Rozdział I. Proces powstawania ruchu państw

Eligiusz Lelo
Ruch Państw
Niezaangażowanych po
Zimnej Wojnie
Recenzent
prof. UAM dr hab. Włodzimierz Wilowski
Opracowanie techniczne oraz projekt okładki
Beezar.pl
Na okładce została wykorzystana grafika autorstwa
Ichwana Palongengi (Żródło: http://en.wikipedia.org/wiki/
File:NAM_Members.svg)
Copyright © by Eligiusz Lelo 2012
Wydanie I
Wydawnictwo Booker
ul. Niechorska 25c/4. 72-300 Gryfice
e-mail: [email protected]
tel. 690 929 289
www.beezar.pl
ISBN 978-83-63184-17-9
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie............................................................................................................5
Rozdział I. Proces powstawania ruchu państw
niezaangażowanych............................................................................................8
1. Sytuacja polityczna na kontynencie azjatyckim po II wojnie
światowej....................................................................................................................8
2. Początki idei niezaangażowania..................................................................... 12
3. Konferencja w Bandungu, konsolidacja sił „piątki”................................... 17
4. Ruch państw niezaangażowanych
– podstawowe konotacje ................................................................................. 26
Rozdział II. Ruch państw niezaangażowanych w okresie
zimnej wojny........................................................................................................ 35
1. Formy organizacyjne ruchu państw niezaangażowanych.................... 35
2. Początki działalności ruchu państw niezaangażowanych..................... 48
3. Ruch państw niezaangażowanych w latach siedemdziesiątych
XX wieku.................................................................................................................. 54
4. Ruch państw niezaangażowanych u schyłkzimnej wojny..................... 62
Rozdział III. Ruch państw niezaangażowanych w ostatniej
dekadzie XX wieku............................................................................................ 73
1. Problemy globalne w postzimnowojennym świecie............................... 73
2. Pierwsza po zimnej wojnie konferenja szefów państw i rządów
ruchu państw niezaangażowanych............................................................... 81
3. Jedenasta konferencja szefów państw i rządów ruchu państw
niezaangażowanych............................................................................................ 91
4. Ruch państw niezaangażowanych u progu XXI wieku.........................100
Rozdział IV. Ruch państw niezaangażowanych
na początku XXI wieku................................................................. 110
1. Świat u progu XXI wieku..................................................................................110
2. Konferencja szefów państw i rządów w Kuala Lumpur
w 2003 roku..........................................................................................................114
3. Państwa niezaangażowane na konferencji w Hawanie
w 2006 roku..........................................................................................................119
Zakończenie..................................................................................... 126
Bibliografia....................................................................................... 131
Wprowadzenie
Każdy okres historyczny, tak też okres pozimnowojenny,
charakteryzuje się odmiennymi cechami, zjawiskami, problemami czy układem sił w skali międzynarodowej. Świat znajduje się w ciągłym ruchu, przemianach i jednocześnie w obliczu
zagrożeń i obaw. Ma to swoje implikacje także dla polityki międzynarodowej. Każdy ruch polityczny, partia czy rząd muszą
wnikliwie obserwować owe zmiany i procesy, jeśli chcą utrzymać się w głównym nurcie wydarzeń i mieć na nie wpływ.
Trafne odczytanie rzeczywistości jest warunkiem prawidłowej
diagnozy i kolejno trafnej prognozy. Działanie takie musi stanowić punkt wyjścia formułowania programów politycznych
czy też celów bieżącej polityki1. W taki również sposób starał
się będzie działać analizowany w niniejszej pracy ruch państw
niezaangażowanych.
Istotność omawianej tematyki wydaje się o tyle uzasadniona, o ile nie podejmuje się jej w polskiej literaturze naukowej
niemalże wcale od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku. Na gruncie polskim zagadnienie ruchu państw
niezaangażowanych podejmowane było głównie w okresie
trwania zimnej wojny oraz w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych. Najbardziej znamiennie monografie to m.in. publikacje Juliana Sutora „Ruch państw niezaangażowanych”
(Warszawa 1984r.) oraz „Państwa neutralne i niezaangażowane” (Warszawa 1972r.). Ostatnią obszerną, lecz niedokończoną monografią dotyczącą tematyki ruchu niezaangażowania
jest „Ruch niezaangażowania w polityce światowej w latach
1961-1992. Lata 1961-1976” Michała Chorośnickiego (Kraków
1993r.). Od czasu publikacji książki M. Chorośnickiego problematyka niezaangażowania jest w Polsce pomijana, nie licząc
Cz. Mojsiewicz, Problemy Globalne Ludzkości, [w:] Stosunki Międzynarodowe, W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.), Wrocław 2004, s. 211.
1
5
sporadycznych wzmianek w publicystyce mających najczęściej
formę krytycznych osądów dotyczących braku funkcjonalności
ruchu dla społeczności międzynarodowej, a nawet dla samego
siebie.
Od czasu zakończeniu zimnej wojny oraz procesu dekolonizacji podnoszone były głosy (także wśród członków samego ruchu) o konieczności zaprzestania współdziałania państw
rozwijających się na forum ruchu niezaangażowania, skoro
dwie główne przyczyny konsolidacji ich sił przestały istnieć.
Przedstawiana tutaj charakterystyka działalności państw niezaangażowanych ukazać powinna złożoność problemów, z jakimi
muszą mierzyć się państwa, którym udało się uzyskać niepodległość, a które wyeksploatowane uprzednio przez mocarstwa
kolonialne, praktycznie od pierwszego dnia niepodległości
zwracały się do świata Północy o pomoc w naprawie wyrządzonych przez lata szkód. Oczywistym jest, że również same
państwa biednego Południa poprzez nieporadną politykę i angażowanie się w wiele konfliktów mających rozwiązać niedokończone interesy, pogłębiają nieustający w wielu regionach
świata kryzys polityczny, społeczny, a przede wszystkim wciąż
rosnące zadłużenie.
Tezą badawczą niniejszej pracy jest określenie funkcjonalności ruchu państw niezaangażowanych na arenie międzynarodowej po zakończeniu zimnej wojny oraz jego wkładu
w redukowanie problemów globalnych na ziemi. W realizacji
tezy pomocny będzie przegląd zagadnień podejmowanych
przez ruch niezaangażowania i ich ewolucja w końcowej fazie
oraz po zakończeniu zimnej wojny; ponadto, próba odpowiedzi na pytanie o zasadność dalszego istnienia ruchu oraz jego
stopniowe dostosowywanie się do nowych, pozimnowojennych stosunków międzynarodowych.
Dokonując analizy treści źródeł zastanych (dokumentów
końcowych konferencji szefów państw i rządów, konferencji ministerialnych, deklaracji oraz przemówień) omówione
6
zostaną poszczególne postanowienia ruchu państw niezaangażowanych. Treść przedkładanej pracy podzielona została na
cztery rozdziały uporządkowane chronologicznie.
W pierwszym rozdziale omówiony został proces krystalizowania się idei niezaangażowania oraz kształtowania się samego ruchu niezaangażowania w latach 1947 – 1960, a także
podstawowe pojęcia dotyczące ruchu. W rozdziale drugim
natomiast, oprócz przedstawienia trzech dziesięcioleci istnienia ruchu podczas ziemnej wojny tj. przedziału czasowego od
1961 r. do 1989 r., omówione zostały kwestie jego form organizacyjnych. Trzeci rozdział obejmuje w głównej mierze analizę dokumentów końcowych konferencji: dżakarckiej w 1992
r., w Cartagenie w 1995 r, oraz durbańskiej w 1998 r. Ostatni,
czwarty rozdział, dotyczy działalności ruchu niezaangażowania w XXI wieku, konkretnie mieszczącej się w przedziale czasowym od 2000 r. do 2006 r., kiedy to odbyła się ostatnia jak
dotychczas konferencja szefów państw i rządów.
7
Rozdział I. Proces
powstawania ruchu państw
niezaangażowanych
„Idea rywalizacji i współzawodnictwa narodów, dużych czy
małych, powinna odejść w zapomnienie. Jej miejsce natomiast zająć powinna idea współpracy, tak, aby rozwiązać
problemy globalne”1.
Jawaharlal Nehru
1. Sytuacja polityczna na kontynencie
azjatyckim po II wojnie światowej
Źródła idei niezaangażowania sięgają wielkich zmian
w stosunkach międzynarodowych pierwszych dziesięcioleci XX w., a w szczególności zakończenia II wojny światowej.
Po zakończeniu światowego konfliktu nastał ponad czterdziestoletni okres wzmożonej rywalizacji między państwami bloku radzickiego a państwami zachodnimi, metaforycznie ujęty
terminem „zimna wojna”2. Był to charakterystyczny dla bipolarnego systemu międzynarodowego stan, który wyrażał się
w negowaniu preferowanego przez przeciwnika systemu wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Zimnowojenna
rywalizacja przebiegała na płaszczyźnie ideologicznej,
M.S. Rajan, India as a Global Power in the Next Millennium, Review of International Affairs
1999, nr 1076, s. 39.
2
W. Malendowski, Zimna Wojna. Rywalizacja radziecko-amerykańska w systemie bipolarnym. Problemy periodyzacji i rekonstrukcji najważniejszych zdarzeń, [w:] Zimna Wojna
(1946-1989) i jej konsekwencje dla ładu międzynarodowego, B. Koszel, S. Wojciechowski
(red.), Poznań 2007, s. 10.
1
8