Ściągnij e-przewodnik - Świętokrzyskie

Transkrypt

ODKRYJ
JAK TO BLISKO
e-przewodnik
świętokrzyskie
w w w. p i e k ny ws c h o d. p l
świętokrzyskie
Skarżysko-Kamienna
Dąb Bartek
Bałtów
Święty Krzyż
Świętokrzyski
Park Narodowy
Kielce
Chęciny
Jaskinia Raj
Ostrowiec
Świętokrzyski
Opatów
Sandomierz
Jędrzejów
Pińczów
Busko Zdrój
Spis treści
Zabytki, muzea
str. 1
Przyroda
str. 28
Aktywnie
str. 69
Zdrowie i uroda
str. 78
Rozrywka
str. 81
świętokrzyskie
Województwo świętokrzyskie słynie z magicznych
Gór Świętokrzyskich. To tu można poczuć ducha
historii, prehistorii i czar legend. To tu można śledzić
rozwój ludzkiej myśli, talentu i postęp technologii.
Już kilka tysięcy lat przed naszą erą na tych terenach
masowo wydobywano krzemień. Odwiedzając stare,
odkrywkowe kopalnie można wyobrazić sobie, jak
żyło się w epoce kamienia. A jak było wcześniej?
Wcześniej było tu ciepłe morze i tetrapody. Koniecz
nie trzeba zobaczyć odcisk łapy tego zwierzęcia sprzed
prawie 400 mln lat! Zmęczonych historią i technologią
ukoją bezkresne rezerwaty leśne modrzewiowe, bukowe,
cisowe i dębowe ze słynnym Bartkiem. Niezwykłości
tym miejscom dodają wyrastające z ziemi niesamowite
twory skalne, które tworzą naprawdę bajkowe scenerie
o każdej porze roku. Świętokrzyskie słynie również
z jaskiń, do tej pory odkryto ich tam ponad 130.
Najsłynniejszą Raj, można zwiedzać do połowy listopada.
Jaskinia jest podświetlana, więc pierwsze zejście
pod ziemię jest czystą przyjemnością. Jako że sezon
rowerowy trwa przez cały rok, z czystym sumieniem
można zarekomendować cyklistom 2000 km tras
o różnym poziomie trudności i charakterze, od czysto
sportowych po krajoznawcze i historyczne.
Dla tych, którym
refleksja i kontemplacja w niezwykłych
okolicznościach
przyrody
godnymi
odwiedzenia będą miejsca pracy twórczej
Mikołaja
Reja,
Stefana
Żeromskiego
czy
Henryka
Sienkiewicza.
bliższe
są
Zabytki, muzea
Zamek Rycerski w
Sobkowie
Dostępność: całoroczny
Poniedziałek: 9:00 - 18:00
Wtorek: 9:00 - 18:00
Środa: 9:00 - 18:00
Czwartek: 9:00 - 18:00
Piątek: 9:00 - 18:00
Sobota: 9:00 - 18:00
Niedziela: 9:00 - 18:00 Bilety: grupa 5 PLN, w
dni powszednie wstęp wolny
Miejsce, w którym się znajdujemy to były zespół podworski, położony nad brzegami rzeki
Nidy. Na zespół składa się fortalicja zbudowana w latach 1560-70 przez Stanisława Sobka,
wewnątrz której znajdują się ruiny klasycystycznego pałacu wzniesionego przez Szaniawskich
około 1770 roku. Fortalicja pierwotnie zamknięta była z czterech stron murem obronnym,
z basztami w czterech narożach. Dziś zachowane są pozostałości murów i trzy baszty kryte
drewnianymi daszkami, w dolnych kondygnacjach zachowane strzelnice.
Wczesnoklasycystyczne ruiny pałacu, z czterema jońskimi kolumnami w części środkowej,
zwrócone są fasadą ku rzece. W elewacji bocznej południowo-wschodniej z około 1800 roku
znajduje się ryzalit z zamurowanymi arkadami oraz wieńczącym półkolistym tympanonem,
w którym umieszczony jest kartusz stiukowy z rogami obfitości i girlandami oraz literami
Stanisława Szaniawskiego, krajczego koronnego i jego żony Anny z Kluszewskich. Obiekt
został częściowo wyremontowany, aktualnie w fortalicji urządzone są pokoje gościnne i
restauracja„Pod zakutym łbem”.
Samsonów
Z inicjatywy Stanisława Staszica w 1818 roku powstał zakład wielkopiecowy, w którym siłą
napędową urządzeń w hucie była woda rzeki Bobrzy, doprowadzona do zakładu sklepionym
kanałem. Samsonowska huta pracowała do 1866 roku, kiedy została zniszczona przez
powódź. W centralnej części ruin znajduje się wielki piec, za nim jest wieża gichtociągowa, z
której dokonywano zasypywania pieca wsadem.
1
Zabytki, muzea
Zamek Krzyżtopór
w miejscowości
Ujazd
Poniedziałek: 8:00 do 20:00
Wtorek: 8:00 do 20:00
Środa: 8:00 do 20:00
Czwartek: 8:00 do 20:00
Piątek: 8:00 do 20:00
Sobota: 8:00 do 20:00
Niedziela: 8:00 do 20:00 Cały tydzień: 8:00
do 20:00
Otwarty poza sezonem turystycznym
(październik - marzec) od 8:00 do 16:00.
Budowany w latach 1627-1644 przez Krzysztofa Ossolińskiego, nigdy w pełni nie został
ukończony. Jest to obszerny pałac w stylu włoskim typu palazzo in fortezza. Budowniczym,
który sporządził plany i nadzorował wznoszenie pałacu był Wawrzyniec Senes. Od strony
północnej przylegały niegdyś piękne ogrody w stylu włoskim.
Historia powstania pałacu i jego świetności pozostaje wciąż nie do końca poznana. Jest to
powodem do narastania wokół niego legend. Jedną z nich jest opowieść o zastosowaniu w
pałacu symboliki liczb nawiązującej do kalendarza: okien miał tyle, ile dni w roku, pokoi tyle, ile
tygodni; sal wielkich tyle, ile miesięcy, a 4 narożne jego baszty odpowiadały liczbie kwartałów.
Brak zachowanych planów budowy oraz sztychów sprzed przebudowy w XVIII wieku
uniemożliwia dziś faktyczne odtworzenie wizerunku zamku z połowy XVII wieku.
Jego fundator cieszył się nim krótko. Krzysztof Ossoliński zmarł nagle w rok po ukończeniu budowy. Pozostawił on po sobie bardzo zadłużony majątek, który odziedziczył jego syn Krzysztof
Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego (1649) pałac odziedziczyła
spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Pałac został ograbiony w czasie potopu przez
Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w
czasie obrony przez wojska Konfederacji Barskiej.
Obecnie pałac ma status trwałej ruiny. W dawnej klasyfikacji zabytków był zaliczony do klasy
zerowej. Budowla jest ruiną o znacznym stopniu zachowania, stąd interesującą do zwiedzania.
W jej skład wchodzą obszerne fortyfikacje: bastiony, fosa, ślady umocnień i mostów.
Nazwa ewoluowała. Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, topór herbem
Ossolińskich. Oba te symbole są umieszczone na bramie wjazdowej do pałacu. Sam
budowniczy nazywał pałacu mianem Krzysztofory, co najprawdopodobniej wywodzi się od
źródłosłowu jego imienia (gr. Christophoros – zob. Krzysztof). Klucz ziemski Iwaniska w którym
leżała miejscowość Ujazd nabyty został przez Ossolińskich od Ligęzów na początku XVII wieku.
2
Zabytki, muzea
Zamek Królewski w
Chęcinach
Wtorek: 9:00 - 17:00
Środa: 9:00 - 17:00
Czwartek: 9:00 - 17:00
Piątek: 9:00 - 17:00
Sobota: 9:00 - 17:00
Niedziela: 9:00 - 17:00
W 1331 r. przed wyprawą pod Płowce, król mianował tu swojego syna Kazimierza rządcą
Wielkopolski. Po śmierci Łokietka, Kazimierz Wielki rozbudował zamek, czyniąc z niego jedną
z najpotężniejszych twierdzy na ziemiach polskich. Zamek chęciński przejął od Małogoszczy
rolę ośrodka administracyjnego i stał się siedzibą straostów grodowych i stolicą powiatu.
W swojej historii, zamek pełnił różne funkcje. Jako rezydencja królowych, gościł drugą żonę
Kazimierza Wielkiego, księżniczkę heską Adelajdę, Elżbieta Łokietkówna, sprawującą rządy za
małoletniego syna Ludwika, Zofię, małżonkę króla Władysława Jagiełły oraz królową Bonę,
która zatrzymała się tu podczas swojej podrózy do Bari).
Zamek używany był również jako więzienie stanu - uwięziono tu Andrzeja, brata przyrodniego Władysława Jagiełły oraz wódz krzyżacki, Michał Kuchmeister von Sternberg oraz inni
krzyżaccy mistrzowie.
Po zdobyciu Wielkopolski, Łokietek przeniósł do zamku chęcińskiego siedzibę skarbu
koronnego, a w 1318 r. umieścił tu również skarbiec katedry archidiecezjalnej gnieźnieńskiej.
Ostatecznie, zamek został przeznaczony na mieszkanie starostów grodowych, a także miejsce
sądu i kancelarii grodowej. Mieszkali tu podsarości, pisarz grodzki, sedzia grodzki, burgrabia,
klucznik, kucharz, wrotny i kapelan. W najstarszej części między dwoma cylindrycznymi
wieżami znajdował się dziedziniec z budynkiem mieszkalnym. Do zamku przylegała kaplica
pod wezwaniem Dziesięciu Tysięcy Żołnierzy Męczenników. W 1576 r. dziedziniec obudowano krużgankami, wieżę nadbudowano cegłą, a zamek przedłużono o obszerny dziedziniec
z prostokątną wieżą. Wykuto w skale 100-metrową studnię. W 1607 r. zamek został zdobyty
podstępem i spalony przez wojska Zebrzydowskiego. W 1657 odbudowany zamek został
zniszczony przez wojska Rakoczego. Ponownemu zniszczeniu uległ w 1707 r. podczas wojen
ze Szwedami. Od tego momentu nie powrócił do świetności, pozostając w częściowej ruinie.
Jego działa po raz ostatni wystrzeliły w 1787 r., gdy przez Chęciny przejeżdżał Stanisław
August Poniatowski. Po rozbiorach zamek znalazł się pod panowaniem Austrackim i popadał
w coraz większą ruinę.
3
Zabytki, muzea
Dawny Pałac
Biskupów Krakowskich w Kielcach
Poniedziałek: nieczynne
Wtorek: 10:00 - 18:00
Środa: 10:00 - 18:00
Czwartek: 10:00 - 18:00
Piątek: 10:00 - 18:00
Sobota: 10:00 - 18:00
Niedziela: 10:00 - 18:00
W apartamentach mieszkalnych i gościnnych wyeksponowano wyroby rzemiosła artystycznego najwyższej klasy europejskiej: tkaniny (m.in. tapiserie flamandzkie i francuskie), meble
(np. gdańskie szafy i prasę do obrusów, zestaw renesansowych mebli włoskich). Ekspozycję
uzupełnia XVII-wieczne malarstwo francuskie, włoskie i polskie.
OGRÓD WŁOSKI
Od zachodniej strony pałacu w 2003 r. odtworzony został renesansowy ogród, nawiązujący
do wzorów włoskich. Trawnikowe kwatery od strony pałacu mają geometryczny rysunek
wycięty w darni. Kwatery wypełniono białym i czerwonym żwirem z peoniami w narożach.
Kolejne dwie kwatery tworzą nasadzenia formowanego bukszpanu z kwiatami sezonowymi:
tulipanami, narcyzami, bratkami. Ozdobny ogród otoczono sadem jabłoniowym ujętym w
cztery kwatery i zamkniętym alejami grabowymi.
SANKTUARIUM MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO
Sanktuarium zajmuje trzy sale w południowo-zachodnim narożniku pałacu. Dawny Pokój
Komendanta ozdobiono marmurowymi płytami. W Sali Sztandarowej znajduje się tryptyk
“Wkroczenie strzelców Józef Piłsudskiego do Kielc” Stanisława Batowskiego oraz kopie
sztandarów 1 i 4 p.p. Legionów.
DAWNE UZBROJENIE WSCHODNIE I EUROPEJSKIE
W kolekcji militariów znajduje się 600 eksponatów. Pochodzą z krajów europejskich i ze
Wschodu. Wśród najciekawszych obiektów jest uzbrojenie husarii, napierśnik i naplecznik z
końca XVI w. oraz XVII-wieczna kolczuga i misiurka.
GALERIA MALARSTWA POLSKIEGO I RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO
Jedna z najlepszych galerii malarstwa w Polsce, posiadająca w swych zbiorach ok. 250
obrazów. Kielecką galerię wyróżnia wyjątkowa w skali kraju kolekcja portretu staropolskiego,
zawierająca wizerunki osobistości z XVII-XVIII w. oraz XIX-wiecznego malarstwa krajobrazoworodzajowego, m.in. dzieła: J. Szermentowskiego i W. Maleckiego. O randze galerii świadczą
obrazy: J. Kossaka, J. Brandta, J. Chełmońskiego, O. Boznańskiej, S. Wyspiańskiego, W. Wojtkiewicza, L. Wyczółkowskiego, J. Malczewskiego, J. Pankiewicza. Galerii malarstwa towarzyszą
piękne wyroby rzemiosła artystycznego: barokowe i rokokowe, wytwórni dalekowschodnich
i europejskich, szkło polskie w stylu Art Deco, najcenniejsze przykłady z największej w Polsce
kolekcji porcelany ćmielowskiej, szkła i metale secesyjne, rokokowe i polskie meble z XVIII/
XIX w.
4
Zabytki, muzea
Kościół i klasztor reformatów w
Pińczowie
Wtorek: 8:00 - 18:00
Środa: 8:00 - 18:00
Czwartek: 8:00 - 18:00
Piątek: 8:00 - 18:00
Sobota: 8:00 - 18:00
Niedziela: 8:00 - 18:00
Po upadku powstania styczniowego klasztor zamieniono na tzw. etatowy (tzn. miał zostać
zniesiony po śmierci ostatniego zakonnika). Ostatnim reformator zmarł w 1910 r. Jeszcze przed
jego śmiercią część opustoszałego budynku klasztornego przeznaczono w 1906 r. na szpital
miejski św. Juliana. Od r. 1908 były w nim pielęgniarkami siostry szarytki (do 1943), a po nich
siostry sercanki. Klasztor został reaktywowany w 1928 r. i służy do dziś pielgrzymom.
Kościół klasztorny pw Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny to budowla późnorenesansowa,
jednonawowa. Po obu stronach nawy dobudowane zostały kwadratowe kaplice św. Jana
Nepomucena i Pana Jezusa, dawniej św. Anny, nakryte kopułami z latarniami. W kościele, jak i
na jego fasadzie zauważyć można dużą liczbę przedstawień herbu fundatora- Jastrzębiec. Za
barokowym ołtarzem głównym znajduje się oratorium zakonne. W jednym z bocznych ołtarzy
znajduje się cudowny obraz Matki Boskiej Mirowskiej.
Klasztor, na którego krużganki prowadzą drzwi z wczesnobarokowym portalem, jest
piętrowym budynkiem z wirydarzem pośrodku. W klasztorze znajduje się zakrystia z XVIII
wiecznymi okuciami drzwi, a przed nią przedsionek z barokowym krucyfiksem z końca XVII
w. oraz dwoma kamiennymi portalami do prezbiterium i kaplicy Pana Jezusa- południowej.
W samym klasztorze znajduje się kolekcja drewnianych, XVII-wiecznych figurek jasełkowych,
wykonywanych przez brata Antoniego Węgrzynowicza.ieku na planie prostokąta jako
masywną piętrową budowlę. Posiada on rozległy dziedziniec i wirydarz. Ta manierystyczna
budowla posiada bogatą dekorację stiukową zaczynając od kartusza z herbem Dębno,
kończąc na fryzie sgraffitowym wypełnionym ornamentyką roślinną oraz postaciami aniołów
obiegającym od zewnątrz budynek klasztoru. Wewnątrz na uwagę zasługuje zegar słoneczny
z 1723 roku.
5
Zabytki, muzea
Zespół Pałacowy w
Kurozwękach
Wtorek: 10:00 - 18:00
Środa: 10:00 - 18:00
Czwartek: 10:00 - 18:00
Piątek: 10:00 - 18:00
Sobota: 10:00 - 18:00
Niedziela: 10:00 - 18:00
Na przełomie kolejnych stuleci budowlę wielokrotnie przebudowywano, nadając jej coraz
bardziej reprezentacyjny charakter. Lata 1768 - 1778 przyniosły przebudowę pałacu w
formie późnobarokowego pałacu z elementami wczesnego klasycyzmu. Zainteresowanie
budzi pięcioosiowa fasada w kolorze różu pompejańskiego z półokrągłym tympanonem z
ornamentem rokokowym, panopliami i dwoma medalionami z rodowymi herbami Rawiczów
i Sołtyków. Obok pałacu znajdują się budynki gospodarcze, oranżeria oraz park krajobrazowy
ze starą lipową aleją.
W latach 90tych pałac został odzyskany przez Popielów, którzy starają się przywrócić jego
dawną świetność. Państwo Popielowie prowadzą jedyną w Polsce hodowlę bizonów
amerykańskich. Całe stado można oglądać na łąkach wokół pałacu, przejeżdżając bryczką
lub przystosowanym wozem typu safari. Pałacowa restauracja serwuje mięso z bizona w
sosie burgundzkim. Do atrakcji należy również mini zoo, zjeżdżalnia linowa długości 100 m,
paintball oraz jedyny w Europie labirynt z kukurydzy.
Ciekoty i przełom
rzeki Lubrzanki
Przez Ciekoty prowadzi znakowany szlak turystyczny koloru niebieskiego - z Cedzyny (11 km)
do Świętej Katarzyny (6 km) i dalej do Bodzentyna (14 km) i Wąchocka (34 km).
W odległości 2 km znajduje się malowniczy przełom rzeki Lubrzanki pomiędzy górami
Radostową i Klonówką, przez które prowadzi główny szlak świętokrzyski koloru czerwonego.
Na stokach góry Klonówki (tak zwana Ameliówka) znajdują się dwa obiekty hotelarskie.
Dojazd do Ciekot i Ameliówki autobusami miejskimi nr 10 i 38.
6
Zabytki, muzea
Pałacyk Tomasza
Zielińskiego w
Kielcach
Wtorek: 10:00 - 19:00
Środa: 10:00 - 19:00
Czwartek: 10:00 - 19:00
Piątek: 10:00 - 19:00
Sobota: 10:00 - 19:00
Niedziela: 10:00 - 19:00
Dziedziniec wewnętrzny stanowił romantyczny park ogrodzony murem z wieżą Plotkarą.
W rezydencji zgromadził bogatą kolekcję malarstwa (ponad 400 płócien, m.in. Canaletta,
Cranacha, Rubensa, Michałowskiego), medalierstwa, broni oraz bogaty księgozbiór. Po jego
śmierci zbiory uległy rozproszeniu.
Obecnie Dom Środowisk Twórczych. Obok pałacyku Tomasza Zielińskiego, przy ul. Zamkowej
3, znajduje się Muzeum Martyrologii Lat 1939–56. Zabudowania pochodzą z XVIII w. i mieściły
się w nich zarząd ekonomii, stajnie i wozownie biskupie. W XIX w. dobudowano wysoki mur i
urządzono w nich więzienie.
Od 1985 roku Pałacyk jest siedzibą Domu Środowisk Twórczych. Mamy zatem pod swoją
opieką kieleckich malarzy, literatów, fotografików, muzyków etc. Przez cały rok nasz obiekt
tętni życiem. Co miesiąc prezentujemy nowe ekspozycje malarskie, plastyczne bądź
fotograficzne. Promujemy nowych twórców w regionie, zapraszamy uznanych artystów oraz
znane z pierwszych stron gazet postacie ze świata kultury, nauki publicystyki itp. Muzyka “na
żywo” króluje w naszym ogrodzie w każdy niedzielny wieczór od maja do października. Od
listopada 2003 DŚT jest siedzibą Świętokrzyskiego Miesięcznika Kulturalnego “TERAZ”. Od
30 maja 2005r. jesteśmy gospodarzem Galerii Współczesnej Sztuki Sakralnej “Dom Praczki”,
powstałej z inicjatywy Leszka Mądzika - jedynej tego typu placówki w Polsce, a może nawet
na świecie. Poza programem merytorycznym oferujemy państwu miłą kawiarnię, świetną
kuchnię, pokoje gościnne, piękny ogród położony w środku najstarszego w Polsce Parku
miejskiego.
7
Zabytki, muzea
Ruiny Zamku w
Bodzentynie
Król Władysław Jagiełło spędził w nim dwa dni w 1410 r. odbywając pielgrzymkę na Święty Krzyż
przed wyprawą krzyżacką.
Zamek był kilkakrotnie przebudowywany przez biskupów krakowskich, zmieniając swą funkcję
z obronnej na rezydencjalną. Dziś, po wielu kolejach losu, stanowi malowniczą ruinę na wzgórzu.
Zachowały się wysokie ściany z otworami okiennymi oraz XVII wieczny portal wykonany z czerwonego piaskowca. W dole płynie rzeka Psarka.
W XV w. wzniesiony został z inicjatywy biskupa krakowskiego i pierwszego polskiego kardynała
Zbigniewa Oleśnickiego.
Drugi z najcenniejszych obiektów Bodzentyna to gotycki kościół, obecnie kolegiata pw.
Wniebowzięcia NPM i Św. Stanisława. W bogatych wnętrzach Świątyni podziwiać można tryptyk
bodzentyński z pocz. XVI w. autorstwa ucznia Wita Stwosza Marcina Czarnego oraz renesansowy
ołtarz namalowany w 1546 r. na polecenie Zygmunta Starego dla Katedry Wawelskiej jako ołtarz
główny.
Znajdujący się w ołtarzu obraz Piotra z Wenecji (sygnatura: Petrus Venetus 1547) przedstawia scenę
ukrzyżowania. Zwraca uwagę odwrócony tyłem koń, na którym siedzi rzymski legionista. Według
8
Zabytki, muzea
Mur oporowy w
Bobrzy
Kościół Św. Jakuba
w Sandomierzu
Dzięki nowej technologii włoskich hutników uzyskiwano żelazo nie jak dotychczas w formie
gąbczastego kowalnego kęsa z dymarek, lecz jako płynną masę. Wielki piec uległ zniszczeniu
w latach pięćdziesiątych XVII w. Do dziś z tego obiektu zachowała się grobla spiętrzająca wodę
i resztki żużla, znajdujące się ok. 1 km na południe od pozostałości XIX w. założenia wielkopiecowego. Opracowany w I ćwierci XIX w. projekt nowego zakładu przewidywał budowę pięciu
wielkich pieców usytuowanych u stóp wysokiej skarpy, z której miał dokonywać się ich zasyp.
Do momentu gdy pracę przerwał wybuch powstania listopadowego wzniesiono potężne
mury oporowe dla terenu fabrycznego, gdzie stanęły 2 składy na rudę, 4 węgielnice, 3 piece
do prażenia rudy, osiedle fabryczne oraz układ wodny, doprowadzający wodę poruszającą
urządzenia. Dziś możemy podziwiać pozostałości imponującego muru oporowego dł. 500 m,
szer. u podstawy 5 m, a w koronie 3,5m. Przy płd.-zach. Narożniku osiąga on 17m wysokości.
Ponadto zachowała się część zespołu osiedla przyfabrycznego – w tym dom zawiadowcy
zakładów i zabudowania gospodarcze. Budynki i stajnie są zamieszkiwane i użytkowane – są
własnością prywatną.
U stóp południowo-zachodniego narożnika muru oporowego, na prawym brzegu dawnego
kanału fabrycznego, wzniesiono w końcu XIX wieku młyn wodny zbożowy, który pracował
do pożaru w 1933. Obecny – w miejscu spalonego – pracował jeszcze na przełomie lat 50-60tych.
Obiekt jest otwary do zwiedzania całą dobę.
Wzniesiony został w latach 1226–50 na potrzeby zakonu dominikanów. Fundatorem był bp
krakowski Iwo Odrowąż. Świątynia stanęła na miejscu wcześniejszego kościoła, ufundowanego w końcu XII wieku przez córkę Kazimierza Sprawiedliwego, księżniczkę Adelajdę. Budowla
Odrowąża została wzniesiona jako trójnawową bazylikę z wydłużonym trójprzęsłowym
prezbiterium. Uwagę przykuwa późnoromańska dekoracja ceramiczna elewacji, a zwłaszcza
portalu północnego. Jest on złożony z dwóch wejść rozdzielonych kolumną i ograniczonych
trójliściem. Zarówno portal, jaki fryz arkadowy nawiązuje do sztuki północnych Włoch, skąd
pochodzili budowniczowie kościoła. Szczyty wschodnie głównego korpusu świątyni oraz
prezbiterium zdobi kratownica. Samo prezbiterium ma sklepienie krzyżowo-kolebkowe z
lunetami i dekoracją stiukową późnego renesansu. Do nawy południowej przylegają kaplice
św. Jacka Odrowąża oraz Matki Bożej Różańcowej, zaprojektowane w XX w. Natomiast z nawą
północną łączy się wczesnobarokowa, wzniesiona na planie kwadratu kaplica Męczenników
Sandomierskich (1603-1606). Do kościoła przylegają zachowane skrzydła klasztoru oraz dzwonnica z 1314 r. Na dzwonnicy kościoła zachowały się najstarsze w Polsce dzwony kościelne
z 1314 i 1389 r. Kościół św. Jakuba jest miejscem akcji dużej partii Widnokręgu.
Osobliwością świątyni, poza wspaniałym wnętrzem i wystrojem, jest XIII-wieczna gablota z
kośćmi zakonników-męczenników, wydobytymi z grobów wirydarza, a noszącymi ślady strzał
tatarskich. W prezbiterium znajduje się wykonany z jednego klocka dębu sarkofag księżniczki
Adelajdy. Fragment poliptyku ołtarzowego z końca XVI w. przedstawia cykl malowanych na
desce świętych.
9
Zabytki, muzea
Wiślica
Znajduje się tu gotycki kościół kolegiacki fundacji Kazimierza Wielkiego; w podziemiach
świątyni zachowały się fundamenty dwóch wcześniejszych kościołów z tzw “płytą wiślicką”. W
średniowieczu jeden z ważniejszych grodów Małopolski.
Od 1326 do 1869 roku miasto, obecnie wieś gminna w powiecie buskim nad Nidą.
Obok kolegiaty jest Dom Długosza oraz pawilon, w którym eksponowana jest misa chrzcielna
i fundamenty wczesnoromańskiego kościółka.
Zabytkowy
Zakład Hutniczy w
Maleńcu
Wtorek: 8:00 - 18:00
Środa: 8:00 - 18:00
Czwartek: 8:00 - 18:00
Piątek: 8:00 - 18:00
Sobota: 8:00 - 18:00
Niedziela: 8:00 - 18:00
Spośród doskonale zachowanych do dziś elementów wyposażenia zakładu do najbardziej
interesujących zaliczyć trzeba: cykl produkcyjny – walcowania blach oraz wytwarzania z nich narzędzi
gospodarczych, hale walcowni, gwoździarni i szpadlarni z 1839 r. oraz unikalne maszyny i koła wodne.
Zespół przestrzenny zakładu w Maleńcu wpisany w dniu 21.06.1967 r. do rejestru zabytków województwa (wówczas kieleckiego) składa się z: układu hydroenergetycznego, budynków produkcyjnych,
osiedla fabrycznego i drogi tzw.„kasztelańskiej”. Co roku w lipcu podczas festiwalu technologicznoturystycznego„Kuźnice Koneckie” można zobaczyć wprowadzane w ruch zabytkowe maszyny i
urządzenia.
10
Zabytki, muzea
Ciuchcia Express
Ponidzie w Pinczowie
Kolejka wąskotorowa kursuje na trasie między Jędrzejowem a Pińczowem. Oprócz
rozkładowych kursów turystycznych jest także możliwość zorganizowania kursów specjalnych
na zamówienie z każdej możliwej okazji. W skład pociągu wchodzi zabytkowy parowóz
Px-48 oraz trzy najpotężniejsze lokomotywy spalinowe, wagony retro, plenerowe i bufet z
nagłośnieniem. Po drodze niepowtarzalne widoki, a w Umianowicach ognisko, zabawa z
muzyką, boiska, tory przeszkód.
Muzeum Henryka
Sienkiewicza w
Oblęgorku
Znajduje się tu Muzeum Henryka Sienkiewicza. Mieści się ono w pałacyku ofiarowanym
pisarzowi w roku 1900 przez polskie społeczeństwo z okazji 25-lecia pracy pisarskiej.
W latach 1902 – 1914 było to miejsce letniego wypoczynku pisarza, który na stałe mieszkał
w Warszawie. W muzeum znajdują się pamiątki po pisarzu i eksponaty związane z jego
działalnością. W pobliżu Oblęgorka usytuowany jest leśny rezerwat przyrody Barania Góra z
malowniczymi wąwozami.
11
Zabytki, muzea
Skarżysko-Kamienna
Miasto powstało w 1923 roku na terenach o dużych tradycjach przemysłowych. Już w XVIII
wieku pracowały tu wielkie piece. W dzielnicy Rejów znajdują się pozostałości wielkiego
pieca, który był czynny do 1901 roku. W budynku zawiadowcy dawnej huty “Rejów” mieści
się obecnie Muzeum im. Orła Białego, w którym obok wystawy obrazującej rozwój miasta,
prezentowane są eksponaty związane z okresem II wojny światowej. Na dziedzińcu muzeum
można zwiedzić dużą, plenerową wystawę militariów. W północnej części miasta znajduje się
Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej - replika wileńskiej Ostrej Bramy.
Kuźnica Mechaniczna
w Starej Kuźnicy
W Starej Kuźnicy nad rzeką Młynkowską znajduje się jedyna w Polsce, zachowana w pierwotnej postaci, zabytkowa kuźnia z układem wodnym z XVIII w.
W jej wnętrzu zobaczyć można ogromny młot naciskowy uderzający blisko 60 razy na minut´
w olbrzymie kowadło, drewniane miechy skrzynkowe, ręczne nożyce do cięcia blachy,
piec i inne narzędzia kowalskie. Tuż przy drewnianym budynku kuźnicy zlokalizowane jest
urządzenie spiętrzające wodę i wprawiające w ruch wspomniany młot i miechy. W jego skład
wchodzą stawidła z drewnianym korytem doprowadzające wodę do koła wodnego. Kuźnica
stanowi obecnie obiekt muzealny.
12
Zabytki, muzea
Muzeum Przyrody
i Techniki w Starachowicach
Poniedziałek: 8:00-18:00
Wtorek: 8:00-18:00
Środa: 8:00-18:00
Czwartek: 8:00-18:00
Piątek: 8:00-18:00
Sobota: 12:00 - 18:00
Niedziela: 12:00 - 18:00
W 1897 roku rozpoczęto budowę nowych zakładów z wielkim piecem na koks, który był
czynny od 1899 r. Zakład działał do 19 marca 1968 roku. Obecnie na terenie zakładu wielkopiecowego działa Muzeum
Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura gdzie można obejrzeć unikalny wielki piec z
1899 roku z zachowanym technologicznym ciągiem hutniczym oraz jedną z największych na
świecie maszynę parową, która trafiła do Starachowic z Powszechnej Wystawy Przemysłowej
w Paryżu w 1889 roku. Ekspozycja zawiera także zabytki techniki samochodowej i zbrojeniowej Zakładów Starachowickich. Muzeum prezentuje także bogate zbiory paleontologiczne,
między innymi tropy dinozaurów z okresu jurajskiego.
13
Zabytki, muzea
Klasztor na Św.
Krzyżu i Muzeum
Misyjne MOMN w
Poniedziałek: 9.00 - 12:30 i 13:00 -17:00
Wtorek: 9.00 - 12:30 i 13:00 -17:00
Środa: 9.00 - 12:30 i 13:00 -17:00
Czwartek: 9.00 - 12:30 i 13:00 -17:00
Piątek: 9.00 - 12:30 i 13:00 -17:00
Sobota: 9.00 - 12:30 i 13:00 -17:00
Niedziela: 13:00 - 17:00
Tak mówią ludowe przekazy, natomiast o fakcie istnienia tu miejsca kultu pogańskiego
świadczą pozostałości kamiennego wału kultowego z ok. VIII w. otaczającego szczyt góry. W
dzisiejszych czasach Święty Krzyż to miejsce słynące w Polsce i poza jej granicami z klasztoru
pobenedyktyńskiego oraz przechowywanych w nim Relikwii Drzewa Krzyża Świętego.
Klasztor, będący obecnie pod opieką Misjonarzy Oblatów, szczyci się bogatą 1000-letnią
historią. Przybywający tu turyści i pielgrzymi mogą zwiedzić klasycystyczny kościół z XVIII w.
oraz kaplicę Oleśnickich, w której znajdują się relikwiarz z cząstkami drzewa Krzyża Świętego,
a w jej podziemiach krypta grobowa. Warto wstąpić do Muzeum Misyjnego Misjonarzy
Oblatów Maryi Niepokalanej (przedmioty z krajów misyjnych) oraz zobaczyć Wystawę
Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Po trudach zwiedzania istnieje możliwość skorzystania
z kuchni klasztornej, a w starej aptece - obecnie kawiarence, prócz kawy i herbaty można
nabyć tradycyjne leki ziołowe.
Kościół pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej, który dziś odwiedzamy to trzecia świątynia
wzniesiona w tym miejscu pod koniec XVIII wieku w stylu barokowo- klasycystycznym,
murowana z cegły, orientowana, jednonawowa, na planie prostokąta. Wzniesienie niewielkiego klasztoru skupionego przy kościele na tak trudnym terenie datowane jest różnie,
gdyż monografie, przekazy, legendy wskazują rozbieżne daty i wydarzenia. Opactwo
najprawdopodobniej założone zostało w 1006 roku a fakt jego założenia ujęty został w
opowiadanie o św. Emeryku. Pomimo rozbieżności, sacrum na Łysej Górze trwa już od ponad
tysiąca lat, zmieniając na przestrzeni wieków swoje kształty. Kościół był początkowo rotundą,
naznaczył go styl romański, gotycki, barokowy natomiast w klasztorze styl gotycki jest mocno
zaakcentowany. Podobnie przedstawia się kwestia pojawienia się benedyktynów na Świętym
Krzyżu, to kiedy i skąd przybyli jest pełne legend. Opactwo przechodziło czas upadków i
wzlotów, a jednym z takich okresów był wiek XVI- gdy dobra klasztoru zdewastowali Tatarzy,
a następnie wzlot, gdy w początku XVII wieku, Mikołaj Oleśnicki wzniósł kaplicę grobową.
Oleśniccy od dawien dawna związani byli ze Św. Krzyżem i grzebali tu swoich zmarłych. Dziś
kaplica Oleśnickich jest miejscem adoracji Relikwii Krzyża Świętego. W podziemiach kaplicy
znajdują się krypty, gdzie spoczywają: opat Sierakowski, nieznany powstaniec z 1863 r. i książę
Jeremi Wiśniowiecki. Wnętrze Kościoła jest klasycystyczne. Ołtarz główny murowany, składa
się z potężnych korynckich kolumn dźwigających belkowanie z napisem:„Uwielbiajmy Trójcę
Świętą”. Całość zakończona jest ozdobnym tympanonem. Głównym elementem jest wielki
obraz o rozmiarach 3 x 5 m, który przedstawia Trójcę Przenajświętszą. Jest to dzieło Franciszka
Smuglewicza. Główną część obrazu zajmują siedzące postacie Boga Ojca i Jezusa Chrystusa,
nad którymi unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. Grupy aniołów rozmieszczone są
wśród obłoków. Obraz jest wyjątkowy, gdyż przedstawienia Boga Ojca są niezwykle rzadkie.
Oprócz tego imponującego obrazu w kościele znajdują się: obraz św. Józefa na łożu śmierci
żegnanego przez Jezusa i Maryję, obraz św.Emeryka w rozmowie z aniołem oraz obraz św.
Scholastyki w ostatniej przed jej śmiercią rozmowie z rodzonym bratem Benedyktem.
14
Zabytki, muzea
Muzeum Zabawek i
Zabawy w Kielcach
Wtorek: 9:00 - 17:00
Środa: 9:00 - 17:00
Czwartek: 9:00 - 17:00
Piątek: 9:00 - 17:00
Sobota: 9:00 - 17:00
Niedziela: 9:00 - 17:00
Placówka jest największym i najstarszym muzeum zabawek w Polsce. Na 631 m
kwadratowych powierzchni wystawienniczej prezentujemy kilka tysięcy eksponatów.
Zwiedzający mogą obejrzeć kilkanaście wystaw, m.in. lalki z całego świata, zabawki historyczne i ludowe, lalki Barbie, modele samochodów, samolotów, statków, kolejkę elektryczną i
marionetki teatralne.
Dokładamy wszelkich starań, aby zwiedzanie Muzeum było dla dzieci niezwykłą przygodą,
stąd wystawy interaktywne, których młodzi odkrywcy historii zabawek mogą nie tylko
obejrzeć, ale i dotknąć eksponatów. Podczas zwiedzania dzieci mają także okazję pobawić się
w kąciku zabaw, a latem także na dziedzińcu Muzeum.
Muzeum Zabawek i Zabawy mieści się w zabytkowym XIX-wiecznym budynku dawnych hal
targowych. Codziennie w południe z wieży zegarowej muzeum„wylatuje” świętokrzyska Baba
Jaga, wyrzeźbiona przez Arkadiusza Latosa, a zamontowana na wieży przez zegarmistrza
Bonifacego Komorowskiego.
Ruiny walcowni w
Nietulisku Dużym
Ruiny walcowni profili drobnych i blach w Nietulisku Dużym to pozostałości zakładu
stanowiącego ostatnie ogniwo tzw.„ciągłego zakładu fabryk ˝żelaznych” nad Kamienną. Zbudowana w latach 1834-46 fabryka była starannie rozplanowanym założeniem urbanistycznym
z osiedlem przemysłowym i układem wodnym.
Składała się z: walcowni, 2 suszarni, magazynu, szopy, stajni, budynku administracyjnego, wagi
oraz 36 domów dla robotników i kadry kierowniczej. Obecnie walcowania żelaza jest cennym
zabytkiem techniki, którego największą wartość stanowi kompletnie zachowany historyczny
układ wodny.
15
Zabytki, muzea
Klasztor Cysterski w
Wąchocku
Poniedziałek: 9:00 - 12:00; 13:30 - 17:15: 18:00 - 20:00
Wtorek: 9:00 - 12:00; 13:30 - 17:15: 18:00 - 20:00
Środa: 9:00 - 12:00; 13:30 - 17:15: 18:00 - 20:00
Czwartek: 9:00 - 12:00; 13:30 - 17:15: 18:00 - 20:00
Piątek: 9:00 - 12:00; 13:30 - 17:15: 18:00 - 20:00
Sobota: 9:00 - 12:00; 13:30 - 17:15: 18:00 - 20:00
Niedziela: 14:30 - 17:15
Miasteczko koło Starachowic słynie nie tylko z dowcipów, ale przede wszystkim z Cystersów
sprowadzonych tu w 1179 r. z burgundzkiego opactwa Morimond, przez biskupa krakowskiego Gedeona Gryfitę.
W latach 1218–1239 włoski warsztat cysterski br. Simona wzniósł tu kamienne opactwo wzorowane na architekturze toskańskiej. Do dziś zachował się pierwotny, romański układ zespołu
klasztornego. W latach późniejszych zespół klasztorny wielokrotnie przebudowywano.
Przybywający tu miłośnicy architektury sakralnej podziwiać mogą: późnoromański kościół
klasztorny, zbudowany na planie krzyża łacińskiego z dwubarwnych ciosów kamiennych;
klasztor z doskonale zachowanymi romańskimi wnętrzami, z przepięknym kapitularzem
stanowiącym wyjątkowej wartości arcydzieł o cystersów w Polsce. W krużgankach znajduje
się krypta grobowa mjr. Jana Piwnika„Ponurego” – legendarnego dowódcy Świętokrzyskich
Zgrupowań AK, a w budynku klasztornym obok furty mieści się Muzeum O. Cystersów
powstałe w oparciu o unikalną kolekcję pamiątek z okresu powstań narodowych, zgromadzonych przez ks. ppłk Walentego Ślusarczyka. Zespół Opactwa Cystersów w Wąchocku jest
jednym z najważniejszych obiektów europejskich szlaków kulturowych – Szlaku Cysterskiego
i Romańskiego.
16
Zabytki, muzea
Romańska rotunda
w Grzegorzewicach
Na północ od Pasma Jeleniowskiego Gór Świętokrzyskich, niedaleko Nowej Słupi położona
jest wieś Grzegorzewice. Podania ludowe wskazują, iż Benedyktyni ze Św. Krzyża tu właśnie
mięli założyć misję i chrzcić pogańskich jeszcze wówczas mieszkańców tych okolic.
Kroniki Długosza podają, że fundatorem kościoła, miał być właściciel wioski, rycerz Nawoj,
herbu Topór. Świątynia składa się z dwóch części: starszej, wzniesionej z kamienia polnego
w stylu romańskim, rotundy z półkolistą absydą i dobudowanej w 1624 r. nawy. Najstarsza
część posiada cechy stylowe typowych kościołów obronnych budowanych w XI i XII w. Ściany
zostały wzniesione z nieociosanego kamienia bardzo prymitywną techniką i pierwotnie nie
były tynkowane. Mury ponad metrowej grubości, z małymi wysoko umieszczonymi oknami,
wskazują wyraźne, typowe dla architektury tamtych lat, cechy obronne. Do środka świątyni
prowadzą renesansowe kamienne portale. Romańska rotunda przetrwała w niezmienionym
stanie do 1624r., kiedy to kościół przebudowano dodając skromną, barokową nawę. Niestety
podczas prac budowlanych kościół znaczenie ucierpiał. Zniszczono pierwotne wejście do
kościoła wraz z otaczającą partią murów a także zamurowano część charakterystycznych
romańskich otworów okiennych. Całą świątynię natomiast przykryto drewnianym stropem o
jednakowej wysokości. Pierwotnie rotunda była wyższa i przykryta drewnianym bądź kamiennym sklepieniem.
Do dnia dzisiejszego z pierwotnego wyposażenia świątyni zachowała się wykuta w piaskowcu
chrzcielnica o cechach romańskich. Z autentycznych otworów po przebudowie 1627r.
zachowało się dziś w południowej części rotundy tylko jedno niewielkie okrągłe romańskie o
dużych wartościach artystycznych, z ciekawym czworolistnym prześwitem wewnątrz.
17
Zabytki, muzea
Kolegiata św. Marcina
w Opatowie
Wtorek: 10:00 - 17:00
Środa: 10:00 - 17:00
Czwartek: 10:00 - 17:00
Piątek: 10:00 - 17:00
Sobota: 10:00 - 17:00
Niedziela: 13:30 - 16:30
Kolegiata p. w. Św. Marcina – romańska świątynia powstała ok. 1150 roku, jako kolegiata,
poświadczona w 1212 roku. W 1471 przeniesiono tu parafię z Kościoła N.M.P.
Kolegiata św. Marcina zalicza się do cenniejszych w kraju zabytków architektury romańskiej.
Orientowana bazylika z przekształceniami i szczegółami późnogotyckimi, renesansowymi
i barokowymi, zbudowana została z ciosów piaskowca na planie krzyża łacińskiego.
Wyróżnikami świątyni są transept i prosto zamknięte prezbiterium oraz dwie półkoliste
absydy. Dwie wieże zachodniej fasady w przedłużeniu naw bocznych kryte są barokowymi,
baniastymi hełmami z lukarnami. Na osi fasady znajduje się podwójny portal główny romański z wstawionym wewnątrz ostrołukowym gotyckim. Tympanon romański ponad nim
jest ozdobiony ornamentem roślinnym i trzema maswerkowymi arkadkami. Warto zwrócić
uwagę na biforia, czyli podwójne romańskie okienka. Wschodnią i południową ścianę prezbiterium wieńczą ślady symbolicznego ostrzenia szabel i grotów szlachty ziemi sandomierskiej,
która gromadziła się tłumnie na sejmikach województwa sandomierskiego.
Pierwotne, romańskie wnętrze kryte było drewnianym stropem. Po spaleniu kolegiaty przez
tatarów, nawę główną nakryto późnogotyckim sklepieniem sieciowym, a w pozostałych
partiach położono sklepienie żaglaste z lunetami. Uwagę przykuwa gotycka polichromia
z XV wieku w dawnym kapitularzu przy południowo-zachodnim rogu kościoła. Najstarsze
z barkowych malowideł są przypisywane Marcinowi z Tours. Na ścianach prezbiterium i
transeptu można oglądać obrazki historyczno-batalistyczne z udziałem wojsk polskich: walka
na Psim Polu (1109), bitwa pod Grunwaldem (1410) i odsiecz wiedeńska (1683). W ołtarzu
kaplicy południowej znajduje się renesansowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, przypisywany pierwszemu nauczycielowi Rafaela. W nawie głównej symboliczne postacie trzymają
w dłoniach tarcze z herbami Ziemi Sandomierskiej oraz herbami rodów: Szydłowieckich,
Tarnowskich, Ostrogskich i Lubomirskich.
Unikatowym elementem świątyni jest tzw. Lament Opatowski – czyli długa, grawerowana
i płaskorzeźbiona płyta ufundowana w 1536 roku przez hetmana wielkiego koronnego
Jana Tarnowskiego, męża najstarszej córki kanclerza wielkiego koronnego Krzysztofa
Szydłowieckiego - Zofii. Przedstawia 41 osób rozpaczających na wieść o śmierci kanclerza,
m.in. króla Zygmunta Starego, fundatora Jana Tarnowskiego i biskupa Piotra Tomickiego.
Ludziom wtórują charty i sokoły. Płyta znajduje się w transepcie kolegiaty.
18
Zabytki, muzea
Klasztor
Kamedułów w
Rytwianach
Wtorek: 8:00 - 18:00
Środa: 8:00 - 18:00
Czwartek: 8:00 - 18:00
Piątek: 8:00 - 18:00
Sobota: 8:00 - 18:00
Niedziela: 8:00 - 18:00
W 1624 r. dla kamedułów kongregacji Monte Corona w pobliżu miejscowości Rytwiany
wybudowano Eremus Silvae Aurele - Pustelnię Złotego Lasu. Powstał wówczas kościół
pw. Zwiastowania NMP, zabudowania klasztorne i gospodarcze oraz Eremitorium- czyli
zespół domków pustelniczych. Do dziś dnia przybywający turyści podziwiać mogą kościół
z barokowym wyposażeniem, część parterowych zabudowań klasztornych z tzw. Eremem
Tęczyńskiego - jedynym zachowanym domkiem pustelniczym, Jana Magnusa Tęczyńskiego,
fundatora owego zespołu sakralnego oraz część budynków gospodarczych, w których
mieściły się: kuchnia klasztorna, foresteria (dom pielgrzyma) i apteka.
Klasztor wraz z zabudowaniami był drugim, po krakowskich Bielanach ośrodkiem kamedulskim w Polsce. Od 2001 r. opiekę nad zespołem klasztornym sprawuje Ośrodek Kultury i Edukacji„Źródło”. Wedle programu„Szlakiem Kamedułów, czas ciszy i kontemplacji” zakłada się utworzenie szlaku kamedulskiego, rozpoczynającego się właśnie w Rytwianach oraz odbudowę
dawnego Eremitorium, 16 domków pustelniczych, odtworzenie ogrodu a także budowę
obiektów turystyczno- rekreacyjnych, w których turysta zostanie przeniesiony do enklawy
ciszy i spokoju, by zregenerować swe siły psychofizyczne. Jednak już dziś istnieje możliwość
spędzenia urlopu w pokamedulskim eremie. W Pustelni św. Benedykta - pierwszym odbudowanym domku do dyspozycji gości jest sypialnia, pokój dzienny z kominkiem, łazienka,
aneks kuchenny, kaplica. Ponadto gwarantowane jest całodzienne wyżywienie. To, co
może zachęcić to świeże powietrze, urokliwe lasy otaczające Pustelnie, które sprzyjać będą
spacerom, grzybobraniu oraz wycieczkom rowerowym lub np. zajęcia z garncarstwa. Oprócz
urlopu w samotni można tu zorganizować grilla, ognisko, spotkania rodzinne, zakosztować
klasztornych posiłków, ale za wcześniejszym kontaktem telefoniczny z biurem.
Wracając do samego klasztoru osobliwością jest figura woskowa ( pośmiertna maska) Anny
Dziulanki– pół Włoszki niskiego stanu, wybranki magnata Stanisława Łukasza Opalińskiego,
który stracił dla niej głowę, narażając przy tym na szwank reputację jednego z najznaczniejszych rodów ówczesnej Rzeczpospolitej. Pod kościołem, w kryptach, znajdują się groby
zakonników, w kapitularzu grobowiec rodziny Radziwiłłów, a w podziemiach kaplicy p.w. św.
Romualda sarkofag Stanisława Łukasza Opalińskiego. Ołtarz główny klasztoru zdobi obraz
przeora rytwiańskiego klasztoru Venanto da Subiaco.
W 1820 roku dokonano kasaty konwentu. Ostatni czterej zakonnicy przebywali w pustelni do
1825 roku, kiedy to przeniesiono ich do eremu warszawskiego.
W XIX wieku, staraniem Elżbiety z Branickich i Adama z hrabiów Potockich, opuszczony
klasztor powierzono ojcom reformatom, którzy jednak po upadku powstania styczniowego
zmuszeni byli do opuszczenia Rytwian. W 1925 r. do klasztoru powrócili kameduli. Stan
zabudowań nie nadawał się do zamieszkania i zakonnicy opuścili to miejsce. W 1935 r.
świątynia stała się kościołem parafialnym.
W sąsiedztwie klasztoru, w lesie, w niewielkiej dolince, z której wypływa źródło o nazwie
Browarek, pięknie usytuowana jest drewniana kapliczka domkowa Matki Boskiej Fatimskiej.
Miejsce to należy do jednej z tras rowerowych, warto więc zatrzymać się w tym malowniczym
zakątku.
19
Zabytki, muzea
Muzeum Zagłębia
Staropolskiego w
Sielpi
Wtorek: 9:00 - 11:00; 13:00 - 17:00
Środa: 9:00 - 11:00; 13:00 - 17:00
Czwartek: 9:00 - 11:00; 13:00 - 17:00
Piątek: 9:00 - 11:00; 13:00 - 17:00
Sobota: 9:00 - 11:00; 13:00 - 17:00
Niedziela: 9:00 - 11:00; 13:00 - 17:00
Znajdujące się w Sielpi Muzeum Zagłębia Staropolskiego (filia Muzeum Techniki w Warszawie)
stanowi unikatowy w skali europejskiej, zabytek techniki. Mieści się ono w halach dawnej walcowni i pudlingarni z pierwszej połowy XIX w., która została zbudowana w ramach programu
uprzemysłowienia ziem polskich zainicjowanego po 1815 r. przez Stanisława
Staszica. Zakład korzystał z energii wodnej dzięki stworzeniu zalewu na pobliskiej rzece
Czarnej. Zakład funkcjonował do 1921 r., kiedy to produkcja w nim stała się niekonkurencyjna
w stosunku do produkcji np. w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1934 r. zakład stał się pierwszym w
kraju zabytkiem techniki i przemysłu wpisanym do rejestru zabytków. Zabytkowa fabryka
posiadała prawie kompletne wyposażenie produkcyjne z pierwszej połowy XIX wieku, m. in.
układ walcarek, pionierską, prototypową turbinę skonstruowaną przez Filipa Gerarda a także
dwa wielkie rozmiarami koła wodne (jedno z nich ocalało) i dziś jako największe w Polsce koło
wodne, o średnicy 9 m, służące w dawnej fabryce jako urządzenie napędowe dla walcarek,
uruchamiane jest w sezonie letnim i wczesnojesiennym!
Zakład został udostępniony zwiedzającym, a równocześnie zaczęto gromadzić plany, rysunki i
dokumenty związane z rozwojem przemysłu w Zagłębiu Staropolskim w XIX stuleciu.
Okres II wojny światowej był dla zabytkowego zakładu tragiczny. Okupant potraktował jego
wyposażenie jako źródło złomu, niszcząc prawie wszystkie urządzenia za wyjątkiem jednego
koła wodnego. Zakład stał się ruiną.
Dopiero w 1956 r., Muzeum Techniki, powróciło do roztoczenia opieki nad zrujnowanym,
niestety, zabytkiem. Rozpoczęła się odbudowa i w 1962 r. placówka, jako oddział Muzeum
Techniki, otrzymała nazwę Muzeum Zagłębia Staropolskiego. Rozpoczęto gromadzenie
zabytkowych maszyn i mechanizmów pochodzących przede wszystkim z zakładów
przemysłowych Ziemi Kieleckiej, m. in. zostały tam zabezpieczone - pochodzące z pierwszych
dziesięcioleci XIX wieku obrabiarki z Fabryki Machin w Białogonie pod Kielcami (rzadkość w
skali europejskiej). Powstała również kolekcja żeliwnych odlewów artystycznych i użytkowych.
Tutaj mają też miejsce różnego rodzaju imprezy, wśród których najbardziej popularna to
Kuźnice Koneckie odbywająca się na terenie dawnego Zakładu Metalurgicznego a obecnie
wspomnianego wyżej Muzeum Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego.
20
Zabytki, muzea
Piec hutniczy w
Kuźniakach
W 1782 r. pracował tu najmniejszy z ówczesnych 34 wielkih pieców na ziemiach polskich.
Stanowił własność rodziny Radońskich. W kolejnych latach zakład rozbudowywano i zmieniali
się jego właściciele. W ostatnich latach funkcjonowania, będąc własnością spółki KamińskiGrosman, wielki piec otrzymał imię„Jadwiga”.
Po modernizacji w 1890 roku pracował jeszcze do roku 1897, kiedy to z powodu wyczerpania
się złoża rudy został zamknięty. W ostatnim okresie główną produkcję, z wytwarzanej w ilości
ok. 1000 t surówki rocznie, stanowiły balustrady, kraty, krzyże, blachy i rury. W 1901 r. zakład
został częściowo rozebrany. Wielki piec został wpisany do rejestru zabytków 30 naja 1972r.
pod Nr 767.
Pozostałości zakładu wielkopiecowego, które dziś można oglądać, wpisane zostały 28 kwietnia 1984 r. do rejestru zabytków pod Nr 1030. Są to: ruina wielkiego pieca – obiekt murowany
z kamienia w latach 1860-70, przebudowany przed rokiem 1897; budynek poprodukcyjny
z pierwszej połowy XIX wieku, na początku XX wieku zmieniony na młyn wodny; oraz układ
wodny i urządzenia hydrotechniczne sprzed 1787 roku przekształcone w latach 1860-1870.
Składają się na nie resztki tamy na rzece Łośnej, kamienny upust roboczy, drewniany upust
przelewowy i murowany z kamienia, sklepiony, podziemny kanał roboczy. Obiekt znajduje się
na terenie otwartym.
20
Zabytki, muzea
Muzeum im.
Przypkowskich w
Jędrzejowie
Wtorek: 8:00–17:00
Środa: 8:00–17:00
Czwartek: 8:00–17:00
Piątek: 8:00–17:00
Sobota: 8:00–17:00
Niedziela: 8:00–17:00
Przy rynku, w dwóch kamieniczkach z XVIII w., mieści się Muzeum Zegarów założone i prowadzone przez rodzinę Przypkowskich. Posiada bogate i zróżnicowane zbiory setek zegarów
słonecznych i przyrządów gnomonicznych, rozmaite przyrządy do mierzenie czasu: klepsydry,
zegary ogniowe i mechaniczne a także przyrządy astronomiczne.
Uznaje się, iż jest to trzeci taki zbiór na świecie po Oxfordzie i Chicago. W dziale starodruków
liczącym około 600 tomów do najcenniejszych należy dzieło Kopernika z 1566 r.„Derevolutionimbus orbium coelestium”, oraz egzemplarze z autografami Heweliusza, Kartezjusza i
Huyghensa. Godną uwagi jest ponadto kolekcja grafik i ekslibrisów licząca około 25.000 dzieł
powstałych od XVI do XX w. oraz zachowane wnętrza domu Przypkowskich wypełnione
zbiorami sztuki.
Kościół
św. Wojciecha w
Kielcach
Wtorek: 17:30 - 19:00
Środa: 17:30 - 19:00
Czwartek: 17:30 - 19:00
Piątek: 17:30 - 19:00
Sobota: 17:30 - 19:00
Niedziela: 8:00 - 19:00
Kościół św. Wojciecha – ufundowany został w 1763 r. przez kanonika J. Rogallego w miejscu
drewnianej (modrzewiowej) świątyni erygowanej ok. 1084 r.
Powstanie tej świątyni i założenie Kielc legenda wiąże z Mieszkiem, synem króla Bolesława
Śmiałego, którego od śmierci i wyczerpania walką ze zbójami nasłanymi przez stryja
Władysława Hermana uratował św. Wojciech. Dotykając pastorałem ziemi utworzył źródełko
(dające początek dawnej Silnicy). Jego wody przywróciły księciu siły. Na pamiątkę cudownego
ocalenia książę ufundował tu kościół i założył osadę. Obecna świątynia utrzymana jest w stylu
klasycystycznym (przebudowana została w latach 1885–89). W głównym ołtarzu obraz Jana
Styki Rozmnożenie chleba, a w ołtarzach bocznych kolejne obrazy tego malarza: Św. Józef i
Św. Jan Nepomucen, Św. Franciszek i Św. Rozalia (na środkowym południowym filarze).
21
Zabytki, muzea
Muzeum „Dworek
Mikołaja Reja” w
Nagłowicach
Wtorek: 8:00 - 16:00
Środa: 8:00 - 16:00
Czwartek: 8:00 - 16:00
Piątek: 8:00 - 16:00
Sobota: 8:00 - 16:00
Niedziela: 9:00 - 17:00
Muzeum„Dworek Mikołaja Reja” ukazuje związki pisarza z Nagłowicami i znaczenie jego
twórczości zarówno dla piśmiennictwa, jak i całej kultury polskiej. Jest tu wystawa reprodukcji
przedstawiających życie i dorobek pisarski Mikołaja Reja. Na drzeworytach umieszczono
fragmenty dzieł pisarza i zapisy z jego życiorysu. W gablotach znajdują się ciekawe teksty
rękopisów (np. list do sąsiada czy zeznanie podatkowe).
Dworek otoczony jest parkiem angielskim założonym na przełomie XVII i XVIII w.,
przekształcanym dwukrotnie: w połowie XIX i na początku XX wieku. Najstarsza część parku
obejmuje ślady dawnego ogrodu geometrycznego, założonego na tarasach. Najwyższy taras
to tzw. salon ogrodowy z alejami kasztanowców, drzewami-samotnikami i stawami. W parku
rośnie też grupa pięknych dębów – uznanych za pomnik przyrody (obwody pni od 4 do
blisko 7 m) oraz niezwykle rzadki okaz perukowca podolskiego. Godne uwagi są także choina
kanadyjska, orzech czarny, jałowiec wirginijski, aleja grabowa, wiązy i okazałe modrzewie.
Obok dworu w okresie międzywojennym książęca rodzina Radziwiłłów – ostatni właściciele
majątku – wzniosła piętrowy pałac z monumentalnym portykiem kolumnowym. Pałac był
połączony z dworem za pomocą specjalnego łącznika. Obecnie w budowli mieści się Dom
Dziecka. Przetrwały także inne zabytkowe obiekty, wybudowane przez Radziwiłłów i tworzące
niegdyś zabudowania gospodarcze: oficyna dworska, rządcówka, czworak, stajnia, spichlerz,
kuźnia.
Skansen etnograficzny w Tokarni
Muzeum Wsi Kieleckiej, w którym znajduje się 25 obiektów architektury drewnianej kielecczyzny. W Tokarni znajduje się Muzeum Wsi Kieleckiej, utworzone w 1976 roku.
Skansen podzielony jest na sześć sektorów prezentujących budownictwo: terenów
wyżynnych, świętokrzyskie, nadwiślańskie, terenów lessowych, dworskie i małomiasteczkowe.
22
Zabytki, muzea
Muzeum Diecezjalne
w Kielcach
Wtorek: 9:00 - 16:00
Środa: 9:00 - 16:00
Czwartek: 12:00 - 18:00
Piątek: 9:00 - 16:00
Sobota: 9:00 - 16:00
Najpiękniejsze i najbardziej zabytkowe dzieła sztuki sakralnej diecezji kieleckiej można
oglądać w budynku kieleckiej kurii, gdzie znajduje się Muzeum Diecezjalne. Historia Kieleckiego Muzeum Diecezjalnego sięga początków ubiegłego stulecia, kiedy to ksiądz Czesław
Chodorowski opublikował w 1911 roku w„Przeglądzie Diecezjalnym” artykuł pod znamiennym tytułem: O potrzebie utworzenia Muzeum Diecezjalnego. Odwołując się do przykładów
z innych krajów Europy, proboszcz ze Skarżyc wskazywał na konieczność powołania takowej
placówki nie tylko w celu ochrony przed kradzieżą, zagranicznymi handlarzami i zniszczeniem
wielu cennych przedmiotów sztuki i pamiątek, lecz także po to, by przynieść korzyści kulturze
artystycznej w Polsce.
Własne zbiory - wiele numizmatów, dokumentów, szat liturgicznych oraz obrazów przekazał
placówce w roku 1921 ówczesny ordynariusz kielecki, biskup Augustyn Łosiński. W tym
samym roku ukazuje się w„Kieleckim Przeglądzie Diecezjalnym” krótka notatka autorstwa
księży Józefa Zdanowskiego i Antoniego Bożka, kierujących jako zarząd muzeum apel do proboszczów, aby ożywieni troską ratowania zabytków przeszłości, przy nadarzonej sposobności
nadsyłali do seminarium wszelkie dzieła sztuki z zakresu rzeźby, malarstwa, lub przemysłu
artystycznego, np.: szaty liturgiczne, relikwiarze, antyfonarze, ozdobne stare książki w tym celu,
by zabytki sztuki znajdujące się po naszych kościołach nie ulegały zniszczeniu lub jakiemu
innemu losowi i przez to nie ginęły dla naszej kultury minionych wieków.
W okresie międzywojennym muzeum wzbogaciło się również o eksponaty archeologiczne
(ofiarował je m.in. ks. Brodowski), tkaniny liturgiczne (m.in. przekazane przez ks. Rogójskiego
ornaty, palki, tuwalnie, wela) czy oddane w roku 1922 przez księdza prałata Bronisława Obuchowicza dwa antyfonarze pergaminowe zdobione miniaturami, pretekstę XVI-wiecznego
ornatu, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem malowany temperą na desce oraz trzy portrety
kanoników kieleckich. Wspomagano też muzeum w inny sposób – zachowały się informacje
o przekazywanych na ten cel ofiarach pieniężnych, pochodzących przede wszystkim od osób
duchownych z terenu kieleckiej diecezji.
Nie dysponujemy dziś pełnym wykazem obiektów gromadzonych w seminaryjnym magazynie z myślą o przyszłej ekspozycji muzealnej – niestety, jak wspomina ks. Tomasz Wróbel w
jednej ze swoich publikacji, większość zebranych tam obrazów, rzeźb czy wyrobów rzemiosła
artystycznego uległa rozproszeniu w okresie II wojny światowej.
23
Zabytki, muzea
Muzeum im. Orła
Białego w SkarżyskuKamiennej
Wtorek: 8:00 - 19:00
Środa: 8:00 - 19:00
Czwartek: 8:00 - 19:00
Piątek: 8:00 - 19:00
Sobota: 8:00 - 19:00
Niedziela: 8:00 - 19:00
Muzeum im. Orła Białego – mieści się w murowanym budynku dawnego dozorcostwa huty
i na placu. Jest to drugie co do wielkości i ilości eksponatów muzeum wojskowe w Polsce.
Znajdują się w nim również podziemia i sale z ciekawymi eksponatami z innych dziedzin z
historii Skarżyska-Kamiennej.
W ramach tej działalności, zgodnie z profilem merytorycznym placówki, Muzeum im. Orła
Białego w Skarżysku – Kamiennej systematycznie gromadzi wszelkie dokumenty i materiały
historyczne, spełniające kryteria muzealiów, dotyczące historii miasta i regionu, oraz obiekty
związane z historią wojskowości i szeroko pojętego czynu zbrojnego, zarówno w aspekcie
II wojny światowej i udziału w niej żołnierza polskiego, jak również walki narodu o wolność
podczas okupacji hitlerowskiej oraz powojennego wizerunku Wojska Polskiego. Tematyka ta
jest obecnie wiodącym działem naszego Muzeum, którego charakter, ze względu na specyfikę
zbiorów decyduje o tym, ze znaczenie placówki daleko wykracza poza funkcję muzeum
regionalnego.
24
Zabytki, muzea
Muzeum Historii Kielc
Wtorek: 9:00 - 16:00
Środa: 10:00 - 18:00
Czwartek: 9:00 - 16:00
Piątek: 10:00 - 18:00
Sobota: 9:00 - 16:00
Niedziela: 9:00 - 16:00
Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, kierowane w latach 1908-1933 przez
Tadeusza Szymona Włoszka, weterana powstania styczniowego, gromadziło eksponaty
przyrodnicze, geologiczne, archeologiczne i historyczne, zgodnie z zasadami powstającego w
Królestwie Polskim ruchu regionalistycznego.
W okresie międzywojennym kilkakrotnie podejmowano próby zorganizowania w Kielcach
Muzeum Historii Kielc, Muzeum Ziemi Kieleckiej czy Muzeum Regionalnego.
W roku 1924 Zarząd Okręgu Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kielcach wystosował
petycję do Rady Miejskiej w sprawie Muzeum Ziemi Kieleckiej. Nowy budynek miał być
wybudowany według projektu architekta Wacława Borowieckiego na placu pocerkiewnym z
wykorzystaniem materiału pochodzącego z rozbiórki. Inicjatywy te popierał Związek Polskich
Nauczycieli Szkół Powszechnych, szczególnie w czasie V Zjazdu Regionalnego w Kielcach w
1925 roku.
Historię miasta i regionu pokazano na Wystawie Świętokrzyskiej zorganizowanej przez
kieleckie muzeum PTK w 1936 roku. Starania o propagowanie przeszłości Kielc znalazły także
odbicie w regulaminie utworzonej w 1935 roku Rady Artystyczno-Konserwatorskiej miasta
Kielc, specjalnej komisji działającej w łonie Rady Miejskiej.
W czasie II wojny światowej zbiory Muzeum Świętokrzyskiego PTK uległy rozproszeniu,
zachowały się m.in. cenne archiwalia dokumentujące okres powstań narodowych, lata I wojny
światowej i II Rzeczypospolitej. Dzieje kieleckiego muzealnictwa do 1950 roku były związane
z pozostałościami przedwojennego Muzeum Świętokrzyskiego. Komitet Organizacyjny
Muzeum Regionalnego w Kielcach, przejął część zespołu kamienic przy kieleckim Rynku, a
pierwszym dyrektorem placówki został Juliusz Nowak-Dłużewski, zastąpiony w 1947 roku
przez Edmunda Massalskiego, przyrodnika i krajoznawcę. W latach 50. XX wieku powstała inicjatywa, rozpropagowana przez Jana Pazdura, utworzenia Muzeum Techniki w Kielcach, które
zajęłoby się ochroną tego„co jeszcze ocalało w postaci materialnych zabytków na obszarze
Zagłębia Staropolskiego”.
W następnych latach, podobnie jak w okresie międzywojennym, próbowano zainicjować
powstanie Muzeum Historii Kielc lub choćby stałej ekspozycji historycznej. Należy wskazać
też na działania podejmowane w Muzeum Świętokrzyskim (później Narodowym), których
efektem była urządzenie czterech czasowych wystaw prezentujących dzieje miasta: IX wieków
Kielc (1971), Kielce w latach I wojny światowej (1981), Kielczanie – pokolenie nadziei. Kielce w
latach 1918-1939 (1993), Od rozbiorów do niepodległości (1998).
W latach 90. w Dziale Historii Muzeum Narodowego powstawały kolejne wersje scenariusza
stałej wystawy historycznej Dzieje Kielc, modyfikowanego zgodnie z bieżącymi potrzebami i
projektami nowych lokalizacji. Po wielu dziesięcioleciach od powstania pomysłu stworzenia
muzeum miejskiego pierwszego września 2006 r. Rada Miasta Kielc podjęła uchwałę o zainicjowaniu działalności nowej placówki muzealnej, a 30 października instytucja otrzymała swoją
siedzibę w wyremontowanej XIX-wiecznej kamienicy przy ul. Św. Leonarda 4.
25
Zabytki, muzea
Muzeum Narodowe
w Kielcach
Wtorek: 10:00 - 18:00
Środa: 10:00 - 18:00
Czwartek: 10:00 - 18:00
Piątek: 10:00 - 18:00
Sobota: 10:00 - 18:00
Niedziela: 10:00 - 18:00
DAWNY PAŁAC BISKUPÓW KRAKOWSKICH
Jest to jedna z najwspanialszych i najlepiej zachowanych rezydencji z epoki Wazów. W
położonym w zabytkowej części miasta pałacu znajdują się oryginalne wnętrza z XVII i XVIII w.
z unikatowymi elementami wystroju architektonicznego: stropami ramowymi z obrazami z
warsztatu Tomasza Dolabelli, polichromowanymi stropami belkowymi i fryzami podstropowymi, marmurowymi i kamiennymi kominkami, portalami i fragmentami posadzek.
W apartamentach mieszkalnych i gościnnych wyeksponowano wyroby rzemiosła artystycznego najwyższej klasy europejskiej: tkaniny (m.in. tapiserie flamandzkie i francuskie), meble
(np. gdańskie szafy i prasę do obrusów, zestaw renesansowych mebli włoskich). Ekspozycję
uzupełnia XVII-wieczne malarstwo francuskie, włoskie i polskie.
OGRÓD WŁOSKI
Od zachodniej strony pałacu w 2003 r. odtworzony został renesansowy ogród, nawiązujący
do wzorów włoskich. Trawnikowe kwatery od strony pałacu mają geometryczny rysunek
wycięty w darni. Kwatery wypełniono białym i czerwonym żwirem z peoniami w narożach.
Kolejne dwie kwatery tworzą nasadzenia formowanego bukszpanu z kwiatami sezonowymi:
tulipanami, narcyzami, bratkami. Ozdobny ogród otoczono sadem jabłoniowym ujętym w
cztery kwatery i zamkniętym alejami grabowymi.
SANKTUARIUM MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO
Sanktuarium zajmuje trzy sale w południowo-zachodnim narożniku pałacu. Dawny Pokój
Komendanta ozdobiono marmurowymi płytami. W Sali Sztandarowej znajduje się tryptyk
“Wkroczenie strzelców Józef Piłsudskiego do Kielc” Stanisława Batowskiego oraz kopie
sztandarów 1 i 4 p.p. Legionów.
DAWNE UZBROJENIE WSCHODNIE I EUROPEJSKIE
W kolekcji militariów znajduje się 600 eksponatów. Pochodzą z krajów europejskich i ze
Wschodu. Wśród najciekawszych obiektów jest uzbrojenie husarii, napierśnik i naplecznik z
końca XVI w. oraz XVII-wieczna kolczuga i misiurka.
GALERIA MALARSTWA POLSKIEGO I RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO
Jedna z najlepszych galerii malarstwa w Polsce, posiadająca w swych zbiorach ok. 250
obrazów. Kielecką galerię wyróżnia wyjątkowa w skali kraju kolekcja portretu staropolskiego,
zawierająca wizerunki osobistości z XVII-XVIII w. oraz XIX-wiecznego malarstwa krajobrazoworodzajowego, m.in. dzieła: J. Szermentowskiego i W. Maleckiego. O randze galerii świadczą
obrazy: J. Kossaka, J. Brandta, J. Chełmońskiego, O. Boznańskiej, S. Wyspiańskiego, W. Wojtkiewicza, L. Wyczółkowskiego, J. Malczewskiego, J. Pankiewicza. Galerii malarstwa towarzyszą
piękne wyroby rzemiosła artystycznego: barokowe i rokokowe, wytwórni dalekowschodnich
i europejskich, szkło polskie w stylu Art Deco, najcenniejsze przykłady z największej w Polsce
kolekcji porcelany ćmielowskiej, szkła i metale secesyjne, rokokowe i polskie meble z XVIII/
XIX w.
26
Zabytki, muzea
Święta Katarzyna w
Bodzetynie
Miejscowość leży w centrum Gór Świętokrzyskich, u podnóża najwyższego ich wzniesienia –
Łysicy (612 m). Jest tu kościół i klasztor bernardynek.
Na skraju Świętokrzyskiego Parku Narodowego znajduje się kilka kapliczek, między innymi św.
Franciszka przy źródełku, przy czerwonym szlaku na Łysicę. W Świętej Katarzynie powstało w
1910 roku pierwsze w Górach Świętokrzyskich schronisko turystyczne. Muzeum Minerałów i
Skamieniałości w Św. Katarzynie
Szlifiernia krzemienia pasiastego.
Prywatna kolekcja, jedna z największych w Polsce, zawierająca ciekawe okazy z całego
świata, Polski, a także Gór Świętokrzyskich. Wyeksponowano tu zarówno minerały pospolite
(skałotwórcze) jak odmiany kwarcu i skaleni, rudy metali, jak i te najrzadsze oraz najszlachetniejsze: rubiny, szafiry, szmaragdy, itp. Skamieniałości od najstarszych sprzed ponad 500 mln
lat, do kości zwierząt plejstoceńskich sprzed kilkunastu tysięcy lat. Dużą atrakcją jest 100 kg
okaz kryształu górskiego z Arkansas, wielokrotnie nagradzana, unikatowo szlifowana kolekcja
krzemienia pasiastego z Gór Świętokrzyskich, wielkie geody agatowe i ametystowe, kolekcja
malachitów z Konga oraz unikatowe amonity i łodziki.. Od maja 2008 muzeum udostępnia
do ogólnego zwiedzania szlifiernię krzemienia pasiastego oraz zaprasza na pokaz szlifowania
tego regionalnego kamienia jubilerskiego.
Muzeum jest otwarte codziennie od 9.00-19.00 w sezonie wycieczkowym i turystycznym.
Poza sezonem jest otwierane na żądanie w tych samych godzinach.
Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Św. Katarzynie
ul. Kielecka 20, 26-010 Bodzentyn
tel. 041 311 21 16, 0501 282 697
27
Przyroda
Jaskinia Raj
Dostępność: sezonowy
Poniedziałek: nieczynne
Wtorek: 10-17
Środa: 10-17
Czwartek: 10-17
Piątek: 10-17
Sobota: 10-17
Niedziela: 10-17
Jaskinia Raj jest typową jaskinią krasową rozwiniętą w wapieniach. Choć niewielka, wyróżnia
się wśród polskich jaskiń bogatą i dobrze zachowaną szatą naciekową. Należy do nielicznych
w kraju jaskiń oświetlonych elektrycznie (oświetlenie światłowodowe) i udostępnionych do
zwiedzania pod opieką przewodnika. Długość trasy turystycznej wynosi 180 metrów i rozpoczyna się w pawilonie, gdzie zorganizowana jest wystawa muzealna wprowadzająca turystów
w tematykę krasu. Można zobaczyć tu znalezione w namulisku krzemienne narzędzia pracy
człowieka neandertalskiego, zamieszkującego jaskinię ok. 50.000 lat temu, a także szczątki
prehistorycznych zwierząt - mamuta, nosorożca włochatego, niedźwiedzia jaskiniowego będących obiektem polowań i szukających w jaskini schronienia. W muzeum odtworzone
zostało obozowisko rodziny neandertalskiej z trzema naturalnej wielkości postaciami.
Z pawilonu, do wnętrza jaskini prowadzi sztuczna sztolnia o długości 21 metrów. Pełni ona
rolę śluzy zabezpieczającej mikroklimat jaskini. Tuż za nią znajduje się obszerna Komora
Wstępna łącząca trzy ciągi korytarzy jaskini. W górnej części komory usytuowany był otwór,
którym odkrywcy dostali się do jaskini. Kolejna - Komora Złomisk - jest największą salą w jaskini. Widać tu ogromne głazy, które oderwały się od stropu, a później zostały pokryte naciekami.
Na uwagę zasługuje kolumna naciekowa o nazwie Harfa, prześwitująca po podświetleniu.
Następnie 40 metrowy, sztuczny tunel rozszerza się i przechodzi do Sali Kolumnowej, w której
znajdują się pełne uroku kolumny naciekowe i stalaktyty, w ścianach liczne skamieniałości
koralowców, zaś dno pokrywają jeziorka, misy martwicowe i pola ryżowe. Wielką rzadkością
są pizoidy, czyli luźne nacieki w kształcie kulek, zwane perłami jaskiniowymi. Przerzucony nad
niewielkim jeziorkiem mostek prowadzi do Sali Stalaktytowej. Występują tu setki stalaktytów w rożnych stadiach rozwoju. Ich liczba sięga ponad 200 szt./m2. Na spągu występują
stalagmity oraz nacieki zespolone, tworzące ciekawe formy, np. kolumnę naciekową zwaną
“Pagodą”. Kolejnym fragmentem jaskini jest Sala Wysoka ze stropem - 8 m ponad poziomem
chodnika. Przechodząc dalej ponownie trafiamy do Komory Wstępnej, zamykając pętlę trasy
turystycznej.
28
Przyroda
Rezerwat
“Karczówka”
Wtorek: 8:00 - 20:00
Środa: 8:00 - 20:00
Czwartek: 8:00 - 20:00
Piątek: 8:00 - 20:00
Sobota: 8:00 - 20:00
Niedziela: 8:00 - 20:00
Rezerwat krajobrazowy został utworzony w roku 1953 na pow. 26,62 ha. Karczówką nazywa
się wysoka, skalista, drzewami po większej części iglastymi pokryta góra, leżąca ok. 4
kilometrów na zachód od centrum od Kielc. Jest ona jedynym wśród kieleckich rezerwatów,
rezerwatem krajobrazowym. Trzeba jednak zauważyć że obszar zajmowany przez Karczówkę
i okoliczne wzniesienia zapisuje się jednocześnie w sposób znaczący w historii eksploatacji
kruszców. Sam kościół wzniesiony został przez biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego. W czasie wielkiej morowej zarazy, biskup Szyszkowski, ,ślubował dom Boży wystawić, jeśli
Kielce od niej ochronione zostaną. Realizując swoje przyrzeczenie wybudował w 1624r. kościół
na Karczówce. W dniu 4 listopada 1628 przeprowadzono tu uroczyście z kolegiaty kieleckiej,
relikwie Św. Karola Boromeusza, patrona przeciwko morowej zarazie, którego to świętego,
biskup był przyjacielem za życia a po jego śmierci, kości święte przywiózł z Mediolanu.
Nazwał również górę, Górą św. Karola, lecz nazwa ta nie przyjęła się. Z czasem powiększono
świątynie, przerabiając mieszkanie plebana na klasztor, wykonano mur okalający , a w roku
1630 osadzono tu bernardynów. Zarówno sama Karczówka jak i przyległe wzniesieniaGrabina, Dalnia, Stokowa, Brusznia i Marmurek były miejscem ożywionej penetracji górniczej.
Przeprowadzona inwentaryzacja historycznych wyrobisk, określiła ich liczbę na ponad 3.000.
W roku 1646 mieszkaniec opodal położonego Malikowa, Hilary Mala wydobył z pobliskiej
góry Machnowicy, ogromne bryły czystej rudy ołowianej. Z jednej z nich wykuto posąg św.
Barbary i umieszczono go w kościele na Karczówce w bocznym ołtarzu z prawej strony, licząc
od drzwi wejściowych. W roku 1871 w miejscu gdzie był zgłębiony szyb, z którego wydobyto
bryły ołowiu, postawiono pomnik z kamieni z krzyżem i płytą marmurową, na której umieszczono napisy:„Z szybu, w tym punkcie zgłębionego, wydobyto w d. 7 grudnia 1646 r. trzy
bryły kruszcu ołowianego, z których wyrobiono figury: P. Maryi, św. Barbary i św. Antoniego,
umieszczone w kościołach: w Kielcach, na Karczówce i w Borkowicach”. W okresie I Wojny
Światowej pomnik wraz z płytą marmurową uległ zniszczeniu. W roku 1901 przy powiększaniu
kościoła, posąg św. Barbary przeniesiony został do osobnej kaplicy w dawnej dzwonnicy,
gdzie znajduje się do dziś. Rejon Karczówki wraz z przyległymi wzniesieniami, był obok góry
Moczydło, miejscem wydobycia dużej ilości siarczku ołowiu – galeny. Jako ciekawostkę należy
przypomnieć że zawierała ona domieszki srebra które z powodzeniem odzyskiwano. Zbudowane z dewońskich wapieni wzniesienie jest jednym z ogniw Pasma Kadzielniańskiego.
Karczówka stanowi od dawna ulubiony cel przechadzek mieszkańców Kielc i turystycznych
wycieczek. Do rezerwatu prowadzi dogodny dojazd ulicami Karczówkowską, Poklasztorną lub
Św. Barbary.
29
Przyroda
Rezerwat
“Barania Góra”
Rezerwat o powierzchni 82,09 ha, utworzony w 1993 roku. Cel ochrony: “Zachowanie ze
względów naukowych, dydaktycznych i turystycznych naturalnych zróżnicowanych zbiorowisk leśnych i występującego tu bluszczu pospolitego”.
Rezerwat położony jest na północnym stoku Baraniej Góry w pobliżu miejscowości
Oblęgorek, gdzie znajduje się Muzeum Henryka Sienkiewicza. Stok wzniesienia przecinają
liczne wąwozy, jednym z większych wiedzie znakowany szlak turystyczny koloru czarnego z
Oblęgorka.
Rezerwat
“Białe Ługi”
Rezerwat przyrody o powierzchni 408,44 ha, jeden z największych na terenie Gór
Świętokrzyskich. Jest to kompleks torfowisk śródleśnych różnych typów i w różnych stadiach
rozwoju z ciekawymi zespołami roślinności bagiennej.
Torfowiska, których głębokość dochodzi do 3 metrów porośnięte są karłowatą sosną
i brzozą, a z mniejszych roślin występują: żurawina błotna, wawrzynek wilczełyko oraz
wełnianka błotna, od której białych kwiatów pochodzi pierwszy wyraz nazwy rezerwatu.
Natomiast “ługi” w gwarze ludowej znaczą: bagno. W rezerwacie tym ma swe siedlisko
czarny bocian.
Najkrótsze dojście do rezerwatu od przystanku PKS Niwy.
30
Przyroda
Rezerwat “BiesakBiałogon”
Rezerwat częściowy, pow. 13,08 ha, utworzony w 1981 roku. Cel ochrony: “Zachowanie i
ochrona wychodni skał ordowickich i kambryjskich”.
Rezerwat znajduje się na wzgórzu Kamienna Górka przyległym do północno-zachodniego
stoku góry Bugolanki w Paśmie Posłowickim w Kielcach.Obejmuje dawny kamieniołom wraz
z otaczającymi go obszarami leśnymi. Dno wyrobiska wypełnia woda.
Rezerwat
“Bukowa
Góra”
Rezerwat częściowy, pow. 34,80 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Rączki, gmina
Kluczewsko. Cel ochrony: “Zachowanie fragmentu lasu bukowego o charakterze pierwotnym z gatunkami roślin chronionych w runie”.
Rezerwat obejmuje szczyt i północne zbocze dużego, wapiennego wzniesienia w Paśmie
Przedborsko-Małogoskim.
31
Przyroda
Rezerwat
“Chelosiowa
Jama”
Rezerwat utworzony w 1997 roku, powierzchnia 25,83 ha. Miejscowość Jaworznia. Cel
ochrony: “Zachowanie bardzo różnorodnych form krasu wraz z najdłuższym w regionie
świętokrzyskim systemem jaskiniowym”.
Rezerwat znajduje się na terenie dwóch nieczynnch kamieniołomów położonych w części
szczytowej góry Kopaczowej. Znajdująca się tu jaskinia Chelosiowa Jama-Jaskinia Jaworznicka
jest najdłuższą na terenie Gór Świętokrzyskich. Nie jest udostępniona do zwiedzania.
Rezerwat “Ciechostowice”
Rezerwat częściowy, pow. 7,43 ha, utworzony w 1953 roku. Miejscowość Mroczków, gmina
Bliżyn. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu
mieszanego z udziałem modrzewia polskiego występującego tu w różnych stadiach rozwoju, wskutek czego wytworzyły się szczególnie korzystne warunki do badań naukowych”.
Modrzew polski odkryty został przez profesora Mariana Raciborskiego i był przedmiotem
jego badań naukowych. Modrzew polski różni się od europejskiego budową kwiatów, łuski
szyszek zagięte są ku środkowi, inna też jest budowa korony, mniej jest konarów i gałązek.
32
Przyroda
Rezerwat “Cisów”
im. prof. Zygmunta Czubińskiego
Rezerwat częściowy, pow. 40,58 ha, utworzony w 1970 roku. Miejscowość Cisów, gmina
Daleszyce. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu
lasu mieszanego o charakterze pierwotnym w Górach Świętokrzyskich”.
O utworzenie rezerwatu zabiegał prof. Zygmunt Czubiński (1912-1967). Botanik. Kierownik
Katedry Geobotaniki na Uniwersytecie Poznańskim. Pochodził z Kielc i zajmował się zagadnieniami przyrodniczymi regionu świętokrzyskiego. Był autorem między innymi “Podziału
Polski na dzielnice przyrodniczo-leśne”. Rezerwat leży na skraju lasu i od południa graniczy z
polami wsi Cisów. Nazwa wsi przypomina o występowaniu na tym terenie cisa, którego pojedyncze egzemplarze spotkać można w wiejskich obejściach. Starodrzew rezerwatu składa
się z jodły, dębu bezszypułkowego, buka i grabu. W południowej części rezerwatu występuje
modrzew osiągający wiek 160 - 200 lat.
Rezerwat “Dalejów”
Rezerwat “Dziki Staw”
Rezerwat częściowy. pow.86,76 ha, utworzony w 1978 roku. Miejscowość Jastrzębie, gmina
Bliżyn. Cel ochrony: “Zachowanie naturalnych wielogatunkowych drzewostanów z dużym
udziałem modrzewia polskiego”.
Rezerwat leży w głębi kompleksu leśnego Puszczy Świętokrzyskiej. Na terenie rezerwatu
zachowały się ślady robót górniczych z różnych okresów wydobywania tu rud żelaza.
Rezerwat częściowy, pow. 6,52 ha, utworzony w 1998 roku. Miejscowość Grobla, gmina Rytwiany. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych
ponad stuletnich drzewostanów modrzewiowych oraz jeziorka potorfowego z chronionymi
gatunkami flory i fauny”.
W części rezerwatu dominuje modrzew w wieku ok. 130 lat, występuje tu także sosna oraz
olcha czarna i czeremcha. W podszycie rośnie leszczyna i kruszyna. W innej części rezerwatu
jest jeziorko potorfowe o pow. ponad 2 ha i maksymalnej głębokości do 2 metrów. W okolicy
jeziorka gniazdują: dzika kaczka, perkoz, czernica, łyska, cyranka, głowienka, błotnik stawowy.
33
Przyroda
Rezerwat
“Ewelinów”
Rezerwat częściowy, pow. 14,89 ha, utworzony w 2006 roku. Miejscowość Ewelinów, gmina
Łopuszno. Cel ochrony: “Zachowanie rzadkich i zagrożonych gatunków roślin naczyniowych”.
Na terenie rezerwatu występują stare wyrobiska górnicze oraz wychodnie skalne. Rosną
tu między innymi: pajęcznica gałęzista, orlik pospolity, zanokcica skalna, buławnik wielkokwiatowy, buławnik czerwony, wawrzynek wilczełyko, naparstnica zwyczajna, widłak, fiołek
przedziwny, cis pospolity.
Rezerwat “Góra
Sieradowska”
Rezerwat o powierzchnia 197,67 ha, utworzony w 1995 roku. Dojście znakowanym szlakiem
turystycznym koloru niebieskiego z Bodzentyna - 4 km. Cel ochrony: “Zachowanie naturalnych wielogatunkowych zbiorowisk leśnych”. Rezerwat składa się z dwóch części kompleksu
leśnego położonego nad rzeką Świśliną rozdzielonymi gruntami wsi Siekierno. Lasy
rezerwatu obejmują wzniesienia z których najwyższe to góra Sieradowska (390 m nmp).
Gatunkami dominującymi są tu jodła i buk z domieszką między innymi dębu. Na skraju
rezerwatu znajduje się krzyż upamiętniający pobyt w tym miejscu oddziału partyzanckiego
“Jędrusiów”, nieco dalej na polu płyta z cytatem z “Dzienników” Stefana Żeromskiego . Z tego
miejsca wspaniała panorama na Góry Świętokrzyskie.
34
Przyroda
Rezerwat
“Gagaty
Sołtykowskie”
Rezerwat częściowy, pow. 13,33 ha, utworzony w 1997 roku. Miejscowość Wólka Plebańska, gmina
Stąporków. Cel ochrony: “Zachowanie odsłonięć skał dolnojurajskich zawierających ważne okazy
mineralogiczne, paleontologiczne a także różnorodne formy syderytu”. Rezerwat obejmuje teren
byłej kopalni odkrywkowej glin ceramicznych wykorzystywanych w przeszłości do wyrobu cegły. W
wyrobisku występują dolnojurajskie iły i mułki z wkładkami piaskowców, które mają cechy typowe
dla osadów koryta rzecznego. W spoiwie piaskowców występują gagaty - bitumiczna odmiana
węgla brunatnego. Gagat służył do wyrobu biżuterii, szczególnie żałobnej. Aktualnie gagaty nie
występują na powierzchni w tym rejonie. Na terenie obecnego rezerwatu odkryto tropy dinozaurów,
utrwalone na powierzchni piaskowca. Tropy są zabezpieczone ksylanowym impregnatem do skał, a
nad utrwalonymi śladami postawiono drewnianą wiatę.
Rezerwat “Gaj”
Rezerwat częściowy, pow. 5,90 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Sudół-Gaj, gmina
Jędrzejów. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych stanowiska
storczyka obuwika (Cypripedium calceolus) występującego tu jako element runa leśnego
w drzewostanie i w młodnikach dębowych”. Rezerwat jest fragmentem lasu liściastego z
dominantą dębu na terenie którego masowo występuje storczyk obuwik. Obuwik pospolity
należy do rodziny storczykowatych, których ilość gatunków określa się obecnie na 20 000.
Obuwik należy do najrzadszego gatunku storczyka. Jest on jednocześnie uważany za
najpiękniejszy gatunek storczyka. Okres rozwoju, a więc czas od wykiełkowania do wydania
pierwszego kwiatu wynosi dla obuwika pospolitego 12 lat, gdy dla innych storczyków 6-9
lat. W Polsce występuje bardzo rzadko, najczęściej w Karpatach i na Pomorzu. Gatunek ten
jest chroniony we wszystkich krajach Europy.
35
Przyroda
Rezerwat “Góra
Dobrzeszowska”
Rezerwat częściowy, pow. 24,57 ha, utworzony w 1982 roku. Miejscowość Dobrzeszów, gmina
Łopuszno. Dojście znakowanym szlakiem turystycznym koloru niebieskiego: Kuźniaki PKS Góra Dobrzeszowska (5 km) - Gruszka - Jóźwików PKS - Węgrzyn - Grębosze - Mościska Małe
- Mościska Duże - Sielpia Wielka (22 km).
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zespołu naturalnych
czynników przyrodniczych (wychodnie piaskowców, morfologia terenu, walory krajobrazowe,
zbiorowiska roślinne), jako integralnego elementu unikalnego kompleksu prehistorycznych
obiektów kultury materialnej”. Rezerwat obejmuje część szczytową Góry Dobrzeszowskiej
zbudowanej z piaskowców dolnotriasowych odsłaniających się w formie rumowisk skalnych i
pojedynczych, dużych głazów. Na wzniesieniu tym znajdowało się miejsce kultu pogańskiego,
którego pozostałością są resztki wałów kamiennych. Obszar rezerwatu porośnięty jest lasem z
przewagą jodły, brzozy i grabu.
Rezerwat “Góra
Jeleniowska”
Rezerwat częściowy, pow. 15,56 ha, utworzony w 1997 roku. Miejscowość Jeleniów, gmina
Nowa Słupia. Dojście znakowanym szlakiem koloru czerwonego: Trzcianka PKS - Kobyla
Góra - Paprocice - Góra Jeleniowska (6 km) - Szczytniak - Truskolaska - Gołoszyce PKS. Cel
ochrony: “Zachowanie wychodni górnokambryjskich gruboławicowych piaskowców
kwarcytowych w formie ostańcowych skałek, rozwalisk skalnych, terasów krioplancyjnych z
rumowiskami skalnymi typu gołoborzy oraz naturalnego zbiorowiska Dentario Glandulosae
Fagetum”.
Na Górze Jeleniowskiej obok pozostałości gołoborzy występują pojedyncze skałki, niektóre
dochodzące wysokością do 5 metrów.
36
Przyroda
Rezerwat “Góra
Miedzianka”
Rezerwat o powierzchni 25,00 ha, utworzony w 1958 roku. Góra Miedzianka to charakterystyczne, widoczne z daleka wzniesienie o wysokości 356 m npm. Od XIV wieku wydobywano na
Miedziance rudy zawierające ok. 50% miedzi.
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych obszaru o wyjątkowych
walorach krajobrazowych, obejmującego najwyższe wzniesienie w Górach Chęcińskich, na
którym znajduje się jedyne w Polsce stanowisko rzadko spotykanych minerałów, zwierząt i
roślin oraz w celu zachowania istniejących na tym obszarze śladów dawnych prac górniczych,
mających duże znaczenie dla historii kultury materialnej”. W kopalniach Miedzianki wydobywano chalkopiryt, malachit, azuryt, a także odkryte przez J. Morozewicza: miedziankit, staszicyt
i lubeckit. Rudy miedzi przetapiane były między innymi w hucie w pobliskim Polichnie.
Pozostałością eksploatacji górniczej są szyby i sztolnie. Na Miedziance znajduje się kilka jaskiń
i schronisk skalnych, niektóre o znacznych długościach, na przykład jaskinia w sztolni Zofia o
długości 279 metrów. Na zboczach Miedzianki występują leje i kieszenie krasowe. Roślinność
stanowią krzewy tarniny, dzikiej róży, berberysu i jałowca. Wierzchołek wzniesienia to
doskonały punkt widokowy na okolicę.
Rezerwat
“Górna Krasna”
Rezerwat o powierzchni 413,02 ha, utworzony 8 stycznia 2004 r. Celem ochrony jest
zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego odcinka rzeki Krasna i
fragmentu jej doliny z występującymi cennymi zbiorowiskami roślinnymi oraz chronionymi i
rzadkimi gatunkami zwierząt, głównie ptaków.
Rezerwat obejmuje łąki, lasy, mokradła i wody na terenie gmin: Mniów, Stąporków i
Zagnańsk. Jest to największy rezerwat przyrody na terenie województwa świętokrzyskiego.
37
Przyroda
Góra Żakowa
Rezerwat “Skałki
Piekło pod
Niekłaniem”
Do rezerwatu można dotrzeć idąc na zachód od Zelejowej lub z drugiej strony na wschód od
wsi Gałęzie. Obszar chroniony jako rezerwat„Góra Żakowa” ma powierzchnię 50,48 ha i został
utworzony w 1999 roku. Obejmuje on środkową część Pasma Zelejowskiego ze znajdującymi
się tu Górą Wsiową (367m n.p.m. ) i Górą Żakową ( 363 m n.p.m. ).
Wzniesienie na całej swej powierzchni jest porośnięte lasem bukowo sosnowym wraz z
wieloma gatunkami roślin wapiennolubnych, charakterystycznych dla wzgórz chęcińskich. Na
całej powierzchni objętej ochroną spotykamy ślady dawnej eksploatacji kruszcowej.
Poszukiwano tu głównie galeny i barytu. Góra Żakowa była również miejscem eksploatacji
wapieni, pozyskiwanych z tego miejsca ze względu na ciekawą kolorystykę jaką dawały żyłki
kalcytowe zabarwione minerałami miedzi.
Na obszarze rezerwatu znajdują się wychodnie jasnoszarych wapieni środkowego i górnego
dewonu na których leżą, głównie od strony północnej, zlepieńce permskie. Na zachodnim
skraju Góry Żakowej znajduje się jedna z ciekawszych w regionie jaskiń pochodzenia krasowego, Jaskinia Piekło.
Całkowita długość jaskini wynosi 57 metrów. Po lewej stronie od wejścia odchodzi korytarzyk,
zakończony oknem, zaś w końcowej części jaskini znajdują się dwa kominy posiadające
również połączenie z powierzchnią. Około 10 metrów od głównego wejścia w dnie jaskini,
znajduje się półtorametrowe zagłębienie, jakie pozostało po prawdopodobnym szybie
poszukiwawczym.
Ze względu na ogólną dostępność obiektu i nieograniczoną możliwość jego penetracji we
wnętrzu zachowały się do chwili obecnej jedynie śladowe fragmenty nacieków kalcytowych.
Jaskinia Piekło leży na gruntach wsi Skiby i jest jako pomnik przyrody objęta ochroną od 1954
roku.
Rezerwat jest fragmentem boru mieszanego z dominantą sosny w wieku ok. 200 lat. Wśród
drzewostanu występują zwietrzałe skały piaskowcowe o osobliwych kształtach: grzybów,
kominów, kazalnic itp.
Skałki te ciągną się na długości około 1 kilometra. Wysokość skał dochodzi do 8 metrów. Te
przedziwne kształty skały uzyskały na skutek wietrzenia i działalności wiatru, sprawiły to także
warstwy kamienia o niejednolitym charakterze. W szczelinach skalnych występuje bardzo
rzadka paproć - zanokcica północna, roślina reliktowa schyłku epoki lodowcowej. Z bardziej
popularnych roślin występują storczyki i widłaki. W okolicy znajduje się wywierzysko o nazwie
Biały Stok będący początkiem rzeki Kamiennej.
38
Przyroda
Rezerwat “Góra
Rzepka”
względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych wychodni skał dewońskich oraz
pozostałości historycznego górnictwa kruszcowego rud ołowiu”.
W odległości 0,2 km znakowany szlak koloru żółtego: Chęciny - Korzecko - Grzywy Korzeczkowskie - Jedlnica - Grząby Bolmińskie - góra Miedzianka - Zajączków - Wierna Rzeka PKP.
Rezerwat obejmuje część dawnego wyrobiska kamieniołomu na górze Rzepce.
Wzniesienie zbudowane jest ze skał środkowo i górnodewońskich: dolomitów oraz wapieni
stromatoporowo-koralowcowych i wapieni płytowych.
W szczytowej części wzniesienia występują ślady dawnego górnictwa kruczcowego. Na
terenie rezerwatu występuje roślinność kserotermiczna, między innymi dziewięćsił i zawilec
Rezerwat “Murawy
Dobromierskie”
Rezerwat częściowy, pow. 36,29 ha, utworzony w 1989 roku. Miejscowość Dobromierz,
gmina Kluczewsko. Dojście znakowanym szlakiem turystycznym koloru zielonego: Rączki
PKS - rezerwat “Bukowa Góra” - rezerwat “Piskorzeniec” - Wojciechów, i czarnego: Biały Brzeg,
stanica harcerska - Rączki PKS - rezerwat “Bukowa Góra” - rezerwat “Murawy Dobromirskie” Dobromierz PKS - Mrowina połączenie ze szlakiem niebieskim.
Cel ochrony: “Zachowanie nawapiennych muraw i zarośli kserotermicznych z bogatą i
unikalną florą i fauną”. Rezerwat znajduje się na południowym zboczu Bukowej Góry w Paśmie
Przedborsko - Małogoskim. Posiada bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu, jest tu wiele wzgórz
zbudowanych z górnojurajskich wapieni płytowych i oolitowych.
Na terenie rezerwatu występuje 320 gatunków roślin naczyniowych, 10 gatunków mszaków.
6 gatunków roślin podlegających ochronie całkowitej: pluskwica europejska, orlik pospolity,
zawilec wielkokwiatowy, naparstnica zwyczajna, goryczka orzęsiona, kruszczyk szerokolistny.
39
Przyroda
Rezerwat “Góry
Pieprzowe”
Rezerwat o powierzchni 18,01 ha, utworzony w 1979 roku. Dojście znakowanym szlakiem
koloru czerwonego z Sandomierza - 3 km. Cel ochrony: “Zachowanie fragmentów muraw i
zarośli kserotermicznych z interesującą fauną owadów”.
Rezerwat obejmuje fragment stromej krawędzi zbocza doliny Wisły. Zbudowane z łupków
kambryjskich barwą przypominającą pieprz - stąd nazwa.
Rezerwat “Góry
Wschodnie”
Rezerwat częściowy, pow. 1,78 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Chotel Czerwony,
gmina Wiślica. Rezerwat obejmuje część wzgórza gipsowego w miejscowości Chotel
Czerwony.
Na cienkiej warstwie lessu pokrywającej skałę gipsową występuje roślinność stepowa: miłek
wiosenny, mikołajek polny, ożota zwyczajna, pszenica sina.
40
Przyroda
Rezerwat
“Grabowiec”
Rezerwat częściowy, pow. 21,08 ha, utworzony w 1956 roku. Miejscowość Bogucice, gmina
Gacki. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego
stanowiska roślinności stepowej na południowym skłonie wzniesienia w lesie dębowo grabowym”.
W zespole występują między innymi dyptam jesionolistny (Dictamnus albus), wisienka
stepowa (Cerasus fruticosa) oraz miłek wiosenny (Adonis vernalis). Jest to jeden z najstarszych
rezerwatów ponieważ teren był objęty ochroną od 1922 roku.
Rezerwat “Kamień
Michniowski”
Rezerwat częściowy, pow. 10,50 ha, utworzony w 1978 roku. Miejscowość Michniów, gmina
Bodzentyn. Dojście znakowanymi szlakami turystycznymi koloru niebieskiego: Suchedniów
PKP - źródło “Burzący Stok” - Kamień Michniowski (10 km) początek szlaku czarnego do kaplicy św. Barbary - Michniów - Berezów PKP (15 km), czarnego: kaplica św. Barbary (Barbarka)
- Kamień Michniowski (2 km) połączenie ze szlakiem niebieskim.
Cel ochrony: “Zachowanie naturalnych wielogatunkowych zbiorowisk leśnych oraz
wychodni skał piaskowca triasowgo z ciekawą roślinnością naskalną”. Rezerwat obejmuje część szczytową wzniesienia Kamień Michniowski (433 m npm) zbudowanego z
dolnodewońskich piaskowców i piaskowców kwarcytowych,które tworzą dużych rozmiarów wychodnie. Obszar rezerwatu porasta las z dominującą jodłą, występuje tu także buk i
sosna. W podszyciu spotkać można leszczynę, jarzębinę, trzmielinę i bez koralowy.
41
Przyroda
Rezerwat
“Kadzielnia”
Rezerwat o powierzchni 0,6 ha, usytuowany w Kielcach pomiędzy ulicami Krakowską, Pakosz
a Aleją na Stadion, został założony w 1962 roku. Obejmuje środkową część wyrobiska tak
zwaną Skałkę Geologów. Kadzielnia stanowi główny element Pasma Kadzielniańskiego.
W skład Pasma wchodzą takie góry jak Karczówka, Dalnia, Grabina, Brusznia, Stokowa,
Marmurek, Kadzielnia, Cmentarna, Słoneczna, Psie Górki, Wietrznia, Międzygórz i Międzygórz
Wschodni. Budują je głównie powstałe w płytkim, ciepłym zbiorniku dewońskim, wapienie
stomatoporoidowo – koralowcowe. Na Kadzielni odsłaniają się skały reprezentowane przez
dwa piętra górnego dewonu to znaczy franu i famenu. Dolna część górnego dewonu
zbudowana jest z wapieni skalistych gruboławicowych. Do najczęstszych znalezisk w tych
wapieniach należą szczątki koralowców, stomatoporoidów, ślimaków, małży, ramienionogów
a także głowonogów ( goniatyty i klimenie ). Opisywane skamieniałości są bardzo ładnie
widoczne w przeszlifowanych i wypolerowanych fragmentach skał. Zauważyć można że wapienie kadzielniańskie są mało zaburzone i leżą prawie poziomo. Ponad wapieniami skalistymi
znajdują się lekko pofalowane cienkoławicowe wapienie i margle górnej części górnego dewonu - famenu. W warstwie tej również znaleziono wiele skamieniałości w tym skamieniałości
oznaczone jako przewodnie dla tego okresu. Ciekawostką Kadzielni są skamieniałe ślady
ryb pancernych, które należały w tym okresie do największych i najgroźniejszych ówczesnych drapieżników. Przed odkryciem w rejonie Łagowa stanowiska paleontologicznego w
Płuckach, Kadzielnia i Kowala stanowiły Mekkę dla badaczy wapieni plakodermowych - (
osady z nagromadzonymi szczątkami ryb pancernych ) . W kominach i lejach krasowych
znajdujących się na Skałce Geologów zachowały się białe, i krwisto - ceglaste iły oraz piaski
i żwiry kwarcowe. Wypełniający leje krasowe materiał jest wieku triasowego co zostało
udokumentowane znaleziskami paleontologicznymi. Znaleziono tam zęby triasowych płazów
tarczogłowach – labiryntodontów. Istnieje przypuszczenie że leje krasowe mogły powstać
wcześniej, jeszcze w permie a zasypane zostały w triasie, dlatego stosuje się co do wieku
zjawiska oznaczenie – permsko – triasowe. Jest to najpiękniejszy przykład krasu kopalnego
nie tylko w Górach Świętokrzyskich ale i w Polsce. Prócz wymienionych osadów w niektórych
pustkach i zagłębieniach krasowych Kadzielni znajdują się osady młodsze powstałe w wyniku
nawiewania z przedpola lodowcowego, drobnego materiału typu lessowego. Datowanie
tych osadów nastąpiło na podstawie dużej ilości znalezionych tam kości gryzoni stepowych.
W jednej z jaskiń znaleziono kości nosorożca i niedźwiedzia jaskiniowego. Szata naciekowa
kadzielniańskich jaskiń jest uboga, zapewne ze względu na wieloletni nieograniczony do
nich dostęp. Widoczne w odsłonięciu jaskinie i schroniska skalne są pochodzenia głównie
krasowego, jedynie jaskinie znajdujące się we wschodniej ścianie wyrobiska odsłonięte
pracami eksploatacyjnymi powstały w wyniku zjawisk tektonicznych. Ślady tych zjawisk
znajdują się w strefie dużego uskoku biegnącego wzdłuż obecnej ścieżki asfaltowej łączącej
ulicę Krakowską z amfiteatrem. Wejście do pierwszej od północy jaskini„Prochownia” rozpoczyna się olbrzymim lustrem tektonicznym. Przeprowadzona na obiekcie inwentaryzacja
udokumentowała 26 jaskiń i schronisk skalnych. ( Prochowni, Szczeliny i Wschodniej ). Przy
pracach, odkryto nieznane dotychczas korytarze biegnące w kierunku wschodnim ( do ul.
Gagarina) w których stwierdzono ciekawą szatę naciekową.
42
Przyroda
Rezerwat “Kręgi
Kamienne”
Rezerwat częściowy, pow. 12,75 ha, utworzony w 1994 roku. Miejscowość Tumlin, gmina
Miedziana Góra. Dojście znakowanym szlakiem koloru czerwonego: z Tumlina - 2 km, z
Miedzianej Góry - 8 km.
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych, kulturowych, dydaktycznych i historycznych odsłonięć piaskowców dolnotriasowych oraz cennych zabytków kultury materialnej,
w tym rezerwatu archeologicznego ‘Góra Grodowa’, gdzie znajdują się prehistoryczne
kręgi kamienne”. Rezerwat obejmuje część szczytową wzniesienia Góra Grodowa (399 m
npm) w pobliżu miejscowości Tumlin. Na jego terenie występują wychodnie geologiczne
dolnotriasowych piaskowców tzw. “piaskowców tumlińskich”. Piaskowce te są jedynym w
Polsce przykładem odsłoniętych na powierzchni typowych kopalnych osadów eolicznych
(wydmowych). Skały te są widoczne w ścianach starego, nieczynnego kamieniołomu, a
także w ścianach czynnego kamieniołomu “Tumlin Gród” sąsiadującym z rezerwatem. Szczyt
wzniesienia otaczają mocno zniszczone wały kamienne usypane z rumoszu piaskowcowego,
które interpretowane są jako miejsce kultu pogańskiego, podobne jak na Łysej Górze i Górze
Dobrzeszowskiej. Na szczycie wzniesienia, pomiędzy starym i czynnym kamieniołomem
znajduje się kapliczka zbudowana w 1850 roku na miejscu poprzedniej, drewnianej budowli.
Teren rezerwatu pokryty jest lasem mieszanym z przewagą sosny i dębu.
Rezerwat “Ługi”
Rezerwat częściowy, pow. 90,23 ha, utworzony w 1981 roku. Gmina Włoszczowa. Cel ochrony:
“Zachowanie miejsc lęgowych wielu gatunków ptaków związanych ze środowiskiem wodno bagiennym i leśnym”. Rezerwat obejmuje zarastający zbiornik wodny i bagno oraz otaczające
je bory sosnowe. Na terenie rezerwatu występują liczne gatunki ptaków, między innymi: kaczki:
krzyżówka, cyraneczka, czernica, świstun.
43
Przyroda
Rezerwat
“Krzemionki”
Wtorek: 9:00 - 16:00
Środa: 9:00 - 16:00
Czwartek: 9:00 - 16:00
Piątek: 9:00 - 16:00
Sobota: 9:00 - 16:00
Niedziela: 11:00 - 16.00
Na terenie rezerwatu archeologicznego o powierzchni blisko 350 ha zobaczyć można
wyjątkowo dobrze zachowany krajobraz nakopalniany: hałdy i leje poszybowe oraz znakomicie zrekonstruowaną architekturę podziemi sprzed 5-4 tys. lat.
Dzięki blisko 500-metrowej podziemnej trasie turystycznej odwiedzający to miejsce turyści
mogą prześledzić prawie wszystkie techniki wydobywania krzemienia pasiastego i zobaczyć
unikatowe na skalę światową kopalnie komorowe.
Obecnie prócz zachowanego kompleksu kopalń znajdują się tu: rekonstrukcja szybu i
obozowiska przyszybowego oraz rekonstrukcja wioski neolitycznej z chałupami społeczności
kultur pucharów lejkowatych i amfor kulistych. Teren ten jest również miejscem interesujących
lekcji muzealnych.
Rezerwat
“Krzyżanowice”
względów naukowych i dydaktycznych naturalnego środowiska żyjącej w rezerwacie fauny
zwierząt niższych niespotykanych poza tym nigdzie w Polsce. Obok osobliwości zoologicznych rezerwat posiada ciekawą budowę geologiczną oraz dzięki występowaniu na jego
terenie roślinności stepowej ma również znaczenie zabytku botanicznego”.
Rezerwat obejmuje zachodni skrawek ciągnącego się w kierunku południowo - wschodnim
od wsi Krzyżanowice wzgórza gipsowego. Na obszarze tym występują liczne i bardzo typowe lejki zapadliskowe (werteby i uwały) stanowiące dużą osobliwość geomorfologiczną.
Roślinność rezerwatu jest typowa dla muraw stepowych: ostnica piórkowa, miłek wiosenny,
len włochaty.
44
Przyroda
Rezerwat “Lisiny
Bodzechowskie”
Rezerwat częściowy, pow. 36,59 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Bodzechów, gmina
Bodzechów. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych lasu mieszanego o charakterze naturalnym, porastającego jary lessowe”.
Uroczysko w którym położony jest rezerwat należało do byłego majątku Bodzechów i łączy
się bezpośrednio z parkiem podworskim. Na drzewostan rezerwatu składa się: sosna w wieku
około 200 lat, lipa i dąb w tym samym wieku oraz jawor, osika, grab i klon. Spotkać tu można
pojedyncze dęby w wieku do 300 lat. Podszycie stanowią: leszczyna, tarnina, berberys, głóg.
Natomiast w runie występują: paprocie, szczawik, kopytnik, fiołek i trawy.
Rezerwat
“Lubcza”
Rezerwat częściowy, pow. 6,50 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Lubcza, gmina
Wodzisław. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych stanowiska
miłka wiosennego, będącego pod ochroną i stanowiącego relikt roślinności stepowej”.
Miłek wiosenny znany jest jako ważna roślina lecznicza. Spowodowało to wyniszczenie
wielu jego stanowisk. Ponieważ jest to jedna z pierwszych wiosennych roślin kwiaty miłka
bywają zrywane w celach ozdobnych. Drzewostan rezerwatu stanowi sosna z domieszką
świerka, akacji i grabu. U podnóża wzniesienia na stoku którego leży rezerwat przepływa
strumień będący dopływem rzeki Mierzawy.
45
Przyroda
Rezerwat “Małe
Gołoborze”
Rezerwat częściowy, pow. 20,44 ha, utworzony w 1993 roku. Miejscowość Wronów, gmina
Waśniów. Dojście znakowanymi szlakami koloru: czerwonego: Gołoszyce PKS - góra
Truskolaska - góra Wesołówka - rezerwat “Małe Gołoborze” - góra Szczytniak (12,5) - przełęcz
Jeleniowska (15,5) - góra Jeleniowska - Paprocice PKS (20 km) i czarnego: Wałsnów PKS - Kunin
- Skoszyn - rezerwat “Szczytniak” połączenie ze szlakiem czerwonym (6 km).
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych obszaru dawnego gołoborza, wychodni interesujących skał okresu kambru, a także starodrzewia
bukowego i bukowo-jodłowego z licznymi okazami drzew pomnikowych”. Rezerwat znajduje
się na północnym zboczu góry Chocimowskiej (520 m npm) w Paśmie Jeleniowskim. Górna
część rezerwatu ma bardzo duży spadek, potem następuje wypłaszczenie. Zbudowany jest z
piaskowców kwarcytowych, tak zwanych “kwarcytów”. Gołoborza zajmują powierzchnię 0,76
ha. Obserwuje się sukcesję roślin na jego teren, najpierw pojawiają się płaty mchu, a następnie
rośliny runa leśnego. Na terenie rezerwatu gatunkiem dominującym w drzewostanie jest buk
zwyczajny. Podszyt tworzą: jarząb pospolity, leszczyna pospolita, brzoza brodawkowata. W
runie dominuje jeżyna gruczołowata, ale występują także: paproć, borówka-czarna jagoda,
bluszcz, szczawik. Południowa granica rezerwatu sięga części grzbietowej, którą biegnie
czerwony szlak turystyczny.
Rezerwat
“Owczary”
Rezerwat ścisły, pow. 0,61 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Owczary, gmina
Busko-Zdrój. Jest to jedyne w Polsce centralnej miejsce występowania słonorośli i zwierząt
halofitowych.
Na terenie rezerwatu istnieją źródła siarczano-słone.
46
Przyroda
Rezerwat
“Milechowy”
Rezerwat położony w najdalej na zachód wysuniętej części Chęcińsko – Kieleckiego Parku
Krajobrazowego. Dojechać można skręcając z trasy Chęciny – Małogoszcz w miejscowości
Bolmin na północ do wsi Miechowy. Na zachodnim skaju wsi przy lesie zaczyna się teren rezerwatu. Został on założony w 1978 roku i posiada powierzchnię 133,73 hektara stając się tym
samym największym w regionie świętokrzyskim rezerwatem leśnym. Jest to jeden z bardziej
urokliwych obiektów na całym omawianym obszarze.
Dwa schodzące się ku sobie grzbiety górskie Góra Miechowska ( 325 m. n.p.m. ) będąca
zachodnim zakończeniem Grząb Bolińskich i Góra Brodowa otaczają jak ramionami swoistą
enklawę. Tworzy ją zespół leśny nazywany grądem subkontynentalnym. Malownicze
biegnące przez większość rezerwatu obniżenie porasta las liściasty, głównie grabowo dębowy z domieszką buczyny. Ponieważ na znacznych obszarach las jest bez podszytu,
stwarza to wyjątkowy krajobraz. Kopulaste pagóry, wczesną wiosną przykrywają kolorowe
dywany utkane z zawilców i przylaszczek. Obie góry, Miechowska i Brodowa są siedliskiem
wielu roślin kserotermicznych, będących pod ochroną.
W miejscu gdzie wzniesienia zbliżają się do siebie najbardziej, powstał głęboki na ponad 20
metrów wąwóz, którego boki budują wychodnie wapieni jurajskich. W ścianie północnej,
kilkanaście metrów nad dnem wąwozu, znajduje się jaskinia krasowa. Jak kilka innych jaskiń
w Górach Świętokrzyskich została nazwana Piekło a dla uściślenia dodaje się określenie
Miechowskie. Nazwa ta stanowi jeszcze jeden dowód na to, że jaskinie od dawna kojarzone są
z nieczystymi mocami piekielnymi i jak głoszą legendy, były siedliskiem diabłów i czarownic
a w najlepszym przypadku kryjówką zbójców. Jaskinia jest niewielka, gdyż ma niecałe 18
metrów długości.
Brak jest bogatej szaty naciekowej, jedynie niewielkie fragmenty polewy kalcytowej w
końcowym fragmencie korytarza świadczą o krasowym pochodzeniu jaskini. Stojąc u wrót
Piekła, możemy zobaczyć po przeciwnej stronie wąwozu, niewielki zniszczony pomnik
kamienny, zwieńczony metalowym krzyżem. Znajduje się on na wapiennym szczycie Góry
Brodowej. Wzniesiony w pierwszej połowie ubiegłego wieku przez profesora Juliusza Brauna,
mieszkańca pobliskiej wsi Miechowy, poświęcony jest jego bratu Kazimierzowi, pilotowi
tragicznie zmarłemu podczas obrony Lwowa w 1920 roku. Wąwóz w kierunku zachodnim rozszerza się zatracając swój groźny wygląd, łagodnieje, by na skraju lasu połączyć się z szeroką
47
Przyroda
Rezerwat
“Moczydło”
Rezerwat częściowy, pow. 16,21 ha, utworzony w 1995 roku. Miejscowość Jaworznia, gmina
Piekoszów. Cel ochrony: “Zachowanie dla celów naukowo-dydaktycznych licznych, dobrze
zachowanych w terenie pozostałości górnictwa kruszcowego w formie szpar i szybików
wyznaczających w terenie wyjątkowo czytelny obraz regionalnej mineralizacji kruszcowej”.
Rezerwat obejmuje wzniesienie Moczydło (317 m npm), na terenie którego od XVII do
początków XX wieku istniało górnictwo kruszcowe. Pozostałością działalności górniczej są
“szpary” i szybiki wyznaczające linie występowania kruszcu. Dawne kamieniołomy są bardzo
zarośnięte i trudne do odszukania w terenie. Podobnie “szpary”, które dodatkowo są zasypywane śmieciami z okolicznych domów.
Rezerwat
“Modrzewie”
Rezerwat częściowy, pow. 5,08 ha, utworzony w 1971 roku. Miejscowość Bałtów, gmina
Bałtów. Dojście znakowanym szlakiem koloru: niebieskiego: Sudół Dolny PKS, MZK - Krzemionki k/Ostrowca Świętokrzyskiego PKS, MZK - Magonie - Bałtów PKS, MZK - Pętkowice PKS,
MZK. Cel ochrony: “Zachowanie dla potrzeb naukowych i dydaktycznych fragmentu zespołu
leśnego o charakterze pierwotnym z udziałem modrzewia polskiego, podszyciem i runem
charakterystycznym dla lasu liściastego rosnącego na glebach lessowych”.
Rezerwat leży w wąwozie lessowym o stromych zboczach. Zbocza wąwozu po obydwu
stronach drogi pokryte są lasem pochodzenia naturalnego w którym występuje modrzew
polski, którego niektóre egzemplarze mają ponad 200 lat. Obok modrzewia polskiego w
rezerwacie rośnie dąb, osika, brzoza i grab. Z roślin chronionych spotykane są: lilia złotogłów,
obuwik i konwalia majowa.
48
Przyroda
Rezerwat “Perzowa
Góra”
Rezerwat “Pieczyska”
Rezerwat
“Oleszno”
Rezerwat częściowy, pow. 33,08 ha, utworzony w 1995 roku. Miejscowość Hucisko, gmina
Strawczyn. Cel ochrony: “Zachowanie odsłonięć piaskowca triasowego oraz wielogatunkowego drzewostanu z fragmentem żyznej buczyny”.
Rezerwat obejmuje część szczytową wzniesienia i fragmenty zbocza. Występują tu liczne
wychodnie piaskowca dolnotriasowego. Największe wychodnie znajdują się w części przyszczytowej, gdzie między potężnymi blokami skalnymi umieszczona jest kapliczka św. Rozalii
częściowa zabudowana ręką ludzką. Całe wzniesienie pokryte jest lasem jodłowo-bukowym z
domieszką innych gatunków drzew. W rezerwacie występuje wiele roślin chronionych, między
innymi: lilia złotogłów, konwalia majowa, czosnek niedźwiedzi.
Rezerwat częściowy, pow. 40,84 ha, utworzony w 1999 roku. Miejscowość Bogucice, gmina
Pińczów. Cel ochrony: “Zachowanie dla celów naukowych i dydaktycznych wielogatunkowych zbiorowisk torfowiskowych i bagiennych z licznymi gatunkami rzadkich i
prawnie chronionych roślin”.
Rezerwat znajduje w dużym kompleksie leśnym na terenie Nadnidziańskiego Parku
Krajobrazowego. Jest to śródleśne torfowisko na terenie którego występują rośliny prawnie
chronione: tojad pstry, kosaciec syberyjski, lilia złotogłów. Obok nich występują: skrzyp
olbrzymi, pełnik europejski, wawrzynek wilczełyko, kruszyna pospolita, kukułka plamista i
szerokolistna, kalina koralowa, konwalia majowa, kruszczyk błotny.
Rezerwat częściowy, utworzony w 1970 roku, powiększony w 2006 roku, pow. 262,73 ha.
Miejscowość Zabrody, gmina Krasocin. Cel ochrony: “Zachowanie fragmentu rozległego
kompleksu bagiennych lasów olszowych o naturalnym, miejscami pierwotnym charakterze”.
Rezerwat “Oleszno” położony jest w dolinie rzeki Czarnej Pilczyckiej płynącej pomiędzy
Pasmem Przedborsko-Małogoskim, a parokilometrowym pasmem wzgórz przechodzących
przez Lasocin. Rzeka opływa rezerwat od północnego-wschodu i przecina go w części
centralnej. Występuje tu 250 gatunków roślin naczyniowych, 17 chronionych i rzadkich, 7
podlegających całkowitej ochronie: storczyk plamisty, wawrzynek wilczełyko, przylaszczka
pospolita, widłak wroniec, widłak jałowcowaty, podkolan biały, paprotka zwyczajna. Jest to
najlepiej zachowany, naturalny las jesionowo-olszowy na tym terenie.
49
Przyroda
Rezerwat “Piekiełko
Szkuckie”
Rezerwat częściowy, pow. 2,50 ha, utworzony w 1995 roku, miejscowość Szkucin, gmina Ruda
Maleniecka. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnych
form skałkowych zbudowanych ze zlepieńców dolnojurajskich oraz licznych pomnikowych
dębów i sosen”.
Rezerwat znajduje się na terenie niewielkiego, zalesionego wzniesienia, na którego szczycie
znajduje się kilkanaście skałek tworzących od strony południowej pionowe ściany, mocno
wyerodowane. Skały zbudowane są ze zlepieńców, których struktura doskonale widoczna
jest na pionowych powierzchniach. U stóp urwiska znajduje się dużo rumoszu powstałego na
skutek erozji. W sąsiedztwie skałek rośnie kilkanaście pomnikowych sosen i dębów w wieku
około 150 lat.
Rezerwat
“Polana
Polichno”
Rezerwat o powierzchni 9,45 ha. Cel ochrony: “Zachowanie zbiorowiska roślinności kserotermicznej oraz stanowiska rzadkich gatunków owadów”.
Rezerwat zajmuje powierzchnię leśną niezalesioną - haliznę. Teren jest porośnięty karłowatą
sosną, dębem, grabem i wiązem. Warunki mikroklimatyczne sprzyjają rozwojowi i bytowaniu roślin stepowych. Z rzadkich i chronionych roślin na terenie rezerwatu występują
między innymi: groszek pannoński - jedyne stanowisko w Polsce, miłek wiosenny, len
włochaty, dziewięćsił bezłodygowy, storczyk purpurowy.
50
Przyroda
Rezerwat “Lisiny
Bodzechowskie”
Rezerwat częściowy, pow. 36,59 ha, utworzony w 1959 roku. Miejscowość Bodzechów, gmina
Bodzechów. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych lasu mieszanego o charakterze naturalnym, porastającego jary lessowe”.
Uroczysko w którym położony jest rezerwat należało do byłego majątku Bodzechów i łączy
się bezpośrednio z parkiem podworskim. Na drzewostan rezerwatu składa się: sosna w wieku
około 200 lat, lipa i dąb w tym samym wieku oraz jawor, osika, grab i klon. Spotkać tu można
pojedyncze dęby w wieku do 300 lat. Podszycie stanowią: leszczyna, tarnina, berberys, głóg.
Natomiast w runie występują: paprocie, szczawik, kopytnik, fiołek i trawy.
Rezerwat
“Przęślin”
względów naukowych i dydaktycznych naturalnego stanowiska roślinności stepowej oraz
pokaźnych rozmiarów kryształów gipsowych widocznych w południowej i zachodniej
ścianie wzgórza”.
Rezerwat stanowi kopulaste wzniesienie w pobliżu miejscowości Chotel Czerwony, obok
szkoły podstawowej. W gipsowych urwiskach widoczne są piękne kryształy gipsu mające
wielkość około 3 metrów - jedne z największych w świecie. Roślinność występująca na terenie rezerwatu to: miłek wiosenny, rdest wiosenny, rdest ostrogórski, dziurawiec, tysięcznik,
rozchodnik, bobrek trójlistny, gęsiówka uszkowata niezwykle rzadka roślina, którą w Polsce
spotkać można jeszcze tylko w rezerwacie Skorocice.
51
Przyroda
Rezerwat
“Radomice”
Rezerwat ma powierzchnię 22,89 ha, utworzony został w 1953 roku. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego stanowiska cisa, gatunku
ustępującego obecnie z naszych lasów, a stanowiących niegdyś ich stały element składowy”.
Obszar obecnego rezerwatu był pod ochroną już przed II Wojną Światową. W rezerwacie
rośnie około 400 egzemplarzy cisa, w tym 50 w formie drzewiastej. Rozwija się on najlepiej
w pobliżu innych drzew bo jest rośliną cieniolubną. Ze względu na cenne drewno odporne
na gnicie, twarde i sprężyste cis był używany do wyrobu łuków, strzał, kusz, rękojeści broni, a
także szaf gdańskich. Rośnie bardzo powoli i już w XV wieku Władysław Jagiełło wydał dekret
o jego ochronie. Chroniony jest w całej Europie, największe skupisko znajduje się w rezerwacie
przyrody “Harmanecka tisina” na Słowacji, gdzie niektóre egzemplarze mają 500-600 lat. W
Polsce rośnie on na 280 stanowiskach. W rezerwacie “Radomice” obok cisa występują: sosna,
olsza i świerk. Przez rezerwat przepływa strumyk, a prawie cały teren jest podmokły. W runie
licznie występuje chroniony gatunek - wawrzynek wilczełyko.
Rezerwat
“Rosochacz”
Rezerwat częściowy, pow. 30,44 ha, utworzony w 1997 roku. Miejscowość Lubienia, gmina
Brody. Cel ochrony:zachowanie ze względów dydaktycznych i naukowych naturalnych,
wielogatunkowych drzewostanów porastających bagienne źródliska rzeki Świętojanki.
Na terenie rezerwatu znajduje się ścieżka przyrodniczo-leśna o długości 2 km. Wzdłuż trasy
umieszczonych jest 29 stanowisk edukacyjnych w postaci tablic z opisem roślin chronionych
lub zagrożonych wyginięciem. Gatunkiem dominującym jest olsza i sosna. W podszycie
występują: bez czarny i koralowy, kruszyna, leszczyna, trzmielina, kalina.
52
Przyroda
Rezerwat
“Ulów”
Rezerwat częściowy, pow. 23,50 ha, utworzony w 1995 roku. Miejscowość Bałtów, gmina
Bałtów. Dojście znakowanym szlakiem turystycznym koloru niebieskiego: Sudół Dolny PKS,
MZK - Krzemionki k/Ostrowca Świętokrzyskiego PKS, MZK - Magonie - Bałtów PKS, MZK Pętkowice PKS, MZK.
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych rzadkich i chronionych
gatunków roślin oraz cennych zbiorowisk leśnych”. Rezerwat składa się z dwóch części:
“Zamościa” i “Strużniaka”. Są one oddalone od siebie o około 1,5 km, pomiędzy nimi płynie
rzeka Kamienna. “Zamoście” ma ukształtowanie faliste, pocięte jest jarami opadającymi ku
północy do rzeki Kamiennej. “Strużniak” obejmuje stromą, miejscami urwistą krawędź doliny
Kamiennej. Na terenie rezerwatu występują wychodnie skalne, płytkie rędziny wapienne
oraz lessy. Odnotowano tu około 350 gatunków roślin naczyniowych oraz 22 gatunki roślin
chronionych, w tym 15 podlegających ochronie całkowitej.
Rezerwat
“Skały pod
Adamowem”
Rezerwat częściowy, pow.8,98 ha, utworzony w 1995 roku. Miejscowość Adamów, gmina
Brody. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych wychodni
piaskowców dolnotriasowych”.
Teren rezerwatu pokryty jest lasem mieszanym z udziałem sosny, dębu i świerka w wieku
około 150 lat. Na stoku zbocza odsłaniają się na przestrzeni około 1 kilometra skałki piaskowcowe przybierające ciekawe kształty. Na skutek procesów wietrzenia piaskowca o różnej
twardości powstały progi skalne, nisze i okapy. Na skałach rosną - w niektórych miejscach
tworząc kaskady - różne gatunki paproci.
53
Przyroda
Rezerwat “Skały
w Krynkach”
Rezerwat częściowy, pow. 25,10 ha, utworzony w 1997 roku. Miejscowość Krynki, gmina
Brody. Cel ochrony: “Zachowanie naturalnych odsłonięć piaskowców dolnotriasowych”.
W rezerwacie występuje duża grupa skał piaskowcowych o oryginalnych kształtach, są tu więc
urwiska, progi skalne, grzyby i kazalnice. Największa skała w kształcie grzyba ma wysokość
2,5 metra, a średnica kapelusza wynosi około 5 metrów. Górne powierzchnie tych skał są
prawie poziome. Na północ od grupy skał znajduje się mocno zarośnięty wąwóz, w którym
na długości około 150 metrów odsłaniają się piaskowce. Dnem wąwozu okresowo płynie
strumień. Cały rezerwat pokryty jest lasem sosnowym i mieszanym.
Rezerwat
“Skorocice”
Rezerwat ścisły, pow. 7,70 ha, utworzony w 1960 roku. Miejscowość Skorocice, gmina
Wiślica. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego
stanowiska roślinności stepowej”.
Rezerwat zajmuje wąwóz skalny zbudowany ze skał gipsowych. Posiada on około 850
metrów długości i średnio około 80 metrów szerokości. Wysokość ścian ma około 8-13
metrów, niektóre mają formę urwisk, w których widoczne są kryształy gipsu. Na terenie
rezerwatu znajduje się 35 jaskiń i schronisk. Najdłuższa z nich Jaskinia Skorocicka ma 352
metry długości. Występują tu także inne formy krasowe: maczugi, mosty i zapadliska. Przez
całą długość wąwozu płynie rzeczka Maskalisa płynąca częściowo pod powierzchnią ziemi.
Zbocza i dno doliny pokrywa bujna roślinność wśród której wyróżniają się: miłek wiosenny,
ostnica włosowata, ostrołódka kosmata. Osobliwością tego rezerwatu są duże pająki mające
przydomek “ptaszniki” i piewiki - cykady.
54
Przyroda
Rezerwat “Skotniki
Górne”
Rezerwat o powierzchni 1,90 ha, utworzony w 1962 roku. Zajmuje partię szczytową wzgórza
gipsowego o łagodnych zboczach leżącego w pobliżu wsi Skotniki Górne. Wzgórze to pokryte
jest obficie roślinnością stepową.
Występuje tu: miłek wiosenny, chaber pannoński, ostnica włosowata. W pobliżu rezerwatu
także występują rośliny kserotermiczne: ostrołódka kosmata i rezeda mała.
Rezerwat
“Skowronno”
Rezerwat ścisły, pow. 1,93 ha, utworzony w 1960 roku. Miejscowość Skowronno Dolne,
gmina Pińczów. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych
fragmentu zbiorowisk muraw stepowych”.
Wzgórze na którym znajduje się rezerwat zbudowane jest z wapieni spiaszczonych o dość
cienkiej warstwie gleby. Występują tu rośliny stepowe: miłek wiosenny, dwa gatunki ostnic.
Rezerwat Skowronno jest jednym z czterech stanowisk występowania na terenie Polski
dziewięćsiła popłocholistnego. Na terenie rezerwatu znajdują się małe pieczary.
55
Przyroda
Rezerwat
“Słopiec”
Rezerwat częściowy, pow. 8,18 ha, utworzony w 1995 roku. Miejscowość Słopiec, gmina
Daleszyce. Cel ochrony: “Zachowanie unikatowego torfowiska, cennych zbiorowisk roślinnych
oraz wielu rzadkich roślin chronionych”.
Teren rezerwatu stanowi torfowisko porośnięte rzadkimi krzewami i niewielkimi drzewami.
W centralnej części rezerwatu występują charakterystyczne kępy porośnięte karłowatymi
okazami sosny zwyczajnej, kruszyny, olszy czarnej, jałowca i krzewiaste wierzby. Z ciekawszych
roślin naczyniowych występuje tu: bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna, brzoza
omszona, żurawina błotna, borówka bagienna, rosiczka okrągłolistna, storczyki: szerokolistny i
krwisty oraz bobrek trójlistny.
Rezerwat
“Sufraganiec”
względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych malowniczego fragmentu lasu
mieszanego z jodłą oraz udziałem roślin charakterystycznych dla Gór Świętokrzyskich”.
Rezerwat leży w widłach linii kolejowej Kielce - Warszawa i obwodnicy drogowej Kielc, tuż
przy granicy miasta. Nazwa pochodzi od strumienia Sufraganiec przepływającego opodal.
Przez sam rezerwat płynie strumień Sufragańczyk, którego koryto ma miejscami strome
ściany z widocznymi wychodniami piaskowca. W rezerwacie obok dominującej jodły
występują: sosna, świerk i dąb bezszypułkowy. Wiosną masowo występuje tu zawilec leśny,
a z roślin chronionych między innymi wawrzynek wilczełyko i widłaki.
56
Przyroda
Rezerwat
“Szczytniak”
Rezerwat częściowy, pow. 6,03 ha, utworzony w 1993 roku. Miejscowość Skoszyn, gmina
Waśniów. Dojście znakowanymi szlakiem turystycznym koloru czerwonego: Gołoszyce PKS
- góra Truskolaska - góra Wesołówka - góra Szczytniak i rezerwat “Szczytniak” (12,5) - rezerwat
“Małe Gołoborze” - przełęcz Jeleniowska - góra Jeleniowska - Paprocice PKS (20 km); szlakiem
koloru czarnego: Wałsnów PKS - Kunin - Skoszyn - rezerwat “Szczytniak” połączenie ze szlakiem
czerwonym (6 km).
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych
gołoborza oraz wkraczających na nie zbiorowisk roślinnych, a także fragmentu pierwotnej
puszczy bukowo-jodłowej”. Rezerwat obejmuje część przyszczytową wzniesienia Szczytniak
(554 m npm) w Paśmie Jeleniowskim. Górna część rezerwatu jest bardzo stroma, natomiast
dolna o niewielkim nachyleniu. Rumowisko skalne tzw gołoborze składa się z głazów i bloków
piaskowców kwarcytowych górnego kambru. Teren rezerwatu porasta las bukowo-jodłowy.
Rezerwat
“Wąwóz w
Skałach”
Rezerwat częściowy, pow. 3,18 ha, utworzony w 1994 roku. Miejscowość Skały, gminy: Nowa
Słupia, Waśniów. Dojście znakowanym szlakiem koloru niebieskiego: Nowa Słupia PKS Stara Słupia - Grzegorzowice - Skała (8 km) - Pokrzywianka Dolna - Włochy - Kałków Godów
PKS (17 km).
Cel ochrony: “Zachowanie odsłonięć dolomitów środkowodewońskich”. Rezerwat obejmuje
wychodnie dolomitów środkowodewońskich w głębokim wąwozie, którego dnem płynie
strumień będący dopływem rzeczki Dobruchny. Dolomity mające kolor szary, ciemnoszary
lub brązowoszary odsłaniają się w wysokich i stromych ścianach.
57
Przyroda
Rezerwat “Świnia
Góra”
Rezerwat ścisły, pow. 50,78 ha, utworzony w 1953 roku. Najbliższa miejscowość Kucembów,
gmina Bliżyn. Dojście znakowanym szlakiem turystycznym koloru zielonego: Zagnańsk PKP
- dąb “Bartek” - Janaszów PKS - rezerwat “Świnia Góra” (12 km) - rezerwat “Dalejów” - pomnik
przyrody “Brama Piekielna” - pomnik przyrody “Piekło Dalejowskie” - Bliżyn PKP, PKS (26 km).
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu z
naturalnymi i charakterystycznymi dla regionu Gór Świętokrzyskich typami drzewostanów
mieszanych”. Teren obecnego rezerwatu był wzięty pod ochronę już w 1938 roku. Zapiski
historyczne mówią, że rosły tu dęby, których nie mogły przecierać normalne maszyny w
tartakach. Także i teraz spotkać można pojedyncze modrzewie i jodły w wieku ponad 200 lat.
Rezerwat “Wisła
pod Zawichostem”
Rezerwat “Wzgórza
Sobkowskie”
Pow. na terenie województwa świętokrzyskiego 676,177 ha, utworzony 9 X 2008 roku.
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów społecznych, naukowych i dydaktycznych ostoi
lęgowych, miejsc żerowania i odpoczynku podczas wędrówek rzadkich, charakterystycznych
dla doliny Wisły gatunków ptaków, w szczególności z rzędu siewkowych Charadriiformes”.
Rezerwat obejmuje koryto Wisły na długości ok. 15,5 km. od ujścia Sanu do ujścia Sanny po
prawej stronie rzeki, na lewym zaś od miejscowości Mściów i Szczytniki do miejscowości
Piotrowice i Linów. Rezerwat położony jest na terenie trzech województw: świętokrzyskiego,
podkarpackiego i lubelskiego. W granicach rezerwatu stwierdzono 302 gatunki roślin naczyniowych w tym 5 gatunków roślin objętych ochroną prawną, ścisłą: kruszczyk szerokolistny,
pływacz zwyczajny, włosienicznik skąpopręcikowy; częściową: grążel żółty, kalina koralowa.
Awifauna lęgowa reprezentowana jest przez: siewkowe: rybitwę rzeczną i białoczelną,
sieweczkę rzeczną i obrożną, mewę pospolitą, brodziec piskliwy. Łącznie, od początku XXI
wieku obserwowano tu 146 gatunków ptaków, w tym około 80 lęgowych, 70 zimujących i 50
występujących głównie w czasie wędrówek.
Rezerwat o powierzchni 37,43 ha, utworzony w 2005 roku. Celem ochrony jest zachowanie
uwarunkowanych antropogenicznie muraw i zarośli kserotermicznych z licznymi gatunkami
roślin chronionych.
Wśród roślin objętych ścisłą ochroną gatunkową na terenie rezerwatu występują: zawilec
wielkokwiatowy, wiśnia karłowata, goryczka krzyżowa, podkolan biały i sasnka łąkowa.
58
Przyroda
Rezerwat “Wietrznia
im. Zbigniewa
Rubinowskiego”
Rezerwat o powierzchni 17,95 ha, utworzony w 1999 roku. Rezerwat znajduje się w Kielcach
w widłach ulic: Poniatowskiego i Wojska Polskiego. Cel ochrony: “Zachowanie ze względów
naukowych i dydaktycznych zespołu wyrobisk odsłaniających profile wapieni dewońskich.
Stanowisko bogatych i dobrze zachowanych skamieniałości dewońskich”.
Obejmuje on teren byłego kamieniołomu, jednego z największych w regionie świętokrzyskim.
Wiele miejsca w swej pracy naukowej poświęcił Wietrzni Zbigniew Rubinowski, geolog z
Kielc. Wietrznia jest stanowiskiem niezwykle bogatej i dobrze zachowanej fauny dewońskiej.
Opisano z tego miejsca kilkadziesiąt gatunków skamieniałości, między innymi koralowce
czteropromienne, gąbki krzemionkowe, ramienionogi, liliowce. Na terenie całego rezerwatu
występują zjawiska krasowe, zarówno krasu kopalnego, jak i współczesnego. W wielu
miejscach na skutek działalności krasowej występują osuwiska. W chwili obecnej udokumentowano na Wietrzni 5 schronisk skalnych i jaskiń, z których najdłuższa “Jaskinia na Wietrzni”
liczy 60 metrów.
Rezerwat “Winiary
Zagojskie”
Rezerwat ścisły, pow. 4,81 ha, utworzony w 1960 roku. Miejscowość Winiary, gmina Gacki.
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego stanowiska roślin stepowych”.
Jest to wzgórze gipsowe na którym występują niewielkie wychodnie. Wśród roślin kserotermicznych wyróżnić należy: miłek wiosenny, ostrożeń panoński, chaber panoński, len
włochaty, ostnica włosowata.
59
Przyroda
Rezerwat
“Wroni Dół”
Rezerwat Skalny
im. Jana Czarnockiego
Rezerwat częściowy, pow. 9,94 ha, utworzony w 1999 roku. Miejscowość Polichno, gmina
Michałów. Cel ochrony: “Zachowanie dla celów naukowych i dydaktycznych bogatego florystycznie fragmentu zespołu grądu z licznymi gatunkami roślin objętych ochroną”.
Rezerwat znajduje się na zachodnim skraju kompleksu leśnego położonego na południowym
zboczu wzgórza w pobliżu wsi Polichno.
Na jego terenie stwierdzono występowanie 8 gatunków storczyków i 420 gatunków roślin
naczyniowych. Rosną tu dwa gatunki obuwika: pospolity i buławnik wielkokwiatowy.
Z gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich występują między innymi: tojad dzióbaty,
zawilec wielkokwiatowy, dziewięćsił bezłodygowy, wawrzynek wilczełyko, kruszczyk szerokolistny, oman wąskolistny, len włochaty, podkolan biały, pierwiosnek lekarski.
Rezerwat o powierzchni 0,55 ha, utworzony w 1952 roku. Znajduje się w Kielcach, na
przedłużeniu ulicy Kazimierza Wielkiego.
Cel ochrony: “Zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych odkrywki skalnej,
przedstawiającej interesujący fragment tektoniki hercyńskiej Gór Świętokrzyskich w postaci
charakterystycznie i silnie przefałdowanych skał wapiennych, częściowo margli i łupków
fransu facji łysogórskiej oraz porastającej ten teren roślinności zielnej i krzewiastej”. W skład
rezerwatu wchodzi profil geologiczny odsłonięty przy eksploatacji kamienia we wschodniej
części nieczynnego obecnie kamieniołomu. Profil ten z obalonym fałdem skalnym obrazuje
procesy tektoniczne. Fałd ten powstał pod wpływem sił działających z północy, a miało
to miejsce pod koniec ery paleozoicznej, kiedy to cały obszar Gór Świętokrzyskich został
wydźwignięty i silnie pofałdowany. Wielkie wartości dydaktyczne rezerwatu polegają na
wyjątkowo wyrazistej formie wykształcenia fałdów. Pierwszym geologiem, który opisał fałd
ślichowicki był Jan Czarnocki, wybitny badacz Gór Świętokrzyskich. On też postawił wniosek o
wzięcie tego obiektu pod ochronę.
Rezerwat
“Wolica”
Rezerwat utworzony w 2000 roku, powierzchnia 2,78 ha. Cel ochrony: “Zachowanie ze
względów naukowo - dydaktycznych profilu osadów dolnego wapienia muszlowego
(środkowy trias) odsłaniających się w ścianach nieczynnego kamieniołomu”.
Rezerwat obejmuje stary, nieczynny kamieniołom wraz z otaczającymi go nieużytkami. W
latach pięćdziesiątych i na początku lat sześćdziesiątych XX wieku wydobywano w nim wapienie środkowotriasowe wykorzystywane głównie w przemyśle cukrowniczym. W ścianach
kamieniołomu znajdują się liczne odsłonięcia płytowych wapieni środkowego triasu - tak
zwanego wapienia muszlowego
60
Przyroda
Rezerwat
“Zamczysko”
względów naukowych fragmentu lasu mieszanego o charakterze pierwotnym w Paśmie
Orłowińskim Gór Świętokrzyskich”.
Rezerwat obejmuje uroczysko o nazwie Zamczysko, leżące pomiędzy wzniesieniami Wysokówka i Słowiec. Nazwa uroczyska sugeruje, że była tu niegdyś budowla obronna. Warunki
naturalne sprzyjały budowie takiego obiektu - stoki wzniesienia są bardzo strome, a formy
terenu na szczycie mogły być uliczką otaczającą grodzisko. Las porastający wzniesienie składa
się z buka, jodły, grabu i dębu. Dominantą jest buk, którego egzemplarze dochodzą do wieku
200 lat. Zarówno sam rezerwat jak i jego okolica są bardzo malownicze, a położenie głęboko w
lesie dodaje uroku i tajemniczości.
Rezerwat
“Zamczysko
Turskie”
Rezerwat częściowy, pow. 2,45 ha, utworzony w 1979 roku. Miejscowość Tursko, gmina
Połaniec. Dojście znakowanym szlakiem turystycznym koloru zielonego: Połaniec PKS,
PKP - rezerwat “Zamczysko Turskie” - Ossala - Niekrasów - Osiek PKS (22,5 km). Cel ochrony:
“Zachowanie starodrzewu lipowego”.
W rezerwacie obok drzewostanu lipowego występują: grab zwyczajny i wiąz, niektóre
egzemplarze tych drzew mają ponad sto lat. Na terenie rezerwatu wyróżniono 13 gatunków
drzew, 13 gatunków krzewów i 170 gatunków roślin zielnych. Na uwagę zasługuje kokorycz
pełna, rzadka w Górach Świętokrzyskich. Nazwa rezerwatu związana jest z tradycją, że
istniało tu grodzisko.
61
Przyroda
Rezerwat
“Skorocice”
Rezerwat o powierzchni 53,01 ha, utworzony w 1978 roku. Dojście znakowanymi szlakami
turystycznymi koloru: niebieskiego: z Wąchocka - 10 km, z Bodzentyna - 10 km; zielonego: ze
Skarżyska Zach. PKP - 20 km; czarnym: ze Starachowic - 9 km.
Cel ochrony “Zachowanie naturalnych wielogatunkowych zbiorowisk leśnych”. Rezerwat
położony jest na zachodnim zboczu wzniesienia Wykus (326 m npm) w głębi wschodniej
części leśnego kompleksu Puszczy Świętokrzyskiej w widłach rzeki Lubianki i jej dopływu.
Gatunkiem panującym w rezerwacie jest jodła zajmująca prawie 40% powierzchni. W
runie występuje wiele roślin chronionych między innymi wawrzynek wilczełyko i widłaki.
Uroczysko leśne Wykus to miejsce związane z pobytem i walkami oddziałów partyzanckich
w czasie II wojny światowej. Główny obóz miało tu zgrupowanie AK dowodzone przez mjr
Piwnika - “Ponurego”. Na miejscu tego obozu postawiono w 1952 roku pomnik w formie
kapliczki świętokrzyskiej, na której umieszczono pseudonimy poległych partyzantów. W
najbliższej okolicy znajduje się kilka partyzanckich mogił.
Rezerwat
“Zielonka”
Rezerwat częściowy, pow. 21,09 ha, utworzony w 1974 roku. Miejscowość Czyżów Szlachecki, gmina Zawichost. Cel ochrony: “Zachowanie fragmentu wielogatunkowego lasu
liściastego o cechach zespołu naturalnego”.
Teren rezerwatu jest pagórkowaty, poprzecinany wąwozami, niektóre ze stromymi zboczami. Dominującym drzewostanem jest lipa drobnolistna i dąb szypułkowy. Spotkać tu można
pomnikowe okazy bzu czarnego o obwodzie pnia 80 i 83 cm, oraz leszczyny o obwodzie
pnia 71 cm. Na terenie rezerwatu rośnie ok. 200 gatunków roślin naczyniowych.
62
Przyroda
Dąb Bartek
Nazywany królem Puszczy Świętokrzyskiej„Dąb Bartek”, rośnie kilkanaście kilometrów
na północ od Kielc – przy drodze Ćmińsk – Samsonów – Barcza. Wiek drzewa jest bliżej
nieokreślony i do dziś trwają w tej sprawie spory wśród naukowców. Najbardziej śmiałe
prognozy dają„Bartkowi” prawie 1000 lat.
Taki zresztą wiek pojawia się najczęściej w powszechnie dostępnej literaturze. Nie ulega
wątpliwości, że„Dąb Bartek” jest najpotężniejszym spośród rosnących obecnie drzew tego
gatunku w Polsce. Obwód pnia przy ziemi wynosi blisko 14m, wysokość 30m a rozpiętość
korony 20x40m.
Opis„Bartka” w Sylwanie z 1829 podaje, że dąb miał 14 konarów głównych, obecnie ma ich 8.
Tradycja utrzymuje, że na konarach dębu zostało powieszonych dwóch powstańców z 1863r.
Na dębie umieszczono dwa żeliwne odlewy Chrystusa Ukrzyżowanego.
Na jednym data 1853 może być rokiem epidemii zakaźnej choroby cholery. Drugi odlew
ma przypominać o ofiarach i cierpieniach, jakie Polacy ponosili walcząc o niepodległość w
czasach niewoli.
Nieszczęśliwym dla Bartka był 1906r., kiedy bojówka PPS z pobliskiej Kołomani napadła
na Urząd Nadleśnictwa Samsonów, położony kilkadziesiąt metrów po wschodniej stronie
wiekowego dębu. Chciano zabrać z Urzędu broń i amunicję. W czasie strzelaniny raniono
trzech bojówkarzy. Jeden z nich Izydor Stępień podpalił budynki gospodarcze. Płomienie
niesione wiatrem uszkodziły„Bartka” od wschodu. Po pożarze od strony wschodniej w pniu
drzewa powstałą martwica boczna. Powstałą z czasem dziuplę, wypełniono w 1920r. plombą
cementową. Większe prace konserwatorskie przy Bartku przeprowadzono w 1978r. Usunięto
wówczas cementową plombę, zabezpieczając wnętrze środkami grzybobójczymi i bakteriobójczymi, wypełniając je drewnem sosnowym i żywicą epoksydową. Całość tak zabezpieczonej dziupli nakryto deskami i korą z innych dębów.
Z drzew najwięcej uderzeń pioruna otrzymują dęby. Nie oszczędzały one także sędziwego
Bartka. Tracił też swe konary w czasie silnych wiatrów i burz. Uderzenie pioruna w 1991r.
zerwało z jego pnia dwa pasy kory i spowodowało zapalenie drewnianej plomby. W 1997r.
wymieniono stare drewniane podpory zastępując je na teleskopowe metalowe podpory z
gumowymi podkładami pod konarami.
„Bartek” od 1954r. jest pomnikiem przyrody prawnie chronionym. Podobną ochroną objęto
aleję pomnikowych drzew znajdujących się przy szosie.
63
Przyroda
Marmurołom
Zygmuntówka
Dojazd do kamieniołomu prowadzi drogą Kielce – Chęciny gdzie po przejechaniu największej
kulminacji na tym odcinku jaką stanowi Czerwona Góra, skręcamy w prawo na zachód,
kierując się w stronę szczytu wzniesienia. Po wjechaniu do lasu, po ok. 150 metrach skręcamy z
drogi asfaltowej w prawo do kamieniołomu.
Jeśli już jesteśmy przy historycznych określeniach tego miejsca to należy również
przypomnieć że skała tu występująca, jeszcze w połowie XIX wieku określana była jako
„wapienie sylurskie ściśle z wapiennym spatem skrystalizowane tak, że stanowią jedną masę
na kształt zlepienia”. Tak w przeszłości określano najsłynniejszą skałę regionu świętokrzyskiego.
Powstały w okresie permu zlepieniec stał się taką wizytówką, od czasu wykonania z niego
kolumny pod posągiem Zygmunta III Wazy, którą ustawiono na Placu Zamkowym w Warszawie. Materiałem wchodzącym w skład zlepieńca zygmuntowskiego są obtoczone okruchy
wapieni i dolomitów dewońskich, sklejone jasnym kalcytem lub masą kalcytowo ilastą, bardzo
często z domieszką hematytu.
Wypełnienie pomiędzy otoczakami przybiera wówczas kolor ceglasto wiśniowy. Prócz
głównego złoża na Czerwonej Górze, zlepieńce permskie zalegają w postaci płatów na wapieniach dewońskich w rejonie Jaworzni, Góry Żakowej, Jaźwicy, Karczówki.
W wymienionych miejscach występujące tam osady, często różnią się od siebie.
Wynika to z miejsca jego powstawania, stopnia obtoczenia poszczególnych ziarn, jak
też wielkości udziału okruchów skalnych w całej masie osadu. Z pozyskiwanego ze złoża
znajdującego się na Czerwonej Górze materiału skalnego, po obróbce wykonywano posadzki,
portale, kominki, nagrobki i wiele innych elementów architektonicznych. Początkowo nie
brano jednak pod uwagę struktury skały i jej wrażliwości na działanie czynników atmosferycznych co miało się w przyszłości okazać wielkim niedopatrzeniem.
W Starochęcinach odrzwia kościoła wykonane ok. 1718 roku z zygmuntówki, zwietrzały
do tego stopnia że niektóre ziarna powypadały lub tworzą wypukłości a spoiwo jest jakby
wyerodowane do głębokości kilku milimetrów. Stojąca w Warszawie na Placu Zamkowym kolumna Zygmunta III Wazy wykonana została w 1643 roku również ze zlepieńca permskiego. W
roku 1885 wymieniono ją na nową z granitu. Patriotyczna wersja głosi, że to rosyjskie wojska
generała Suworowa uszkodziły kolumnę.
Ale nie to było głównym powodem jej wymiany. Istnieją zapiski warszawskiego księdza
Witalista Grzelińskiego w których stoi, że kolumnę wymieniono gdyż„dalszy pobyt na niej
królewskiej figury był zagrożony w wyniku daleko posuniętych procesów wietrzeniowych
zlepieńca z którego kolumna była wykonana”.
A jako ciekawostkę należy przypomnieć, że pierwotnie blok kamienny odspojony w
kamieniołomie Jerzmaniec ( późniejsza nazwa Zygmuntówka ) miał 22 metry„….gdyby
szpara w połowie przypadająca nie była go rozdwoiła”. W zamysłach króla było, by kolumna z
posągiem Zygmunta III Wazy, przewyższała wszystkie rzymskie pomniki. Co się tyczy samego
kamieniołomu to jest on obecnie nieczynny, zaniedbany i zarasta dość szybko wszędobylską
roślinnością. Nie doczekał się również objęcia go ochroną prawną. Mimo obecnego stanu
odsłonięcia, zachęcamy wszystkich do jego zwiedzenia. Oczywiście z zachowaniem wszelkich
wymaganych środków bezpieczeństwa.
Oglądając obiekt zwróćmy uwagę na bardzo ciekawe i różnorodne formy zjawisk krasowych
jakie się podczas eksploatacji odsłoniły.
64
Przyroda
Stokówka
Góra Stokówka jest jednym z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych miejsc w
Chęcińsko Kieleckim Parku Krajobrazowym. Znajduje się w zachodniej części Pasma Zelejowskiego. Szczerba przecinająca całe wzniesienie widoczna jest z położonych na północ od
góry, Gałęzic. Nieczynny kamieniołom stanowi ślad po wyeksploatowaniu jednej z większych
w regionie świętokrzyskim żył kalcytowych. Występujący tu kalcyt to słynna„różanka”. Jest
zabarwiony związkami żelaza ułożonymi w charakterystyczne różyczki i pofalowane pasemka.
Różanka jest jedynym prawdziwym marmurem wydobywanym w rejonie chęcińskim. Wszystkie pozostałe kieleckie i chęcińskie„marmury” są tylko ciekawie kolorystycznymi wapieniami,
dającymi się pięknie polerować. Nazwa„marmury” w wyniku pięćsetletniego stosowania,
przyjęła się w słownictwie regionalnym i funkcjonuje nadal. Kalcyt wydobywany na Stokówce
jest pochodzenia żyłowego. Wypełnił on szczelinę tektoniczną jaka powstała w skalistych
wapieniach dewońskich. Pozostałości po eksploatacji zachowały się jeszcze w postaci
odspojonych bloków skalnych na dnie wyrobiska. W ścianach kamieniołomu zobaczyć można
także fragmenty żyły kalcytowej zabarwionej wiśniowym hematytem i śladowymi ilościami
związków miedzi. Zjawiska krasu powierzchniowego i podziemnego występujące w obrębie
wzniesienia, wielokrotnie były opisywane w przewodnikach i informatorach. Stokówka jest
nie tylko godna poznania ze względu na woje walory geologiczne czy rolę jaką się zapisała w
dziejach górnictwa skalnego. Jest ona miejscem o dużych walorach krajobrazowych. Stojąc
na szczycie zniesienia możemy podziwiać wspaniałą panoramę. Jak na wyciągnięcie ręki
mamy przed sobą całą Dolinę Chęcińską wraz z zamkiem, trójzębny szczyt Miedzianki oraz
niewielkie pasma Grzyw Korzeczkowskich i Grząb Bolmińskich. W okresie ostatnich kilku
lat Stokówka stała się ulubionym miejscem treningu dla początkujących alpinistów. Ściany
odsłonięcia miejscami dochodzące do 20 metrów są wyposażone w stosowne haki i inne
zabezpieczenia ułatwiające wspinaczkę. Uzupełnieniem walorów tego wyjątkowo urokliwego
miejsca są występujące na wapiennych skałkach rośliny kserotermiczne, często zarastające
powierzchniowe formy krasowe.
65
Przyroda
Ślichowice
Rezerwat skalny imienia Jana Czarnockiego powstał w roku 1952 i obejmuje obszar 0,55 ha.
Jest pierwszym utworzonym w Polsce rezerwatem geologicznym. Znajduje się w północno
zachodniej części Kielc w sąsiedztwie osiedla Ślichowice.
Ochroną została objęta listwa skalna dzieląca dwa kamieniołomy, wschodni i zachodni.
Wyrobiska odsłoniły cienkoławicowe wapienie górnego dewonu. Wapienie te zostały w
czasie ruchów górotwórczych silnie sfałdowane i właśnie te zjawiska stanowią ewenement na
skalę europejską. Fałd obalony odsłonięty na Ślichowicy jest książkowym przykładem zjawisk
tektonicznych i wielokrotnie był prezentowany we wszelkiego rodzaju encyklopediach i
podręcznikach. W miejscach gdzie skała wapienna poprzecinana jest żyłkami kalcytowymi
dostrzec można również mineralizację siarczkami miedzi i ołowiu zaś w południowej
i zachodniej części zachodniego kamieniołomu spotykamy piryt. W zachodniej części
odsłonięcia pojawiają się ciemne margliste łupki bitumiczne które ruchy górotwórcze ustawiły.
w pozycji pionowej. Slichowica jest rezerwatem posiadającym jedne z największych wartości
edukacyjnych w regionie świętokrzyskim. W muzeum geologicznym przy wrocławskim
AGH znajduje się okaz różowego kalcytu z mikroskopijnymi wpryskami złota z napisem„
okaz pochodzi z kamieniołomu Ślichowica koło Kielc”. Zdania co do oryginalności okazu są w
środowisku geologów podzielone, lecz warto mieć nadzieję i na świętokrzyską gorączkę złota.
Wszystko przed nami.
66
Przyroda
Góra Zelejowa
Rezerwat„Góra Zelejowa” powstał w 1954 roku na powierzchni 67 ha i obejmuje wniesienie
o tej samej nazwie. Zelejowa ( 372 m n.p.m. ) stanowi najwyższy szczyt Pasma Zelejowskiego.
Dotrzeć tam można jadąc drogą Kielce – Małogoszcz po minięciu węzła komunikacyjnego
znajdującego się przez tuż Chęcinami, skręcamy w drogę na północ do wsi Zelejowa.
Najlepiej przejechać wzdłuż całej wsi i zatrzymać się na jej zachodnim krańcu skąd rozpoczynamy dalszą wędrówkę. Pasmo w przeszłości porastał las, jednak z chwilą powstawania
w tym rejonie osad ludzkich istniało coraz większe zapotrzebowanie na pola pod uprawy
rolne. Nie bez znaczenia dla krajobrazu było również rozpoczęcie w XIV wieku eksploatacji
występujących tu kruszców. Lasy wycinano także pod nowe szyby wydobywcze jak też
w celu pozyskiwania drewna do wytwarzania węgla drzewnego który był nieodzowny w
procesie wytopu metali kolorowych. Pasmo pozbawione roślinności było poddawane dość
gwałtownej erozji. Wzdłuż całego grzbietu wzniesienia ciągnie się grań skalna z wyraźnymi
śladami wietrzenia krasowego. Zjawiska krasowe występujące na Zelejowej były niejednokrotnie opisywane jako wzorcowe w podręcznikach akademickich. Zaprzestanie po II
wojnie światowej wypasu owiec i bydła na terenie wzgórz chęcińskich, spowodowało dość
gwałtowne ponowne ich zarastanie. Stało się to powodem ukrycia pod szatą roślinną wielu
ciekawych zjawisk geologicznych oraz bardzo wyraźnych dawniej śladów po historycznym
górnictwie kruszcowym. Na terenie obecnego rezerwatu prowadzone były w przeszłości
intensywne prace poszukiwawcze i eksploatacyjne zarówno za kruszcami jak też w celu
pozyskiwania wyjątkowo ciekawych kolorystycznie wapieni. Rejon ten zasłynął jednak
najbardziej z eksploatowanego tu kalcytu o niepowtarzalnym wzorze –„różanki zelejowskiej”. Biały i różowy kalcyt zabarwiony wiśniowym hematytem z zielonkawymi i niebieskimi
wpryskami minerałów miedzi, stwarzał niepowtarzalną kolorystykę. Eksploatacja różanki
trwała do roku 1954 a z ostatnich uzyskanych z tego odsłonięcia bloków skalnych, wykonano
okładziny kolumn znajdujących się w muzeum w Państwowym Instytucie Geologicznym w
Kielcach przy ulicy Zgody 21.
67
Przyroda
Jaworznia
Wapienne złoże wyraźnie zaznaczone w morfologii terenu i rozciąga się od przysiółka Janów
na zachód przez wschodnią część Jaworzni wzdłuż drogi Kielce – Częstochowa. Ma długość
ok. 1700 i szerokość ok. 300 metrów. Eksploatacja w tym rejonie odbywała się już na przełomie
XVIII i XIX wieku. Początkowo poszukiwano tu miedzi jednak prace prowadzone w rejonie
Góry Kopaczowej ( 313 m n.p.m. ) przyniosły mizerne efekty.
Rozpoczęto więc eksploatację wapiennego złoża. Wybudowano piece szybowe do wypału
wapna a po II wojnie światowej, doprowadzono kolej normalnotorową do transportu urobku.
Materiał pozyskiwany ze złoża należał do jednych z lepszych w regionie. Podstawowym
surowcem były gruboławicowe wapienie dewońskie. Eksploatacja prowadzona na trzech
poziomach, odsłoniła ciekawy kontakt wapieni dewonu, permskich zlepieńców i triasowych
wiśniowych piaskowców i mułowców. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę że część
ziarn budujących permskie zlepieńce, jest ostrokrawędzistych co świadczy o odmiennych
warunkach powstawania osadu jak w zlepieńcach zygmuntowskich występujących na
Czerwonej Górze. Skały budujące złoże, miejscami poprzecinane są żyłami kalcytowymi
które zawierają srebrzystą galenę i różowy baryt. Jaworznia słynęła również z bardzo wysokiej
jakości pozyskiwanego tu surowca. W trakcie eksploatacji, stan pieców do wypału wapna
znacznie się pogorszył i groziły one zawaleniem. Zostały więc w 1956 roku wyburzone. W
kolejnych latach, wydobycie zbliżyło się niebezpiecznie do miejsca gdzie były posadowione
pozostałe piece. Kłopotliwym stało się również usuwanie rosnącego we wschodniej części
kamieniołomu, nieprzydatnego nadkładu skał permsko - triasowych. Zapadła więc decyzja
o likwidacji kopalni. Kierownikiem kopalni był wówczas Pan Zygmunt Sikorski. Po odpaleniu
ostatniego ładunku, i wybraniu urobku na wschodniej ścianie odsłoniła się szczelina skalna.
Późniejsza penetracja pustek krasowych, pozwoliła rozpoznać największy poza Tatrami
system jaskiń jaki został dotychczas odkryty. Połączenie istniejących w obrębie złoża, Jaskini
Jaworznickiej i Chelosiowej Jamy ma długość ok. 3670 m. W roku 1997 został tu utworzony
rezerwat„Chelosiowa Jama” o powierzchni 25,83 ha. Wejścia do jaskiń są zabezpieczone
i wątpliwym jest szybkie ich udostępnienie dla geoturystów. Na terenie kamieniołomu
pozostawiono wybudowany w 1961 roku komin pieca do wypału wapna w otoczeniu
rozpadających się resztek budowli z których część pamięta jeszcze I wojną światową. Komin
góruje nad okolicą, jako ostatni świadek dawnej świetności tego miejsca.
68
Aktywnie
Ścieżki rowerowe
Ponad 2000 km oznakowanych szlaków i ścieżek rowerowych to propozycja Regionu
Świętokrzyskiego dla entuzjastów rekreacyjnego cyklingu. Rowerowe trasy prowadzą przez
najpiękniejsze przyrodniczo i najcenniejsze kulturowo obszary województwa.
Do ciekawszych szlaków rowerowych należą: czerwony„Lasami wokół Włoszczowy”, na
którego przebiegu znajdują się miejsca odpoczynku z wiatami i kręgami ogniskowymi.
Na początku szlaku na terenie leśniczówki Konieczno wyznaczona została Leśna Ścieżka
Dydaktyczna„Poznajemy Las”, Szkółka Leśna i Izba Edukacji Leśnej. Ponadto dzięki inicjatywie
miejscowych leśników powstały na jego długości tablice informujące o florze i faunie
okolicznych obszarów. Kolejny czerwony szlak„Przez Góry Świętokrzyskie”, to niezwykle
urozmaicona trasa prowadząca przez pasma Masłowskie, Klownowskie i część pasma Łysogór.
Oprócz atrakcyjnych widokowo obszarów na trasie znajdują się takie zabytki jak ruiny Zamku
w Bodzentynie, Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi, romańska Kolegiata w
Opatowie. Trasa„Dookoła Starachowic” pozwoli odwiedzić Muzeum Przyrody i Techniki w
Starachowicach, słynny klasztor cysterski w Wąchocku, leśny rezerwat “Wykus” na terenie
Sieradowickiego Parku Krajobrazowego. Trasa„Do Podzamcza Piekoszowskiego” to gratka dla
miłośników architektury sakralnej, bowiem na jej przebiegu znajduje się zespól klasztorny na
Karczówce, sanktuarium maryjne w Piekoszowie, ruiny pałacu w Podzamczu Piekoszowskim,
który wzorowany był na pałacu biskupów krakowskich w Kielcach, ale także rezerwat
różnorodnych form krasowych„Chelosiowa Jama”.„Śladami zabytków techniki Doliny Kamiennej” to szlak, który wpasowany jest w Staropolskie Zagłębie Przemysłowe. Trasa prowadzi ze
Skarżyska- Kamiennej przez Starachowice do Ostrowca Świętokrzyskiego, a na jej przebiegu
odwiedzić należy takie zabytki jak Muzeum im. Orła Białego w skarżyskiej dzielnicy Rejów,
sanktuarium w Kałkowie- Godowie, bądź Żywe Muzeum Porcelany w Ćmielowie.
Obronne budowle, zamki i pałace znajdujące się w Regionie Świętokrzyskim ujęte zostały w
rowerowy„Szlak Architektury Obronnej”. Niezwykle ciekawy temat dla niejednej wyprawy
rowerowej. Szlak rozpoczyna się w sobkowskiej fortalicji, prowadzi do licznych pińczowskich
zabytków, następnie dalej na Ponidzie do Młodzaw Małych i Ogrodu Na Rozstajach, idealnego
miejsca do wypoczynku wśród aranżacji florystycznych i egzotycznego ptactwa. Następnym
przystankiem jest pałac w Chrobrzu, następnie legendarna Wiślica. To jednak nie koniec
atrakcji jakie spotkać można na szlaku, bowiem wiedzie on do uzdrowiska Busko-Zdrój a tam
odpoczynek po wyprawie należeć będzie do prawdziwej przyjemności.
Rowerowy szlak pielgrzymkowy„Miejsca Mocy” prowadzi po miejscach kultu religijnego, tych
najsłynniejszych sanktuariach jak Święty Krzyż, Pustelnia Złotego Lasu w Rytwianach, Wiślica,
Piotrkowice, Kałków-Godów. Szlak obejmuje kościoły w Sandomierzu i kieleckie sanktuaria.
Ciekawą propozycją aktywnego wypoczynku są szlaki tematyczne po Ponidziu.
Pokazują one dzieje regionu poprzez budowle sakralne, świeckie, kapliczki i figury przydrożne.
Do szlaków tych zaliczamy szlaki: królewski, drewniany, murowany, zielarski, kapliczek
i świątków. Właśnie w Pińczowie w Miejsca Mocy włącza się trasa„Madonny Ponidzia”,
prowadząc poprzez miejsca kultu maryjnego na Ponidziu.
69
Aktywnie
Świętokrzyski
Szlak Literacki
i Świętokrzyski
Szlak Architektury
Drewnianej
Świętokrzyski Szlak Literacki i Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej są propozycją
dla osób podróżujących samochodem. Szlaki te zostały oznakowane za pomocą tablic
kierunkowych przy głównych drogach regionu oraz tablic opisowych już przy samym
obiekcie. Świętokrzyski Szlak Literacki poprowadzi Państwa po najcenniejszych zakątkach
Świętokrzyskiego, o których pisali polscy pisarze, wiążąc tło swoich powieści z urokiem Gór
Świętokrzyskich i Ponidzia. Nierzadko pisarze ci stąd pochodzili bądź na tej ziemi tworzyli.
Pozostawili spuściznę nie tylko literacką, lecz często także dworki, a w nich cennie zbiory
biblioteczne, pamiątki z dalekich podróży i pamiątki rodzinne.
Na Świętokrzyski Szlak Literacki składają się trzy trasy: ponidziańska, sandomiersko- ostrowiecka i kielecka. Na każdej z tras znajdą Państwo prawdziwe perełki kultury. Dworek
Mikołaj Reja w Nagłowicach a w nim Izba Pamięci Wielkiego Poety, Muzeum Regionalne w
Pińczowie mieszczące pamiątki po Adolfie Dygasińskim, piewcy Ponidzia, Dom Jana Długosza
w Sandomierzu, w którym znajdują się zbiory Muzeum Diecezjalnego, Dworek Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, będący letnia rezydencją pisarza, obecnie pełniącą funkcję Muzeum
Henryka Sienkiewicza, czy Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego, pisarza, tak mocno
związanego z Ziemią Świętokrzyską, że nazywaną od jego nazwiska„żeromszczyzną”.
Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej jest kontynuacją istniejącego już w województwach podkarpackim, małopolskim i śląskim szlaku wiodącego do pereł architektury drewnianej. Na Ziemi Świętokrzyskiej budownictwo drewniane zarówno świeckie jak i kościelne
zachowało się w bardzo dobrej kondycji, a świadectwem mogą być XVIII- wieczny Kościół
p.w. św. Szczepana z drewnianą dzwonnicą i wystrojem rokokowym w Mnichowie, Chata
Świętokrzyska z XIX wieku Kakoninie, Zagroda Czernikiewiczów w Bodzentynie, czy dwory,
kościoły, kuźnie, chałupy z typowym wyposażeniem zgromadzone w skansenie- Muzeum Wsi
Kieleckiej w Tokarni.
Świętokrzyski Szlak Literacki i Świętokrzyski Szlak Architektury Drewnianej to wspaniała
propozycja kulturalno- krajoznawcza dla wszystkich, którzy zawitają do Świętokrzyskiego.
Miłośników stricte aktywnego wypoczynku z dawką adrenaliny zapraszamy do Miedzianej
Góry na tor wyścigowy, który wchodzi w skład kompleksu sportowo-turystycznego„moto-raj”.
Znajduje się tutaj motel i kemping, a oferta jest bardzo szeroka. Obejmuje bowiem cykliczne
imprezy sportowo – sprawnościowe, rajdy i konkursowe jazdy sprawnościowe, szkolenia w
ramach doskonalenia technik jazdy, szkolenia w zakresie ratownictwa drogowego, próby
sportowe jazdy samochodem na “trolejach” (z poślizgiem), testy płynności jazdy wg J. Stewarda oraz jazdy gokartami.
Do dyspozycji jest tor kartingowy długości 880 m, “mała pętla” toru samochodowego o
długości 1.140 m, oraz warsztat z czterema stanowiskami.
70
Aktywnie
Jeździectwo
W województwie świętokrzyskim funkcjonują wyspecjalizowane ośrodki jeździeckie oferujące
zarówno naukę jazdy konnej, jazdę terenową w formie wycieczek, jak i hipoterapię. Wiele
kulturowych atrakcji turystycznych takich jak Zespół Pałacowy w Kurozwękach czy Zamek
Rycerski w Sobkowie w swojej puli atrakcji posiadają przejażdżki bryczką, a zimą niezapomniane kuligi z pochodniami.
Obecnie gospodarstwa agroturystyczne, z których słynie województwo świętokrzyskie,
urozmaicają pobyt wczasowiczom poprzez możliwość kontaktu z końmi, naukę jazdy konnej
czy rajdy konne po okolicach. Pragniemy Państwu przedstawić ciekawe miejsca, w których
miłośnicy hippiki znajdą coś dla siebie.
Stadnina Koni w Kurozwękach
Kurozwęki słyną z hodowli koni arabskich czystej krwi od dawien dawna. Obecnie obok
hodowli i sprzedaży koni arabskich stadnina oferuje: naukę jazdy konnej na wszystkich
poziomach, pensjonat dla koni, zwiedzanie stadniny, przejażdżki bryczką, oraz kuligi. Warto
odwiedzić Kurozwęki także dla znajdującego się w pobliżu zespołu pałacowo-parkowego,
labiryntu w kukurydzy oraz hodowli bizonów.
Quady
Wśród licznych gospodarstw agroturystycznych, które stanowią wizytówkę Regionu
Świętokrzyskiego gospodarstwa Agroklub i Agro-Turbo oferują spędzenie czasu niezwykle
aktywnie. Agroklub oprócz tradycyjnej formy pobytu w gospodarstwie agroturystycznym
proponuje swoim gościom wycieczki motocyklami czterokołowymi po SuchedniowskoOblęgorskim Parku Krajobrazowym, zabawy w paintball, strzelanie z broni pneumatycznej,
fitness, saunę, ale także biesiady i ogniska, szkolenia i konferencje, imprezy integracyjne i
motywacyjne. Właściciele zapraszają pod hasłem„Przyjedź do nas po przygodę”.
71
Aktywnie
Turystyka
wodna
Pod hasłem turystyka wodna kryje się wiele form spędzenia czasu wolnego. W poniższym
rozdziale przedstawiamy najpopularniejsze i najlepiej zagospodarowane w infrastrukturę
towarzyszącą akweny wodne w Regionie Świętokrzyskim, pływalnie, ale także przedstawimy
ofertę szkół nurkowania oraz organizatorów spływów kajakowych.
Chańcza, zalew ten powstały na rzece Czarnej Staszowskiej ma powierzchnię 470 ha. W
okresie letnim jest to wspaniałe miejsce zarówno dla miłośników plażowania jak i miłośników
surfingu, regat czy kajaków. W pobliżu zalewu znajdują się domki letniskowe, gospodarstwa
agroturystyczne i pola namiotowe. Plaże kąpieliska są strzeżone.Sielpia to miejscowość letniskowa, nad malowniczym zalewem na rzece Czarnej Koneckiej. Wokół zalewu w otoczeniu
sosnowych lasów znajduje się kilkadziesiąt ośrodków wypoczynkowych, domki letniskowe,
pole biwakowe, wypożyczalnie sprzętu, w których są kajaki, rowery wodne, łodzie wiosłowe
i żaglówki. Sielpia znana jest także z imprez, takich jak: Rajd Bab, Konecki Maraton Pieszy,
eXtreme Maraton. Sielpia daje nie tylko możliwość rekreacyjnej rozrywki, lecz także zwiedzenia Muzeum Zagłębia Staropolskiego, które stanowi cenny zabytek techniki.Cedzyna jest
miejscowością, w której znajduje się zalew na rzece Lubrzance. Infrastrukturę towarzyszącą
tworzą tu wypożyczalnie kajaków i rowerów wodnych. Można także skorzystać z lekcji
nauki jazdy na nartach wodnych. W pobliżu zalewu hotele o wysokim standardzie oferują
noclegi. Cedzyna znajduje się 6 km od Kielc. Suchedniów, to tutaj znajduje się zalew na rzece
Kamionce. Można zatrzymać się na wypoczynek na campingu lub w pobliskich domkach.
Ośrodek posiada saunę, kawiarnię, a do dyspozycji wypoczywających są: boiska do siatkówki
i koszykówki, korty tenisowe, plac zabaw dla dzieci, wypożyczalnia sprzętu pływającego z
kajakami, rowerami wodnymi, łodziami wiosłowymi i żaglówkami. Kryte pływalnie w Regionie
Świętokrzyskim, które zapewniają najlepsze warunki dla relaksu to Pływalnia„Rawszczyzna” w
Ostrowcu Świętokrzyskim, która oprócz basenu olimpijskiego i rekreacyjnego oferuje zabiegi
z zakresu: hydroterapii, kinezyterapii, fizykoterapi, krioterapii miejscowej i ogólnoustrojowej,
światłoterapii, korzystanie z siłowni, sauny i zajęć aerobiku i aqua-aerobiku. Kolejną jednostką,
w której funkcjonuje kryta pływalnia z dwoma basenami jest Świętokrzyskie Centrum
Rehabilitacji w Czarnieckiej Górze. Jest to ośrodek, który specjalizuje się w rehabilitacji
schorzeń narządu ruchu, ale z basenu oprócz głównie dzieci przebywających w Centrum
mogą korzystać także wczasowicze.Perła to kryta pływalnia znajdująca się w miejscowości
Nowiny w pobliżu Kielc oraz takich atrakcji turystycznych jak Jaskinia Raj, ruiny zamku w
Chęcinach. Znajdują się tutaj dwie niecki basenowe, masaże podwodne, rura zjazdowa, sauna
i solarium.Kryta Pływalnia Koral w Morawicy, to nowoczesny kolejny kompleks zawierający
dwie niecki basenowe z gejzerami i biczami wodnymi, rurę do zjeżdżania, saunę i pokój do
aromaterapii. Niewątpliwą atrakcją regionu są spływy kajakowe organizowane na rzekach
Wierna, uwiecznioną na kartach słynnej powieści Stefana Żeromskiego, Nida, której dolina
należy do Obszaru Natura 2000 i innych. Doskonałym zorganizowaniem spływu zajmie się
Przedsiębiorstwo Turystyczne„Kajakiem.pl” z Jędrzejowa, które zaprasza na spływy weekendowe, tygodniowe, firmowe a także wypady„na kajaki” w inne regiony Polski. W województwie
świętokrzyskim funkcjonują dwie szkoły nurkowania. wrakowo-morskie i techniczne, a także
kursy nurkowania pod lodem.
72
Aktywnie
Speleologia
Odkryty do tej pory podziemny świat Regionu Świętokrzyskiego to ponad 130 obiektów
jaskiniowych. Bogactwo jaskiń, schronisk, studni i tuneli skalnych na pewno zainteresuje
pasjonatów taternictwa jaskiniowego.
10 km na zachód od Kielc w miejscowości Jaworznia znajduje się największa jaskinia regionuChelosiowa Jama - Jaskinia Jaworznicka o długości 3670 m, dzięki czemu plasuje się na
dziewiątym miejscu pod względem długości wśród jaskiń w Polsce. Jest ona eksplorowana
jedynie w celach badawczych.
Inne jaskinie to: Jaskinia w Sztolni Zofia na Miedziance (długość 279 m), Jaskinia Raj (240 m),
Szczelina na Kadzielni (180 m), Jaskinia Zbójecka w Łagowie (160 m), Jaskinia Gwarecka (84
m), Jaskinia Wschodnia (80 m), Jaskinia na Wietrzni (60 m), Jaskinia Piekło pod Skibami (57 m),
Jaskinia Jeleniowska (36 m).
Wizytówką Regionu Świętokrzyskiego jest dostępna dla turystów 180- metrowa trasa jednej z
najpiękniejszych jaskiń - Jaskini Raj w pobliżu Chęcin. Przy wejściu do jaskini obejrzeć można
wystawę muzealną z odtworzonym obozowiskiem rodziny neandertalskiej- trzy naturalnej
wielkości postacie a także szczątki prehistorycznych zwierząt: mamuta, nosorożca włochatego
i niedźwiedzia jaskiniowego.
Rzetelną wiedzę oraz doświadczenie z zakresu speleologii i taternictwa posiada Speleoklub
Świętokrzyski, który organizuje kursy taternictwa jaskiniowego, które przygotowują do
samodzielnego i bezpiecznego poruszania się po jaskiniach oraz w terenie wysokogórskim
latem i zimą.
Speleoklub Świętokrzyski bierze udział w konkursach, ogólnopolskich szkoleniach organizowanych przez inne kluby, kursach ratownictwa jaskiniowego, kartowania jaskiń, w sympozjach
speleologicznych oraz wyprawach sportowo- poznawczych do jaskiń w kraju i w Europie.
73
Aktywnie
Sporty lotnicze
W regionie świętokrzyskim znajdują się dwa ośrodki prowadzące działalność lotniczą.
Jest to Aeroklub Kielecki, znajdujący się w Masłowie oraz aeroklub w Pińczowie. Aeroklub
w Masłowie dysponuje lotniskiem, które powstało tu już w 1937 roku. Obecnie posiada
asfaltobetonowy pas startowy długości 900 m i szerokości 30 m oraz trawiasty pas startowy o
wymiarach 900 x 200 m.
Aeroklub zrzesza pilotów samolotowych, szybowcowych, motolotniowych i skoczków
spadochronowych. Jest ośrodkiem, który organizuje szkolenia w sekcji samolotowej, szybowcowej i spadochronowej. Sekcja motolotniowa jak i sekcja samolotów ultralekkich opiera
swoja działalność wyłącznie na sprzęcie prywatnym i szkolenia prowadzone są w ramach
prywatnych zajęć.
Dla popularyzacji lotnictwa aeroklub organizuje zawody szybowcowe i spadochronowe jak i
bierze udział w zawodach krajowych i międzynarodowych. Sekcja spadochronowa od wielu
lat jest organizatorem Świętokrzyskich Zawodów Spadochronowych na celność lądowania o
puchar Prezydenta miasta Kielce.
Ośrodek Narciarski
Niestachów
5 wyciągów narciarskich
 szerokie, łagodne trasy, typowe dla narciarstwa rodzinnego
 przedszkole narciarskie z wygrodzonym placem zabaw dla dzieci, snowtubing
 wszystkie trasy są oświetlone, sztucznie naśnieżane i ratrakowane
 bar, wypożyczalnia nart I snowboardu
 parking o pow. 1 ha
 trasy otoczone z obu stron lasem a na szczycie piekny widok na Łysogórę
www.niestachow.pl
74
Aktywnie
Wspinaczka
skałkowa
Wspinaczka skałkowa w Regionie Świętokrzyskim, ze względu na ukształtowanie terenu
możliwa jest na Kadzielni, Górze Zelejowej, Stokówce, Ciosowej, Wykieniu, Tumlinie. Długości
dróg wahają się od 6 do 15 m i nie przekraczają trudności stopnia VI.4. Należy przy tym
bezwzględnie zwrócić uwagę czy obiekt, którym jesteśmy zainteresowani nie znajduje się na
terenie objętym formą ochrony przyrody lub sam nie jest pomnikiem przyrody nieożywionej.
W Kielcach działa Świętokrzyski Klub Alpinistyczny, w którym doświadczeni członkowie
udzielą informacji dotyczących możliwości uprawiania wspinaczki w regionie i wyposażenia w
stałe punkty asekuracyjne dróg wspinaczkowych. Oprócz tego klub organizuje ogólnopolskie
zawody we wspinaczce zimowej, kursy wspinaczki skalnej, pokazy technik ratownictwa górskiego, sprzątanie śmieci w ramach ogólnoświatowego Święta Ziemi, zabawy linowe dla dzieci,
prowadzi współpracę z Fundacją Mam Marzenie. Warto więc zwrócić się do doświadczonych
członków Świętokrzyskiego Klubu Alpinistycznego, aby wspinaczka była przyjemnością o
zminimalizowanym ryzyku.
Wspinać się można także na sztucznych ściankach lub tzw. boulderowniach, niewielkich
ściankach, na których wspinaczka odbywa się bez asekuracji lin. Mogą być to obiekty sztuczne,
ale są w rejonie świętokrzyskim tereny, gdzie skały o ciekawej rzeźbie nadają się do boulderingu. Przykładem mogą być Brody Iłżeckie k. Starachowic, Skała Nihilistów k.Ćmielowa,
czy Kamień Michniowski, który jest leśnym rezerwatem przyrody na terenie Sieradowickiego
Parku Krajobrazowego, dlatego należy zachowywać się ze szczególną ostrożnością i szacunkiem dla przyrody.
75
Aktywnie
Sporty zimowe
Zimą w województwie świętokrzyskim panują bardzo dobre warunki dla aktywnego wypoczynku na stokach narciarskich. Wyciągi narciarskie funkcjonują w Kielcach, Tumlinie, KrajnieZagórzu, Niestachowie, Widełkach, Mąchocicach, Bodzentynie oraz Bałtowie. Tutejsze zbocza
mają zróżnicowane nachylenie i długość tras.
Dzięki temu zarówno początkujący jak i zaawansowany narciarz bądź snowboardzista znajdzie coś dla siebie. Większość stoków posiada sztuczne naśnieżanie i oświetlenie. Działają przy
nich wypożyczalnie sprzętu, szkółki narciarskie i punkty małej gastronomii. Białe szaleństwo
można idealnie połączyć z dłuższym pobytem, dzięki usytuowanej w pobliżu większości
wyciągów bazie noclegowej o zróżnicowanym standardzie i cenach, począwszy od gospodarstw agroturystycznych, przez schroniska młodzieżowe po hotele.
Wędkarstwo
Warunki przyrodnicze Regionu Świętokrzyskiego przedstawiają się w bardzo dobrej
kondycji biorąc pod uwagę stosunkowo niskie zanieczyszczenie powietrza, rzek i innych
zbiorników wodnych, oraz ogromne połacie lasów i łąk zamieszkiwanych przez liczne
gatunki zwierząt. Nieskazitelność przyrody i wijące się przez region rzeki Wisła, Pilica, Kamienna, Nida oraz Czarna, ale także sztucznie powstałe zbiorniki, zalewy czy stawy stanowią
wspaniałe miejsce do wędkowania. Na ryby warto wybrać się nad zalew Chańcza w gminie
Raków utworzony na rzece Czarnej Staszowskiej. Zalew ma powierzchnię 470 ha, a można w
nim spotkać karpie, sandacze, okonie, leszcze, amury i inne gatunki.
Warto wiedzieć, że zalew ten jest słynnym ośrodkiem rekreacyjno- wypoczynkowym i
organizowane są tu zawody surfingowe i regaty. W sezonie letnim czynne są wypożyczalnie
sprzętu pływającego: łodzi, kajaków i rowerów wodnych, a plaże i pola namiotowe
zapełniają się wczasowiczami.
76
Aktywnie
Szlaki piesze
Poznawanie świata przyrody przez możliwość obcowania z nią jest najlepszą nauką. Z natury
czerpiemy siły witalne, odprężamy się i„ładujemy akumulatory”. Wybierając się na szlak
turystyczny możemy tego wszystkiego doświadczyć. Lecz to nie cała gama korzyści płynąca
z pieszych wędrówek. Docieranie do zabytków znajdujących się na szlaku niejednemu daje
prawdziwą satysfakcję, uczy szacunku, czasem pokory a wyprawa szlakiem staje się przygodą
i gruntem do integracji chociażby dla młodzieży szkolnej. Wszystkich, młodszych i starszych,
entuzjastów i znudzonych zapraszamy do krainy świętokrzyskiej, tutaj czeka ponad 1500
km szlaków pieszych, nauka i przygoda. Do jednej z najciekawszych tras należy górski szlak
czerwony im. Edmunda Massalskiego, Gołoszyce – Kuźniaki o długości 105 km, którego przebieg rysuje się niezwykle ciekawie, ponieważ biegnie przez serce Gór Świętokrzyskich. Wiedzie
on na Święty Krzyż. Tutaj podziwiać można Wystawę Świętokrzyskiego Parku Narodowego,
tajemnicze Gołoborza a przede wszystkim sanktuarium, w którym czczone są relikwie Krzyża
Świętego. Dalej szlak prowadzi przez Łysicę najwyższy szczyt w Górach Świętokrzyskich i
Świętą Katarzynę gdzie w zaciszu podpuszczańskiej głuszy znajduje się zespół klasztorny
bernardynek.
Równie ciekawy, bardzo często odwiedzany przez młodzież szkolną jest szlak im. Sylwestra
Kowalczewskiego. Prowadzi on z Chęcin, nad którymi górują ruiny XIII- wiecznego zamkuwarowni, przez Jaskinię Raj na Górę Karczówka. Tam znajduje się zespół klasztorny księży
pallotynów i rozpościera się widok na panoramę Kielc. Trasa liczy 20 km.
Do innych oznakowanych górskich szlaków należą: szlaki niebieskie Chęciny – Łagów, Wał
Małacentowski - kapliczka świętego Mikołaja, Jedlnica – Tarczyce, szlaki zielone Starachowice
– Łączna, Łagów - Nowa Słupia, szlaki żółte Wierna Rzeka – Chęciny, Barcza - Bukowa Góra
oraz szlaki czarne Nowa Słupia – Szczytniak, Kielce – Pierścienica, Piekoszów - Zgórskie Góry,
Oblęgorek - Barania Góra.
W południowej części województwa, w dolinie rzeki Nidy znajduje się uroczy obszar nazywany Ponidziem. Określany często świętokrzyskim stepem, świadczy o różnorodności, jaką
dzieje ziemi odcisnęły na Regionie Świętokrzyskim. Tutaj przebiegają niektóre ze szlaków
nizinnych;„Szlak drewnianego budownictwa sakralnego wzdłuż Maskalisu”, na trasie którego
znajduje się kościół p.w. św. Leonarda w Busku-Zdroju i p.w. św. Stanisława w Chotelku.
Szlak niebieski z Pińczowa, głównego ośrodka reformacji na ziemiach polskich, zwanego
„Sarmackimi Atenami” – do Wiślicy, której korzenie sięgają jeszcze działalności patronów
Europy św. Cyryla i Metodego; szlak zielony Grochowiska – Wiślica oraz szlak żółty Szydłów
– Widełki. Powyższe propozycje stanowią zaledwie część tras turystycznych regionu. Warto
wybrać się przecież do Ujazdu, Klimontowa, Koprzywnicy, czy Sandomierza, ujętych w
czerwony szlak turystyczny. Na świętokrzyskie szlaki turystyczne wyruszyć można m.in. razem
ze świętokrzyskimi oddziałami PTTK, ZHP, które organizują liczne rajdy, np. Rajd Młodzieży
„Wiosna” – maj (PTTK w Kielcach), Ogólnopolski Rajd„Nad Kamienną”- maj (PTTK w SkarżyskuKamiennej), Harcerski Rajd Świętokrzyski- czerwiec (Komenda Chorągwi ZHP w Kielcach),
Ogólnopolski Konecki Maraton Pieszy- czerwiec (PTTK w Końskich), Ogólnopolski Jesienny
Rajd po Staropolskim Zagłębiu Przemysłowym- październik (PTTK w Starachowicach), i wiele
innych.
77
Zdrowie i uroda
Busko-Zdrój
Busko-Zdrój jest jednym z głównych uzdrowisk polskich. Położone jest w południowej
części woj. świętokrzyskiego, w odległości 50 km na południe od Kielc i 80 km na północ od
Krakowa. Miasto posiada świetne warunki ekologiczne, bowiem w promieniu 50 km nie ma
przemysłu. Część uzdrowiskowa znajduje się na południowym obrzeżu miasta.
Największym bogactwem ziemi buskiej są wody lecznicze i mineralne, które są naturalnymi
czynnikami leczniczymi. Mają działanie przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, odtruwające i
regeneracyjne. Obniżają poziom cholesterolu i cukru we krwi zapobiegając miażdżycy.
Dd 1960 roku w„Uzdrowisko Busko-Zdrój” S.A. w Busku-Zdroju produkowana jest naturalna
woda mineralna„Buskowianka-Zdrój”. W naturalny sposób uzupełnia ona minerały w organizmie, wzmacnia układ odpornościowy, przeciwdziała zmęczeniu i doskonale gasi pragnienie.
Zalecana w profilaktyce osteoporozy, układu trawienia i mięśniowo-nerwowego.
Wody wydobywane z otworów wiertniczych, położonych na terenie uzdrowiska, dzielą się na:
wodę siarczkową i wodę jodkowo-bromkową. Woda siarczkowa zwana inaczej siarkowosiarkowodorową zalicza się do bardzo rzadko spotykanych wód leczniczych. Jej właściwości
lecznicze stawiają Busko w rzędzie unikalnych uzdrowisk w Europie. Woda siarczkowa
stosowana jest do kąpieli, kuracji pitnych oraz do płukania jamy ustnej.
Woda jodkowo-bromkowa zawiera szczególnie cenny dla organizmu jod i selen. Kąpiele
jodkowo-bromkowe stosuje się w niektórych chorobach układu krążenia oraz układu wegetatywnego. Selen zawarty w tej wodzie jest niezbędny do utrzymania w zdrowiu mięśnia
sercowego i naczyń krwionośnych.
Przy użyciu tych naturalnych tworzyw leczniczych bardzo skutecznie leczy się w Busku
choroby narządów ruchu i reumatyczne, choroby skóry, choroby układu krążenia. Jest to
podstawowy profil leczniczy uzdrowiska.
78
Zdrowie i uroda
Solec-Zdrój
VIP-antystres”,„Odnowa w Medical SPA”,„Dobra energia”,„Kręgosłup w potrzebie”,„Odrodzenie”
czy też„W Malinowym Raju”, to zaledwie część pakietów przeznaczonych dla osób chcących
kompleksowo zadbać o swoje zdrowie, ciało, twarz, spragnionych regeneracji, odnowy, a
także chcących„naładować akumulatory”. Malinowy Zdrój to bardzo nowoczesny obiekt z
Centrum Rehabilitacji oraz Wellness & SPA, oferujący pobyty w 9 pokojach jednoosobowych
dla osób niepełnosprawnych, 3 pokojach jednoosobowych, 87 pokojach dwuosobowych
oraz 3 komfortowo wyposażonych apartamentach. Do dyspozycji gości są m.in.: kryty basen
z hydromasażami, sauny, wanny jacuzzi, mini golf, kręgielnia, bilard, hala gimnastyczna, korty
tenisowe. F achowa opieka lekarska, indywidualny dobór zabiegów stosownie do rodzaju
schorzenia, wieku i stanu zdrowia pacjenta, chorób przebytych i towarzyszących, soleckie
wody mineralne uznawane za najsilniejsze w Europie, a dodatkowo szeroki wachlarz zabiegów upiększających aktywnego szereg propozycji aktywnego wypoczynku, z pewnością
przywrócą harmonię między ciałem a umysłem, poprawią kondycję i obdarzą dobrym
samopoczuciem.
Wellness - filozofię Wellness stworzył amerykański lekarz Halbert Dunn w 1959r. W swojej
teorii połączył on dwa pojęcia: fitness i dobrego samopoczucia. Twierdził, że ciało i umysł
powinny pozostać w równowadze. W latach 80-tych wellness utożsamiano z bardzo dynamicznie rozwijającym się ruchem fitness. Ludzie zaczęli zwracać szczególną uwagę na swój
wygląd. Atrakcyjny wygląd i dobra kondycja fizyczna stały się bowiem synonimem sukcesu.
Dziś wellness to znacznie więcej niż tylko fitness, to styl życia, który ma zapewnić dobre
samopoczucie, doprowadzić do harmonii pomiędzy ciałem, duchem i umysłem. Wellness
uwzględnia psychologiczne, emocjonalne, intelektualne, towarzyskie, finansowe i fizyczne
potrzeby człowieka.
79
Zdrowie i uroda
Solec-Zdrój S.A.
Uzdrowisko Solec-Zdrój znajduje się w malowniczej miejscowości Solec-Zdrój w woj.
świętokrzyskim, na terenie pięknego Parku Zdrojowego. Miejsowość usytuowany jest 3 km od
trasy Sandomierz – Kraków, 20 km od Buska-Zdroju, 70 km od Kielc i 90 km od Krakowa.
Informacje
Najcenniejszym bogactwem naturalnym Uzdrowiska i podstawą kuracji są wody lecznicze
pozyskiwane kilkoma odwiertami z głębokości ok. 170 m. Są to solanki siarczkowe,
zawierające jony siarczkowe i wielosiarczkowe, a ponadto jony chlorkowe, bromkowe,
jodkowe, borowe oraz wiele innych pierwiastków, jak: wapń, magnez, lit, żelazo, stront, selen,
mangan, o słonym smaku i charakterystycznym zapachu siarkowodoru. Wykorzystywana
do leczenia woda siarczkowa o stężeniu jonów siarczkowych 103 mg/litr jest najsilniejszą w
Polsce i jedną z najlepszych w Europie.
Programy Spa and Wellness
Leczone są tu takie schorzenia jak: reumatoidalne zapalenia oraz zwyrodnienia stawów,
zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa, gościec tkanek miękkich, stany pourazowe,
dyskopatie, zapalenie korzonków nerwowych, nerwobóle, dna moczanowa, choroby skóry,
choroby układu oddechowego, choroby układu krążenia, zatrucia metalami ciężkimi i
osteoporoza.
Do podstawowych zabiegów udzielanych w Uzdrowisku należą: kąpiele siarczkowe i
kwasowęglowe oraz zawijanie w borowinę. Jest też cała gama zabiegów uzupełniających,
począwszy od różnego rodzaju masaży i kąpieli po zabiegi wykorzystujące pole elektromagnetyczne.
W skład uzdrowiska wchodzą zabytkowe obiekty:
Łazienki wybudowane w latach 1922-1926 i utrzymany jest w stylu klasycystycznym;
Sanatorium„Jasna”, którego budynek powstał ok. 1910 roku według projektu architekta J.
Heuricha;
Willa„Prus” zaprojektowana przez architekta J. Heuricha, wzniesiony po 1910 roku;
Sanatorium„Świt” (dawniej„Hotel”) – zbudowany w 1918 roku;
Willa„Irena” - obiekt zaprojektowany przez architekta J. Heuricha, wybudowany w 1911 roku.
Fizykoterapia - budynek powstał w II połowie XX wieku. Wykonywane są tutaj zabiegi
kinezyterapii, masaże oraz pełna gama zabiegów z zakresu elektroterapii, magnetoterapii,
światłolecznictwa i peloidoterapii.
Biuro Obsługi Klienta - pawilon parkowy, wzniesiony w 1910 roku, zaprojektowany przez
architekta J. Heuricha.
80
Rozrywka
Bałtowski Park
Jurajski
Poniedziałek: 10.00 - 19.00
Wtorek: 10.00 - 19.00
Środa: 10.00 - 19.00
Czwartek: 10.00 - 19.00
Piątek: 10.00 - 19.00
Sobota: 9.00 - 21.00
Niedziela: 9.00 - 21.00
Zwiedzanie parku to podróż w czasie poprzez okresy geologiczne tj. od kambru do dziś.
Największą atrakcję stanowią oczywiście rekonstrukcje kilkudziesięciu dinozaurów i innych wymarłych zwierząt naturalnej wielkości, rozmieszczone wzdłuż ścieżki spacerowej.
Zwiedzanie parku to podróż w czasie poprzez okresy geologiczne tj. od kambru do dziś. Na
kolorowych tablicach rozmieszczonych wzdłuż trasy możemy znaleźć informacje dotyczące
układu kontynentów czy rozwoju życia w morzach i na lądach przed milionami lat. Największą
atrakcję stanowią oczywiście rekonstrukcje kilkudziesięciu dinozaurów i innych wymarłych
zwierząt naturalnej wielkości, rozmieszczone wzdłuż ścieżki spacerowej. Parkowi przewodnicy poprowadzą Państwa przez ponad 500 milionów lat historii Ziemi - od pojawienia się
pierwszych grup skamieniałości, przez okres dominacji dinozaurów, aż do pojawienia się
człowieka.
Najwięcej emocji na trasie budzi model roślinożercy jurajskiego - sejsmozaura - długości
prawie 50 metrów. Innym ulubionym dinozaurem jest kredowy drapieżnik - tyranozaur, na
terenie Bałtowa atakujący stado rogatych triceratopsów.
Na szczególną uwagę zasługuje odtworzenie scenki, zainscenizowanej na podstawie odkryć
w Gagatach Sołtykowskich (na wschód od Skarżyska-Kamiennej) przez G. Gierlińskiego
i G. Pieńkowskiego z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Na terenie
kamieniołomu odkryto tam tropy stada 6 zauropodów broniących się prawdopodobnie
przed dwoma drapieżnikami - dilofozaurami.
Rekonstrukcje gadów zostały wykonane z ogromną dbałością o zachowanie ich naturalnego wyglądu. Przy ich tworzeniu pomocne były fachowe konsultacje z naukowcami z
Państwowego Instytutu Geologicznego.
Sama trasa stanowi nie tylko atrakcję dla oglądających, ale ma również dużą wartość
dydaktyczną. Wzdłuż ścieżki oprócz tablic informacyjnych dotyczących okresów geologicznych, znajdują się również opisy dotyczące wystawionych modeli dinozaurów.
Ścieżka kończy się wejściem do Muzeum Jurajskiego. W trakcie zwiedzania można odpocząć
w cieniu drzew przy orzeźwiających kaskadach, oczkach wodnych, wśród bujnej roślinności.
Przejście całej trasy z przewodnikiem zajmuje ok. 1 godziny.
81
Rozrywka
Europejskie
Centrum Bajki
Wtorek: 10:00 – 18:00
Środa: 10:00 – 18:00
Czwartek: 10:00 – 18:00
Piątek: 10:00 – 18:00
Sobota: 10:00 – 18:00
Niedziela: 10:00 – 18:00
Odwiedzając Europejskie Centrum Bajki, dzieci i dorośli znajdą się w wyśnionej krainie, pełnej
kolorów i niespodzianek. Wystawa jest wspaniałą okazją, by uczyć dzieci odróżniać dobro
od zła, prawdę od fałszu, a także by mówić o tym, że dobro ostatecznie zwycięża, a zło i
niegodziwość zostają ukarane. Wizyta w ECB to prawdziwa podróż w krainę marzeń i snów.
To niepowtarzalne miejsce, które inspiruje do sięgania po literaturę oraz służy pielęgnowaniu
pozytywnych wartości wśród dzieci i dorosłych.
W wielofunkcyjnym obiekcie dla dzieci znajduje się biblioteka z czytelnią i księgarnią, sala
kinowa i teatralna oraz sale warsztatowe. Budynek otacza: ogród zmysłów z altanami, a także
kuźnią, która ma upamiętniać słynnych kowali z bajki„120 Przygód Koziołka Matołka”. Nad
stawem swoje miejsce znalazł amfiteatr.
Na odwiedzających Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie czeka niezwykła wystawa
„Bajkowy Świat”, utrzymana w charakterze interaktywnej zabawy przy wykorzystaniu technik
multimedialnych. Wbajkowym przedpokoju ujrzymy czterometrowy stół, pod którym umiejscowiono garderobę czarów. Zostawiając tutaj swoje ubranie rozejrzymy się, czy gdzieś obok
nie wisi płaszcz Czerwonego Kapturka czy tczapeczka jednego z krasnoludków. Uważajmy,
aby nie potknąć się o magiczne buty, które zostawił Kot. Być może podczas wizyty spotkamy
także któregoś z bajkowych bohaterów… Niespotykane rośliny, ogromne jagody oświetlone
latarniami kształcie leśnych konwalii rosną tylko w Czarodziejskim Ogrodzie. Spacerujemy
ostrożnie po tym pięknym miejscu, aby nie spłoszyć krasnoludków. Bądźmy też cicho, by
nie zbudzić ślicznej Calineczki, słodko drzemiącej w kwiatowym kielichu. Gdy przystawimy
ucho do kamienia, ten opowie nam jedną z bajek. W ECB można tez uzyskać odpowiedzi na
niezwykle ważne pytania: Skąd pochodzi Złota Kaczka? Co zrobił Szewczyk Dratewka? Gdzie
można znaleźć kwiat paproci? Razem odkryjemy polskie bajki oraz historie ich bohaterów.
Pomoże nam w tym oryginalna, olbrzymia ludowa wycinanka w formie składanej książeczki.
Do skarbnicy bajek można dotrzeć przez Zaczarowaną Bramę. To niezwykłe miejsce
wypełniają liczne lustra, a na rzeźbionych kolumnach stoją magiczne szklane kule. Każda z
nich kryje w sobie krainę baśni
82
Rozrywka
Egzotarium
Dolina Gadów
Poniedziałek: 10.00 - 19.00
Wtorek: 10.00 - 19.00
Środa: 10.00 - 19.00
Czwartek: 10.00 - 19.00
Piątek: 10.00 - 19.00
Sobota: 10.00 - 20.00
Niedziela: 10.00 - 20.00
Powstałe w kwietniu 2007 roku egzotarium żywych gadów jest jednym z nielicznych pod
względem ilości zwierząt - tego typu obiektów w Polsce. Zwiedzający mogą zobaczyć u nas
wielu egzotycznych mieszkańców, którzy w swoich środowiskach naturalnych występują w
Afryce, Ameryce, Azji czy odległej Australii.
Należy wymienić chociażby: kajmana okularowego, kameleona jemeńskiego, pytony tygrysie
(w tym rzadką odmianę albinotyczną), agamy błotne, brodate i kołnierzaste. Na uwagę
zasługują także warany: stepowy, białogardły, nilowy oraz olbrzymi, jak również węże: boa
dusiciele, pytony królewskie czy siatkowane. Ekspozycja zawiera także gatunki zagrożone
wyginięciem m.in.: pytona cejlońskiego i żółwie stepowe. Specyficzny klimat tego miejsca i
obecność największych gadów świata wywołuje u naszych gości niezapomniane przeżycia,
które na zawsze pozostaja w pamięci i wywołują nieskrywaną sympatię dla tych pieknych,
dumnych i niezwykle efektownych zwierząt... Zapraszamy więc na spotkanie z potomkami
dinozaurów!!!
83
Beneficjentem projektu jest Polska Organizacja Turystyczna,
a wykonawcą konsorcjum firm PanMedia Western Sp. z o.o. i Bimers Sp. z o.o.
Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej na lata 2007 – 2013

Ściągnij e-przewodnik - Świętokrzyskie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Skala: 1:50 000 Nadleśnictwo Celestynów

Las Piwnicki - Szkoła Leśna na Barbarce

Biuletyn - listopad 2015

e-przewodnik - Lubelskie