zagro¯enia asymetryczne współczesnego œwiata

ZAGRO¯ENIA ASYMETRYCZNE
WSPÓ£CZESNEGO ŒWIATA
Praca zbiorowa pod redakcj¹
Sebastiana Wojciechowskiego
i Rados³awa Fiedlera
Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM
Poznañ 2009
Recenzent:
Dr Krzysztof Kowalczyk
© Copyright by Wydawnictwo Naukowe
Wydzia³u Nauk Politycznych i Dziennikarstwa
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
ul. Umultowska 89A, 61-614 Poznañ, tel. (061) 829 65 08
ISBN 978-83-60677-56-8
Sk³ad komputerowy – „MRS”
60-408 Poznañ, ul. P. Zo³otowa 23, tel. 061 843 09 39
Druk i oprawa – ESUS Studio, 61-558 Poznañ, ul. Wierzbiêcice 35, tel. 061 835 35 36
Spis treœci
S³owo wstêpne
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . . . . . . . .
5
Czêœæ pierwsza
ASYMETRYCZNOή РISTOTA I CHARAKTER ZAGADNIENIA
Marek MADEJ
Zagro¿enia asymetryczne – istota, specyfika, faktyczna ranga strategiczna
we wspó³czesnym œwiecie . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Krzysztof KUBIAK
Asymetria, pojêcie definiuj¹ce czy dezinformuj¹ce?
. . . . . . . .
27
Andrzej CHODUBSKI
Asymetryczne zagro¿enia cywilizacyjne a istota bezpieczeñstwa
pañstwa polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Sebastian WOJCIECHOWSKI
Asymetrycznoœæ ekonomiczno-spo³eczna wspó³czesnego œwiata
. . . .
49
Krystyna BOBIÑSKA, Sebastian MEITZ
Zagro¿enia asymetryczne kreowane przez dzia³ania gospodarcze
korporacji ponadnarodowych . . . . . . . . . . . . . . . .
57
Marek PIETRAŒ
Transnarodowoœæ zagro¿eñ asymetrycznych . . . . . . . . . . .
73
Jaros³aw GRYZ
Rosyjska polityka energetyczna jako Ÿród³o zagro¿enia asymetrycznego
dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
Artur WEJKSZNER
Wojny XXI wieku. Istota wspó³czesnych konfliktów asymetrycznych
.
119
. . . . .
129
Tomasz SZUBRYCHT
Si³y morskie europejskich pañstw NATO wobec wyzwañ generowanych
przez geograficzny rozk³ad zagro¿eñ asymetrycznych
. . . . . . .
141
Robert POTOCKI, Dorota MI£OSZEWSKA
Bezpieczeñstwo czy wolnoœæ? Zwalczanie zagro¿eñ asymetrycznych
w US Patriotic Act . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
155
Rados³aw FIEDLER
Oblicza asymetrycznoœci w Iraku
169
Jacek PAW£OWSKI
Zagro¿enia asymetryczne w wojskowej myœli strategicznej
.
.
.
. . . . . . . . . . . .
4
Spis treœci
£ukasz SZYSZKA
Asymetrycznoœæ konfliktu izraelsko-palestyñskiego – studium przypadku
.
.
179
£ukasz CIEŒLA
Wojna w Osetii Po³udniowej jako przyk³ad konfliktu asymetrycznego .
.
191
Witold OSTANT
Terroryzm jako „asymetryczne” zagro¿enie globalne . . . . . . . .
211
Krzysztof KAROLCZAK
Terroryzm jako paradygmat wojny IV i V generacji
. . . . . . .
223
Ryszard SZPYRA
Wybrane aspekty militarnego reagowania na terroryzm jako zagro¿enie
asymetryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
233
Kazimierz KRAJ
Rozwój technologii terrorystycznych Ÿród³em zagro¿eñ asymetrycznych . .
241
Wojciech STANKIEWICZ
Cyberterroryzm jako zagro¿enie asymetryczne wspó³czesnego œwiata
.
249
Wojciech NOWIAK
Terroryzm jako asymetryczny czynnik stosunków miêdzynarodowych.
Druga wojna libañska 2006 . . . . . . . . . . . . . . . .
269
Damian SZLACHTER
Polityka informacyjna administracji pañstwowej w walce z terroryzmem
– na przyk³adzie Zjednoczonego Królestwa (UK) . . . . . . . . .
283
Autorzy.
. . . . . . . . . . . .
297
Publikacje Zak³adu Studiów Strategicznych Wydzia³u Nauk Politycznych
i Dziennikarstwa UAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
298
Czêœæ druga
ASYMETRYCZNOή TERRORYZMU
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
S³owo wstêpne
John Nash wybitny amerykañski matematyk oraz ekonomista, bohater filmu i ksi¹¿ki
Piêkny umys³ odbieraj¹c Nagrodê Nobla stwierdzi³ „œwiat potêpia wszystko, co odbiega od normy, jest inne, nieuporz¹dkowane [mo¿na by dodaæ asymetryczne – S.W.]”.
Jednak to w³aœnie asymetria jest podstaw¹ funkcjonowania œwiata. Pocz¹wszy od atomów, przez geny, a skoñczywszy na systemie miêdzynarodowym. Jest ona tak¿e
g³ówn¹ si³¹ sprawcz¹ przemian tak w wymiarze pozytywnym, jak i negatywnym.
Zagro¿enia asymetryczne to problem interdyscyplinarny i z³o¿ony. Wymaga on zaanga¿owania specjalistów z ró¿nych dziedzin i oœrodków naukowych. Wykorzystania
ich wiedzy, doœwiadczenia oraz czêsto odmiennej wizji i oceny wystêpuj¹cych uwarunkowañ. S³u¿y temu m.in. powy¿sza publikacja. Jej g³ówne cele s¹ nastêpuj¹ce:
1. Pierwszy z nich to sfera definicyjna, terminologiczna. OdpowiedŸ na pytanie czym
s¹ zagro¿enia asymetryczne1? Jak pojêcie to jest rozumiane i jak byæ rozumiane powinno? Jest to zreszt¹ kolejny przyk³ad zjawiska charakterystycznego dla nauk
spo³ecznych, gdzie zdefiniowanie niektórych, wydawa³oby siê nawet podstawowych terminów, takich choæby jak: demokracja, terroryzm czy fundamentalizm nie
jest ani proste, ani jednoznaczne.
2. Cel drugi, to zaprezentowanie specyfiki i charakteru zagro¿eñ asymetrycznych.
Ukazanie czym ró¿ni¹ siê one na tle innych globalnych problemów. Rozpatrzenie
ich form oraz skali wystêpowania – tak w zakresie lokalnym, regionalnym, jak
i œwiatowym. Traktowanie zagro¿eñ asymetrycznych jako systemu obejmuj¹cego
wejœcia, wyjœcia, sprzê¿enia zwrotne itp. Wskazanie na podobieñstwa poszczególnych zagro¿eñ asymetrycznych, gdzie np. coraz czêœciej kluczow¹ rolê odgrywa
kwestia ubóstwa czy nêdzy, staj¹c siê tak ich przyczyn¹, jak i skutkiem.
3. Pokazanie, ¿e asymetrycznoœæ jest nie tylko jednym z wyznaczników czy determinantów wspó³czesnych stosunków miêdzynarodowych, ale mo¿e byæ tak¿e wykorzystywana, jako element opisu, interpretacji, a nawet jako narzêdzie lub metoda
badawcza stosowana w celu pe³niejszej analizy i ekstrapolacji uwarunkowañ miêdzynarodowych, zachodz¹cych w danym pañstwie czy regionie. Elementy analizy
asymetrycznej s¹ ju¿ przecie¿ wykorzystywane w np.: teorii gier, studiach strate-
1
Szerzej na temat pojêcia asymetrycznoœæ – zagro¿enia asymetryczne zob. np.: M. Madej, Zagro¿enia asymetryczne bezpieczeñstwa pañstw obszaru transatlantyckiego, Warszawa 2007; P. Gawliczek, J. Paw³owski, Zagro¿enia asymetryczne, Warszawa 2003; Pojêcie, istota oraz tendencje
rozwojowe zagro¿eñ asymetrycznych, pod red. J. Paw³owskiego, Warszawa 2002; J. Russell, Asymmetric warfare, w: The big issue. Command and combat in the information age, pod red. D. Potts,
Shrivenham 2002; S. Metz, D. Johnson, Asymmetry and US military strategy, „Strategic Studies Institute”, January 2001.
6
S³owo wstêpne
gicznych, metodzie antysystemowej, impulsacyjnej, ró¿nego rodzaju systemach
zarz¹dzania, a nawet w genetyce.
4. Pokazanie, ¿e asymetrycznoœæ to pewien model konstruowania i opisu œwiata,
mniej lub najbardziej popularny, ale uniwersalny. Œwiat by³, jest i bêdzie asymetryczny. I nie odmieni tego integracja czy globalizacja. Co najwy¿ej zmieniæ siê
mo¿e zakres i skala asymetrycznoœci. I tutaj paradoksalnie, pomimo spo³ecznych
oczekiwaæ i ró¿nego rodzaju prognoz, zakres dysproporcji w skali œwiata wci¹¿ ulega zwiêkszeniu. Dobrze obrazuj¹ to pog³êbiaj¹ce siê ró¿nice np. pomiêdzy najbogatszym i najbiedniejszym pañstwem. Po II wojnie œwiatowej wynosi³y one 44:1,
a obecnie osi¹gnê³y ju¿ pu³ap 72:1.
5. Cel kolejny, to zaprezentowanie interakcji zachodz¹cych pomiêdzy asymetrycznoœci¹ a równowag¹ si³. Próba odpowiedzi na pytanie czy asymetrycznoœæ jest tylko
przeciwieñstwem, skrajnoœci¹, alternatyw¹ wobec modelu równowagi si³, a mo¿e
tak¿e do pewnego stopnia jego uzupe³nieniem sprowadzaj¹cym siê do ukazania dualizmu wspó³czesnego œwiata i œwiatowych relacji, gdzie np. tendencjom integracyjnym towarzysz¹ procesy dezintegracyjne, pañstwa centrum wspó³istniej¹ obok
systemów peryferyjnych, globalizacja przeplata siê z alterglobalizacj¹, D¿ihad
z McŒwiatem, a kilkuset miliarderów ¿yje tu¿ obok miliarda ludzi maj¹cych na
dzienne prze¿ycie mniej ni¿ 1$2.
6. Cel ostatni, byæ mo¿e najbardziej znacz¹cy, to próba odpowiedzi na nasuwaj¹ce siê
w kontekœcie zagro¿eñ asymetrycznych pytania, wœród których wymieniæ mo¿na
nastêpuj¹ce:
– Które z zagro¿eñ asymetrycznych bêdzie odgrywaæ kluczow¹ rolê w przysz³oœci?
– Jak zagro¿eniom tym skutecznie przeciwdzia³aæ?
– Czy globalizacja jest lub bêdzie skutecznym wobec nich antidotum – czy te¿
przeciwnie przyczyni siê do ich narastania?
– Jaki jest wp³yw asymetrycznoœci (pozytywny czy destrukcyjny) na procesy gospodarczo-spo³eczne zachodz¹ce we wspó³czesnym œwiecie?
– Czy asymetrycznoœæ obni¿a, a mo¿e jednak przeciwnie zwiêksza poziom miêdzynarodowego bezpieczeñstwa?
– Czy mo¿e byæ ona fundamentem, wyznacznikiem nowego ³adu miêdzynarodowego?
Tak nakreœlone kwestie s¹ punktem wyjœcia dla zawartych w pracy rozwa¿añ. Ich
autorami s¹ przedstawiciele ró¿nych polskich oœrodków naukowych zajmuj¹cych siê
powy¿sz¹ problematyk¹.
2
Szerzej na temat œwiatowych dysproporcji ekonomiczno-spo³ecznych zob.: Katastrofy i zagro¿enia we wspó³czesnym œwiecie, Warszawa 2008; S. Wojciechowski, Economic and social disproportion in the modern world as the stimulant for terrorism, w: Terrorism Pandora’s box. Analysis of
chosen terrorist issue, pod red. J. Babiaka, S. Wojciechowskiego, Poznañ 2008; Miêdzynarodowe stosunki polityczne, pod red. M. Pietraœ, Lublin 2006; J. Sachs, Koniec z nêdz¹. Zadanie dla naszego pokolenia, Warszawa 2006; State of the world 2005, New York–London 2005; M. Czerny, Globalizacja
a rozwój, Warszawa 2005; Z. Cesarz, E. Stadtmüller, Problemy polityczne wspó³czesnego œwiata,
Wroc³aw 2002; R. Gilpin, Global political economy, Princeton 2001; Cz. Mojsiewicz, Globalne problemy ludzkoœci, Poznañ 1998.
7
S³owo wstêpne
***
Publikacja pt. Zagro¿enia asymetryczne wspó³czesnego œwiata jest jednym z elementów sk³adowych projektu badawczego „Sytuacja geopolityczna wspó³czesnego
œwiata” realizowanego przez Zak³ad Studiów Strategicznych Wydzia³u Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM. Jest to jeden z dwóch g³ównych, obok projektu realizowanego w jêzyku angielskim (Internal and International Aspects of Modern Terrorism),
nurtów naukowo-badawczych Zak³adu. Wiêcej informacji na temat jego dzia³alnoœci
oraz wydawanych publikacji znaleŸæ mo¿na na stronie www.wnpid.amu.edu.pl.
Sebastian Wojciechowski
Czêœæ pierwsza
ASYMETRYCZNOή РISTOTA
I CHARAKTER ZAGADNIENIA