Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane przez

488
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 488-490
Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane
przez pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego
Health behavior-related choices made by patients after myocardial infarction
Monika Zysnarska 1/, Lidia Jarmuż 2/, Izabella Kara 1/, Renata Adamek 1/, Małgorzata GromadeckaSutkiewicz 3/, Jan Kłos 3/, Wiesław Kalupa 1/, Tomasz Maksymiuk 1/, Jerzy T. Marcinkowski 4/
Zakład Zdrowia Publicznego, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Szpital Powiatowy w Jarocinie
3/
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
4/
Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
1/
2/
Wprowadzenie. Wśród osób, które znalazły się w sytuacji zagrożenia
zdrowia i życia, modyfikacji ulegają pewne zachowania związane ze stylem
życia, które mogłyby wpłynąć w sposób niekorzystny na dalszy postęp
choroby oraz rokowanie.
Background. In individuals who have experienced a threat to their health
or life, there are observed modifications of certain lifestyle behaviours
which could potentially exacerbate the course of disease and worsen the
prognosis.
Cel badań. Rozpoznanie kierunku zmian dotyczących dokonywanych
wyborów przez pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego
– w zakresie wybranych zachowań zdrowotnych wpływających na ich
jakość życia.
Aim. To identify tendencies in choices made by patients after experiencing
myocardial infarct (MI) – concerning preferred health-related behavioural
patterns, influencing quality of their lives.
Materiał i metoda. Badania prowadzone były w wielkopolskim szpitalu
na oddziale kardiologicznym w okresie od lipca 2012 roku do kwietnia
2013 roku, wśród 100 losowo wybranych pacjentów u których rozpoznano
przebyty zawał serca. Wykorzystaną metodą był sondaż diagnostyczny,
a zastosowaną techniką ankieta. W celu dokonania analizy statystycznej
wykorzystano test zgodności chi – kwadrat Pearsona.
Wyniki. Większość osób to mężczyźni. Respondenci najczęściej deklarowali
wykształcenie zawodowe i wiek między 40 a 79 rokiem życia. Po raz
pierwszy zawał serca rozpoznano u 90% osób. Dla większości z nich – 85%,
była to sytuacja bardzo stresująca, która wpłynęła na decyzje dotyczące
dalszego stylu życia.
Wnioski. 1. Choroba wpływa na modyfikację zachowań związanych
ze stylem życia. 2. Większość osób w sytuacji zagrożenia życia staje się
bardziej odpowiedzialna za podejmowane decyzje. 3) Modyfikacja stylu
życia wpływa korzystnie na ocenę jego jakości.
Material & Methods. The study was conducted at the cardiology
department of a hospital in West-Central Poland, between July, 2012 and
April, 2013, on a randomly-selected group of 100 patients with past MI.
A diagnostic survey was employed, collected through a questionnaire. For
the statistical analysis the Pearson’s chi-squared test was used.
Results. The studied group consisted mostly of males. The respondents
most frequently had vocational education, and age between 40 and 79
years. Ninety percent had survived their first MI. For the majority of the
subjects this was an extremely stressful experience, which influenced the
decisions concerning their future lifestyles.
Conclusions. 1. The disease influences modifications of lifestyle
behaviours. 2. Most persons having faced a threat to their lives become
more responsible in decisions they make. 3. Modification of lifestyle
favourably influences the assessment of its quality.
Key words: disease, health behaviours, lifestyle, myocardial infarction
Słowa kluczowe: choroba, zachowania zdrowotne, styl życia, zawał serca
© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 488-490
www.phie.pl
Nadesłano: 19.03.2014
Zakwalifikowano do druku: 20.04.2014
Wstęp
Podejmowanie decyzji jest integralnie związane
z życiem człowieka. Szczególnie istotne są te, które
rzutują na jego zdrowie i życie. Racjonalnym wyda‑
wałoby się takie postępowanie, które ukierunkowane
jest na ochronę tych dwóch najważniejszych wartości.
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Monika Zysnarska
Zakład Zdrowia Publicznego, Katedra Medycyny Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
ul. Dąbrowskiego 79, 61-701 Poznań
tel. +48 61 854 68 17, GSM 607 811 167, e-mail: [email protected]
Sytuacja jednak często kształtuje się odmiennie. Szu‑
kając wytłumaczenia tego zjawiska, należy odnieść się
do teorii dysonansu poznawczego [1]. Tłumaczy ona
w prosty sposób nierzadką irracjonalność ludzkich
decyzji. U podstaw jej leży teza dotycząca występują‑
cej u człowieka potrzeby uruchamiania ryzykownych
Zysnarska M i wsp. Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane przez pacjentów po przebytym zawale ...
zachowań mimo, iż w doniesieniach naukowych często
akcentowany jest ich negatywny wpływ na zdrowie
człowieka i jakość jego życia [2].
Styl życia kształtuje się przez cały okres życia
człowieka. Termin ma wiele znaczeń. Jako pojęcie
funkcjonował obok takich kategorii jak sposób życia,
wzory zachowań, wzory kultury, wartości i postaw.
Odnosi się do grupy społecznej i jednostki. Styl życia
grupy społecznej obejmuje wiele zdeterminowanych
społecznie wzorów zachowań i interpretacji sytuacji
społecznych, jakie dana grupa wspólnie wypracowała
i wykorzystuje, aby radzić sobie w życiu. Może on
ulegać zmianom pod wpływem różnych czynników
i ewolucji społecznych w rozmaitych punktach cza‑
su i przestrzeni. Na styl życia jednostki składają się
standardowe reakcje i wzory zachowań (działania,
czynności, praktyki) ukształtowane w procesie so‑
cjalizacji (interakcji z rodzicami, innymi członkami
rodziny, rówieśnikami, pod wpływem nauki w szkole,
mediów). Wybór określonego wzoru, zależy od cech
poznawczych i emocjonalnych jednostki oraz czynni‑
ków w otaczającym środowisku społecznym [3].
Szczególnego zaakcentowania zdaniem autorów
pracy wymaga jednak sytuacja, w której podejmowaniu
decyzji towarzyszy choroba. Można bowiem założyć,
iż wymusza ona pewne świadome zachowania, które
ukierunkowane są na ograniczenie konsekwencji
związanych z jej pojawieniem.
Cel badań
Rozpoznanie kierunku zmian dotyczących dokony‑
wanych wyborów przez pacjentów po przebytym zawale
mięśnia sercowego – w zakresie wybranych zachowań
zdrowotnych wpływających na ich jakość życia.
Materiał i metoda
Badania prowadzone były w wielkopolskim szpi‑
talu na oddziale kardiologicznym w okresie od lipca
2012 roku do kwietnia 2013 roku, wśród 100 losowo
wybranych pacjentów u których rozpoznano przebyty
zawał serca. Wykorzystaną metodą był sondaż diag‑
nostyczny, a zastosowaną techniką ankieta. W celu
dokonania analizy statystycznej wykorzystano test
zgodności χ2 Pearsona.
Wyniki
Dane demograficzno-społeczne
Wśród badanych 60% stanowili mężczyźni.
Respondenci znajdowali się w przedziale wiekowym
30‑90 lat (najczęściej 40-79 lat); przeważająca ich
liczba posiadała wykształcenie zawodowe. Najmniej‑
szą grupę stanowili badani z wykształceniem podsta‑
wowym (5%) i wyższym licencjackim (5%).
489
Badanie mężczyzn i kobiet wykazało, że 60%
respondentów jest aktywnych zawodowo, 30% prze‑
bywa na emeryturze, a najmniejsza grupa (10%) jest
bezrobotna.
Reakcja na chorobę
Po raz pierwszy zawał serca rozpoznano u 90%
osób. Największą grupę wśród tych pacjentów stano‑
wiły osoby w przedziale wiekowym od 34 do 81 lat,
a średnia wieku wynosiła 45 lat Dla większości z nich
(85%) była to sytuacja bardzo stresująca.
Badaniu poddano reakcje towarzyszące respon‑
dentom po zawale serca. Dominujące okazały się
objawy stresu – rozpoznano je w 80% przypadków.
Zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, pojawiły się
również odpowiedzi podkreślające występowanie cią‑
głego odczuwania lęku związanego z przewidywanymi
niepożądanymi następstwami choroby, które mogą
pojawić się w przyszłości, bezradność i depresję.
Choroba okazała się na tyle traumatycznym wy‑
darzeniem w życiu respondentów, iż tylko 10% z nich
przyznało się do zaakceptowania tej nowej dla nich
sytuacji.
Wpływ choroby na styl i jakość życia
Fakt znalezienia się w sytuacji trudnej, zagraża‑
jącej życiu, wymusił na osobach, które wzięły udział
w badaniu, modyfikację pewnych zachowań związa‑
nych ze stylem życia. Aż 95% badanych zadeklarowało
po zakończonej rehabilitacji większą dbałość o własne
zdrowie, 85% wdrożyło pierwsze innowacje w zakresie
stylu życia, a 25% całkowicie zrezygnowało z dotych‑
czasowych nałogów. Wpływ działań edukacyjnych
uruchamianych podczas pobytu pacjenta w szpitalu na
zmianę prezentowanych przez niego zachowań potwier‑
dzono w sposób statystyczny (test χ2 Pearsona iloraz
wiarygodności 1,64211E-38; p=0,000), podobnie jak
modyfikację stylu życia na lepszą jego jakość (test χ2
Pearsona iloraz wiarygodności 2,65977E-69; p=0,006).
Po wdrożonych zmianach w zakresie stylu życia, aż
90% badanych zakcentowało bowiem poprawę jakości
swojego życia. U większości z nich nie wystąpowały do‑
legliwości bólowe związane z doznanym zawałem serca.
Podkreślali również dobre samopoczucie. Obniżony
nastrój utrzymywał się nadal u 10% respondentów.
Dla 80% badanych zdrowie oznaczało największą
wartość w życiu, a dla 20% kobiet i mężczyzn było
cennym zasobem umożliwiającym wykonywanie pracy
zawodowej. Większość respondentów uznała je jako wa‑
runek szczęścia i zaspokojenia odczuwanych potrzeb.
Doświadczenia związane z chorobą spowodowały,
iż:
–75% badanych odczuwało zwiększoną odpowie‑
dzialność za własne zdrowie;
490
–30% respondentów zaczęło stosować zbilansowaną
dietę;
–20% badanych starał się dbać o odpowiednią ak‑
tywność fizyczną, częściej wykonywać badania pro‑
filaktyczne, przestrzegać postanowienia zerwania
z nałogiem palenia papierosów;
–15% osób postanowiło cieszyć się każdym prze‑
żytym dniem i optymistycznie patrzeć w przy‑
szłość;
–10% ograniczyło spożywanie alkoholu.
Niestety, mimo pobytu w szpitalu, uczestniczeniu
w rehabilitacji kardiologicznej i podkreślaniu faktu,
iż peronel medyczny realizuje w sposób optymalny
zadania z zakresu edukacji zdrowotnej, aż 80% ba‑
danych oceniło swoją wiedzę z zakresu profilaktyki
antyzawałowej na bardzo niskim poziomie (tylko 2%
pacjentów uważa, że wiedza ich jest bardzo dobra),
podkreślając ciągły jej deficyt i deklarując chęć od‑
bierania wszystkich informacji dotyczących choroby
– sposobów zapobiegania powikłaniom i nowoczes‑
nych standardów leczenia.
Omówienie
Zachowania zdrowotne to działania podejmo‑
wane przez człowieka, które w sposób bezpośredni
lub pośredni wpływają na jego stan zdrowia. Dzięki
rozpowszechnieniu we współczesnym świecie tego za‑
łożenia, tak intensywnie rozwijają się obecnie wszelkie
inicjatywy związane promocją zdrowia. Stała się ona
bowiem obecnie dziedziną, która osiągnęła znaczny
stopień popularności i rozwoju w skali globalnej [4].
W jej konstytucji – Karcie Ottawskiej – zostały zaak‑
centowane informacje dotyczące zdrowia człowieka
pojmowanego jako potencjał, który człowiek może
rozwijać lub pomniejszać – poprzez swoje zachowa‑
nia [5]. Wpływ na takie zachowania mają między
innymi postawy jednostek, system edukacji, personel
medyczny. Szczególnie ważnym założeniem jest jed‑
nak rozwijanie indywidualnych umiejętności na rzecz
zdrowia oraz reorientacja opieki zdrowotnej [6].
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 488-490
W doniesieniach naukowych pojawiają się wytycz‑
ne co do kierunku działań, które powinny stanowić
płaszczyznę poprawy stanu zdrowia społeczeństwa.
Wyróżnia się zatem modele edukacji zdrowotnej,
które m.in. skłaniają jednostkę do: inicjowania po‑
żądanych zachowań pod wpływem odpowiedniego
instruktażu (model zapobiegawczy); uczestniczenia
w badaniach profilaktycznych (model zorientowany
na chorobę); eliminację czynników ryzyka (model
zorientowany na eliminację czynników ryzyka) oraz
racjonalnego myślenia dotyczącego zdrowia (model
przekonań zdrowotnych) [7].
Rozważania powyższe nabierają odpowiedniej
rangi, szczególnie w kontekście wzrostu zaintere‑
sowań problematyką jakości życia [8-11]. Wpływ
pozytywnych zachowań na zdrowie każdego pacjenta
jest bowiem jej fundamentem.
Jednym z najistotniejszych elementów warunku‑
jących dobrą jakość życia u pacjentów po przebytym
zawale serca jest dążenie do utrzymania zdrowia po‑
przez konsekwentne przestrzeganie prozdrowotnego
stylu życia. Teza ta znalazła swoje praktyczne odzwier‑
ciedlenie w postawach respondentów. Pozytywnym
zjawiskiem jest również kompleksowe edukowanie pa‑
cjenta podczas hospitalizacji przez personel medyczny.
Ranga tego zjawiska akcentowana jest również przez
innych badaczy. Edukacja zdrowotna i konsekwentne
przestrzeganie jej zasad w codziennym życiu przez
pacjenta po przebytym zawale serca jest bowiem prio‑
rytetowym standardem warunkującym utrzymanie do‑
brej jakości życia. Pozwala na niezależność i osiąganie
przez chorego wyznaczonych celów [12].
Wnioski
1. Choroba wpływa na modyfikację zachowań zwią‑
zanych ze stylem życia.
2. Większość osób w sytuacji zagrożenia życia staje
się bardziej odpowiedzialna za podejmowane
decyzje.
3. Modyfikacja stylu życia wpływa korzystnie na
ocenę jego jakości.
Piśmiennictwo / References
1. Festinger L. Teoria dysonansu poznawczego. PWN, Warszawa
2007.
2. Pietryka-Michałowska E, Wdowiak L, Dreher P. Zachowania
zdrowotne studentów akademii medycznej. Analiza spożycia
alkoholu, palenia papierosów, zażywania narkotyków, picia
kawy. Zdr Publ 2004, 114(4): 532-6.
3. Ponczek D, Olszowy I. Styl życia młodzieży i jego wpływ na
zdrowie. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 260-268.
4. Karski JB. Promocja zdrowia dziś i perspektywy jej rozwoju
w Europie. CeDeWu, Warszawa 2009.
5. Bonucka-Sitkiewicz K. Promocja zdrowia i edukacja
zdrowotna. Impuls, Kraków 2006.
6. Karski JB. Promocja zdrowia. Ignis, Warszawa 1999.
7. Andruszkiewicz A, Banaszkiewicz M. Promocja zdrowia.
PZWL, Warszawa 2010.
8. Daszykowska J. Jakość życia w perspektywie pedagogicznej.
Impuls, Kraków 2010.
9. Dziurowicz-Kozłowska A. Wokół pojęcia jakości życia.
Psychol Jakości Życia 2002, 1: 77-99.
10. Levine S. Time for creative integration in medical sociology.
J Health Soc Behav 1995, Spec No: 1-5.
11. Wrześniewski K. Pomiar jakości życia pacjentów kardiologicznych w Polsce. Pol Prz Kardiol 2010, 12: 121‑125.
12. Kaszuba D, Nowicka A. Pielęgniarstwo kardiologiczne.
Podręcznik dla studiów medycznych. PZWL, Warszawa
2011.