ODRA – INFORMACJE OGÓLNE Opracowano na podstawie

ODRA – INFORMACJE OGÓLNE
Opracowano na podstawie informacji WHO i CDC
Odra jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób wirusowych, wywoływaną przez paramyxowirusy. Prawie
wszystkie nie uodpornione dzieci ulegają zakażeniu, jeśli są narażone na kontakt z wirusem. Choroba ta
nie występuje u zwierząt. Szczepienia przeciwko odrze mają duży wpływ na ograniczenie liczby
zachorowań i zgonów z powodu tej choroby na całym świecie.
OBJAWY ODRY
Pierwszym objawem odry jest wysoka gorączka, która rozpoczyna się około 8-13 dni od zakażenia i trwa
od 1 do 7 dni. We wstępnej fazie choroby, osoba chora może mieć objawy ostrego nieżytu górnych dróg
oddechowych tj. katar, kaszel, zapalenie spojówek ze światłowstrętem i małe plamki po wewnętrznej
stronie policzków oraz na języku. Po kilku dniach, na twarzy i karku pojawia się plamisto-grudkowa
wysypka. Przez kolejne 3 dni, rozprzestrzenia się (zstępuje) ona z głowy na tułów, a następnie na ręce i
nogi. Wysypka utrzymuje się przez 3 do 7 dni, potem ustępuje, pozostawiając brunatne przebarwienia i
delikatne złuszczanie naskórka.
POWIKŁANIA PO ODRZE
Odra zwykle jest chorobą o łagodnym lub umiarkowanie ciężkim przebiegu. Szczególnie ciężki przebieg
odry występuje zwykle u źle odżywionych małych dzieci, szczególnie tych z niedoborami witaminy A lub
tych, których układ odpornościowy został osłabiony przez HIV/AIDS lub inną chorobę.
Przyczyną zgonów dzieci są zwykle powikłania po odrze. Występują one najczęściej u dzieci poniżej 5 roku
życia oraz u dorosłych w wieku powyżej 20 lat.
Najcięższe powikłania po odrze to ślepota, zapalenie mózgu, ostra biegunka (prowadząca do odwodnienia),
zapalenie uszu i ostre zapalenie układu oddechowego, w tym zapalenie płuc, które jest najczęstszą
przyczyną śmierci w wyniku zakażenia wirusem odry. Zapalenie mózgu występuję u 1 na 1000
przypadków, zapalenie ucha środkowego u 5-15% przypadków, a zapalenie płuc u 5-10%. Wskaźnik
śmiertelności może wahać się od 1-5%, ale może osiągać również 25% (m.in. w populacjach z dużym
odsetkiem osób niedożywionych i słabym dostępem do opieki zdrowotnej).
Rzadkim powikłaniem odry jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) którego objawy ujawniają
się po kilku – kilkunastu latach od zachorowania na odrę, która to choroba ma śmiertelny przebieg. Osoby,
które przechorowały odrę są przeciw niej uodpornione do końca życia.
GRUPY RYZYKA
Nie uodpornione dzieci są najbardziej narażone na odrę i powikłania po tej chorobie, w tym również zgon.
Istnieje ryzyko, że każda osoba, która nie była szczepiona lub nie przechodziła odry może ulec zakażeniu.
DROGI PRZENOSZENIA ODRY
Wysoce zaraźliwy wirus odry rozprzestrzenia się podczas kaszlu lub kichania, przez bliski lub bezpośredni
kontakt z wydzielinami z nosa i gardła osoby zakażonej.
Wirus pozostaje aktywny i zakaźny w powietrzu lub na skażonych powierzchniach do 2 godzin. Może być
rozprzestrzeniany przez zakażone osoby od 3 dni przed wystąpieniem wstępnych objawów nieżytowych i
gorączki (5 dni przed wystąpieniem wysypki), do 3 dni od wystąpienia wysypki.
LECZENIE
Ciężkich powikłań po odrze można uniknąć. Niezbędna jest terapia wzmacniająca i likwidacja odwodnienia.
Antybiotyki powinny być stosowane w leczeniu zapaleń uszu i spojówek oraz przy zapaleniu płuc. Dzieci
chorujące na odrę powinny być właściwie odżywiane i nawadniane.
ŚMIERTELNOŚĆ
Odra występuje rzadko w krajach rozwiniętych, ale pozostaje częstą chorobą w krajach rozwijających się.
Ponad 20 mln osób choruje na odrę każdego roku na świecie. W 2006 r. wystąpiło 242 000 zgonów z
powodu odry. Ponad 95% zgonów z powodu odry występuje w krajach o bardzo niskim poziomie rozwoju
ekonomicznego, w których systemy ochrony zdrowia są bardzo słabe. Podstawowym powodem wysokiej
zachorowalności i śmiertelności na odrę u dzieci jest brak nawet jednej dawki szczepionki dla niemowląt.
W krajach, gdzie odra została wyeliminowana, źródłem zakażeń pozostają przypadki importowane z innych
krajów.
ZAPOBIEGANIE: KOSZTY, BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIONEK
Szczepienia zapobiegają zakażeniom, powikłaniom i zgonom powodowanym przez odrę. Szczepionka
przeciwko odrze jest bezpieczna, skuteczna i tania. Koszt zaszczepienia jednego dziecka wynosi mniej niż
1 USD (koszt szczepionki, strzykawki i wykonania szczepienia – szacunki UNICEF), co powoduje, że jest to
najtańsza szczepionka, która zapobiega nie tylko samej chorobie, ale również zgonom z jej powodu.
W wielu krajach, gdzie występuje również różyczka i/lub świnka stosuje się szczepionkę żywą lub
atenuowaną, skojarzoną przeciwko odrze i różyczce (MR) lub odrze-śwince-różyczce (MMR). W Polsce
dostępna jest szczepionka MMR.
Wyszczepialność przeciwko odrze różni się znacznie pomiędzy regionami. WHO i UNICEF szacują, że w
2006 r. poziom wyszczepialności na świecie wyniósł 80% i wzrósł w stosunku do roku 2000 o 8%.
ŚWIATOWE CELE W ZAKRESIE OBNIŻENIA ŚMIERTELNOŚCI Z POWODU ODRY
W maju 2005 r. podczas 58 Światowego Zgromadzenia Zdrowia zaakceptowano Światową Wizję i Strategię
Szczepień WHO/UNICEF (Global Innunizatoin Vision and Strategy (GIVS)). Wzywa ona kraje do
zredukowania liczby zgonów z powodu odry na świecie o 90% do
2010 r.
Również Deklaracja Milenijna ONZ uwzględnia cel zredukowania śmiertelności z powodu odry u dzieci do 5
r.ż. o 2/3 do roku 2015, w porównaniu z liczbą zgonów z 1990 r. Wyszczepialność przeciwko odrze jest
wskaźnikiem dla osiągnięcia tego celu.
STRATEGIA WHO/UNICEF
WHO/UNICEF opracowały strategię redukcji zgonów z powodu odry. Strategia ta zawiera 4 komponenty:
1. Realizacja szczepień podstawowych – pierwsza dawka szczepionki przeciwko odrze jest podawana
dzieciom w 9 miesiącu życia lub krótko po. Jest to podstawa podtrzymania redukcji śmiertelności z powodu
odry. Każdego roku, w każdym regionie powinno zostać zaszczepionych co najmniej 90% dzieci.
2. Szczepienia przypominające – są przeznaczone dla wszystkich dzieci do 15 r.ż., co zapewnia
odporność przeciwko odrze u tych dzieci, które nie uzyskały odporności po szczepieniu pierwotnym (jest to
ok. 15% dzieci), ale także u dzieci, które z różnych powodów nie otrzymały szczepienia pierwszą dawką.
Drugie szczepienie pozwala na zminimalizowanie liczby dzieci wrażliwych na zakażenie, gdyż obecnie wiele
dzieci, które nie zostały zaszczepione i nie miały kontaktu z wirusem odry jest na niego nieodpornych.
3. Nadzór – opracowano i wdrożono wytyczne dotyczące nadzoru nad odrą. Obejmuje on pobór próbek
krwi od osób podejrzanych o zakażenie oraz ich diagnostykę w laboratoriach akredytowanych, a także
szybkie rozpoznanie i dochodzenie epidemiologiczne w ogniskach odry. Dostarcza to ważnych informacji o
wpływie programu i zapewnia wdrożenie odpowiednich działań w ognisku.
4. Poprawa opieki medycznej nad chorymi na odrę, w tym odpowiednie leczenie powikłań (jeśli to
konieczne to z użyciem antybiotyku), uzupełnianie niedoborów witaminy A
KRAJE PRIORYTETOWE
W planie WHO/UNICEF na lata 2006-2010 zidentyfikowano 47 priorytetowych krajów. Występuje w nich
ponad 95% zgonów z powodu odry w skali świata. Są to:
- kraje regionu afrykańskiego – Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Republika Środkowej
Afryki, Czad, Kongo, Wyspy Zielonego Przylądka, Demokratyczna Republika Kongo, Erytrea, Gwinea,
Gwinea Równikowa, Etiopia, Gabon, Ghana, Gwinea – Bissau, Kenia, Liberia, Madagaskar, Mali, Mozambik,
Niger, Nigeria, Ruanda, Senegal, Sierra Leone, Tanzania, Togo, Uganda, Zambia,
- kraje regionu śródziemnomorskiego – Afganistan, Dżibuti, Pakistan, Somalia, Sudan, Jemen,
- kraje regionu Azji Południowo-Wschodniej – Bangladesz, Indie, Indonezja, Myanmar, Nepal, Timor –
Leste,
- kraje regionu zachodniego Pacyfiku – Kambodża, Laos, Papua Nowa Gwinea, Wietnam.
WYZWANIA
Aby osiągnąć w 2010 r. obniżenie poziomu śmiertelności z powodu odry, na świecie, o 90% w porównaniu
z rokiem 2000 trzeba zrealizować kilka wyzwań:




kraje takie jak Indie i Pakistan, w których śmiertelność z powodu odry jest wysoka, powinny
podjąć działania w celu jej redukcji,
w 47 krajach priorytetowych, szczególnie w Afryce, niezbędne są działania w celu zapewnienia
szczepień u ponad 90% niemowląt przed pierwszym rokiem życia,
kraje priorytetowe muszą kontynuować kampanie szczepień w stosunku do dzieci w wieku do 4 r.ż.
urodzonych w czasie od ostatniej kampanii,
nadzór epidemiologiczny z potwierdzeniem laboratoryjnym w ogniskach odry powinien być
rozszerzony na wszystkie kraje priorytetowe w celu zapewnienia skutecznego monitoringu
zachorowań.