Podstawy żywienia gołębi pocztowych. EDYCJA 2017 - R

Transkrypt

Podstawy żywienia gołębi pocztowych. EDYCJA 2017
Autor publikacji:
Zbigniew Rzywucki firma R-Ceram.
www.golebie.r-ceram.tak.pl
[email protected]
Wprowadzenie do publikacji,
Powszechnie wiadome jest, że każdy organizm, aby mógł żyć i funkcjonować
musi ciągle pobierać pokarm i wodę. Pobrana w tym celu karma w przewodzie
pokarmowym przechodzi różne fazy przetwarzania. Celem wszystkich tych faz
jest przeistoczenie pokarmu do takiej postaci, aby po wchłonięciu do
organizmu mógł być źródłem energii dla wszystkich życiowych procesów.
Znamienne w tym jest, że organizm każdorazowo po wchłonięciu pokarmu
przeprowadza BILANS potrzeb, na co go przeznaczyć. Wszystkie te procesy,
procesy przemiany materii są zbilansowane i funkcjonują w równowadze, są
ze sobą powiązane.
Podstawą tak zrównoważonego bilansu jest odpowiednia karma, dobra woda
oraz odpowiedni poziom zdrowotny gołębi.
Publikacje związane
 Ocena kału gołębi. EDYCJA 2017
 Substancje toksyczne w karmach oraz ich wpływ na zdrowie i kondycję gołębi. EDYCJA 2017
 Przegląd wskaźników kondycji i formy lotowej gołębi. EDYCJA 2017
 Wpływ sprawności układu odporności organizmu na stan zdrowia i witalność gołębi.
 PORADY-choroby gołębi.
 Wodnisty kał, biegunka.
 Wademekum produktów PANTEX. EDYCJA 2016.
CZĘŚĆ PIERWSZA. Znaczenie przemiany materii w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Plan publikacji
 Co oznacza pojęcie przemiana materii ?
 Procesy trawienia i wchłaniania pokarmu.
 Opis procesu trawienia i wchłaniania pokarmu.
 Podstawowe przyczyny zaburzeń procesu trawienia i wchłaniania pokarmu.
 Przegląd podstawowych substancji odżywczych, które niezbędne są dla funkcjonowania organizmu.
 Białka ( proteiny) - podstawowy budulec dla mięśni i masy ciała.
 Węglowodany ( cukry) - podstawowe źródło krótkotrwałej energii.
 Tłuszcze - podstawowe źródło długotrwałej energii ( za i przeciw).
 Rola wątroby i trzustki w przemianie materii.
Co oznacza pojęcie przemiana materii?,
Przemiana materii, inaczej metabolizm jest pojęciem naukowym, które określa całość procesów biochemicznych
zachodzących w żywym organizmie. Wszystkie te procesy poprzez przetworzoną karmę mają za zadanie
maksymalne wykorzystywanie energii dostarczanej do organizmu. Energia ta dla organizmu jest wręcz niezbędna
i jest przeznaczona dla ciągłego utrzymania wszystkich procesów życiowych, dla zapewnienia sprawnego
funkcjonowania organizmu. Przedstawiając to bardziej obrazowo, aby gołąb mógł żyć i funkcjonować normalnie
musi ciągle pobierać karmę i wodę oraz musi oddychać.
Pośród wielu znanych nam zwierząt i ptaków natura w wyniku ewolucji wykształciła dużą różnorodność w
podejściu do pobierania pokarmu i przygotowania młodych osobników do samodzielności.
Gołębie należą do tej grupy ptaków, które zaraz po wykluciu się nie potrafią samodzielnie pobierać pokarmu.
Całość przygotowania piskląt do ich samodzielnego odżywiania odbywa się w kilku postępujących po sobie
etapach i kończy się, kiedy osiągną one czwarty tydzień ich życia.
U gołębi już w ostatniej fazie inkubacji jajka rozpoczyna się proces zasiedlania przewodu pokarmowego przez
bakteryjną mikroflorę i niezbędne mikroorganizmy, które biorą udział w trawieniu pokarmu. Dalsze, sukcesywnie
wzbogacanie mikroflory trawiennej następuje zaraz po wykluciu się gołębi. Mechanizm ten oparty jest głównie o
zasiedlenie ścianek przewodu pokarmowego, kosmyków jelitowych poprzez mikroorganizmy trawiące pokarm.
Źródłem takich mikroorganizmów jest treść pokarmowa, ptasie mleczka pochodzące od karmiących ptaków.
Wszelkie prawa zastrzeżone . Rozpowszechnianie tylko za zgodą firmy R-CERAM /www.golebie.r-ceram.tak.pl / Data /strona. 1
Opis procesu trawienia i wchłaniania pokarmu.
Każdorazowo pobrana przez gołębie karma w przewodzie pokarmowym przechodzi różne fazy przetworzenia.
Celem wszystkich tych działań jest przetworzenie jej do takiej postaci, aby po wchłonięciu do organizmu mogła
być źródłem energii dla wszystkich życiowych procesów. Znamienne jest także, że organizm każdorazowo po
wchłonięciu przetrawionego pokarmu przeprowadza BILANS potrzeb, na co go przeznaczyć.
Główna część pokarmu jako podstawowe źródło energii zawsze przeznaczona jest dla zapewnienia
funkcjonowania wszystkich procesów życiowych w organizmie. Inna jego część przeznaczona jest do regeneracji
organizmu, budowania nowych komórek, utrzymania odpowiedniej temperatury ciała. Kolejna zaś część pokarmu
przeznaczona jest do tworzenia zapasów energetycznych, na regenerację mięśni oraz na ciągłą wymianę śluzu
ochronnego w jelitach. Pozostała część pobranego pokarmu jako zbędny zapas odkłada się w organizmie ( w tym
niektóre witaminy, niektóre szkodliwe związki.) lub wydalana jest z organizmu w postaci kało-moczu.
Wszystkie te procesy przemiany materii są zbilansowane i funkcjonują w równowadze, są ze sobą powiązane.
Podstawą tak zrównoważonego bilansu jest odpowiednia karma, dobra woda oraz odpowiedni poziom zdrowotny
gołębi.
Praktycznie udowodnione jest, że w całym bilansie trawienia i wchłaniania pokarmu istotną rolę odgrywa
wskaźnik strawności pokarmu. Jest to wskaźnik, który w % określa ile zdrowy organizm, jego układ pokarmowy
potrafi przekształcić pobraną karmę w formę przyswajalną dla organizmu. Opisując prościej, każdy rodzaj ziarna
ma określoną wartość strawności w %. Dla przykładu ziarno pszenicy w procesie trawienia ulega w 94 %
przemianie do postaci pozwalającej na wchłanianie jej do organizmu. Pozostała część, to znaczy 6 %, jako części
niestrawione, nie przydatne dla organizmu wydalane są na zewnątrz. W wyniku długoletnich prac, przy wsparciu
nauki opracowano wiele suplementów diety, które w znacznym stopniu poprawiają efektywność trawienia. W
niektórych przypadkach stosowanie suplementów diety może zwiększyć wykorzystania karmy do 98 %.
Wiadome jest, że aby zapewnić funkcjonowanie procesów życiowych organizm gołębi musi być ciągle zasilany w
podstawowe składniki odżywcze jak tłuszcze, węglowodany, cukry i białka. Składniki te bezpośrednio znajdują się
w poszczególnych ziarnach karmy, jednak niektóre z nich ze względu na brak możliwości ich wytworzenia przez
organizm , muszą być dodawane do karmy jako suplementy diety .
Wiadome jest także, że organizm gołębi w zależności od pory roku wykazuje różne zapotrzebowanie na składniki
odżywcze. Inne jest zapotrzebowanie organizmu w przypadku zimowego spoczynku a inaczej wygląda to w
okresie pierzenia czy w okresie hodowlanym, karmienia młodych gołębi.
Aby sprostać takim wyzwaniom, flora bakteryjna oraz mikroorganizmy, które znajdują się przewodzie
pokarmowym przechodzą intensywne zmiany jakościowe i ilościowe. Zmiany te dotyczą także wszystkich
narządów wewnętrznych, które współdziałają ze wszystkimi procesami trawienia i wchłaniania pokarmu do
organizmu. Każdy świadomy hodowca gołębi nigdy nie pozwoli sobie na stosowanie jednostronnego żywienia,
wiedząc o poważnych jego wadach i niebezpieczeństwach.
1.1 Opis układu trawienia i wchłaniania pokarmu u gołębi.
Rys.1 Schemat procesu trawienia i wchłaniania pokarmu oraz miejsca zasiedlania chorobotwórczych patogenów
Praktycznie stwierdzone jest, że organizm gołębia, aby mógł w dłuższym okresie czasu prawidłowo funkcjonować
to powinien pobierać codziennie od 2,5 do 4,0 gram pełnowartościowej karmy i około 30 ml do 50 ml wody lub
płynów. Biorąc pod uwagę, że dorosłe pocztowe gołębie ważą średnio: samce około 500 gram a samice około 450
gram to dzienny ich pokarm stanowi około 10 % masy ich ciała.
U większości ptaków, w tym u gołębi proces trawienia i wchłaniania pokarmu przebiega w następujących po sobie
etapach.
 Etap 1. JĘZYK i PRZEŁYK . Podstawowa funkcja - pobieranie pokarmu.
Na etapie tym następuje pobieranie karmy i przygotowanie jej do przejścia przez cały układ trawienny. Ślina i
enzymy znajdujące się na języku wstępnie zmiękczają zewnętrzne ścianki składników karmy i zlepiają je. Proces
ten ułatwia przemieszczanie się karmy przez przełyk do wola. Enzymy znajdujące się w ślinie rozpoczynają proces
trawienia węglowodanów. Zła jakościowo karma, szczególnie zawierająca dużo pudru, plew lub ziarno z ostrymi
końcami powodują uszkodzenia tkanki śluzowej chroniącej przełyk przed atakiem bakterii, toksycznych grzybów
oraz pasożytów (rzęsistek) z rodziny Trichomonoza.
 Etap 2. WOLE. Podstawowa funkcja - spulchnianie i wstępna fermentacja składników karmy.
Wole jest pierwszym, właściwym etapem procesu trawienia karmy. Wole spełnia także szczególną rolę jako
podręczny magazyn pokarmu, który w sposób ciągły zasila cały przewód pokarmowy. Zawarte w wolu enzymy i
kultury grzybów poprzez nasiąkanie, przenikają do wnętrza ziaren, składników karmy. Odpowiednia temperatura
i panujące w wolu warunki jak wilgotność, poziom kwasowości (pH) powodują, że bardzo intensywnie rozwijają
się procesy fermentacyjne. Sfermentowane ziarna zostają spulchnione do postaci ułatwiającej ich rozdrabnianie i
trawienie w żołądku.
W życiu gołębi wole spełnia także inną, bardzo ważną funkcję. To poprzez jego ścianki wytwarzane jest ptasie
mleko , pokarm dla młodych wyklutych gołębi. Pokarm ten w zależności od wieku karmionych piskląt zmienia się z
postaci bardzo ciekłej-wodnistej, aby po około półtora tygodnia stopniowo przejść w bardzo gęstą papkę
zawierającą całe ziarna. Za sterowanie takiego procesu odpowiedzialne są hormony płciowe, które uaktywniają
się w dwunastym dniu wysiadywania jajek.
Zaburzenia trawienia pokarmu w skutek infekcji wola:
Widocznym symptomem wskazującym na infekcje wola jest pełne i miękkie w dotyku wole, utrzymujące się przez
wiele dni. W okresie tym chore gołębie nie maja chęci do pobierania karmy oraz do picia. Podczas opuszczeniu ich
głowy ku dołowi wymiotują ciekłą, ciepłą mazią. W przypadku ostrej długotrwałej infekcji, zazwyczaj wymioty
mają postać sfermentowanej serowatej cieczy o wyczuwalnym kwaśnym, sfermentowanym zapachu. W
przypadku infekcji pochodzenia grzybicznego, serowata ciecz posiada odczyn (pH) zasadowy. W skutek stanu
zapalnego wola następuje zwężenie się lub całkowite zamknięte przełyku, kanału doprowadzającego karmę do
żołądka. Ostatecznie, w większości nieleczonych przypadków, stan ten kończy się padnięciem gołębi.
Infekcji wola może być spowodowana poprzez:
 Stosowanie spleśniałej karmy lub niektórych z jej składników lub wielodniowe zaleganie karmy w miejscu
przebywania gołębi. Warunki takie mocno sprzyjają rozwojowi pleśni oraz mikotoksyn.
 Stosowanie karmy brudnej, nieprzesianej, posiadającej ostre pozostałości kłosów ziaren lub nasion chwastów.
 Częstą przyczyną zapalenia wola są „bakterie koszowania „, . Infekcja wola następuje poprzez kontakt z chorymi
gołębiami w kabinie lotowej , picie skażonej ślinami chorych gołębi wody lub picie długo niewymienianej wody.
 Przewlekłych stanów zapalnych jelita cienkiego, w wyniku oddziaływania kokcydioz oraz rzęsistek. Stany takie
blokują pobieranie treści pokarmowej z żołądka do dalszego procesu trawienia i wchłaniania pokarmu do
organizmu, powszechnie nazywane są symptomem ” choroby młodych gołębi.”
Istotna uwaga: Leczenie przypadków zapalenia wola u gołębi powinno zawsze odbywać się pod nadzorem lekarza
weterynarii. Każdorazowo na wstępnym etapie badania powinno się określić kwasowość mazi znajdującej się w
wolu, należy określić czy infekcja wola ma podłoże grzybiczne czy bakteryjne. W przypadku wystąpienia grzybicy,
mikotoksyn stosowanie antybiotyków bez badania weterynaryjnego może u chorych gołębi wywołać bardzo
negatywne skutki, które niejednokrotnie mogą doprowadzić ich padnięcia.
 Etap 3. ŻOŁĄDEK. Podstawowa funkcja - rozdrabnianie i trawienie składników karmy. Sterylizacja karmy.
Żołądek w procesie trawienia pokarmu pełni kilka ważnych funkcji.
 Jest okresowym zbiornikiem i dozownikiem pokarmu do dalszego jego trawienia. Zapewnia ciągły dopływ treści
żołądkowej, trawionego pokarmu do jelita cienkiego.
 Wreszcie pełni ważną rolę trawienną. Trawienie pokarmu odbywa się za pomocą bardzo żrących substancji –
soków żołądkowych. Soki te składają się głównie z kwasu solnego, wody, enzymów trawiących białko i tłuszcze.
Soki te zawierają także składniki mineralne jak sód i potas. Podstawowym enzymem trawiennym w żołądku są
pepsyny. Jest to grupa enzymów trawiennych, która w żołądku rozpoczyna trawienie białka. Za uaktywnienie
działania enzymów trawiennych głównie odpowiedzialny jest poziom kwasowości treści żołądkowej ( pH ).
Biorąc pod uwagę, że kwasowość (pH) bardzo istotnie wpływa na proces trawienia w żołądku, oraz pośrednio
wpływa na cały proces trawienia i wchłaniania pokarmu należy z rozwagą stosować wszelkiego typu produkty
zakwaszające. Należy je tak stosować aby nie zaburzyć ustalonego poziomu kwasowości na wszystkich etapach
trawienia. Szczególnie dotyczy to częstotliwości podawania ich dla gołębi oraz poziomu ich stężenia.
 W żołądku za pomocą enzymów i kwasów żołądkowych składniki karmy zostają rozdrobnione i strawione do
jednorodnej postaci zwanej „treścią żołądkową”. Istotną rolę w rozdrobnieniu składników karmy odgrywają
kamyczki połykane przez gołębie. Gołębie podobnie jak kury, dla prawidłowej pracy żołądka potrzebują
zewnętrznych wspomagaczy, drobnych kamyczków, które działają jak żarna w młynie. Wielu hodowców dba o
to, aby w każdym gołębniku znalazło się miejsce z czystym żwirem. Ważne jest aby gołębie mogły swobodnie i
do woli go pobierać. Istotne jest także, aby żwir nie był zbyt drobny. Zawsze istnieje ryzyko, że drobny żwir po
przedostaniu się do jelita cienkiego może mechanicznie uszkadzać kosmki jelitowe, może spowodować
zachwianie procesu wchłaniania pokarmu, może wywołać wodniste odchody, biegunkę.
 Żołądek spełnia także bardzo ważną funkcje sterylną, która jest wręcz niezbędną dla prawidłowego
funkcjonowania systemu odpornościowego organizmu, zdrowia gołębi. Poprzez proces trawienia karmy w
stężonym roztworze kwasu solnego ( pH ) zostają zabite chorobotwórcze bakterie oraz inne chorobotwórcze
drobnoustroje wprowadzane wraz z karmą do przewodu pokarmowego.
 Przetrawiony w żołądku pokarm w postaci jednorodnej treść żołądkowej zostaje przemieszczony do następnego
etapu trawienia, do jelita cienkiego. Przemieszczanie się treści żołądkowej do jelita cienkiego wymuszone jest
poprzez skurcze mięśni żołądka przy jednoczesnym współdziałaniu dwunastnicy.
 Etap 4. JELITO CIEŃKIE. Podstawowa funkcja - główny etap trawienia karmy i wchłaniania składników
pokarmowych do organizmu.
Budowę jelita oraz mechanizmy wchłaniania składników odżywczych do organizmu obrazuje Rys.2. Poszczególne
jelita wchodzące w skład jelita cienkiego stanową najdłuższą część przewodu pokarmowego. To w nich płynna
treść pokarmowa po przemieszczeniu się z żołądka do jelita cienkiego podlega ostatecznemu procesowi trawienia
i fermentacji. Jest to także etap, w którym oprócz trawienia, przetrawiony pokarm w formie składników
odżywczych jednocześnie wchłaniany jest przez ścianki jelita do wewnętrznych organów.
Cały skomplikowany proces trawienia i wchłaniania pokarmu przebiega w kilku etapach. Proces ten przechodzi
przez dwunastnicę, jelito czcze, uchyłek i jelito kręte. Jelito kręte zakotwiczone jest dwoma wypustkami zwanymi
jelitem ślepym, które u gołębi są bardzo krótkie, są o długości od 3 do 6 mm.
Dwunastnica, wchodzi w skład jelita cienkiego i jest pierwszym elementem bardzo złożonego etapu trawienia i
wchłaniania pokarmu. Ścianki jelita są bogato unaczynione i mocno ukrwione. Przepływa przez nie od 15 do 20 %
krwi pompowanej przez serce. Mocno rozbudowana powierzchnia wewnętrzna jelita stwarza odpowiednie
warunki dla maksymalnego kontaktu z przetrawionym produktem. Powierzchnię chłonną pokarmu w jelicie
zwiększają fałdy okrężne oraz kosmyki jelitowe. Taka budowa jelita pozwala na znaczne zwiększenie kontaktu
powierzchni chłonnej z treścią pokarmowa. Powierzchnia ta zwiększona jest o około 40 %.
Soki trawienne znajdujące się w dwunastnicy zawierają enzymy trawiące węglowodany, białka oraz tłuszcze.
Enzymy trawienne w dwunastnicy wydzielane są głównie przez trzustkę oraz wątrobę. Wątroba wytwarza także
żółć.
Trawienie tłuszczów poprzedzone jest procesem
Rys. 2 Schemat budowy jelita cienkiego
uaktywniania powierzchni trawionego pokarmu.
Papka pokarmowa po przedostaniu się z żołądka
do dwunastnicy miesza się z żółcią, która ma
bardzo silne właściwości zmniejszania napięcia
powierzchniowego. Żółć działa na tłuszcze
znajdujące się pokarmie podobnie jak płyn do
mycia naczyń. Żółć w wyniku działania na treść
jelitową tworzy emulsję złożoną z bardzo
drobnych kropelek tłuszczu. Emulsja w takiej
postaci bardzo mocno uaktywnia do działania
enzymy trawienne jak lipazę trzustkową i
esterazę. Enzymy te do dwunastnicy zostają
doprowadzone przez kanały trzustkowe.
Zadaniem
enzymów
trzustkowych
jest
rozerwanie wiązań złożonych tłuszczów oraz ich
rozkład. W efekcie takiego działania powstaje
mieszanina
elementarnych
składników
tłuszczów, kwasów tłuszczowych. Dopiero w
takiej postaci uzyskany z karmy tłuszcz może być
wchłaniany z jelit do krwi i wykorzystywany jako
podstawowe źródło energii w organizmie.
Trawienie i wchłanianie białek, które wstępnie zostały już rozłożone w żołądku dokonuje się na odcinku
pierwszego metra jelita cienkiego. W procesie tym biorą udział głównie enzymy trzustkowe. W momencie
trawienia, kiedy wszystkie „rozbite na cząsteczki” białka zostaną już rozłożone na elementarne składniki
rozpoczyna się proces ich wchłaniania do organizmu.
Wchłanianie aminokwasów następuje przez ich dyfuzję do układu krwionośnego, a konkretnie do wątroby.
Wątroba jest głównym gruczołem i organem procesów życiowych w którym zachodzą bardzo skomplikowane
procesy przemiany aminokwasów i ich dalszy rozkład do postaci akceptowanej przez organizm jako źródło energii.
Trawienie i wchłanianie węglowodanów rozpoczyna się już w wolu. To tam wstępnie zmiękczone i nadtrawione
ziarna, po przedostaniu się z żołądka do dwunastnicy poddawane są działaniu soku trzustkowego. Sok ten
zawiera enzymy trawiące węglowodany. Proces ten jest wieloetapowy. W pierwszej fazie trawienia enzymy
rozkładają wysoce złożone węglowodany do mniej złożonych cukrów, oligosacharydów. Ponieważ oligosacharydy
także nie są dobrze przyswajalne przez organizm, w drugiej fazie trawienia następuje rozłożenie ich do cukrów
prostych. Dopiero w takiej postaci w pełni mogą być wykorzystane jako źródło energii życiowej, dla mięśni.
Po przejściu pokarmu przez tak skomplikowane etapy trawienia i wchłaniania, pozostała treść jelitowa przesuwa
się do jelita grubego.
 Etap 5. JELITO GRUBE. Podstawowa funkcja: filtrowanie niestrawionego pokarmu oraz przygotowanie wszystkich
niestrawionych części do ich wydalenia z organizmu, jako kało-mocz.
U gołębi, budowa i rozbudowana powierzchnia ścianki jelita grubego pozwala na bardzo efektywną filtrację
pozostałej w jelicie niestrawionej treść pokarmowej, która przeszła już wszystkie etapy trawienia i wchłaniania w
jelicie cienkim. W dolnym odcinku jelita grubego niestrawione resztki pokarmowe uzyskują stałą konsystencję.
Ponadto przygotowany do wydalenia kał zawiera stałą lub płynną urynę (mocznik), oraz zawiera też pewna ilość
żółci, która uczestniczyła w procesach trawienia. Kałomocz zawiera także zużyty śluz ochronny jelit i inne
nieakceptowane przez organizm substancje. Do nieakceptowanych przez organizm gołębi substancji zalicza się
patogeny chorobotwórcze układu pokarmowego (E. Coli, Kokcydie…. ), pasożyty wewnętrzne oraz toksyczne
„śmieci” powstałe w procesach spalania białek i tłuszczy w organizmie.
Gołębie które są zdrowe, które systematycznie są żywione wydalają kałomocz w częstotliwości od 8 do 12 razy na
dobę. Wygląd prawidłowego kału nie jest jednoznaczny ,może się znacznie różnić konsystencją i kolorem. Inna
będzie jego konsystencja po nocnym spoczynku gołębi, inna zaraz po karmieniu i piciu a jeszcze inna po
wygłodzeniu. Wygląd kału zależy także od składu karmy, cyklu życia gołębi itp. Generalnie, kał zdrowego gołębia
nie powinien być wodnisty oraz powinien być wolny od intensywnego zapachu. Ostry zapach kału zawsze
zwiastuje problem. Jakość kału jako wyznacznika zdrowia gołębi została opisana w mojej publikacji „ Ocena kału
gołębi”
PODSTAWOWE PRZYCZYNY WYSTĄPIENIA ZABURZEŃ W PROCESIE TRAWIENIA I WCHŁANIANIA POKARMU.
Zarówno mechanizm trawienia jak i mechanizm wchłaniania pokarmu do organizmu wymaga od mikroflory
trawiennej i mikroorganizmów znajdujących się w przewodzie pokarmowym elastyczności działań. Przykładem
takiej sytuacji może być użycie karmy zawierającej ziarna, które są trudne do strawienia. Ziarna owsa zawierają
3,0 % włókien celulozy, wyka ( 4,1 %) a fasola (4,6 %). W takim przypadkach w układzie pokarmowym wzmaga
się wysokie zapotrzebowanie na bakterie i drożdże, które spełniających rolę wspomagaczy trawienia tak, aby
mogły one zwiększyć aktywność tych procesów.
Powszechnie znane jest, że w zdrowych jelitach panuje swoista równowaga flory jelitowej zdominowanej przez
pożyteczne dla organizmu bakterie, które wytwarzają kwas mlekowy. Bakterie te funkcjonują głównie w warstwie
śluzowej wokół kosmków jelitowych ( opis takiego działania przedstawiony jest na rysunku 2).
Z praktyki wiadome jest też ,że równowagę tę można łatwo zachwiać i zaburzyć, co zawsze skutkuje zaburzeniem
pracy układu pokarmowego. Do głównych przyczyn powstania zaburzeń procesu trawienia i wchłaniania należy
zaliczyć:
 Nierozważne użycie preparatów zawierających antybiotyki.
Wiadome jest, że antybiotyki likwidują stany chorobowe w skutek niszczenia bakterii. Działanie takie nie tylko
niszczy szkodliwe, toksyczne patogeny ale również i te dobre bakterie, przyjazne dla organizmu. Na rynku „
gołębiarskim„ oferowanych jest wiele preparatów, które zawierają antybiotyki. Brak opisu składu preparatów,
brak wiedzy o chorobach oraz nieumiejętne podawanie antybiotyków (w tym przedawkowania) zaburzają
działanie układu trawienia oraz mogą powodować trwałe uszkodzenia wątroby lub niewydolność nerek.
Z aktualnej wiedzy weterynaryjnej wynika, że jednym z pozytywnych rozwiązań ostatnich lat w walce z
chorobotwórczymi patogenami jest stosowanie naturalnych antybiotyków opartych na ekstraktach roślinnych,
produktów na bazie czosnku oraz stosowanie probiotyków i zakwaszaczy.
Zalecane przez firmę PANTEX produkty PURE LINE chronią układ pokarmowy gołębi przed infekcją bakteryjną
oraz infekcją innych patogenów chorobowych. Głównym celem produktów PURE LINE jest stworzenie
efektywnej bariery obronnej oraz uzyskanie optymalnego poziomu zdrowia i formy gołębi.
Produkty z rodziny PURE LINE to suplementy diety, zawierające unikalne kompozycje ziół, drożdży,
mikroelementów oraz biochemicznych składników.
 Długotrwałe biegunki oraz przewlekłe stany odwodnienia organizmu.
W przypadku, kiedy analiza problemu wykaże, że powodem takiego stanu nie jest infekcja chorobotwórcza, to
przeważnie wystarczy wysprzątać i odkazić gołębnik, zmienić karmę na lekkostrawną lub przenieść gołębie do
innego gołębnika. Po dokonaniu tych zmian osowiałość gołębi szybko mija, gołębie nabierają chęci do jedzenia i
szybko powracają do zdrowia. Można u nich zauważyć widoczne, pozytywne zmiany w wyglądzie i w
zachowaniu.
 Częstą przyczyną wystąpienia infekcji przewodu pokarmowego są chorobotwórcze szczepy bakterii E.Coli,
Salmonellozy oraz rzęsistki i pierwotniaki jak kokcydie. W sprzyjających dla ich rozwoju warunkach, w jelitach
może dojść do skolonizowania kosmków jelitowych przez szkodliwe patogeny wydzielające toksyny. Toksyny te
rozluźniają ścianki jelitowe, podczas gdy płyny i elektrolity dostają się do tkanki jelita. W ten sposób dochodzi do
uszkodzenia ochronnej warstwy śluzowej jelit. Osłabione i narażone na gwałtowne ataki bakterii kosmyki
jelitowe ulegają uszkodzeniu. Skutkiem takiego oddziaływania, do organizmu nie są wchłaniane prawie żadne
składniki odżywcze i płyny. Ponadto uszkodzona ochronna warstwa jelit otwiera drogę do organizmu dla
niebezpiecznych szczepów bakterii jak E Coli, Salmonelli czy wirusów ADENO.
 Powszechnie wiadome jest, że wiele niebezpieczeństw, które zaburzają funkcjonowanie proces trawienia i
wchłaniania jednak pochodzi od samych składników karmy. Szczególnie od nasion strączkowych jak groch,
peluszka oraz od ryżu. Źle przechowywane, spleśniałe ziarna są nośnikiem wielu chorobotwórczych bakterii,
gronkowców oraz toksycznych grzybów (mikotoksyn). Wpływ skażonej karmy na procesy trawienia i
wchłaniania pokarmu został dokładnie opisany w mojej publikacji: Substancje toksyczne w karmach oraz ich
wpływ na zdrowie i kondycję gołębi.
Praktycznie stwierdzone jest, że każde działanie, które niszczy warstwę ochronną, błonę śluzową jelit wyzwala
każdorazowo dodatkową reakcję organizmu ukierunkowaną na regeneracje jelit i wytworzenie śluzu. W efekcie
takiego działania organizm zmienia swój normalnie działający BILANS rozdziału pokarmu. Pozyskane z karmy
białka, które w normalnych warunkach powinny być wykorzystane do regeneracji i budowy tkanki mięśniowej
przeznacza się na inne regeneracje. Stan taki powoduje, że znaczne obniża się poziomu wykorzystania karmy na
regenerację mięśni oraz wydłuża czas dochodzenia gołębi do uzyskania odpowiedniej formy po odbytym locie.
Innym dobrze znanym przez hodowców przypadkiem zaburzenia normalnego działania BILANSU - rozdziału
wchłoniętego produktu jest wychów lęgu zimowego młodych gołębi. Młode gołębie, które dorastają w bardzo
chłodnych warunkach znaczą cześć przekazywanego przez karmiące gołębie pokarmu przeznaczają na ogrzanie
się i utrzymanie stabilnej temperatury ciała. Dzieje się to zawsze kosztem utraty pokarmu, który miał być
przeznaczony na ogólny rozwój kości, mięśni, upierzenia lub innych ważnych dla życia organów. W przypadkach
takiego stanu młode gołębie rzadko osiągają znaczące wyniki lotowe.
PRZEGLĄD PODSTAWOWYCH SUBSTANCJI ODŻYWCZYCH, KTÓRE SĄ NIEZBĘDNE DLA PRAWIDŁOWEGO
FUNKCJONOWANIA ORGANIZMU.
BIAŁKA (PROTEINY) - podstawowy budulec dla mięśni i przyrostu masy ciała.
Białka należą do najważniejszych składników pokarmowych, które niezbędne są dla utrzymania wszystkich
procesów życiowych w organizmie. Stanowią główny element budowy wszystkich tkanek w organizmie oraz są
elementem składowym wielu aktywnych biologicznie związków jak enzymy czy hormony. Żaden z procesów
fizjologicznych w organizmie gołębi nie może odbywać się bez udziału białek. Białka regulują procesy przemiany
materii i wszystkie funkcje ustrojowe. Działanie takie zapewniają organizmowi trwanie w równowadze. Proteiny
umożliwiają także adoptowanie się organizmu do nagłych zmian otaczającego go środowiska.
Dobrze funkcjonujący organizm może sam wytwarzać potrzebne dla życia białka pod warunkiem dostępności
wszystkich potrzebnych aminokwasów i to w odpowiednich ilościach.
Z praktyki jednak wiadome jest, że organizm ptaków nie zawsze potrafi aminokwasy w wymaganej ilości
samodzielnie wytworzyć. Część z tych aminokwasów, które wręcz są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania
organizmu jednak musi być dostarczona wraz z karmą lub oddzielnie jako dodatkowe suplementy diety. Do
aminokwasów tych zalicza się Fenyloalanina, Izoleucyna, Leucyna, Lizyna, Metionina, Treonina, Tryptofan,
Walina, Histydyna i Arginina. Brak choćby jednego z nich, lub jego niedostateczna ilość w białku pokarmowym
zaburza syntezę białka ustrojowego, wręcz uniemożliwia ten proces.
Także niedobór, względnie przedawkowaniem ilości białka w organizmie może wywołać u gołębi zaburzenia w
funkcjonowaniu organizmu. U gołębi przedawkowanie białka może być spowodowane przez długotrwałe
stosowanie karmy zawierającej duże ilości ziaren bogatych w białko. W tabeli 1. ujęto ogólne zestawienie
zawartości białka w ziarnach dla poszczególnych składników karmy dla gołębi. Nieprawidłowo zbilansowany
skład karmy, w tym przebiałkowanie potencjalnie może wyzwolić u gołębi podobny, negatywny efekt jak przy
spożywaniu karmy o zbyt dużej ilości tłuszczów.
Tab.1 Orientacyjne zestawienie substancji odżywczych oraz niestrawnego włókna dla podstawowych ziaren-składników karmy
dla gołębi.
Praktycznie stwierdzone jest, że częste podawanie gołębiom nadmiernej ilości ziaren bogatych w białko może
zaburzyć procesy przemiany materii oraz spowodować wystąpienie niewydolność nerek czy stłuszczenia wątroby.
Wiadome jest także, że rozpad białek w organizmie, w czasie przemiany materii zawsze pozostawia dużą ilość
„toksycznych śmieci”. Są to substancje występujące w postaci mocznika. U gołębi przebiałkowanie organizmu
zazwyczaj uwidacznia się zwiotczeniem mięśni. Efekt ten wyraźnie uwidacznia się w mięśniach brzusznych oraz w
wyglądzie mostka. Przebiałkowane mięśnie są sine i wskazują u gołębi brak formy lotowej.
Przebiałkowanie organizmu także może wywołać u gołębi bezwład skrzydła. Objawy takie często przez hodowców
mylone są z infekcją salmonellozy typu stawowego.
Tab.2 Praktyczny sposób porównania różnego rodzaju karmy dla gołębi, jako potencjalnego źródła białka dla gołębi.
Istotna uwaga. Dane zawarte w tabeli 2. są tylko wartościami szacunkowymi.
Praktycznie, przy kalkulowaniu ilości wprowadzanego do organizmu białka, aminokwasów należy ponadto wziąć
pod uwagę współczynnik strawności karmy, który w zależności od rodzaju substancji niestrawnych,
nieakceptowalnych zawartych w ziarnach kamy może zawierać się w przedziale od 0,92 do 0,98 .
Zapotrzebowanie na aminokwasy w organizmie może ogromnie wzrastać wskutek wystąpienia choroby, w
przypadku wystąpienia spadku odporności organizmu, wystąpienia zaburzenia przemiany materii lub w
przypadku oddziaływania długotrwałych wysokich stresów.
Bardzo niebezpiecznym stanem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu jest długotrwały niedobór białka.
Sytuacja taka może spowodować wyraźny spadek lub całkowitą utratę odporności organizmu na choroby a także
powodować zwiotczenie mięśni.
Niedobory aminokwasów w organizmie mogą być uzupełnione dwoma metodami. Przez podawanie gołębiom
suplementów diety, które zawierają wymagane aminokwasy lub przez karmienie gołębi karmą o dużej zawartości
białka. Jednak drugi sposób uzupełniania aminokwasów jest dość ryzykowny i potencjalnie związany ze wzrostem
ilości białka w organizmie. Działanie takie, ze względów zdrowotnych i ekonomicznych może być stosowane
sporadycznie, z rozwagą i w bardzo ograniczonym stopniu.
Bezpiecznie i z dobrym skutkiem dla gołębi niedobór białka w organizmie można uzupełnić poprzez podanie
gołębiom preparatów o dużej zawartości aminokwasów. Najlepiej wybierać preparaty zawierające aminokwasy w
formie naturalnej lub aminokwasy w postaci wolnej (literka „L-” przed nazwą), ponieważ wchłaniane są do
organizmu bez konieczności ich trawienia.
WĘGLOWODANY ( CUKRY ) - Podstawowe źródło „szybkiej energii.”
Węglowodany stanowią najłatwiejszy w użyciu materiał energetyczny dla organizmu gołębi. Jednak w
przeciwieństwie do tłuszczów szybciej się wyczerpują.
Odpowiednio dobrane w karmie węglowodany i do tego spożywane w odpowiednim czasie sprawią, że mięśnie
będą w stanie w pełni wykorzystać swoje możliwości.
Wiedza w tym obszarze często wykorzystywana jest przez Rys.3.Schemat budowy niełuskanego ziarna jęczmienia, pszenicy
hodowców na etapie przygotowania gołębi do lotów na
krótkie i średnie dystanse.
Węglowodany jako podstawowy materiał energetyczny
magazynowane są w mięśniach i w wątrobie. W
mięśniach i wątrobie węglowodany występują w postaci
wielocząsteczkowego cukru zwanego glikogenem (cukier
zapasowy). Organizm potrafi także dodatkowo
utrzymywać pewien zapas cukru, wolnej glukozy we krwi.
Jednak stan ten zawsze wiąże się z problemami
zdrowotnymi. U gołębi podczas długotrwałego lotu, w
skutek intensywnego ruchu skrzydeł i mięśni zostaje
uruchamiany proces rozkładu glikogenu, który zawarty
jest w mięśniach i wątrobie.
Glikogen po zamianie na glukozę, w wyniku zachodzących procesów przemiany materii przemieniany jest w
organizmie, w komórkach na energię, w tak zwanych "siłowniach komórkowych”.
Pomimo, że jednego grama węglowodanów można dostarczyć do organizmu tylko do 4 kcal energii, a przy
spalaniu tłuszczy aż dwa razy więcej, to organizm może wykorzystywać energię z węglowodanów znacznie
szybciej niż z energii pochodzącej z tłuszczy. Powodem tego jest większa szybkość spalania węglowodanów.
Opisując prościej, szybsze spalanie węglowodanów powoduje, że w tym samym czasie trwania wysiłku,
dostarczają one dwa razy więcej energii niż przy spalaniu tłuszczy. Praktycznie udowodnione jest, że przy dużym,
bardzo intensywnym wysiłku ilość wytworzonej energii może być pięciokrotnie większa. Ponadto spalanie cukrów
pozostawia w organizmie znacznie mniej szkodliwych substancji, niż w przypadku spalania tłuszczów czy białek.
W przypadku sprawności lotowej gołębi oznacza to, że gołąb znacznie szybciej leci, że ruchy jego skrzydeł
wykonywane są znacznie szybciej i z większą siłą, a jednocześnie z mniejszą szkodą dla jego organizmu.
Wyjątkową cechą węglowodanów jest ich specyficzna rola jako katalizatora w procesach spalania tłuszczów.
Tłuszcze mogą być zamieniane w energię tylko w obecności węglowodanów, nigdy odwrotnie!
Praktycznie stwierdzone jest, że u gołębi pocztowych nie spotyka się wyraźnych zaburzeń w funkcjonowaniu
procesów życiowych związanych z niedoborem, względnie przedawkowaniem węglowodanów. Należy jednak
mieć na uwadze, że wraz ze wzrostem poziomu węglowodanów w organizmie wzrasta zapotrzebowanie
organizmu na witaminę B1. Przy projektowaniu tygodniowego systemu karmienia należy zawsze pamiętać, aby
gołębiom podawać dodatkowo witaminę B1 lub witaminy z grupy B w drugiej części tygodnia, to jest w czasie,
kiedy skład karmy jest bardziej bogatszy w ziarna zawierające duże ilości tłuszczu.
BŁONNIK– zalicza się do składników o niskiej wartości odżywczej. Jednak jest on bardzo istotny w wspomaganiu
wszystkich procesów trawienia i wchłaniania pokarmu oraz w oczyszczaniu organizmu.
Błonnik składa się głównie z celulozy, która stanowi zewnętrzną ochronną warstwę ziarna ( opis na
rysunku 2). Źródłem błonnika w żywieniu gołębi, są włókna surowe ziaren zbóż będących składnikami karmy,
głównie jęczmienia, owsa, grochu, fasoli. W skład błonnika wchodzą celulozy, ligniny oraz rozpuszczalne w wodzie
hemicelulozy. Błonnik zawiera także pektyny i śluzy, które nie rozpuszczają się w wodzie. Do składników
towarzyszących błonnikowi, które związane są ze ścianką otulająca ziarna zalicza się także kwas fitynowy,
krzemiany (głównie pochodzące z jęczmienia), białka i glukozydy.
Z praktyki wiadome jest, że układ pokarmowy u gołębi nie jest wstanie w 100 % przetrawić włókno surowe
pochodzące z ziaren karmy, jednak niektóre jego składniki częściowo ulegają przetworzeniu w procesie
fermentacji przez enzymy i bakterie znajdujące się w okrężnicy. Głównym nośnikiem takiego błonnika w karmie
jest brązowy ryż, jęczmień oraz owies.
Podstawową cechą błonnika jest jego zdolność do wchłaniania dużej ilości wody. Mieszanina niełuskanych ziaren
będąca składnikami karmy, podczas trawienia w żołądku znacznie powiększa swoją objętość. W efekcie takiego
działania znacznie spowalniają się procesy trawienia, przez co bardziej dokładnie one przebiegają i pośrednio
zwiększają wykorzystanie karmy.
Inną pozytywną cechą błonnika jest fakt, że zwartość włókien celulozy w ziarnach karmy zwiększają mimowolne,
rytmiczne ruchy mięśni okalające jelita, odruch ten nazywany jest przez hodowców efektem robaczkowym . Ruchy
te w procesie trawienia zwiększają wymieszanie się treści jelitowej oraz wspomagają oczyszczanie ścianek jelit ze
złogów i toksyn wprowadzanych wraz z karmą do przewodu pokarmowego. Właściwości błonnika w hodowli
gołębi pocztowych często wykorzystuje się w oczyszczaniu organizmu po lotach gołębi, podczas fazy
przygotowania gołębi do okresu zimowego. W okresach tych gołębią głównie podaje się karmę opartą o
niełuskane ziarna, głównie owsa.
TŁUSZCZE I KWASY TŁUSZCZOWE – jako źródło długotrwałej energii ( za i przeciw).
Trójglicerydy stanowią podstawowy materiał energetyczny gromadzony w tkankach tłuszczowych oraz tkankach
mięśniowych. Szczególną rolę, jako budulca tkanek oraz regeneracji tkanek spełniają przede wszystkim fosfolipidy
oraz lecytyna, której udział stanowi znaczącą część wszystkich tłuszczy zawartych w organizmie.
Odzwierciedleniem rodzaju kwasów tłuszczowych kumulowanych w organizmie jest udział tych kwasów w
podawanej karmie (ich zawartość w poszczególnych ziarnach karmy). Należy przy tym zaznaczyć, że o ile
nienasycone kwasy tłuszczowe pełnią w ustroju funkcję energetyczną oraz funkcję odnowy tkanki mięśniowej to
pozostałe kwasy tłuszczowe wykorzystywane są niemal wyłącznie jako doraźne lub zapasowe źródło energii.
Tłuszcze ponadto biorą udział w transporcie rozpuszczonych w nich witamin jak A, D, E i K, ułatwiają przyswajanie
witamin zawartych w karmie. Tłuszcze pokarmowe, lipidy, płyny ustrojowe dostarczają organizmowi ponad
dwukrotnie więcej energii w stosunku do białka czy węglowodanów.
Niektóre kwasy tłuszczowe, jak kwas linolowy i arachidowy oprócz funkcji nośnika energii wręcz niezbędne są dla
prawidłowego rozwoju organizmu ptaków. Kwasy te biorą także udział w procesie oddychania.
W przypadku długotrwałego wystąpienia niedoboru kwasów tłuszczowych w organizmie dochodzi do zaburzeń w
przemianie materii, zwłaszcza w wątrobie, tarczycy oraz w gruczołach płciowych. Niedobór ich u gołębi stwarza
ryzyko zmniejszenia poziom zapłodnienia jajek, szczególnie podczas zimowego, pierwszego lęgu.
U ptaków najwięcej energii z kwasów tłuszczowych czerpią takie organy jak serce, mięśnie szkieletowe oraz
mięśnie usytuowane w okolicy mostka.
Gołębie pocztowe dobrze wykorzystują tłuszcze roślinne, jednak zawsze należy zwracać uwagę na ich dawkowaną
ilość. Szczególnie szkodliwe dla wątroby są większe dawki niektórych olejów, które mogą spowodować niedobór
witaminy B2.
Bardzo rozważnie należy postępować z podawaniem gołębiom oleju lnianego, rzepakowego a nawet oleju
sojowego, bowiem oleje te zawierają kwas erukowy. Kwas erukowy ma negatywy wpływ na zwiększenie
stłuszczenia wątroby. Oznaką przedawkowania oleju u gołębi może być pojawienie się ciemniejszych plam na
lotkach.
Ważne jest aby przy projektowaniu cotygodniowego programu żywienia, w pierwszych trzech dniach po przylocie
gołębi z lotu nie stosować karmy o dużej zawartości nasion oleistych. Nie zaleca się w tym okresie dostarczać do
organizmu gołębi dużej ilości tłuszczów, ponieważ spowalniają one wchłanianie węglowodanów i spowalniają
odnowę glikogenu wątrobowego. Zaleca się w tym okresie podawać karmę wzbogaconą w białko, ponieważ
uaktywnia one reakcję insulinową i zwiększą tempo gromadzenia glikogenu i regenerację mięśni.
SZCZEGÓLNA ROLA WĄTROBY i TRZUSTKI.
Dla przypomnienia, wątroba to największy organ (gruczoł) w organizmie gołębi. Razem z trzustką zalicza się je do
głównych gruczołów trawiennych. Ze względu na swoją budowę oraz funkcje życiowe często atakowana jest przez
chorobotwórcze patogeny oraz przez mikotoksyny. Szczególnie groźne dla funkcjonowania wątroby i życia gołębi
są Adenowirusy oraz niektóre szczepy rzęsistek.
W organizmie ptaków wątroba pełni istotne funkcje, jako:
 Magazynu energii, bowiem magazynuje ważne substancje odpowiedzialne za siłę mięśni oraz formę lotową.
To w wątrobie magazywane są takie substancje jak glikogen, żelazo, białko, witaminy D, A i B12. Glikogen,
jako skoncentrowane źródło energii stanowi ok. 10% masy wątroby. To za pomocą wątroby organizm może
go wykorzystać jako energię dla mięśni oraz mózgu. Zapasy glikogenu, jego uwalnianie z wątroby
kontrolowane są poprzez hormony trzustki (insulinę i glukagon).
 Uczestniczy w przemianach metabolicznych, zamienia aminokwasy w tłuszcze jako źródło energii.
 Wątroba spełnia szczególną rolę filtrującą i oczyszczającą organizm. To ona musi sobie radzić ze skutkami
podawania antybiotyków, innych substancji wspomagających lub odżywek. Wątroba przekształca toksyczny
amoniak w mocznik, stałą lub ciekłą urynę, która ostatecznie wydalana jest z organizmu jako kało-mocz.
 Wątroba aktywnie uczestniczy w regulacji temperatury ciała.
 Wątroba wydziela także istotną dla trawienia pokarmu żółć. Większość wytworzonego przez wątrobę
cholesterolu zamieniana jest na kwasy żółciowe, które zasilają procesy trawienia pokarmu w przewodzie
pokarmowym. W zależnie od zawartości błonnika w trawionej karmie, część żółci, kwasów żółciowych po
spełnieniu swej roli w trawieniu, wchłaniana jest z powrotem do organizmu, do wątroby, tworząc cykl
zamknięty żółci.
W końcowej fazie sezonu lotowego organizm gołębi jest mocno wyczerpany i obciążony. To w okresie tym
wątroba musiała pracować ciągle i na najwyższych obrotach. Loty długie wymagają stosowania karm
zawierających duże ilości ziaren i nasion o dużej zawartości tłuszczy. Stosowanie ”karm ciężkich” znacznie
wydłuża czas ich trawienia, dla przykładu czas trawienia ziarna kukurydzy jest dwukrotnie dłuższy od trawienia
ziarna pszenicy oraz wymaga od układu trawienia większej sprawności. Innym bardzo niekorzystnym czynnikiem,
który wpływa na ekstremalne funkcjonowanie wątroby jest okres intensywnego pierzenia oraz okres hodowlany,
wychowu młodego pokolenia gołębi..
Przez wiele lat wielką tajemnicą wspaniałych wyników niektórych mistrzów lotów gołębi było stosowanie
preparatów wspomagających trawienie oraz produktów regenerujących i oczyszczających wątrobę z toksyn. Ten
rodzaj hodowców bazował na wsparciu i dostępie do nowoczesnych technik żywienia.
Przez wiele lat wielką tajemnicą mistrzów było również stosowanie w systemach karmienia gołębi lotowych
ziaren ostropestu, które w czasie lotów wraz z drobnymi ziarnami podaje się wdowcom indywidualnie, w ich
celach. Ostropest jako naturalny dodatek do karmy, efektywnie czyści i regeneruje wątrobę.
Bardzo pozytywne efekty w regeneracji wątroby uzyskuje się także poprzez podawanie gołębiom preparatów
zawierających metioninę, stosowanie siarczanu magnezu( ałunu.) oraz stosowanie produktów zawierających duże
ilości witaminy B12.
Środki wspomagające pracę wątroby oraz regenerujące ją często podawane są jeden raz w drugiej połowie
tygodnia.
Autor publikacji: Zbigniew Rzywucki R-CERAM. golebie @r-ceram.pl

Podstawy żywienia gołębi pocztowych. EDYCJA 2017 - R

Transkrypt

Podobne dokumenty

Międzynarodowe Mistrzostwa Gołębi Młodych WG ŁĄCK 2016 1

Kliknij aby pobrać dokument w formacie PDF

Zamówienie na młode.cdr

Electrolyt Oral Solution

UWAGA : JeŜeli hodowca nastawia więcej niŜ jeden zegar i

ppk2260020 Clairefontaine Ksero kolorowe Trophee Oferta

karta zgłoszeniowa 7

Uciążliwe insekty, ptaki i zwierzęta

Komunikat Zarządu PZHGP Oddział Lębork