(Nie)pełnosprawna przestrzeń

ABC MANAGERA
Polska przestrzeń miejska nadal nie jest dostosowana do potrzeb osób
niepełnosprawnych
(Nie)pełnosprawna
przestrzeń
Raport „Dostosowanie obiektów użyteczności publicznej w miastach
wojewódzkich do potrzeb projektowania uniwersalnego” przygotowany przez SODA Market Research oraz Fundację Aktywnych
Obywateli im. Józefa Dietla nie pozostawia złudzeń – polska
przestrzeń użyteczności publicznej nie jest dostosowana do
potrzeb osób niepełnosprawnych.
42
nr 3(22) / maj – czerwiec 2015
udało się uzyskać dane na temat 1003
obiektów publicznych.
Wyniki raportu dalekie są od
uznania ich za optymistyczne. O ile
dla osób w pełni sprawnych ruchowo
korzystanie z obiektów użyteczności
publicznej jest czymś zupełnie naturalnym i nie stanowi najmniejszego
problemu, o tyle dla osób niepełnosprawnych często urasta do rangi
prawdziwego wyzwania. Pierwsza
bariera dla osób niepełnosprawnych
pojawia się już w pierwszym kontakcie
z obiektem: brak dostępu do choćby
jednego wejścia na poziomie zero lub
na innym poziomie, który jest wyposażony w odpowiednie rozwiązania
umożliwiające niepełnosprawnym
dostanie się do wnętrza – pojawia
się w trzech na budynkach dziesięć.
Jeśli osobom niepełnosprawnym uda
się pokonać pierwszą barierę, spod
ziemi wyłania się kolejna. PomieszO ile dla osób w pełni sprawnych ruchowo korzystanie z obiektów użyteczności publicznej jest czymś zupełnie
naturalnym i nie stanowi najmniejszego
problemu, o tyle dla osób niepełnosprawnych często urasta do rangi prawdziwego
wyzwania.
czenia, które przeznaczone są dla
niepełnosprawnych, usytuowano na
poziomach innych niż poziom wejścia,
a dostanie się do nich jest niemożliwe
z powodu braku odpowiednich udogodnień. Autorzy badania wskazują,
że zaledwie w 40,1 proc. budynków
pomieszczenia przeznaczone dla
odwiedzających były w pełni dostępne także dla osób ograniczonych
ruchowo.
© Fotolia
Luka w prawie?
Głównym celem projektu badawczego, który został przeprowadzony
przez SODA Market Research i Fundację Aktywnych Obywateli, było zbadanie stopnia dostosowania obiektów
użyteczności publicznej do wymogów
osób niepełnosprawnych ruchowo,
przez które rozumie się osoby z dysfunkcjami ruchowymi oraz porusza-
jące się na wózkach inwalidzkich,
a także opiekunów z dziećmi w wózkach w miastach wojewódzkich. Wyniki raportu zostały zebrane w oparciu
o wywiad telefoniczny i pocztowy
(e-mailowy) z przedstawicielami instytucji i jednostek organizacyjnych
zajmujących obiekty użyteczności
publicznej. Łącznie autorom badania
Podstawowym przepisem regulującym kwestie związane z dostosowaniem budynków do potrzeb osób
niepełnosprawnych jest ustawa z dnia
7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane, a w szczególności art. 5 ust. 1, pkt
1 tej ustawy. Ponadto istnieją inne
dokumenty, do których zalicza się:
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury
z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie; ustawa z dnia 21 marca
1985 roku o drogach publicznych czy
43
ABC MANAGERA
Marcin Włodarczyk, asystent Zarządu w firmie Budotechnika: – Jednym
z rozwiązań mogłoby być umieszczanie
w przetargach publicznych obowiązku
kreowania odpowiednich zapisów dotyczących tego typu infrastruktury na jak
najszerszym poziomie, co w przypadku
wyboru oferty byłoby wyżej punktowane
dla wykonawcy, który tego typu dosto-
© HEWI
Rozporządzenie Ministra Transportu
i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca
1999 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
drogi publiczne i ich usytuowanie.
Trudno zatem mówić o luce w prawie
– istnieją dokumenty, które nakładają
obowiązek uwzględnienia potrzeb
osób z niepełnosprawnością w korzy-
sowanie dla osób niepełnosprawnych
zaproponowałby na wyższym niżeli tylko podstawowym zakresie – mówi nasz
ekspert. – Pomocne mogłoby również
być zwiększenie obowiązującego zakresu elementów podstawowych w aktualnych przepisach. Kolejny pomysł warty
uwagi to kampania promocyjno-informacyjna w szczególności skierowana
do osób decyzyjnych w urzędach miast
i gmin, aby ten problem był przez nich
jeszcze bardziej dostrzegany – dodaje
Marcin Włodarczyk. Michał Wilczyński, Specjalista ds. sprzedaży w firmie
LITF PLUS, mówi: – Należy zwiększyć
nakład środków, z których finansowane są zadania z tytułu likwidacji barier
architektonicznych, technicznych i w
komunikowaniu się dla osób niepełnosprawnych. Osoby fizyczne czekają czasem do dwóch lat na dofinansowanie
na zakup schodołazu, który pozwoli im
wyjść z domu... Maciej Jaworski wskazuje na jeszcze jedną bardzo istotną
kwestię, która właściwie leży u podstaw wszystkich zmian – świadomość
ludzka. Im większe będzie zrozumienie problemów osób niepełnosprawnych i świadomość ich występowania,
tym większe będzie zainteresowanie
problematyką niepełnosprawności,
a co za tym idzie – dostosowaniem
staniu z budynków publicznych. Lukę
można natomiast dostrzec w stosowaniu tych przepisów, co może wynikać
z ich niepełnego i wybiórczego uregulowania. – Polskie prawo budowlane
w sposób bardzo ogólny definiuje np.
sposób dostosowania łazienki dla osób
niepełnosprawnych. Uściślenie tych
przepisów ułatwiłoby tworzenie funkTrudno mówić o luce w prawie – istnieją
dokumenty, które nakładają obowiązek
uwzględnienia potrzeb osób z niepełnosprawnością w korzystaniu z budynków
publicznych. Lukę można natomiast
dostrzec w stosowaniu tych przepisów, co
może wynikać z ich niepełnego i wybiórczego uregulowania
cjonalnych przestrzeni dla wszystkich
– uważa Maciej Jaworski, Dyrektor
Handlowy firmy HEWI Heinrich Wilke
GmbH. Kolejne rozwiązania, których
celem byłoby zwiększenie zainteresowania problematyką udogodnień dla
osób niepełnosprawnych, podsuwa
44
nr 3(22) / maj – czerwiec 2015
przestrzeni publicznej w sposób
umożliwiający normalne funkcjonowanie wszystkim obywatelom. – Im
większe będzie zrozumienie wśród
architektów, wykonawców i inwestorów
dla potrzeb wszystkich użytkowników,
tym łatwiejsze będzie stosowanie tak
zwanych rozwiązań uniwersalnych –
zauważa Maciej Jaworski.
i niedowidzące. Art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
wskazuje jedynie, że przy projektowaniu
oraz budowie obiektów użyteczności
ficzne mapy, opisane alfabetem Braille’a,
które pomagają w poruszaniu się osobom
niewidomym. Ponadto dla osób niewidomych i niedowidzących przeznaczone
© Budotechnika Sp. z o.o.
We wrześniu 2008 r. na jednej ze stacji
warszawskiego metra doszło do wypadku
– pod pociąg wpadł niewidomy student.
W oświadczeniu umarzającym śledztwo
w sprawie tego wypadku Prokurator
Prokuratury Rejonowej Warszawa Śródmieście Północ jako powód zaistniałego
zdarzenia wskazuje, że poszkodowany
przekroczył tzw. „linię bezpieczeństwa”
i wpadł na torowisko. W opinii biegłego
niewidomy student nie wyczuł krawędzi
peronu. Zadaniem śledztwa było także
zbadanie, czy Zarząd Metra Warszawskiego był zobowiązany do wyposażenia
stacji metra w zabezpieczenia, których
celem jest przeciwdziałanie wypadkom
z udziałem osób niewidomych. Jak wynika z oświadczenia Prokuratury, brak jest
przepisów, które określają warunki, jakie
muszą zostać spełnione, aby z obiektów
metra mogły korzystać osoby niewidome
© Fotolia
Nauka na błędach
publicznej należy zapewnić odpowiednie
warunki do korzystania z nich przez osoby
niepełnosprawne, a w szczególności
osoby poruszające się na wózkach. Nie
ma jednak dokumentów prawnych, które
określają warunki i sposób przystosowania budowli do potrzeb osób niewidomych. Istnieje tylko jeden przepis, który
nakazuje wyposażenie kabiny dźwigu
osobowego w dodatkowe oznakowanie i informację głosową. Z informacji
przesłanych przez rzeczniczkę warszawskiego metra – Annę Bartoń wynika, że
metro wprowadza szereg udogodnień,
zwiększających dostępność do korzystania z niego przez osoby niepełnosprawne,
w tym niewidome. We wrześniu 2010 r.
wdrożono taką organizację ruchu, aby co
najmniej co drugi pociąg wjeżdżający na
stacje umożliwiał swobodny i samodzielny wjazd do wagonu. Wzrasta także liczba
pociągów Inspiro, które są wyposażone w automatyczne rampy niwelujące
przestrzeń między peronem a pojazdem. W windach montowane są aparaty
telefoniczne dostosowane do wysokości
osób poruszających się na wózkach, które
pozwalają na kontakt z obsługą stacji. Na
stacjach metra znaleźć można tyflogra-
są ścieżki, które prowadzą od wejścia do
wind, map, toalet, biletomatów, jednej
z bramek oraz na perony. Na poręczach
schodów znajdują się informacje zapisane
alfabetem Braille’a o miejscu, do którego
prowadzą. W metrze zastosowano także
nowe rodzaje bramek wejściowych,
które nie są wyposażone w dobrze znane
kołowrotki, dzięki czemu są przyjazne
dla osób poruszających się na wózkach.
W krajach zachodnich infrastruktura
związana z udogodnieniami dla osób
niepełnosprawnych cieszy się dużą
popularnością. W Polsce w tym zakresie
jest jeszcze wiele do zrobienia.
Warunkiem podjęcia pracy w metrze jest
przejście szkolenia z zasad komunikacji
z pasażerem, w tym udzielanie pomocy
osobom z niepełnosprawnością. Warto
podkreślić, iż szkolenia przypominające
i doszkolenia odbywają się w odstępach
co najwyżej półrocznych.
Nieuniknione potknięcia
Nowy budynek Filharmonii Szczecińskiej przeszedł wprawdzie pozytywnie
test na dostępność dla osób niepełno-
45
ABC MANAGERA
z tego, że toalety na poziomie działu administracji oraz strefy VIP są niedostępne
dla osób z niepełnosprawnością. Autorzy
opracowania mówią także o mocnych
stronach inwestycji w postaci możliwości
demontażu siedzeń w sali koncertowej
czy możliwości wjazdu na różne poziomy sali symfonicznej. Wskazuje się także
na dostosowanie toalet i wind do wymogów osób niepełnosprawnych.
46
Gonimy Zachód
W krajach zachodnich infrastruktura
związana z udogodnieniami dla osób
niepełnosprawnych cieszy się dużą popularnością. Dlaczego Polska ciągle odstaje
w tym zakresie od państw Europy Zachodniej? – Na rynku niemieckim w związku
z przemianami demograficznymi temat
dostosowań dla osób niepełnosprawnych
i osób starszych jest dużo bardziej popularny
łowo, co należy uwzględnić w projektowaniu
i budowaniu pod kątem osób o różnych
schorzeniach i deficytach. Polskie przepisy są w wielu obszarach mało konkretne,
doświadczenie i świadomość wielu osób
decydujących o nowych inwestycjach lub
remontach są małe. Jeżeli chodzi o tendencje
w rozwoju produktów, to powstaje coraz
więcej rozwiązań, które na pierwszy rzut oka
nie wyglądają na dedykowane konkretnej
© Fotolia
© Budotechnika. Sp. z o.o.
sprawnych, jednak nie jest pozbawiony
niedociągnięć. Autorzy opracowania
„Czy Filharmonia im. Mieczysława Karłowicza jest dla wózkowiczów?” wskazują, że osoby na wózkach inwalidzkich
nie odczuwają utrudnień związanych
z korzystania z filharmonii jako słuchacze. Sprawa się komplikuje, jeśli chodzi
o pełnienie przez osoby niepełnosprawne funkcji administracyjnych. Wynika to
i przywiązuje się do niego większą uwagę
przy projektowaniu – mówi Maciej Jaworski.
– Przepisy i zwyczaje biorą pod uwagę nie
tylko potrzeby osób poruszających się na
wózkach inwalidzkich, ale patrzą na problem
szerzej, starając się uwzględniać potrzeby jak
najliczniejszego grona użytkowników (osób
starszych, niedowidzących, głuchoniemych,
cierpiących na demencje i innych). Obowiązująca norma DIN 18040 definiuje szczegó-
grupie użytkowników. Produkty do łazienek
dla niepełnosprawnych wyglądają tak, jak do
standardowych łazienek. Innym trendem jest
tworzenie coraz więcej specjalistycznych produktów w tym segmencie i tak na przekład
HEWI w ostatnich latach wprowadziła na
rynek między innymi: produkty o wykończeniu antybakteryjnym, serie produktów dla
osób z nadwagą o wytrzymałości do 300
kg, umywalki i WC z regulacją wysokości,
nr 3(22) / maj – czerwiec 2015
nową paletę barw obejmującą 16 kolorów
– dodaje nasz rozmówca. Nieco większy
optymizm bije ze słów Marcina Włodarczyka, który mówi, że w zakresie produkowanych w Polsce wiat przystankowych czy
toalet publicznych Polska nie odbiega od
krajów zachodnich. Zwłaszcza jeśli chodzi
o szalety miejskie – polskie produkty
dorównują, a niejednokrotnie nawet przewyższają technologicznie pod względem
miejskich, gminnych wraz z toaletami do
obowiązujących przepisów. W Europie można spotkać wiele różnego typu innowacyjnych rozwiązań przystosowania budynków
dla potrzeb niepełnosprawnych związanych
np. z sygnalizacją dźwiękową oraz wizualną. Tego typu nowinki techniczne są już
dostępne również w Polsce i – co można
uznać za pozytywny trend – często wpisują
się w filozofię smart city, która staje się coraz
niższa. Najnowsze rozwiązania – podnośniki
sufitowe, samoobsługowe schodołazy czy
podnośniki platformowe, stosowane w Anglii,
Niemczech czy we Włoszech, dostępne są
również w naszej ofercie.
Polska oferta
Na polskim rynku znaleźć można różnorodną ofertę produktów dedykowanych
osobom niepełnosprawnym. Gorzej ma
się sprawa z zainteresowaniem takimi
produktami. – Patrząc na rynek niemiecki,
różnorodność i wielkość naszej sprzedaży
w Polsce jest nieporównywalna. Dowodzi to,
że temat dostosowań dla niepełnosprawnych
u nas jest we wczesnej fazie rozwoju. To, co
cieszy, to duże zainteresowanie architektów
i inwestorów dostosowaniami w duchu uniIm większe będzie zrozumienie problemów osób niepełnosprawnych i świadomość ich występowania, tym większe
będzie zainteresowanie problematyką
niepełnosprawności, a co za tym idzie –
dostosowaniem przestrzeni publicznej
w sposób umożliwiający normalne funkcjonowanie wszystkim obywatelom.
dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnością obiekty z zachodnich krajów
europejskich. – Z pewnością w kwestii dostosowywania toalet publicznych dla potrzeb
osób niepełnosprawnych w Polsce jest jeszcze
wiele do zrobienia, lecz naszym zdaniem
problem tkwi głównie w możliwościach
finansowych samorządów, które w wielu
wypadkach są ograniczone oraz dostosowywaniu całych budynków, np. jednostek
bardziej popularna wśród polskich samorządowców – kończy Marcin Włodarczyk.
Michał Wilczyński podkreśla, że technologie stosowane na Zachodzie są również
dostępne na naszym rodzimym rynku: –
Polska odstaje od państw Europy Zachodniej pod względem liczby zainstalowanych
urządzeń do transportu osób niepełnosprawnych. Gonimy Zachód, lecz w porównaniu
do Niemiec liczba ta jest ponad dwukrotnie
versal design, czyli o neutralnym wyglądzie
i funkcjonalności dla wszystkich – mówi
Maciej Jaworski.
W ofercie produktów na polskim
rynku znaleźć można m.in.: złącza firmy
Kee Safety, służące do budowy poręczy i balustrad do podjazdów dla osób
niepełnosprawnych. Firma HEWI oferuje
wachlarz dostosowań do łazienek dla
osób starszych i niepełnosprawnych.
Budotechnika oferuje wiaty przystankowe oraz toalety publiczne. Realizacje
związane z montażem tych produktów
obejmują nie tylko teren Polski, ale także
Czech, Niemiec czy Szwecji. Jeśli chodzi
o firmę Lift PLUS, największą popularnością cieszą się windy oraz platformy
przyschodowe, małe podnośniki pionowe, windy schodowe dla seniorów oraz
schodołazy.
Polski rynek udogodnień dla osób niepełnosprawnych zdaje się być gotowy do
zapewnienia niezbędnych warunków do
korzystania z miejsc użyteczności publicznej osobom, które są niepełnosprawne.
Teraz czas na kolejny krok, od którego zależeć będzie dalszy rozwój tego segmentu
rynku i tempo zmian – dostosowanie
polskiej świadomości.
Iga Brajer
47