„Łapka na szczury” („Nigdy tu już nie powrócę”, 1988)

„Łapka na szczury” („Nigdy tu już nie powrócę”, 1988)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autor Tadeusz Kantor Czas powstania 1987—1988 Miejsce powstania Kraków, Mediolan Wymiary wysokość: 95 cm, długość: 138 cm, szerokość: 50 cm Numer inwentarzowy CRC/VII/413 Muzeum Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Tematy władza, teatr, znane postaci, natura, śmierć Technika cynkowanie, odlewanie, spawanie, malowanie Materiał drewno, metal, tkanina, gąbka, lina, farba akrylowa Prawa do obiektu Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Prawa do wizerunków cyfrowych Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi tkanina, teatr, Tadeusz Kantor, Teatr Cricot 2, 3D Prezentowany obiekt pochodzi ze spektaklu Teatru Cricot 2 Qui non ci torno più (Nigdy tu już nie powrócę), który powstawał w Krakowie i Mediolanie w latach 1987–1988. Premiera spektaklu odbyła się 23 czerwca 1988 roku w Piccolo Teatro Studio w Mediolanie.
Akcja spektaklu dzieje się w knajpie. Na scenie metalowe stoliki knajpiane i taborety. W głębi ustawiona została w półkole ściana z czarnego, gładkiego płótna, w której zarysowują się ledwo widoczne kontury czworga drzwi. Przez nie rytmicznie wchodzą na scenę i opuszczają ją (by za chwilę wrócić) wybrane postacie z poprzednich spektakli Kantora, począwszy od Powrotu Odysa, zrealizowanego przez niego w 1944 roku w Podziemnym Teatrze Niezależnym, aż po ostatni spektakl — Niech sczezną artyści (1985). Widma przeszłości wnoszą na scenę przedmioty z poprzednich spektakli, wykrzykując oderwane kwestie (zobacz Łódź Charona
ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę ).
Wśród tych obiektów znajduje się również Łapka na szczury — rekonstrukcja obiektu ze spektaklu Nadobnisie i koczkodany (1972).
W spektaklu z 1972 roku łapce na szczury (określanej przez Tadeusza Kantora jako kolosalna czy monumentalna) towarzyszyła postać „Bestia Domestica” (z łac. dzikie zwierzę domowe), grana przez Marię Stangret. W spektaklu z 1987 roku obiekt jest konstrukcyjnie bardzo zbliżony do swojego pierwowzoru, ale zmienia się jego sposób funkcjonowania na scenie. Przywołane na scenie postaci, przedmioty i kwestie z poprzednich spektakli spełniają tu bowiem nową funkcję. Są jedynie „resztkami” dawnych ról i sytuacji scenicznych, nieobliczalnymi „Widmami przeszłości”. Nowej „Łapce na szczury towarzyszy «Szczur» (Stanisław Dudzicki) i właścicielka łapki — «Kobieta z łapką na szczury»” (Ewa Janicka).
Łapka na szczury jest doskonałym przykładem „bio­obiektu”, który był niezwykle popularny w twórczości teatralnej Kantora. Stał się swoistym medium, umożliwiającym pulsowanie fikcji dramatu i realności spoza niej. W eseju Tadeusza Kantora Miejsce teatralne czytamy:„Tym medium teraz stał się PRZEDMIOT. OBIEKT. / Autonomiczny, skupiony w sobie. L’OBJET D’ART. / Posiadający jedną osobliwość: własne, żywe organa: AKTORÓW. / Nazwałem go dlatego BIO­OBIEKTEM. / BIO­
OBIEKTY nie były rekwizytami, którymi aktorzy się posługują. / Nie były »dekoracjami», w których się »gra«. / Tworzyły z aktorami nierozdzielną całość. / Wydzielały z siebie swoje własne »życie», autonomiczne, nieodnoszące się do FIKCJI (treści) dramatu. / To »życie» i jego objawy tworzyły istotną treść spektaklu. Nie była to fabuła, a raczej materia spektaklu. / Demonstrowanie i manifestowanie «życia» tego BIO­OBIEKTU nie było przedstawianiem jakiegoś układu istniejącego poza nim. / Było autonomiczne, a więc realne! / BIO­OBIEKT — dzieło sztuki”[1]. Rodzajem aneksu do Miejsca teatralnego jest spis ilustracji, w którym Kantor typuje spośród obiektów ze spektakli Teatru Cricot 2 najważniejsze bio­obiekty i pokrótce je charakteryzuje .„Bestia Domestica” w Nadobnisiach i koczkodanach oraz „Szczur” w Nigdy tu już nie powrócę są przykładami sprzężenia aktora z obiektem i przenoszenia znaczeń oraz wzajemnego oddziaływania. „Bez aktorów był ten przedmiot zdezelowanym wrakiem, niezdolnym do działania. / Z drugiej strony aktorzy byli nim uwarunkowani, ich role i czynności wywodziły się z niego”.
Jest to swoista maszyna tortur koegzystująca z ofiarą. Poprzez odniesienie do starego motywu tortur w literaturze i sztuce może być kojarzona także z powrotem do aktów tak szlachetnych, jak narodziny czy śmierć.
Łapka na szczury została przez artystę określona jako instalacja. Jest to konstrukcja szkieletowa wykonana głównie z drewna, blachy oraz kątowników. Pierwsza wersja obiektu posiadała szklany syfon i blaszaną miskę; druga — drewniany taboret dla ofiary na podeście z postarzonego drewna.
Opracowanie: Małgorzata Paluch­Cybulska (Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz również: spektakl Nigdy tu już nie powrócę
[1] T. Kantor, Miejsce teatralne, [w:] T. Kantor, Pisma, t. 2: Teatr Śmierci. Teksty z lat 1975­1984, wyb. i oprac. K. Pleśniarowicz, Wrocław­Kraków 2004, s. 397.