tytul referatu - IM-Tech

Redakcja
Milan Popović
Daniel Biczysko
TRENDY EKONOMICZNE
W DOBIE KRYZYSU
GLOBALNEGO
Łódź 2013
Recenzent: dr Jarosław Zając
Redakcja: mgr Milan Popović, mgr Daniel Biczysko
Publikacja dofinansowana przez Dziekana
Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego
Autorzy referatów:
Antos Kamila
Antos Łukasz
Bania Sylwia
Cupriak Anna
Godzisz Angelika
Gosławski Łukasz
Graczyk Mateusz
Jaworski Adrian
Kowalczyk Marta
Kurp Łukasz
Leśniak Kamila
Mijas Piotr
Nartowska Agnieszka
Pustuł Sylwia
Sobieraj Anna
Strojek Milena
Ścibisz Aleksandra
Wojtalczyk Sebastian
Zagaj Dominik
Zelga Agata
Żelazny Jan
ISBN: 978-83-937085-0-5
Wszelkie prawa zastrzeżone
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”
ul. POW 3/5, 90-255 Łódź
http://www.imtech.uni.lodz.pl
e-mail: [email protected]
Przygotowanie do druku: Agata Zelga, Mateusz Kordowiak
Projekt okładki: Agata Partyczyńska
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
ul. Lindleya 8, 90-131 Łódź
tel. (42) 665-58-63
http://www.wydawnictwo.uni.lodz.pl/
e-mail: [email protected]
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie ............................................................................................ 5
CZĘŚĆ I: TRENDY FINANSOWE ......................................................... 9
Łukasz ANTOS, Łukasz KURP: Polityka fiskalna państwa
w dobie kryzysu .................................................................................. 11
Łukasz GOSŁAWSKI: Płatności mobilne w komunikacji
miejskiej na przykładzie MPK Łódź Sp. z o.o. ................................... 19
Mateusz GRACZYK: Determinanty i następstwa prawa
Kopernika - Greshama ........................................................................ 27
Agata ZELGA: Whisky investments jako atrakcyjna metoda
dywersyfikacji portfela inwestycyjnego............................................. 35
Jan ŻELAZNY: Finanse islamskie i bankowość muzułmańska
alternatywą dla tradycyjnej bankowości w dobie kryzysu .................. 43
CZĘŚĆ II: TRENDY BIZNESOWE ...................................................... 51
Kamila ANTOS: Zarządzanie kapitałem ludzkim wyznacznikiem
konkurencyjności organizacji XXI wieku. .......................................... 53
Sylwia BANIA, Milena STROJEK: Popytowe podejście do
innowacji jako źródło wartości organizacji w kryzysie ..................... 61
Anna CUPRIAK: Społeczna odpowiedzialność biznesu w dobie
kryzysu gospodarczego ....................................................................... 69
Marta KOWALCZYK, Agnieszka NARTOWSKA:
Budowanie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstwa
w dobie kryzysu globalnego................................................................ 77
Kamila LEŚNIAK: Kierowanie projektem w dobie kryzysu ............ 85
Sebastian WOJTALCZYK: Strategie inwestycyjne
w dobie kryzysu światowego .............................................................. 91
3
CZĘŚĆ III: TRENDY W POZOSTAŁYCH DZIEDZINACH
GOSPODARKI......................................................................................... 99
Angelika GODZISZ, Aleksandra ŚCIBISZ: Osoby młode
na rynku pracy w dobie kryzysu globalnego ..................................... 101
Adrian JAWORSKI: Inwestycje w nieruchomości.
Przekształcenia przestrzenne i społeczne miast - gettoizacja ............ 109
Piotr MIJAS: HTML5 a Flash – przyszłość multimediów
w internecie ....................................................................................... 117
Sylwia PUSUŁ, Anna SOBIERAJ, Strategia
interwencjonistyczna w dobie kryzysu na przykładzie niemiec ....... 125
Piotr WOJCIECHOWSKI: Wpływ kryzysu gospodarczego
na sprzedaż prezerwatyw .................................................................. 133
O wydawcy...............................................................................................141
Wprowadzenie
Mamy zaszczyt przedstawić Państwu kolejną monografię z serii
„Trendy ekonomiczne”. Po trendach ekonomicznych na polskim rynku
(2009), w Unii Europejskiej (2010), we współczesnej Europie (2011) oraz
na rynkach światowych (2012) autorzy zwrócili uwagę na fakt, iż globalny
kryzys gospodarczy wywiera również wpływ na trendach gospodarczych.
Monografia składa się z siedemnastu opracowań, napisanych przez dziewiętnastu autorów, będących studentami zrzeszonymi w kołach naukowych. Opracowania zostały podzielone na trzy działy tematyczne: trendy
finansowe, trendy biznesowe oraz trendy w pozostałych dziedzinach gospodarki.
Dział pierwszy rozpoczyna opracowanie dotyczące polityki fiskalnej
państwa. Współczesne tępo życia, wzrastająca zmienność otoczenia, rozwój
nauki i znaczący postęp techniczny, wszystko to powoduje, że w miejsce już
rozwiązanych problemów rodzą się kolejne bardziej skomplikowane i trudniejsze do pokonania. Współczesna polityka fiskalna skierowana jest na realizację ważnych celów. Polityka fiskalna jest skutecznym narzędziem państwa, by efektywnie prowadzić politykę gospodarczą. Zastosowanie poszczególnych instrumentów polityki fiskalnej wywołuje zmiany w wielu
dziedzinach gospodarki narodowej.
Kolejny artykuł przybliża zastosowanie płatności mobilnych
w biznesie, a zwłaszcza w miejskich przedsiębiorstwach komunikacyjnych.
Opisuje w jaki sposób firmy, oferujące tego typu usługi, współpracują
z przedsiębiorstwami komunikacyjnymi i co oferują swoim klientom. Ukazuje również kondycję tego typu płatności w dzisiejszych czasach i perspektywy jakie przed nimi stoją. W pracy opisano również wpływ kryzysu
ekonomicznego na zainteresowanie płatnościami elektronicznymi.
Następne opracowanie szczegółowo przedstawia uwarunkowania
i efekty prawa Kopernika – Greshama. Okazuje się, że zasada ta odnosi się
do wszystkich systemów monetarnych, jakie mieliśmy do tej pory w historii
jak i również do tego, który mamy obecnie, czyli do pustego pieniądza bez
pokrycia. Referat zwraca uwagę na częsty błąd popełniany podczas interpretacji prawa K-G. Wskazuje wymogi jakie muszą zostać spełnione by to prawo zadziałało. Efektem takiej sytuacji są hiperinflacja, zadłużenie i ubóstwo.
Rozwiązania takich problemów upatruje się w wolnym rynku, ponieważ
gdyby taki system panował od samego początku nie doszłoby do tak poważnych problemów jak chociażby brak podstawowych produktów w sklepach.
Kolejna praca opisana została istota inwestycji alternatywnych, będących coraz bardziej popularną formą lokowania kapitału. Inwestycje
w whisky, cieszące się w ostatnich latach coraz większym zainteresowaniem inwestorów, stanowią główny motyw artykułu. Opisano czołowych
5
dystrybutorów whisky, reakcję inwestycji alternatywnych na kryzys globalny, a także sposoby wejścia na rynek alkoholi.
Ostatnie opracowanie w części pierwszej opisuje finanse islamskie
oraz bankowość muzułmańską, które dzięki swojemu dynamicznemu rozwojowi w ostatnich dwóch dekadach stają się coraz częstszym obiektem
badań ekonomistów. Celem tegoż artykułu jest przedstawienie specyfiki
tych rozwiązań finansowych oraz próba odpowiedzenia na pytanie czy jest
to alternatywa godna uwagi w czasie kryzysu zachodniego systemu finansowego.
Drugą część, dotyczącą trendów biznesowych, rozpoczyna opracowanie opisujące zarządzanie kapitałem ludzkim wyznacznikiem konkurencyjności organizacji w XXI wieku. Zawiera ono omówienie kierunku zmian
w organizacjach, charakterystykę organizacji XXI wieku oraz sposoby wypracowywania stałej przewagi konkurencyjnej w turbulentnym otoczeniu
organizacji. Czynnik ludzki staje się elementem decydującym o sukcesie
organizacji, a co za tym idzie, następuje przejście w kierunku gospodarki
opartej na wiedzy.
Wobec rosnącej konkurencji zdolność do kreowania innowacji staje
się jednym z czynników warunkujących potencjał rozwojowy danej organizacji. Przedsiębiorcy we wprowadzaniu innowacji wykorzystując wiedzę
oraz potrzeby klientów, posługują się metodą User-DrivenInnovation
(UDI). Celem tejże pracy jest wskazanie metody USI jako szansy przewagi
konkurencyjnej danego przedsiębiorstwa w czasach kryzysu. Przedstawiono pojęcie i typy innowacji oraz scharakteryzowano popytowe podejście do
innowacji, praktyczne zastosowanie metody UDI i zaprezentowano najważniejsze korzyści i bariery wprowadzania UDI.
Społeczna odpowiedzialność biznesu to temat, który coraz częściej
pojawia się zarówno w mediach, jak i w raportach i zasadach działania firm.
Przedsiębiorstwa, budując strategię, dobrowolnie uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska, a także relacje z różnymi grupami interesariuszy. Kryzys finansowy ostatnich lat postawił pytanie – czy w trudnych dla
gospodarki czasach, korporacje powinny zwiększać działania wolontariackie
i społecznie odpowiedzialne, czy też skupiać się na cięciu kosztów i maksymalizacji zysków?
Kolejny artykuł traktuje o tym czym jest CSR oraz jakie są płynące
z niej korzyści i zagrożenia. Przedstawiono w nim wyniki badań sprawdzających jak kryzys wpłynął na społeczną odpowiedzialność biznesu, a także
ukazano przykłady firm, działających w Polsce, które mimo kryzysu konsekwentnie realizują swoją strategię CSR.
W warunkach kryzysu globalnego, charakteryzującego się niepewnością otoczenia, głębokimi oraz dynamicznie dokonującymi się przeobrażeniami, sukces odnoszą te przedsiębiorstwa, które w świadomy sposób budują
6
potencjał konkurencyjności i innowacyjności. Tylko te przedsiębiorstwa,
które posiadają cenny i niepowtarzalny kapitał ludzki mogą się rozwijać
i konkurować. Niezwykle ważną rolę w tworzeniu innowacyjności i konkurencyjności w przedsiębiorstwach odgrywają coraz powszechniej stosowane
bezpośrednie inwestycje zagraniczne przynoszące szereg korzyści inwestorom lokującym w nich swój kapitał oraz przechodzenie przedsiębiorstw do
form wirtualnych.
Celem kolejnego opracowania jest zwrócenie uwagi na rolę autorytetu i kluczowych kompetencji zarządzającego projektem w procesie jego
realizacji, w warunkach kryzysu. Aby kierownik skutecznie zarządzał
przedsięwzięciem powinien, obok specjalizacyjnej wiedzy i znajomości
metodyk zarządzania projektami, posiadać wśród członków zespołu autorytet, a także cechować się odpowiednimi kompetencjami, zwanymi kompetencjami kluczowymi. Powyższe jest tym bardziej istotne w czasach kryzysu, gdy proces przewidywania jest utrudniony. Zwłaszcza, że każdy projekt
jest jednorazowym i niepowtarzalnym przedsięwzięciem, co dodatkowo
wpływa na zwiększenie ryzyka działalności, chociażby uwagi chociażby na
ograniczoną możliwość korzystania z danych historycznych.
Część druga zostaje zamknięta artykułem na temat strategii inwestycyjnych nawiązujących do kryzysu globalnego. Celem tegoż artykułu jest
przedstawienie najpopularniejszych strategii inwestycyjnych wykorzystywanych w dobie kryzysu. Artykuł opisuje obecną sytuację na rynku oraz charakteryzuje kilka wybranych strategii inwestycyjnych. Ponadto, zwraca uwagę na znaczenie dywersyfikacje inwestycji – ważnej szczególnie w okresie
słabszej koniunktury.
Część trzecią, ostatnią, rozpoczyna opracowanie na temat młodych
osób na rynku pracy, które stanowią grupę społeczną o podwyższonym
ryzyku. Ze względu na wydłużenie się okresu kształcenia i późniejsze
wchodzenie osób młodych w struktury rynku pracy, górna granica określająca osoby młode została wydłużona. W badaniach baelowskich osoby
młode to ludność w wieku 15 – 34 lata, które pobierają naukę na wszystkich poziomach kształcenia. Ponadto kryzys gospodarczy na świecie wywołał duże bezrobocie, szczególnie wśród osób młodych, którym bez doświadczenia zawodowego trudno podjąć pracę.
Poszukiwanie bezpiecznych form inwestowania to jeden z głównych trendów ekonomicznych w dobie kryzysu globalnego. Bez wątpienia
możliwość wypracowania znaczącego zysku bez ryzyka poniesienia znaczących strat dają inwestycje w nieruchomości. Niestety inwestorzy kierując się chęcią osiągnięcia jak największego zysku oraz chcąc zaspokoić
potrzeby swoich klientów przyczyniają się do degradacji przestrzeni miejskiej i jej społeczeństwa, budując osiedla zamknięte – nieodłączny element
zjawiska gettoizacji.
7
W Internecie można znaleźć bardzo dużo materiałów multimedialnych. Animacje, filmy wideo, gry, zdjęcia, a także pliki audio mogą być
umieszczane na stronach przy użyciu różnych technologii. Do tego celu
najczęściej stosowany był Flash, ale kilka lat temu powstał HTML5, który
ma za zadanie zastąpić tę technologię. HTML5 wprowadza wiele nowych
funkcjonalności, które wspierają multimedia również na urządzeniach mobilnych, ale ma trochę inne zastosowanie niż Flash.
Międzynarodowy kryzys gospodarczy oraz środki podejmowane
przez poszczególne rządy dla złagodzenia jego skutków stanowią przedmiot licznych analiz i komentarzy. W ramach debaty wysuwane są także
propozycje działań antykryzysowych, mające zarówno charakter pojedynczych inicjatyw, jak i kompleksowych programów. Dokonując analizy
zaangażowania państw w rozwiązanie problemów szczególnie sektora bankowego można zauważyć wyraźną ewolucję w zakresie metod i narzędzi
interwencji.
Kolejna praca porusza kwestie strategii interwencjonistycznej
w dobie kryzysu na przykładzie Niemiec i dotyczy programu antykryzysowego Niemiec, który w największym stopniu jest skierowany na pomoc dla
zagrożonych instytucji finansowych. Występuje jednak szereg innych działań, mających na celu pobudzić wzrost gospodarczy, przeciwdziałać bezrobociu i chronić przed skutkami kryzysu najsłabsze grupy społeczne. Kraj
ten jest przykładem zastosowania strategii interwencjonistycznych, która
została przybliżona w pracy.
Ostatni w części trzeciej referat opisuje zarys historyczny prezerwatywy jak również i wpływ globalnego kryzysu gospodarczego na rynek prezerwatyw w Polsce i krajach europejskich. Preferencje konsumentów nie
odnoszą się jedynie do kwestii oszczędzania lecz mają też podłoże preferencyjne ze względu na dostępność asortymentu, rodzaj prezerwatyw czy miejsce, w którym można je nabyć. Wszystkie zależności i statystyki odzwierciedlają wpływ koniunkturalny w badanym okresie, oraz odnoszą się do sytuacji
kryzysowej jakiej doświadczyliśmy.
Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić czytelnikom wiedzę z zakresu szeroko pojętej innowacyjności w biznesie oraz
będzie stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym zakresie.
Składam podziękowania za recenzowanie niniejszej publikacji Panu doktorowi Jarosławowi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego.
W imieniu redakcji,
mgr Milan Popović
Katedra Informatyki Ekonomicznej UŁ
8
CZĘŚĆ I:
TRENDY FINANSOWE
Polityka fiskalna, kryzys ekonomiczny
Łukasz ANTOS*, Łukasz KURP*
POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA W DOBIE KRYZYSU
W obecnej sytuacji państwo nie może dystansować się od problemów gospodarczych i społecznych, które występują zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i w
krajach rozwijających się. Współczesne tępo życia, wzrastająca zmienność otoczenia,
rozwój nauki i znaczący postęp techniczny, wszystko to powoduje, że w miejsce już
rozwiązanych problemów rodzą się kolejne bardziej skomplikowane i trudniejsze do
pokonania. Współczesna polityka fiskalna skierowana jest na realizację ważnych celów.
Polityka fiskalna jest skutecznym narzędziem państwa, by efektywnie prowadzić politykę gospodarczą. Oddziałuje ona na gospodarkę kraju wielostronnie. Zastosowanie poszczególnych instrumentów polityki fiskalnej wywołuje zmiany w wielu dziedzinach
gospodarki narodowej.
1. WPROWADZENIE
Globalny kryzys przyczynił się do zmiany podejścia wobec polityki
fiskalnej. Dotychczasowe kontrowersje dotyczące efektywności polityki
fiskalnej w krótkim i długim okresie, ustąpiły wobec konieczności przeciwdziałania kryzysowi. Wiele państw wprowadziło stymulacyjne pakiety
fiskalne, przy aprobacie ekonomistów do tej pory sceptycznie odnoszących
się do takich działań1. Skuteczność podjętych działań zależy od wielu
czynników, więc prowadzenie dobrej polityki fiskalnej jest niezwykle trudne.
2. CHARAKTERYSTYKA POLITYKI FISKALNEJ
Polityka fiskalna polega na działaniach państwa, które decydują
o wielkości i strukturze wydatków publicznych, źródeł ich sfinansowania
(w szczególności wysokość i struktura podatków) oraz deficytu budżeto*
1
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe Koncept,
opiekun referatu mgr Joanna Rogalska.
M. Gajda-Kantorowska, Analiza przydatności polityki fiskalnej do usuwania skutków
kryzysu w krótkim, średnim i długim okresie, [w:] Dach Z. (red.), Polityka
makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę, Wolters Kluwer
Polska, Warszawa 2011, s. 115.
11
wego. Obok polityki pieniężnej stanowi podstawę polityki gospodarczej
państwa w krótkim i średnim okresie2.
2.1. CELE I FUNKCJE POLITYKI FISKALNEJ
Politykę fiskalną można określić jako dobór źródeł oraz metod gromadzenia dochodów publicznych, a także kierunków i sposobu realizacji
wydatków publicznych3. Podstawowym celem polityki fiskalnej jest dystrybucja dóbr publicznych oraz finansowanie wydatków państwa. Innym
celem polityki fiskalnej jest wspieranie rozwoju gospodarczego kraju, jak
również dążenie do utrzymania trwałego, stabilnego wzrostu gospodarczego4. Wśród szczegółowych celów polityki fiskalnej można wyróżnić5:






umożliwianie pełnego (pełniejszego) wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki,
tworzenie warunków do oszczędzania dzięki optymalizacji obciążeń
podatkowych,
ograniczanie wahań cyklu koniunkturalnego,
zwalczanie skutków bezrobocia oraz promowanie procesu tworzenia
nowych miejsc pracy,
korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie
będącego skutkiem mechanizmu rynkowego,
łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, kierujących się przede wszystkim motywem zysku.
Do funkcji polityki fiskalnej można zaliczyć funkcję alokacyjną, redystrybucyjną oraz stabilizacyjną (Rysunek 1). Pierwsza funkcja dotyczy
alokacji zasobów w różne części gospodarki narodowej (sektor publiczny
i prywatny). Funkcja redystrybucyjna odnosi się do modyfikacji pierwotnej
struktury dochodu narodowego w celu stworzenia społecznie zrównoważonego modelu państwa. Z kolei funkcja stabilizacyjna polega na długotrwałym utrzymywaniu wysokiego i stabilnego wzrostu gospodarczego przy
zachowaniu równowagi rynkowej. Stabilizacja przy użyciu automatycznych i dyskrecjonalnych instrumentów fiskalnych odbywa się głównie za
pomocą oddziaływania na poziom popytu zagregowanego6.
2
3
4
5
6
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=124&pageId=
22899, 20.11.2012.
Z. Fredrowicz, Polityka fiskalna, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu,
Poznań 1998, s. 7.
M. Dynus, Polityka Fiskalna, Wydawnictwo TNOiK, Toruń 2007, s. 13.
S/ Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005,
s. 361.
J. Tomkiewicz, Polityka fiskalna a inwestycje w gospodarce posocjalistycznej,
12
Rysunek 1. Funkcje Polityki Fiskalnej
POLITYKA FISKALNA
Stabilizacyjna
Redystrybucyjna
Alokacyjna
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Dynus M., Polityka Fiskalna, Wydawnictwo
TNOiK Toruń 2007, s. 14-17.
2.2. DOBRA POLITYKA FISKALNA
Istotą dobrej polityki fiskalnej jest wspieranie rozwoju gospodarczego kraju bez nadmiernego obciążenia podatkowego7. S. Owsiak wyróżnił
3 cechy dobrej polityki fiskalnej. Autor przez racjonalizm fiskalny rozumie
taką ingerencję państwa w dochody podmiotów gospodarczych, aby te
mogły funkcjonować i rozwijać się, a gospodarstwa domowe zaspokajały
potrzeby konsumpcyjne na odpowiednim poziomie oraz miały warunki do
oszczędzania. Taka polityka fiskalna zapobiega spadkowi podaży kapitału
pieniężnego. Jednocześnie racjonalizm fiskalny obejmuje problem nadmiernego fiskalizmu, cechującego zbyt znaczne ingerowanie władz publicznych w dochody, co może skutkować spowolnieniem gospodarczym.
Kolejną cechą dobrej polityki fiskalnej jest umiejętność łączenia celów
pozafiskalnych z fiskalnymi, co przejawia się w zakresie podatków. Podatki powinny nie tylko zasilać budżet państwa, ale także powinny być instrumentem wywołującym pozytywne zachowania podatnika. Ostatnia
zasada, stabilność polityki fiskalnej, dotyczy stosowania takiej polityki,
która redukuje wahania cyklów koniunkturalnych8.
7
8
Wydawnictwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006, s. 52-53.
M. Dynus, Polityka Fiskalna, Wydawnictwo TNOiK, Toruń 2007, s. 21.
S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005,
s. 366.
13
3. RODZAJE I WARUNKI POWODZENIA POLITYKI FISKALNEJ
W WALCE Z KRYZYSEM
Polityka fiskalna to jeden z najważniejszych instrumentów jaki ma
do dyspozycji państwo by skutecznie prowadzić politykę gospodarczą.
Polityka fiskalna oddziałuje na gospodarkę kraju wielokierunkowo, a zastosowanie poszczególnych instrumentów fiskalnych wywołuje zmiany
w wielu dziedzinach gospodarki narodowej. Wpływanie na rozwój gospodarczy poprzez politykę fiskalną w zdecydowanej większości wiąże się ze
zwiększeniem popytu wewnętrznego finansowanego zwiększonym deficytem budżetowym9.
3.1. PASYWNA I AKTYWNA POLITYKA FISKALNA
Państwo, mając na celu ustabilizowanie wahań cyklów koniunkturalnych może stosować aktywną politykę fiskalną (dyskrecjonalną) lub pasywną politykę fiskalną (automatyczne stabilizatory koniunktury)10.
Pasywna polityka fiskalna to wykorzystywanie właściwej niektórym
instrumentom wrażliwości na zmiany dochodu narodowego, zatrudnienia
i innych wielkości ekonomicznych. Cechą tych instrumentów jest to, że te
samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury11. Automatyczne stabilizatory
koniunktury charakteryzują się tym, że ich wprowadzenie nie wymaga
stosowania częstych poprawek w związku ze zmianą kondycji gospodarki.
Inną istotną cechą jest to, że ich intensywność oraz obszar działania uwarunkowane są niemal wyłącznie przez wielkość zmian aktywności gospodarczej. Zadaniem pasywnej polityki fiskalnej jest hamowanie deprecjacji
popytu globalnego w okresach recesji lub powstrzymywanie wzrostu popytu w okresach ekspansji. Pasywna polityka fiskalna oddziałując na popyt
globalny może zmniejszyć wahania gospodarki w stosunkowo krótkim
okresie. Nie wywołuje ona warunków do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej, dążąc do utrzymania dotychczasowej aktywności gospodarczej12. Wśród automatycznych stabilizatorów koniunktury istotne znaczenie
odgrywają: podatki dochodowe od osób fizycznych, podatki od osób praw9
J. Tomkiewicz, Polityka fiskalna a inwestycje w gospodarce posocjalistycznej,
Wydawnictwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006, s. 131.
10
M.
Gajda-Kantorowska, Analiza przydatności polityki fiskalnej do usuwania skutków
kryzysu w krótkim, średnim i długim okresie, [w:] Dach Z. (red.), Polityka
makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę, Wolters Kluwer
Polska, Warszawa 2011, s. 85.
11
A. Krajewska, Budżet Państwa. Polityka fiskalna, [w:] Milewski R., Kwiatkowski E.
(red.), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005, s. 329.
12
A. Krajewska, Budżet Państwa.(…)op.cit., s. 331-332.
14
nych, podatki pośrednie (np. VAT), świadczenia społeczne (np. zasiłki dla
bezrobotnych), programy pomocy dla rolnictwa (np. subwencje)13.
Aktywna polityka fiskalna to świadome działania państwa, przejawiające się w podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych (np. zmiana wielkości wydatków budżetowych, korekta
systemu podatkowego) oraz określeniu w jakim stopniu, terminie i zakresie
te instrumenty mają być wykorzystane. W długim okresie aktywna polityka
fiskalna zazwyczaj skutkuje wzrostem udziału wydatków budżetowych w
dochodzie narodowym14. Jedną z postaci aktywnej polityki fiskalnej jest
polityka ekspansywna. Charakteryzuje się ona wzrostem wydatków publicznych, co możliwe jest dzięki zaciąganym pożyczkom. Taka działalność państwa ma na celu pobudzenie zagregowanego popytu bez podnoszenia podatków, zwłaszcza dla przedsiębiorstw15.
Aktywna polityka fiskalna nie jest w stanie natychmiastowo zniwelować zaburzeń w globalnym popycie. Przyczyną takiego stanu rzeczy są
opóźnienia czasowe, powstające w wyniku długotrwałych analiz zmian
zachodzących w gospodarce oraz przebiegu samych procesów legislacyjnych. Wprowadzenie zmian w polityce budżetowej nie ujawnia wszystkich
jej skutków, gdyż te związane są z wielofazowym przebiegiem działania
mnożnikowego. Ryzyko niesie ze sobą brak możliwości dokładnego obliczenia podstawowych wielkości w gospodarce (np. mnożnika) oraz prognozowaniu zmian w źródłach autonomicznego popytu (np. inwestycjach)
mogą prowadzić do błędnych decyzji dotyczących polityki fiskalnej16.
3.2. WARUNKI SKUTECZNOŚCI POLITYKI FISKALNEJ W DOBIE KRYZYSU
Współczesny kryzys finansowy stawia nowe wyzwania przed polityką stabilizacyjną, a w szczególności polityką fiskalną. Nieskuteczność
polityki pieniężnej skłania państwa do stosowania aktywnej polityki fiskalnej, a w szczególności ekspansywnej jej odmiany17.
Badania przeprowadzone przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy wskazują szereg zjawisk wpływających na skuteczność polityki fiskalnej. Po pierwsze, przeprowadzone reformy mikroekonomiczne zmniejszają
sztywność na rynkach dóbr i rynkach pracy. Ograniczenia w dostępności
kredytów mają tendencję malejącą, co zmniejsza wysokość mnożników
13
R. Domaszewicz, Finanse krajów kapitalistycznych, PWE, Warszawa 1985, s. 237.
A. Krajewska Budżet Państwa(…) op.cit.,s. 331.
15
S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005,
s. 365.
16
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia. Makroekonomia, PWE, Warszawa 2003,
s. 84.
17
M. Mackiewicz, Stabilizacyjna polityka fiskalna w krajach OECD, PWE, Warszawa 2010,
s. 41-42.
14
15
fiskalnych, a więc skuteczność polityki fiskalnej. Po drugie, brak podwyższenia przez bank centralny stóp procentowych w reakcji na stosowanie
instrumentów polityki ekspansywnej, zwiększyłoby efektywność polityki
dyskrecjonalnej. Po trzecie wzrastająca integracja gospodarek i globalizacja
zmniejszają efektywność aktywnej polityki fiskalnej. Dzieje się tak, ponieważ siła bodźca fiskalnego danego kraju uzależniona jest od „rozpływającego” się popytu do innych krajów. W warunkach płynnego kursu walutowego wzrost popytu w sektorze publicznym implikuje spadek popytu sektora prywatnego. Po czwarte wzrost dostępności do kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw powoduje, że poziom dochodu bieżącego w mniejszym stopniu ogranicza konsumpcję i inwestycje, a więc maleje ich wrażliwość na wpływ instrumentów aktywnej polityki fiskalnej18.
Działania fiskalne (w szczególności ekspansywne) muszą spełnić
szereg warunków, aby były skuteczne. Ważne jest aby działania były podjęte na czas, co jest trudne ze względu na opóźnienia decyzyjne i legislacyjne. Jednak długi czas trwania kryzysu niweluje ryzyko spóźnionej reakcji. Ekspansywne działania fiskalne muszą obejmować dużą część instrumentów leżących w dyspozycji władz fiskalnych. Zdywersyfikowany charakter instrumentów fiskalnych zwiększa prawdopodobieństwo, że część
z nich złagodzi recesję. Innym czynnikiem mającym wpływ na skuteczność
aktywnej polityki fiskalnej jest warunkowość planu działania. Wskazanie
działań zapobiegających w przypadku przedłużenia się kryzysu w stosunku
do przewidywań, może pozytywnie oddziaływać na oczekiwania podmiotów, co wpływa na poziom konsumpcji i inwestycji. Globalny zasięg kryzysu wymaga koordynacji działań podejmowanych przez poszczególne
kraje. Zdarza się, że podjęcie działań stymulacyjnych jest nieskuteczne,
gdyż nie zostały podjęte jednocześnie z innymi krajami. W takim przypadku nadwyżkowy popyt będący skutkiem polityki fiskalnej, może spowodować wzrost importu i stymulować produkcję w innych krajach, nieponoszących kosztów polityki ekspansywnej. Należy podkreślić, że wzrost deficytu nie powinien powodować destabilizacji fiskalnej. Walka z kryzysem
finansowym nie może odbywać się kosztem zwiększenia ryzyka kryzysu
fiskalnego spowodowanego nadmiernym zadłużeniem. Działania ekspansywne powinny iść w parze z planem poprawy finansów publicznych
i spłaceniem długów w czasach koniunktury19.
18
M. Gajda-Kantorowska, Analiza przydatności polityki fiskalnej do usuwania skutków
kryzysu w krótkim, średnim i długim okresie, [w:] Dach Z. (red.), Polityka
makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę, Wolters Kluwer
Polska, Warszawa 2011, s. 103.
19
M. Mackiewicz, Stabilizacyjna (…) op.cit., s. 44-45.
16
4. ZAKOŃCZENIE
Państwa, by przeciwdziałać kryzysowi i jego następstwom, mogą
stosować politykę pieniężną bądź fiskalną. Nieskuteczność polityki monetarnej skłania rządy do stosowania aktywnej polityki fiskalnej, a jej instrumenty wydają się panaceum na spadek zaufania w sektorze finansowym.
Jedną z ważnych części polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, która
określa wysokość i cel poszczególnych podatków oraz zasady ich funkcjonowania w gospodarce. Dzięki dobrej polityce fiskalnej można doprowadzić do stabilizacji gospodarki kraju. Skuteczność instrumentów fiskalnych
zależy od szeregu zjawisk wpływających na nie. Od powodzenia działań
fiskalnych zależeć będzie przyszłość państw zmagających się z kryzysem.
BIBLIOGRAFIA
BEGG D., FISCHER S., DORNBUSCH R., Ekonomia. Makroekonomia, PWE, Warszawa
2003
DOMASZEWICZ R., Finanse krajów kapitalistycznych, PWE, Warszawa 1985
DYNUS M., Polityka Fiskalna, Wydawnictwo TNOiK, Toruń 2007
FREDROWICZ Z., Polityka fiskalna, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 1998
GAJDA-KANTOROWSKA M., Analiza przydatności polityki fiskalnej do usuwania skutków kryzysu w krótkim, średnim i długim okresie, [w:] Dach Z. (red.), Polityka makroekonomiczna w warunkach kryzysu i jej wpływ na gospodarkę, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011
KRAJEWSKA A., Budżet Państwa. Polityka fiskalna, [w:] Milewski R., Kwiatkowski E.
(red.), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005
MACKIEWICZ M., Stabilizacyjna polityka fiskalna w krajach OECD, PWE, Warszawa
2010
OWSIAK S., Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005
TOMKIEWICZ J., Polityka fiskalna a inwestycje w gospodarce posocjalistycznej, Wydawnictwo WSPiZ im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=124&pageId=228
99
STATE FISCAL POLICY IN TIMES OF CRISIS
In the present situation the state cannot distance themselves from the economic and social problems, which occur both in highly developed and in developing countries. Presentday pace of live, the growing variability of the environment, the development of science and
significant technical progress, all this means that in place of the already solved problems
arise more and more complicated and more difficult to overcome. Contemporary fiscal
17
policy is focused on achieving most important goals. Fiscal policy is efficient tool, which is
used by government to lead economic policy successfully. It affects the economy of the
country multilaterally. The use of the instruments of fiscal policy causes changes in many
areas of the national economy.
Płatności mobilne, płatności elektroniczne, Miejskie Przedsiębiorstwo
Komunikacyjne Łódź, komunikacja
miejska
Łukasz GOSŁAWSKI*
PŁATNOŚCI MOBILNE W KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ NA
PRZYKŁADZIE MPK ŁÓDŹ SP. Z O.O.
Niniejszy artykuł przybliża zastosowanie płatności mobilnych w biznesie,
a zwłaszcza w miejskich przedsiębiorstwach komunikacyjnych. Opisuje w jaki sposób
firmy, oferujące tego typu usługi, współpracują z przedsiębiorstwami komunikacyjnymi
i co oferują swoim klientom. Ukazuje również kondycję tego typu płatności
w dzisiejszych czasach i perspektywy jakie przed nimi stoją. W pracy opisano również
wpływ kryzysu ekonomicznego na zainteresowanie płatnościami elektronicznymi.
1.
PŁATNOŚCI MOBILNE, A KOMUNIKACJA MIEJSKA
1.1.
ISTOTA PŁATNOŚCI ELEKTRONICZNYCH
Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat obserwujemy znaczące
zwiększenie udziału płatności elektronicznych w ogóle wydatków. Postęp
technologiczny pozwala wdrażać rozwiązania odpowiadające zmianom
stylu życia oraz potrzebom konsumentów, którzy chętniej dokonują coraz
większej ilości płatności elektronicznych, zwanych również płatnościami
bezgotówkowymi. W ostatnich latach prace nad usprawnieniami w zakresie
dokonywania wspomnianych płatności, w tym płatności mobilnych, są
bardzo intensywne, zatem odejście od transakcji gotówkowych było nieuniknione. Dzisiejszy rynek podąża za trendami światowymi; jakość i czas
są najważniejszymi czynnikami decydującymi o sukcesie. O ile na jakość
płatności wybór gotówki nie ma większego znaczenia, o tyle na czas ma
olbrzymi wpływ. Również bezpieczeństwo płatności ma tu niebagatelne
znaczenie.
Wymienione wyżej cechy to jedynie niektóre zalety pieniądza elektronicznego. Do pozostałych możemy zaliczyć: globalność, interaktywność,
intermedialność, niskie koszty transakcji, uniwersalność czy ciągły rozwój
tej technologii. Nie można również zapominać, że pieniądz taki jest rów*
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun naukowy referatu:
mgr Milan Popović.
19
nowarty jego fizycznemu odpowiednikowi. Spostrzeżenie to zostało zawarte w definicji pieniądza elektronicznego, który traktuje go jako wartość,
która jest przechowywana na elektrycznym urządzeniu, i która jest wydawana po otrzymaniu funduszy równych wartości wydanej1.
1.2.
PŁATNOŚĆI ELEKTRONICZNE, A PŁATNOŚCI MOBILNE
Tak jak rozwój Internetu wpływa na rozwój płatności elektronicznych, a zarazem na płatności mobilnych, które stanowią ich część, tak rozwój telefonii komórkowej oraz samych urządzeń komunikacyjnych wpływa
na płatności mobilne. Jednak funkcjonowanie ogromnej ilości konkurencyjnych rozwiązań dla tych płatności oraz ich ciągły rozwój powodują, że
mimo wielu zalet z zastosowania tej formy, do tej pory żaden model oferowania płatności mobilnych nie osiągnął dominującej pozycji i nie istnieje
obecnie ogólnoświatowy standard dla tego typu płatności2.
Rynek płatności mobilnych jest „łakomym kąskiem”, dla potencjalnych pomysłodawców. Najlepiej świadczy o tym fakt, że na świecie jest
prawie 6 miliardów telefonów komórkowych, które pozostają w użyciu3.
Dodatkowo, na rynku jest jeszcze wiele miejsca dla nowych firm oferujących tego typu usługi. O tym jaki sukces może odnieść w najbliższych czasach zastosowanie tej technologii, najlepiej świadczy Azjatycki rynek, który najwcześniej wprowadził ten sposób płatności.
Nie bez znaczenia są również technologie stosowane przy płatnościach mobilnych. W przypadku bankowości mobilnej często są wymieniane: SMS, MMS, WAP, i-mode czy też usługi aktywne za pośrednictwem
telefonu4. Pierwsze dwa oraz usługi aktywne za pośrednictwem telefonu
należą do grupy modeli opartych na połączeniu telekomunikacyjnym, przesyłane w formie komunikacji głosowej lub wiadomości tekstowej. Na tym
polu firmy oferujące usługi płatności mobilnych mają szeroka gamę możliwości, gdyż są to usługi ogólnodostępne, co sprawia taki model płatności
staje się coraz bardziej popularny. WAP z kolei, tak jak i inne sposoby
dostępu do Internetu za pomocą telefonu, jest niemalże identyczny jak
zwykły sposób płatności internetowych. Dodatkowo firmy tworzą własne
aplikacje dla wygody stosowania tego typu zleceń, przykładem może być tu
wspomniany i-mode. Ostatnim z modeli, które cieszą największym jak
dotąd zainteresowaniem jest NFC5 i jemu pochodne. Dzięki kontrowersyj1
P. Hernández-Verme, H. Huang, A. B. Whinston, Private Electronic Money, Fiat Money
and the Micropayments, Job Market Paper, November 2004, s. 2.
2
A.Borcuch, Pieniądz elektroniczny pieniądz przyszłości : analiza ekonomiczno-prawna,
DeDeWu, Warszawa 2007.
3
http://mobithinking.com/mobile-marketing-tools/latest-mobile-stats/, 20 listopad 2012
4
B.Świecka, Detaliczna bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2007, s. 94-97.
5
ang. Near Field Communication – komunikacja bliskiego zasięgu.
20
nej reklamie T-Mobile i wprowadzeniu aplikacji MyWallet6, zwiększyła się
świadomość Polaków na temat tego sposobu płatności.
1.3.
PŁATNOŚCI BEZGOTÓWKOWE W DOBIE KRYZYSU
Kryzys nie sprzyja dokonywaniu płatności. Każdy kto został nim dotknięty nie jest skłonny do łatwego wydawania pieniędzy, zwłaszcza gotówki. Płatności elektroniczne również są ograniczane, lecz mimo wszystko
nadal chętniej decydujemy się na nie, niż na kupowanie za realne pieniądze. Przyczyny takich zachowań mają różne podłoże, zarówno racjonalne,
jak i związane z naszymi osobistymi odczuciami, które nie do końca znajdują uzasadnienie w faktach.
Widok czy nawet dźwięk upadającej monety budzi w każdym z nas
pewnego rodzaju emocje. Niektórzy są zdania, że to nie prostokątne papierki czy okrągłe przedmioty dają nam takie odczucia, a świadomość wartości jaką za sobą niosą. Jednak zupełnie inaczej podchodzimy do plastikowej karty, która przecież może pomieścić znacznie większą ilość pieniędzy niż plik gotówki, czy nawet walizka banknotów. Widoczne jest to w
sytuacjach gdy mamy do wyboru skorzystanie z metody płatności tradycyjnej bądź bezgotówkowej. Dlatego też w dobie kryzysu, gdy większą uwagę
zwracamy na to ile wydajemy, płatności elektroniczne nie odnotowują tak
dużego spadku, jak ich materialne odpowiedniki. W zmianie sposobu metody płatności nie bez znaczenia są też czynniki czysto finansowe. Klient
wybierając produkty jakie chce nabyć będzie kierował się kryterium niskiej
ceny, a może się okazać, że zapłata za takie produkty możliwa jest tylko za
pomocą transakcji bezgotówkowej.
Warto również zauważyć, że wydawanie mniejszych kwot przychodzi nam znacznie łatwiej, niż dokonywanie makropłatności. W tym miejscu
należy zwrócić szczególną uwagę na płatności mobilne, które zazwyczaj
używane są do dokonywania niskich opłat. Przykładem może być zakup
biletu parkingowego. Jego cena jest zazwyczaj taka sama bez względu na
to czy kupujemy mobilnie za pomocą parkometru, a pozwala zaoszczędzić
czas. W przypadku gdy parkowanie auta nie jest systematyczne, zakup
biletu jednorazowego zamiast miesięcznego karnetu, może okazać się dużo
bardziej opłacalny.
1.4.
INFORMATYZACJA KOMUNKACJI MIEJSKIEJ
Przedsiębiorstwa komunikacji miejskiej mimo, że z założenia są publiczne, rywalizują o klientów jak każda inna firma. Dlatego też rozwój
tego typu spółek, mimo braku konkurencji jest zauważalny, również
6
http://www.t-mobile.pl/pl/mywallet, 20.11.2012
21
w kwestii informatyzacji. Łatwiejszy dostęp do biletów, dokładniejsze kontrole, oferowanie najdogodniejszych sposobów płatności – wszystko to
ewoluuje dzięki nowoczesnym technologiom.
Najlepszym przykładem zmian, jakie zachodzą w komunikacji miejskiej, jest wprowadzenie do sprzedaży biletów sprzedawanych przy pomocy telefonu komórkowego. Nie jest to nic innowacyjnego, ponieważ takie
sposoby płatności istnieją już od pewnego czasu. Przykładem usług,
w jakich została wprowadzona ta metoda płatności może być przewóz osób
oferowany przez firmy taksówkowe, czy wynajem miejsc parkingowych.
W Polsce większość miast oferujących transport zbiorowy, wprowadziło tę
metodę płatności ze względu na oczekiwane wysokie korzyści. Niesie to za
sobą mnóstwo pozytywnych rezultatów, zarówno dla przedsiębiorstwa
komunikacyjnego jak i dla pasażerów. Ci pierwsi generują większe zyski,
wiedząc, że każdy pasażer posiadający telefon komórkowy może w łatwy
sposób nabyć bilet bez względu na okoliczności. Odbiorcom usługi transportowej pozwala to natomiast zaoszczędzić czas, który straciliby na szukaniu punktu z biletami. Dzięki płatnościom mobilnym wsiadając do tramwaju lub autobusu wystarczy jedynie zadzwonić na odpowiedni numer lub
wybrać pozycję z menu aplikacji. MPK Łódź oferuje tego typu usługi swoim klientom od pierwszej połowy 2011 roku.
2.
ZESTAWIENIE FIRM OFERUJĄCYCH USŁUGI PŁATNOŚCI
MOBILNYCH DLA MPK ŁÓDŹ SP. Z O.O.
2.1.
CALLPAY
CallPay jest firmą oferującą swoim użytkownikom możliwość dokonywania płatności za pomocą telefonu komórkowego oraz konta utworzonego w ich serwisie. Spośród innych organizacji tego typu wyróżnia ich
wierność standardowej, jak na płatności mobilne, metodzie zapłaty za usługi. Poprzez zwykłe połączenie z odpowiednim numerem możemy dokonać
zakupu biletu do przejazdu komunikacją miejską. Dodatkowo CalPay oferuje również możliwość zapłaty za postój w miejscach parkingowych czy
za wynajem taksówki. Aby korzystać z usług tej firmy, należy utworzyć
konto za pomocą formularza na stronie lub telefonicznie, a następnie wpłacić na nie odpowiednią sumę pieniędzy. Nowością w ofercie CallPay jest
wprowadzenie możliwości połączenia konta w serwisie z kartą płatniczą
lub kredytową wydaną do konta bankowego. Dzięki takiemu zabiegowi nie
jest konieczne dbanie o stałe uzupełnianie portmonetki w serwisie,
a wszystkie nasze pieniądze znajdują się jednym miejscu7.
7
http://www.callpay.pl, 22.11.2012.
22
2.2.
MOBILET
MoBILET z kolei w swojej ofercie ogranicza się tylko do możliwości opłaty za pomocą telefonu za parkowanie oraz za bilet komunikacji
miejskiej. Jednak liczba przedsiębiorstw komunikacji miejskich, z jakimi
współpracuje firma jest naprawdę imponująca. Jedynym sposobem zakupu
biletu jest skorzystanie z aplikacji na telefon komórkowy, do której dostęp
uzyskuje się dopiero po zarejestrowaniu na stronie lub wysłaniu rejestracyjnej wiadomości SMS. W tym przypadku istnieje możliwość korzystania
tylko i wyłącznie ze środków na koncie utworzonym w serwisie. Zachęcający może być fakt bonusu dla nowych użytkowników w wysokości 3 złotych8.
2.3.
MPAY
Niczym nadzwyczajnym, w kwestii opłaty za usługi i posiadania
konta w serwisie, nie wyróżnia się mPay. Modelem, z którego korzysta
firma jest wykorzystywanie protokołu USSD za pomocą kodów, przez co
dociera do niemal wszystkich użytkowników telefonów komórkowych. W
celu potwierdzenia zakupu firma wysyła użytkownikowi wiadomość SMS,
która zawiera unikatowy kod okazywany w przypadku kontroli biletów.
MPay, jak twierdzą pracownicy przedsiębiorstwa, oferuje zupełnie nowe
możliwości przy płatnościach przez Internet, w sklepach, restauracjach,
przy zakupie biletów czy w przypadku opłat za parkowanie. W praktyce
jednak większość tych transakcji jest sprowadzona do możliwości przelewania środków między kontem w serwisie, a kartą płatniczą MasterCard
Mobile9.
2.4.
SKYCASH
SkyCash na tle konkurencyjnych firm wypada zdecydowanie najlepiej pod względem ilości proponowanych usług. Oprócz tradycyjnych,
oferują także możliwość zakupu biletu do kina, doładowania prepaid czy
realizowania wypłat z bankomatów Euronet. By założyć konto w serwisie
należy wysłać pusty SMS lub zarejestrować się na stronie. Oba te sposoby
pociągają za sobą koszty. Również aplikacja niezbędna do zakupu biletu
wymaga dostępu do Internetu, co powoduje dodatkowe wydatki10.
8
http://www.mobilet.pl, 22 .11.2012.
http://www.mpay.pl, 22.11.2012.
10
http://www.skycash.com , 22.11. 2012.
9
23
2.5.
UNIBANK
Ostatnią firmą, która podpisała umowę z MPK Łódź sp. z o.o. w
celu świadczenia usług związanych z mobilnymi płatnościami, jest
UNIBANK. Zakupu biletu czy też pobrania zaświadczenia o posiadaniu
biletu, można dokonać za pomocą wybrania odpowiedniego numeru. Innowacyjna jest natomiast możliwość doładowania konta na wiele różnych
sposobów, takich jak przelew, SMS premium, wykonanie połączenia telefonicznego, od sponsorów, innych użytkowników czy nawet zakup u kierowcy T@XI. Dzięki temu możemy jedynie u tego usługodawcy dokonać
założenia i doładowania konta oraz zakupić bilet bez dostępu do dodatkowych aplikacji, czy nawet dostępu do Internetu. A wszystko to zostanie
opłacone ze środków zawartych na karcie telefonu11.
3.
PODSUMOWANIE
Wszystkie przedstawione firmy cechuje nieco inny system zakładania i doładowania konta, a także zakupu biletu i postępowania w trakcie
kontroli. W poniższej tabeli zostało dokonane zestawienie ofert usługodawców, współpracujących z miejskim przedsiębiorstwem komunikacyjnym
w Łodzi właśnie pod kątem wspomnianych cech.
Jak zostało to przedstawione w tabeli 1, pasażerowie mają możliwość wybrania najkorzystniejszej dla nich oferty. Dla osób niekorzystających z Internetu przez telefon komórkowy, najlepszym wyborem będzie
oferta UNIBANKu, zaś dla tych, którzy korzystają z płatności mobilnych w
różnych dziedzinach życia, nie tylko przy zakupie biletów MPK, najlepszą
ofertą będzie SkyCash. SkyCash okaże się także najlepszy w przypadku,
gdy użytkownik chce mieć wszystkie pieniądze w jednym miejscu.
11
http://www.unibank.org , 22.11.2012.
24
Tabela 1. Zestawienie firm oferujących usługi płatności mobilnych dla MPK Łódź sp. z o.o.
Cecha
Założenie
konta
CallPay
telefonicznie,
przez
stronę
moBilet
przez stronę, przez
wiadomość
SMS
mPay
przez kod
USSD,
telefonicznie
SkyCash
przez stronę, przez
wiadomość
SMS
Doładowanie
konta
przelew
z konta,
płatność
bezpośrednio z
konta
przelew
z konta,
karta płatnicza
przelew
z konta,
karta płatnicza
przelew
z konta,
karta płatnicza, SMS
premium
Zakup
biletu
telefonicznie
przez aplikację
przez kod
USSD,
telefonicznie
przez aplikację
Kontrola biletu
wiadomością SMS
po wybraniu numeru
przez aplikację
telefonicznie lub na
podstawie
numeru
telefonu
przez aplikację
UNIBANK
telefonicznie
(połączenia są
odrzucane)
przelew z konta,
karta płatnicza,
SMS premium,
od innego użytkownika, od
kierowcy
T@XI, telefonicznie
telefonicznie
(połączenia są
odrzucane)
lub przez aplikację
telefonicznie
(połączenia są
odrzucane)
lub przez aplikację
Źródło:
Opracowanie
własne
na
http://www.mpk.lodz.pl/files/plakat_platnosci_mobilne.pdf , 23.11.201212.
podstawie
Zamysłem wprowadzanych obecnie technologii jest to, aby w jednym przedmiocie zmieścić wszystko, co jest nam potrzebne do codziennego życia. Takie podejście daje możliwości rozwoju telefonom komórkowym, które stały się nieodłącznym elementem sprawnego funkcjonowania
w świecie XXI wieku i trudno sobie wyobrazić życie bez nich, tym bardziej
teraz kiedy stają się dodatkowo środkiem zapłaty. Mobilne bilety MPK są
jedynie małą częścią tego co oferują i będą oferować wkrótce płatności
mobilne.
BIBLIOGRAFIA
BORCUCH A., Pieniądz elektroniczny pieniądz przyszłości : analiza ekonomiczno-prawna,
DeDeWu, Warszawa 2007
HERNÁNDEZ-VERME P., HUANG H., WHINSTON A.B., Private Electronic Money, Fiat
Money and the Micropayments, Job Market Paper, November 2004
12
http://www.mpk.lodz.pl/files/plakat_platnosci_mobilne.pdf , 23.11.2012.
25
ŚWIECKA B., Detaliczna bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2007
http://mobithinking.com/mobile-marketing-tools/latest-mobile-stats/
http://www.callpay.pl
http://www.mobilet.pl
http://www.mpay.pl
http://www.mpk.lodz.pl/files/plakat_platnosci_mobilne.pdf
http://www.skycash.com
http://www.t-mobile.pl/pl/mywallet
http://www.unibank.org
ANALYSIS OF MOBILE PAYMENTS IN PUBLIC TRANSPORT BASED ON
EXAMPLE OF MPK ŁÓDŹ SP. Z O.O.
The article describes mobile payments – non cash payments which are performed from
or via a mobile devices. It shows advantages and disadvantages for that kind of payment and
presents how it works. Also global economic crisis is discussed regarding to mobile payments. There is summary for companies providing that kind of services for MPK ŁÓDŹ SP.
Z O.O. as well, which shown differences between them.
Gresham, złoto, moneta, rząd, wolny
rynek, kurs
Mateusz GRACZYK *
DETERMINANTY I NASTĘPSTWA PRAWA KOPERNIKA GRESHAMA
Referat szczegółowo przedstawia uwarunkowania i efekty prawa Kopernika – Greshama. Okazuje się, że zasada ta odnosi się do wszystkich systemów monetarnych, jakie
mieliśmy do tej pory w historii jak i również do tego, który mamy obecnie, czyli do pustego pieniądza bez pokrycia. Referat zwraca uwagę na częsty błąd popełniany podczas
interpretacji prawa K-G. Wskazuje wymogi jakie muszą zostać spełnione by to prawo
zadziałało. Prawo K-G jest potwierdzeniem tendencji występującej w dziedzinie ekonomii politycznej, z którą mamy do czynienia dziś, w dobie kryzysu, czyli do tendencji
planowanego zarządzania gospodarką przez rząd. Efektem takiej sytuacji są hiperinflacja, zadłużenie i ubóstwo. Rozwiązania takich problemów upatruje się w wolnym rynku,
ponieważ gdyby taki system panował od samego początku nie doszłoby do tak poważnych problemów jak chociażby brak podstawowych produktów w sklepach.
1. PRAWO KOPERNIKA – GRASHAMA W SYSTEMIE
KLASYCZNEGO STANDARDU ZŁOTA
1.1. POWSZECHNA INTERPRETACJA PRAWA K – G
Chyba każdy, kto choć w minimalnym stopniu interesuje się ekonomią lub uczęszczał w przeszłości na zajęcia z historii słyszał o prawie Kopernika – Greshama. Zasada ta jest bardzo ważną zależnością w dziedzinie
makroekonomii, ponieważ dotyczy obiegu jednego z najbardziej istotnych
towarów w gospodarce - pieniądza. Potoczna interpretacja prawa Kopernika – Greshama sprowadza się do zasady, zgodnie z którą „zły pieniądz
wypiera z obiegu dobry piedziądz”.13Jednakże takie pojmowanie tej zasady
powoduje częste błędy w interpretacji oraz zrozumieniu samego prawa.
Aby udowodnić jak łatwo o pomyłkę przedstawię tę zasadę, sine ira et studio w dwóch przypadkach. Pierwszy będzie dotyczył funkcjonowania pie-
*
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno- Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Rachunkowości PROGRESS, Opiekunowie referatu: Dr Joanna DzionekKozłowska, Dr Paweł Gajewski.
13
http://portalwiedzy.onet.pl/56364,,,,greshama_kopernika_prawo,haslo.html 18.12.2012.
27
niądza w warunkach gospodarki wolnorynkowej a drugi w warunkach interwencjonizmu państwowego.
1.2
PRAWO GRASHAMA W GOSPODARCE WOLNORYNKOWEJ ORAZ
REZIMIE SZTYWNEGO KURSU WYMIANY
Kiedy mówimy, że mamy do czynienia z gospodarką wolnorynkową
mamy na myśli działanie podmiotów gospodarczych przy braku regulacyjnych interwencji rządu dotyczących pieniądza. Aby pokazać, że Prawo
Greshema w kontekście takiej gospodarki nie istnieje przedstawię stan rzeczy na przykładzie.
Przypuśćmy, że mamy w obiegu jednouncjową złotą monetę. Po paru latach, powiedzmy 10, w wyniku zużycia moneta będzie ważyć już tylko
– załóżmy - 0,85 uncji. Biorąc pod uwagę, że działamy w warunkach gospodarki wolnorynkowej mamy świadomość, że moneta zużyta będzie miała tylko 85% wartości monety pełnowartościowej. Oznacza to, że społeczeństwo będzie musiało zamienić swoje „zdyskontowane” monety na
takie, które posiadają pełną wartość nominalną. Taka sytuacja spowoduje,
że wszyscy ludzie posiadający zużyte monety będą zmuszeni udać się do
prywatnych mennic i wymieć je na nowe. Takie realia wywoła system ekonomiczny, ponieważ sprzedawcy nie będą chcieli przyjmować w zamian za
oferowane (identyczne) dobra bądź usługi nominałów bez pełnej wartości.
To właśnie „złe” monety zostaną wyparte z rynku. Obserwujemy, więc, że
w warunkach wolnorynkowych dobry pieniądz wcale nie zostaje wyparty
przez gorszy.
Utrzymywanie sztywnych kursów walut to jedno z narzędzi, które
wykorzystuje rząd do prowadzenia swojej polityki np. stymulowania importu lub kontrolowania eksportu. Sztywne kursy walut są możliwe do
wprowadzenia w warunkach aktywnej polityki pieniężnej rządu. W celu
zobrazowania działania prawa Greshama w funkcjonowaniu takiej gospodarki również przedstawię problem na przykładzie.
Załóżmy, że struktura wolnego rynku została zachwiana poprzez
ustawę wydaną przez rząd nakazująca zachowania kursu wymiany 1:1. Od
teraz obywatele są zobowiązani traktować zużyte monety tak samo jak
pełnowartościowe. Oznacza to, że za te same dobra bądź usługi można
zapłacić mniejsze ilości pieniądza dokonując transakcji monetami lżejszymi. Oczywiście społeczeństwo szybko dostrzeże takie niedoszacowanie.
Ludzie po pewnym czasie zaczną tezauryzować pieniądze pełnowartościowe albo płacić nimi za towary importowane. Spowoduje to odpływ
pieniędzy pełnowartościowych. Możemy zaobserwować, że w warunkach
takiego funkcjonowania gospodarki faktycznie „zły pieniądz wypiera
z obiegu dobry”. Społeczeństwo widząc sytuacje na rynku będzie przetrzymywać pełnowartościowe, dobre monety: z jakiego powodu ma nimi
28
płacić skoro za te same dobra/suługi może zapłacić tymi niepełnowartościowymi? Obserwujemy więc, że prawo Greshama w rzeczywistości mówi
nam, że pieniądz, któremu rząd nada sztucznie zawyżoną wartość wypiera
z obiegu pieniądz, którego wartość została sztucznie zaniżona. Prawo Kopernika – Grahama działa tylko i wyłącznie za sprawą rządowej kontroli
kursu wymiany.
2. PRAWO GRESHAMA A BIMETALIZM
2.1
PRAWO GRESHAMA W WARUNKACH WOLNEGO I SZTYWNEGO
KURSU ZAMIANY
Oprócz klasycznego standardu złota prawo Greshama sprawdziło się
w również w innym systemie monetarnym. Był nim bimetalizm polegający
na jednoczesnym pozostawaniu w obiegu dwóch rodzajów pieniądza –
złota i srebra. Złoto w stosunku do srebra miało zawsze wyższą wartość
i było używane do zawierania większych transakcji, natomiast srebro służyło do obsługi mniejszych, drobnych transakcji. Jeśli chodzi o działanie
samego prawa dzieje się identycznie jak w systemie klasycznego standardu
złota. W warunkach płynnego kursu wymiany prawo Greshama nie sprawdzi się. Jeżeli obie monety będą człowiekowi użyteczne żadna z nich nie
zostanie wyparta z rynku. W prawdzie w takim przypadku kursy wahań
zmieniają się i to dość często, lecz wynika to z gry podaży i popytu i w
związku z tym parytet i tak po pewnym czasie ustala się w cenie równowagi. To wolne transakcje ustalają czy parytet powinien wynosić 15:1 czy
16:1. W różnych momentach czasowych cena równowagi może osiągać
inne wartości w zależności od determinantów kursu np. potrzeb konsumentów.
Załóżmy teraz, że rząd ustanawia przepisy o prawnym środku płatniczym, które polegają na usztywnieniu kursów walut. Od teraz kurs złota do
srebra będzie wynosił 1:20 bez względu na to, z jakim popytem na kruszec
mamy do czynienia i na jakim poziomie kształtuje się ich podaż. Jeżeli
ceny rynkowe będą odbiegać od ceny narzuconej przez rząd ceny rządowe
staną się niewłaściwe z naturalnych powodów – jeden kruszec będzie przeszacowany a drugi zaś niedowartościowany. Rezultatem opisanej wyżej
sytuacji będzie tezauryzacja lub wywóz niedoszacowanych monet z kraju,
który wprowadził przepisy o prawnym środku płatniczym do kraju, w którym takich regulacji nie poczyniono. Wyobraźmy sobie sytuację, w której
rząd zawyżył wartość złota do srebra lub zaniżył wartość srebra w stosunku
do złota: z rynkowego parytetu 1:15 do sztucznego, sztywnego 1:20. Jak
zachowa się w takiej sytuacji konsument? Cierpliwy zakopie swoje zapasy
złota w ziemi czekając aż nadejdą lepsze czasy dla tego metalu, a mniej
29
cierpliwy zrobi nimi zakupy na zagranicą. Warto zauważyć, że cierpliwy
konsument poniesie stratę wynikającą z wartości pieniądza w czasie. Niestety nie będzie mógł ich nikomu pożyczyć, ponieważ instytucje finansowe
takie jak chociażby banki będą zainteresowane tylko srebrem, które będzie
atrakcyjniejsze. Drugi konsument również poniesie stratę polegającą na
przymusowym, natychmiastowym zakupie dóbr bądź usług w zamian za
złoto. Wcześniej mógł oszczędzać ten kruszec na większy zakup w przyszłości. W takiej sytuacji, by nie tracić na czasie musi uczynić to w niezwłocznym terminie. Jedną z takich sytuacji obrazuje Tabela 1.
Tabela 1. Sytuacja na odmiennych rynkach
Kurs złoto/srebro
Parytet (równowartość)
Stan
Interpretacja
Efekt
Kraj A (sztywne kursy walut)
1:20
Kraj B (rynkowa cena)
1:15
1 złota moneta
20 srebtnych
Złoto 1
15 srebrnych
Przeszacowane,
„złe”
Za 1 złotą
monetę dostaniemy aż 20
srebrnych
monet. Na
innych rynkach
dostalibyśmy
tylko 15
Niedoszacowane,
„dobre”
Za 20 srebrnych
monet kupimy
tylko jedną złotą
monetę. Na wolnym rynku by
zakupić 1 złotą
monetę potrzebowalibyśmy tylko
15 srebrnych monet.
Tezauryzacja,
odpływ za granicę
Równowaga
Równowaga
Podaż pieniądza odpowiadająca aktualnemu popytowi na kruszec
Podaż pieniądza odpowiadająca aktualnemu popytowi na kruszec
To wolny
rynek ustala
efekt
To wolny
rynek ustala
efekt
Pozostanie
pieniądza w
obiegu
Źródło: opracowanie własne na podstawie Murray N. Rothbard, Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, Jan M. Fijor (red.), Warszawa 2009, s. 80-84.
Godne uwagi staje się objaśnienie samych efektów końcowych zaistniałej sytuacji. Odrzucenie wygodnego w drobnych rozliczeniach srebra
może wydawać się niekonwencjonalne. Powstaje zasadnicze pytanie:
w jaki sposób srebro zniknie? Istnieje odpowiedź na taką wątpliwość. Po
pierwsze wszyscy uczestnicy rynku finansowego będą chcieli wymienić
całe swoje złoto na srebro, następnie wyjechać do miejsca gdzie panuje
niekontrolowana cena i sprzedać je „drożej”. Dla przykładu załóżmy, ze
jesteśmy w kraju o zamrożonym kursie wymiany – A, posiadamy 10 złotych monet i wymieniamy je za 200 srebrnych. Następnie wybieramy się
z nimi za granicę i wymieniamy swoje 200 srebrnych monet na złoto po
cenie rynkowej otrzymując w rezultacie 13,3 złotych monet. Przypomnę ze
zaczynaliśmy z 10 monetami. Na tej prostej operacji zwanej arbitrażem
30
zarobimy 3,33 srebrnych monet. Najważniejsze w przykładzie jest, że
w związku z tym, iż w kraju A panują sztywne kursy taką operację będzie
można wykonywać dotąd aż całe złoto nie zostanie wywiezione z kraju. To
tylko jeden z paru sposobów na wyparcie „dobrego” srebra.
Takie działanie byłoby zrozumiałe dla instytucji finansowych. Szary
konsument natomiast nie będzie stosował strategii arbitrażowych. Raczej
po prostu obserwując zmianę cen będzie kupował za swoje zapasy srebra
tańsze produkty za granicą i również przyczyni się do odpływu pieniądza
lepszego.
Na rynku zostali jeszcze konsumenci cierpliwi: oni zaryzykują, „zakopią srebro pod ziemią” i poczekają na zmianę koniunktury. Być może np.
w wyniku większego wydobycia złota parytet się odwróci i będzie wynosił
1:25. W tedy posiadacze srebra zaczną zarabiać.
3.
3.1
PRAWO GRESHEMA I KURSY PUSTYCH WALUT
KRYZYS WALUTOWY FUNDAMENTEM KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO
Obecny światowy kryzys gospodarczy jest ściśle związany z kryzysem pieniądza. Przykładem świeci tutaj Unia Europejska, która przyjmowała do strefy euro kraje, które sztucznie zaniżały/zawyżały wartość swojej
waluty poprzez system ERM14. Po utworzeniu UGW z dniem 1 stycznia
1999 roku, kursy walut 11 krajów strefy euro (do których dołączyła następnie w 2001 roku Grecja) zostały trwale usztywnione wobec euro. Efektem
takiej sytuacji może być ogromne zadłużenie wynikające z „życia ponad
stan” krajów - już po wejściu do strefy Euro. Sama Grecja jest zadłużona
u swoich głównych obligatariuszy, czyli Niemiec i Francji na ponad 50
mld. dolarów. Dług publiczny Grecji w 2011 sięgał 170% PKB.15 Co ciekawe, w ramach walki z kryzysem zadłużeniowym udziela się Grecji kolejnych pożyczek. W marcu bieżącego roku ministrowie finansów krajów
członkowskich przyznali Grecji transzę pomocową w wysokości 130 mld.
euro. Zarządzanie gospodarką w Grecji potwierdza występująca dzisiaj
tendencję w decyzjach podejmowanych przez rządy i banki centralne, które
polegają na zwiększaniu konsumpcji i inwestycji kosztem zadłużania się
kraju.
To czas pokaże, w którą stronę podąży trend. Dziś obserwujemy
konsolidację: nikt do końca nie wie, który kierunek obierze rynek. Wszyscy
inwestorzy czekają na dalszy rozwój sytuacji i więcej inforamcji. Czy taką
14
http://www.nbportal.pl/prezentacje/erm2/erm2.html 18.12.2012.
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Government_finance_statist
ics/pl 18.12.2012.
15
31
daną okaże się wiadomość o bankructwie lub wyjściu z recesji Grecji? Biorąc pod uwagę funkcjonowanie psychologii ludzkiej możemy się tego spodziewać. Strefa euro przechodzi w tej chwili bardzo ważny test.
3.2
SZTYWNE KURSY PUSTEGO PIENIĄDZA W INNYCH
CZĘŚCIACH ŚWIATA
Kryzys walutowy jest widoczny również w drugiej części Europy –
Białorusi. Aleksandr Łukaszenka w kwietniu 2011 roku postanowił znieść
płynny kurs waluty i zamiast niego wprowadził ustalony odgórnie sztywny
kurs w stosunku do dolara. Dziewiętnastego kwietnia 2011 roku za jednego
dolara trzeba było zapłacić 3,1 tys. zajczików. Równocześnie eksperci
z białoruskich banków obliczyli, że prawidłowa cena to 4,6 tys. zajczików
za dolara. Prawo Greshama mówi dokładnie, jakie będą skutki takiej arbitralnej kontroli cen. Co by się nie wydarzyło wartość kursu nigdy nie będzie kursem wolnorynkowym, który jest ustalany (zgodnie z potrzebami
rynku) każdego dnia na nowo. W sytuacji białoruskiej waluty oficjalna
wartość zajczików jest sztucznie zawyżona – przeszacowana. Adekwatnie
z poprawną definicją prawa Greshama „złe” zajcziki zostaną w obiegu
natomiast niedoszacowane dolary zostaną wyparte z rynku i pogłębią tym
samym znane zjawisko tzw. „niedostatku dolarów”. Dzięki wprowadzeniu
pustego pieniądza, a następnie przeprowadzeniu dewaluacji została otwarta
droga do sterowania przez rząd inflacją. Na nieszczęście rządzących gospodarki nie da się pobudzać w nieskończoność. Po przekroczeniu pewnej
prędkości inflacja przeobraża się w hiperinflację. Hiperinflacja to kolejny
skutek działania prawa Greshama w dzisiejszym systemie monetarnym. Jak
to ujął prof. Murray Newton Rothbard uczeń Ludwika von Misesa cyt.
„Hiperinflacja ma miejsce w tedy gdy ludzie – zauważywszy, że rząd
zdecydował się wywoływać inflację – postanawiają uniknąć inflacyjnego
podatku nałożonego na ich środki i w tym celu zaczynają wydawać pieniądze możliwie jak najszybciej, póki mają one jeszcze jakąś wartość”.
Wyżej opisana definicja obrazuję sytuacje na Białorusi. Inflacja
w 2011 wynosiła 108,7%16 Ludzie wykupują sól i ocet a w sklepach
w Grodnie zniknął już sprzęt gospodarstwa domowego. Skutkiem runu na
sklepy i szybujących z dnia na dzień w górę cen są utrudnienie handlu
i obniżenie poziomu życia. Sam Łukaszenko odbiera sprawę pozytywnie,
ponieważ (a) daje mu to pretekst do domagania się pomocy od Rosji oraz
(b) daje mu pretekst do kontyngentowania importu z innych krajów i tym
samym zwiększania socjalistycznej kontroli nad obywatelami17.
16
17
Według danych Biełstatu.
http://wyborcza.pl/1,76842,9464254,Dewaluacja_Lukaszenki.html 30.11.2012.
32
Argentyna to kolejny sztandarowy przykład na działanie prawa
Greshena. Rząd Argentyński również podążył za światowym trendem polegającym na podejmowaniu restrykcyjnych decyzji. W ramach ratowania
budżetu zdewaluowano wartość pesso do 4,28 za 1 dol. pod koniec 2011
roku. Przy czym kurs nieoficjalny, odzwierciedlający prawdziwe wartości
to 4,75 pesso za dolara. Efektem takiego działania był odpływ dolarów –
pieniądza lepszego - w wysokości 21,5 mld w samym 2011 roku. Skutki,
które odczuwają obywatele są dobitne. Obszar gospodarki, który zajmuje
szara strefa staje się coraz większy. Kraj biednieje. Świadczy o tym spadek
rezerw dewizowych Argentyny o 4,6 mld dolarów w porównaniu z rokiem
2010. Zagranicznych inwestorów odpycha nacjonalizacja przemysłu np.
spółki naftowej YPF. Wartość inwestycji zagranicznych w 2011 w Argentynie spadła o 1 mld. dol. Argentyna ostatnio zbankrutowała 2001 roku.
Czy historia się powtórzy18?
Najbardziej skrajnym przykładem, w którym Prawo Kopernika Greshama wywołało największe w skutkach straty jest przykład Zimbabwe.
Rząd Zimbabwe zadecydował o zamrożeniu waluty w ramach walki z pogłębiającym się kryzysem ekonomicznym w kraju. Zgodnie z postanowieniem za jednego dolara amerykańskiego można dostać na oficjalnym rynku
30 tysięcy dolarów Zimbabwe. Przy czym na czarnym rynku kurs wymiany
kształtuje się na poziomie 250 tysięcy dolarów Zimbabwe za jednego dolara USA. Jest to ogromne niedoszacowanie dolarów amerykańskich, którego
następstwem jest hiperinflacja wynosząca 100580% w 2008r. oraz bezrobocie przekraczające 80%. 19. Kraj ogarnęła stagflacja. Decyzje rządowe
doprowadziły kraj do średniowiecznego zacofania gdzie żeby przeżyć trzeba było stosować wymianę barterową. Barter to wielkie utrudnienie w handlu.
4.
PODSUMOWANIE
Jak mogliśmy zauważyć, z epistemologicznego punktu widzenia
prawo Kopernika - Greshama w pewnych perspektywach zadziała a w
pewnych nie. Niewątpliwe jest, że rządy w przeszłości jak i w dzisiejszych
czasach wprowadzając przepisy regulujące pieniądz chcą w jakimś stopniu
pomóc społeczeństwu. Jednakże, łagodząc jeden problem przyczyniają się
do powstania kolejnych – często bardziej złożonych i uciążliwych. Idealnym tego przykładem jest prawo Kopernika - Greshama. W ramach ułatwienia przejrzystości dokonywania transakcji stawiano pod nogi kolejne
18
http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/argentyna-zmierza-ku-drugiemu
bankructwu-w-ciagu-dekady/ 18.12.2012.
19
Centralny Urząd Statystyczny Zimbabawe.
33
kłody w postaci kosztów, zachwiania systemu rynkowego czy destabilizacji. A przecież w społecznej gospodarce rynkowej, nie chodzi o to, by tworzyć kolejne przeszkody, nieprawdaż?
BIBLIOGRAFIA
ROTHBARD M. N., Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, Jan M. Fijor (red.),
Warszawa 2009
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Government_finance_statisti
cs
http://portalwiedzy.onet.pl/56364,,,,greshama_kopernika_prawo,haslo.html
http://www.nbportal.pl/prezentacje/erm2/erm2.html
http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/argentyna-zmierza-ku-drugiemu
bankructwu-w-ciagu-dekady/
http://wyborcza.pl/1,76842,9464254,Dewaluacja_Lukaszenki.html
DETERMINANTS AND CONSEQUENCES
OF COPERNICUS-GRESHAM LAW
This study presents conditions and effects of Copernicus–Gresham Law. It appears that,
the C-G law can be applied to all monetary systems, which occurred in the history of mankind, including the present one - the system of blank money. The article points out the
commonly made mistake when interpreting the C-G law. It also depicts, what are the necessary requirements enabling this law to function. The C-G law is confirming the way of
drifting of the economies, the way of planned management of the economy by the government. The effects in such situation are as follows: hyperinflation, debt and poverty. The
main solution is said to be the free market. However, if free market economy existed from
the very beginning, there wouldn't have been any serious issues, such as unsatisfying supply
of products.
34
Whisky investments, inwestycje alternatywne, dywersyfikacja, single malt,
World Whisky Index
Agata ZELGA*
WHISKY INVESTMENTS
JAKO ATRAKCYJNA METODA DYWERSYFIKACJI
PORTFELA INWESTYCYJNEGO
W niniejszej pracy opisana została istota inwestycji alternatywnych, będących coraz
bardziej popularną formą lokowania kapitału. Inwestycje w whisky, cieszące się
w ostatnich latach coraz większym zainteresowaniem inwestorów, stanowią główny motyw artykułu. W pracy opisano czołowych dystrybutorów whisky, reakcję inwestycji alternatywnych na kryzys globalny, a także sposoby wejścia na rynek alkoholi.
1.
WPROWADZENIE
Inwestycje we współczesnej gospodarce występują pod wieloma
postaciami i na różną skalę. Ich charakter zależy od posiadanych zasobów,
skłonności do ryzyka, osobowości inwestorów, sytuacji na rynku oraz
innych czynników, które determinują wyrzekanie się bieżącej konsumpcji
na rzecz przyszłych zysków. Osoby zachowawcze i nielubiące ryzyka
decydują się na stałe, relatywnie niższe oprocentowanie pewnych
instrumentów finansowych; inwestorzy nastawieni na duży zysk
koncentrują się na instrumentach wyżej oprocentowanych próbując swą
intuicją, wiedzą i doświadczeniem wygenerować możliwie największy
przyrost ulokowanego kapitału, co niesie za sobą odpowiednio większe
ryzyko. Inni część środków inwestują bezpiecznie, a pozostałe
przeznaczają na płaszczyzny bardziej ryzykowne. Posiadając daną kwotę
przeznaczoną na inwestycje, ważnym jest, aby podjąć świadome i
przemyślane wybory odnośnie tego, jaki procent całości lokować w dany
instrument.
*
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun referatu: dr Maciej
Dykto.
35
2.
2.1.
INWESTYCJE ALTERNATYWNE
DYWERSYFIKACJA PORTFELA
Obecnie na rynku możemy zaobserwować tendencję rozwojową
kierunków inwestowania, mniej i bardziej popularnych. Dywersyfikacja
portfela inwestycyjnego polega na takim doborze instrumentów
finansowych, który pozwali na minimalizację ryzyka 1. W celu jej
uzyskania, posiadane środki należy podzielić między kilka różnych klas
aktywów. Przyszła sytuacja na rynku, zwłaszcza w dobie kryzysu, jest
bardzo trudna do przewidzenia. Zwalnia tempo wzrostu gospodarczego i
inwestycje, zwłaszcza obarczone dużym ryzykiem wrodzonym, stają się
jeszcze bardziej niebezpieczne. Dlatego oprócz tradycyjnych metod
lokowania kapitału w akcje, obligacje, czy lokaty bankowe, warto
rozważyć także inwestycje alternatywne. Stwarzane przez nie nowe
możliwości są coraz bardziej doceniane na rynku światowym, a od
pewnego czasu także na rynku polskim.
2.2. ISTOTA INWESTYCJI ALTERNATYWNYCH
Inwestycje alternatywne są w swej istocie trudne do zdefiniowania.
Nie można ich określić jako konkretnej klasy inwestycji, ponieważ nie jest
to pojęcie agregujące instrumenty o podobnej stopie ryzyka czy zwrotu.
Jest jednak jedna cecha, która łączy je wszystkie – niska zależność
względem rynków finansowych2. Stąd też pojawił się podział na inwestycje
tradycyjne, do których zalicza się m.in. akcje, obligacje czy lokaty oraz
inwestycje alternatywne, które dla wybrednego inwestora mogą się okazać
o wiele bardziej interesujące. Przedmiotami zaliczanymi do kategorii
inwestycji alternatywnych mogą być dzieła sztuki, wykwintne alkohole,
klasyczne samochody, znaczki pocztowe, pamiątki i autografy sławnych
osób, fotografie, stare i zabytkowe książki, wieczne pióra, zabytkowe
zegary, antyki, płyty winylowe, skrzypce, cygara, konie (czyli tzw.
inwestycje emocjonalne), a także surowce (złoto, srebro, miedź),
zabytkowe papiery wartościowe, nieruchomości, fundusze hedge, fundusze
Private Equity, innowacyjne instrumenty kredytowe takie jak derywaty,
etc3. Każda z nich może przynieść bardzo znaczące stopy zwrotu (dobrze
1
http://www.finanse.egospodarka.pl/11974,Dywersyfikacja-portfelainwestycyjnego,1,48,1.html, 20.11.2012.
2
http://michalpola.blox.pl/2008/11/Czym-dokladnie-sa-inwestycje-alternatywne.html,
20.11.2012.
3
http://michalpola.blox.pl/2008/11/Czym-dokladnie-sa-inwestycje-alternatywne.html,
36
ulokowana inwestycja może zwiększyć ulokowany kapitał nawet
kilkukrotnie)4. Należy jednak pamiętać, że instrumenty te cechują się małą
płynnością, dlatego chcąc osiągnąć zadawalające zyski warto zainwestować
na dłuższy okres, przynajmniej kilkuletni5. Decyzja o nagłym wycofaniu
się z inwestycji może okazać się dla inwestora bardzo niekorzystna, gdyż
przedwczesna sprzedaż często wiąże się z zerowymi zyskami.
Zniechęcające dla mniejszych inwestorów mogą być także bariery wejścia rozważając zakup działa wybitnego artysty, czy kolekcjonerskich
znaczków pocztowych potrzebna będzie kwota liczona w setkach tysięcy
złotych.
W Polsce inwestycje alternatywne nie były zbyt popularne, lecz
powoli zyskują zainteresowanie inwestorów. Jednak analizując polski
rynek można zauważyć, że coraz więcej domów inwestycyjnych i banków
oferuje je jako uzupełnienie i urozmaicenie portfela, głównie klientom
z sektora bankowości prywatnej. Na Wykresie 1 przedstawione zostały
dane z badania wykonanego przez Wealth Solution, dotyczącego składu
portfela inwestycyjnego Polaków.
Wykres 1. Udział produktów inwestycyjnych w portfelach inwestycyjnych Polaków
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: http://www.finanse.egospodarka.pl/80625,Czyinwestycje-alternatywne-podbija-Polske,1,48,1.html.
Polacy wciąż najczęściej inwestują swoje oszczędności w akcje i
lokaty, które stanowią przeciętnie 50% wartości portfela6. Dużym
zainteresowaniem cieszą się także nieruchomości, obligacje skarbowe oraz
20.11.2012.
M. Mikita, W. Pełka, Rynki inwestycji alternatywnych, POLTEXT, Warszawa 2009,
s. 53.
5
A. Jagielnicki, Inwestycje alternatywne. Pierwsze kroki na rynku pozagiełdowym,
OnePress, 2010, s. 20.
6
http://www.rankingmlm.com/managermlm/articles/article?id=174, 21.11.2012.
4
37
inwestycje w złoto. Inwestycje alternatywne mają niewielki udział, jednak
według badania Wealth Solution 57% Polaków deklaruje, że jest skłonna
zainwestować w tego typu aktywa. Udział inwestycji alternatywnych
w portfelu dla niemal połowy respondentów mógłby wynosić 20%, zaś 1/3
pytanych deklaruje, że mogłaby zainwestować w nie nawet 40% swoich
środków7.
3.
WHISKY INVESTMENTS
3.1.
PODAŻ WHISKY
Whisky, od lat będąca dumą Szkotów, jest symbolem prestiżu,
a popyt na nią rośnie systematycznie na całym świecie. Wiele destylarni
niegdyś prężnie działających dziś już nie prowadzi działalności. Zapasy
tego trunku regularnie zmniejszają się, co jest jedną z głównych przyczyn
wzrastającej wartości whisky8.
Szacuje się, że na terenie Szkocji leżakuje około 20 milionów beczek
whisky, pochodzących z czynnych destylarni, jak i tych nie prowadzących
już działalności9. Najdroższa butelka whisky, która została także wpisana
do księgi rekordów Guinnessa, to 64-letni Macallan, który sprzedany został
za 460 tysięcy dolarów10. Obecnie ze względu na kończące się zapasy
najstarszych trunków ceny unikatowych butelek sięgają setek tysięcy
dolarów, co coraz bardziej przestaje zaskakiwać. Koneserzy,
kolekcjonerzy, a teraz także inwestorzy wykazują bardzo duże
zainteresowanie whisky, przez co w momencie pojawienia się na rynku
kolejnej edycji cenionych trunków, zapasy znikają w bardzo szybkim
tempie. O ograniczonych zapasach whisky najlepiej świadczy fakt, że
gorzelnie z roku na rok wypuszczają na rynek coraz mniej swoich
produktów. Najbardziej znane marki takie jak Port Ellen, Rosebank, Brora
czy St. Magdalene w roku 2012 nie wypuściły ani jednej butelki. Whisky
Exchange przewiduje, że ich zapasy skończą się w ciągu najbliższych 3-4
lat11.
Whisky produkowana jest także w Japonii i istnieje duże
prawdopodobieństwo, że w niedługim czasie japońska single malt zostanie
dopisana do listy najlepszych i najrzadszych whisky na świecie. W Kraju
Kwitnącej Wiśni działa obecnie osiem destylarni; najbardziej znani
7
http://www.bankier.pl/static/att/90000/2542590_RAPORT.pdf, 21.11.2012.
http://wealth.pl/inwestycje-alternatywne/whisky/inwestowanie-w-whisky/rynek-whisky/,
21.11.2012.
9
http://inwestorcafe.pl/informacje-na-temat-inwestycji-w-whisky, 21.11.2012.
10
http://wealth.pl/inwestycje-alternatywne/whisky/inwestowanie-w-whisky/rynek-whisky/,
21.11.2012.
11
http://www.inwestuj-bezpiecznie.pl/inwestycja-w-whisky, 21.11.2012.
8
38
producenci to korporacje Nikka i Suntory12. Zajmują się zarówno produkcją
single malt, jak i blend whisky, które często zdobywają różne nagrody w
konkursach organizowanych przez Whisky Magazine oraz na prestiżowym
konkursie International Spirits Challenge13. Sekret wyjątkowego smaku
japońskiej whisky to dąb japoński wykorzystywany do produkcji beczek, w
których trunki leżakują. Wybitne egzemplarze można znaleźć wśród
typowo szkockich kolekcji.
3.2.
WHISKY JAKO PRZEDMIOT INWESTYCJI
Nie każda whisky spełnia warunki ku temu by stać się przedmiotem
inwestycji, dlatego nie zaleca się bez wcześniejszego rozpoznania rynku
inwestowania w niesprawdzony towar. Rady ekspertów są w tym
przypadku niezmiernie istotne. Wyznacznikiem dobrej jakości whisky są
krytycy, których opinia może zaważyć na zainteresowaniu danym
trunkiem. Najbardziej znani należą do grupy Malt Maniacs, z Sergem
Valentinem na czele. Serge Valentine jest uznawany za jednego
z najważniejszych krytyków whisky na świecie, który zdobył szacunek
dzięki swej niezależności i kategorycznemu odmawianiu na wszelakie
propozycje udziału w komercyjnych projektach14.
Oprócz jakości ważne jest także pochodzenie trunku. Do najbardziej
znanych szkockich gorzelni zalicza się takie jak Macallan, Glenfiddich,
Dalmore, Balvenie, Highland Park, Springbank, Ardbed czy Glenfarclas15.
Równie istotna jest "metryka" towaru - im starsze whisky tym bardziej
pożądane, gdyż jego podaż maleje ze względu na stałą konsumpcję,
a walory smakowe są coraz wyraźniejsze. Kolekcjonerzy bardzo chętnie
interesują się trunkami z limitowanych edycji, wypuszczonych na rynek
tylko raz w ograniczonej ilości, związanej chociażby z jakimś ważnym
wydarzeniem. Znalezienie takich "łupów" może skutkować zyskiem
osiąganym na poziomie nawet kilkuset procent rocznie. Przykładem może
być Black Bowmore, rocznik 1964 - jego cena przez ostatnich 15 lat
wzrastała średnio o 144%16. Natomiast analizując indeksy z ostatnich 7 lat
takich trunków jak Ardbeg, rocznik 1979 czy Port Ellen, rocznik 1987
12
http://www.portalspozywczy.pl/inne/alkohole/wiadomosci/sprzedaz-single-malt-whiskyw-japonii-rosnie-o-25-proc-rocznie,75034.html, 21.11.2012.
13
http://www.commstart.pl/biuro_prasowe,2/5,24/, 21.11.2012.
14
http://serwisy.gazetaprawna.pl/finanseosobiste/artykuly/632215,whisky_wysokie_procenty_nie_tylko_w_butelce.html,
21.11.2012.
15
http://inwestycje.wip.pl/print/sztuka/whisky-ile-mozna-zarobic-inwestujac-w-ten-szkockitrunek-i-na-co-zwracac-uwage,144,264193,0,279563,0.html, 21.11.2012.
16
http://finare.pl/inwestycja-w-whisky.html, 21.11.2012.
39
można zaobserwować średnioroczny wzrost na poziomie odpowiednio 57%
i 24%17. Kapitał wysokości 5 tysięcy euro pozwala na optymalną
dywersyfikację portfela, czyniąc inwestycję bardziej bezpieczną.
Rekomendowany czas inwestycji nie powinien być krótszy niż 5 lat,
aczkolwiek największe zyski można osiągnąć inwestując na jeszcze
dłuższy okres18.
3.3. SPOSÓB INWESTOWANIA W WHISKY
Większość brokerów pośredniczących w inwestycjach w alkohole
ma w swojej ofercie różnorakie formy ich dokonywania. Jednym ze
sposobów jest zakup jedynie kolekcjonerskich butelek whisky
i wystawienie ich na World Whisky Index. Rejestracja na WWI jest
bezpłatna, podobnie jak dodawanie kolejnych butelek do swojego portfolio.
To uczestnicy ustalają ceny swoich towarów, a zainteresowani decydują
czy nabyć dany egzemplarz czy też nie. Nie ma też obowiązku sprzedaży
wystawionych trunków po określonym czasie19.
Drugą możliwością inwestycji jest zakup w Szkocji beczki whisky
(lub jej części), następnie zabutelkowanie i wystawienie jej na sprzedaż20.
Ważnym jest tutaj, aby zwrócić uwagę na stan, w jakim przechowywana
jest potencjalna inwestycja oraz czy posiada wszystkie elementy zdobiące
w nienaruszonym stanie. W innym przypadku wartość butelki może
gwałtownie spaść, nie spełniając już oczekiwań wymagających
kolekcjonerów.
Trzecim sposobem inwestycji jest zbudowanie portfela mieszanego,
czyli zakup zarówno butelek kolekcjonerskich jak i części lub całości
beczki21.
3.4.
SYTUACJA NA RYNKU W DOBIE KRYZYSU
Niezależność od tradycyjnych systemów finansowych sprawiła, że
inwestycje w whisky nie ucierpiały na towarzyszącym nam w ostatnich
latach kryzysie gospodarczym. Jak wynika z raportów, w 2008 roku
sprzedano na aukcjach około 1500 butelek whisky, podczas gdy w 2011
liczba ta wzrosła do 850022.
17
http://ciuba.pl/article=35, 21.11.2012.
Ibidem.
19
http://wealth.pl/serwis-informacyjny/id/72, 21.11.2012.
20
http://nuclearts.pl/inwestowanie/inwestowanie-w-whisky-jak-inwestowac-aby-zarobic/,
21.11.2012.
21
http://kancelariaprivatebanking.pl/whisky.php, 21.11.2012.
22
http://www.strefabiznesu.pomorska.pl/artykul/inwestowanie-w-whisky-wysokie-procenty18
40
Wykres 2. Wzrost wartości wybranych whisky w latach 2008-2012
Źródło:
Opracowanie własne na podstawie:
Wealth/Portfel_Whisky_Szkockie_Dziedzictwo.pdf.
http://www.dsr-group.pl/media/dok/-
Od wielu lat wyceną whisky zajmuje się Whisky Highland23. Jej
założycielem jest Andy Simpson, zapalony kolekcjoner whisky, inwestor,
a także znawca i doradca w dziedzinie Scottish Single Malt, który po 23
latach badań stworzył tzw. Valuation Library24. Zgromadzone są w niej
historyczne dane dotyczące wycen poszczególnych rodzajów whisky na
przestrzeni lat. Według raportów Wealth Highland inwestycja w 10
najszybciej zwiększających wartość whisky dałaby pond 300% zysku,
natomiast 100 najlepszych dałoby ponad 137-procentową stopę zwrotu25.
Założyciel World Whisky Index - Michel Kappen uważa, że średni roczny
zysk z inwestycji w whisky przy ostrożnych szacunkach wynosi około
12%, co w porównaniu do tradycyjnych instrumentów, które w dobie
kryzysu są o wiele bardziej ryzykowne, daje bardzo satysfakcjonujący
wynik26.
4.
PODSUMOWANIE
Inwestycje alternatywne są niewątpliwie bardzo ciekawą formą
lokowania kapitału. Niezależność od tradycyjnych rynków finansowych
sprawia, że rządzą się one zupełnie innymi prawami, zarówno jeśli chodzi
o formę inwestowania, czas, czy sam sposób przeprowadzania inwestycji.
Dają możliwość osiągnięcia wysokich stóp zwrotu przy stosunkowo niskim
ryzyku. Można przypuszczać, że w najbliższych latach wystąpią znaczące
postępy w zakresie whisky investments, ponieważ szerzy się świadomość
nie-tylko-w-butelce-0, 21.11.2012.
http://wealth.pl/serwis-informacyjny/id/418, 21.11.2012.
24
http://www.whiskyhighland.co.uk/about.html, 21.11.2012.
25
http://wealth.pl/serwis-informacyjny/id/418, 21.11.2012.
26
Ibidem.
23
41
ludzi, co do alternatywnych form inwestowania zarówno na rynku
światowym jak i polskim. Zaletą tej formy inwestycji jest zapewne
relatywnie wysoka stopa zwrotu i stabilny wzrost bez istotnych wahań, co
można zaobserwować na podstawie indeksów z ostatnich lat. Wadą
natomiast jest wysoki wkład, wymagany do otwarcia inwestycji oraz
konieczność lokowania środków na stosunkowo długi okres czasu.
Wzrastająca popularność świadczy jednak o tym, że inwestorzy postrzegają
je jako atrakcyjną alternatywę i coraz częściej uwzględniają w swoim
portfelu inwestycyjnym.
BIBLIOGRAFIA
JAGIELNICKI A., Inwestycje alternatywne. Pierwsze kroki na rynku pozagiełdowym,
OnePress, 2010
MIKITA M., PEŁKA W., Rynki inwestycji alternatywnych, POLTEXT, Warszawa 2009
http://finare.pl/inwestycja-w-whisky.html
http://inwestorcafe.pl/informacje-na-temat-inwestycji-w-whisky
http://inwestycje.wip.pl/print/sztuka/whisky-ile-mozna-zarobic-inwestujac-w-ten-szkockitrunek-i-na-co-zwracac-uwage,144,264193,0,279563,0.html
http://kancelariaprivatebanking.pl/whisky.php
http://michalpola.blox.pl/2008/11/Czym-dokladnie-sa-inwestycje-alternatywne.html
http://nuclearts.pl/inwestowanie/inwestowanie-w-whisky-jak-inwestowac-aby-zarobic/
http://serwisy.gazetaprawna.pl/finanseosobiste/artykuly/632215,whisky_wysokie_procenty_nie_tylko_w_butelce.html
http://wealth.pl/inwestycje-alternatywne/whisky/inwestowanie-w-whisky/rynek-whisky/
http://www.bankier.pl/static/att/90000/2542590_RAPORT.pdf,
http://www.commstart.pl/biuro_prasowe,2/5,24/
http://www.finanse.egospodarka.pl/11974,Dywersyfikacja-portfelainwestycyjnego,1,48,1.html
http://www.inwestuj-bezpiecznie.pl/inwestycja-w-whisky
http://www.rankingmlm.com/managermlm/articles/article?id=174
WHISKY INVESTMENTS AS AN ATRACTIVE WAY TO DIVERSIFY
AN INVESTMENT PORTFOLIO
The article describes the essence of alternative investments which are increasingly popular form of capital allocation. The main topic of this paper are whisky investments which
investors are more and more interested in. The article describes reaction of alternative investments to global crisis, main distributor of whisky and the way haw to get on this market.
42
Finanse islamskie, islamskie instrumenty finansowe
Jan ŻELAZNY*
FINANSE ISLAMSKIE I BANKOWOŚĆ MUZUŁMAŃSKA
ALTERNATYWĄ DLA TRADYCYJNEJ BANKOWOŚCI W
DOBIE KRYZYSU
Finanse islamskie oraz bankowość muzułmańska dzięki swojemu dynamicznemu
rozwojowi w ostatnich dwóch dekadach stają się coraz częstszym obiektem badań ekonomistów. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie specyfiki tych rozwiązań finansowych oraz próba odpowiedzenia na pytanie czy jest to alternatywa godna uwagi
w czasie kryzysu zachodniego systemu finansowego.
1. WPROWADZENIE
W świecie muzułmańskim każdy aspekt życia społecznego, w tym
również życia gospodarczego, regulują zasady zapisane w Koranie, świętej
księdze Islamu. Pośrednik finansowy w świecie Islamu pozyskuje i inwestuje powierzone mu środki zgodnie z zasadami szariatu - określanego jako
"sposób, ścieżka, droga życia"1. Szariat jest zbiorem moralnych i religijnych zasad regulujących życie muzułmanów. Islamski system finansowy,
w przeciwieństwie do rynków finansowych krajów "świata zachodniego",
nie opiera się na dominacji procentu i odsetek a na systemie bezodsetkowym2. Bankowość w świecie Islamu była znana od czasów średniowiecza
(sięgając VI wieku n.e.), jednak pierwszy bank "z prawdziwego zdarzenia"
powstał dopiero w 1963 roku w Egipcie pod nazwą Egipskie Towarzystwo
Oszczędnościowe3. Pierwszy bank komercyjny zaś, to powstały w 1975
*
1
2
3
Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Międzynarodowe Stosunki
Gospodarcze II-ego stopnia, Studenckie Koło Naukowe Finansów i Bankowości
„Progress”, opiekun naukowy referatu: dr Tomasz Miziołek.
J. Karwowski, Zakazy i nakazy w finansach islamskich, [w:] Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe nr 106 pt.: Finanse w niestabilnym otoczeniu - dylematy i wyzwania.
Rynki finansowe. (red.): J. Harasim; J. Cichy, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego
w Katowicach, Katowice 2012.
T. Nieborak, Bankowość islamska - przyszłość światowych finansów? [w:] Bankowość a
kryzys na rynkach finansowych (red.) A. Janc, Zeszyty Naukowe nr 140, Wyd.
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2010.
A. Janus, Bankowość islamska – panaceum na kryzys czy moralna fatamorgana?,
43
roku Dubai Islamic Bank. Od lat 70-tych bankowość muzułmańska prężnie
się rozwija, przede wszystkim w krajach Zatoki Perskiej, Iranie i Malezji.
2. ZASADY ISLAMU FUNDAMENTEM FINANSÓW ISLAMSKICH
Podstawową zasadą finansów islamskich jest zakaz pobierania procentu/odsetek od kapitału czyli lichwy, co w języku arabskim nosi nazwę
riba. Dlatego też ustalona z góry cena dysponowania pożyczonym kapitałem jest zabroniona. Zasada ta została zapisana bezpośrednio w Koranie:
„Bóg dozwolił handel, a zakazał lichwy” (2: 275)4. Islam uznaje tylko jeden rodzaj pożyczki, zwanej qard-el-hassan (dosłownie: dobra pożyczka),
w ramach której pożyczkodawca nie żąda od pożyczkobiorcy żadnych odsetek ani innych korzyści materialnych lub usług w zamian za udzielenie
pożyczki5. Brak możliwości oprocentowania kredytu sprawia, że pieniądz
nie może być postrzegany jako czynnik produkcji w rozumieniu zachodnim
(w postaci kapitału), a co najwyżej potencjalny kapitał. Może on przynieść
zyski, o ile się go z sukcesem zainwestuje. Drugą zasadą finansów islamskich jest zakaz gharar6. Termin ten oznacza "niepewność", a w odniesieniu do handlu oznacza on niedopuszczalność sytuacji, w której kupujący
nie wie co kupił, a sprzedający – co sprzedał. Najczęściej chodzi więc
o niejasność co do wzajemnych zobowiązań stron. Niekiedy gharar jest
również tłumaczone jako ryzyko, aczkolwiek zakaz ten nie ma nic wspólnego z unikaniem ryzyka w działalności gospodarczej. Trzecią zasadą finansów islamskich jest zakaz maysir7, czyli zakaz dotyczący spekulacji.
Zasada ta dotyczy kwestii wejścia we władanie majątku w sposób zbyt
łatwy, bez wysiłku, często kosztem innych. Później na zasadzie analogii
(kijas) objęto tym zakazem również hazard i gry losowe.
Do maysir i gharar odnosi sie jeden z częściej cytowanych
w kontekście rynków kapitałowych hadisów8 - "nie sprzedawaj tego, co nie
jest w twoim posiadaniu". Przyjmując te słowa proroka Mahometa dosłownie, w większości przypadków wykluczone byłyby inwestycje i obrót de-
Europejskie Prawo w Praktyce, nr 04/2012.
Wersety Koranu zostały zaczerpnięte z tłumaczenia J. Bielawskiego, Państwowy Instytut
Wydawniczy, Warszawa 1986.
5
Handbook of islamic banking, (red) M.K. Hassan, M.K. Lewis, Edward Elgar Cheltenham,
UK, Northampton, MA, USA, 2007.
6
Handbook of islamic banking, products & services 2012, State Bank of Pakistan,
www.sbp.org.pk/ibd/Handbook-IBD.pdf, 17.11.2012.
7
J. Karwowski, Finanse islamskie a kryzys [w:] Finanse 2009 – Teoria i praktyka. Bankowość. Zeszyty Naukowe nr 548, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009
8
opowieść przytaczająca wypowiedź proroka Mahometa, jego czyn lub milczącą aprobatę.
Hadisy tworzą sunnę (Tradycję) – najważniejsze po Koranie źródło prawa szariatu.
4
44
rywatami9. Niemniej jednak, to od prawników muzułmańskich zależy interpretacja hadisów. Stąd też, można spotkać się z opinią, że zapis ten nie
odnosi się do produktów łatwo dostępnych i powszechnie występujących.
Reasumując, to od danej szkoły muzułmańskiej zależy, czy dana transakcja
okaże się "w świetle" prawa muzułmańskiego dopuszczalna bądź nie.
Kolejnym zakazem jest guymar, czyli zakaz zawierania umów, będących
wyraźnie niekorzystnymi dla jednej ze stron. Umowa taka pomimo dobrowolnego podpisania przez obie strony, ipso iure (z mocy prawa) jest nieważna. Jedną z najistotniejszych zasad finansów islamskich jest podział
sektorów gospodarczych na dozwolone przez szariat - halal, i niedozwolone przez szariat - haram. Muzułmanie nie mogą angażować się w inwestycje określane haram10. Do zakazanych należą inwestycje m.in.: w produkcję alkoholu, w produkcję tytoniu, w produkcję i przetwórstwo wieprzowiny, w akcje kasyn i spółek z branży hazardu, w branżę pornograficzną,
w akcje spółek produkujących prezerwatywy oraz inne środki antykoncepcyjne. Dodatkowo wszystkie transakcje muszą być zabezpieczone aktywami.
Przestrzeganie powyższych zasad wymusza pewien sposób postępowania w finansach islamskich. Stosuje się udział w zyskach zamiast procentu, zarówno kapitałodawca jak i kapitałobiorca uczestniczą w efektach
realizowanego projektu. Istotniejszy jest udział w zyskach niż zabezpieczenie. Ponadto, w finansach islamskich występują silniejsze powiązania sektora finansowego i realnego. Instrumenty są w większości połączone z obrotem towarami i usługami, co de facto znacząco minimalizuje możliwość
gwałtownych przepływów kapitałowych na dużą skalę (przepływów spekulacyjnych)11. Powyższe cechy nie maja na ogół bezpośredniego wpływu na
samą konstrukcję instrumentów finansowych, jednakże z drugiej strony
ograniczają instytucję finansową. Swoją działalnością powinna współtworzyć dobrobyt ekonomiczny i społeczny wspólnoty, nie zaś koncentrować
się na maksymalizacji zysku.
3.
INSTRUMENTY FINANSOWE W ŚWIECIE ISLAMU
W niniejszym akapicie przedstawione zostaną tylko wybrane instrumenty finansowe12, te które mogłyby mieć związek z ewentualnym wywo9
I. Sobol, Analiza możliwości zawierania transakcji opcyjnych na islamskim rynku
finansowym [w:] Globalne aspekty kryzysu strefy euro (red.) J.Bilski, A. Kłysik-Uryszek,
Folia Oeconomica nr. 273, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
10
http://islamicinvestingguide.com/MGIPF12/MGIPF12.html, 18.11.2012.
11
J. Karwowski, Finanse islamskie a kryzys..., jw.
12
Większość banków islamskich definiuje podstawowe pojęcia i instrumenty finansowe, np.
HSBC Amanah (www.hsbcamanah.com) lub banki centralne, np Narodowy Bank
45
łaniem lub rozpowszechnieniem kryzysu. Najpowszechniejszej stosowanym instrumentem w finansach islamskich jest murabaha. Jest to odpowiednik zachodniego kredytu. Bank kupuje w swoim imieniu dobra, które
interesują nabywającego. Następnie odsprzedaje mu je po cenie nieco wyższej od ceny zakupu (realizując marżę), wedle ustalonego sposobu spłaty
(np. ratalnej) w terminie późniejszym. Po spłacie zobowiązań towar przechodzi na własność klienta. Transakcja ta ma charakter krótkoterminowy.
Według S. Akhtara - gubernatora banku centralnego Pakistanu, banki zbyt
często posługują się krótkoterminową murabahą, nie angażując się
w inwestycje obarczone większym ryzykiem mudarabą i musharaką.
W jego opinii w większości nie są jeszcze gotowe do nadzorowania takich
transkacji13. Mudaraba to odpowiednik spółki komandytowej. Przybiera
formę umowy pomiędzy dwoma podmiotami: kapitałodawcą a osobą zarządzającą. Pierwszy podmiot finansuje przedsięwzięcie, a drugi jest odpowiedzialny za jego prowadzenie. Udziałowcy dzielą się zyskiem, natomiast w przypadku strat ciężar finansowe ponosi kapitałodawca. Musharaka jest instrumentem zbliżonym do mudaraby, z tymże tutaj jest to spółka
celowa. Wszystkie podmioty zaangażowane stawiają do dyspozycji kapitał
oraz ponoszą odpowiedzialność finansową za powodzenia działalności.
Instrumentem w finansach islamskich, mającym zbliżony charakter
do leasingu, jest ijara. Leasingobiorca zobowiązany jest do uiszczania
opłaty w ratach za pozostawiony do jego dyspozycji przedmiot umowy.
Niemniej jednak, w przypadku inwestycji długotrwałych, wymagających
dużych nakładów kapitału (np. w sektorze budowlanym), stosuje się inny
instrument finansowy - istisnę. Bank, w oparciu o umowę, finansuje inwestycję poprzez stopniowe płatności w miarę realizacji projektu i postępów
prac.
Istotnym dla rozwoju finansów muzułmańskich jest instrument
ubezpieczeniowy - takaful14. Można to określić jako porozumienie
w społeczności, która zgadza się przekazać składki do fundusz, który jest
używany, aby wspólnie zabezpieczać straty poniesione przez swoich członków. Koncepcja tego instrumentu opiera się o zasadę wspólnej odpowiedzialności, współpracy i solidarności wewnątrz społeczności muzułmańskiej - ta’awun. Wszystko odbywa się na zasadach niekomercyjnych, podczas gdy operacje i fundusze są zarządzane przez operatora na zasadach
komercyjnych. Spółka zarządzająca pobiera ustalone wynagrodzenie za
opiekę i zarządzanie powierzonymi środkami15.
Pakistanu - Handbook of islamic banking, products & services 2012..., jw.
S. Akhtar, Building an effective Islamic financial system, BIS Review 38, 2007.
14
Takaful Review 2012, A.M. Best Company, New Jersey & Dubai, 2012
15
The World Takaful Report 2012, Ernst & Young, 2012.
13
46
Instrumenty islamskie stosowane są nie tylko w bankowości, ale
również na rynku kapitałowym. Tworzone są substytuty dla obligacji
i papierów dłużnych w postaci sukuk. Są to papiery wartościowe potwierdzające prawo własności, w formie certyfikatu16. Choć charakteryzują się
zbliżonymi cechami do tradycyjnych papierów dłużnych, z jedną zasadniczą różnicą - są zabezpieczone aktywami, to nie przynoszą one odsetek.
Emitent chcący pozyskać kapitał w ramach emisji sukuk na pewien okres
czasu "rezygnuje" z dysponowania aktywami (będącymi podstawą emisji)
na rzecz uzyskania środków finansowych od inwestorów. Właściciele certyfikatów, w rzeczywistości, nie są zainteresowani posiadaniem majątku,
lecz oczekują wykupienia przedmiotu emisji przez emitenta. Sukuk wyróżnia jego udziałowy charakter, gdyż inwestorzy partycypują w zyskach wygenerowanych przez to mienie. Podstawową różnicą między tradycyjnymi
obligacjami a sukuk jest to, iż u podstaw emisji sukuk leży zawsze jakiś
realny aktyw (coś, co ma realną wartość). Co więcej, aktywa te muszą mieć
charakter zgodny z zasadami szariatu, podobnie jak konstrukcja sukuk.
4.
ROSNĄCE ZNACZENIE FINANSÓW ISLAMSKICH
Jak zostało wspomniane na początku artykułu, finanse islamskie
rozwijają się dopiero od około 40 lat, dlatego też reprezentują jedynie około 1,5% globalnej wartości aktywów17. Z drugiej zaś strony na uwagę zasługuje tempo w jakim rosną zasoby finansowe w świecie Islamu. Aktywa
islamskie wzrastają o 15-20% rocznie, osiągając pod koniec 2012 roku
wartość 1,6 biliona dolarów amerykańskich (USD)18. Według analityków
Standard's and Poor's w 2015 roku może to już być blisko 3 biliony
USD19.
Ogółem funkcjonuje już blisko 600 islamskich instytucji finansowych w 75 krajach na świecie, dlatego też warto przyjrzeć się również ich
rozproszeniu geograficznemu. W 2011 roku, krajami o największym udzia-
16
J. Karwowski, Sukuk - Islamskie certyfikaty inwestycyjne, [w:] Finanse - nowe wyzwania
teorii i praktyki. Rynki finansowe, (red.) K. Jajuga. Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego
we Wrocławiu, Wrocław 2011.
17
M. Hancock, Islamic finance's growth story is only just beginning,
http://www.thebanker.com/Markets/Islamic-Finance/Islamic-finance-s-growth-story-isonly-just-beginning, 12.11.2012.
18
Strona internetowa Kuwejckiej Agencji Prasowej, Islamic financial assets to reach USD
1.6 trillion late 2012-report,
http://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=2262814&Language=en, 12.11.2012.
19
Strona internetowa serwisu Business Times Malezja, Islamic finance assets may hit US $3
tril, says S&P, http://www.btimes.com.my/Current_News/BTIMES/articles/isassets22/Article/, 13.11.2012.
47
le w aktywach islamskich były odpowiednio20: Iran (35,7%), Arabia Saudyjska (13,9%), Malezja (12,3%), Zjednoczone Emiraty Arabskie- ZEA
(8,7%), Kuwejt (7,3%), Bahrajn (5,3%) i Katar (4,8%). Interesującym faktem jest, iż na kolejnym miejscu z około 4% udziałem znalazła się Wielka
Brytania, która jest największym centrum finansów islamskich typu offshore. Co ciekawe, to właśnie Malezja dominuje na rynku emisji sukuk z 69%
udziałem, kolejny Katar odpowiada za 11%, a ZEA za skromne 5%. Należy
przy tym odnotować, że pierwszej emisji sukuk dokonano w Malezji
w 2001 roku21. W pozostałych krajach emisja tych certyfikatów dopiero
raczkuje. Jeżeli zaś chodzi o rozproszenie na globalnym rynku takaful to
różni się ono od przedstawionych powyżej. Jak w przypadku sukuk, na
rynku takaful również dominuje Malezja (31%), kolejnymi krajami odpowiednio są: Indonezja (13%), Arabia Saudyjska (12%), ZEA (12%) i Sudan
(9%)22. Z powyższych danych wynika jednoznacznie, że największa koncentracja aktywów ma miejsce w regionie Zatoki Perskiej oraz na dobrze
rozwiniętym rynku malezyjskim.
Według większości analityków bankowość muzułmańska, jak i finanse islamskie jako całość nie ucierpiały w trakcie obecnego kryzysu,
a wręcz kontynuowały swój prężny rozwój. Co więcej, należy odnotować
fakt, że większość zachodnich instytucji finansowych otwiera w ramach
swojej działalności własne "okienka islamskie", czyli wydzielone w ramach
struktury, jednostki funkcjonujące zgodnie z zasadami finansów islamskich23. Ponadto, podczas Światowego Forum Finansów Islamskich, które
odbyło się jesienią 2012 roku w Malezji, w sprawie roli finansów islamskich zabrał głos dyrektor wykonawczy Banku Światowego, dr Mahmoud
Mohieldin24: "Finanse islamskie są stabilne, co zawdzięczają swoim najważniejszym zasadom. Zasady te eliminują skomplikowane papiery dłużne.
Istotne jest, że zbliżają realną gospodarkę oraz sektor finansowy do siebie,
jednocześnie jasno wskazując na własność danych aktywów". Jednakże,
wydawać by się mogło, że najtrafniej sytuację w finansach islamskich ocenił John Sadwick, z Safa Investment Services z Arabii Saudyjskiej. Stwierdził on, że choć finanse islamskie mają potencjał wzrostowy, to istnieją
pewne ograniczenia w ich rozwoju. Przede wszystkim, nadal brakuje menadżerów potrafiących sprawnie powiększać i zarządzać aktywami25.
20
Islamic Finance in OIC Member Countries, OIC Outlook Series, SESRIC, Ankara, 2012.
Global Islamic Finance Report 2011 (GIFR 2011), BMB Islamic Publication, Londyn
2011.
22
Islamic insurance revisited 2011, Swiss Reinsurance Company Ltd, Zurych, 2011.
23
http://shariah-fortune.com/islamic-finance-directory/islamic-banks/, 13.11.2012.
24
http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?sec=business&file=/2012/9/21/business/1205740
3#13546538099479404&if_height=647, 14.11.2012.
25
M. Hancock, Islamic finance the state of play, http://www.thebanker.com/World/Islamicfinance-the-state-of-play, 14.11.2012.
21
48
5.
PODSUMOWANIE
Finanse islamskie prężnie się rozwijają na przestrzeni ostatnich dekad, oraz zaczynają odgrywać coraz większą rolę. Model ich funkcjonowania, dzięki oparciu na zasadach szariatu, okazał się niezwykle odporny na
zawirowania na rynkach finansowych po 2007 roku. Co więcej, bankowość
tradycyjna powinna wyciągnąć z tego wnioski i starać się powrócić do ściślejszych zależności z realną gospodarką. Z drugiej zaś strony, świat finansów islamskich wciąż czeka długa droga rozwoju, aby w pełni wykorzystać
swój potencjał i spróbować zagrozić pozycji finansów zachodnich.
BIBLIOGRAFIA
AKHTAR S., Building an effective Islamic financial system, BIS Review 38, 2007.
BIELAWSKI J., Koran, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.
Global Islamic Finance Report 2011 (GIFR 2011), BMB Islamic Publication, Londyn 2011.
HANCOCK
M.,
Islamic
finance
the
state
http://www.thebanker.com/World/Islamic-finance-the-state-of-play.
of
play,
HANCOCK M., Islamic finance's growth story is only just beginning,
http://www.thebanker.com/Markets/Islamic-Finance/Islamic-finance-s-growth-story-is-onlyjust-beginning.
Handbook of islamic banking, (red) M.K. Hassan, M.K. Lewis, Edward Elgar Cheltenham,
UK, Northampton, MA, USA, 2007.
Handbook of islamic banking, products & services 2012, State Bank of Pakistan,
www.sbp.org.pk/ibd/Handbook-IBD.pdf.
Islamic
finance
assets
may
hit
US
$3
tril,
says
http://www.btimes.com.my/Current_News/BTIMES/articles/isassets-22/Article.
S&P,
Islamic Finance in OIC Member Countries, OIC Outlook Series, SESRIC, Ankara, 2012.
Islamic financial assets to reach USD 1.6 trillion late
http://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=2262814&Language=en
2012-report,
Islamic insurance revisited 2011, Swiss Reinsurance Company Ltd, Zurych, 2011.
JANUS A., Bankowość islamska – panaceum na kryzys czy moralna fatamorgana?, Europejskie Prawo w Praktyce, nr 04/2012.
KARWOWSKI J., Finanse islamskie a kryzys [w:] Finanse 2009 – Teoria i praktyka. Bankowość. Zeszyty Naukowe nr 548, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009
KARWOWSKI J., Sukuk - Islamskie certyfikaty inwestycyjne, [w:] Finanse - nowe wyzwania teorii i praktyki. Rynki finansowe, (red.) K. Jajuga. Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego
we Wrocławiu, Wrocław 2011.
KARWOWSKI J., Zakazy i nakazy w finansach islamskich, [w:] Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe nr 106 pt.: Finanse w niestabilnym otoczeniu - dylematy i wyzwania.
49
Rynki finansowe. (red.): J. Harasim; J. Cichy, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego
w Katowicach, Katowice 2012.
NIEBORAK T., Bankowośc islamska - przyszłość światowych finansów? [w:] Bankowość a
kryzys na rynkach finansowych (red.) A. Janc, Zeszyty Naukowe nr 140, Wyd. Uniwersytetu
Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2010.
SOBOL I., Analiza możliwości zawierania transakcji opcyjnych na islamskim rynku finansowym [w:] Globalne aspekty kryzysu strefy euro (red.) J.Bilski, A. Kłysik-Uryszek, Folia
Oeconomica nr. 273, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2012.
Takaful Review 2012, A.M. Best Company, New Jersey & Dubai, 2012
The World Takaful Report 2012, Ernst & Young, 2012
http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?sec=business&file=/2012/9/21/business/12057403
#13546538099479404&if_height=647.
http://islamicinvestingguide.com/MGIPF12/MGIPF12.html.
http://shariah-fortune.com/islamic-finance-directory/islamic-banks/
ISLAMIC FINANCE AND MUSLIM BANKING - AN ALTERNATIVE FOR
TRADITIONAL BANKING IN CRISIS
Islamic finance grew dynamically (about 15-20% per year) during last few decades. The
total assets reached nearly 1,6 trillion USD in late 2012. It is worth saying, that the crisis did
not hit the Islamic financial sector thanks to its strict rules and close links to real economy.
The possibilities for growth are strong, however it is still a distant way to threaten the traditional banking. For sure the western financial institutions should take a closer look on the
basis of their Muslim rivals and try to redevelop closer links to real economy.
CZĘŚĆ II:
TRENDY BIZNESOWE
Lista słów kluczowych: Zarządzanie
kapitałem ludzkim, konkurencyjność ,
organizacje inteligentne
Kamila ANTOS*
ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM LUDZKIM
WYZNACZNIKIEM KONKURENCYJNOŚCI ORGANIZACJI
XXI WIEKU.
Referat zawiera omówienie kierunku zmian w organizacjach, charakterystykę organizacji XXI wieku oraz sposoby wypracowywania stałej przewagi konkurencyjnej
w turbulentnym otoczeniu organizacji. Obecnie dostrzegamy ogromne zmiany zachodzące w przedsiębiorstwach w odniesieniu do roli zasobów ludzkich w organizacjach.
Czynnik ludzki staje się elementem decydującym o sukcesie organizacji a co za tym
idzie następuje przejście w kierunku gospodarki opartej na wiedzy.
1. ORGANIZACJE INTELIGENTNE CZYLI ORGANIZACJE XXI
WIEKU
1.1.
WYZWANIA OTOCZENIA GOSPODARCZEGO ORGANIZACJI
XXI wiek jest nazywany erą globalizacji i informacji, to czas burzliwych wręcz turbulentnych zmian wynikających w głównej mierze
z rosnącej dostępności informacji. By przetrwać na rynku przedsiębiorstwo
musi aktualizować odpowiednie narzędzia gospodarowania, oraz je modyfikować o nowe środki i sposoby działania. Według M. Armstronga, zarządzanie zasobami ludzkimi wiąże się ze strategicznym i spójnym podejściem
do zarządzania najcenniejszymi aktywami organizacji, to znaczy zatrudnionymi w niej ludźmi, którzy indywidualnie i zbiorowo przyczyniają się
do osiągnięcia celów tej organizacji1 .W organizacji następuje wzrost aktywów niematerialnych (wiedzy), powoduje to, że firmy coraz większą
wagę przywiązują do zarządzania zasobami ludzkimi jako czynnika , który
podnosi wartość organizacji. Wraz ze zmianami i przesunięciem kierunku
*
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe Koncept,
Opiekun naukowy referatu: mgr Joanna Rogalska.
1
M. Armstrong, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer, Kraków 2007, s.29.
53
organizacji opartej na wiedzy pojawiają się nowe problemy w warunkach
funkcjonowania przedsiębiorstwa, takie jak2 :
 Rekrutacja i selekcja – szczególną uwagę kładzie się na pozyskiwanie pracowników wiedzy,
 Szkolenie i doskonalenie z wykorzystaniem narzędzi zarządzania
wiedzą,
 Wynagradzanie pracowników za efekty,
 Uelastycznianie zatrudnienia związane ze stosowaniem elastycznych form zatrudnienia,
 Kształtowanie karier pracowniczych w powiązaniu z rozwojem
Kapitału intelektualnego,
 Zmiany w sposobie zwalniania pracowników, w kierunku outplacementu,
 Tworzenie równych szans dla kobiet i mężczyzn,
 Budowanie kultury organizacyjnej, która będzie sprzyjać pozyskiwaniu, powiększaniu, dzieleniu się i magazynowaniu wiedzy
w organizacji.
1.2.
KONCEPCJA ORGANIZACJI UCZĄCEJ SIĘ
Wraz ze zmianami w otoczeniu pojawiają się również zmiany w samej organizacji. Następuję odejście od organizacji typowo biurokratycznej
gdzie człowiek postrzegany jest jako koszt działalności do podejścia elastycznego gdzie człowiek należy do aktywów przedsiębiorstwa. Pracownicy są majątkiem w który należy inwestować i który należy rozwijać by
uzyskiwać dzięki niemu przewagę konkurencyjną. Obecnie coraz częściej
mówimy o organizacjach uczących się jako organizacjach które zdominują
XXI wiek3. Uczenie się organizacji oznacza przetwarzanie informacji, rozszerzający się w jego rezultacie zakres potencjalnych zachowań4. Senge
opisuje organizacje uczące się jako takie, w których „ludzie ciągle rozszerzają swoje możliwości osiągania naprawdę pożądanych wyników, w których powstają nowe wzorce śmiałego myślenia i swobodnie rozwija się
aspiracje zespołowe gdzie ludzie stale się uczą, jak się uczyć”5. Koncepcja
ta zakłada ciągłą modyfikację zachowań pracowników na podstawie wykrywanych błędów, wspólnych dyskusji i wprowadzania zmian. Aby stwo2
M. Tomys, Uwarunkowania sukcesów kadry kierowniczej w gospodarce opartej na wiedzy
, Difin, Warszawa 2009, s. 107.
3
B. Kożuch , Nauka o organizacji, CeDeWu, Warszawa 2007, s.255.
4
Ibidem.
5
P. Senge, Piąta dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczących się, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków 2003, s.19.
54
rzyć skuteczną organizację uczącą się, trzeba zapewnić w niej warunki do
wspólnego rozwiązywania problemów i pracy zespołowej. Niezbędne jest
wiec stworzenie systemu zachęt do współpracy, oraz klimatu dla pracy
zespołowej. Istotny jest również nacisk na rozwój pracowników, oraz rozwijanie ich zdolności do kierowania własnym rozwojem. Organizacje uczące się uważane są za organizacje przyszłości, w których skupia się głównie
na rozwijaniu i wykorzystywaniu wiedzy6.
Cechy wyróżniające organizacje uczącą się7 :





Antycypowanie przyszłości;
Ciągłe uczenie się wszystkich członków organizacji;
Pozyskiwanie, tworzenie i rozpowszechnianie wiedzy;
Kreowanie wartościowych efektów w postaci innowacji;
Ciągła adaptacja do zmian zachodzących w otoczeniu i nieustający rozwój;
 Weryfikacja i zmiana modeli myślowych pracowników.
1.3.
ORGANIZACJA INTELIGENTNA
Podstawą przekształcenia się organizacji tradycyjnej w organizację
inteligentną jest zagwarantowanie jej pracownikom odpowiednich warunków i zachęcanie ich do poszerzania wiedzy. Następnie wiedzę tą pracownicy mogą, a wręcz powinni wykorzystywać dla dobra firmy. To właśnie
pracownicy rozwijają i wykorzystują w działaniu wiedzę. Organizacja inteligentna ma wpłynąć na pracowników tak, aby wyrazili gotowość do uczenia się. Tego właśnie firma oczekuje od nich i powinna stwarzać im warunki do takiej właśnie postawy. Dzięki temu ogół pracowników wspierać
będzie procesy zmian, których celem jest zwiększenie efektywności funkcjonowania firmy. Często organizacja inteligentna utożsamiana jest z organizacją uczącą się. Jednak niektórzy badacze sugerują, że ta pierwsza jest
wyższą formą organizacji uczącej się. Organizacja inteligentna pozwala na
uaktywnienie istniejących w niej kategorii wiedzy, celem zwiększenia efektywności i sprawności działania w firmie. Aby osiągnąć cel, organizacja
inteligentna działająca w szybko zmieniającym się otoczeniu, powinna
podjąć działania mają cena celu zaadaptowanie posiadanej wiedzy o sobie i
otoczeniu, w którym funkcjonuje. Organizacja inteligenta jest więc organizacją uczącą się, posiadającą zdolność do kreowania, pozyskiwania, organizowania i dzielenia się wiedzą. Można wyróżnić cztery poziomy zasobów
intelektualnych organizacji inteligentnej: wiedzieć co (know what) wie6
D. Lewicka, Zarządzanie kapitałem ludzkim w polskich przedsiębiorstwach, Wydawnictwo
PWN, Warszawa 2010, s.208.
7
B. Kożuch , Nauka o organizacji, CeDeWu, Warszawa 2007, s.254.
55
dzieć jak (know-how) wiedzieć dlaczego (know-why) potrzeba wiedzy
dlaczego (care-why)8
2. ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM LUDZKIM
2.1. KAPITAŁ LUDZKI
Wszystkie ludzkie zdolności są wrodzone, lub nabyte. Każdy człowiek rodzi się z pewnymi predyspozycjami określającymi jego wrodzone
zdolności.9. Kapitał ludzki stanowi zasób, który jest źródłem przyszłej satysfakcji, zarobków czy też, ogólnie usług o jakiejś wartości10. Rozpatrywanie posiadanych przez ludzi umiejętności, ich rodzaju i ewentualnego
spożytkowania wymaga szerokiego horyzontu badawczego. Współcześnie,
w dobie gospodarki opartej na wiedzy, w której najistotniejszą rolę odgrywają i będą odgrywać umiejętności przyswajania i wdrażania nowych technologii i zarządzania informacją, nader często odchodzi się od pierwotnego
ujęcia kapitału ludzkiego – dostrzeżenia jego znaczenia fizycznego. W
czasach ery postindustrialnej nie można zapominać, że na wartość kapitału
ludzkiego przede wszystkim wpływają tak prozaiczne wydawałoby się
czynniki jak jakość i dostępność wyżywienia, czy poziom opieki medycznej11 .
2.2. DEFINICJA ORAZ CELE ZARZĄDZANIA KAPITAŁEM LUDZKIM
Zarządzanie kapitałem ludzkim koncentruje się na celowych, ściśle
ukierunkowanych pomiarach . Najbardziej charakterystyczną cechą zarządzania kapitałem ludzkim jest wykorzystanie mierników które pomagają
ukształtować podejście do zarządzania ludźmi przedstawiając ich jako aktywa i podkreślając, że dzięki strategicznym inwestycją w te cenne zasoby
można osiągnąć przewagę konkurencyjną12.
8
B. Mikuła, "Człowiek a organizacja", Antykwa, Kraków 2000, s. 45.
J. Fitz-Enz, Rentowność inwestycji w kapitał ludzki, Oficyna Ekonomiczna – Dom
Wydawniczy ABC, Kraków 2001, s. 9.
10
S. Domański, Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1993, s. 19.
11
J. Stoner, Freeman R., Gilbert D., Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 1998, s. 432-433.
12
M. Armstrong, A. Baron, Zarządzanie kapitałem ludzkim, Wolters Kluwer, Kraków
2008, s.33.
9
56
Wyróżniamy cztery podstawowe cele Zarządzania kapitałem ludzkimi13:
 Określenie wpływu ludzi na przedsiębiorstwo i ich udziału
w tworzeniu wartości dla akcjonariuszy;
 Ukazywanie praktyk personalnych jako opłacalnych inicjatyw;
 Dostarczanie wytycznych, dotyczących tworzenia przyszłych
strategii personalnych i strategii przedsiębiorstwa;
 Dostarczanie danych diagnostycznych i prognostycznych jako
podstaw do kształtowania strategii i praktyk, które mają na celu
zwiększenie efektywności zarządzania ludźmi w przedsiębiorstwie.
3.
KONCEPCJA PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ
UZYSKIWANEJ DZIĘKI JAKOŚCI KAPITAŁU LUDZKIEGO.
W definicji koncepcja przewagi konkurencyjnej uzyskiwanej dzięki
jakości kapitału ludzkiego jest oparta na przekonaniu, że trwałą przewagę
konkurencyjną można osiągnąć w sytuacji, gdy kierownictwo firm konkurencyjnych nie może zapewnić sobie usług personelu o umiejętnościach
podobnych do tych, które posiadają zasoby ludzkie danego przedsiębiorstwa, ani też zastąpić ich w swojej organizacji innymi pracownikami
o równorzędnych kwalifikacjach14. Dzięki swoim wyjątkowym talentom –
między innymi wysokiej wydajności, produktywności, elastyczności, innowacyjności i zdolności do dostarczania klientom usług na najwyższym
poziomie – ludzie odgrywają kluczową rolę w procesie tworzenia przewagi
konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Umożliwiają również zarządzanie niezwykle istotnymi współzależnościami, które występują w przedsiębiorstwie
pomiędzy działaniami podejmowanymi przez poszczególne funkcje a ważnymi relacjami na zewnątrz firmy. Można stwierdzić, że jedną z wyraźnych
korzyści wynikających z osiągnięcia przewagi konkurencyjnej opartej na
efektywnym zarządzaniu kapitałem ludzkim jest fakt, że tę przewagę jest
niezwykle trudno naśladować konkurentom. Jednym z kluczowych elementów decydujących o osiągnięciu przewagi konkurencyjnej jest zdolność do
odróżnienia tego, czego przedsiębiorstwo dostarcza swoim klientom, od
tego, czego dostarczają im konkurenci. Stworzenie konkurencyjnego zespołu kapitału intelektualnego jest możliwe dzięki rozwijaniu i kształceniu
niepowtarzalnego kapitału intelektualnego, będącego własnością przedsię13
M. Armstrong, A. Baron, Zarządzanie kapitałem ludzkim, Wolters Kluwer, Kraków 2008,
s.34.
14
Ibidem, s.40.
57
biorstwa i koncentracji na organizacyjnym uczeniu się i zarządzaniu wiedzą. W ten właśnie sposób przedstawia się firmę z perspektywy posiadanych przez nią zasobów15.
4.
PODSUMOWANIE
Cały obszar ZKL przynosi specjalistom do spraw zarządzania personelem zarówno nowe możliwości, jak i wyzwania. Daje im możliwość
uznaniu ludzi jako aktywa, które mają bezpośredni wpływ na podnoszenie
poziomu efektywności przedsiębiorstwa, i zmusza do wyjawiania umiejętności koniecznych do określania, analizy i przedstawiania ich udziału
w tym procesie Wyzwaniem jest również konieczność zapewniania, by
wkład ludzi w rozwój przedsiębiorstwa był uwzględniany przy podejmowaniu decyzji biznesowych. Poprzez pozyskiwanie i analizowanie lepszych
i dokładniejszych informacji na temat kapitału ludzkiego oraz ich przekazywanie – zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz przedsiębiorstwa – osoby
zarządzające organizacjami nie tylko poprawią jakość podejmowanych
przez siebie decyzji, ale również umożliwią różnym grupom interesów
dokonywanie bardziej dokładnych ocen przyszłej, długookresowej efektywności przedsiębiorstwa. Istnieją dowodny na rosnące zapotrzebowanie –
szczególnie ze strony społeczności inwestorów - na lepsze informacje, które pozwoliłyby określić niematerialną wartość przedsiębiorstwa. W wielu
wypadkach kierownictw firmy zaczyna rozumieć, że w coraz intensywniej
wykorzystującym wiedzę otoczeniu biznesowym kluczem do dobrego zarządzania jest zrozumienie dźwigni zarządzania ludźmi, którą można wykorzystać do zmiany zachowania pracowników oraz podniesienie poziomu
ich zaangażowania i przywiązania, Tego rodzaju działania ze strony kierownictwa zachęcają z kolei poszczególne osoby do podejmowania dobrowolnych, wykraczających poza zakres ich obowiązków działań na rzecz
przedsiębiorstwa oraz dzielenia się wiedzą i umiejętnościami w dążeniu do
osiągnięcia celów organizacyjnych. Systematycznie zbierane i analizowane
dane na temat kapitału ludzkiego mogą na prawdę pomóc kierownikom
zrozumieć czynniki, które mają bezpośredni wpływ na zarządzanych przez
nich ludzi. Mogą również pomóc kierownictwu najwyższego szczebla zrozumieć i określić obszary, w których prawdopodobne jest wystąpienie problemów z zakresu efektywnego zarządzania personelem, oraz stworzyć
programy rozwoju kadry kierowniczej, aby je rozwiązywać16.
15
D. Lewicka, Zarządzanie kapitałem ludzkim w polskich przedsiębiorstwach,
Wydawnictwo PWN, Warszawa 2010, s.13.
16
M. Armstrong, A. Baron, Zarządzanie kapitałem ludzkim, Wolters Kluwer, Kraków
2008, s.179-201.
58
BIBLIOGRAFIA
ARMSTRONG M., BARON A., Zarządzanie kapitałem ludzkim, Wolters Kluwer, Kraków
2008
ARMSTRONG M., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer, Kraków 2007.
DOMAŃSKI S. R., Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1993
FITZ-ENZ J., Rentowność inwestycji w kapitał ludzki, Oficyna Ekonomiczna – Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2001
GABELA M., Człowiek i praca w zmieniającym się przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2003
KOŻUCH B., Nauka o organizacji, CeDeWu, Warszawa 2007
LEWICKA D., Zarządzanie kapitałem ludzkim w polskich przedsiębiorstwach, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2010
MIKUŁA B., Człowiek a organizacja, Antykwa, Kraków 2000
SENGE P., Piąta dyscyplina. Teoria i praktyka organizacji uczących się, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003
STONER J., FREEMAN R., GILBERT D., Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998
TOMYS M., Uwarunkowania sukcesów kadry kierowniczej w gospodarce opartej na
wiedzz, Difin, Warszawa 2009
HUMAN CAPITAL MANAGEMENT DETERMINANT
COMPETITIVENESS OF THE ORGANIZATION XXI CENTURY
Lecture provides an overview of the direction of change in organizations, characteristics
of the organization of the twenty-first century, and how to develop a constant competitive
advantage in the turbulent environment of the organization. Currently, we see the tremendous changes taking place in businesses in respect to the role of human resources in organizations. The human element becomes crucial for the success of the organization and thus
a transition towards a knowledge-based economy.
59
User-Driven Innovation, innowacje, innowacje popytowe
Sylwia BANIA*, Milena STROJEK*
POPYTOWE PODEJŚCIE DO INNOWACJI
JAKO ŹRÓDŁO WARTOŚCI ORGANIZACJI W KRYZYSIE
Wobec rosnącej konkurencji zdolność do kreowania innowacji staje się jednym
z czynników warunkujących potencjał rozwojowy danej organizacji. Przedsiębiorcy we
wprowadzaniu innowacji, wykorzystując wiedzę oraz potrzeby klientów, posługują się
metodą UDI (User-Driven Innovation). Celem pracy jest wskazanie metody USI jako
szansy przewagi konkurencyjnej danego przedsiębiorstwa w czasach kryzysu.
W pierwszej części przedstawiono pojęcie, typy innowacji, scharakteryzowano popytowe podejście do innowacji, praktyczne zastosowanie metody UDI oraz zaprezentowano
najważniejsze korzyści i bariery wprowadzania UDI.
1. POJĘCIE INNOWACJI
Za ojca innowacji uznawany jest Joseph Schumpeter, ponieważ jako
pierwszy wprowadził pojęcie innowacji do użytku. W literaturze podawane
są różnorodne definicje innowacji. Według J. Adair „innowacja oznacza
wprowadzenie czegoś nowego, na przykład pomysłu, metody lub urządzenia. To rodzaj zmiany, którą można wprowadzić w formie kilku kroków lub
jednorazowego posunięcia”1. W. Janasz w swoim opracowaniu innowacje
definiuje jako produkty ludzkiej wynalazczości, czyli funkcję posiadanej
przez nich wiedzy2. Według C. M. Christensen i S. D. Anthony innowacje
to wszystko, co stwarza nowe zasoby, procesy i wartości lub udoskonala te,
które już istnieją. Innowacje mogą stanowić nowe lub ulepszone produkty,
procesy i usługi, a także nowe kanały dystrybucji, strategie obsługi klienta
oraz modele biznesowe3.
*
1
2
3
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe KONCEPT,
praca pod kierunkiem mgr Joanny Rogalskiej.
J. Adair, Kreatywność i innowacje wg Johna Adaira, (red.) N. Thomas, Oficyna
Wolters Kulwer business, Kraków 2009, s. 43.
W. Janasz , Innowacje w zrównoważonym rozwoju organizacji, Difin, Warszawa 2011, s. 36.
C. M. Christensen, S. D. Anthony, Innowacje: następny krok, Studio Emka, Warszawa
2010, s. 366.
61
Innowacje są bez wątpienia ryzykownym działaniem, jednak bez
nich przedsiębiorstwo nie ma szans być konkurencyjnym na rynku. Stanowią zatem nieunikniony etap rozwoju przedsiębiorstwa.
1.1. TYPY INNOWACJI
We wspólnej publikacji OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) oraz Eurostatu (Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich) wyróżniono cztery główne typy innowacji: innowacje w obrębie
produktów, innowacje w obrębie procesów, innowacje marketingowe oraz
innowacje organizacyjne:
 innowacja produktowa (product innovation) to wprowadzenie
produktów, które są nowe lub udoskonalone w znaczący sposób.
Zakres zmian obejmuje cechy produktu lub jego zastosowanie.
Jeżeli zmiana nie będzie znacząca, to wówczas taka innowacja
zostanie uznana jako marketingowa, a nie produktowa. Tworzenie
oraz wdrażanie udoskonaleń odbywa się za pomocą prac projektowo-konstrukcyjnych (design).
 innowacja procesowa (process innovation) oznacza wdrożenie
nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostawy. Za cel tych innowacji uznaje się m. in. obniżenie kosztów
jednostkowych produkcji lub dostawy oraz podniesienie jakości.
Co do produkcji udoskonaleniom podlegają: techniki, urządzenia
i oprogramowanie. Przykładem tutaj może być wdrożenie nowego urządzenia automatyzującego proces produkcyjny w ramach
linii produkcyjnej. Natomiast metoda dostawy obejmuje urządzenia, oprogramowanie oraz techniki jakie wykorzystuje się do nabywania środków produkcji, alokowania zasobów oraz dostarczania produktów końcowych. Przykładem jest wprowadzenie RFID
(radiowej identyfikacji towarów).
 innowacja marketingowa (marketing innovation) oznacza wdrożenie nowej metody marketingowej odzwierciedlającej znaczące
zmiany w projekcie/konstrukcji produktu lub w opakowaniu, dystrybucji, promocji lub strategii cenowej. Celem jest lepsze zaspokojenie potrzeb klientów, otwarcie nowych rynków zbytu lub
nowe pozycjonowanie produktu firmy na rynku. Innowacje marketingowe wyróżniają się tym, że wdrażają metodę niezastosowaną dotychczas.
 innowacja organizacyjna (organisational innovation) odnosi się
do wdrażania nowych metod organizacyjnych w zasadach działania, organizacji miejsca pracy czy też w stosunkach z otoczeniem.
Celem tych innowacji jest osiąganie lepszych wyników. Można to
62
zrobić poprzez redukcję kosztów administracyjnych lub kosztów
transakcyjnych, podniesienie poziomu zadowolenia z pracy (tym
samym wydajności pracy) czy też obniżenie kosztów dostaw4.
2. CHARAKTERYSTYKA, PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE,
POPYTOWEGO PODEJŚCIA DO INNOWACJI
UDI (User-Driven Innovation) jest procesem, w którym wykorzystuje się wiedzę oraz potrzeby konsumentów do tworzenia nowych produktów, bądź ich ulepszania. Obejmuje ona także rozwój w zakresie usług oraz
koncepcji. Metoda UDI bazuje na prawdziwym zrozumieniu potrzeb użytkowników i systematycznym angażowaniu ich w proces rozwoju przedsiębiorstwa. Powstała obok metody podażowej, której źródłem jest działalność
badawczo-rozwojowa. Natomiast popytowe innowacje polegają na produkcji dóbr i usług, które odpowiadają potrzebom nabywców. Działalność
innowacyjna jest elastycznym reagowaniem na zmieniające się potrzeby
rynku, ponieważ innowacje są podporządkowane bezpośrednio potrzebom
zgłaszanym przez klientów5.
2.1. METODY I TECHNIKI BADAŃ SPOŁECZNYCH
W przypadku wdrażania innowacji popytowych wyróżnia się badania ilościowe i jakościowe. Metody ilościowe stosuje się w celu weryfikacji
zgromadzonego materiału, mają charakter mierzalny i dostarczają konkretnych informacji. Z kolei metody jakościowe służą pogłębionej analizie.
Pozwalają zrozumieć zasadę działania jednostki oraz poznać relacje przyczynowo-skutkowe, a także wyrażone opinie. Wyróżnia się:
Metody i techniki ilościowe: indywidualne wywiady telefoniczne
(CATI), ankiety (CAWI), indywidualne wywiady kwestionariuszowe, ankieta pocztowa, badania panelowe.
Metody i techniki jakościowe: pogłębione wywiady indywidualne
(IDI), zogniskowane wywiady grupowe (FGI), panele ekspertów, badania
eksperymentalne, techniki obserwacji, analiza trendów rynkowych, studia
przypadku, techniki projekcyjne, techniki heurystyczne, testowanie.
Podstawą innowacji popytowych jest zbieranie informacji na temat
produktów od konsumentów. Wyżej wymienione metody skupiają się na
opinii użytkowników i ich roli w procesie kształtowania produktu, bądź też
ulepszania obecnego. Nie są to zarazem metody wcześniej nieznane, ale
4
5
OECD, Podręcznik Oslo: Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących
innowacji, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2008, s. 50-54.
http://www.pi.gov.pl, 20.11.2012.
63
pokazują jakiego typu badania można realizować w celu pozyskiwania
informacji na temat dóbr i usług6.
2.2. PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE POPYTOWEGO PODEJŚCIA DO
INNOWACJI W CZASACH KRYZYSU
Do oceny innowacyjności przedsiębiorstw najczęściej stosuje się
wskaźnik odsetek podmiotów wdrażających innowacje produktowe lub
procesowe. Pod względem udziału przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w ogólnej liczbie firm w przemyśle Polska znajduję się
na jednym z ostatnich miejsc w rankingu Krajów Unii Europejskiej. Według danych Eurostatu za lata 2006-2008 wskaźnik ten odnoszący się do
przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób ukształtował się na
poziomie 27,9%, co stanowiło drugi najniższy wynik w Unii Europejskiej.
Poziom wydatków badawczo - rozwojowych jest w Polsce relatywnie stabilny w latach 2002-2008 utrzymywał się w granicach 0,55-0,60% PKB,
czyli na jednym z najniższych poziomów w UE7.
Pierwszą instytucją finansową w kraju, która posłużyła się UDI, był
Bank Zachodni BZ WBK (jeden z największych Polskich banków), który
uruchomił platformę internetową o nazwie Bank Pomysłów. Bank postanowił włączyć klientów w procesie opracowania swojej oferty. Zarejestrowani użytkownicy mogą dzielić się nowymi pomysłami, mają możliwość
komentować i oceniać inne idee. Każdy ma możliwość przeglądać treść
komentarzy, logować się na stronie Banku Pomysłów poprzez portal społecznościowy Facebook, dzięki czemu, nie trzeba tworzyć nowego konta
w serwisie. Wszystkie zgłaszane pomysły podzielone są na kategorie tematyczne. Administratorzy platformy mogą nadać poszczególnym ideom status postępowania takie jak: rozwiązania wdrożone, konsultowane
w Banku, wdrożone, częściowo wdrożone, odrzucone lub funkcjonujące.
6
7
M. Baran, A. Ostrowska, W. Pander; Innowacje popytowe, czyli jak tworzy się
innowacje,PARP 2012, Warszawa 2012, s. 59-73.
Ocena wpływu polityki spójności na wzrost konkurencyjności i innowacyjności polskich
przedsiębiorstw i gospodarki, Instytut Badań StrukturalnychReytech Sp. z o.o., Warszawa
2010, s. 28-30.
64
Rysunek 1. Platforma internetowa o nazwie Bank Pomysłów
Źródło: http://bankpomyslow.bzwbk.pl/#&panel1-1, 20.11.2012.
Kolejny przykład, to firma Frito Lay Poland Ltd. (właścicielka marki
Lay’s), która na początku października 2010 roku ogłosiła akcję pod nazwą
„Nowy smak Lay’s”. Konsumenci mogli przedstawić swój pomysł na nowy
smak chipsów. Było to pierwsze tego typu działanie przeprowadzone na
polskim rynku. Autor zwycięskiego pomysłu miał wygrać 1% ze sprzedaży
– niemniej jednak niż 50 tys. zł.
Rysunek 2. Strona głosowania na nowy smak Lay’s
Źródło: http://networkedblogs.com/jtecp, 20.11.2012.
Istotnymi korzyściami dla firmy było przekonanie się jakiego smaku
chipsów oczekują konsumenci, zaangażowanie w kreacje nowego produktu
samych użytkowników, utworzenie się szerokiej społeczności na fanpage'u
65
Facebooka, gdzie pomysł konkursu był szeroko komentowany, co zwiększyło zainteresowanie marką.
Angażując klientów w rozwój swoich produktów przedstawione powyżej organizacje osiągnęły wiele korzyści. Klienci okazali się być źródłem cennych pomysłów, zaś konsumenci mają poczucie, ze ich głos ma
znaczenie, a ich idee są wdrażane8.
3. KORZYŚCI I BARIERY WPROWADZANIA UDI
Do najważniejszych korzyści dla przedsiębiorstw wynikających
z wdrażania UDI należą: wzrost konkurencyjności danej organizacji, systematyczny wzrost przychodów za sprzedaży, stosunkowo niższe koszty
wprowadzania na rynek produktów i usług innowacyjnych, wprowadzanie
zmian organizacyjno–marketingowych, lepsza komunikacja z konsumentem poprzez angażowanie go w działalność przedsiębiorstwa, a co za tym
idzie lepsze rozumienie potrzeb i wartości klientów. Użytkownik angażując
się w kreowanie produktu lub usługi identyfikuje się z gotowym wyrobem,
poprzez aktywne uczestnictwo w tworzeniu nowego rozwiązania. Przedsiębiorstwo korzystając z opinii konsumentów czerpie pomysły z zewnątrz,
buduje strategie organizacji w oparciu o model open innovation. Dla konsumentów UDI oznacza lepsze dopasowanie rynkowej oferty produktów
i usług do ich potrzeb, co stanowi o większej użyteczności oferowanych
produktów oraz większą indywidualizację oferty. Poprawia się jakość wyrobów i usług, a produkty są bardziej innowacyjne.
Na drodze firm do wdrażania innowacji popytowych może pojawić
się wiele barier, szczególnie trudnych do pokonania dla małych firm. Na
etapie rozpoznania potrzeb i oczekiwań klientów proces UDI może napotkać barierę dotarcia do ukrytych potrzeb i oczekiwań klientów, mogą zostać użyte niewłaściwie instrumenty i narzędzia pozyskiwania informacji.
Barierą może być także brak świadomości o korzyściach płynących
z wdrażania UDI. W części kreowania nowych pomysłów i rozwiązań
można napotkać niechęć organizacji i osób do zmian. Problemem może
również być brak odpowiedniej kadry. Kolejną barierą na etapie sprawdzania zdolności oraz możliwości technicznych i technologicznych jest brak
tych możliwości technologicznych, legislacyjnych czy ekonomicznych. Na
etapie szacowania możliwości rynkowych koszty przewyższą zyski, skazując przedsięwzięcie na niepowodzenie – efekty wcześniejszych prac mogą
zostać niewykorzystane. Stosunkowo krótki cykl życia produktu jest barierą przy wdrażaniu, ponieważ istnieje ciągła konieczność dostosowania się
8
M. Baran, A. Ostrowska, W. Pander; Innowacje popytowe, czyli jak tworzy się
innowacje,PARP 2012, Warszawa 2012, s. 102-108, 123-126.
66
do zmieniających się potrzeb. Często czynniki zewnętrzne mają wpływ na
wstrzymanie strategii przed wdrożeniem.
Skutkami wprowadzenia procesu User-Driven Innovation do praktyki funkcjonowania przedsiębiorstwa są m.in. zmiany wewnątrz samej organizacji oraz pozytywne skutki odczuwane przez klientów9.
4. PODSUMOWANIE
Koncepcja UDI, czyli popytowego podejścia do innowacji, powstała
w oparciu o przekonanie, iż obecnie konsumenci coraz rzadziej zainteresowani są dostępną ofertą handlową. Często natomiast zaczynają sami
uczestniczyć w procesie kreowania i rozwoju pomysłów, które chcieliby
nabyć w późniejszej formie. Wdrażanie innowacji popytowych
w przedsiębiorstwach w czasie kryzysu daje szereg korzyści, zarówno
w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym, wynikających z interakcji
z otoczeniem, co ważniejsze z konsumentami. Jednocześnie proces ten
napotyka na szereg barier i problemów, które należy neutralizować.
BIBLIOGRAFIA
ADAIR J., Kreatywność i innowacje wg Johna Adaira, (red.) N. Thomas, Oficyna
a WoltersKulwer business, Kraków 2009
ANTHONYS. D., CHRISTENSENC. M., Innowacje: następny krok,Studio Emka, Warszawa 2010
BARANM., OSTROWSKAA., PANDERW.; Innowacje popytowe, czyli jak tworzy się
innowacje, PARP 2012, Warszawa 2012
GÓRZYŃSKI M., PANDER W., WARZYBOK B., Ekspertyza: „Zwiększanie świadomości
przedsiębiorców z zakresu korzyści płynących z popytowego podejścia do innowacji (UserDrivenInnovation), Case Doradcy Sp. z o.o., Warszawa 2008
JANASZ W., Innowacje w zrównoważonym rozwoju organizacji, Difin, Warszawa 2011
Ocena wpływu polityki spójności na wzrost konkurencyjności i innowacyjności polskich
przedsiębiorstw i gospodarki, Instytut Badań Strukturalnych Reytech Sp. z o.o., Warszawa
2010
OECD, Podręcznik Oslo: Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2008
https://bankpomyslow.bzwbk.pl/#&panel1-1
http://www.pi.gov.pl, 20.11.2012.
9
B. Warzybok, W. Pander, M. Górzyński, Ekspertyza: „Zwiększanie świadomości
przedsiębiorców z zakresu korzyści płynących z popytowego podejścia do innowacji
(User-DrivenInnovation), Case Doradcy Sp. z o.o., Warszawa 2008, s. 22-26.
67
USER-DRIVEN INNOVATION AS A DERIVATION OF GOODWILL
DURING THE CRISIS
In view of the growing competition, the ability to create innovation is becoming one of
the factors determining the development potential of the organization. Traders to innovate
using the knowledge and needs of customers, utilize the method of UDI (User-Driven Innovation). The aim of this study is to identify methods for UDI as a chance at being competitive company during crisis. The first part presents the term and types of innovation. We
characterized user-driven innovation and presented the most important advantages of UDI
and barriers to entry UDI.
CSR, społeczna odpowiedzialność
biznesu, kryzys, Citi Handlowy, PZU
Anna CUPRIAK*
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU W DOBIE
KRYZYSU GOSPODARCZEGO
Społeczna odpowiedzialność biznesu to temat, który coraz częściej pojawia się zarówno w mediach, jak i w raportach i zasadach działania firm. Przedsiębiorstwa, budując strategię, dobrowolnie uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska,
a także relacje z różnymi grupami interesariuszy. Kryzys finansowy ostatnich lat postawił pytanie – czy w trudnych dla gospodarki czasach, korporacje powinny zwiększać
działania wolontariackie i społecznie odpowiedzialne, czy też skupiać się na cięciu
kosztów i maksymalizacji zysków? Artykuł traktuje o tym, czym jest CSR, jakie są płynące z niej korzyści i zagrożenia. Przedstawiono w nim wyniki badań sprawdzających
jak kryzys wpłynął na społeczną odpowiedzialność biznesu, a także ukazano przykłady
firm, działających w Polsce, które mimo kryzysu konsekwentnie realizują swoją strategię CSR.
1.
IDEA SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI BIZNESU
1.1.
ISTOTA I ZNACZENIE
Społeczna odpowiedzialność biznesu (ang. Corporate Social Responsilibility – CSR) to koncepcja dobrowolnego uwzględniania przez firmę
aspektów społecznych i ekologicznych w działaniach handlowych
i kontaktach z interesariuszami1. Nie jest to jednak jedyna definicja tego pojęcia. Bank Światowy określa CSR jako „zaangażowanie biznesu, które
przyczynia się do gospodarczo zrównoważonego rozwoju”2, a Światowa
Rada Biznesu ds. Zrównoważonego Rozwoju jako „ciągłe zobowiązanie
biznesu do zachowań etycznych oraz do działań na rzecz rozwoju ekonomicznego, przy jednoczesnej trosce o poprawę jakości życia pracowników
i ich rodzin, społeczności lokalnej oraz całego społeczeństwa”3.
*
1
2
3
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, SKN Progress, praca napisana
pod kierunkiem dr hab. Małgorzata Burchard-Dziubińska, prof. nadzw. UŁ.
Zielona Księga Komisji Europejskiej, Promoting a European Framework for Corporate
Social Responsibility – Green Paper, 2001.
The World Bank, Corporate Social Responsilibilty Practice, Public Sector Roles In
Strenghtening Corporate Social Responsilibity: Taking Stock, 2004, s. 3.
Światowa Rada Biznesu ds. Zrównoważonego Rozwoju, CSR: Meeting Changing
Expectations, WBCSD 1999, www.wbcsd.org, 24.11.2012.
69
Działania w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu stają się
codzienną praktyką przedsiębiorstw. Właściciele zdają sobie sprawę, że
w dzisiejszych czasach sama jakość produktów i usług nie wystarcza by
zbudować silną, godną zaufania markę. Okazuje się, że dobrą reputację
wśród konsumentów zdobywa się poprzez takie elementy, jak troska
o środowisko, bezpieczeństwo pracowników, interesy społeczności lokalnej.
W literaturze przedmiotu wskazuje się na dwa wymiary CSR: wewnętrzny oraz zewnętrzny4. Do wymiaru wewnętrznego można zaliczyć
zarządzanie zasobami ludzkimi (humanizacja pracy, tworzenie bezpiecznych warunków pracy, godziwe wynagrodzenia, możliwości kształcenia,
programy rozwoju pracowników itp.), zarządzanie ochroną środowiska,
programy etyczne dla pracowników, odpowiedzialność za produkt. W zewnętrznym wymiarze CSR wyróżnia się zaś zarządzanie łańcuchem dostaw, sponsoring i darowizny, współpracę z organizacjami pozarządowymi,
programy edukacyjne, działania na rzecz środowiska naturalnego.
1.2.
KORZYŚCI I ZAGROŻENIA PŁYNĄCE Z CSR
Koncepcja Społecznej Odpowiedzialności Biznesu spotyka się zarówno z argumentami popierającymi tą ideę, jak i zarzutami.
Z pewnością za CSR przemawia fakt, że działalność gospodarcza sama
stwarza problemy takie jak bezrobocie, zanieczyszczenia, nierówność społeczną, dlatego przedsiębiorstwa powinny uczestniczyć w ich rozwiązywaniu. Firmy są elementami systemu społeczno-gospodarczego, więc powinny dbać o poszczególne części składowe. Sceptycy CSR uważają natomiast, że celem działalności gospodarczej jest jedynie wytwarzanie zysku
i maksymalizacja długoterminowej wartości dla właściciela. Ponadto zaangażowanie przedsiębiorstw w programy społeczne daje im zbyt dużą władzę w kwestii kształtowania poglądów społeczności.
Liczba zaobserwowanych działań w zakresie CSR dowodzi jednak,
że argumenty za społeczną odpowiedzialnością biznesu zdecydowanie
przewyższają kierowane w stosunku do niej zarzuty. Najprawdopodobniej
wynika to faktu, że CSR przynosi wiele korzyści nie tylko dla społeczeństwa, ale też dla organizacji. Korzyści i zagrożenia przedstawia tabela 1.
4
Ibidem.
70
Tabela 1.Korzyści i zagrożenia związane z CSR
Korzyści
Zagrożenia
Dla organizacji
Wewnętrzne:

Brak widocznych korzyści dla organi
Wzrost efektywności firmy
zacji w krótkim czasie

Wyższy poziom kultury organizacyjnej

Wykorzystanie CSR przez partnerów

Pozytywny wizerunek firmy w oczach
społecznych do wymuszenia działań
pracowników
kosztochłonnych

Względna łatwość pozyskania

Zalew próśb o wsparcie finansowe
i utrzymania pracowników o wysokim

Groźba posądzenia organizacji, wypotencjale
pełniającej cele społeczne,

Wzrost zaangażowania pracowników
o interesowność
w osiąganie celów firmy
Zewnętrzne:

Poprawa reputacji firmy i zaufania do
niej

Wzrost zainteresowania inwestorów

Wzrost konkurencyjności

Lepsze relacje ze społecznością
i władzami lokalnymi





Dla społeczeństwa
Pomoc w rozwiązywaniu istotnych

Wykorzystanie CSR na potrzeby PR,
problemów społecznych
bez angażowania się w poprawę waPoprawa jakości warunków życia i pracy
runków pracy
Poszanowanie praw człowieka

Brak sprawnego systemu monitoroWzrost sprawiedliwości społecznej
wania w zakresie CSR
Poprawa środowiska naturalnego

Formalne podejście do tworzenia
kodeksów postępowania
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zapłata S., Kaźmierczak M., Ryzyko, ciągłość
biznesu, odpowiedzialność społeczna – nowoczesne koncepcje zarządzania, wyd. Oficyna,
Warszawa 2011, s. 170.
1.3.
ZRÓWNOWAŻONE INWESTOWANIE JAKO PRZEJAW CSR
Z pojęciem społecznej odpowiedzialności biznesu wiąże się również
pojęcie społecznie odpowiedzialnego inwestowania (ang. SociallyResponsible Investing – SRI)5. Jest to takie inwestowanie, które dąży
w równym stopniu do maksymalizacji zysku, co do osiągnięcia dobra społecznego. Inwestorzy społecznie odpowiedzialni uprzywilejowują w swoich
decyzjach inwestycyjnych te przedsiębiorstwa, które promują zasady takie
jak zrównoważony rozwój, ochrona środowiska, ochrona praw konsumenta, praw człowieka, czy różnorodność.
5
http://www.eurosif.org/sri-resources/intro-to-sri, 24.11.2012.
71
2.
WPŁYW KRYZYSU GOSPODARCZEGO NA SPOŁECZNĄ
ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU
2.1.
ODPOWIEDZIALNY BIZNES W DOBIE KRYZSU
Mogłoby się wydawać, że w dobie trwającego od 2007 r. kryzysu finansowego firmy zmniejszą działalność w zakresie społecznej odpowiedzialności. Okazuje się jednak, że w czasach załamania gospodarczego
zaangażowanie społeczne może być dla firm szansą na zaistnienie
i ugruntowanie pozycji na rynku, prowadzące do większych zysków. Wynika to z faktu, że kryzys gospodarczy idzie w parze ze spadkiem zaufania
konsumentów, a zaangażowanie przedsiębiorstw w CSR może pomóc to
zaufanie odzyskać. Firma kojarzona z działalnością na rzecz konkretnego
celu społecznego ma duże szanse na zbudowanie i utrwalenie na rynku
swojej marki.
Badanie społecznej odpowiedzialności w dobie kryzysu przeprowadzili m.in. Grigoris Giannarakis i Ioannis Theotokas (The Effect of Financial Crisis in Corporate Social Responsibility Performance)6
w lutym 2011 r. Z badania wynika, że w ostatnich latach CSR odnotowała
znaczy wzrost, głównie w krajach wysoko rozwiniętych. Wyniki wskazują
na zwiększoną wydajność CSR przed i podczas kryzysu finansowego,
z wyjątkiem okresu 2009-2010. Według autorów, w czasie kryzysu społeczna odpowiedzialność biznesu była przedsiębiorstwom szczególnie potrzebna do poprawienia wizerunku marki wśród konsumentów.
W grudniu 2010 roku Forum Odpowiedzialnego Biznesu przeprowadziło analizę kondycji i stanu wiedzy na temat społecznej odpowiedzialności biznesu wśród liderów Polskiego rynku. Projekt badawczy „Menedżerowie 500/Lider CSR”7 został przeprowadzony na grupie kadry menedżerskiej firm znajdujących się na liście 500 największych przedsiębiorstw
w Polsce. W badaniu porównano wyniki z analogicznym raportem z roku
2003. Okazuje się, że potrzeba budowania marki oraz wizerunku firmy
wciąż pozostaje głównym motywem angażowania się firm w CSR. Wyniki
raportu pokazały, że w okresie 2003-2010 wzmocniło się przekonanie, iż
długofalowa opłacalność CSR jest jednym z głównych przesłanek praktykowania przez firmy działań społecznie odpowiedzialnych (30% w 2003 r.,
56% w 2010 r.). Może to potwierdzać tezę, że wiele przedsiębiorców starało się wykorzystać CSR podczas kryzysu do zbudowania przewagi konkurencyjnej.
6
7
http://www.ccsenet.org/journal/index.php/ijms/article/view/9268/6833, 24.11.2012.
http://odpowiedzialnybiznes.pl/public/files/Raport_Menedzerowie500_LiderCSR_20101312903040.pdf, 25.11.2012.
72
2.2.
ODPOWIEDZIALNE INWESTYCJE W DOBIE KRYZSU
Globalny kryzys finansowy bezsprzecznie wpłynął na spadek zaufania do rynków finansowych. Bankructwa licznych instytucji finansowych
pokazały skutki bezkrytycznego materializmu oraz braku ograniczeń etycznych inwestorów. Sytuacja ta stworzyła podatny grunt dla inwestycji społecznie odpowiedzialnych (SRI).
W Europie badaniem rynku inwestycji społecznie odpowiedzialnych
zajmuje się Europejska Organizacja ds. Zrównoważonego Inwestowania
(Eurosif). Z publikowanych raportów wynika, że na początku 2010 r. wielkość europejskiego rynku inwestycji społecznie odpowiedzialnych wynosiła ok. 5 bln euro8. Był to duży wzrost w stosunku do roku 2007, kiedy
wielkość ta wynosiła 2,6 bln euro9.
3.
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU W POLSCE
W 2009 r. GPW w Warszawie uruchomiła pierwszy w Polsce i jeden
z nielicznych w Europie indeks firm odpowiedzialnych społecznie –
RESPECT Index10. W skład indeksu, w wyniku weryfikacji stopnia spełnienia przyjętych kryteriów, wchodzą każdorazowo wyłącznie spółki giełdowe działające zgodnie z najlepszymi standardami zarządzania w zakresie
ładu korporacyjnego, ładu informacyjnego i relacji z inwestorami, a także
w obszarach czynników ekologicznych, społecznych i pracowniczych.
Analizą objęte są spółki notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w
Warszawie, z wyłączeniem spółek z rynku NewConnect, spółek zagranicznych i będących w dual listingu.
Obecnie w skład indeksu wchodzi 20 spółek. Poniżej przedstawiony
jest opis działalności na rzecz społecznej odpowiedzialności dwóch z nich
– Banku Handlowego w Warszawie (wchodzącego w skład grupy Citi) oraz
PZU.
3.1.
CITI HANDLOWY11
Citi Handlowy misję nowoczesnej filantropii realizuje za pośrednictwem Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga, która wspiera
prace na rzecz dobra publicznego w zakresie edukacji finansowej, promocji
przedsiębiorczości, ochrony dziedzictwa kulturowego i rozwoju lokalnego.
8
http://www.pte.pl/pliki/1/1146/ZN-11_Jedynak.pdf, 24.11.2012.
Ibiem.
10
http://www.odpowiedzialni.gpw.pl, 25.11.2012.
11
Informacje i dane o Citi i Funadacji Kronenberga pochodzą bezpośrednio od
pracowników Fundacji Kronenberga.
9
73
Kryzys finansowy w żaden sposób nie wpłynął na zmniejszenie działań,
związanych ze społeczną odpowiedzialnością. W ostatnich latach Fundacja
Kronenberga i Citi otrzymywali liczne nagrody ze odpowiedzialną postawę, m.in.: Dobroczyńca Roku (2006), Nagroda Pro Publico Bono (2007),
Nagroda Stowarzyszenia na Rzecz Bezpieczeństwa Finansowego Obywateli RP (2008), Dobroczyńca Roku (2009), Lider Odpowiedzialnego Biznesu
wśród instytucji finansowych (2011). Do działalności programowej Fundacji należą m.in.:



wolontariat pracowniczy (w latach 2006-2012 ponad 120 tys. odbiorców działań wolontariackich, średnio rocznie ponad 1 tys. Wolontariuszy, 695 zrealizowanych projektów),
ochrona dziedzictwa narodowego („Więcej drzew dzięki Tobie” –
w imieniu każdego klienta, który zdecyduje się zmienić swój wyciąg papierowy na on-line, bank zobowiązał się posadzić drzewo, w
latach 2008-2012 posadzonych zostało ponad 520 tyś. drzew),
edukacja finansowa (programy dla dzieci i młodzieży: „Od grosika
do złotówki”, „Tydzień dla oszczędzania”, „Moje finanse”).
3.2.
PZU12
Działania będące wyrazem społecznej odpowiedzialności firmy już
od lat 90-tych PZU realizuje poprzez Fundację PZU. Misję Fundacji definiuje hasło „Pomagamy pomagać”, a jej działalność dotyczy głównie
wsparcia dla nowatorskich inicjatyw podnoszących jakość życia
i przeciwdziałających wykluczeniom, a także realizowanie programów
edukacyjnych, projektów z obszaru kultury, sztuki i ochrony zdrowia. Bardzo ważną częścią działalności Fundacji PZU jest też opieka nad Pracownikami Grupy PZU, którzy znaleźli się w ciężkiej sytuacji życiowej.
W ciągu ostatnich 3 lat Fundacja wsparła blisko 250 organizacji
i ponad 120 osób fizycznych. Główne obszary wsparcia PZU to:



12
edukacja (wspieranie rozwoju indywidualnego i grup społecznych
oraz zapobieganie powstawaniu różnic w wykształceniu i edukacji
dzieci z terenów wiejskich i w małych miastach),
opieka społeczna (zapobieganie marginalizacji społecznej
i wyrównywanie szans osób z niepełnosprawnością),
ochrona zdrowia (pomoc w zakupie sprzętu, rehabilitacyjnego
i współfinansowanie kosztów leczenia osobom w szczególnie trudnej sytuacji finansowej).
http://www.pzu.pl/grupa-pzu/dzialalnosc-spoleczna/fundacja-pzu
74
4.
ZAKOŃCZENIE
Społeczna odpowiedzialność biznesu coraz częściej staje się normą
w działalności przedsiębiorstw w Polsce i na świecie. Firmy chcą być kojarzone z zaangażowaniem w pomoc potrzebującym, z ochroną środowiska,
uczciwymi praktykami zatrudnieniowymi. Kryzys finansowy nie osłabił
działań na rzecz społeczności. Dzięki CSR firmy miały szansę utrzymać
lub wypracować dobrą reputację wśród konsumentów oraz pracowników.
W trudnych czasach przedsiębiorstwa poczuwają się do odpowiedzialności
i chcą przekazywać środki bardziej potrzebującym. Jest to postawa godna
pochwały. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że pobudki do tych działań leżą w
wewnętrznej chęci niesienia pomocy, a nie tylko wiążą się z nadzieją na
zwiększenie zysków w długim okresie. Niezależnie jednak od pobudek,
pewnym pozostaje fakt, że dzięki zaangażowaniu społecznemu przedsiębiorstw, bardzo duża pomoc została udzielona potrzebującym dzieciom,
rodzinom, zwierzętom oraz środowisku.
BIBLIOGRAFIA
GIANNARAKIS G., THEOTOKAS I., The Effect of Financial Crisis in Corporate Social
Responsibility Performanc, International Journal of Marketing Studies, 2011
http://www.ccsenet.org/journal/index.php/ijms/article/view/9268/6833, 24.11.2012
JEDYNAK T. Kontrowersje wokół efektywności inwestycji społecznie odpowiedzialnych,
Zeszyty Naukowe PTE, nr 11., Kraków 2011 ( http://www.pte.pl/pliki/1/1146/ZN11_Jedynak.pdf 25.11.2012)
Światowa Rada Biznesu ds. Zrównoważonego Rozwoju, CSR: Meeting Changing Expectations, 1999 (www.wbcsd.org 24.11.2012.)
The World Bank, Corporate Social Responsilibilty Practice, Public Sector Roles In
Strenghtening Corporate Social Responsilibity: Taking Stock, 2004, s.3
ZAPŁATA S., KAŹMIERCZAK M., Ryzyko, ciągłość biznesu, odpowiedzialność społeczna
– nowoczesne koncepcje zarządzania, wyd. Oficyna, Warszawa 2011
Zielona Księga Komisji Europejskiej, Promoting a European Framework for Corporate
Social Responsibility – Green Paper, 2001, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/com
/2001/com2001_0366en01.pdf, 24.11.2012
http://odpowiedzialnybiznes.pl/public/files/Raport_Menedzerowie500_LiderCSR_20101312903040.pdf 24.11.2012
http://www.eurosif.org/sri-resources/intro-to-sri
http://www.odpowiedzialni.gpw.pl
http://www.pzu.pl/grupa-pzu/dzialalnosc-spoleczna/fundacja-pzu
75
CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY IN A PERIOD OF GLOBAL CRISIS
Corporate social responsibility is increasingly becoming the norm in business activity in
Poland and around the world. Businesses, while building strategies take into account the
interests of voluntary social and environmental issues, as well as relationships with various
stakeholder groups. The financial crisis has raised the question: Should companies, in difficult economic times, increase voluntary activities, or focus on maximizing profits? It turns
out that despite the crisis, companies maintain, and even improve CSR activities. This is an
opportunity for them to improve image among consumers and workers. In Poland in
2009was launched an index of socially responsible companies. These include, among others, Citi and PZU – companies that beside the crisis, consistently implement CSR strategies.
Measures are being taken to the local communities, environmental protection, culture, financial education, protection of workers' rights. We can only hope that the motives for these
actions are in the inner desire to help, not only with the hope of increasing profits in the long
run.
Konkurencyjność,
kryzys globalny
innowacyjność,
Marta KOWALCZYK*, Agnieszka NARTOWSKA*
BUDOWANIE KONKURENCYJNOŚCI
I INNOWACYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA
W DOBIE KRYZYSU GLOBALNEGO
W warunkach kryzysu globalnego, charakteryzującego się niepewnością otoczenia,
głębokimi oraz dynamicznie dokonującymi się przeobrażeniami, sukces odnoszą te
przedsiębiorstwa, które w świadomy sposób budują potencjał konkurencyjności
i innowacyjności. Kapitał ludzki jest traktowany jako fundamentalny zasób w kreowaniu
przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy. Tylko te przedsiębiorstwa,
które posiadają cenny i niepowtarzalny kapitał ludzki mogą się rozwijać i konkurować.
Niezwykle ważną rolę w tworzeniu innowacyjności i konkurencyjności w przedsiębiorstwach odgrywają coraz powszechniej stosowane bezpośrednie inwestycje zagraniczne
przynoszące szereg korzyści inwestorom lokującym w nich swój kapitał oraz przechodzenie przedsiębiorstw do form wirtualnych. Czynnikiem stymulującym wzrost potencjału konkurencyjnego jest również polityka naukowo-technologiczna państwa wspierająca przedsiębiorstwa w zakresie ich innowacyjności oraz prowadzenia działalności
B+R.
1. WPROWADZENIE
Działalność przedsiębiorstwa w XXI wieku uwarunkowana jest
przez wiele różnych czynników, zarówno tych znajdujących się w środowisku konkurencyjnym, w którym prowadzi ono swoją działalność, jak i tych
zdeterminowanych w jego wnętrzu. Przedsiębiorstwo ma pewien ograniczony wpływ na oba z tych źródeł. Zasadniczym sygnałem dla zarządów
powinny być informacje płynące z samej gospodarki, nie tylko tej realizowanej na szczeblu krajowym, ale i tej kształtującej się na rynku globalnym.
Należy tak kształtować swoje funkcjonowanie, aby negatywne oddziaływania w gospodarce, takie jak widmo światowego kryzysu finansowego,
niestabilność rynkowa czy spadek akcji walorów notowanych w innych
krajach nie osłabiły dotychczasowej pozycji przedsiębiorstwa.
Celem każdego przedsiębiorstwa, które prowadzi swoją działalność
jest wypracowanie jak największego zysku. W obecnych realiach gospo*
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe Koncept,
opiekun naukowy referatu: mgr J. Rogalska.
77
darczych stwierdzenie to, choć bardzo ważne, ulega znacznemu przewartościowaniu. Specyfika gospodarki, w której współczesne przedsiębiorstwa
prowadzą swoje działalności, wymaga podejmowania takich kroków, których efektem powinno być zwiększenie wartości przedsiębiorstwa, dotarcie
ze swoim produktem lub usługą na nowe rynki, osiągnięcie określonej pozycji na konkretnym rynku, czy też kreowanie wizerunku przedsiębiorstwa,
aby było postrzegane lepiej niż dotychczas. Ważne jest również prowadzenie działań, których efektem będzie zwiększenie wartości niematerialnych i
prawnych, budujących przyszłą pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa1.
2. STYMULOWANIE KONKURENCYJNOŚCI
PRZEDSIĘBIORSTWA W GOSPODARCE
OPARTEJ NA WIEDZY
W związku z zachodzącymi zmianami powstaje nowy model gospodarki opartej na wiedzy. Stwarza ona różnorodne wyzwania i wywołuje
liczne konsekwencje, obejmujące między innymi istotę oraz sposób podejścia do kwestii zarządzania ludźmi w organizacji. Niewątpliwie kapitał
ludzki jest najistotniejszym czynnikiem gwarantującym budowanie trwałej
przewagi konkurencyjnej. Tylko te organizacje, które posiadają cenny,
niepowtarzalny i trudny do imitacji czy substytucji kapitał ludzki mogą
konkurować na rynku, a co najważniejsze mogą się rozwijać2.
W dobie gospodarki opartej na wiedzy ważną inwestycją, będącą narzędziem poprawy bieżącej efektywności i kształtowania potencjału strategicznego jest proces wzbogacania kapitału ludzkiego. Era wiedzy tworzy
nowe warunki funkcjonowania organizacji, odmienne od dotychczasowych,
charakteryzujące się następującymi cechami3:

1
2
3
oferowane przez przedsiębiorstwo produkty i usługi bogate są
w wiedzę, co oznacza, że ponad połowę wartości wyrobów stanowi
wiedza, z kolei w przypadku usług, za ich wartością głównie przemawia wiedza, a nie praca fizyczna,
J. Żurek, Przedsiębiorstwo w systemie społeczno-ekonomicznym, w: Przedsiębiorstwo.
Zasady działania, funkcjonowanie, rozwój, (red.) J. Żurek, Fundacja Rozwoju
Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 37-38.
Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstwa w otoczeniu globalnej
gospodarki wiedzy, (red.) A. P. Balcerzak, E. Rogalska, Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010, s. 83.
W. Grudzewski, I. Hejduk, Organizacja inteligentna współczesnym narzędziem
zarządzania wiedzą, w: Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego,
(red.) A. Kuliński, KBN, Warszawa 2003, s. 179.
78


organizacje zatrudniają i inwestują w profesjonalistów, czyli pracowników wiedzy, stanowiących fundament wszystkich pracowników danego przedsiębiorstwa,
od wartości kapitału intelektualnego zależy wartość rynkowa przedsiębiorstwa, co w konsekwencji oznacza, że ważniejsza jest wartość
rynkowa niż wartość księgowa przedsiębiorstwa.
2.1. KAPITAŁ LUDZKI JAKO KLUCZOWY CZYNNIK KONKURENCYJNOŚCI
Współcześnie, w dobie gospodarki opartej na wiedzy, organizacje
kreują wartość dodaną głównie za pomocą aktywów niematerialnych, takich jak: kapitał ludzki, posiadana przez niego wiedza i inne wartości niematerialne, wśród których wyróżniamy: kulturę organizacyjną, reputację na
rynku oraz markę. Tradycyjne modele ekonomiczne zwracały uwagę wyłącznie na aktywa materialne przedsiębiorstwa4.
We współczesnym przedsiębiorstwie ludzie powinni być traktowani
jak najcenniejsze aktywa, a organizacja musi dbać o ich ciągły rozwój.
Podczas gdy inne aktywa z upływem czasu tracą na znaczeniu, ludzie mają
zdolność do szybkiego pomnażania swojej wartości poprzez proces uczenia
się. W znacznie większym stopniu niż inne zasoby mogą również przyczyniać się do tworzenia wartości dodanej, dlatego w modelu gospodarki opartej na wiedzy wskazuje się na zasoby ludzkie jako na fundament podnoszenia konkurencyjności i wzrostu innowacyjności, dzięki dostosowaniu się do
wymagań różnych rynków i różnych grup klientów. W obecnej sytuacji
gospodarczej inwestycje związane z rozwojem zasobów ludzkich stanowią
najkorzystniejszą lokatę kapitału5. W przedsiębiorstwach dotyczy to sfery
doskonalenia umiejętności zawodowych pracowników, poprzez organizowanie szkoleń ogólnorozwojowych, pobudzających kreatywność
i nakłaniających pracowników do podejmowania nowych wyzwań.
2.2.
ZARZĄDZANIE WIEDZĄ
Zarządzanie wiedzą polega na jak najlepszym wykorzystaniu wiedzy
dostępnej w organizacji, kreowaniu nowej wiedzy oraz zwiększaniu jej
zrozumienia. Z tymi zadaniami wiąże się aspekt edukacyjny i szkoleniowy.
Obecnie pracodawcy borykają się z problemem niedostosowania wykształcenia pracowników oraz poziomu ich zawodowych umiejętności do potrzeb
4
5
G. Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008,
s. 45-47.
M. Rosińska, Kapitał ludzki podstawą budowania przewagi konkurencyjnej
współczesnych przedsiębiorstw, w: Uwarunkowania budowania konkurencyjności
przedsiębiorstw w otoczeniu globalnym, (red.) M. Kuzela, I. Sobczak, J. Bogdanienko,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 16-17.
79
gospodarki. Przedsiębiorstwa chcące wykorzystać potencjał pracowników
w walce konkurencyjnej powinny położyć szczególny nacisk na planowanie karier zawodowych i przemyślaną politykę personalną. Modelowe zarządzanie wiedzą spowoduje, że doświadczeni pracownicy, którzy przejdą
odpowiednie szkolenia, będą mogli przekazywać swoją wiedzę poprzez
coaching oraz wewnętrzne szkolenia w firmie. Przed współczesnym menedżerem stawia się ważne zadania mające na celu ożywienie i mobilizowanie zespołów ludzkich do kreatywnego działania6. Umożliwi to lepsze
wykorzystanie wiedzy w przedsiębiorstwie oraz przyczyni się do wzrostu
elastyczności biznesowej.
3. BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE JAKO CZYNNIK
ROZWOJU I INNOWACYJNOŚCI
W dzisiejszych czasach świat można porównać do otwartego pola
gry. Przedsiębiorstwa rozwiniętych rynków USA oraz Europy Zachodniej
spotykają się z coraz silniejszą konkurencją na dotychczasowych rynkach
swojej aktywności gospodarczej. Szybko zmieniające się warunki otoczenia są przyczyną poszukiwania przez inwestorów nowych rynków dla lokowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Sporym zainteresowaniem cieszą się: Chiny, Indie, Rosja czy kraje Bliskiego Wschodu.
Uznaje się, że bezpośrednie inwestycje zagraniczne są najbardziej
zaawansowaną formą ekspansji międzynarodowej. Ten rodzaj aktywności
gospodarczej jest podejmowany w warunkach otoczenia międzynarodowego, które cechuje się przewagą szans nad zagrożeniami. Wśród szans wyróżniamy np. rozległy rynek, dostęp do tanich zasobów, dostęp do nowości
technicznych, stabilne warunki prowadzenia działalności gospodarczej,
stabilną sytuację polityczną kraju goszczącego, przejrzysty system prawny,
pomoc inwestycyjną itp7. Korzyści zaangażowania w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych przedstawia tabela 1.
6
7
A. Sudolska, Zasoby wiedzy jako strategiczny czynnik międzynarodowej konkurencyjności
przedsiębiorstwa, w: Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej
konkurencyjności przedsiębiorstwa, (red.) M. J. Stankiewicz, Dom Organizatora, Toruń
2006, s. 66-68.
Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstwa w otoczeniu globalnej
gospodarki wiedzy, (red.) A. Balcerzak, E. Rogalska, Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010, s. 56.
80
Tabela 1. Korzyści wynikające z bezpośrednich inwestycji zagranicznych
Finansowe






Niefinansowe
wzrost przychodów ze sprzedaży zagranicznej,
możliwość obniżenia kosztów wyrobów
produkowanych za granicą,
niższe koszty związane z dostępem do
tańszych czynników produkcji,
uniknięcie kosztów: transakcyjnych, transportu, kontrolowania partnerów,
wykorzystanie cen transakcyjnych do
rozliczeń między filiami a macierzystą
jednostką,
obniżenie stopy podatkowej na skutek
rozliczenia się w oparciu o przepisy fiskalne kraju lokalnego.







możliwość szerszej kontroli i wywierania
wpływu na realizowane przedsięwzięcia
niż w przypadku eksportu, licencji czy
franchisingu,
pełniejsza ochrona prawa własności
i informacji, która nie jest transferowana
do innych podmiotów,
możliwość lepszego penetrowania rynku
zagranicznego,
łatwiejsza adaptacja produktów do wymagań lokalnego klienta,
możliwość dokładniejszego zdobycia
informacji o zmianach na rynku zagranicznym oraz elastycznego dostosowania
się do tych zmian,
łatwiejsze, szeroko rozumiane kontakty,
łatwiejszy transfer technologii, informacji,
kapitału, doświadczeń i ludzi między firmą
macierzystą a filią.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstwa w otoczeniu globalnej gospodarki wiedzy, (red.) A. Balcerzak, E. Rogalska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010, s. 56.
4.
PODNOSZENIE KONKURENCYJNOŚCI
I INNOWACYJNOŚCI
4.1.
WIRTUALIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW
Pojęcie „organizacji wirtualnej” należy traktować jako pochodną pojęcia „wirtualnej rzeczywistości”. Organizacja wirtualna to pewien model
organizacji, w której nastąpiło dobrowolne połączenie zasobów współpracujących ze sobą firm realizujących wspólne przedsięwzięcie w celu, który
ma przynieść im korzyści, większe niż wtedy, gdyby te firmy działały w
sposób tradycyjny. Organizacja wirtualna jest tymczasową siecią niezależnych firm stworzoną za pomocą sieci typu Internet celem zrealizowania
konkretnego przedsięwzięcia poprzez wspólne wykorzystanie umiejętności
typowych dla każdej z tych firm8.
8
Systemy informatyczne organizacji wirtualnych, (red.) H. Sroka, M. Pańkowska,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2002, s. 21.
81
W organizacji wirtualnej innowacją jest intensywność i stopień
współpracy, która może być wyrażana poprzez: konsorcja, partnerstwo,
nowe przedsiębiorstwa, sieć zleceniobiorca-dostawca. Korzyścią z funkcjonowania wirtualnej organizacji jest skrócenie czasu od momentu powstania produktu do chwili wejścia na rynek. Dzięki temu może następować proces szybkiego powiększania się przedsiębiorstwa i wzrostu jego
konkurencyjności. Szybkość różnych działań jest podstawową zaletą funkcjonowania organizacji wirtualnych. Poprzez organizację tego typu, przedsiębiorstwo może szybko zdobyć dostęp do nowych rynków zbytu oraz
przejść od sprzedaży produktów do sprzedaży rozwiązań, usług, jak np.
doradztwo techniczne. Mniejsze przedsiębiorstwa prowadzące swoją działalność w tradycyjny sposób mają szanse stać się większym poprzez wprowadzenie do swojej działalności form wirtualnych9.
4.2. POLITYKA NAUKOWO-BADAWCZA
Do wspierania przedsiębiorstw w zakresie ich innowacyjności oraz
prowadzenia działalności B+R pomocna może być właściwie ukształtowana polityka naukowo-technologiczna państwa, która stymuluje wzrost potencjału konkurencyjnego krajowej gospodarki. Głównym jej zadaniem
powinno być wzmocnienie roli systemu nauki i badań w dziedzinie innowacji przede wszystkim poprzez poprawę współdziałania sfery nauki z sektorem prywatnym oraz szersze promowanie zmian technicznych i innowacji.
Duże znaczenie w tej kwestii mają następujące obszary polityki naukowotechnicznej10:



9
bezpośrednie wspieranie działalności B+R, ale w ramach szeroko
zakrojonej strategii naukowo-badawczej i innowacyjnej,
poprawa oddziaływania pomiędzy nauką a przemysłem (tworzenie
ośrodków doskonałości, ośrodków współpracy B+R, parków nauki),
wspieranie zmian technicznych i innowacji poprzez: stymulowanie
venture capital, promocję tworzenia nowych technologicznych
firm, dyfuzję technologii, realizację narodowych systemów innowacji,
M. Rosińska, Kapitał ludzki podstawą budowania przewagi konkurencyjnej
współczesnych przedsiębiorstw, w: Uwarunkowania budowania konkurencyjności
przedsiębiorstw w otoczeniu globalnym, (red.) M. Kuzela, I. Sobczak, J. Bogdanienko,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 74.
10
Konkurencyjność przemysłowa Polski w procesie integracji z Unią Europejską, (red.)
A. Zielińska-Głębocka, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000, s. 25.
82

wzmacnianie międzynarodowej współpracy w dziedzinie B+R
(międzynarodowe rozwiązania w zakresie własności intelektualnej,
wspólne przedsięwzięcia B+R, współpraca w ramach międzynarodowych programów i projektów).
5.
PODSUMOWANIE
We współczesnym świece trudne czasy kryzysu globalnego mogą
być szansą dla wszystkich podmiotów gospodarczych wybierających ścieżkę innowacyjną oraz trudny do imitacji sposób konkurowania. Organizacje
chcące świadomie tworzyć przewagę konkurencyjną i rynkową bazują
przede wszystkim na szeroko pojętej wiedzy pracowników, wiedzy organizacji oraz jakości kapitału ludzkiego. Jednym z najważniejszych zadań
stojących przed współczesnymi menedżerami jest przejście od tradycyjnego szkolenia do praktyki ciągłego uczenia się pracowników oraz połączenia
indywidualnego uczenia się z uczeniem organizacyjnym, umożliwiającym
przedsiębiorstwu tworzenie wartości, jakimi są nowe rynki, produkty i zyski, bowiem to od jakości kadr zależy sukces przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorstwa, chcąc konkurować na rynku globalnym powinny
kreować odpowiedni klimat do tworzenia innowacji, gdzie ważne są modernizacje, ulepszenia, pomysły. Powinno się poszukiwać zmian, szybko na
nie reagować i wykorzystywać jako okazję do wdrożenia ekonomicznej
bądź społecznej innowacji. Przykładem rozwiązania, które sprzyja podnoszeniu konkurencyjności jest przechodzenie przedsiębiorstw do form wirtualnych. Duże znaczenie ma również polityka naukowo-technologiczna
państwa oraz aktywność w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
BIBLIGRAFIA
CHRISTOPHER M., Logistyka i zarządzanie łańcuchem dostaw, Polskie Centrum Doradztwa Logistycznego, Warszawa 2000
GRUDZEWSKI W., HEJDUK I., Organizacja inteligentna współczesnym narzędziem zarządzania wiedzą, [w:] Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego,
(red.) A. Kuliński, KBN, Warszawa 2003
Konkurencyjność przemysłowa Polski w procesie integracji z Unią Europejską, (red.)
A. Zielińska-Głębocka, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000
ROSIŃSKA M., Kapitał ludzki podstawą budowania przewagi konkurencyjnej współczesnych przedsiębiorstw, [w:] Uwarunkowania budowania konkurencyjności przedsiębiorstw
w otoczeniu globalnym, (red.) M. Kuzela, I. Sobczak, J. Bogdanienko, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2007
83
Stymulowanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstwa w otoczeniu globalnej
gospodarki wiedzy, (red.) A. P. Balcerzak, E. Rogalska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010
SUDOLSKA A., Zasoby wiedzy jako strategiczny czynnik międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstwa, [w:] Zarządzanie wiedzą jako kluczowy czynnik międzynarodowej
konkurencyjności przedsiębiorstwa, (red.) M. J. Stankiewicz, Dom Organizatora, Toruń
2006
Systemy informatyczne organizacji wirtualnych, (red.) H. Sroka, M. Pańkowska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2002
URBANEK G., Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008
ŻUREK J., Przedsiębiorstwo w systemie społeczno-ekonomicznym, [w:] Przedsiębiorstwo.
Zasady działania, funkcjonowanie, rozwój, (red.) J. Żurek, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2007
BUILDING COMPETITIVENESS AND INNOVATION OF ENTERPRISES
DURING THE GLOBAL CRISIS
Under the conditions of the global crisis, which is characterized by uncertainty surrounding, deep and dynamic transformations, success is achieved by these companies,
which consciously build competitiveness and innovation potential. Human capital is treated
as fundamental factor in creation of competitiveness advantage in a knowledge-based economy. Only these companies, that have valuable and unique human capital, can develop and
compete. Direct foreign and common investments are playing extremely important role in
creation the innovation and competitiveness. It brings a number of benefits for investors,
who invest their capital in them. The factor, that stimulates increase of competitive potential,
is also a scientific-technological politic of the state, which supports companies in the range
of innovation and conducting B+R activity.
Kierowanie projektem, autorytet,
kluczowe kompetencje, profesjonalizm, skuteczność w działaniu
Kamila LEŚNIAK*
KIEROWANIE PROJEKTEM W DOBIE KRYZYSU
Celem niniejszego opracowania jest zwrócenie uwagi na rolę autorytetu i kluczowych kompetencji zarządzającego projektem w procesie jego realizacji, w warunkach kryzysu. Aby
kierownik skutecznie zarządzał przedsięwzięciem powinien, obok oczywiście specjalizacyjnej wiedzy i znajomości metodyk zarządzania projektami, posiadać wśród członków zespołu
(i innych interesariuszy projektu) autorytet, a także cechować się odpowiednimi kompetencjami, zwanymi kompetencjami kluczowymi. Powyższe jest tym bardziej istotne w czasach
kryzysu, gdy proces przewidywania jest utrudniony. Zwłaszcza, że każdy projekt jest jednorazowym i niepowtarzalnym przedsięwzięciem, co dodatkowo wpływa na zwiększenie
ryzyka działalności, chociażby uwagi chociażby na ograniczoną możliwość korzystania
z danych historycznych.
1. AUTORYTET KIEROWNIKA
Wiek XXI niesie ze sobą wiele zmian i można stwierdzić,
że podejmując dziś jakiekolwiek działanie, zwłaszcza realizację projektu
cechującego się unikatowością i brakiem możliwości odniesienia się do
przeszłych zdarzeń (z których można czerpać doświadczenie), trzeba liczyć
się z dużym chaosem i trudnościami. J. Oleksyn słusznie zauważa,
że potrzeba przywództwa „jest szczególnie oczywista w okresach trudności
i kryzysów”1.
J. Penc podkreśla, że niezmiernie ważnym czynnikiem wpływającym
na skuteczność
i efektywność
zadań
kierownika
projektu
jest jego autorytet2. Autorytet może mieć charakter sformalizowany lub
niesformalizowany. Autorytet formalny, wynika z pełnionej funkcji, zajmowanego w firmie stanowiska, do którego przypisane są uprawnienia.
Natomiast autorytet nieformalny, cechuje się umiejętnością wywierania
wpływu i pozyskiwania zwolenników. Niemniej jednak musi on być zaakceptowany przez osoby znajdujące się w sferze oddziaływania.
*
1
2
Doktorantka Społecznej Akademii Nauk w Łodzi, kierunek Zarządzanie;
opiekun naukowy prof. zw. dr hab. Jerzy Różański.
Oleksyn T., Sztuka kierowania, wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości,
Warszawa 1997, s. 13.
Penc J., Strategie zarządzania, wyd. Placet, Warszawa 2002., s.47-48.
85
Według J. Penca autorytet „stanowi przejaw ważności, zaufania,
wpływ ogólnego uznania i respektowania jednostki, grupy czy instytucji,
wynikający z posiadania wysokich kwalifikacji, wartości etycznych, szczególnych zasług, społecznie akceptowanych zachowań, niezależności oceny,
publicznego wypowiadania opinii, obrony słusznych spraw, moralności,
itp.”3. Klasyk zarządzania, P. F. Drucker przekonuje, że aby współczesny
kierownik projektu, mógł sprawnie i efektywnie wykonywać zadania, powinien posiadać zarówno autorytet formalny jak i nieformalny. Pierwszy
po to, aby wymuszać na podległych mu pracownikach posłuch dla swoich
decyzji, czyli do zarządzania. Drugi natomiast po to, aby na ludzi oddziaływać w taki sposób, aby z własnej woli chcieli realizować wspólne cele,
czyli do przewodzenia.
2. SKUTECZNOŚĆ W DZIAŁANIU
Niezwykle ważnym czynnikiem, wpływającym na powodzenie projektu, jest skuteczność w działaniu. Według P.F. Druckera „inteligencja,
wyobraźnia i wiedza to bogactwo podstawowe, ale tylko skuteczność obraca je w rezultaty”4. Cytowany autor, w swoich dalszych rozważaniach podaje, że skuteczności można się nauczyć, a w osiągnięciu tej umiejętności
pomaga pięć nawyków umysłu5. Należą do nich6:





systematyczna praca,
zogniskowanie uwagi na świecie zewnętrznym organizacji
oraz rezultatach działań zamiast na samej pracy,
praca z ludźmi oparta na ich zaletach a nie na słabościach,
koncentrowanie się na paru głównych dziedzinach, w oparciu
o uszeregowane priorytety, i odrzuceniu spraw drugorzędnych,
podejmowanie skutecznych decyzji.
W innej swojej pracy P.F. Drucker, zauważa że głównym obowiązkiem menedżera jest „dążenie do najlepszych możliwych do osiągnięcia
wyników ekonomicznych”7 wykorzystując zaangażowane do tego celu
zasoby. Należy jednak pamiętać jak ważne jest planowanie działań,
gdyż jeżeli kierownik pozwoli przebiegowi wydarzeń decydować o tym
3
4
5
6
7
Ibidem.
Drucker P.F., Menedżer skuteczny, wyd. MT Biznes, 2006r., s.16.
Ibidem, s. 44-45.
Ibidem.
Drucker P. F, Classic Drucker, wyd. MT Biznes, Warszawa 2010r, s. 125.
86
czym się zajmuje „rozdrobni się wówczas w działaniach operacyjnych”8,
zaprzepaszczając tym samym czas, wiedzę i zdolności.
3. KOMPETENCJE KIEROWNIKA PROJEKTU
P.F. Drucker definiuje, kierowników jako osoby „od których z racji
ich stanowisk lub wiedzy oczekuje się podejmowania i to w normalnym
trybie pracy, decyzji o istotnym wpływie na osiągnięcia i rezultaty”9. Zaznacza przy tym, że decyzje muszą być podejmowane sprawnie, a proces
ich podejmowania musi być elastyczny i dostosowany do panujących
w danym momencie warunków.
T. Oleksyn dzieli kompetencje kierownicze na: kompetencje koncepcyjne, kompetencje społeczne oraz kompetencje techniczne10. Kompetencje koncepcyjne, dotyczą zdolności do właściwej oceny sytuacji, bieżących i przyszłych potrzeb, pojawiających się możliwości, a także zdolności
w przygotowywaniu niezbędnych dostosowań i zmian. Kompetencje społeczne, wyrażają się w zdolności do współpracy, umiejętności inspirowania
i motywowania pracowników, kojarzenia niekiedy sprzecznych interesów.
Kompetencje społeczne przejawiają się także w umiejętności prowadzenia
mediacji i rozwiązywania konfliktów. Co się tyczy kompetencji technicznych, jest nimi fachowa wiedza w określonym zawodzie i danej specjalności. To także zdolność posługiwania się określonymi technikami
i narzędziami z danej dziedziny.
W badaniach przeprowadzonych w Polsce w 2010 roku, dotyczących
wyłonienia kluczowych kompetencji kierownika projektu, kompetencje
podzielono na cztery grupy, tj. kompetencje społeczne, kompetencje profesjonalne, kompetencje osobiste i kompetencje biznesowe11. Do kompetencji
profesjonalnych zaliczono: doświadczenie w zarządzaniu projektami, zarządzanie czasem, zarządzanie kosztami, zarządzanie ryzykiem, znajomość
metodyk projektowych, itd. W skład kompetencji społecznych zaliczono:
empatię, przywództwo, pracę zespołową, umiejętność komunikowania się,
itd. W skład zespołu kompetencji osobistych zaliczono: pewność siebie,
samoświadomość, ambicja, itd. Natomiast za kompetencje biznesowe
uznano: przedsiębiorczość, dokładność, elastyczność, itd.
8
Ibidem, s. 29.
Drucker P.F., Menedżer..., s. 24.
10
Oleksyn T., op. cit., s.36-37.
11
Więcej na temat badania patrz: Musioł-Urbańczyk A., Kluczowe kompetencje kierownika
projektu, [w:] Karbownik A.(red.), Organizacja i zarządzanie, wyd. Politechniki Śląskiej,
Gliwice 2010r., s. 96-106.
9
87
W efekcie przytoczonych badań, stwierdzono że za kompetencje
kluczowe, czyli takie które mają zasadniczy wpływ na skuteczność działań
kierownika projektu, współcześnie uważa się12:







umiejętność komunikowania się,
umiejętność podejmowania decyzji,
przywództwo,
motywowanie członków zespołu projektowego,
lojalność,
umiejętność zarządzania zakresem prac projektu,
elastyczność w działaniu.
4. PROFESJONALIZM W DZIAŁANIU
Jak zauważa Cz. Sikorski element twórczości w wykonywaniu coraz
bardziej złożonych zadań jest „naturalnym rezultatem rozwoju cywilizacyjnego i przechodzenia do epoki postindustrialnej”13. Zdaniem autora profesjonalizm kierowników należy rozumieć jako „zbiór uniwersalnych i poliwalentnych umiejętności pozwalających właściwie reagować w zmiennych
warunkach sytuacyjnych”14. W nowoczesnych przedsiębiorstwach, odchodzi się od wąskiej specjalizacji i stawia kierownikom coraz wyższe wymagania, w zakresie złożoności wykonywanych przez nich prac. Jednocześnie,
przy dużej ilości informacji płynących z zewnątrz, potrzeba dokonywania
na bieżąco selekcji ważnych informacji jest niezbędna, po to, aby utrzymać
się na rynku i rozwijać przedsiębiorstwo. Według K. Obłója „wybór tych
nielicznych priorytetów jest największą bolączką zarządzania, sytuacją,
wobec której wielu menadżerów abdykuje, i to często z bardzo normalnych, ludzkich powodów”15.
Współczesny kierownik projektu, powinien stale się dokształcać,
gdyż im więcej wie, tym coraz bardziej jest niezależny w swoich decyzjach, opiera na własnej wiedzy, umiejętnościach i doświadczeniu, z czasem stając profesjonalistą. Wówczas niepewność, generowana przez otoczenie firmy, staje się dla niego (w pewnym sensie) jego własnym problemem do rozwiązania, a potrzeba poszukiwania zewnętrznych stabilizatorów odpowiednio się zmniejsza16. Profesjonalny kierownik nie powinien
swoich spraw pozazawodowych przenosić na grunt pracy, jak również przy
12
Ibidem.
Sikorski C., Profesjonalizm – filozofia zarządzania nowoczesnym przedsiębiorstwem,
wyd. PWN, Warszawa 1995r., s.7.
14
Ibidem, s.33.
15
Obój K., O zarządzaniu refleksyjnie, MT Biznes, Warszawa 2007r., s. 163.
16
Sikorski Cz., op. cit., s. 37.
13
88
podejmowaniu decyzji dotyczących wykonywanych zadań nie kierować się
swoimi uczuciami czy przekonaniami17. Zdaniem Cz. Sikorskiego postawa
profesjonalna, to przede wszystkim obiektywizm, kierowanie się wyłącznie
regułami prakseologicznymi i brak emocjonalnego stosunku do przedmiotu
swojej pracy. Autor uważa, że wskazany jest także relatywizm w ocenie
ludzi i sytuacji, gdyż inne kryteria należy stosować przy doborze współtowarzyszy do zabawy, a inne przy wyborze członków do zespołu projektowego. Profesjonalny kierownik nie powinien koncentrować się na ocenie
intencji i szlachetności motywów, ale na rzetelnej ocenie pracy podwładnych. Warunkiem koniecznym i w zupełności wystarczającym
do właściwego wykonania zadania jest rzetelna wiedza i wynikające z niej
sposoby postępowania. Innymi słowy, profesjonalizm kierownika oznacza
kierowanie się pragmatyzmem, racjonalnością i obiektywizmem w działaniu.
5.
PODSUMOWANIE
Już ponad dekadę temu podkreślano, że zarządzanie projektami
nie polega na „skrupulatnym postępowaniu według pakietu zasad i dobrych
rad”18, ale uwzględnia elastyczność. Kierunek działania i decyzje zarządzającego są uzależnione od specyfiki branży w jakiej powstaje projekt oraz od
celu jaki należy osiągnąć. Jednakże, kierowanie projektem w warunkach
globalnego kryzysu, wymaga od ich kierowników zwiększonej mobilizacji, skuteczności działań i profesjonalnego podejścia. Dlatego tak istotne
jest, aby kierownik zespołu projektowego był odpowiednio do swojej roli
przygotowany i posiadał odpowiednie kompetencje.
BIBLIOGRAFIA
DRUCKER P. F., Menedżer skuteczny, wyd. MT Biznes, Warszawa 2006
DRUCKER P. F., Classic Drucker, wyd. MT Biznes, Warszawa 2010
MUSIOŁ-URBAŃCZYK A., Kluczowe kompetencje kierownika projektu, [w:] Karbownik A.
(red.), Organizacja i zarządzanie, wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2010
OBŁÓJ K., O zarządzaniu refleksyjnie, MT Biznes, Warszawa 2007
OLEKSYN T., Sztuka kierowania, wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości,
Warszawa 1997
PENC J., Strategie zarządzania, wyd. Placet, Warszawa 2002
17
18
Ibidem, s. 61-62.
Prussak W., Wyrwicka M., Zarządzanie projektami, wyd. Zachodnie Centrum Organizacji, Poznań 1997r., s. 18.
89
PRUSSAK W., WYRWICKA M., Zarządzanie projektami, wyd. Zachodnie Centrum Organizacji, Poznań 1997
SIKORSKI Cz., Profesjonalizm – filozofia zarządzania nowoczesnym przedsiębiorstwem,
wyd. PWN, Warszawa 1995
PROJECTS MANAGEMENT IN TIMES OF THE GLOBAL CRISIS
The article applies to issues indispensable competences of the manager of projects.
This problem is very important nowadays when there is an international crisis. Efficacious
project managing is difficult particularly when there is chaos and uncertainty.
Kryzys, inwestycje, inwestycje długoterminowe, dywersyfikacja ryzyka,
inwestycje alternatywne
Sebastian WOJTALCZYK*
STRATEGIE INWESTYCYJNE
W DOBIE KRYZYSU ŚWIATOWEGO
Celem poniższego artykułu jest przedstawienie najpopularniejszych strategii inwestycyjnych wykorzystywanych w dobie kryzysu. Artykuł opisuje obecną sytuację na rynku
oraz charakteryzuje kilka wybranych strategii inwestycyjnych. Ponadto zwraca uwagę na
znaczenie dywersyfikacje inwestycji – ważnej szczególnie w okresie słabszej koniunktury.
1. KRYZYS ŚWIATOWY
1.1.
WPROWADZENIE
Światowy kryzys finansowy, który rozpoczął się na przełomie 2007
i 2008 roku, jest największym załamaniem gospodarki światowej od lat
dwudziestych XX wieku (1929 r.). Najpoważniejszymi jego skutkami są:
częściowy paraliż systemu finansowego, załamanie na rynkach kapitałowych oraz ogromna recesja obejmująca zagrożenie bankructwem najsłabszych gospodarczo państw. Choć wielką depresję z lat 1929-1932 określono mianem najokazalszego kryzysu XX wieku to współczesna sytuacja na
rynkach światowych niesie ze sobą niemniejszy niepokój i obawę1. Składa
się na to kilka czynników. Pierwszy z nich to skala zjawiska. Począwszy od
lat 30 ubiegłego wieku rynek dosięgały liczne – mniejsze lub większe –
załamania. Nigdy jednak nie osiągnęły one rozmiarów obecnego kryzysu.
Drugi czynnikiem jest rozmiar strat sektora finansowego, który wedle symulacji International Monetary Fund (IMF), może osiągnąć nawet
1,4 biliona dolarów. Kolejny argument to fakt, iż w wyniku obecnego kryzysu rządy poszczególnych państw skłaniały się do podejmowania najbardziej radykalnych rozwiązań. Chodzi tu głównie o nacjonalizację instytucji
*
1
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun naukowy referatu:
dr Rafał Wolski.
Polska wobec Światowego kryzysu gospodarczego, NBP, Warszawa, wrzesień 2009.
91
finansowych oraz wykorzystanie ogromnych środków do stymulowania
gospodarki pochodzących z pieniędzy podatników. Ponadto badania przeprowadzone na globalnych przedsiębiorstwach ukazują jednoznacznie
zmianę podejścia przedsiębiorców do gospodarki, jak również przekształcenie długoterminowych strategii rozwojowych. Obecny kryzys doprowadził do podjęcia dyskusji dotyczącej koniecznych zmian w polityce gospodarczej, mających zapobiegać podobnym sytuacją w przyszłości2.
Obecnie można uznać, że najgwałtowniejsza faza kryzysu jest już
za nami. Zakończyła się ona w 2010 roku, po około 2 latach nieustannej
walki. Aktualny stan największych instytucji finansowych stabilizuje się,
a wiele gospodarek światowych wysyła sygnał o nieznacznej poprawie
koniunktury gospodarczej. Niestety ciężko jednoznacznie określić, kiedy
będzie można uznać, że całkowicie wyszliśmy z kryzysu. Przed nami wieloletnia wizja słabej i niestabilnej koniunktury. Dlaczego? Główna przyczyna takiego stanu rzeczy wiąże się z procesem zmian w sektorze finansowym, zahamowaniem procesów globalizacyjnych, presją inflacyjną, gigantycznym zadłużeniem oraz dramatycznym stanem finansów publicznych. Zatem z przykrością należy stwierdzić, że niezależnie od wielkości
większość przedsiębiorstw musi się przygotować na wieloletnie starcia
z niską koniunkturę oraz odpowiednim dostosowaniem swoich strategii
biznesowych do rzeczywistych potrzeb3.
2.
INWESTYCJE W DOBIE KRYZYSU
2.1. WPROWADZENIE
Często zastanawiamy się, w co zainwestować swoje oszczędności
w dobie panującego kryzysu tak, aby nie stracić a zyskać. Oczywiście,
nasze środki pieniężne nie mogą być przecież przechowywane w przysłowiowej skarpecie czy ukrywane w kuchennym słoiku. Taka sytuacja doprowadzi jedynie do zmniejszenia realnej wartości zaoszczędzonego pieniądza. Bez wątpienia, nasza decyzja, co do wyboru określonej inwestycji,
winna być uzależniona od wielu czynników, a szczególnie od kwoty, jaką
dysponujemy oraz od czasu, przez który chcemy lokować zebrane środki.
Dokonując wyboru odpowiedniej strategii finansowej musimy pamiętać, że
współcześnie, pomimo panującego kryzysu, nadal możemy zarabiać inwestując swój kapitał.
2
3
W. Orłowski, Dziesięć przyczyn kryzysu i ich analiza, [w:] Globalny kryzys finansowy
i jego konsekwencje w opiniach ekonomistów polskich, [red.] J. Szambelańczyk, Związek
Banków Polskich, Warszawa 2009, s.12.
R. Cook, Kryzys, Dom wydawniczy Rebis, Poznań 2012, s. 22.
92
Powszechnie wiadomo, że każda gospodarka rozwija się w różnej
długości cyklach. Okresy dobrej koniunktury wiążące się ze wzrostem gospodarczym, mniejszym bezrobociem, większą konsumpcją, przeplatają się
z kryzysami gospodarczymi – mniejszymi lub większymi spowolnieniami
gospodarki. Pamiętając o tym należy bez wątpienia dostosowywać swoją
strategię inwestycyjną do sytuacji gospodarczej panującej aktualnie na
rynku.
Należy pamiętać, że w okresach wzrostów warto inwestować swoje
środki w agresywne aktywa. Są to na przykład: inwestycje w akcje, ryzykowne fundusze lub surowce. W takich okolicznościach nieistotne jest czy
jest to inwestycja bezpośrednia czy pośrednia (poprzez wykorzystanie Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych – TFI).
Zupełnie inaczej sytuacja przedstawia się w czasie kryzysu. Inwestowanie w okresie recesji wiąże się z większym ryzykiem, ponieważ ceny
instrumentów inwestycyjnych ulegają gwałtownym zmianom. Fluktuacje
na rynku znacznie utrudniają wybór dochodowej inwestycji. W związku
z tym podczas kryzysu najważniejszym celem inwestorów staje się ochrona
zgromadzonego do tej chwili kapitału. Zwiększa się wówczas popyt na
instrumenty bezpieczne lub gwarantujące ochronę kapitału. Współcześnie
na rynkach finansowych występuje duża ilość produktów inwestycyjnych.
Dzięki wykorzystaniu instytucji finansowych inwestorzy mają dostęp do
rynków giełdowych lub w przypadku TFI do jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Inwestor może wybierać pomiędzy funduszami
pieniężnymi i obligacyjnymi oraz lokować swoje środki w funduszach akcyjnych lub surowcowych.
2.2. OBLIGACJE I LOKATY
Do grupy najbardziej bezpiecznych produktów inwestycyjnych należą: lokaty bankowe, rachunki oszczędnościowe, bezpieczne fundusze inwestycyjne oraz obligacje Skarbu Państwa. Produkty te polecane są inwestorom o niskiej skłonności do ryzyka. Podkreślmy, że z pewnością nie stracimy na obligacjach oraz lokatach, lecz pozostałe produkty (pomimo, że
nazywane są bezpiecznymi) obarczone są pewną dozą ryzyka. Niestety im
bezpieczniejsza inwestycja, tym mniejsze przynosi korzyści w postaci zysku. Inwestycja w tego typu instrumenty niewątpliwie pozwoli na przetrwanie ciężkich czasów i ochronę kapitału przed skutkami kryzysu.
2.3. PRODUKTY STRUKTURYZOWANE
Kryzys nigdy nie jest dobrym czasem na inwestycje. Zasada ta dotyczy przede wszystkim mało doświadczonych inwestorów. Inwestorzy
z większym doświadczeniem mają więcej możliwości inwestycyjnych,
93
ponieważ mogą zarabiać na spadkach cen akcji indeksów giełdowych. Istnieje pewna grupa funduszy inwestycyjnych, które swoją strategie opierają
na inwestycjach w instrumenty rynku pieniężnego oraz papiery dłużne.
Przynoszą one jednak zyski na podobnym poziomie, co lokaty i obligacje.
Inną ciekawą alternatywą inwestycyjną są produkty strukturyzowane. Zapewniają one pełną ochronę kapitału, czyli zwrot całości wkładu
własnego. Produkt strukturyzowany to inaczej sprzedawana przez instytucje finansową strategia inwestycyjna opierająca się na dywersyfikacji powierzonych środków oraz lokowaniu ich głównie w instrumenty pochodne
bazujące na akcjach, obligacjach, indeksach, walutach, surowcach i metalach szlachetnych. Ze względu na swój charakter produkty strukturyzowane
traktowane są, jako tandem instrumentów inwestycyjnych i oszczędnościowych. Produkty strukturyzowane skierowane są do inwestorów szukających wyższej stopy zwrotu oraz posiadających spory kapitał. Minimalny
wkład to kilka-kilkanaście tysięcy złotych. Zestawienie głównych wad
i zalet produktów strukturyzowanych przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 1 Główne zalety i wady produktów strukturyzowanych
Lp.
Zalety
1
Ochrona zainwestowanego kapitału
(całość wpłaconego kapitału jest gwarantowana).
2
Czasowe pominięcie podatku Belki
(inwestycja działa na zasadzie ubezpieczenia na życie, przez co podatek jest
odłożony w czasie).
Brak regulacji (wyceny, nadzoru nad
rynkiem, szczegółowego opisu).
3
Czynniki charakterystyczne dla inwestycji w instrumenty pochodne (lewarowanie, wyższa stopa zwrotu).
Bardzo skomplikowany instrument inwestycyjny (produkty strukturyzowane zostały wymyślone w oparciu o inżynierię
finansową – ciężko jest określić spodziewane wyniki w zestawieniu ze standardowymi instrumentami finansowymi)
Wady
Niezbywalność (inaczej brak płynności,
oznacza to, że produktu nie można spieniężyć przed upływem czasu określonego w umowie).
Źródło: opracowanie własne na podstawie Zaremba A., Produkty strukturyzowane: inwestycje nowych czasów, Helion, Gliwice 2009, s. 16-17.
2.4. AKCJE
Najlepszym rozwiązaniem w czasie najbardziej burzliwej części kryzysu jest zachowanie spokoju i cierpliwość. Na tym etapie najlepiej
wstrzymać się z podejmowaniem ryzykownych decyzji. W momencie powolnej stabilizacji rynku tylko najodważniejsi inwestorzy po woli wzbogacają swój portfel inwestycyjny o akcje wybranych spółek. Jest to z jednej
strony niezwykle ryzykowne, z drugiej szczególnie opłacalne, gdyż akcje w
94
tym czasie są bardzo tanie, dzięki czemu mogę przynieść potencjalnie
ogromy zysk. Strategia zarabiania na spadkach polega na systematycznym
dokupywaniu akcji w celu uśrednienia ceny zakupu. Tego typu inwestycje
zarezerwowane są jedynie dla grupy inwestorów z największym doświadczeniem oraz osób mogący pozwolić sobie na długotrwałe zamrożenie kapitału. W omówionym przypadku trzeba przyjąć również za pewnik, że
jeszcze przez jakiś czas nasza inwestycja może przynosić stratę, nikt przecież nie potrafi precyzyjnie określić momentu zakończenia kryzysu.
2.5. DYWERSYFIKACJA PORTFELA
Jednym z najważniejszych założeń inwestowania w czasie kryzysu
jest dywersyfikacja portfela. Dywersyfikacja polega na przemyślanym podzieleniu i zainwestowaniu środków w różnego typu instrumenty inwestycyjne. Operacja ta skutecznie chroni kapitał inwestora przed dużymi stratami, gdyż niezwykle rzadko może dojść do sytuacji, w której wszystkie
wybrane przez inwestora instrumenty zanotują stratę. Oznacza to, że tak
naprawdę dywersyfikując swoje inwestycje inwestor dokonuje jednocześnie dywersyfikacji ryzyka. W dywersyfikacji wykorzystuje się nie tylko
produkty z rynku kapitałowego, ale również nieruchomości, kruszec czy
sztukę. Naturalnie im większymi zasobami finansowymi dysponuje inwestor, tym szersze spektrum dywersyfikacji. Niewielka ilość inwestorów
może pozwolić sobie na jednoczesne lokowanie środków w nieruchomości,
kruszce i na rynkach finansowych. Mniej zamożni inwestorzy skupiający
się jedynie na produktach finansowych powinni dokonać wyboru różnych
dostawców produktów, pamiętając przy tym o wyborze odmiennych instrumentów.
2.6. INWESTYCJE ALTERNATYWNE
W czasach światowego kryzysu wielu spośród inwestorów nie ogranicza swojej działalności do kupna akcji, obligacji czy też funduszów.
Obecnie popularność zyskują inwestycje alternatywne. Inwestycje te są
dość specyficzne, ponieważ dotyczą inwestowania w metale szlachetne,
diamenty, działa sztuki, złoto, alkohole lub ziemię.
Co cechuje inwestycje alternatywne? Nade wszystko są one
w mniejszym stopniu nastawione na wahania rynkowe. Przykładowo inwestycja w diamenty jest o wiele mniej zdeterminowana sytuacją panującą na
rynku finansowym, aniżeli inne aktywna (obligacje czy akcje) na tychże
rynkach. Co więcej, przeciwnie niż w przypadku inwestycji tradycyjnych,
nie jest tu najistotniejsza ilość zainwestowanego kapitału, lecz szczególne
znawstwo określonej dziedziny. Niełatwo przecież dokonać inwestycji
w monety lub dzieła sztuki nie posiadając głębokiej wiedzy na te tematy.
95
Inwestycje te niosą zatem ze sobą większe ryzyko, niż w przydatku akcji
czy obligacji, ale jednocześnie są od nich bardziej opłacalne4.
Wielu specjalistów alarmuje: „Część oszczędności zainwestuj w złoto”. Dlaczego? Po pierwsze złoto jest najbardziej popularnym metalem
szlachetnym na świecie. Kruszec ten doskonale nadaje się do dywersyfikacji portfela, głównie ze względu na to, że na jego cenę mają wpływ czynniki niezależne od obecnie panującej sytuacji giełdowej. Jednym zdaniem
złoto jest odporne na zawirowania powstałe na rynku. Złoto od zawsze
stanowiło alternatywę dla tradycyjnych dróg wybieranych przez inwestorów. W trudnych czasach ten ciężki i lśniący minerał postrzegany jest, jako
najpewniejszy i uznawany za bardzo bezpieczną lokatę kapitału. Złoto
można łatwo zdobyć, jest dostępne niemalże na całym świecie. Inwestycja
w złoto nie zawsze równa się fizycznemu zakupowi sztaby. Inwestor może
wybrać certyfikaty na złoto, dokonać zakupu złotych monet lub biżuterii.
Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że kruszec ten można spieniężyć bardzo
szybko, praktycznie wszędzie i o każdej porze, zarówno w kantorze, jak
i punkcie skupu, czy też sklepie numizmatycznym.
Innym rodzajem inwestycji alternatywnej jest zakup dzieł sztuki.
Rynek sztuki jest aktualnie najdynamiczniejszym rynkiem kapitałowym na
całym świecie. Z rok na rok przybywa zwolenników tego typu inwestycji,
przez co ustawicznie rosną obroty. Inwestowanie w dzieła sztuki wymaga
jednak nie tylko cierpliwości i głębokiej wiedzy inwestora w tej dziedzinie,
ale również dużych nakładów finansowych oraz czasu, ponieważ jest to
inwestycja długoterminowa. Najpopularniejszym sposobem nabycia dzieła
jest jego zakup dokonany w galerii czy też domu aukcyjnym. Następnie
inwestor spokojnie i cierpliwie czeka się na wzrost wartości zakupionego
przedmiotu. Osiągać zysk na sztuce można także przez zakup akcji spółek,
które trudnią się handlem dziełami, organizacją targów lub akcji5.
W ostatnich latach popyt na produkty winiarskie w Polsce systematycznie zwiększa się. Co za tym idzie coraz większą popularność zdobywają
inwestycje w wino. Największy zysk uzyskamy ze sprzedaży wina najwyższej jakości, pochodzącym z rzadkich roczników. Największym rynkiem
handlu winami jest giełda w Londynie. Po zakupie ważne jest przechowywanie produktu w idealnych warunkach. Nie można zapomnieć, że wino przetrzymywane w beczkach, będzie zawsze kilkanaście procent tańsze od butelkowanego, prezentując tym samym wyższy wskaźnik ryzyka. Inwestycja ta
niestety przynosi profity dopiero po latach, wówczas inwestor może sprzedać
przechowywane przez siebie aktywo z zyskiem. Średnioroczna stopa zwrotu
z inwestycji w wino dochodzi do nawet kilkunastu procent. Do zainwesto4
5
I. Pruchnicka-Grabias, Inwestycje alternatywne, CeDeWu, Warszawa 2010, s.17.
Ibidem, s. 56.
96
wania w wino potrzeba już kilka tysięcy złotych, zatem Ci bardziej zamożni
mogą pokusić się o otwarcie własnej winnicy.
3.
PODSUMOWANIE
Obecnie coraz większa ilość małych firm pragnie uchronić się przed
panującym kryzysem. Szukając sposobów inwestuje w innowacyjne rozwiązania. Firmy wcielają nowe metody zarządzania i nowatorskie technologie, które z założenia modernizują proces produkcji oraz przyczyniają się
do obniżenia kosztów. Inwestują także w śmiałe rozwiązania obejmujące
zmianę organizacji pracy oraz marketingu i reklamy. Przykładem może tu
być sprzedaż internetowa lub reklamy wyświetlane na portalach społecznościowych.
BIBLIOGRAFIA
COOK R., Kryzys, Dom wydawniczy Rebis, Poznań 2012
ORŁOWSKI W., Dziesięć przyczyn kryzysu i ich analiza, [w:] Globalny kryzys finansowy
i jego konsekwencje w opiniach ekonomistów polskich, [red.] J. Szambelańczyk, Związek
Banków Polskich, Warszawa 2009
Polska wobec Światowego kryzysu gospodarczego, NBP, Warszawa, wrzesień 2009
PRUCHNICKA-GRABIAS I., Inwestycje alternatywne, CeDeWu, Warszawa 2010
ZAREMBA A., Produkty strukturyzowane: inwestycje nowych czasów, Helion, Gliwice
2009
INVESTMENT STRATEGIES IN GLOBAL CRYSIS
The article aims to present the most popular investment strategies used during the crisis.
Article briefly describes the current situation in the market and characterized a few selected
investment strategies. It also draws attention to the importance of investment diversification
especially important during the economic downturn.
97
CZĘŚĆ III:
TRENDY
W POZOSTAŁYCH
DZIEDZINACH
GOSPODARKI
Osoby młode, rynek pracy, aktywność zawodowa
Aleksandra ŚCIBISZ*, Angelika GODZISZ*
OSOBY MŁODE NA RYNKU PRACY W DOBIE KRYZYSU
GLOBALNEGO
Młode osoby na rynku pracy stanowią grupę społeczną o podwyższonym ryzyku.
Wzrost liczby osób posiadających wyższe wykształcenie spowodował opóźnienie wejścia na rynek pracy osób w wieku produkcyjnym. Ze względu na wydłużenie się okresu
kształcenia i późniejsze wchodzenie osób młodych w struktury rynku pracy, górna granica określająca osoby młode została wydłużona. W badaniach baelowskich osoby młode to ludność w wieku 15 – 34 lata, które pobierają naukę na wszystkich poziomach
kształcenia. Ponadto kryzys gospodarczy na świecie wywołał duże bezrobocie, szczególnie wśród osób młodych, którym bez doświadczenia zawodowego trudno podjąć pracę.
1. RYNEK PRACY, POPYT I PODAŻ NA PRACĘ
Rynek pracy można zdefiniować jako obszar konfrontacji wolnej siły
roboczej z ofertami miejsc pracy. Charakteryzuje się on zatem wzajemnym
oddziaływaniem popytu i podaży siły roboczej1. Popyt na pracę określany
jest jako zapotrzebowanie na pracę ludzką. Wynika on głównie z nowych
miejsc pracy, które powstają albo dzięki inwestycjom albo z powodu zaistnienia braków w zatrudnieniu np. poprzez odejście pracownika na emeryturę. Popyt na pracę wiąże się również z wymaganiami dotyczącymi jakości
pracy ludzkiej, pożądanymi kwalifikacjami i umiejętnościami. Podaż na
pracę równa się liczbie osób zdolnych do pracy i gotowych ją podjąć za
określone wynagrodzenie. Wielkość podaży na siłę roboczą zależy od
wielkości przyrostu naturalnego, a także od wielkości płac, ponieważ niektóre osoby bezrobotne mają określone wymagania dotyczące zarobków
i w zależności od ich wysokości są gotowe podjąć daną pracę. Równowaga
na rynku pracy następuję gdy popyt na pracę odpowiada podaży na pracę.
Jest to idealny stan. Gdy podaż przewyższa popyt mamy do czynienia
z bezrobociem, natomiast w odwrotnej sytuacji z niedoborem siły roboczej.
*
1
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe „Koncept”,
opiekun naukowy referatu: mgr Joanna Rogalska.
A. Szydlik-Leszczyńska, Funkcjonowanie współczesnego rynku pracy. Wybrane
uwarunkowania,, Difin, Warszawa 2012, s. 12.
101
Obecnie na rynku pracy panuje wysokie bezrobocie, szczególnie wśród
osób młodych. Wiele czynników wpływa na wielkość popytu na siłę roboczą m.in.:
 globalizacji gospodarki, którą można scharakteryzować jako proces powstawania jednolitej gospodarki światowej, poprzez eliminowanie barier między państwami. Aktualnie globalizacja następuje najszybciej na rynku najbardziej elastycznego czynnika produkcji czyli kapitału.
 bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy stanowi jeden z czynników kształtujących popyt na pracę szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Zauważono iż po każdym kryzysie zapotrzebowanie na siłę roboczą rośnie bardzo powoli.
 postęp technologiczny jest kolejnym determinantem popytu na
pracę. Tempo zmian technologicznych jest bardzo szybkie, polegają one głównie na rozszerzeniu komputeryzacji w przepływie
informacji i technologiach produkcyjnych.
1.1. ZASOBY RYNKU PRACY
Siłę robaczą na rynku pracy stanowi głównie ludność wieku produkcyjnym, którą tworzą osoby aktywne i bierne zawodowo. W Polsce wiek
produkcyjny wynosi dla mężczyzn 18-64 lat, natomiast dla kobiet
18-59 lat. Mianem aktywnych zawodowo określane są osoby pracujące
oraz bezrobotne, poszukujące pracę, tzw. realne zasoby pracy. Wielkość tej
grupy zależy od wielu czynników, m.in. warunkują ją procesy demograficzne, ekonomiczne, społeczne i instytucjonalne. Do osób biernych zawodowo zalicza się natomiast osoby które nie pracują, a jednocześnie nie podejmują żadnych działań prowadzących do zatrudnienia. Liczba osób powyżej 15 lat oraz osób wieku produkcyjnym określają wielkość i strukturę
zasobów pracy tzw. podażową stronę rynku pracy. Popytowa strona rynku
pracy, czyli wykorzystanie zasobów w gospodarce. opisywana przez liczbę
osób pracujących oraz wolnych miejsc pracy. Tabela 1 przedstawia liczbę
osób bezrobotnych w nawiązaniu do wykształcenia i wieku, zarejestrowanych w Urzędach Pracy.
102
Tabela 1. Bezrobotni według poziomu wykształcenia i wieku w latach 2008 – 2010
Z wykształceniem
25- 34
329
150
422
448
305
419
2009
178
418
204
548
544
426
548
2010
205
430
213
556
551
428
571
Zasadniczym zawodowym
125
Średnim zawodowym
2008
Wyższym
Do 24 lat
W wieku
Gimnazjalnym i poniżej
Średnim ogólnokształcącym
Lata
W tysiącach
w%
2008
8,5
22,3
10,2
28,6
30,4
20,7
28,4
2009
9,4
22,1
10,8
28,9
28,8
22,5
28,9
2010
10,5
22,0
10,9
28,5
28,2
21,9
29,2
Źródło: Bezrobocie rejestrowane w Polsce z lat 2008 - 2010, GUS, Warszawa 2000 – 2011.
Analizując powyżej przedstawione dane, należy stwierdzić, że osoby
z wykształceniem wyższym wśród osób z innym, niższym wykształceniem
najlepiej radzą sobie na rynku pracy tzn. liczba zarejestrowanych
w analizowanym okresie jest znacznie mniejsza niż liczba osób bezrobotnych z niższym wykształceniem i waha się w granicach 9%, a np. liczba
osób bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej jest największa i oscyluje w granicach 29%.
2. MŁODZIEŻ NA RYNKU PRACY
Osoby młode czyli tzw. młodzież, na rynku pracy stanowi grupę społeczną szczególnego ryzyka. Młodość jest okresem wchodzenia w struktury
zawodowe i rodzinne, dlatego też traktuje się ją jako odrębna kategorię
społeczna, wśród której wyróżnić można przede wszystkim absolwentów
różnych rodzajów szkół.
103
2.1. POJĘCIE OSÓB MŁODYCH
W zależności od problemu badań i uwarunkowań historycznokulturowych podawane są różnorodne definicje pojęcia osób młodych.
W ujęciu socjologicznym „młodzież” określana jest poprzez wyróżnienie
stadiów rozwoju, etapów życia i statusu społecznego, wynikającego
z usytuowania młodości między dzieciństwem, a dorosłością. Socjologiczne definicje odwołują się zatem do koncepcji pokolenia biorąc pod uwagę
różnice wiekowe jako ważne kryterium podziału społeczeństwa.
W badaniach dotyczących rynku pracy i bezrobocia na ogół wykorzystywane są definicje młodzieży podawane w ujęciu demograficznym,
posługujące się kryterium wieku2. K. Mlonek uważa, iż wyznaczając przedziały wiekowe należy uwzględnić zarówno aspekt społeczny jaki i ekonomiczny, wyróżniając młodzież jako kategorię kształcenia oraz młodzież
jako kategorię zatrudnienia3. Według autorki młodzież w ujęciu demograficznym to zbiór osób w wieku 15-24 lat, którego zakres wyznaczają odpowiednio wiek ukończenia szkoły gimnazjalnej, a przy tym minimalny
wiek dla zatrudnienia czyli 15 lat oraz wiek ukończenia szkoły wyższej 24. Młodzież w kategorii kształcenia to osoby od 15-24 lat, są to osoby
które uczą się w szkołach ponadgimnazjalnych i wyższych, natomiast młodzież jako kategorię zatrudnienia stanowią osoby mające od 15 do 24 lat,
dzielące się na pracujące i bezrobotne, czynnie poszukujące pracy. Obecnie, głównie przez wydłużanie się okresu edukacji górna granica oznaczająca osoby młode wydłuża się.
Osoby młode w badaniach aktywności ekonomicznej ludności
(BAEL) określane są jako ludność w wieku 15-34 lat4. Społeczność osób
młodych stanowią ludzie różniący się od siebie wiekiem i poziomem wykształcenia. Według standardów stosowanych przez Organizację Narodów
Zjednoczonych do osób młodych zalicza się osoby od 15 do 24 lat5. Podsumowując należy podkreślić, że zarówno w badaniach jaki i statystyce
stosuje się definicję pojęcia osób młodych opartą na demograficznym kryterium wieku. Posługując się kryterium wieku należy barć pod uwagę także
inne czynniki. Młodzi ludzie w określonym przedziale wieku są kategorią
zróżnicowaną według kryteriów socjodemograficznych i społecznozawodowych, do których możemy zaliczyć: płeć, wiek, wykształcenie,
6
zawód, posiadanie pracy, miejsce zamieszkania .Wyróżnione czynniki
2
3
4
5
6
Społeczności lokalne wobec problemu bezrobocia młodzieży, (red.) E. Giermankowska,
M. Racław-Markowska, ISP,Warszawa 2003, s. 33.
Ibidem., s 29-30.
A. Szydlik-Leszczyńska, Funkcjonowanie..., ibid., s. 66.
Społeczności lokalne...ibidem, s. 30-32.
A. Szydlik-Leszczyńska, Funkcjonowanie..., ibid., s. 67-68.
104
w znaczący sposób wpływają na lokowanie się osób młodych na rynku
pracy. Sytuacja osób młodych została przedstawiona za pomocą wykresów
oraz tabel, zawierających dane ze źródeł statystycznych.
Wykres 1. Współczynnik aktywności zawodowej wśród osób młodych w 2010 r.7
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
Mężczyźni
40,0
Kobiety
30,0
20,0
10,0
0,0
15-17
18-19
20-24
25-29
30-34
Źródło: Opracowanie na podstawie BAEL 2010.
W 2010 r. współczynnik aktywności zawodowej, obliczany jako
udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej,
kształtował się na poziomie 55,8% i był wyższy o 0,9 pkt proc. w stosunku
do poprzedniego roku. W grupie mężczyzn wynosił 64,1%, zaś kobiet –
48,2%.
Najmniejszą aktywnością zawodową cechują się osoby w wieku 15-17
lat, dla których współczynnik aktywności zawodowej wyniósł 4%. Zauważalny jest skok aktywności między grupami wieku 15-19 lat oraz 20-24 lata.
Różnica między nimi wynosi 49,8 pkt proc. i wynika w głównej mierze
z podejmowania pracy przez osoby, które ukończyły szkołę na poziomie
średnim i nie kontynuują nauki. Największy współczynnik aktywności zawodowej występuje wśród osób w wieku 30-34 lat i wynosi 85%.
7
Strona Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, http://analizy.mpips.gov.pl/images/storie
s/publ_i_raporty/Raport_o_rynku_pracy_2011.pdf
105
Wykres 2. Współczynnik aktywności zawodowej wśród osób młodych
w latach 2008- 20118
35
30
25
IV kw. 2008
20
IV kw. 2009
15
IV kw. 2010
IV kw. 2011
10
5
0
Wskaźnik aktywności zawodowej osób w wieku 15-24 lata
Źródło: Opracowanie własne na podstawie kwartalnych danych BAEL.
Jak wynika z wykresu największą aktywność zawodową osoby młode wykazywały w IV kwartale roku 2010, najmniejszą zaś w IV kwartale
roku 2009. Wskaźnik aktywności zawodowej wahał się na przestrzeni prezentowanych lat od 27 do 32%. W 2009r. spadł w stosunku do 2008r.
o 0,8%, natomiast w 2010r. wzrósł o 3,5% a następnie w roku 2011 spadł
o 1%. Przy czym należy zauważyć, iż prezentowane dane dotyczą
IV kwartału lat 2008 – 2011.
Tabela 2. Bezrobotni i stopa bezrobocia według wieku
Wiek
Do 24
lat
25-34
Do 24 lat
25-34
2008
IV
kwartał
-
2009
IV
kwartał
2010
IV
kwartał
Bezrobotni ( w tys.)
392
398
447
508
Stopa bezrobocia ( w %)
17,1
22,3
23,6
6,4
8,7
9,7
2011
IV
kwartał
Dynamika
zmian (2010
w stosunku
do 2009)
Dynamika
zmian (2011
w stosunku do
2010)
432
1,53%
8,54%
538
13,64%
5,9 %
26,5
10,1
1,3%
1,0%
2,9%
0,4
Źródło: Opracowanie własne na postawie danych z GUS
8
www.stat,gov.pl
106
Zaprezentowane powyżej dane jednoznacznie wskazują, iż największą stopą bezrobocia cechują się osoby młode w przedziale wiekowym 1524 lata, ponadto stopa bezrobocia z roku na rok wzrasta. W porównaniu lat
2011 i 2008 (IV kwartałów) stopa bezrobocia wzrosła o 9,4%. Niepokojący
jest również fakt, że wzrasta liczba osób bezrobotnych w wieku 25-34 lata.
Największą dynamikę zmian zaobserwować możemy wśród wieku 25-34
w roku 2010 w stosunku do roku 2009, wynosi ona aż 13,64%, co oznacza,
iż 61 (tys.) osób powiększyło grono bezrobotnych.
2.2. ABSOLWENCI SZKÓŁ WYŻSZYCH NA RYNKU PARCY
Absolwenci jak już wyżej wspominano stanowią istotną część zbiorowości osób młodych. Pojęcie absolwent można rozpatrywać w ujęciu
wąskim i szerokim. W pierwszym oznacza osobę, która ukończyła szkołę
w ciągu ostatniego roku i natomiast w ujęciu szerszym absolwentem jest
każda osoba, która ukończyła daną szkołę. Słaba sytuacja absolwentów na
rynku pracy wynika głownie z:
 niedostosowania programów szkolnych do wykonywania pracy
w danym zawodzie;
 brak doświadczenia zawodowego i praktycznej wiedzy;
 wysokie koszty dla pracodawców związane z zatrudnieniem;
 rosnąca liczba absolwentów szkół wyższych powoduję większą
konkurencja miedzy osobami o podobnym wykształceniu, a także
obniża aktywność zawodową osób będących w wieku produkcyjnym, gdyż osoby uczące się później wchodzą na rynek pracy.
Pracodawcy poszukują pracowników o określonych kwalifikacjach
zawodowych. Do najczęściej wymienianych części składowych kwalifikacji należą: wiedza ogólna i specjalistyczna, doświadczenie, określone cechy
osobowości i predyspozycje9. Próbą rozwiązania złej sytuacji na rynku
pracy są elastyczne formy zatrudnienia. Młodzi ludzie podejmując taką
pracę zapewniają sobie dochód ale nie zapewniają stabilnego zatrudnienia,
ponieważ elastyczne formy pracy charakteryzują się dużą podatnością na
wahania gospodarcze.
3. ZAKOŃCZENIE
Współczesny rynek pracy podlega dynamicznym zmianom, jego dobra koniunktura zależy głownie od kondycji gospodarki. Załamanie gospo9
J. Andrycz, Determinanty zatrudnienia absolwentów w aspekcie polityki personalnej,
„Rynek pracy”, 1996, nr 5, s. 46-50.
107
darcze na świecie negatywnie wpłynęło na wielkość liczby osób pracujących w Polsce i nie tylko, największe bezrobocie odnotowano w Grecji,
Hiszpanii. Szczególnie ludzie młodzi z wyższym wykształceniem mają
problem z wejściem na rynek pracy. Niezwykle ważne w dzisiejszych czasach jest zatem doświadczenie zawodowe, które osoby młode powinny
zdobyć już w trakcie kształcenia, aby ułatwić sobie wejście na rynek pracy.
BIBLIOGRAFIA
ANDRYCZ J., Determinanty zatrudnienia absolwentów w aspekcie polityki personalnej,
„Rynek pracy”, 1996, nr 5
GIERMANKOWSKA E., RACŁAW-MARKOWSKA M., Społeczności lokalne wobec
problemu bezrobocia młodzieży ISP, Warszawa 2003
KWIATKOWSKI E., Teoria trzech sektorów gospodarki, PWN, Warszawa 1980
SZYDLIK-LESZCZYŃSKA A., Funkcjonowanie współczesnego rynku pracy. Wybrane
uwarunkowania,, Difin, Warszawa 2012
www.stat.gov.pl
www.mpips.gov.pl
YOUNG PEOPLE IN THE LABOUR MARKET IN TIMES OF GLOBAL
CRISIS
Young people on the labor market are a social group with a higher risk. Increasing
the number of people with higher education has caused the delay entry into the labor
market of people of working age. Due to the extension of the duration of the training and
the subsequent entry of young people into the labor market structure, the upper limit to
the young has been extended. The study young people in the population aged 15 - 34
years who are receiving education at all levels of education. In addition, the world economic crisis has caused high unemployment, especially among young people without
work experience which is difficult to work.
108
Inwestycje w nieruchomości, rynek
nieruchomości, osiedla zamknięte,
gettoizacja
Adrian JAWORSKI
INWESTYCJE W NIERUCHOMOŚCI. PRZEKSZTAŁCENIA
PRZESTRZENNE I SPOŁECZNE MIAST - GETTOIZACJA
Poszukiwanie bezpiecznych form inwestowania to jeden z głównych trendów ekonomicznych w dobie kryzysu globalnego. Bez wątpienia możliwość wypracowania znaczącego zysku bez ryzyka poniesienia znaczących strat dają inwestycje
w nieruchomości. Niestety inwestorzy kierując się chęcią osiągnięcia jak największego
zysku oraz chcąc zaspokoić potrzeby swoich klientów przyczyniają się do degradacji
przestrzeni miejskiej i jej społeczeństwa, budując osiedla zamknięte – nieodłączny element zjawiska gettoizacji.
1. INWESTOWANIE W NIERUCHOMOŚCI
1.1. BEZPIECZNE INWESTYCJE W DOBIE KRYZYSU
W opiniach ekspertów na temat trendów ekonomicznych w dobie
kryzysu na pierwszy plan wysuwa się przekonanie o rosnącej niepewności
jaka ogarnęła światowe rynki1. Ich zdaniem inwestorzy będą poszukiwać
bezpiecznych aktywów, w których mogliby ulokować swoje oszczędności
bez ponoszenia ryzyka. W tej sytuacji na pierwszy plan wysuwają się inwestycje w rynek nieruchomości, ostatnią ostoję stabilności według najlepszych pruskich wzorców. Pomimo tego, iż rynek nieruchomości w ostatnim
kwartale 2012 roku przeżywa lekkie załamanie, nadal cieszy się sporym
zainteresowaniem2. Inwestowanie w nieruchomości w dłuższej perspektywie czasu zawsze okazywało się opłacalne. Tego typu obiekty z czasem
drożeją, a ich sprzedaż z czasem powinna przynieść znaczące zyski. Niestety inwestowanie w rynek nieruchomości niesie ze sobą szereg skomplikowanych procedur i przede wszystkim generuje znaczące koszty.

1
2
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, opiekun naukowy referatu:
prof. nadzw. dr hab. Danuta Stawasz.
http://krakowskie.nazwa.pl/test/index.php, 28.11.2012.
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekordowy-miesieczny-spadek-indeksu-cen-mieszkan
2651454.html, 29.11.2012.
109
Inwestorzy, którzy zbytnio nie lubią podejmować ryzyko i co najważniejsze chcą wypracować zyski w dłuższej perspektywie czasu powinni
zrezygnować z inwestycji giełdowych na rzecz rynku nieruchomości. po to
by mieć możliwość szerokiego zastosowania dźwigni finansowej oraz ulg
podatkowych. Nawet w przypadku braku środków na inwestycje to łatwo
można je pozyskać z zewnętrznych źródeł. Banki o wiele chętniej udzielają
kredytu hipotecznego, na zakup nieruchomości, aniżeli kredytu przeznaczonego na nabycie walorów giełdowych, czy też jednostek uczestnictwa w
funduszach inwestycyjnych. Dodatkowo w przypadku, gdy inwestor nie
sprzeda swojej nieruchomości w krótkim czasie, nie ma obowiązku zapłaty
podatku dochodowego. Zyski z najmu również mogą być wolne od podatku, gdyż ich ochronę zapewnia amortyzacja nieruchomości.
1.2. ISTOTA POJĘCIA INWESTOWANIE I NIERUCHOMOŚĆ ORAZ ŹRÓDŁA
FINANSOWANIA INWESTYCJI
Inwestowanie jest procesem polegającym na lokowaniu środków finansowych i kapitału w aktywach w celu pozyskaniu korzyści majątkowych w okresie bieżącym już przyszłym. Lokowanie może odbywać się
bezpośrednio, tj. poprzez zakup konkretnych nieruchomości lub innych
aktywów tudzież ich części albo pośrednio drogą wykupu udziałów, papierów wartościowych, akcji lub jednostek uczestnictwa.
Zgodnie z art. 46. § 1 Kodeksu cywilnego3, „nieruchomościami są
części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności
(grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich
budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od
gruntu przedmiot własności”. Pod pojęciem inwestowania w nieruchomości
nie kryje się wyłącznie sam zakup nieruchomości, ale również lokowanie
środków i kapitału w przedsięwzięciach w nie inwestujących. Wynika
z tego następujący podział inwestycji w nieruchomości:
Inwestycje finansowe (pośrednie) w nieruchomości, które realizowane są poprzez:



3
nabycie udziałów lub akcji przedsiębiorstw inwestujących na rynku
nieruchomości,
nabycie jednostek uczestnictwa lub certyfikatów inwestujących
w fundusze inwestujące w nieruchomości,
zakup papierów wartościowych wyemitowanych na bazie wierzytelności, zabezpieczonych hipoteką.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst pierwotny: Dz. U. z 1964 r.
Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), art. 46. § 1.
110
Inwestycje rzeczowe (bezpośrednie) w nieruchomości, tj. zakup, najem, czy dzierżawa gruntu, budowli i budynków, które cechuje m. in. wysoka kapitałochłonność, spore zaangażowanie kapitału obcego, wysokie
koszty transakcji i długi okres użytkowania.
Wśród podstawowych źródeł finansowania inwestycyjnych przedsięwzięć nieruchomościowych należy wymienić:
1) Kapitały własne:
 oszczędności i rezerwy finansowe,
 część wygospodarowanego zysku,
 fundusze inwestycyjne powstałe z amortyzacji majątku
trwałego,
 podwyższenie kapitału zakładowego, np. drogą emisji papierów wartościowych.
2) Kapitały obce:
 kredyty,
 emisje obligacji oraz innych papierów dłużnych,
 dotacje, leasing, joint venture.
Należy pamiętać, iż wybór źródeł finansowania wymaga wnikliwej
analizy ekonomicznej.
1.3. KORZYŚCI I ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z INWESTOWANIA
W NIERUCHOMOŚCI
Inwestorzy lokując swój kapitał w nieruchomości mogą liczyć na
wiele korzyści. Przede wszystkim uzyskują dochód z nieruchomości
w postaci czynszu, zwrotów podatkowych i dochodów poza czynszowych
takich jak opłaty za parkingi lub reklamy. Nieruchomości są najlepszym
obiektem, aby uchronić kapitał przed inflacją. Szczególnie uwidacznia się
to w okresie tzw. inflacji postępującej, kiedy to nieruchomości nie tylko
zachowują swoją wartość realną, ale także wykazują jej wzrost, często wywołany zwiększającymi się kosztami budowy i oprocentowania kredytu. Co
więcej
w przypadku inwestycji w nieruchomości można wykorzystać
ulgi podatkowe. Podatkami, które mają znamienny wpływ na decyzje inwestycyjne na rynku nieruchomości są podatek dochodowy, podatek od nieruchomości, spadku i darowizn. Ustawodawcy często stosują ulgi podatkowe,
by właśnie w ten sposób ożywić rynek nieruchomości. Inwestycje w nieruchomości pozwalają również na zabezpieczenie kredytu, ściślej rzecz ujmując na „odmrożenie” kapitału i reinwestycje w inne cele. Możliwość zaciągnięcia kredytu pod tzw. zabezpieczenie hipoteczne „odmraża” wcześniej
zainwestowany kapitał, który może zostać spożytkowany na inne cele in-
111
westycyjne. Co więcej, nieruchomość to doskonałe zabezpieczenie kapitału
przed kradzieżą, dające satysfakcję oraz poczucie bezpieczeństwa.
Nieruchomość jako źródło finansowania posiada również swoje wady. Niepodzielność i kapitałochłonność inwestycji to niestety jedno najważniejszych zagrożeń czekających na inwestorów. Inwestowanie
w nieruchomości wiąże się ze zgromadzeniem znaczącego kapitału, co
stanowi barierę wejścia na rynek. Niepodzielność negatywnie wyróżnia
nieruchomość spośród innych instrumentów inwestowania. Inwestor, który
lokuje pieniądze w akcjach giełdowych nie ma problemu z odzyskaniem
całości lub części swojego kapitału poprzez sprzedaż akcji w dowolnym
momencie. Kolejną wadą jest mała płynność nieruchomości. Zamiana nieruchomości na gotówkę w porównaniu z innymi sposobami inwestowania
niestety zajmuje trochę czasu.
2. WPŁYW RYNKU NIERUCHOMOŚCI
NA PRZEKSZTAŁCENIA PRZESTRZENNE MIAST
I SEGREGACJĘ SPOŁECZEŃSTWA
2.1. RYNEK NIERUCHOMOŚCI A POTRZEBY SPOŁECZEŃSTWA
Przestrzenie miasta są zawsze prywatne, a więc czyjeś. Życie w nich
jest łatwe i przyjemne, z pozoru bezpieczne, przewidywalne, jednak zawsze
istnieje coś na zewnątrz i właśnie to rodzi w ludziach strach. Wzrasta poczucie zagrożenia przed obcymi. Nie chodzi tylko o emigrantów, których to
rodzimi mieszkańcy bali się od zawsze, ale o lęk przed marginesem społecznym, przed obcymi w ogóle. Strach, lęk przed nieznanym i potrzeba
bezpieczeństwa są jedną z głównych przyczyn przekształceń przestrzeni
miejskiej i segregacji społeczeństwa. Właśnie ten aspekt wykorzystują inwestorzy, wychodząc na przeciw wymaganiom konsumentów, inwestując
w budownictwo, które w dużej mierze zaspokoi ich potrzeby.
Poczucie lęku wywołuje u społeczeństwa pragnienie nowej utopii –
miasta zamieszkałego przez samych swoich, ludzi bogatych i sytych. Próbą zabezpieczenia lokalnego przed wrogim otoczeniem jest schronienie się
w osiedlach za bramą, które dają złudzenie bezpieczeństwa. W ten sposób
powstają nowe miejskie społeczności, których głównym i jedynym spoiwem jest strach4. Aktualnie życie w mieście bardziej kojarzy się z licznymi
zagrożeniami, aniżeli z bezpieczeństwem. Dlatego nie można się dziwić, iż
motyw strachu leży u podstaw wyboru miejsca zamieszkania. Nie może też
dziwić fakt, iż inwestorzy wychodząc naprzeciw wymaganiom konsu4
B. Jałowiecki, W. Łukowski (red.), Gettoizacja polskiej przestrzeni miejskiej. Warszawa,
2007, s. 11-28.
112
mentów, zaspokajają ich popyt budując zamknięte enklawy po to by generować zysk. Deweloperzy chcąc spełnić oczekiwania klienta, szczególnie
w sferze prywatności, budują osiedla zamknięte, nie zważając na konsekwencje jakie powodują ich działania. A powodują bardzo dużo, ponieważ
przyczyniają się do pogłębiania zjawiska polaryzacji. Dochodzi do sytuacji,
w której bogatsze dzielnice bezpośrednio sąsiadują z biedniejszymi. Uwydatniania się kontrast w jakości życia w miastach, poprzez tworzenie nowoczesnych gett, których granice wyznaczają prestiż i ekskluzywność.
Potrzeba bezpieczeństwa i poczucia prestiżu to nie jedyne czynniki
stymulujące segregację społeczeństwa i podział przestrzeni, a co za tym
idzie działania inwestorów. Za ich działaniami przemawia również moda
na tego typu mieszkania i snobizm. Mieszkania na osiedlach strzeżonych
zazwyczaj mają wyższy standard. Deweloperzy oprócz zapewnienia bezpieczeństwa swoim klientom i ich dzieciom, chcą również dostarczyć im
komfort, prywatność oraz liczne atrakcje w postaci kortów, placów zabaw
czy Spa. Ważna jest również estetyka osiedla i jego zagospodarowanie.
Niestety tekst „inwestycja ogrodzona i zabezpieczona monitoringiem” jest
wciąż zdaniem najczęściej wytłuszczanym w ofertach deweloperów.
2.2. OSIEDLA ZAMKNIĘTE TYPU GATED COMMUNITIES
Osiedla zamknięte gated communities stały się nieodłącznym elementem polskich miast. Zjawisko to przywędrowało do Polski ze Stanów
Zjednoczonych. W Europie Zachodniej jest na ogół bardzo rzadko spotykane, natomiast w Polsce z każdym rokiem można zaobserwować nasilanie
się tego procederu. W samej Warszawie jest ich już kilkaset5. Dla mieszkańców Europy zachodniej są wyrazem segregacji ekonomicznej i społecznej, dla Polaków i Amerykanów normą. Polacy grodzą się jak się da i co się
da. Praktycznie każde nowo powstałe osiedle posiada ogrodzenie, system
monitoringu, zamknięte garaże i ochronę. Co gorsza coraz częściej dochodzi do tego, że grodzona zostaje przestrzeń, która dawniej była publiczna,
dziś już sprywatyzowana przez inwestorów.
Powstanie osiedli typu gated communities to jedna ze współczesnych
tendencji rozwoju miasta i jednocześnie przykład degradacji publicznej
przestrzeni miejskiej. Osiedla te charakteryzowane są dość restrykcyjnie
jako takie, „których mury i płoty wykluczają publiczny dostęp do ulic,
chodników, parków, plaż, rzek i placów zabaw (…) wszystkich zasobów,
które bez tych bram i murów byłyby otwarte i używane przez wszystkich
obywateli”6. Pod nazwą gated communities, kryją się osiedla prywatne,
5
6
Ibidem,, s. 20-21.
J. Gądecki „ Za murami”: osiedla grodzone w Polsce – analiza dyskursu. Wrocław,
2009, s. 90.
113
które na ogół skupiają ludzi młodych, zamożnych i dobrze wykształconych.
O ich powstaniu decydowały 3 kryteria – bezpieczeństwo, styl życia i prestiż wraz ze standardem. W Polsce zyskały popularność przede wszystkim
ze względu na pierwsze kryterium. Paradoksalnie jednak okazuje się, iż
elementy takie jak całodobowy system monitoringu, ogrodzenie i ochrona
burzą poczucie bezpieczeństwa. Coraz częściej pojawia się opinia, że osiedla zamknięte sprawiając wrażenie luksusowych stają się atrakcyjnym łupem dla potencjalnych włamywaczy.
Dawniej aglomeracje miejskie nie miały charakteru wykluczającego.
Pomimo istnienia różnic w wymiarze społecznym i przestrzennym, miasto
dawało możliwość stykania się ze sobą przedstawicieli różnych klas, tj.
ludzi biednych i bogatych. Dziś można odgrodzić się od biednych murem,
zamieszkać w enklawie dla bogatych, swoistej fortecy, chroniącej przed
obcymi. Dawniej mury miały chronić mieszkańców miasta przed wrogiem
z zewnątrz, dziś mają oddzielać mieszkańców od siebie samych, postrzegających siebie nawzajem jako nieprzyjaciół.
2.3. SKUTKI I KONSEKWENCJE ZJAWISKA GETTOIZACJI
Osiedla zamknięte stały są nieodłącznym elementem zjawiska gettoizacji. O gettoizacji w sensie socjologicznym, można mówić jako
o procesie tworzenia się homogenicznych obszarów w postaci gett. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa budowanie fizycznych barier, odgradzanie się jednych kategorii obywateli od innych. W polskich aglomeracjach, uchodzących za jedne z najbezpieczniejszych w Europie, grodzenie
takie nie znajduje jakikolwiek racjonalnych przesłanek. Pomimo to powszechnym motywem odgradzania się jest strach przed obcymi, chęć zabezpieczenia swojej rodziny i dóbr materialnych. Dodatkowym czynnikiem
pozostaje również prestiż, który wiąże się z zamieszkanie w odgrodzonej
przestrzeni.
Zjawisko gettoizacji niesie ze sobą szereg negatywnych skutków.
Najważniejszym z nich jest segregacja społeczeństwa na „lepszych”
i „gorszych”, na biednych i bogatych. W konsekwencji taki podział może
doprowadzić do konfliktów między grupami z zamkniętych osiedli i spoza
nich. Osiedla powstałe w wyniku prywatyzacji publicznej przestrzeni dzielą
ją i szatkują stając się „wyspami” niedostępnymi dla większości obywateli
miasta. Przestrzeń „zgettoizowana” często jest obostrzona różnymi restrykcjami, często uznawanymi za absurdalne przez osoby, które z niej korzystają7. Warto jednak nadmienić, iż gettoizacja nie jest zjawiskiem jednoznacz7
M. Szczepański, W. Ślęzak-Tazbir, Między lękiem a podziwem: getta społeczne w starym
regionie przemysłowym [w:] red. B. Jałowiecki, W. Łukowski, Gettoizacja polskiej
114
nie negatywnym, ponieważ z punktu widzenia obywateli, mieszkanie
w sąsiedztwie osób zajmujących podobną pozycję społeczną jest postrzegane pozytywnie. Osoby zajmujące wysokie stanowiska czują się bezpiecznie będąc odseparowanymi od zagrożeń związanymi z niższymi warstwami społecznymi. Natomiast ludzie biedniejsi mogą czuć się uwolnieni
od pogardliwych ocen tych, którym w życiu powiodło się lepiej (przypis).
3.
PODSUMOWANIE
Osiedla zamknięte to nie tylko odgradzanie się od świata zewnętrznego, ale także możliwość budowania wspólnoty wewnątrz, wspólnoty,
która ma być oazą spokoju i bezpieczeństwa. Zamknięte osiedle ma być
wspólnotą podobnych do siebie ludzi. Paradoksalnie okazuje się jednak, że
odgradzanie się ludzi od siebie zamiast zmniejszać, zwiększa obawy przed
obcymi8. Sporów dotyczących korzyści i zagrożeń z mieszkania na osiedlu
zamkniętym nie brakuje. Po ponad dekadzie od momentu pojawienia się
pierwszych osiedli grodzonych w Polsce z każdym dniem pojawia się ich
coraz więcej. Mimo to, warto czasem zastanowić się nad innymi rozwiązaniami niż proste zamykanie się na prywatnych osiedlach. Jak pokazuje
przykład Holandii i architektury secure by design możliwe jest uzyskanie
poczucia bezpieczeństwa przy jednoczesnej rezygnacji z izolacji.
BIBLIOGRAFIA
BAUMAN, ZYGMUNT, Razem, osobno. Kraków, 2003.
GĄDECKI, JACEK, „ Za murami”: osiedla grodzone w Polsce – analiza dyskursu. Wrocław, 2009
JAŁOWIECKI B., ŁUKOWSKI W. (red.), Gettoizacja polskiej przestrzeni miejskiej. Warszawa, 2007
KODEKS CYWILNY, tekst jednolity ustawy,Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.
KUCHARSKA EWA, Nieruchomość w gospodarce rynkowej. Warszawa, 2006
SZCZEPAŃSKI M., ŚLĘZAK-TAZBIR W., Między lękiem a podziwem: getta społeczne w
starym regionie przemysłowym [w:] red. B. Jałowiecki, W. Łukowski, Gettoizacja polskiej
przestrzeni miejskiej, Warszawa 2007
http://krakowskie.nazwa.pl/test/index.php
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Rekordowy-miesieczny-spadek-indeksu-cen-mieszkan
2651454.html
8
przestrzeni miejskiej, Warszawa 2007, s. 29–52.
BAUMAN, ZYGMUNT, Razem, osobno. Kraków, 2003, s. 230 234
115
THE REAL ESTATE INVESTMENTS. CHANGES IN URBAN AND SOCIAL
SPACES - GHETTOISATION
The search for safe types of investments is one of the major economic trends in the
times of the global crisis. There is no doubt that the opportunity to work out a substantial
profits without the risk of making significant losses is possible in cases of real estate investments. Unfortunately, the investors are also trying to increase their profits, while fulfilling the needs of their customers. They are contributing to the degradation of the urban
space and its society by building gated communities – an integral part of the phenomenon of
ghettoistation.
HTML5, Flash, multimedia, Internet,
technologie, aplikacje internetowe
Piotr MIJAS*
HTML5 A FLASH – PRZYSZŁOŚĆ MULTIMEDIÓW
W INTERNECIE
W Internecie można znaleźć bardzo dużo materiałów multimedialnych. Animacje,
filmy wideo, gry, zdjęcia, a także pliki audio mogą być umieszczane na stronach przy
użyciu różnych technologii. Do tego celu najczęściej stosowany był Flash, ale kilka lat
temu powstał HTML5, który ma za zadanie zastąpić tę technologię. HTML5 wprowadza
wiele nowych funkcjonalności, które wspierają multimedia również na urządzeniach
mobilnych, ale ma trochę inne zastosowanie niż Flash. Lecz Internet rozwija się bardzo
szybko bez względu na inne czynniki zewnętrzne i pod znakiem zapytania stoi kierunek
rozwoju technologii internetowych.
1. MULTIMEDIA W INTERNECIE
Powstanie sieci Internet związane było nie tylko z przekazywaniem
informacji na odległość, ale również z udostępnianiem dokumentów
w postaci cyfrowej. Do tego celu stworzone zostały strony internetowe,
które miały prezentować treść dostępną na całym świecie. Z czasem jednak
dokumenty w formie tekstowej były wzbogacane innymi treściami,
m.in. zdjęciami, plikami audio i filmami wideo.
Dziś oprócz tego rodzaju multimediów spotyka się jeszcze prezentacje, animacje, gry oraz inne treści interaktywne. Do tego celu stosowane są
technologie, które umożliwiają odtwarzanie multimediów. Cyfrowe media
w zależności od rodzaju mogą być wyświetlane w formie statycznej lub być
prezentowane użytkownikom w sposób dynamiczny, a nawet odbierane na
żywo w sposób interaktywny. Wiodące technologie internetowe umożliwiające wyświetlanie treści multimedialnych na stronach internetowych to
Flash, Silverlight i ostatnio coraz częściej HTML5.
*
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Stratos oraz Studenckie Koło Naukowe Technologii Internetowych i Multimedialnych
„IM-Tech”, opiekun referatu dr Konrad Szymański.
117
2.
HTML5
HTML jest językiem, który był podstawą wszystkich dokumentów
od początków sieci Web, lecz obecnie obowiązujący standard HTML 4.01
nie jest już dostosowany do rosnących potrzeb i zmieniających się warunków publikowania dokumentów w sieci WWW. Pierwsze wzmianki o piątej wersji języka HTML zaczęły pojawiać się od 2004 roku, kiedy grupa
WHATWG rozpoczęła swoją działalność, zaś pierwszy szkic (określany
jako Working Draft) dostępny jest na stronie konsorcjum W3C od 2008
roku. Na razie nie została wydana wersja finalna tej specyfikacji, a HTML5
ma zostać ustandaryzowany w 2014 roku1. Większość przeglądarek internetowych wspiera jednak już sporą część rozwiązań proponowanych przez
specyfikację piątej wersji języka HTML: Internet Explorer 9 i 10, Firefox 7
i wyższe wersje, Chrome 14 i wyższe, Opera 11 i wyższe, Safari od wersji
5, Mobile Safari 3.2 i wyższe, Opera Mobile 5 i wyższe, Android 2.1
i wyższe2.
HTML5 wprowadza wiele nowych elementów i funkcjonalności,
które mają usprawniać tworzenie aplikacji internetowych. Zmiany dotyczą
także nowych interfejsów API, takich jak rysowanie na kanwach, wsparcie
dla odtwarzania audio i wideo, tryb offline, metoda „przeciągnij i upuść”,
składowanie danych po stronie klienta oraz geolokalizacja3. Nowości
wprowadzane stopniowo do specyfikacji HTML5 stworzyły z tego języka
platformę, która ma służyć programistom do tworzenia nie tylko prostych
stron, ale również do budowania zaawansowanych aplikacji oraz interaktywnych multimedialnych serwisów internetowych4.
3.
TECHNOLOGIA FLASH
Historia Flasha sięga 1996 roku, a firmami wspierającymi tą technologię były FutureWave i Macromedia, a obecnie Adobe. Flash to technologia, która pozwala na tworzenie interaktywnych animacji komputerowych.
Pliki tworzone we Flashu mogą przyjmować różne formy. Na stronach
internetowych można znaleźć banery, interaktywne formularze, interaktywne aplikacje i strony WWW, gry oraz prezentacje multimedialne.
Do odtwarzania filmów Flash i animacji w przeglądarce internetowej
wymagana jest instalacja wtyczki (Adobe Flash Player). Flash stał się bardzo popularny ze względu na możliwości, które oferuje. Oprócz tworzenia
1
M. MacDonald, HTML5: The Missing Manual, O’Reilly Media, 2011, s.11-15
http://caniuse.com/, 8.11.2011 r.
3
http://dev.w3.org/html5/html4-differences/, 16.05.2012 r.
4
B. McLaughlin, What is HTML5?, O'Reilly Media, 2011.
2
118
animacji i budowy interaktywnych stron internetowych, możliwe jest osadzania filmów wideo oraz tworzenie gier wykorzystujących rozwiązania 3D. Od kilku lat jednak Flash kojarzy się z animowanymi banerami,
prostymi grami przeglądarkowymi i odtwarzaczami, które są wykorzystywane przez serwisy strumieniujące materiały audio oraz wideo, więc Flash
to technologia typowo multimedialna.
Od kilku lat przygotowywane są jednak rozwiązania, które pozwolą
realizować podobne zadania między innymi na urządzeniach przenośnych,
gdzie Flash już nie jest wspierany. Jednym z nich jest HTML5, który ma
zbliżone możliwości. Na temat zastąpienia Flasha przez HTML5 trwają
w sieci gorące dyskusje. HTML5 to rozwiązanie, które ma pozwolić
w długim okresie wyprzeć technologię Flash. Ale czy tak się stanie?
4.
HTML5 A FLASH5
HTML5 rozwija się bardzo dynamicznie. W kilku następnych latach
większość stron internetowych będzie tworzonych właśnie z wykorzystaniem tej technologii. Ponadto urządzenia i przeglądarki, na których będą
uruchamiane aplikacje internetowe, wspierają coraz więcej funkcjonalności
najnowszej wersji języka HTML. Ale standard ten jest wciąż niedopracowany, co przemawia jednak za technologią Flash, która istnieje już od połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku i nadal utrzymuje się na rynku.
Obie te technologie posiadają zarówno mnóstwo zalet, jak i wad. Nie
wiadomo, czy HTML5 zastąpi Flasha, gdyż technologie te mają trochę inne
zastosowania. Flash bardzo często jest wykorzystywany (i nadal będzie) do
tworzenia gier i animacji (również 3D), zaś piąta wersja języka HTML
o wiele bardziej nadaje się do tworzenia aplikacji internetowych, które
mają być dostępne na różnych urządzeniach. Stąd również opinie mówiące
o komplementarności tych dwóch technologii.
HTML5 jest natywnie wspierany przez przeglądarki internetowe,
co oznacza, że w przeciwieństwie do Flasha nie wymaga instalowania żadnych wtyczek. Korzystanie z funkcjonalności HTML5 zależy wyłącznie od
wsparcia poszczególnych elementów w danej przeglądarce. Niestety elementy HTML5 trzeba testować pod różnymi przeglądarkami (a także na
różnych urządzeniach), zaś Flash jest uniezależniony od platformy ze
względu na wtyczkę.
Flash jest aktualnie działającą technologią, w przeciwieństwie do
HTML5, którego specyfikacja jest nadal w opracowaniu. Zanim HTML5
zostanie ustandaryzowany, a funkcjonalności będą obsługiwane przez
wszystkie liczące się na rynku przeglądarki, minie jeszcze kilka lat, co po5
G. Róg, Jak się masz, Flash?, [w:] Kreatywny Bazar, nr 3, Warszawa 2011, s. 48-51.
119
woduje, że programiści i graficy nadal będą tworzyć strony i animacje
w oparciu o sprawdzone i działające technologie takie jak Flash i Silverlight.
Jednak od sierpnia 2012 roku Adobe przestał wspierać wtyczkę
Flash na urządzeniach mobilnych, co może sugerować początek końca tej
technologii. Największym przeciwnikiem tej technologii był Steve Jobs,
założyciel Apple. Sądził on, że Flash jest niekompatybilny z urządzeniami
dotykowymi, dlatego urządzenia tej firmy (zarówno iPhone, jak i iPad) od
samego początku nie posiadały wsparcia dla Flasha. Natomiast Google –
główny konkurent Apple na rynku platform mobilnych – przez wiele lat
wspierał tą technologię na swoim systemie Android, lecz wersja 4.0 jest
ostatnią, która obsługuje wtyczkę Flash6. Do tych działań swoją cegiełkę
dołożyła firma Adobe, która przestała wspierać mobilnego Flash Playera.
Włączoną obsługę Flash (zainstalowaną i działającą wtyczkę Flash)
ma ponad 95% internautów7. Pomimo tego technologia ta kojarzona jest
często z banerami i reklamami w Internecie. Po pojawieniu się Flasha
w połowie lat dziewięćdziesiątych, wielu twórców stron zaczęło wykorzystywać tę technologię nie tylko do osadzania multimediów i animacji, ale
także do tworzenia banerów reklamowych. Reklamy tworzone przy użyciu
Flasha zaczęły przybierać różne formy, które z czasem stały się irytujące –
wyskakujące pop-upy, zapętlone animacje z dźwiękiem, reklamy pełnoekranowe i pływające. Nadużywanie tej technologii sprawiło,
że użytkownicy zaczęli używać oprogramowania do blokowania wyświetlania reklam (m.in. Adblock jako wtyczka do przeglądarek).
Jednakże Flash nadal będzie wykorzystywany podczas tworzenia
prostych gier komputerowych i animacji. Ciężko będzie zastąpić go technologią HTML5 i JavaScriptem, gdyż nie ma odpowiedniej infrastruktury do
tworzenia animacji. Flash posiada bardzo rozbudowane narzędzia do authoringu, takie jak Flash Professional i Flash Builder, które znacznie ułatwiają
pracę grafikom i programistom. Natomiast tak zaawansowane oprogramowanie do generowania animacji w HTML5 nie istnieje i cały kod musi być
pisany ręcznie. Jednak trzeba mieć nadzieję, że narzędzia takie jak Adobe
Edge będą się rozwijały w szybkim tempie i staną się ogólnodostępne,
a wtedy tworzenie animacji z wykorzystaniem JavaScriptu i HTML5 będzie dużo łatwiejsze.
Poza tym Flash posiada wbudowane mechanizmy DRM (cyfrowe zarządzanie prawami), które służą ochronie praw autorskich twórców
np. filmów i gier. W przypadku materiału wideo osadzonego w odtwarzaczu Flash możliwe jest utajenie źródła takiego filmu, natomiast plik wideo
6
7
http://readwriteweb.com/mobile/2012/08/adobe-flash-on-android-rip.php, 14.08.2012 r.
http://www.statowl.com/flash.php, 14.08.2012 r.
120
osadzony w HTML5 nie jest w żaden sposób zabezpieczony. Podobnie
może być z innymi materiałami np. grami czy plikami audio. Pomimo tego,
że coraz więcej osób wykorzystuje HTML5, to niektóre organizacje nadal
będą wykorzystywały Flash czy Silverlight po to, by zabezpieczyć filmy i
muzykę udostępnianą w Internecie przed kopiowaniem. Dopóki nie zostanie przygotowane rozwiązanie szyfrujące multimedia osadzane na stronach
internetowych przy wykorzystaniu JavaScriptu – Encrypted Media Extension, to Flash nadal będzie miał w tej kwestii przewagę nad HTML58.
Ponadto wygenerowany plik SWF uniemożliwia odczytanie kodu
źródłowego, co jest sporą zaletą, szczególnie w przypadku skomplikowanych narzędzi webowych zbudowanych w oparciu o technologię Flash.
Dodatkowo pliki graficzne, audio i czcionki mogą być osadzane
w wyjściowym pliku. Zaś w przypadku HTML5 odpowiednio przygotowana prezentacja, gra czy animacja będzie zawierała osobno pliki źródłowe
m.in. grafiki, skrypty JavaScript i arkusze stylów CSS. Wszystkie te dane
mogą być jawnie dostępne dla użytkowników, chyba że zostaną poddane
obfuskacji (dokonywane przy pomocy obfuskatorów), czyli operacji modyfikacji kodu źródłowego w celu utrudnienia zrozumienia kodu. Dlatego też
HTML5 będzie częściej wykorzystywany w przypadku serwisów typu open
source, zaś technologia Flash lepiej sprawdzi się podczas budowy aplikacji,
których kod źródłowy musi pozostać ukryty i zabezpieczony.9 Ciężko rozstrzygnąć, która z tych technologii wygra walkę, ale coraz częściej wskazywany jest HTML5. Nim jednak się to stanie, obie technologie będą żyły
w symbiozie.
5.
ZALETY I WADY OBU TECHNOLOGII
Obie technologie posiadają zarówno wiele zalet, jak i wad. Niemniej
jednak nieco różnią się od siebie i bardzo dużo zależy od wykorzystania
Flasha i HTML5, gdyż mogą mieć one inne zastosowania.
8
9
K. Whitman, HTML5 Video and DRM, http://kevinwhitman.com/2012/02/05/html5-anddrm/, 14.08.2012 r.
R. Davey, The reality of developing web games with Flash, HTML5 and Unity,
http://www.photonstorm.com/archives/2568/the-reality-of-developing-web-games-withflash-html5-and-unity, 10.11.2011 r.
121
Tabela 2. Zalety i wady HTML5
HTML5
zalety
umożliwia dostęp do zewnętrznych
•
interfejsów programistycznych,
separacja treści i prezentacji,
HTML5 jest obsługiwany
•
w najpopularniejszych przeglądarkach,
ulepszona semantyka i ułatwione indeksowanie treści przez roboty wyszu•
kiwarek,
HTML5 jest natywnie wspierany przez
przeglądarki i nie wymaga instalacji
wtyczek,
•
darmowe rozwiązanie,
eliminacja konieczności używania
•
technologii Flash przy osadzaniu wideo i audio na stronie WWW,
poprawa dostępności i użyteczności
publikowanych materiałów,
wsparcie dla urządzeń mobilnych oraz
wykorzystywanych na nich usług geolokalizacji.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wady
niespójne wsparcie dla elementów
HTML5 w zależności od sprzętu
i przeglądarek internetowych,
funkcje zabezpieczeń oferowane przez
HTML5 są ograniczone (kod źródłowy ma charakter publiczny),
konieczność kodowania filmów wideo
i plików audio w różnych formatach,
aby były kompatybilne z większością
przeglądarek internetowych,
HTML5 nie jest jeszcze ustandaryzowany i nie ma pełnego wsparcia,
brak możliwości szybkiego zbudowania zaawansowanych projektów webowych (ze względu na słabo rozwinięte biblioteki wspomagające animacje i przetwarzanie 3D).
Źródło: opracowanie własne na podstawie Harris A., HTML5 for Dummies. Quick Reference, Wiley Publishing, Indianapolis 2011, s. 18-19.
Tabela 3. Zalety i wady technologii Flash
•
•
•
•
•
Flash
zalety
duże wsparcie wśród przeglądarek in•
ternetowych,
możliwość strumieniowania filmów
wideo i plików audio,
•
obsługuje zabezpieczenia plików źródłowych audio i wideo,
•
mozliwość tworzenia zaawansowa•
nych animacji i efektów wizulanych,
nadaje się do budowania ciekawych
•
graficznie gier przeglądarkowych oraz
prezentacji multimedialnych.
•
•
•
wady
utrudnione indeksowanie przez wyszukiwarki materiałów stworzonych
we Flashu,
wymaga zainstalowania wtyczki do
prawidłowego działania,
duże rozmiary plików wyjściowych
brak dostępności i niska użyteczności
stron internetowych we Flashu,
obciążają zasoby urządzenia (przede
wszystkim użycie procesora i pamięci)
brak wsparcia technologii Flash na
urządzeniach mobilnych,
tworzenie oprogramowanie we Flashu
jest dość kosztowne,
utrudniona możliwość edycji treści.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Perkins T., Adobe Flash CS5/CS5 PL Professional. Biblia, Helion, Gliwice 2011, s. 43-50.
122
6.
ROZWÓJ TECHNOLOGII INTERNETOWYCH I PRZYSZŁOŚĆ
MULTIMEDIÓW W INTERNECIE
Strony nie składają się już wyłącznie z tekstu. Teraz to przekaz multimedialny – umieszczane w Internecie materiały wideo, audio i zdjęcia
oraz interaktywne elementy sprawiają, że potrzebne są bardziej zaawansowane rozwiązania. Tworzonych jest coraz więcej aplikacji, które oferują
użytkownikom konkretne funkcjonalności. Do tego celu został stworzony
HTML5 – aby umożliwić łatwe osadzanie multimediów na stronach, udostępnić mechanizmy przechowywania danych i komunikacji w czasie rzeczywistym10.
Jednak HTML5 nie jest jeszcze przystosowany do tworzenia animacji i gier dostępnych w przeglądarkach internetowych. Ma również problemy z obsługą 3D, gdzie Flash sprawdza się doskonale i pozwala tworzyć
zaawansowane rozwiązania multimedialne oraz gry przeglądarkowe. Natomiast produkcje tworzone przy użyciu HTML5, JavaScriptu
i wykorzystaniu WebGL są na razie mało atrakcyjne graficznie i słabo się
prezentują, ale wykorzystują akcelerację sprzętową, co może być kluczowym czynnikiem powodującym zmianę trendów tworzenia gier.
Technologie internetowe rozwijają się bardzo szybko, niezależnie od
innych czynników (także ekonomicznych i gospodarczych). Nawet
w czasach kryzysu globalnego ilość treści (w szczególności tych multimedialnych) publikowanych w Internecie jest coraz większa, a ich wyświetlanie coraz częściej odnotowywane jest wprost z urządzeń mobilnych. Natomiast wykorzystanie HTML5 lub Flasha do obsługi multimediów zależne
jest od przeznaczenia strony, aplikacji lub gry. Poza tym wdrażanie
HTML5 i CSS3 na stronach internetowych jest zależne od obsługi tych
technologii w przeglądarkach internetowych. Pomimo tego, że HTML5 jest
przyszłością tworzenia stron internetowych, jeszcze przez kilka lat gry
przeglądarkowe oraz usługi strumieniowania wideo nadal będą wykorzystywały technologię Flash.
BIBLIOGRAFIA
DAVEY R., The reality of developing web games with Flash, HTML5 and Unity,
http://www.photonstorm.com/archives/2568/the-reality-of-developing-web-games-withflash-html5-and-unity
HARDY I., Coding the future: HTML5 takes the internet by storm, http://www.bbc.co.uk/
news/business-17931814
10
Hardy I., Coding the future: HTML5 takes the internet by storm,
http://www.bbc.co.uk/news/business-17931814, 7.05.2012 r.
123
HARRIS A., HTML5 for Dummies. Quick Reference, Wiley Publishing, Indianapolis 2011,
s. 18-19
http://caniuse.com/
http://dev.w3.org/html5/html4-differences/
http://readwriteweb.com/mobile/2012/08/adobe-flash-on-android-rip.php
http://www.statowl.com/flash.php
MACDONALD M., HTML5: The Missing Manual, O’Reilly Media, 2011
MCLAUGHLIN B., What is HTML5?, O'Reilly Media, 2011
PERKINS T., Adobe Flash CS5/CS5 PL Professional. Biblia, Helion, Gliwice 2011
RÓG G., Jak się masz, Flash?, [w:] Kreatywny Bazar, nr 3, Warszawa 2011
WHITMAN K., HTML5 Video and DRM, http://kevinwhitman.com/2012/02/05/html5-anddrm/
HTML5 AND FLASH – THE FUTURE OF MULTIMEDIA ON THE
INTERNET
On the Internet we can find a lot of multimedia content. Animations, videos, games,
photos and audio files can be embedded on websites using different technologies. For this
purpose webmasters have used Flash so far, but a few years ago HTML5 was created. It was
designed to replace Flash. HTML5 introduces many new features and supports multimedia
on mobile devices. But the Internet is growing rapidly, regardless of the other external factors and the question is the direction of the development of Internet technologies.
Niemcy, kryzys finansowy, strategia
interwencjonistyczny, innowacja
Sylwia PUSTUŁ*, Anna SOBIERAJ*
STRATEGIA INTERWENCJONISTYCZNA W DOBIE
KRYZYSU NA PRZYKŁADZIE NIEMIEC
Międzynarodowy kryzys gospodarczy oraz środki podejmowane przez poszczególne
rządy dla złagodzenia jego skutków stanowią przedmiot licznych analiz i komentarzy.
W ramach debaty wysuwane są także propozycje działań antykryzysowych, mające zarówno charakter pojedynczych inicjatyw, jak i kompleksowych programów. Dokonując
analizy zaangażowania państw w rozwiązanie problemów szczególnie sektora bankowego można zauważyć wyraźną ewolucję w zakresie metod i narzędzi interwencji. Niniejsza praca porusza kwestie strategii interwencjonistycznej w dobie kryzysu na przykładzie Niemiec
Praca dotyczy programu antykryzysowego Niemiec, który w największym stopniu
jest skierowany na pomoc dla zagrożonych instytucji finansowych. Występuje jednak
szereg innych działań, mających na celu pobudzić wzrost gospodarczy, przeciwdziałać
bezrobociu i chronić przed skutkami kryzysu najsłabsze grupy społeczne. Kraj ten jest
przykładem zastosowania strategii interwencjonistycznych, która została przybliżona
w poniższej pracy.
1. WSTĘP
Współczesny globalny kryzys finansowy, który ogarnął praktycznie
wszystkie gospodarki świata, zapoczątkowany pęknięciem banki spekulacyjnej na rynku nieruchomości w Stanach zjednoczonych w 2007 roku,
ocenia się jako najgłębszą recesję gospodarki światowej od czasu Wielkiego Kryzysu z okresu 1929 – 1933. Załamanie się rynku hipotecznego i
deweloperskiego mocno uderzyło w innowacje specjalistów od inżynierii
finansowej i spowodowało pojawienie tzw. toksycznych aktywów, które
wypełniły portfele wielu instytucji finansowych1. Na skutek kryzysu zmianie uległy warunki prowadzenia polityki makroekonomicznej. Zmieniająca
się rzeczywistość wymagają stosowania nowych metod i narzędzie realizowania polityki gospodarczej, które zwalczą zjawiska kryzysowe nie jest
możliwe bez wskazanie przyczyn tych zjawisk. Poprawne zdefiniowanie
*
1
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie Koło Naukowe „Koncept”,
opiekun referatu: mgr Joanna Rogalska, Instytut Ekonomii. UJK.
J.L. Bednarczyk, S.I. Bukowski, J. Mijala (red.), Współczesny kryzys gospodarczy,
przyczyny – przebieg – skutki, CEDEWU Wydawnictwo Fachowe, Warszawa 2009, s. 33.
125
przyczyn to nic innego jak postawienie prawidłowej diagnozy, która umożliwia podjęcie skutecznej terapii2.
Wśród przyczyn jego wystąpienia wymienia się zarówno zjawiska
makroekonomiczne, jak i mikroekonomiczne. Do tych pierwszych należą:
luźna polityka monetarna, w szczególności w Stanach Zjednoczonych, oraz
szeroko zakrojony proces liberalizacji i deregulacji rynków finansowych,
który nasilał się stopniowo od lat 80 – tych XX wieku. Odpowiedzialnością
za kryzys finansowy obarcza się również zaniechania w sferze mikroekonomicznej w obszarze nadzoru korporacyjnego3 oraz w sferze polityki
rządów i banków centralnych, a nie w niedoskonałościach rynków finansowych4. W największym stopniu przyczyniły się do niego: wygórowane
wynagrodzenia kadry zarządzającej banków, oparte o krótkoterminowe
cele, zachęcające do ponoszenia nadmiernego ryzyka; nieskuteczne rady
(nadzorcze czy dyrektorów); niedostatecznie aktywni inwestorzy instytucjonalni, którzy kontrolują znacząca część akcji spółek giełdowych5.
2. DZIAŁANIA ANTYKRYZYSOWE, JAKO METODA
ZŁAGODZENIA SKUTKÓW KRYZYSU GOSPODARCZEGO
Działania antykryzysowe można rozumieć jako inicjatywy, podejmowane przez państwa w celu złagodzenia skutków światowego kryzysu
gospodarczego, niezależnie od ich przedmiotu (sektor bankowo-finansowy,
sfera realna gospodarki) i formalnego charakteru (działania prawne, informacyjne, transfery środków finansowych).
Przezwyciężenia kryzysu poprzez planowanie, proponowanie i realizację konkretnych działań podejmowany jest zarówno w skali krajów, jak
i na poziomie międzynarodowym. Do międzynarodowych działań antykryzysowych możemy zaliczyć oficjalne programy (pakiety), działania,
ogłaszane przez organizacje międzynarodowe (powszechne lub regionalne),
przeznaczone do wdrożenia przez ich państwa członkowskie o charakterze
zaleceń i wytycznych lub stanowiące materiał do refleksji nad kierunkami
przyszłych zmian. Do działań antykryzysowych, podejmowanych na poziomie międzynarodowym należy wyszczególnić inicjatywy Unii Europejskiej
2
3
4
5
S. Rudolf (red.), Nowa ekonomia instytucjonalna wobec kryzysu gospodarczego,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego
w Kielcach, Kielce 2012, s. 15.
Ibidem, s. 29.
J. Winiecki, To nie chciwy kapitalizm tylko pycha i cynizm polityków są źródłem kryzysu.
The Wall Street Journal (polska edycja), 15 października 2008.
S. Rudolf (red.), Nowa ekonomia instytucjonalna wobec kryzysu gospodarczego,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego
w Kielcach, Kielce 2012, s. 29.
126
(UE), Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz grupy G20 (przedstawiciele 19 najwyżej rozwiniętych gospodarczo państw
świata) oraz Komisji Europejskiej6.
Wśród tych wszystkich działań antykryzysowych, podejmowanych
w skali międzynarodowej występują tendencje, a mianowicie7:




wzmocnienie nadzoru nad rynkami finansowymi, obejmujące propozycje nowych rozwiązań instytucjonalnych;
podejmowanie działań długofalowych w pespektywie powrotu gospodarki światowej na ścieżkę wzrostu;
znaczące transfery finansowe dla sektorów najbardziej dotkniętych
kryzysem;
wykorzystanie warunków kryzysu do przeprowadzenia korekty
procesów gospodarczych w stronę innowacyjności, efektywności
energetycznej i zeroemisyjności.
Dokonując analizy zaangażowania państw w rozwiązanie problemów
szczególnie sektora bankowego można zauważyć wyraźną ewolucję
w zakresie metod i narzędzi interwencji. Na początku kryzysu rządy krajów, w których banki i instytucje finansowe wpadły w poważne kłopoty
przygotowały indywidualne rozwiązania odrębne dla każdej instytucji mającej problemy z wypłacalnością. Jednak utrzymująca i pogłębiająca się
niestabilność na globalnych rynkach finansowych zmusiły państwa do
przejścia z pojedynczych procedur do rozwiązań globalnych. Już
19.09.2008 roku sekretarz skarbu USA zdecydował się na szeroki program
ratunkowy dla krajowego sektora finansowego,5 dni później swoje programy zaprezentowali Francja i Niemcy8.
3. GOSPODARKA NIEMIEC
Gospodarka Niemiec jest największą w Europie i czwartą na świecie
po USA, Chinach i Japonii. Liczące 82 miliony mieszkańców Niemcy są
ponadto największym i najważniejszym rynkiem w Unii Europejskiej..
Obserwując podstawowe wskaźniki makroekonomiczne można zauważyć iż, po krótkotrwałym załamaniu w latach 2008-2009 wzrost gospodarczy Niemiec w 2010r. wyniósł aż 3,6% Wstępne dane pokazują wzrost
PKB w 2011 roku, który osiągnął 3%. Deficyt budżetowy został ograni6
7
8
Ministerstwo
Gospodarki,
Informacja
dotycząca
działań
antykryzysowych
podejmowanych w wybranych krajach świata, Warszawa 2009, s.6.
Ibidem, s.9.
S. Antkiewicz, M. Pronobis (red.), Gospodarka w warunkach kryzysu. CeDeWu Sp. z
o.o., Warszawa 2009, s.122.
127
czony do 1%, a bezrobocie osiągnęło najniższy poziom i wyniosło 6,0%.
Na 2012 rok prognozy przewidują wzrost PKB w granicach 0,6%. Wielkość produktu krajowego brutto (PKB) wynosi prawi 2,2 biliona Euro, co
w przeliczeniu na jednego mieszkańca stanowi 31,1 tys. Euro9.
Rozwój gospodarki niemieckiej uzależniony jest przede wszystkim
od produkcji eksportowej, aktywności przemysłowej i inwestycyjnej, w
mniejszym stopniu od konsumpcji wewnętrznej10.Najważniejszym filarem
gospodarki niemieckiej jest przemysł. W porównaniu z innymi opiera się
on na szerokiej podstawie o dużym potencjale zatrudnienia w zakładach
przemysłowych pracuje 5 mln osób. Niemcy specjalizują się w rozwoju
i produkcji złożonych dóbr przemysłowych, przede wszystkim dóbr inwestycyjnych oraz innowacyjnych technologii produkcyjnych. Do najważniejszych gałęzi przemysłu można zaliczyć: budowa samochodów, budowa
maszyn, elektrotechnika i przemysł chemiczny. Przemysł samochodowy
jest jednocześnie motorem innowacji z branży tej pochodzi 30% wszystkich finansowanych przez przedsiębiorstwa nakładów gospodarki niemieckiej na badania i rozwój. Sześć największych koncernów to: VW, Audi,
BMW, Daimlera, Porsche (VW) i Opla (General Motors) .
Przemysł budowy maszyn w gospodarce niemieckiej jest największym przemysłowym „pracodawcą” (965 tys. miejsc pracy) i wiodącą
branżą eksportową. Do branż o największym wzroście i szczególnie dużym
stopniu innowacyjności należy przemysł elektrotechniczny. Przypada na
niego ponad 20 % inwestycji realizowanych w Niemczech przez przedsiębiorstwa przemysłowe w dziedzinie badań naukowych i rozwoju. Przemysł
chemiczny, znajdujący się na skutek przejmowania i fuzji przedsiębiorstw
częściowo w rękach zagranicznych, produkuje w przeważającej mierze
surowce do produkcji.
4. NIEMIECKA STRATEGIA WOBEC KRYZYSU
Niemcy w 2008 roku dotknięte zostały globalnym kryzysem panującym na rynku bankowym, gospodarczym i finansowym. Kryzys zaskoczył
Niemcy w trakcie fazy stabilnego wzrostu. Rząd federalny, jako skuteczną
odpowiedź na systemowy kryzys gospodarki finansowej oraz dla ustabilizowania sytuacji na rynkach finansowych przygotował zimą 2008/2009
roku dwa pakiety ratunkowe dla banków o wartości kilkuset miliardów
euro oraz uchwalił z myślą o przedsiębiorstwach dwa obszerne pakiety na
rzecz ożywienia koniunktury.
9
http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+ Polski+z+
krajami+UE+i+EFTA/niemcy.htm, 14.04.2012.
10
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4574861, 20.11.2012.
128
Niemcy są przykładem zastosowania strategii interwencjonistycznych. W kraju tym największe środki przeznaczono na stabilizację rynku
finansowego.. Program antykryzysowy Niemiec w największym stopniu
jest skierowany na pomoc dla zagrożonych instytucji finansowych. Wprowadza jednak bardzo duży pakiet innych działań, mających na celu pobudzić wzrost gospodarczy, przeciwdziałać bezrobociu i chronić przed skutkami kryzysu najsłabsze grupy społeczne. W ramach tego komponentu
antykryzysowego najważniejsze znaczenie mają cztery kierunki działań11:




program inwestycji infrastrukturalnych, głównie w oświacie i nauce – priorytetem mają być remonty lub budowa instytucji oświatowych, akademickich oraz naukowo – badawczych. Ma to na celu
pobudzenie koniunktury w budownictwie, a także wspierać rozwój
kadr na niemieckim rynku pracy. Warto dodać, iż program inwestycyjny dotyczący remontów dróg czy remontów budynków użyteczności publicznej ma podwyższyć ich energooszczędność;
wsparcie dla przedsiębiorstw, mające na celu powstrzymanie
wzrostu bezrobocia – powołanie nowego funduszu poręczającego
kredyty inwestycyjne czy przeznaczenie znacznej sumy na prace
badawcze i rozwojowe inicjowane przez małe i średnie przedsiębiorstwa;
pomoc dla sektora samochodowego – dopłata za złomowanie samochodów i zakup nowego, bardziej ekologicznego, wsparcie prac
badawczych na nowymi technologiami mającymi zastosowanie
w pojazdach samochodowych, przeznaczenie znaczących funduszy
na opracowywanie nowych technologii paliwowych;
ulgi podatkowe – obniżenie najniższej stawki podatkowej, zwiększenie kwoty wolnej od podatków czy zmniejszenie składki obowiązującego ubezpieczenia zdrowotnego.
Warto zauważyć, iż doraźne cele antykryzysowe łączone są ze strategicznymi, mającymi uczynić niemiecką gospodarkę bardziej konkurencyjną12.
Niemiecki system bankowy przez długi czas uchodził za stabilny,
zwłaszcza z powodu wielkiej liczby banków uniwersalnych, a także swojej
trójfilarowej struktury. Kasy oszczędnościowe i banki spółdzielcze opierają
swoją działalność na lokalnych powiązaniach, dzięki czemu znajdowały się
11
T. Grosse, Analiza wybranych działań antykryzysowych władz publicznych na świecie.
Wnioski dla prac nad Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego, http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/poziom_regionalny/ekspertyzy/
Documents/Polityka_antykryzysowa_KSRR_22_4.pdf, 20.11.2012.
12
Ibidem.
129
pod parasolem ochronnym przed dużym ryzykiem i przez to okazały się
stabilne. Kryzys silnie dotknął tzw. Landesbanken, między innymi
z powodu braku bazy detalicznej i ich silnego zorientowania na międzynarodowy rynek finansowy.. Mimo, iż kasy oszczędnościowe
i towarzystwa kredytowe znajdują się w relatywnie dobrej kondycji finansowej, to jednak sektor ten nie jest wolny od słabych punktów. Do tych
słabych punktów zaliczyć można obniżanie się stóp procentowych, które
stanowią główne źródło dochodów tych instytucji13.
W celu stabilizacji niemieckiego systemu bankowego podjęty został
szereg działań i przedsięwzięć. Główną rolę odgrywa tu państwo, które
w czasie kryzysu finansowego prawie we wszystkich krajach stało się jedynym menedżerem zarządzającym kryzysem – przyjmując określone
ustawy i powołując do życia pakiety ratunkowe i stabilizacyjne. Gdyby
rządy nie interweniowały, mogłoby to doprowadzić do zapaści całego systemu finansowego. .
Polityka gospodarcza rządu federalnego zmierza do jak najszybszego
przezwyciężenia załamania wzrostu gospodarczego, wzmocnienia kraju
i wyprowadzenia go z kryzysu. Jeszcze przed nastaniem kryzysu po raz
kolejny polepszono warunki ramowe dla działalności przedsiębiorstw poprzez obniżenie kosztów dodatkowych pracy, uelastycznienie rynku pracy i
ograniczenie biurokracji. W 2008 roku weszła w życie reforma podatku od
przedsiębiorstw, która znacznie odciążyła sytuację finansową firm.
Niemcy to jednym z największych beneficjentów kryzysu w strefie
euro. Podczas gdy inne kraje unii walutowej mają problemy z pozyskaniem
pieniędzy na rynkach, Niemcom udało się zaoszczędzić dziesiątki mld euro. Rząd Niemiec sprzedał na aukcji dwuletnie obligacje warte 4,3 mld euro
przy ich ujemnym oprocentowaniu (-0,02 %.). Oznacza to, że inwestorzy,
którzy będą trzymali obligacje do terminu wykupu, poniosą stratę na tej
inwestycji. Wielcy inwestorzy finansowi, którzy muszą ulokować swoje
pieniądze, wolą dopłacić, kupując papiery niemieckie, niż ryzykować utratę
pieniędzy poprzez inwestycje na przykład w obligacje hiszpańskie czy
greckie.
5. ZAKOŃCZENIE
Interwencje państwa polegające na ratowaniu dotkniętych kłopotami
instytucji finansowych są zdaniem większości ekonomistów i polityków
koniecznością..System finansowy ma dla całej gospodarki zbyt duże znaczenie i byłoby brakiem odpowiedzialności ryzykować dalszą jego destabi13
S. Antkiewicz, M. Pronobis (red.), Gospodarka w warunkach kryzysu. Wyd. CeDeWu,
Warszawa 2009, s. 127.
130
lizację. Kryzys ujawnił słabość ram instytucjonalnych systemu finansowego (regulacji i nadzoru).
Działania bogatych państw, takich jak Niemcy, prowadzą do modernizacji swoich gospodarek oraz rozwoju nowych technologii. Łatwo wywnioskować, że dzięki strategii interwencjonistycznej, w tym wprowadzaniu innowacji,
recesja we Francji czy Niemczech będzie płytsza
i łatwiejsza do opanowania niż w biednych krajach Unii Europejskiej, które
najczęściej nie mają żadnych długofalowych programów rozwoju, nie inwestują w rozwój technologiczny14.
Gospodarka Niemiec posiada solidną i silną reputację, w której można bezpiecznie lokować pieniądze Niemcy stały się "bezpieczną zatoką" dla
inwestorów, dzięki którym Berlin zaoszczędził dziesiątki mld euro, ponieważ oprocentowanie jego papierów dłużnych jest rekordowo niskie, a czasem osiąga wartości ujemne. Nasi zachodni sąsiedzi, mając od lat bardzo
stabilną gospodarkę, w ostatnim czasie zrównoważyły budżet, obniżyły
podatki i utrzymały inflację w ryzach, co zaowocowało wzrostem gospodarczym. To pokazuje, że nawet kraje o dużych wydatkach budżetowych,
gdy przyjmą odpowiednią strategię, mogą liczyć na sukces.
BIBLIOGRAFIA
ANTKIEWICZ S, PRONOBIS M (red.), Gospodarka w warunkach kryzysu. CeDeWu Sp.
z o.o., Warszawa 2009
BEDNARCZYK J.L., BUKOWSKI S.I., MIJALA J. (red.), Współczesny kryzys gospodarczy, przyczyny – przebieg – skutki, CEDEWU.p\PL Wydawnictwo Fachowe, Warszawa
2009
GROSSE T., Analiza wybranych działań antykryzysowych władz publicznych na świecie.
Wnioski dla prac nad Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego, napisany dla polskiego
Ministerstwao
Rozwoju
Regionalnego,
http://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/poziom_regionalny/ekspertyzy/
Documents/Polityka_antykryzysowa_KSRR_22_4.pdfhttp://www.mrr.gov.pl/rozwoj_regionalny/
poziom_regionalny/ekspertyzy/ Documents/Polityka_antykryzysowa_KSRR_22_4.pdf
Ministerstwo Gospodarki, Informacja dotycząca działań antykryzysowych podejmowanych
w wybranych krajach świata, Warszawa 2009
RUDOLF S. (red.), Nowa ekonomia instytucjonalna wobec kryzysu gospodarczego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach,
Kielce 2012
14
P. Szumlewicz, Podzielona Europa? O dwóch strategiach wobec kryzysu [w] Siwiński W.,
Wojtowicz D., Globalny kryzys a jednocząca się Europa, Wydawnictwo Poltext,
Warszawa 2010, s. 81-84.
131
SZUMLEWICZ P., Podzielona Europa? O dwóch strategiach wobec kryzysu [w] Siwiński W.,
Wojtowicz D., Globalny kryzys a jednocząca się Europa, Wydawnictwo Poltext, Warszawa
2010
WINIECKI J., To nie chciwy kapitalizm tylko pycha i cynizm polityków są źródłem kryzysu.
The Wall Street Journal (polska edycja), 15 października 2008./
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4574861, 20.11.2012
http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+kraja
mi+UE+i+EFTA/niemcy.htm, 14.04.2012
INTERVENTIONIST STRATEGY IN TIMES OF CRISIS EXAMPLE OF
GERMANY
This paper addresses the issues of interventionist policies in times of crisis on the example of Germany. In the introduction, discussing the Issues of the crisis financial . Another
part of anti-crisis moves themes presented as an initiative to alleviate the effects of the economic crisis. In the next part of the work expresses the German economy. The last part
concerns strikte German interventionist strategy. Germany is the largest economy in Europe
The work concerns the German anti-crisis program, which is mostly aimed at helping endangered financial institutions. However, there are a number of other measures designed to
stimulate economic growth, unemployment and counteract the effects of the crisis to protect
the most vulnerable.
Kryzys gospodarczy, prezerwatywa,
antykoncepcja, lateks
Piotr WOJCIECHOWSKI*
WPŁYW KRYZYSU GOSPODARCZEGO NA SPRZEDAŻ
PREZERWATYW
Niniejszy referat opisuje zarys historyczny prezerwatywy, oraz wpływ globalnego
kryzysu gospodarczego na rynek prezerwatyw w Polsce i krajach europejskich. Dane
potwierdzone są statystykami odnoszącymi się do preferencji konsumentów odnośnie
dokonywania zakupu kondomów. Ich preferencje nie odnoszą się jedynie do kwestii
oszczędzania lecz mają też podłoże preferencyjne ze względu na dostępność asortymentu, rodzaj prezerwatyw czy miejsce, w którym można je nabyć. Wszystkie zależności
i statystyki odzwierciedlają wpływ koniunkturalny w badanym okresie, oraz odnoszą się
do sytuacji kryzysowej jakiej doświadczyliśmy ostatnimi czasy.
1. ZARYS HISTORYCZNY PREZERWATYW
1.1. GENEZA PREZERWATYW
Prezerwatywa została wynaleziona ponad 2000 lat temu, ponieważ
była znana już starożytnym Egipcjanom. Ideą pierwszych prezerwatyw
miała być ochrona przed chorobami wenerycznymi, natomiast wykonane
były z płótna. Z biegiem lat, oraz w różnych zakątkach świata wykonanie
prezerwatywy ewoluowało nieustannie, tak więc Japończycy do produkcji
prezerwatyw wykorzystywali rybie pęcherze, natomiast Europejczycy zastępowali je jelitami owiec i jagniąt, nasączonymi przed użyciem lnianym
olejem. Pierwsze lateksowy kondom został wynaleziony w 1840 roku i od
tego momentu jego ewolucja nieznacznie się zmieniła. Pojawiły się rozmaite kolory, prezerwatywy smakowe, wzmagające doznania, lecz wygląd
i idea pozostały nadal te same do czasów obecnych1.
1.2. POCZĄTKI RYNKU LATEKSOWEGO W POLSCE
Początki prezerwatyw w Polsce szacuje się na lata przedwojenne.
Kondomy produkowane w kraju cieszyły się popularnością nie tylko na
*
Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
OPTEAM, praca pisana pod kierownictwem dr. Radosława Jadczaka.
1
http://hurtidetal.pl/article/art_id,530-61/lateksowy-biznes/, 17.11.2012.
133
rynku lokalnym, ale również w Europie. Sytuacja uległa zmianie po II
Wojnie Światowej kiedy to monopolistą na rodzimym rynku stało się
przedsiębiorstwo Stomil Kraków. Wyroby jednak budziły wiele zastrzeżeń
a prezerwatywy nagminnie pękały. Mimo tego istotnego faktu, przedsiębiorstwo doskonale prosperowało i potrafiło sprzedać swoją ofertę potencjalnym klientom. Bardziej zapobiegliwi, pragnący większego komfortu
i mniejszego ryzyka, prywatnie importowali kondomy z Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Czechosłowacji. Dało to początek stopniowej rezygnacji z wadliwych egzemplarzy, oferowanych przez monopolistę na rodzimym rynku, na rzecz pewniejszego, znacznie mniej wadliwego towaru
z importu2.
Z upadkiem starego ustroju i początkiem nowego, zaczęło ewoluować podejście do antykoncepcji. Na rynku pojawiły się prezerwatywy
z importu, lecz ich trwałość i niezawodność również pozostawiała wiele do
życzenia. Na początku lat 90. ubiegłego stulecia Polacy kupili 9 mln wyrobów z lateksu, co w porównaniu z 5 mln u schyłku komunizmu, dało 80%
wzrost sprzedaży. W następnych latach było można odnotować niesamowity boom sprzedażowy, ponieważ popyt ciągle i nieustannie rósł, osiągając
w 1998 roku rekordową liczbę 110 mln sztuk. Kolejne lata przyniosły jednak nieoczekiwaną stagnację a następnie krach na rynku prezerwatyw,
mimo faktu, że producenci i importerzy liczyli na ożywienie. W roku 2000
w Polsce sprzedano „jedynie” 97 mln prezerwatyw, co wynosiło spadek aż
o 12,5% w porównaniu z rokiem 1999. Od tego momentu do roku 2006
popyt na najpopularniejsze środki antykoncepcyjne, jakimi są prezerwatywy, utrzymywał się na stałym, w miarę stabilnym poziomie. Z badań wynika, że od września 2005 roku do końca sierpnia 2006 roku w Polsce sprzedano 33,7 mln opakowań prezerwatyw. Z racji tego, że średnio w opakowaniu znajdują się trzy sztuki kondomów, a jest to opakowanie statystycznie kupowane najczęściej przez potencjalnego klienta, można oszacować,
że zapotrzebowanie polskiego rynku w roku 2006 wynosiło mniej więcej 100
mln sztuk prezerwatyw3.
2.
PIĘTNO KRYZYSU GOSPODARCZEGO
2.1.
POLSKA W STATYSTYKACH EUROPEJSKICH
Polska, mimo kryzysu gospodarczego, nie odczuwała jego wpływu
w początkowej fazie rozwoju w porównaniu do lat poprzednich. Plasuje się
w pierwszej dziesiątce krajów europejskich pod względem wielkości kon2
3
http://www.poradnikhandlowca.com.pl/, 17.11.2012.
Ibidem.
134
sumpcji rocznej kondomów. Statystyka jest jednak myląca, ponieważ
w przeliczeniu na możliwości produkcyjne, wiek rozrodczy obywateli,
częstotliwość kontaktów seksualnych, wynik nie jest już taki zadowalający
jak w większości krajów Europy Zachodniej np. w porównaniu z Hiszpanią, gdzie spożycie prezerwatyw jest sześciokrotnie większe4. Polska to
jeden z nielicznych krajów europejskich, w którym państwo nie dotuje
sprzedaży prezerwatyw. Kolejną cechą różniącą nas od zachodu jest fakt,
że 80% nabywców prezerwatyw w Polsce to mężczyźni. Wynika to również z mentalności ludności, względnej wstydliwości Polek w tym temacie,
oraz przekonania, że to partner powinien zadbać o zabezpieczenie. Kolejną
kluczową różnicą, która może wpływać na wielkość sprzedaży prezerwatyw, jest to, że nasz kraj w przeciwieństwie do rynków unijnych nie zaakceptował automatów do sprzedaży kondomów. Oczywiście pojawiły się
w niektórych miejscach takich jak akademiki, kluby młodzieżowe, dworce
czy toalety jednak nie uzyskały powszechnej akceptacji i średnio każde
z nich sprzedawało dziennie kilkanaście prezerwatyw, podczas gdy w Europie Zachodniej statystyczna dzienna sprzedaż w automacie szacowana
jest na ok. 200-300 sztuk5.
2.2.
RODZIMY RYNEK
Największy popyt na kondomy notuje się w dużych miastach. Prawie
2/3 sprzedaży przypada na aglomeracje z liczbą mieszkańców powyżej
200 tys. Prym wiodą miasta takie jak Szczecin, Gdańsk, Warszawa, Poznań, Kraków i Częstochowa, gdzie na statystycznego mieszkańca przypada od 15 do 40 prezerwatyw rocznie. Co ciekawe, wysoka pozycja Częstochowy jest przez specjalistów wyjaśniana dużym ruchem turystycznopielgrzymkowym6.
Według raportu MEMBR International Poland Sp. z o.o., rynek prezerwatyw w 2008 roku, czyli w początkowej fazie kryzysu gospodarczego,
wyniósł 168 mln złotych co świadczy o średniej sprzedaży 108 mln sztuk
kondomów. Na polskim rynku dominuje trzech podstawowych graczy czego dowodem może być tabela 1.
4
Należy jednak zaznaczyć, że statystyka wlicza również turystów.
http://hurtidetal.pl/article/art_id,530-61/lateksowy-biznes/, 18.11.2012.
6
http://www.poradnikhandlowca.com.pl/, 18.11.2012.
5
135
Tabela 1. Udział w wolumenie i wartości sprzedaży na polskim rynku
Nazwa
Udział w wolumenie sprzedaży
Udział w wartości sprzedaży
Ansell Unimill
48%
38%
SSL Healthcare Polska
25%
42%
Abpom
18%
14%
Pozostali producenci
9%
6%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MEMBR, MAT XI/XII 2008.
Jak wynika z powyższej tabeli, pod względem udziału w wolumenie
sprzedaży prezerwatyw zdecydowanie dominuje na rynku firma Ansell
Unimill z 24% przewagą nad drugim w hierarchii SSL Healthcare Polska.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku udziału w wartości sprzedaży, ponieważ w tej kategorii dominuje SSL Healthcare Polska, jednak jego przewaga nad Ansell Unimill to tylko 4%. Z tabeli również można dojść do
wniosku, iż konsumenci w okresie kryzysu wybierają produkty tańsze,
substytuując nimi droższe zamienniki firmy SSL Healthcare Polska, lecz
nie tracą tym samym na jakości produktów, ponieważ Ansell Unimill jest
światową i renomowaną marką.
W okresie od maja 2009 do kwietnia 2010 roku wzrost wartości
sprzedaży, mimo globalnego kryzysu gospodarczego, wyniósł 9,5%
w porównaniu z analogicznym okresem w latach poprzednich. Sprzedaż
w wysokości 95 mln sztuk prezerwatyw charakteryzowała placówki handlu
detalicznego, co przełożyło się na sumę ponad 164 mln złotych. Z badań
firmy Nielsen wynika, że ponad 26% tej kwoty trafiło do sklepów i kiosków7. Ilość sprzedawanych prezerwatyw w odniesieniu do różnych kanałów dystrybucji rynek polski we wskazanym powyżej okresie przedstawia
poniższa tabela.
7
http://rynekfmcg.com.pl/asortyment-wstydliwy-ale-atrakcyjny/, 18.11.2012.
136
Tabela 2. Kanały dystrybucji prezerwatyw na polskim rynku w latach 2009-2010 w ujęciu
wartościowym
Kanał dystrybucji
Udział w wartości sprzedaży za
rok 2010
Udział w wartości sprzedaży
za rok 2009
Stacje benzynowe
23,7%
23,7%
Hipermarkety
15,0%
15,8%
Supermarkety
12,1%
12,4%
Apteki
12,0%
10,6%
Sklepy drogeryjnokosmetyczne
10,7%
8,0%
Sklepy spożywcze
10,1%
10,7%
Kioski
10,1%
11,8%
Sklepy spożywczoprzemysłowe
5,8%
6,5%
Sklepy wielobranżowe
0,5%
0,5%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych firmy Nielsen za rok 2010 w porównaniu
z rokiem 2009.
Z powyższej tabeli wynika, że w obu porównywanych latach podczas kryzysu gospodarczego, najwięcej pieniędzy Polacy zostawili na stacjach benzynowych, gdzie o obu przypadkach odsetek utrzymywał się na
stałym poziomie. Preferencje dotyczące miejsca nabywania prezerwatyw
nie odnoszą się bezpośrednio do sytuacji kryzysowej na rynku. Mają raczej
podłoże preferencyjne. Klienci zdecydowanie wolą nabywać prezerwatywy
w miejscach, gdzie towar jest wyeksponowany najczęściej przy kasach i nie
trzeba w celu jego nabycia prosić o podanie osoby sprzedającej. Daje to
dużo większy komfort kupującemu i faworyzuje osoby wstydliwe czy krępujące się dokonać zakupu owego towaru.
Według badań, również przeprowadzonych przez firmę Nielsen8,
w tym samym okresie czasu, jednak pod kątem asortymentu prezerwatyw,
preferencje Polaków przedstawia poniższa tabela.
8
http://rynekfmcg.com.pl/asortyment-wstydliwy-ale-atrakcyjny/, 18.11.2012. op. cit.
137
Tabela 3.Preferencje konsumentów ze względu na zawartość dodatkowych substancji na
polskim rynku w latach 2009-2010 w ujęciu ilościowym
Rodzaj asortymentu
Wolumen sprzedaży
w roku 2010
Wolumen sprzedaży
w roku 2009
Środek nawilżający
94,8%
93,4%
Kondomy pudrowe
1,0%
2,0%
Bez dodatkowych
składników
4,2%
4,6%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych firmy Nielsen za rok 2010 w porównaniu
z rokiem 2009.
Jak można zauważyć z powyżej przedstawionej tabeli, zdecydowanie
w obu porównywanych latach dominowały prezerwatywy ze środkiem
nawilżającym. Jednak w roku 2010 odnotowano dodatkowo niewielki
wzrost w stosunku do roku poprzedniego, wynoszący 1,4%. Pozostałe rodzaje czyli prezerwatywy pudrowe, oraz bez żadnych dodatkowych składników nie odgrywały znaczącej roli w zakupach.
Coraz mniejszą popularność zyskiwały natomiast prezerwatywy
smakowe. Udział w sprzedaży wyniósł w 2010 roku zaledwie 16,5% przy
83,5% sprzedaży prezerwatyw nie smakowych. W stosunku do roku 2009
miał miejsce niewielki spadek o 2,1% na korzyść prezerwatyw nie zawierających substancji smakowych.
2.3. NIEOCZEKIWANY REGRES
Niespodziewana sytuacja miała miejsce na przełomie roku
2010/2011, kiedy to kryzys gospodarczy wreszcie odcisnął swoje piętno na
rynku prezerwatyw. Z danych firmy Nielsen9 wynika, że w okresie listopad
2010-październik 2011 kupiono aż o 10% mniej prezerwatyw i o 3,2%
mniej opakowań środków hormonalnych niż w analogicznym okresie
w roku poprzednim. Najbardziej ten niespodziewany regres odczuły apteki,
kioski, sklepy spożywcze i wielobranżowe, natomiast kryzys w przedstawionym okresie „działa na korzyść” super- i hipermarketów, oraz sklepów
drogeryjno-kosmetycznych.
Pierwszy w historii spadek sprzedaży na rodzimym rynku prezerwatyw zaskoczył producentów, lecz zdaniem przedstawicieli światowych
marek, nie ma powodów do paniki. Ich zdaniem jest to chwilowa depresja,
spowodowana klasycznym cyklem koniunkturalnym, więc nie ma potrzeby
bić na alarm. Prognozy nie dowodzą na to, żeby trend się utrzymał.10 Rów9
10
http://rynekfmcg.com.pl/asortyment-wstydliwy-ale-atrakcyjny/, 18.11.2012. op. cit.
http://biznes.newsweek.pl/rynek-kondomow-sie-kurczy,87286,1,1.html, 18.11.2012.
138
nież w przypadku innych krajów europejskich, zwłaszcza w części zachodniej naszego kontynentu można zauważyć niewielką depresję, która nie jest
jednak aż tak znaczna jak w przypadku Polski.
Wielka Brytania i jej rynek prezerwatyw cierpi jednak znacznie
z powodu kryzysu gospodarczego. Sytuacja jest stosunkowo odrębna niż to
miało miejsce w Polsce. Brytyjscy demografowie zwracają uwagę na zależność między kryzysem ekonomicznym a przyrostem naturalnym. Od
początku kryzysu gospodarczego spadła sprzedaż prezerwatyw a dzietność
znacznie się zwiększyła. Wyjaśnienie tego zjawiska jest niezmiernie proste.
Podczas kryzysu obywatele Wielkiej Brytanii zmuszeni byli do znacznego
zaciśnięcia pasa, a co za tym idzie z rezygnacji z większości rozrywek typu
wyjścia do restauracji, do kina, spotkania ze znajomymi w pubach. Sytuacja taka skłania do spędzania większej ilości wolnego czasu w domu i tam
szukania zastępstwa w rozrywkach, gdzie jedną z popularniejszych są zabawy łóżkowe. Kiedy dodamy do tego oszczędności na środkach antykoncepcyjnych, wzrost demograficzny w Wielkiej Brytanii w okresie kryzysu
nie jest już zagadką.11
3.
PODSUMOWANIE
Podsumowując powyższe rozważania, kryzys gospodarczy nie odznaczył się znaczącym piętnem na rynku prezerwatyw zarówno w Polsce
jak i na świecie. Praktycznie do końca roku 2011, dane statystycznie nie
wskazywały na jakiekolwiek osłabienie sprzedażowe, obecne były jedynie
niewielkie wahania. Kryzys mógł jedynie spowodować substytuowanie
droższych artykułów relatywnie tańszymi, lecz jakościowo osiągającymi
jednakowy poziom. Dopiero na przełomie lat 2011/2012 zauważono drastyczny spadek sprzedaży prezerwatyw na Polskim rynku, tłumaczony
przez specjalistów jednak naturą cyklu koniunkturalnego i brakiem konieczności do paniki dla sprzedawców. Sytuacja była bardzo podobna
w większości krajów europejskich, lecz m. in. Wielka Brytania stanowiła
wyjątek i tam kryzys gospodarczy wpłynął na wzrost demograficzny na
wyspach.
BIBLIOGRAFIA
http://biznes.newsweek.pl/rynek-kondomow-sie-kurczy,87286,1,1.html
http://hurtidetal.pl/article/art_id,530-61/lateksowy-biznes/
http://rynekfmcg.com.pl/asortyment-wstydliwy-ale-atrakcyjny/
11
http://www.milionkobiet.pl/seks%2Fmilosc-w-czasachkryzysu,4080,1,a.html, 18.11.2012.
139
http://www.milionkobiet.pl/seks%2Fmilosc-w-czasachkryzysu,4080,1,a.html
http://www.poradnikhandlowca.com.pl/
IMPACT OF ECONOMIC CRISIS FOR CONDOM MARKET
The paper describes the history of condoms, and the impact of the global economic crisis on the condom market in Poland and Europe. The data are confirmed by statistics, relating to consumer preferences for buying condoms. Their preferences are not relate only to the
issue of saving, but they also have a preferential substrate, because of the availability of
product range, type of condoms or a place where they can be purchased. All dependencies
and statistics reflect the impact of cyclical during the period, and refer to the crisis they have
experienced in recent times.
O wydawcy
Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych
„IM-Tech”
Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech” działające przy
Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech,
założony w marcu 2006 roku, zrzesza najaktywniejszych studentów
z różnych wydziałów UŁ, chcących poszerzać zdobytą wiedzę
i zainteresowania związane ze światem IT i nowoczesnymi technologiami.
Towarzyszy temu niepowtarzalna atmosfera, która inspiruje i zachęca do
działania i rozwoju.
Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga
władze Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego UŁ przy usprawnieniu
i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego, a także czynnie włącza się
w organizację akcji promocyjnych na rzecz Wydziału. Członkowie
IM-Tech’u są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych
z wdrażaniem modułów oprogramowania wykorzystywanego
na
Uniwersytecie Łódzkim.
IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia, warsztaty
i innego rodzaju spotkania środowisk akademickich z różnych uczelni,
które cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem studentów i pozwalają na
poznanie ciekawych ludzi oraz skonfrontowanie poglądów. Poświęcone są
zastosowaniom informatyki w gospodarce, a także wykorzystaniem
nowoczesnych technologii we współczesnym świecie. SKN IM-Tech
zajmuje się również projektowaniem oraz wykonaniem stron
internetowych, oraz wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak
i organizacji studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu
Łódzkiego. Ponadto, jest wydawcą licznych publikacji studenckich,
zarówno naukowych jak i popularno-naukowych.
Ilona Marusik
Prezes SKN IM-Tech
141
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech”
ISBN: 987-83-928174-0-5
Wszelkie prawa zastrzeżone