy bowiem jest ciepło, posuwa się do
przodu szybko, serią krótkich i gwałtownych skoków. Na nizinach chętnie wygrzewa się na brzegach zbiorników wodnych,
a nawet na powierzchni lustra wody, „leżakując” na szerokich
liściach roślin wodnych. Rozpłaszcza wtedy ciało i rozkłada
szeroko kończyny, by maksymalnie zwiększyć nagrzewaną
powierzchnię. Poszczególne osobniki często miewają ulubione
miejsca „plażowania”, które odwiedzają codziennie.
Zaatakowana żyworódka odwraca uwagę napastnika odrzucając szybko ogon, który przez jakiś czas wije się spazmatycznie, podczas gdy jaszczurka ucieka. Takie okaleczenie
(z punktu widzenia człowieka) nie powoduje uszczerbku na
zdrowiu zwierzęcia, choć odrastający ogon nigdy już nie
osiąga pierwotnej wielkości.
Jaszczurka żyworodna odżywia się owadami, głównie
pluskwiakami, jak również pająkami, wijami, ślimakami
i dżdżownicami. Zjada wszelkie odmiany much i koników
polnych, za to zupełnie nie gustuje w chrząszczach. Duża
zdobycz jest po upolowaniu ogłuszana poprzez energiczne
potrząsanie, a następnie połykana.
Jesienią młode i dorosłe, dość często w dużych grupach,
zaszywają się w swoich kryjówkach – w starych pniakach,
norach ziemnych, pod kamieniami – i zapadają w hibernację. Długość snu zimowego jest zmienna i zależy od klimatu
panującego na danym obszarze. W chłodnym trwa on od
września/października do marca/kwietnia, ale np. na Płw.
Kolskim – aż do połowy czerwca. Gody odbywają się w maju
i czerwcu. Każda para ma własne małe terytorium, którego
broni samiec. Amory przebiegają bez zalotów i sentymentów.
Samiec szczękami chwyta samicę, zwykle za głowę, i dopełnia
swojej powinności.
Po około trzech miesiącach na świat przychodzą młode,
wielkości 3,5-4,2 cm, otoczone miękką błoną, którą natychmiast rozrywają specjalnym zębem znajdującym się na
czubku pyszczka. Wyglądają jak pomniejszone, ale wierne
kopie rodziców. Miot składa się przeciętnie z 5-8 młodych.
Nie rodzą się one wszystkie na raz; odstęp między pierwszym
i ostatnim może sięgać nawet kilku dni. Są niemal całkiem
czarne lub w kolorze miedzi i od razu całkowicie niezależne
od matki. Dojrzałość płciową osiągają po trzech latach.
Ta najmniejsza z naszych jaszczurek uważana jest za formę
z okresu polodowcowego, z okresu gdy na obszarze całej
Polski panowała tajga.
E.Ś.
nr 5/2009 cena 3,50 zł VAT 0% PL ISSN 0239-2690 nr indeksu 379484
Arystokrata
wśród drzew
– str. 6–7