Elementarz dla Katolichich szkó ludowych ..
Transkrypt
Elementarz dla Katolichich szkó ludowych ..
ipfomy of ®a\\$xc&$. &m _! yg/i^i UNITED STATES OF AMERICA. n^u^\j2/ -' / x Elementarz dla szkó ludowych. katolickich UUuJOa^cc^/ Kosztuje W W c. k. oprawny 16 nkr. Wiednia. nakadzie ksiek szkolnych. 1870. Przeda wanie ksiek ksiek, wjrdaaych w c. k. nakadzie szkolnych, po cenach wyszych, jak na tytule loymieniono, nie jest dozwolonem. i. i u o a i e u o a y o a e u y y • i 3. i y e i a o u y u e a j • • • aj> ej, oj, uj, y, yj, ja, je, jo, ju, j, j, jaj°, jaju, jaja. 5. 11 en, on, III o-na, o-ni, o-ne, em, im, mi, ma, ma-my, ma-j. ma-ma, ma-m, moja ma-mo ! in-na, iri-n, in-ny, m-ne- mu. mi-na, a- ni, je-mu, mo-je-mu, na-mi, ja-ma, je-my, myj, myj. 6. 1 I ul,u-le, u-la-mi, a-le, i, i-u, i-lu, ma-y, ma-li, nia-la, mi-a, mi-la, i-lo-ma, mi-l, mi-o, ma-o, o-no, u-na, a-ny, le-j, a-ja, ma-li-na, li- li-je. r rz or-l, or-y, or-a-mi; orz,o-rz, o-rz, ra-no, ra-na, ra-ma,ra-m, ra-my, er, ru-ra, ru-ry, mu- ru-j, mi-ra, mi-r, roje, ryj, jare, mo-rze, ja-rzy-na, mo-rza, na mo-rzu; orz-my ro-l! 8. p li pa ba li-pa, li-py, lip, ryba, ryb, ! ! ry-by, pa-na, pa-ni, pi-je, bi-je, pa-ra, pa-rzy, a-pa, ro-pa, ro-bi, pi-a, bi-a, pili, bi-Ii, pi-y, bi-y, ro-bi -y, rze - pa, o-bo-ra ? bi-bu-a, a-by, al-bo, ra-na bo-li, na po-Iu. 9. f W wy! wa-la, wu, ef,fe! lu-fa, lu-fy, fi! fa-la, u-fa, lu-f, lu-f, a-wa, a-w, a-wy fa-rze, o-wa, a-w, ? fa-ra, o-we, o-wi, ro-wy, wo-ry? wo-la, wo-a? pi-wo, mu-ra-wa, o-ba-wa, po-o-wa. kio. wi-no, ak. ag. ka,ga, ku- ma, gu-ma, ko-y, go-y, ku-Ia, gu-la, ka-ra, rze, ka-ry, ka-wa, ka- ki-je, ko-o, ko-pa, ko-ra, ku-fa, ku-ra, kurze, ko-mu? ko-go? noga, nogi, nog, 10 no-go, no-g, no- ga-mi. na-gi, na-ga, goli, figa, raki, bu-ra-ki, na-u-ka, fi-gu-ra, -ka, k- pa, ko-ro-na, ka- na-pa, ma -ma mi ku-pi-a ko-ni-ka. u. cli ach ! och li ! e-cho, u-cho, u-cha, chu- cha, ha! ho -la! II mu-chy, mu-cho, mu-cha, much, mu-ch, mu-cha-mi, o-rze-chy, cho-Ie- wa, cho-ry, chorzy cho-ru-j, choro-ba, chy-ba, haki, ha-mu-je, hu- ka, hu-la. 12. t d ot! od, tu, da, ta-je, da-je, ta pa-ni, to 42 po-le, te po-la, te- mu po-lu, cha-ta, cha-ty, cha-t, cha- t, la-to, ta-to, la-ta, a-ta, la-da. me-ta, ta -ma, da-ma, du- ma, do do -mu, na do-le, ra-da, ra-dy, ra-du-je, ra-tu-je, da-ru-je, wa-da, wa-ta, do-li-na, ro- bo-ta, u-do, u-da, 13 ud, i-d od ta-ty do ma-my, a od ma -my do ta-ty, to-po-la, ny, tu-li-pa- al-ta-ny. 13. S Z as, a-sa, o-sa, o-sa-mi, za, ra-sy, ra-zy, ko-s, ko-si sa-la, o-s, ko-s, sa-mo, ko-z, fo-sa, si-to, 14 si-we, si-ne, so-fa, so-wa, su-ma, spy, g zby, kpa, chy i s muosy, ko-zy i -ba, tu wo-zy i ozy, no-sy i w-sy, zi-ma, za-ra-za, od ra-zu, so-bo-ta, wese-le, we-so-a zako-sy, ba-wa, sa-a-ta, fa- so-la, ka-la-re-pa, ;15 o-sa la-ta, ro-sa pa-da, pa-pu-ga ga- da, no-ga bo-sa, ko-za we-so-a. 14. oc, co? cu-dze, cu- dzy, cu-dz, ca-Ie, ce-na, nu-ci, dzi, ci-cho, bu- ca-y, cy-na, ob-cy, ob-ca, ob-ce, ob-c, ob- 16 ce-mu, ta-ca, cecha, n-dza, ndzy, n-dz,n-dzo, n-dz, n-c, dzi, ce- ce-dz,je-dz, cho-dz, cho-dzi, cho-dz, le-c, pdz, i-d su-ch uli-c, cho-dz po u-li-cy, radz mu, o-ni wi-dz li-ch cha-t. 17 15. sz m asz, a, usz, i, sza-fa, na sze , du sza, sza - fy , du-a, du-, szy-ba, szu-ka. a-ba, e-by, w-a, du-sza. w-e, yje, y-to, y-a, szy-a, szyje, szyja, ona, ka-sza, ka-szy, ka-sz, szy, ka-rz, ro-bi, mo-rzu, ka-, co mo-e b-d ko-szu-l ka-sz warzy-a, sze na-sze myto na szy-a, ka-pe-lu- wa-sze, e-lazo na no-e, cho-ry le-y, no-sz no-e i no-y-ce. i 16. d ez ucz u-cz, u-cz, na-u-cz, ! du-ma Elementarz. , du-m , czu-je, 18 czu-j, czu-y, czu-wa, czo-o, na-u-cza-li, wo-y cze-go, cho-rzy la-rze ry-cza, ko-zy le-ka-rze be-cza, czy-li, le-cz, na-rze-ka-j, ma- ma-lu-j, mu-la-rze mu-ruj, ku-cha-rze gotu-j, on no-gi mo-czy, bo go bo-l o-czy, czy-ta du-o, pi-sze ma-o. 17. sa-dy, sad; s-dy, sd; ga-je, gaj; ko-ty, kot; no-cy, noc; ma-e, a-pa, ma; ap; na-sze, nasz; rze-czy, rzecz; ry-dze, rydz; da-chy, dach; raz, masz, kosz, lecz, dar, 19 sen, syn, byt, syt, nas, mur, dom. ma-a rzecz, daj mu bicz! on go ju ma, y-cz ci no-we=go ro-ku, nasz wuj jest cho-ry, id na -k, czy to wasz a-da dom? ta-to? ile cze-go masz lat? 18. d. , , pa, czy; kos, ko, 11, pan, fc. no; guz, guz; nic, ni, da; id, ko, wo, o, za, pi, le, wo, ma, la, u, my, bd, o-d, jes-e, ka-ra, o-so, 20 ga-, o-ra, ko-cha, u-czy, y-czy. 19. ni, si rf« ci, dzi. . gon, on go-ni, ja go-ni, oni go-ni; o, o-si, osie, ry, o-si; pa, paziom, rysia; pazia, pa-zie, paziami; ch, ch-ci, ch-ci; rad, ra-dzi-cie; on p-dzi, o -na je-dzie; sid, sd, s-dzio! 20. mi, mi, pi, iii, ii, mi, ra-mi, wi. ra-mie-nia, na ra-mie-niu; ku-pi, kupi, kupi; apie, api; ro-bi, ro-bi, ro-bi; ko- 21 pi; lu-H lu-bi; o-wie, o-wi, o-wia, wi - my o-wi, o- ar - fa, ; ar~fie. cie, dzie, sie, sie-mi, cie-mi, nio-s, nie-sie-cie; na-sio-na; sie-je-cie sie-je, na ko-niu; mi-ta, pita, pi -ty, pie-cze, sie-dzi pia-na, pie-j, bia-y, bie-li, bie-lenie, bio - r, bior, pio-r; pio r k ; - piel, wie-rz wie-a, wie - y, wie si ga, sioo, sioa, zioa, zi-ba, cia - o, dzia o, dzie - o, wia-ra , ; ; dzia-dzio, dzie-gie, cio-cia, |a-kie, - okie, ta-kie, 22 gier - mek , gie - ra ni - ja, m-giel, w-giel 21. dzie-ci sie u-cza, ko-ni- si zie-le-ni, na d-bie wi-sz o--dzie, czy -na g-sie-ni-ca za-mie-nia si na mo-ty-la, czy-ta-cie po ci-chu, z mie-dzi ro-bi pie-ni-dze, la-ta dzie-li-my na mie-si-ce, g-si g-ga-j, mo-rze ko-gu-ty pie-j , szu-mi, po-mie bu-cha* 22. gó-ra, ró-a, pió-ro, cór-ka, mó-wi, mów, so-li, sól, ko-y, 23 kó, lo-dy, lód, po-ko-je, po-kój, o-so ba, o-sób, no-ga, nó g> ja-go-da, jagód, rola, ról, po-le, pól, e = i. dzie-ci, dzie-ci, zle-wa, sie-ro-ta, ko-bie-ta, ka-le-ka, sie-kie-ra, bie-da, pie-rze, le-je, pie-rze, lej, o-lej, sie- mo-je, mojej, mo-jem, two-jóm. je, siej, e=y. sera, ser, rze-ka, ka-re-ta, ma-a, ma-ej, wi-cej, wy-ej, ni-ej, na tern ea-em cie-le. 24 23. a, , b, c, d, e, a a, b, c, d, e, h, i, j, k, 1, h, i, j, k, l, p, r, s, t, p, r, s, f,-g, f, g, , m, n, o, , m, n, o, w, (x = ks, gz) uy w, (x= ks, g%) u, t, , , y» z. y, *. eh, cz, dz, rz, sz, eh, e%, sz, e, o. 0, o, — — dz, rz, e, n, s, z, dz, , , , d. , %, d, 25 24. a jak, la, las, lak, a, mam, masz, mia, maj. mak nasz, nad, pa, raj, raz, rad. pan, rak, pal, pia. paw, pas, bal, baw, wa, wia wam, wasz. ka. karz, kad, tak, tam, taj, daj, da, dam, dasz, da, sam, sak, sad, sad, ? sia, sia, cia, al 5 za. cal, ak, ab, car, dzia, czas. 25. e eb, le, e, ez, le, jed, lep, iecz, mech, miech, miecz, lew, miel, piecz, mierz, bez, niech, bierz, pies, piec, wie, we, wiek, kie, kier, gier, ten, dech, sen, sie, sied, cel, cep, czesz, ciesz, cie, dzie. ced, 26 e 6 g, pi, pid, pd, ks, g, pk, tcz, sk, jk, lek, wch, sep, zi. 26. i,y, li, lis, licz, lin, ni, pi, bi, e. mir, nic, bicz, ni, bij, kij, mysz, ry, rydz, ry, ryj, pij, wir. gil, my, ry, ry, ryk, ryb, by, wy, wy. wij, py, by, wi, wi. y, tym, dym, syn, syp, szy, szy, szyj, yj, czyj, czy, y, czy. jem, jesz, jedz, je, lej, mej, miej, niej, piec, tej. te, ser, siej, siec, szem, mem. 27. o, los, o, . moc, noc, nos, no, rok, pot, pod, bok, wód, ko, go, 27 kot, kosz, koc, kosz, cho, chod, dom, sok, sos. j, gt, ld, k, m, mi, pi, w, wi, ws, kt, kp, d, d, db, sd, zb, rzd? rzd ci, . , cia. 28. W, O, uk, ug, much, mur, nu, nud, rum, ruch, rzu, buk, but, wuj, ku, kuj, ku. kul, kum, ju, lub, guz, duch, sum, susz. zuch, zuch, czu, lód, u. czu. czuj. ód, rób, rój, bój, wó, dó, sól, ój, mól, miód, nó, pó, pól, pór, bór, ból, wór, wóz, wódz, kó, sió, zió. 29. In, Iw, 1%, tb, k, g, 1%, 1%, rzn. lnu, lny, lnem; lwa. Iy, lysz, lwów, lwom; ly; ba, by, bem; 28 ka, ka, ; esz, rzn, ka: ga, ga, e, za, z, zy, zom; rzn. rznie, mn, mr, mr% mch, msz rw, rdz. mle; myn, mot, mó; m, ml, mleko, mnie. mn mnich; mróz, mrok; mrze, u-mrze; mchy. mchem; msza, msza; rwa, rwie, rwij. rdza. rdza, rdze. — 30. pi, p, pr, prz, ps, pn, pch, pt, plac, pe; psz. plu, ple; pacz, pot, prt. proch, próg; przy, psu, psu; pcha; pniak; przed, przód; psy, pne, pniesz, pcha; ptak; psze-ni-ca. 29 bl, b, br, br%, b%, wn, wch, wt, wsz. bo-to, b-dzi, bd; brat, bruk, bróg; brzo-za, brzuch; bzu, bzem; wnuk ; wcho-dzi, wchód ; wte-dy, wto-rek wtór; wsz-dzie, wszak. bla-dy, fi, bli-ej, blich; wl, fr, wr, wl, wr%, wd, wdz. fla-sza, flet, flis; wla, wlec, wlot; frak. fr akt, frant ; wrona, wró-bel, wróg, wrcz, wry; wa-dza, wos, woch wrza-wa, wrz-co, wrzód,wrze-sie wdo-wa, wdów, ; ; wda; wdzik. wdzie-ki, 31. ki, ki, km, kn, kr, kr%, ks, kt, kw. kiacz, klucz, klej; kad, ku, kuj; kmie, kmin; knia, knot, 30 knysz; kra, kraj, krzak, krzew, któ; ksi-, król, krzy; kret; kto, ksie-yc, ksi-ga, kto, ksidz; kwas, kwiat, kwit. gl, g, gm, gn, gr, gr%, gd, gz, gd%> gw. gle-ba, gód; gli-na; gmi-na, go-wa, gos, gmach; gna, gniew, gnój; grad, groch, grób; grza, grzech, grzyb; gdy, gdy; gzi. gzy, gzyms; gdzie, gdzie; gwar, gwat. 32. m. tli, tle; to, tuc, tucz; tne, tniesz, tn, tnij; traf, trd, trud; trzy, trzech, trzon; twój, twór, twarz; tka, tkacz, tka; wicz; ma, mi. wi-ka, , 31 dl, dl, dn, dr, drz, dw, dzw, dw, dla; do, dug, du-to; dnie; dnia, db. drag, drut, dno, drób; drze, drzew, drzym ; dwa, dwóch dwór; dzwon, dzwo; dwik, dwiga; dba, dbasz, dba. 33. s, $m, sn, sr, st, sp, sw, sk, sch. sa. sód, sa-by; smak, smarzy, smok; snop, snu; sro-gi, sro-ka: spa, spi, spij; swd, swój; ska-a, sk-py, skarb; sto, stó, sta stan; schab, schód. %, %m, zn, %r, zb, zw, %g, zd. za-ma,zo-to; zmie-ni, zmie, zmie-rzy; zna, znak, znacz, znój; zraz, zbiór, zrób, zbieg; zrb; zbaw, zwa, zwierz; zga-ni, zgu-bi; zda, zda-nie, zdo-bycz. 34. szl, szw, szm, szp, SZCZ szrij SZKy SZly szlach-cic, szlaz? szwa -gier, szwal-nia, szwacz-ka; sznur; sznu-ry, szma-ty, szmat, szmer; szpet-ny, szpak; szkoa, szkód; sztu-ka, szkó, sztuk, sztych; szczep, szczaw, szczur. ii, m, sn, iw, sc, zdi, z, zw. ii-wa, liw, miech; led; mie-ta-na, ni - da - nie, nieg; wie-ca, wiat; cia-na, cian, o-by, ób; ciel, po-ciel; wa-wy. ; ; ; ;; 33 35. eh- 1, m, 9 w r%, r, 9 c. c*-c«. chle-ba. chleb, chlu-ba; cho-sta, chód cho , - piec; chmu-ra, chro; chrzan, chmiel; chro-bry, chwaL chwia, chwat, chwy-ta; chce, chcesz, chcc; czcz czcz; czka, czka, chrzest; czo-wiek. 36. p sup, b ób, f w k traf, moc, piec, nic; liz wódz, bied, rydz garb, drób; no, wie, pro kuf; szaf, traw, staw, Z rów; S ub, bruk, bk; ug, próg, drg; t drut, gont, brat d trud, pies, las, bez, szlaz, mróz ; ma pi, je, la; dzid, jed, kad; SZ wisz, mysz, wasz wie, je, wa; prz, warz. wierz, rz ; grad; nos Z wo, we, C bd, 8 Elementarz. C kup karp, ; 3 34 Przykady do dzielenia sów na zgoski. ezo-wiek, go-wa, czoo, wo-sy, no-gi, z-by, bro-da, g-ba, j-zyk, szy-ja, palec, oko, rce, drzewo, lipa, rzepa, zboe, pajk, zajc, topola, fasola, buraki, szpanie- bo, ragi, maliny, saata, kalarepa, tulipany, zie-mia, o-wies, po-lo-wa-nie, ka-mie-ni-ca, urawie, sonie, gobie, konopie, sy-sz wi-dz u-szy-ma, o-rze-chy, ucze, si uczy do kochamy naszego chodzi suchamy szkoy, o-czy-ma, lu-bi i siedz, rachuj, godzina bije. nauczyciela, pisz, czytam i 38. pan-na, lek-ki, ran-ny, pe-y, wan-na, mikki, cienny, dziewanna, mea, nie kammy. oj-ciee, baj-ka, szyj-ka, bój-ka, raj-ski, wojna, kijkiem, czujny, hojny, wojsko, sar-na, jarz-mo, biel-mo, stajnia, siejba. pil-ny, we-na, o-na, garnek, marmur, ciernie, czarny, wntrzny, burzliwy, obszerny. ai-bo, o-tarz, dym-ka, so-ce, war-ga, cienki, wierzba, mamka, niaka, mapa, wietrz-no, ziarno, czóno, arna, 35 szynka, karta, serce, morwa, marchew, parkan, barwa, twardy, twierdza, czwartek, cerkiew, handel, palce, piersi, czoga, peza, haba. 39. ja-bo, ju-tro, cza-pla, ko-smate, ja-gni, pa-trz, — mdry, chrobry, dzisa, kropla, pieprzu, mokry, jagy, grobla, joda, pieko, prawido, trzoso motowido zgrzebo dobrze, , , kafle, kufry, , kopru, wachlarz, dobry, do, szabla, szpichlerz, muszla, okrt, ikra, ogniem, nagli, mdrze, iga, miota, pytle, widy, kol, kozami, wiadro, maso. cia-stoj — cho-sta, i-skra, o-stry, bi-twa« mosty, poci, koci, gocie, pusto, puszcza, aska, wosku, woskowa, iskrze, jaskrawy, bystry, pastwa, probostwo, gonitwa, rybitwa, kuropatwa, pigwa, miazga, gwiazda, rózga, wyspy, ospa. 40. pod-uczy, pod-oy, roz-o-ra, pod-robi, po-drobi, po-uczy, przy-sporzy, nad-mieni; roz-ama, roz-drani, nadrobi, nad-ro-bi, na-grobek, na-wlee, po-wróci, za-wrze, do-sta, u-prosi, wy-pi, ze-bra, prze-trze, ob-mowa, omówi, do-oy, wy-ostrzy, od-zwyczaji. 3 * 36 macz-ka usz-ko , wios-ka , , kur-czat-ko, kratka, plotka, apka, gorczka, miska, wieczko, pitka, ptaszki, myszki, jabko, dziecko, oczko, cieltko, przystaw-ca, pochlebca, nastpca, wadca, matka, klatka, dzierawca. pa-ski, syp- ki, krótki, dziarski, niemiecki, gitki, eski, kupiecki, damski, gracki, gorzki. wios-na, ós-my, bieliz-na, stud-nia, ojczyzna, tama, siódmy, siwizna, pralnia, drukar- nia. druba, licz-ba, chwalba, praczka, koba, suba, wróba, paksa, poczta, izba, baszta, reszta. wany, cudny, duchowny, pieniny, pikny, bitny, trudny, straszny, gnuny pomocny krnbrny czytelny, mlecz-ny, , , , wierzytelny. -do, mydo, godo, motowido kowado, przecierado. chud-szy tuk-szy lepszy krótszy, gupszy, strzegszy, pisawszy, kupiwszy, , , , dawszy, grubszy. dusz-no, trudno, dawno, godno, dziwno, chodno. tup-na, klasn, nc, widnc. bysn, stukn, puch- 37 41. pa-czek, skar-biec, sie-kacz, krze-si-wo, ra-ehu-nek, sar-ni-na, su-szy. bie-li, bia-a-wy, nia-da-wy, so-czy-sty, krwi-sty, pa- no - wa, czap-kc-wa, do - wcip - ni, grzecz-ni, tref -ni, cho-pak, czer-pak, go-to-wo, stycz-no, nud-no, zdatno, zgry-zo-ta, tsk-no-ta, szczo-dro-ta, mie-szcza-nin, i-krzak, nie-wie-ciuch. 42. ni-gdy, ni-gdzie, za-wsze, wiedz-e, powiedz-no, od-gos, sto-nóg, tak-e, nicpo, bez-pieczny, nie-dbay, dobro-duszny, samo-lubny, pó-wysep, bez-ad, od-ludek, na-mys, chod-my, pisz-my, om-nacie, jedno-razowy, wspó-uczen. 43. sowik piewa, wrona pracowita rów gboki , kracze, mrówka rzeka szeroka, , mleko sodkie, drzewo wysokie, koció pikny, nieg biay, wiosna przyjemna, licie zielone, róa czerwona, jabko dojrzae, orzech twardy, gruszka podugowata, ptak lata, ryba pywa, drzewa kwitn, rolnik orze, praca zbogaca, dusza jest niemiertelna. 44. i, li, wie, o, go, ko, spa, do, sze, cz, deszcz^ ma, jad. 38 fad, rzek, wiersz, cier, list, nikt, pie, bieg, sierp, móg, mók, myl, szewc, wierzch, dar, hem, wosk, targ, gar, pój, barszcz, ostrz. brn, brzmi, chrzci, chrztu, drzwi, drga, grzmi, grzmot, grzbiet, krta, male, mga, mgna, pstry, pstrg, pszczó, schn, szklarz, sklep, skrt, skro, schro, skryj, skrzy, skwar, spraw, sprzt, stra, brnie, strza, stryj, tchn, tkn, trzcin, trzmiel, wprost, wschód, wsta, zblad, zdrów, wstrzas, wzrost, paszcz, gwózdz, chrzszcz, dreszcz, ksztat, wierk, wrzask, ple. trzpiot, wstyd, — prz, szcz, 45. A a Adam, Anna, B Bogdan, C Czesaw, D Dawid, E Elijasz, b Barbara, C Cecylija, d Dorota, e Elbita, . A Austryja, B Brzeany, C a Alpy, b Biaa, c Czstochowa, Czeremosz* D Dobromil, d Dniepr, E e Europa, Elstra, 39 F Floryjan, G Grzegorz, f F f Franciszka, Francyja, *. G Gabryjela, Galicyja, Fulda, 9 Giewont, H h H h Hipolit, Helena, Halicz, Hory, • I i Ignacy, Izabela, * J Józef, K Karol, i Iwonicz, • Izar, J Jadwiga, J J Jaso, Jasioka, k K k Kazimira, Kraków, L i L Leon, Ludwika, Lwów, m Krzemionki, i Lodowa-Tur nia, ukasz, M Micha, N Noe, ucyja, m acut, M aba, m Maryja, Mylenice, Milanówki, n Natalija, N Niemirów, n Narew, o Onufry, Olimpija, Olkusz, Odra, 40 p Piotr, R Roman, s Stanisaw, T Tadeusz, P P Petronela, Przemyl, r Rozalija, S Salomej a, t Tekla, R Rzym, V Poprady r Raba, & S Sieniawa, San, T t Tarnów, Tatry, U U u U Urban, Urszula, Ulanów, Uwica, w W w W Wojciech, Wanda, Warszawa, Wisa, Z Zygmunt, Z Zofija, z Z Zamo, Zbrucz» Stopie pierwszy. wiczenia do czytania. 46. Licz. Mam jedne gow, dwoje oczu, dwoje uszu, dwa ramiona, dwie rce, dwie nogi. masz palców u do j nogi? Ile u obydwóch nóg? ka dój obydwóch rk u Ile Ile u obydwóch rk? Ile palców jest obydwóch ka- u razem u Ile nóg. Ptak Ko chodzi na cztórech Mucha ma sze nóg. We nie maj ma dwie nogach. i rki? nogi. nóg. 47. Barwy. Krewjest czerwona.Góg jest psowy. Bawat jest niebieski. Niebo jest bkitne. Drzewo orzechowe jest brunatne. Jaskier óty. Trawa jest zielona. Kruk jest Mysz jest szara. nieg jest biay. czarny. Co ma kolor pomaraczy, jest pomaraczowe. Co barwy takiój, jak winia, jest wini o w e.Co wyglda jak popió, to p o p i el at e. jest 48. Postaci, Kula jest okrga. Tablica jest graniasta. Laska jest prosta. Róg jest krzywy. 42 Iga jest wat. koczysta. Pnie s odugo- Jajo jest p proste, mog by take krzywe. 49. Róne przymioty. Maso jest mikkie. Kamie jest twardy. cikie. Zoto jest Szyba w oknie jest suchy. Lód jest Snig rawe, albo lekkie. jest gadka. Kamie myski jest gadki, zimny biay jest Pióro cikie i i twardy. zimny. elazo jest szatwarde, abywa gadkie i rdzawe. Wena jest gsta lekka, i kdzierzawa. Mech jest zielony, mikki n i z k Kamie wapienny jest do mikki, niezbyt ciki; a co do barwy, bywa biay, i i. ótawy, czerwoniawy, szarawy ylasty. Róe, Siarka godziki i rezeda zapach niemiy. fijoki, ma s wonne. Bez turecki i lilije woniej mocno. Dojrzae jabko jest s m a c z n e niedojrzaa gruszka ; jest cirpka, a zielona liwka jest kwana. 50. Przymioty sobie przeciwne. jest Szyba do okna j est przezroczysta; mur nieprzezroczysty. Dzie jest jasny; noc jest ciemna. Woda studzienna jest czysta; kaua jest m t n a.Zoto ma poysk; 43 ma poysku. Pióra pawia s, pikne; nogi za jego brzydkie. Wó cynk nie wielki; mysz jest maa. Grabie s dugie; motyka jest krótka. Most jest kadka jest wazka. Kzóka jest s z ó r oki jest ; gboka; strumyk wysoka; chatka jest nizka. jest pytki. Wiea jest Powrozy s grube, nici s cienkie. Szcze jest gruba, sier zajcza jest cienka. Gazki wiórzb owe s gibkie; gazki bzowe o m n e. Skóra jest gitka; szko jest s tgi kruche. Mleko jest cieke; Trawa jest soczysta; soma (skrzepy). sór jest jest sucha. Dziadek jest stary; wnuczek jest mody. Kot jest schludny; winia jest plu- gawa. Skóra jelenia jest mocna; skóra owcza jest saba. Kuna jest sroga; owca jest agodna. Ko jest miay; zajc jest bo- laliwy. 51. Dziaania. Czytam, uczymy si. Syszymy, widzimy, mylimy. mówimy, co. Moemy czynie. Lecz powinnioddychamy, Czynimy bardzo wiele tylko dobrze czyni. Nauczyciel uczy. Uczniowie si u cza. Piekarz piecze. Kucharka i kucharz gotuj. Eybak apie ryby. my Myliwy poluje. Pies szczeka. Wó ry- 44 Niedwied mruczy. Lis s o m k 1 Owca beczy. Wieprz kwiczy. Wilk wyje. Osie wrzeszczy. Ko ry, biegnie, cignie wóz nosi jedca, j - siano, ley, czy. i. ; p p i w a. Kura gdacze. Kwoka kwocze. Kogut pieje. Gob gruchocze. gga. Ptak lata. Ryba pywa. Drzewo ronie, zieleni si s Mysz piszczy. Sowik i. G Kamie ley. Wicher dmie i wiszczy. Pomie bucha trzeszczy Woda pynie. i kwitnie. i 52. Okoliczno dziaania. Jele biega szybko. Kogut pieje gono. Ucze pilnie si uczy. Dzwon powanie dwiczy. Lewkonija pachnie przyjemnie. Kania wznosi si wysoko. Gob ata G prdko. Wó zwinnie. biey zlatuje stpa powoli. Cieka- wy sucha chtnie. pynnie! Czytajcie z wo j i c i e ! Módl si ciko. Ko Mówcie wyranie! Zachowuj si p r z y- pobonie! Kwiaty pielgnuj dla przyjemnoci. Trawa usycha od upau. Ptaka poznajemy po p i ó w i e. Chory radzi si lókarza, aby wyzdrowia. Ucze chodzi si sta uytecznym miy m. do szkoy, aby ludziom, a Bogu Przedmioty do pogldu* 53. 1. Przybory do nauki: atrament, pióro, rysik, tablica, oówek, papir, cyrkiel, króda, linija. Sprzty domowe: 2. krzeso stoek , Czci 3. awka , szafa, skrzynia, podnóek , izby: ciana, podoga, , kanapa, komoda* óko. zwierciado, sklepienie), sufit, stó, strop (powaa, próg, gzyms, piec, okno, drzwi. 4. Czci kuchnia, domu: izba (pokój), komora, schody, piwnica, chodnik, strych, dach, komin. 5. Narzdzia rzemielnicze: yce, iga, naparstek, — pia, — no- nó, szydo, obcki, hybel (gadnik), wgielnica, wider, klamra, duto, mot, klszcze, obcgi, raszpla, pilnik, moteczek. 6. surdut, siekiera, topor, strug, Odzie: paszcz, tuurek, spodnie, na szyj, kapelusz, - czamarka, upan, kamizelka, chustka czapka, ciemki, buty, rkawiczki, bielizna. 7. Poywienie: legumina, jarzyna, maso, chlób, sór, rosó, miso, owoce, jaja. 8. Napoje: woda, mlóko, herbata, piwo, moszcz (wino mode), wino, kawa. 46 9. Sprzty stoowe: karafki, pómiski, talerze, szklanki, solniczki, czarki, yki. 10. Rodzina: noe, wi- delce, ojciec, matka, syn, córka, dziadek, babka, wnuk, wnuczka^ brat, siostra, wuj, stryj, ciotka. 11. Róne artysta, kupiec, stany: ksidz, urzdnik, nauczyciel. Rzemielnicy, którzy dostar- 12. czaj wyrobów larz, rzemielnik, rolnik, z drzewa: bednarz, sto- ciela, koodziój, tokarz, snycerz. Rzemielnicy, którzy 13. kru- szce przerabiaj: kowal, lusarz, ludwi- sarz, blacharz, kotlarz, mosinik, zotnik. Nad odzieniem pracuj: 14. tkacz, sukiennik, postrzygacz, krawiec, garbarz, szewc, kunierz, biaoskórnik, rkawicznik, szmuklerz? farbiarz. 15. Zwiórzta domowe: krowa, wó, ko, osie, kogut, kura, kurcz, indyk, paw. 16. Roliny: pies, kot, owca, koza, winia, kaczka, gob, g, drzewo, krzew, zioo, trawa, mech, porost, grzyb. 17. Czci roliny: korze, pie, li- cie, kwiat, owoc. 18. Kopaliny: 19. Zwiórzta drapiene: kamienie i ziemie, metale czyli kruszce, ciaa palne. sole, kot, tygrys, 47 lew, hijena, wilk, pies, wydra, asica, kuna, tchórz. 20- Drzewa lene: modrzew, brzoza, olsza, db, jasion, wierzba, lipa, topola, modrzew, buk, grab, klon, wiz, sosna, joda, smerek. 21-Ptakipiewajce: sowik, kanarek, czyyk, szczygie, dzwoniec, wróbel, ziba, trznadel, skowronek, drozd, pliszka, kos, sikora, jaskóka, sojka, kukuka, wilga, ona, szpak, dudek, kruk, wrona, kawka, sroka. 22. Ptaki drapiene: sp, orze, sokó* gil, jastrzb, krogulec, puchacz, sowa. 23- Drzewa owocowe: jabo, grusza, orzech, liwa, winia, czerenia. 24. Krzewy: agrest, porzóczki, maliny, leszczyna, bez, tarnina, góg, bluszcz, kalina, pieprz. 25- Roliny jadowite: bielu, lulek, tojad, jaskier, szale. 26. lazo, Krusz ce : zoto, platyna, srebro, — e- mied, oów, cyna, cynk, arszenik, rt. 27. Kamienie: krzemie, wapie, upek, marmur, alabaster, granat, krwawnik. — dyjament, turkus, rubin, Ryby: kieb, lin, kara, leszcz, pimitus, karp, wgorz, szczupak, pstrg 28- skorz, oso, sum, 29. zamek, jesiotr, — Budynki: — stodoa, lód, sardele. koció, stajnia, dom, paac, wozownia, szpichrz. 48 30. Wntrze kocioa: krzy, Wielki otarz, otarz poboczny, chrzcielnica, konfesy- jona, kazalnica (ambona), organy, wieczniki. 31. — ampuka, Roliny warzywne: kapusta, ziemniaki, marchew, pasternak, buraki, rzepa, — kalarepa, szparagi, kalafijory, fasola, szczaw, soczewica, bób, groch, szpinak, cebula, czosnek, selery, pory, pietruszka, ogórki, me- kawony, arbuzy. 32. Sp r zety rolnicze: pug, brona, grabie, widy, sierp, kosa, motyka, opata, wóz; czci wozu: dyszel, waga, lon, przednia i tylnia o, nasad, podyma, sworze, lony, — konica, lunia, drabie, szczeble, no, szprychy, obaga). 33. Czci koa — (dzwo- ciaa ludzkiego: gowa, czonki, tuów. Ciemi (wiórzch gowy), czoo, oczy, uszy, nos, policzki, usta, broda. y b> y jadalne: grzyb prawdziwy, pieczarka, rydz, gobek, maluk, siniak, jadowite: mubil, liszka, podpieka, trufla 34. Gr r z ; chomor, kurzawka. w 35. Pazy: aba, ropucha, jaszczurka, krzeczek (salamandra), 36- Czci ów, krokodyl. ciaa zwiórzcego: róg, pysk, kopyto, pazury, dziób, skrzyda, szpony, ogon, petwy, skrzele. - 49 Owoce: 37. jabko, liwka, gruszka, czerenia, winia, brzoskwinia, morela, orzech? — jagoda winna, migda, pomaracza, kasztan; porzeczka, czernica, orzech laskowy, malina, tamka, jagoda gogowa, poziomka, truskawka. Widok: 38. ogród, droga. las, Zboa 39. jczmie, góra, strumyk, owies, ka, dolina, staw, rzóka, trawy: yto, pszenica proso, hreczka, ry; kukui szuwar (kalmus), trzcina trzcina cukrowa; len, konopie. rudza, — 40. Zioa rola, jezioro, lókarskie: pospolita, mita, ruta, pioun, any, koper, kmin, szafran, szawija, rumianek, laz. 41. Kwiaty: róa , lewkonija , lilija, fijoek, aster, gieorginija, pierwiosnka, dzwonki, bawat Kopaliny palne: niezapominajki, 42. wgiel kamienny, torf. 43. Sole: sól kuchenna, miak, aun, witryjol, soda. 44. nieg, siarka, nafta, sól gorzka, sal-' Zjawiska napowietrzne: dószcz, byskawica, grzmot, obok, chmura, mga, rosa, szron, tcza, dzie, zorza lód, grad, poranna, zorza wieczorna, noc. Elementarz. Stopie drugi. wiczenia do czytania. 54. Dom rodzinny. Mam Jestem dziecicim. Mam take braci i siostry. ojca matk. i Znam róne Oto dom rodziców. Ta tym domie jest wicej domu. spostrzegam: ciany, podog, rzeczy. czci izba jest tylko W drzwi stoki, Widz okna. i óka, szaf, W izb. izbie powa, piec, róne sprzty: stó, komod, sof i kanap, pokryty obrazy i zwierciada na cianie. Dom przez komin, jest dachem. Nad dachem wida domem który dym z kuchni wychodzi. Pod Dom chroni ludzi od zimna, jest piwnica. Wiatru, deszczu i od mocnego upau. — Droga ta chatka Gdzie mieszka matka. 55. Ko S róne domy. W ció Oto dom Boy, co go kociele s otarze, na zowi kocioem. otarzach krzy i wiece. Jest take kazalnica, do kocioa, z której ksidz naucza! Dzwoni si schodz. Klcz na kolanach, do Boga si modl. Bóg ludzi kocha, wszystko a ludzie 51 im co im jest zbawienne. Daje daje, wie, ywno, odzie wszystko, i im zdro- czego po- trzebuj. da Kto dla ludzi? chlebek gdy si liczne wiateko, ci budzi? Kto da Kto zboe? kwiatki, drzewka i ptaszki da wod w ródeku — dzie- i na Bóg, co Go czowiek wiWszystko, wszystko od dzi poj nie moe. i Niego, o dziecino bonie, i módl si wic po- droga! kochaj Boga. 56. Modlitwa poranna. O dzikuj w Ci pokorze Za sen zdrowy, dobry Boe! Wszystko co dzi dobrze zrobi, Wszystko ofiaruj Tobie; Chc by dobrym bez ustanku, Od poranka do poranku. 57. Szkoa. Ten dom, si szkoa. gdzie uczy si chodz, nazywa W szkole s awki, zeszyty, papir, pióra i tablica, kaamarze ksiki, atramen- z W szkole Ja lubi chodzi do szkoy. nauczy si mona wiele ciekawych rzeczy. Ucz tam poznawa Boga i powinnoci, jakie tem. peni mamy rachunków* , I — ucz tam czytania pisania i ja ju czytam, lecz jeszcze nie , 4* 52 dobrze. Kto chce czyta dobrze, niech czyta wiele, niech czyta uwanie. Kto nie ma do nauk ochoty, Nie nabdzie rozumu i cnoty. 58. Powoli dalej zajdziesz. Pisz dzieci uwanie, pisz dzieci z ostrona; Powoli po zgosce, bo razem nie mona: Co z wolna przychodzi, to duój zostanie. Wic lepij powoli, a dobrze, kochanie! 59. Sad Przy domie s i ogród. jest sad i grusze, liwy, winie, czerenie i dajce owoc, jak: Lubi owoce ale tylko dojrzae. rosn jarzyny : agrest, W ogród. róne drzewa owocowe, jako sadzie jabonie krzewy, wyto: maliny i porzeczki. Po ogrodach saata, szpinak, kapusta, kala- repa, buraki, ogórki, rzodkiewka, bób, groch, marchew, pietruszka bardzo zdrowe. fasola, cóbula, Jarzyny s i ziemniaki. 60. Pole Chodmy rzeczy na i plony. pole. Tam wiele ciekawych zobaczy mona. Tu pikne rosn zboa, yto, jczmie, owies, tatarka lub pszenica, proso. Z Z yta jczmienia chlób smaczny, z pszenicy buki. i tatarki robi krupy, z prosa ! 53 jagy: zgotowane krupy lub jagy nazywamy kasz. Owies konikom smakuje. Z lau i konopi robi pótno, z pótna szyj koszule. 61. Pszczoa i czowiek. rzecze czowiek Pszczóeczko , , owadów zaszczycie, Mijaj ten kwiat szkodliwy, bo postradasz ycie Nie obawiaj si o mnie, ciwy czowieku pocz- ! Ja dobry sok szkodliwy. wycigam , zostawiam 62. Dobytek. Tu znowu bydo si pasie: konie, woy, krowy, owce i kozy. Wszystkie te zwierzta bardzo poyteczne. suy do zaprzgu Krowy, kozy i owce daj nam i cignie pug. mlóko. Z mlóka robi sr i maso. Z weny owczój robi sukno. Z sukna krawiec szyje róne suknie. Misem tych zwierzt si Z oju robi mydo i wióce. Skór ludzie. wyprawia garbarz, a szewc robi z niój buty Ko s ywi i trzewiki. 63. Wieczór. Ju soce si znia. wonawe chmury. skuje. Chodny Zdaa wida czer- Wiebzorna gwiazda poy- wietrzyk igra wierzchokami 54 Ptaszta nuci przestay. Pasterz powraca z trzod. Rolnik pieszy po dziennej pracy do domu. Rzemielnik porzuca swój warsztat, bo z wiey kocioa wzywa dzwon na Anio Paski. Pobona gromadka klka przed obrazem Najwitszej Matki. I dobre drzew. dziatki rczta skadaj ; dzikuj Bogu wszelkie dobro i prosz o zdrowie sawiestwo dla siebie i rodziców. i za bogo- 64. Co jest w ziemi? W wntrzu ziemi s róne potrzebne rzeZ ziemi wykopuj: elazo, miód, oów czy. cyn elazo jest najuyteczniejsze. Kowal wykuwa z elaza kosy, sierpy lemiesze do pugów, okuwa nióm koa. i , sróbro i zoto. elaza zamki, klucze i zawiasy. Z miedzi robi kotlarz koty, rdle i wiele innych naczy. Z oowiu lej kule. Z cyny robi konwisarz yki, pómiski, wieczniki. Z sróbra i zota wyrabia zotnik wiele piknych rzeczy. Z miedzi, srebra i zota bij piónidze. Sól potrzebna jest do potraw, którym nadaje smaku. Nie ten szczliwy, co ma zoto w worze, lusarz robi z Lecz kto go dobrze "uywa chce i moe. 65. Ciao i dusza. Kady czowiek ma ciao i dusz. widzimy duszy widzie nie mona. , Ciao Ciao 55 yje na pocztkowo mae umióra, dusza jest wieki. Ciao dziecicia sabe, mocniejszym. czasem Rodzice czci ciaa ludzkiego i ale z si wikszóni i doznaj wiele trudu i kopotu, nim dziecko staje doronie. Najwaniejsz gowa. Czonki za ciaa s rce i nogi. kadój rki i nogi jest pi palców. Na gowie s: wosy, czoo, oczy, uszy, po* jest U zby wargi nos, liczki, i broda. i W gbie mamy jzyk. 68. Wzrok. Widz oczyma róne Widz, rzeczy. biae, co czarne, co czerwone, zielone, co niebieskie. we, co Poznaj take, mae co óte, co proste a co krzy- a co wielkie. Biae jest sróbro, wapno i mlóko. Czarne s litery w mój ksice, take atrament jest czarny. Krew s wargi moje czerwone. Winie i czerenie równie czerwone. Licie na drzewie, trawa i inne roliny zielone. Zoto, wosk, siarka, cytryna óte. Niebo* czerwona, jest i s s s bawat, fijoek s niebieskie. byszcz, jako Niektóre rzeczy sróbro, stal. Inne s to: zoto, przezroczyste, jak: szko? woda, powietrze. Koo i piercionek okrge, jajo podugowate. Wysokie jest drzewo, wysoka wiea s góra. Nizki jest kwiatek, nizki pagórek. boka dolina, gboka rzóka, G- najgbsze morze. 56 e To wszystko poznaj oczyma, mam wzrok, czyli zmys wzroku. i mówi> W kadej trawce, w kadym tworze, Czowiek Boga widzió moe. 67. Such. Sysz uszyma. Sysz, gdy matka kochana do mnie mówi: Dzici moje, suchaj mnie, i nie czy tego! gdy ojciec mnie woa: Chod tu mój synu, kocham ci, bo grzeczny Sysz gos zwiórzt; sysz szum jeste! — dwik dzwonów i pikn muzyk. Ten zmys nazywam suchem. wiatru, 68. Powonienie i smak. Wcham co nosem. Rozróniam, co pachnie? mierdzi. Pachnie fijoek, pachnie róa i S take rzeczy mierdzce. inne kwiaty. Ten zmys zowió si powonieniem. Smakuj jzykiem. — Niektóre rzeczy s sodkie, inne gorzkie, inne za kwane lub cierpkie. Sodki jest cukier i miód, a pioun Kwany jest ocet, a niedojrzay ciórpki. Mam zmys smaku. gorzki. jest owoc 69. Dotykanie. Czuj na caóm ciele, a najbardziej kocami palców. Dotykam si kocami palców rónych rzeczy, i poznaj, co cienkie lub grube 57 co szorstkie lub gadkie, co twarde lub mikkie, co cikie lub lekkie, co ciepe lub zimne, co suche lub mokre jest. stal. Twardy Mikkie jest jest orzech, maso i twardsze elazo chleb. Pynna i jest woda. Cikie elazo, cisze sróbro i zoto. Lekkie jest pióro. Cienki jest wos, gruba jest lina. Zimny jest lód, ciepy jest piec ogrzany. Gadkie jest szko, szorstki jest mur. To wszystko poznaj zmysem dotykania. 70. Zagadka. W kciku sta musz Krokiem si nie rusz, W W zimiem szanowairf, zapomniany. lecie Stopie trzeci. wiczenia do czytania. TL Mam dusz. Nie tylko widz, sysz, wcham, smai czuj; lecz wim take, co czyni. rzeczy od rzeczy odrónia. Mog rodzi- Mog kuj wyobrazi, chocia ich tu nie spamita, com czyta. Mog przypomni sobie, com sysza. Wim, co jest dobre, co ze, co czyni trzeba, a co nie. Mog dobre wypenia, a zego unika. Ja ców sobie Mog widz. myl, — To wszystko tylko czowiek potrafi; bo tylko czowiek ma dusz ja rozumn. mówi. O jakem szczliwy, e jestem czowiekiem. 72. Potrzeby do utrzymania [ycia. Do utrzymania ycia trzeba pokarmu i chlb, owoc, napoju. miso, mlko, ryby, jaja i jarzyny. Najzdrowszym napojem jest woda. Niemierno w jedzeniu, i piciu zdrowiu szkodzi. Zdrowia Zwyke pokarmy s: szanowa trzeba. Kto ycie nie mie. Nie nie bd ma zdrowia, temu i wic ani jad, ani 59 czego mi rodzice nie pozwol. A gdy zachoruj, lekarstwa chtnie zayj. Jeeli zdrów dzikuj Bogu, i nikomu pi, adnych wiksze zazdro skarbów: dóbr doczesnych. nie z masz naj- 73. Potrzeby do utrzymania zdrowia. Do utrzymania i zdrowia potrzeba odziey pomieszkania. Odzie i pomieszkanie chroni mnie od wpywu ostrego powietrza, od wiatru, deszczu, upau i zimna. Koszula najblisza ciaa. Nie wiele mi sukien potrzeba bucików lub trzewików, spodni, upanika i czamarki, : gow czapeczki lub kapelusika. Trzeba a na sukienek szanowa, bo one wielel kosztuj. Odzie w porzdku i czystoci utrzymywa naley. Cho ubogo, lecz chdogo. Sta. Sta na sukni zrobi plam, pacze sza mam* Korzystajc z chwili mama, i przepra- rzecze: Na sukni wypierze si plama; ale strze si, moje dzie- ci! brzydkim czynem splami ycie. Bo ci mówi, Stasiu! szczerze: ta si plama nie wypierze* 74. Róne Eóne wia pole, wszelkich wsi. —W zatrudnienia. s zatrudnienia ludzi. Rolnik upra- hoduje bydo, i dostarcza nam ywnoci. Rolnicy mieszkaj na miastach mieszkaj rzemielnicy. 60 Mynarz miele zboe. chlb Piekarz piecze i buki. Tkacz robi pótno, a sukiennik sukno. Krawiec szyje suknie, a szewc buty i trzewiki. Ciela stawia domy z drzewa, a mularz z kamienia lub cegy muruje. Stolarz robi stoy, stoki, szafy i inne sprzty domowe. Garncarz robi g&riiki z gliny. jeszcze inni rzemielnicy, jako to: Kowale, lusarze, ko- S blacharze, tokarze, tlarze, stelmachy, Do rónych zatrudnie i t. d. rónych potrzeba narzdzi. Szewc potrzebuje szyda, dratwy i kopyta. Krawiec potrzebuje igy, nitki i noyc- mota duta obcgów, hybla, stolarz i i piy; lusarz i kowal 75. Miasto W i wie. s zwykle domy murowane miastach i wysokie, a im wiksze miasto, tm wicj w nim kocioów i szkó. rodku miasta W rynek Rynek s brukomiastach odbywaj si targi i jarmarwane. ki. Na targ przywo ze wsi róne rzeczy na sprzeda. Po wsiach zwykle domy drewniane, pokryte. Do wiejskiej a najczciej jest i ratusz. W i ulice s som zagrody nale róne chlewy, stodoy. Na wsi mieszka, ni w miecie, a na lecie bardzo przyjemnie. owczarnie, stajnie, jest zdrowiej wiosn i w budynki gospodarskie: .61 76. Sklepienie niebieskie. Na soce, niebie widzimy we dnie wspaniae i mnóstwo a w nocy ksiyc przeliczny gwiazd jasnych. Soce ogrzewa ziemi. Ani bez ludzie, ani zwierzta nie mogliby wiata i ciepa. I roliny nie mog si obej bez wiata. Niektóre roliny rosn wprawdzie w ciemnych miejscach, lecz wygldaj bardzo ndznie, nie kwitn i nie rodz owoców. Gdy dzie. Gdy soca soce wióci, mówimy, nie wida, i tylko ksiyc i gwiazdy wic, mówimy, noc. Soce codzie wschodzi i zachodzi. Poranek jest pocztkiem dnia; owióca i y e e — poow wieczór jest kocem dnia. Poudnie jest dnia; pónoc jest nocy. Dzie jest poow do pracy, a noc do snu. Noc i dzie razem zowimy dob. Najlepszy czas do pracy jest dzie, najlepszy czas do spoczynku jest noc. Najlepszym spoczynkiem jest sen. Praca i dobry uczynek, sprawiaj miy spoczynek. 77. Soc e. Sonko! ach jak piknie wschodzisz! Ty za twojóm, owiecasz, grzejesz, rodzisz; sonko! przybyciem, wszystko nowm yje yciem. 62 Ty strojisz przez ciebie Ptaszki jest yciem Pan w w pola woniej kwiatki; bawatki przez ciebie owoc maj drzewa; ; z ciebie zboe dojrzwa. kwil przez swe e pienia, ty O! jak dobry ten który stworzy, dla nas ciebie. stworzenia. niebie, 78. Modlitwa icieczorna, Ciemno ju nastaje Bóg spoczynek daje. Wszelkiemu stworzeniu. Mióje miy Boe. Opiek nad nami, Otocz nasze oe Twojimi stróami W tsknym nocy cieniu! 79. S w i a t wiat cay skada si z ziemi, na którój yjemy, ze soca, które owiea i ogrzewa ziemi, z ksiyca, który wióei w nocy, i z niezliczonego mnóstwa gwiazd, które pogo- dnój nocy byszcz na niebie. Ziemia, na której mieszkamy jest okrga, jak kula. Ziemi otacza dokoa powietrze , które jest bkitnego koloru dlatego nam si bkitne wydaje. Na okrgu ; nieba ld i morze. Morza jest trzykro blado sklepienie ziemi jest tyle, co ldu, 63 czyli staj ziemi. Na ladzie s róne kraje, góry, pagórki, doliny wody, to jest jeziora, stawy, sadzawki, rzki, strumienie, potoki, i : róda. 80. Czowiek. Czowiek jest najprzedniejszym stworzeniem Boskim, bo ma rozum i wol, których innym zwiórztom brakuje. Eozumem czowiek poznaje Boga, Stworzyciela wiata, poznaje Jego stworzenia, poznaje, co dobre, a co ze; powinien si czowiek rzdzi. rozumem Wola suy mu na to, aby wybiera i czyni tylko to, co jest dobre. Dobre uczynki nazywamy cnotami, a dobrych ludzi cnotliwymi. t 81. K o n. Ko jest bardzo szlachetne i poyteczne zwierz; odznacza si si i pikn budow ciaa. Moe który z was powi, na co jest czowiekowi przydatny ? Konie w stanie dzikim dzi jeszcze po stepach ukrajiskich, a w innych czciach wiata (w Azyji i w Afryce) dosy jest dzikich koni. Najsawniejsze konie arabskie i angielskie. Kraj nasz dostarcza wiele koni dla wojska, które na wojnie konno walczy. ko yj s — 64 82. Bydo. Wó jest ko prawie tak wielki jak lecz budowa wou nie jest tak ksztatna jak konia. ma niezgrabny i prawie cztrokaciasty eb, a na nim dwa gadkie zakrzywione rogi zaprzga si do pugu ub wozu. Krowa jest do wou podobna, tylko jest cokolwiek mniejsza. Jest ona w- gospodarstwie bardzo poyteczn. Wszyscy wiómy, clzlób i ziemniaki smaczniejsze z masem, ni ; Wó — Woy e s buki s o wiele lepsze, gdy si do ciasta rnlka i masa przyda. co to za Woowa lub cielca piecze wyborne miso! Woy, krowy, cielta, zowiemy sowem: bydo. Bydo jest czerwone, powe, pstre, bure i t. p. Skór bydlcych uywaj do rónych potrzeb, take na obuwie, abymy boso chodzi nie potrzebowali. jaowe. Nawet placki i — 83. Owca. Jedno z najuyteczniejszych zwierzt domowych, bo i swoj odziwa i misem karmi czowieka. Z mleka owiec robi bardzo smaczne sery. Owiec liczne s gatunki; z jednych wena jest cienka, z drugich gruba. Najlepsze owce s hiszpaskie, które i w naszym kraju bardzo dobrze si udaj, tak i wena polska powszechnie jest poszukiwan. wen — ; 65 84. G l Ptak domowy znajduje si u nas take dzikim. Kto z was widzia stada dzikich .gsi, moe wie. czem one si gównie róni od swojskich? Z gsi wielki jest poytek, bo i miso smaczne i smalec wyborny: pierzem i puchem nasypuj si poduszki i piernaty. Gsich piór uywaj take do w stanie pisania. — 85. K lub u r y. Kury sprawiaj swem biaem, rónokolorowem pokryciem czubeczkami i czar nem , swómi grzebyczkami czerwonemi s krótkie, przyjemny widok. Ich skrzyda a ogony do góry wzniesione. tó kury bez ogonów te zowi si kuse. Dziób kur jest krótki z dwoma nosowemi dziurkami. S ; Kura ma krótkie, mocne nogi z cztrma pazurami, z któiych trzy naprz >d a jeden w ty wystaje. Jaj kurzych uywa si rozmajity sposób. Wicój jednak podoba si kogut. Jaki on to powany, jak upstrzone jest piórze jego, jak dumnie zadarty jest ogon jego nawet chodzi przy ostrogach Chodzc sobie napuszony zwouje swe kurki, gdy im znalezione wskaza chce ziarnko. Przytóm niezy z niego gospodarz; przesyajc bowiem w ! domownikom dzie dobry kukuryku, oznajmuje , — e ju znanm nam czas do wsta- wania. Elementarz. 5 ! 6C> 86. Kotek kulawy. Kotek kulawy szed sobie drog, a kto umylnie trci go nog. — Nie trcaj Panie winna biódna ko- rzeka dziecinka, i có ci cinka? Ej! daj jj pokój, niech sobie i ona umió zapaka w bidzie. — idzie, 87. Dobra Józia. wtm kotek przyPiesek koci ogryza, chodzi: Piesku rzecze, z biedniejszym podzieli si godzi jam jeszcze dzi nic nie jad, ty masz tyle koci. Nic nie dam! krzykn ! ; piesek, i warkn Józia nie jj z ze zoci. w rku staa waalem na kotka, za Ostatni smaczny ksek od z ciasteczkiem boku; spojrzy bynie w ust odejmuje, i czstuje. oku. woa z kotka do siebie, gaszcze 88. Kubu i owieczka. Kubu mia bardzo pikn owieczka Ta miaa bia wen owieczk. nig. Skoro Kubu rano wsta, umy si ubra i pacirz zmówi, szed do stajenki zobaczy jak sw owieczk i zaniós jej trawy, siana lub Na widok Kubusia wdziczna owieczka podskakiwaa z radoci, lizaa mu rczki i chleba. e Kubu jest przy nij Kubu cieszya si, najmilj po nauce z owieczk si bawi; prowadzi j do ogrodu i pasie. ! 67 89. Sta i Marynia. kochany, zostae w domu! zabawek mojich tak mówia Marynia do Stasia. Ale Sta na to Serci dzikuj, moja siostrzyczko! decznie Musz spieszy do szkoy. Có wy tam w szkole robicie? zapytaa Marynia. Sta odpowiedzia: Uczymy si w szkole bardzo piknych rzeczy i dowiadujemy si jakim sposobem Bogu i ludziom sta si moemy miymi. Ach! jeeli tak, to we mnie z sob, prosia Marynia, i czem prdzj pospieszya Braciszku ustpi ci , : z braciszkiem do szkoy. 90. Delikatno Kostusia. Kostusiowi przeszkadza czsto przy zabawie brat modszy, chopczyk z dobrm serduszkiem, ale za nadto roztrzepany, Gdy ni zwykle si mu pewnego razu w^ij , naprzykrzy wyrzek zniecierpliwiony Kostu grob, wedug swego zdania najdotkliwsz Poczekaj, niedugo moje imie, : bd niny, a wtenczas nic od ciebie nie przyjm ! W Bd : zgodny. Henryka wszyscy kochaj. Wszdzie si Henryk przyjdzie. Kady z Henrykiem chtnie si bawi. A to dlaczego ? Bo Henryk dla kadego grzeczny, agodny, uprzejmy, i zgadza si z kadym. Nigdy nie 5* ciesz, gdzie — 68 wszczyna kótni z innymi chopcami; a gdy si kóc, to on dobrómi sowy ich godzi. Naladujcie Henryka, jeeli chcecie, aby i was tak kochano. 92. Orzech. Dwaj chopcy znaleli orzech na drodze. „Ten orzech do mnie naley u woa Kajetan, „bo jago najpierw spostrzegem." „To nieprawda!" woa Jdrzej, „do mnie naley, bo ja najpiórw go podniosem." Wszcza si kótnia. „Ja was pogodz!" odezwa si do nich star! szy chopiec, który pomidzy nimi we wanie nadszed. Stan rodku, zgryz orzech, i rzek Jedna upinka naley do tego, który najpiórw zobaczy orzech druga upinka naledo tego, który go najpiórw podniós a do mnie naley jderko, boja orzech rozupaem. : : y ; Pamitajcie o tern, dzieci! Z kótni dwóch, korzysta trzeci. 93. Gos sumienia. Matka. Podwiódz Anno czy kiedy nie dowiadczasz tego, cie tam co przestrzega, gdy co robisz zego; tak, jakby ci mówio:* Moja Anno droga, ej nie rób, nie rób tego, bo obrazisz Boga. Anna. Prawda, Mamo! raz mi si wzi migdaek chciao, a tu jakby co Annie rczk zatrzymao. , ! e ! Matka. Widzisz, dzióci kochane, jest to sumienia, ten daje ci do zrozumienia, tylko dobre czynie, a zego strzedz si trzeba. Kto go nie sucha, nie trafi do nieba. gos e 69 94. Pobone dzieci. Dzieciny dostay obrazki w kociele, bo piknie umiay nauczk w niedziel. Pobona modlc si, Anusia w ksieczk je serduszko do witych wznosia. Szymonek zawiesi obrazki na cianie, by wspomnia na witych, gdy ze snu powstanie. Marynia swój matce obrazek oddaa, by Panna Najwitsza w opiece miaa. Ksidz pleban dziecinkom uciech znów sprawi, da nowych obrazków i pobogosawi. Niech uram, rzek, dziateczki! udziela Bóg aski; postpujcie w dobrom, patrzc na obrazki. woya , j 95. dziebetko. Porwa ptaszek somk w dzióbek. Mamo! zapyta Jakub ek, co tó po somce ptaszkowi ? Na mama mu ii odpowió : I ptaszyny maj matki, a gniazdeczka, to ich chatki. Do tych chatek, mój Jakubku! matka dzieba nosi dzióbku znosi piórka i co moe, i ueiela dziatkom oe. Bo somki, piórka w gnia- w ; zdeczku, jakby pociel na óeczku. Tak, dziateczki ukochane, wszystkim serca matek znane nawet i biódna ptaszyna o dzieciach nie zapomina. te uczucia wlwawserc.e ; —Bóg matki ; chwalcie imi Jego dziatki. 96. Skarbonka. mam skarbonk glinian z wziutkim otworem, mówi Ludwi; bd w ni rzuca Ja 70 • — centy, powoli nazbiera si duo pienidzy, a pienidze, rzecz bardzo potrzebna, mówi Mama, pinidzy marnowa nie trzeba. Prawda, odpowiedzia Walu, e pinidzy dobrze ale Mama take mówia, uywa naley. Czy ty masz take tak skarbonk, gdzie rzucasz centy, zapyta Ludwi? Walu. Ja mam skarbonk w niebie u Boga. Ludwi. Jakto? w niebie? u Boga? Walu. Jak co dostan pinidzy, to sobie nie kupuj ani pierniczków, ani orzezaraz bidnj babce lub ciemnemu dziadkowi. Ludwi. To ty nigdy nic nie zbierzesz? szków; dam ale Walu. w O zbira si tam wszystko u Boga, Mama mówili; co dasz ! niebie, bo Tato i ubogim, nie zginie. I tam moja skarbonk. 97. Zdania czy — drugiemu, co tobie nie mio. Bóg Kochaj bliniego, jak siebie samego. jest ojcem i matk dla dzieci, które nie maj Wszyscy ludzie powinni kocha rodziców. si jak bracia, podobnie i wszystkie dzieci. Nie — — Ze dzieci na ziemi nie godne s nieba. — — 98. Rozmowny Igna. Igna mówi z matk pacirz, a potom mia je niadanie. Po skoczonym pacierzu niadania nie mona bez zapyta, czemu pacierza. „Bo potrzeba, mój synku? zawsze zaczyna dzie od modlitwy, odpowiedziaa matka. Pan Jezus, gdy na tj ziemi, to je y 71 sam nauczy dziatki- mówi Ojczenasz. Dlatego wszystkie dziatki i wszyscy ludzie ju suszni, powinni rano najpirwj si pomodli do Boga, który jest Ojcem wszystkich ludzi na ziemi, a dobre dziatki kocha bardzo, i daje im to, czego im potrzeba. Dlatego *to powinno grzeczne, dobre, posuszne, uczy dzici by si dobrze, eby je Bóg wysucha, gdy si modli bdzie o zdrowie dla ojca, matki, dla — Podla siostrzyczek i braciszków. winno prosi Boga o szczcie dla wszystkich ludzi na wiecie i o na tj ziemi, na którj si urodzio, a paciorek taki powinno siebie, ask mówi wyranie i pomaleku; przytm kocha Boga nade wszystko, bo je Pan Bóg wysucha i pozwoli mu wyró na czowieka, którego Bóg i ludzie kocha bd. zawsze uwanie, tt Igna sucha matki uwanie, rano i wieczór odtd i szed ochoczo do pacierza i matk bardzo pobonie, a matka zauwaya, e odkd Igna si tak piknie mówi go modli, odtd z jest lepszy, grzeczniej szy lepij si uczy. — i coraz 99. Rzetelno Stefanka. Noga za nog szed sobie Stefanek peen mlka dzbanek. Chopczyk si drugi i niós mia z niego. Stefanek. czegó si ty miejesz, z czego? Bo jak przeazisz drog. Id z wolna, bo si boj; wi- 7* Chopczyk. Stefanek. dzisz peno, wyla ów mog. 72 Chopczyk. Upij troch. Stefanek. i kropelki; To nie moje. krzywdzi kogo, Nie chc cudzj grzch to wielki. i 00. Badi posuszny. Zima bya mrona i . niegu bardzo wiele, Karolek patrza przez okno i ujrza, iak swawolne chopczyki z góry na dó sankami szybko zjeday. Podobao si to Karolkowi, i rad by przyczy si do nich. Lecz pierwij zapyta ojca, czy mu pozwoli bawi si z dziemi tamtmi. Ojciec mu nie pozwoli. Posuszny Karolek pozosta przy ojcu, i dalj z nim grzecznie rozmawia. Wnet matka nadesza, i przyniosa flaszeczk Ikarstwa. To lkarstwo, mój synu! ma lkarz ci przysya od kaszlu. Nalaa troch Ikarstwa na i daa je Karolkowi. Lekarstwo byo gorzkie. Karol, skosztowawszy je, Lecz matka spojrzaa nie chcia go zay. posuszny surowo na niego, i rzeka: synu! Natychmiast zay Karolek lekarstwa, by grzeczny jak przedtm. Wkrótce te i pozby si kaszlu. Karol by posuszny ojcu i matce; bdcie i wy takimi. yk, Bd Posuszne To skarb dziatki, dla matki. 101. Ptaszek i chopczyk. Chopczyk. Jak ty licznie piewasz ptaszku ? Ja to sam uwaam. kochanku! wisz dla czego? bo cigle powtarzam; Ptaszek. A — : 73 Gdyby naladowa, byaby pochwaa: ty mnie Bo ochota wytrwao i to nie jest rzecz maa. 102. Dar szczery. Mama picioletniego Zygmusia bya chora, z domu nie moga; zawoaa wic raniuteko swego synka, tak mu powiedziaa wychodzi i Zygmusiu ! we ten koszyk jabek, go babuni, bo dzi id i ofia- s jj imieniny, a to jabko zidz na niadanie. To mówic, daa mu liczne, czerwone jabko. Zygtnu pocaruj owa matk w rk, woy wz koszyk, jabko do kieszeni i ze starym lokajem poszed Babuniu do babuni. babuniu woa winszuj ci imienin wchodzc i podajc jój koszyk owoców powiedzia: To od mamy, - a wyjmujc za z niemiaoci swoje jabko z kieszeni, doda: A to od Zygmusia! — : ! ! — • ! 103. Zagadki. mam skórzane pokrycie, Bawi si ze mn lubicie Cho bez nóg, wysoko skacz, Ja ; Cho si rozbij, nie pacz. Cztery mam drewniane nogi, Cztery mam po bokach rogi, Przy mnie zawsze prosto siadasz, Wieczerzasz, obiadasz, niadasz, I przy mnie ucz}t sz si nieraz: Co ja jestem, zgadnij teraz! — ; 74 cay Przez dzie Le w nie nie robi, kciku, dnia unikam Ale zato w nocnej dobie Iskry z ogniem wraz poykam. 104. Bd grzeczny. Pewien podróny szed przez wie. Kilku stao na drodze. Gdy obcy czowiek si zblia, ustpowali to w prawo, to w lewo, pozdejmowali czapeczki, i woali chopczyków Dobry wieczór Podróny pozdronawzajem. Idzie potm dalj lecz wnet si obraca, i pyta: Którdy droga do miasta? Chopcy zawoali: Tdy na prawo. Jeden z chopczyków poszed nawet z po do pagórka, zkd mu drog wskadronym za dokadnie. Byy to grzeczne chopczyki. Grzeczne uprzejmie: wi ! ich , a dzieci kady kocha. Pamitaj I dia o uprzejmoci swojich i dla sroci. 105. Wzajemna przysuga. Nioso raz dzióci wody dzbanuszek. Spotka je w drodze siwy staruszek, i rzek do niego z uprzejm mink: Pozwól si na- pi dziecinko Dziecina spiesznie uchyla dzbastaruszka. nuszka, i napojia ! wod Raz koo z sadu, sza owocem drzewo si ta dziecina, patrzy, .. zgina. Jakeby rada —A zje kilka gruszek! staruszek, dziecink ow tu wychodzi siwy dobr poznaje, i najpikniejszych gruszeczek daje. — ! 75 106. Bd dobroczynny. Gdy Wojtu powróci z pola, daa mu biaa matka podwieczorek. Byato pikna , bueczka. Wojtu wyszed na podwórze i zajada smacznie, bo by bardzo godny. Wtóm ujrza przed sob chopczyka biednego ssiada. Ten chopczyk mile poglad na buk, west- chn mówi: Ach, moja chora siostrunia tak bueczki, a ja nie mam za co jj kupi takowój al si zrobio Wojtusiowi. Patrza to na bueczk, to na biednego chopczyka. Nareszcie rozama buk, i nawet wikszy kai czsto ju pragna waek da chopcu. Zaniee, mówi, prdko buk twej siostrze pozdrów i j t serdecznie odemnie. 107. Bd wdziczny. mia ojca bidnego, który nie nic zarobi. Poszed wic do jednego z gospodarzy, i prosi, aby go przyj na Marcinek móg ju sub. Dobrze, rzek na ów gospodarz, przyjm ci a gdy bdziesz sub. Dam ci codzie je, pilny, dostaniesz za lato dwanacie zotych. pilny, odrzek Marcinek; lecz O! bd m prosz was, mój gospodarzu! bycie mi pac co tydzie dawali. Mam ja bidnego ojca, który nie moe ju zarabia. Jemuto chciabym dawa to, cq zasu. Ta dzicicia podobaa si bardzo gospodarzowi. Przysta na to, a nawet po- mio ; ! 76 wikszy mu pac. Wdziczny Marcinek niecay zarobek pióniny, lecz take chlb tylko maso, które swój ojcu donosi. i Marcinek gbie ujmowa, co sobot by dobrym, wdzicznym synem. 108. Przebaczaj urazy. wióa Anulka, jak kwiatek, jak anio ród ziemskich dziatek, syszaa czsto od mamy: e wtenczas blinich kochamy, gdy im z serca przebaczamy. Wierna zasadzie, na strony urazy kadzie. tj wite] Gdy si braciszek rozgniewa, Anulka luba, cierpliwa, grzeczna, agodna, chmurk, z oczka, z czoa. On dobro wesoa, spdza ledwie pojmuje, Anulki raczki cauje. Mamie Tak ten widok sodkie czucia nieci. w cam yciu postpujcie dzieci Uchybienie bliniego niech serce tumaczy gdy drugim przebaczycie,i wam Bóg przebaczy. — rzecze, 109. Bdi ochdoiny. mia ubogich rodziców, Piotru a by bardzo porzdny. Twarz, rce, wosy i suknie byy zawsze czyste u niego. Pamita dobrze Piotru o tóm przysowiu „Cho ubogo, ale chdogo." Kady tó chwali Piotrusia. Krzysia przeciwnie, cho córeczka za- — monych : - rodziców, nie bya porzdna. Jj twarz brudne, wosy rozczuchrane, suknia poplamiona. Wszyscy od Krzysi stro- rce i 77 bo nili, bya niechlujna. zdrowiu szkodzi. — — Niechlujstwo nawet Czysto, prawdziwa ozdoba, Nikt si brudny nie podoba. 110. Czemu Czysty kotek. si tak czsto myjesz? — zapytano Bo czysto, odpowiedzia je stt o pikna cnota. Jako doprawdy kocina, my si prawie co godzina. Chtnie mu do pokoju wchodzi pozwalano, powszechnie go kochano doznawa wszelkich pieszczotek. A czemu? Bo czysty by kotek. kota. — — ; 111. Suchaj starszych. Raz na wiosn bawili si chopczyki na e a pot la si dworze. Tak wiele biegali, im z czoa. Pobiegli do róda, aby napi si wody. Kobióta jaka, co bya wanie przy ródle, upominaa ich, by wody nie pili bo nage ochodzenie zaszkodzi moe. Nie ; usucha zdj Stefcio. jeszcze dzi. Nie w Napi si zimnj wody, i aby si lepi] ocho- sukienk , dugo potm dosta bólu gowy i Choroba si powikszaa, a w kilka miesicy umar Stefcio na suchoty. Inni chopczyki posuchali kobity i nie popadli w chorob. kucia piersiach. Posuchaj starszych przestrogi, A nie zejdziesz z dobrej drogi. 112. Dzici: Nauczyciel, dzieci i Hej. pani ksiko ! Uycz mi Bo mówi ksika. prosz Jjmoci, swojj mdroci, nauczyciele, Ze umisz wiele: : ! 78 Tu dzici ksik przykada I sucha do ucha, . Nic nie mówi dzikuj za pani ksieczk, A na . . . poucz nauczyciel: to si chwileczk, . Popracuj sam kochanku ! ksika ci pomoe, Bo sobie przypomnisz moe Pieczone gobki Nie ida same do gbki 113. Mów prawd. Ole bawi si przy padkiem szyb. by w izbie. oknie, i stuk przyNikt tego nie widzia, bo sam Grdy ojciec do domu powróci, spostrzeg stuczon szyb. Któto stuk szyb ? zapyta surowo ojciec. Chocia Ole obawia si kary, nie chcia jednak si zapira ani , te kama. Ole brzydzi si kamstwem, i zawsze prawd mówi. Przyzna si zaraz do — Ojciec winy, a to mu na dobre wyszo. Olesiowi kar darowa, bo wyzna prawd. Mio 114. braterska. Tadzio i Miecio bardzo si kochaj. Bawi si zawsze razem i nigdy si nie sprzeczaj. Co jeden chce, drugi na to przystaje. Jeeli Tadzio dostanie ciasteczek albo owoców, dzieli si zaraz z Miciem. To samo czyni Miecio. Jeden drugiemu w robocie dopomaga. Jeeli rodzice Tadziowi co robi ka, nie mówi on nigdy, niechaj to Miecio zrobi. Sam robi natychmiast i rad jest, gdy moe wyrczy brata. Podobnie postpuje i Miecio. > 79 Jakto piknie^ jeli bracia i kochaj si wzajemnie. s z sob w zgodzie Dzieci dobre, nieba kwiatki, ojca, szczcie matki. Rado 115. bd akotliwy! Nie Rózia postrzega na piecu na stoek, zdao si i talerz. Wylaza e na talrzu cukier jj, posypany. Ju chciaa skosztowa, lecz przyszo akomatka zakazaa jj j] na myl, tliw. Nie tkna si talrza, czem prdzej odstawia stoek i posza znowu do swj roboty. Nadesza matka, a ciekawa Rózia si pyta Co tam mamo na piecu ? To trucizna na myszy, odpowiedziaa matka. Ojciec postawi umylnie ten talerz tak wysoko, aby tego nie ruszaa; e by — : — gdyby co z tego zjada, toby umara. Przestraszya si Rózia, i sama si przyznaa, co zrobi chiaa. bo — Cóby si stao Rózia z gdyby bya akotliw ? 116. Badz mierny! Kazio by godny, i jad u stou bardzo smacznie. Potrawy byy wyborne i rad zje jak najwicej. Ale przypomnia sobie, niemierno zdrowiu je, i dobrze zrobi. wstrzemiliwa. wicej. szkodzi. Wandzia Przesta nie bya by e wic tak Cho bya ju syta, jada jeszcze To Wandzi bardzo szkodzio. Choro- waa czsto, wygldaa zawsze blado i cirpiaa ból gowy odka. — Kazio przeciwnie i zawsze by zdrów i wesó. 60 Któ wam si lepiej podoba, czy mierny Kazio, czy Wandzia niemi erna. 117. Myszka przemdrzaa. Wysza myszka z jamki i zobaczya apk na myszy. „Aha!" zawoaa, „otó i apka na myszy. Jacy to ludzie mdrzy! Ustawiaj na cik ceg, a do jednego drewienka przyczepiaj kawaek soninki, i to na myszy. Kaniam unienie nazywaj my myszki troch mdrsze. Szczcie, jakbym tylko Oho dobrze ja wiem, trzech drewienkach apk e ! e ! ugryza soninki, klap! eegaby spada i ju po myszce. Ale my si znamy na takich figlach. Jednak pomylaa sobie myszka, e sonink powcha mona. Od samego powchania apka przecie nie spadnie. Ah! bardzo ja lu- bi wcha ju po myszce! sonink! Powcham troszk!" Zblia si wic myszka do apki, a wta kap chajc sonink apk ruszya, — ! i 118. Nie wdawaj si ze zymi. Sta bardzo mia wa nad tern, aeby zmi dziemi. Lecz e dobrego Sta nie ojca. Ten czuze wdawa si si zdawao, pozosta dobrym, Stasiowi mona pomidzy zymi aby tylko nie naladowa ich zych przykadów. Raz matka przyniosa peny koszyk jabek, które ju kilka dni stay w spiarni. Z podziwieniem pokazywaa, jak jedno zgnie jabko psuo inne. :: 81 Ojciec przywoa Stasia, i rzek do niego Patrz, Stasiu jak jedno zgnie jabko wiele Otó podobnie innych zdrowych zepsuo. dobre dzieci od zego zepsu si moe. Pamitaje sobie to przysowie: Z jakim si wdajesz, takim zostajesz. — 119. Naladuj pszczóki pracowite! Byato raz pszczóka maa, co miodek kwiatków zbióraa. Od kwiateczka do kwiateczka lataa sobie pszczóeczka. Nigdy próno nie wrócia, duo miodku nanosia. Przysza jesie, zima chodna, pszczóeczka byaby godna; lecz e w lecie pracowaa, w zimie si godu nie baa. Pracujcie wic, i wy dziatki, póki pora, póki kwiatki, a na staro mió bdziecie zaz — pasy, zebrane w lecie. 120. Muchy Mody jeden i pajki. ksi mawia czsto: „Na Pan Bóg stworzy muchy pajki. Te owady na nic si nie zdadz czowiekowi co to i Gdybym ziemi. tylko móg, wytpibym je na 4 ' Pewnego razu w czasie wojny, ksi musia ucieka przed nieprzyjacielem. Znuony pooy si w lesie pod drzewem i zasn. Wtm nagle mucha przebudzia ksicia ukuciem bolesnem. si, i — Zniecierpliwiony zrywa wanie, gdy zorzeczy myli muchom, Elementarz. 6 82 w oddaleniu onierzy nieprzyjaktórzy si prawdopobnie za nim w pogo udali. Widzc niebezpieczestwo skry si w lesie do jaskini. Przez noc zasnu pajk wejcie do jaskini. Rano dwaj onierze, którzy szukali ksicia, nadeszli w to postrzega cielskich, ksi ksi sysza ich rozmawiajcych. miejsce, a „Kto wi, rzek jeden czy si tu nie ukry." „tu on „Nie !" odpowiedzia drugi nie moe, bo wchodzc do jaskini byby pajczyn : by ; porozdziera." Gdy oniórze odeszli, ksi wzruszony zawoa, wzniósszy rce do nieba: ,,0 Boe! raczy zesa wczoraj dzikuj Ci gorco, much a dzi pajka, co mi ycie uratoway. e Boe! wszystko, co stworzye, wszystko dziom przyda si moe." lu- 121. Skutki lekkomylnoci. Walu lubia rzuca kamieniami. Ju nie stuk szybk, i nieraz by za to karany. Raz rzuca za wróblami, co na ulicy ziarnka zbiray. Nie uwaa, e niedaleko stao dzi- jedne Gdy rzuci za wybi mu oko. ci. i wróblem, trafi to dzici, 122. Ukarana kradzie. si chopczyk na drzewo co nad potem roso, bo cudzych akomcowi gruszek si zachciao. Ale na takich sprawkach kady zle wychodzi cudza wasno jest wit, nie godzi si jj tyka. I nasz chopczyk to popotuk si, zna, ale ju po szodzie Spad i nie dosta gruszek. Pi , ; — ! 83 123. Ostronie z ogniem! Anto bawi si ogniem w kuchni, gdy matka wieczerz przyrzdzaa. Bra trzaseczki, zapala je, i naokoo obraca nimi. Matka go przestrzegaa, aby gdzie iskra nie pada i czego nie zapalia. Anto zrazu usucha. Zaledwie matka wysza na chwil z kuchni, Anto rozpocz znowu swoje zabawk. Nie postrzeg, iskra pada midzy drobne trzaseczki, pod któremi bya soma. Dano wie- e czerze, wszyszy spa poszli. Z ukrytrzaseczkami iskry wszcz si o ogie tak wielki, cay dom stan po której midzy tej pónocy w — e Ledwie ywi uciekli ojciec, matka i Anto. Wszystko si spalio Nie byo ju gdzie mieszka, nie byo w czem chopomieniach. ! dzi, nie by byo co je Tego wielkiego nieszczcia przyczyna nieostrony Anto. 124. Tome k. Tomek byto chopczyk mia wiejski, ubogich rodziców, nie umia czyta ani pisa, ale Tomek mia serce poczciwe, sucha chtnie, kiedy o czem dobrom mówiono, a unika towarzystwa zepsutych. Ojciec i matka mówili mu nieraz rolinka opuszczona, to sirotka. Jako nie: raz podwign upadajc tm wanie rolink. Raz by zajty, kiedy do niego dzieci paskie przybiegy. Co robisz, Tomku ? zapytay Co robi? ratuj bidn rolink sto: 84 czon, i spodziewam si, e podwignita znowu bdzie zielona, liczna. Roztrzepane ale przydzieci nic na to nie powiedziay biegszy do domu, mówiy o Tomku, czem si zajmowa. ; Ojciec tych dzieci wzi wic Tomka do dworu, przeznaczy do ogrodu, i rzek dobry to bdzie ogrodnik, kiedy tak kocha rolinki. Tomek wyszed na I tak si stao doskonaego ogrodnika, zamonego i szczliwego czowieka. A co mu drog utorowao Oto dzwignienie rolinki. do szczcia : : ! 125. Dobra Marynia. W y jednej wsi poczciwy i pobony koodziej, którego wszyscy ssiedzi szanowali Raz w polu chcc si schroni i kochali. przed ulów, stan pod starym dbem. Wtóm nagle zagrzmiao; piorun w drzewo uderzy Jego ona i i zabi poczciwego koodzieja. córka Marynia po stracie ojca, nie mogy si on ich ywi, utuli od rzewnego paczu, — okrywa, on ich tak kocha! A teraz obie zostay same, biódna matka musi ciko na ehlób pracowa! Biódna wdowa zachorowaa ze zgryDobra Marynia pielgnowaa matk i zoty. wtedy tylko odchodzia od niój kiedy ludzi listociwych baga musiaa o kawaek chleba dla schorzaj matki, eby obiedwie z godu nie pomary. Nieraz pobona dziecina, klczc przy óku matki, modlia si z ezk w oku: „Boe! dopomó nam, ebymy nad sob nie • , — 85 pakay !" I zy rzsiste wydobyy si z oczu pobonej dziewczyny. „Kochane dziócie!" zawoaa matka, ja przy tobie my tylko dwie na mnie take nie opucisz. Nieprawda? ty zawsze wiecio bd — Gdyby ; nie ty ya? — dobre dzióci, ty nie wstydzisz moebym ju si dla matki prosi o jamun. Dobre, wdziczne dzieci! Bóg ci nagrodzi. Matko ty dla mnie winie ! zrobia dobrego, jak tobie wywdziczy si mog najmniejsza usuga, jak dla ciebie wypeniam, sprawia mi rado! Bóg w niebie usysza modlitw Maryni, cój ; i wysucha. Matka wkrótce przysza do zdrowia. Potom matka jeszcze serdecznij Maryni kochaa, nieli przedtem, bo Marynia dobra, pilna, wdziczna i pobona bya córka. Maryni stokro drosz staa si matka, któr obdarzy. Pan Bóg na nowo Kiedy si dowiedziano, jak dobr córka bya Marynia, wszyscy ludzie kochali Maryni, j a rozmajite dary sama z matk zewszd przybyway. Przytm pracowaa. Nigdy im chleba nie zabrako. Tak yy dugo szczliwie razem. Matka z czasem umara, a Marynia zostaa sirot. Ale pocziwi ludzie przyjli do siebie dobr Maryni za swoje córk, a umirajc zostawili jj po sobie cay majtek. 126. Dobre dzieci. Bogumi i Franusia zawsze si<J starali, aby swojim rodzicom rado sprawi. Jednego 86 pomagajc im w ogrodzie przy pracy, mówi: „W tm miejscu chciabym zasadzi jeszcze jedno drzewko. dnia, syszeli, jak ojciec Musz si o nie wystara." Wanie nastpoway imieniny oj ca. Bogu- mi Franusia, co tak ojca kochali, potajemjabonk. We wilij nie zakupili imienin ojca wkradli si do ogrodu, eby drzewko zasadzi na miejscu, jakie sobie oji pikn mod upodoba. ciec „Jake si ucieszy nasz kochany kiedy przechodzc si miejscu zobaczy w tm ojciec, rana po ogrodzie, z t pikn mod ja- bonk/* Tak rozmawiajc, Franusia przytrzymywaa bratu drzewko, a Bogumi wykopywa rydlem doek w ziemi na jabonk. W tm niespodzianie co mu zachrzcio pod rydlem. Bogumi rozbi garnek, napeniony monet zot i srbrn. Skarb !" „Skarb zawoay ucieszone dzieci i zasadziwszy drzewko pobiegy do ! by im wiadomo, rzek rodziców, doni o odkryciu. Na t „Bóg to, kochane dzieci, nagradza wasze przywizanie ku rodzicom, chocia nie zawsze w taki nadzwyojciec: czajny sposób. Zachowajcie cigle dobre serca, a Bóg was jeszcze lepszym skarbem obdarzy, nieli zoto i srbro. 127. Grzyby. Bidna Jakubowa posaa córeczk Kasi Kasia przyniosa koszyk grzybów. do lasu na grzyby; wieczorem peny nad 87 „Patrzcie matulu!" rzeka dziewczynka, patrzcie jakich piknych grzybów nazbieraam. Niektóre takie liczne, czerwone, zote, czarno nakrapiane: a na niektórych takie centki, gdyby pereki! Widziaam ja tam i ale ciemne, i dlatego inne grzyby, ich niezbióraam, bo mi si wydaway nie„Nierozsdna dziewdobre bo jedzenia. czyno!" odpowiedziaa matka. „Czy ty wiósz, te czerwone i jaskrawe grzyby, co pereki byy — e s to bedki, od których kady umrz musi, ktoby je poy. Przeciwnie huby ciemne s to prawdziwe grzyby, które miao je mona." maj na sobie, 128. Chata na ustroniu. Ole wyszed z ojcem na przechadzk, pocztku bit drog, wysadzon równo drzewami, po boku leay kupy poupanych kamieni porzdnie uoone, a midzy Szli z kup a kup sta duy kamie z liczb, mie- rzcy drog, dal^j stay supy z napisami. Wszystko to chopczyn zajmowao, o wszystko si pyta dla czego ? Potom udali si wziutk ciók na lewo, co si krcia jak wstka. To schylali gow pod — : gaziami drzewka, to przeskakiwali przez rowek, to si drapali na wzgórek, i znowu z niego schodzili, to po kamykach przechodzili przez strumyk i doszli do nizkiój chatki. Tu zastali matk z czworgiem dzieci: trzech chopczyków i jedne dziewczynk. Matka przda, dziwczjoika szya, a chopczyki patyczki strugali. 88 „Widzisz synu!" rzek prónuj cho mae, zawczasu przyzwyczajaj si ojciec, nie do pracy. Dzieci byy ubogo odziane, ale czysto pomyte, woski licznie uczesane paznokcie obcite. „Widzisz Olesiu!" rzek znowu ojciec, czy uwaasz jak schludnie okoo dzieci. O co si tych dziatek ojciec zapyta, na wszystko mu grzecznie odpowiedziay. , — ' 129. wity Mikoaj. Ju y bardzo dawno temu, jak na wieMikoaj, ów wielki wity,, który wam, dziatki kochane, dobrze jest znany, bocie w dzie wita Jego niejeden odebray podarunek. Ciekawie zagldaycie pod powam przyniós wity Mikoaj. duszk, co Trafio si rónie. Pobone, pilne i grzeczne cie wity t — dostaway róne pikne rzeczy, a co si dostao niedobrym i niegrzecznym dzieciom same odgadniecie. A któto wam spra- dzieci wia tak niespodzian rado, albo czasem i Oto smutek, jeeli na to zasugujecie? wasi rodzice kochani, naladujc witego Mikoaja. Posuchajcie, dziatki! opowim wam nieco o witym Mikoaju. — Ju w upodoba dziecistwie Bóg witego Mikoaja i Sucha udziela sobie mu Pan szcze- kocha on rodziców i stara si sprawi im rado dobrom swm zachowaniem. Oddany do szkoy pilnie si uczy i suy za wzór swojim wspóuczgólniój Swój aski. niom. Lecz najmilsz i szko jego by koció? 89 nabywa najzbawienniejszychnauk Jewity Mikoaj zosta potm ksidzem, nareszcie biskupem. Grodno ta nie uczynia go dumnym zawsze on wszystkich Wspióra ludzi kocha jak braci swój ich. ubogich, ratowa nieszczliwych, odwiedza kademu czyni, ile móg dobrego. chorych Szczególniej wyszukiwa ubogich i nieszczliwych, i ostatkiem dzieli si z nimi. Nie bo tu zusa Chrystusa. ; — w tóm pochway ludzkiój, lecz czyni jednemu ubogiemu rzuci okienkiem pienidze, i czóm prdzój uchodzi, aby go niepostrzeono. Cay swój majtek rozda midzy ubogich. szuka to w cichoci. Nie 130. Bóg nie Co Przysowia. opuci, kto si na spuci. nie mio, tego drugiemu nie czy. tobie Dla przyjaciela nowego, nie opuszczaj starego* Godnemu chleb na myli. Jestto cnota nad cnotami, trzyma jzyk za zbami. Kto cnotliwy, ten szczliwy. Kto rano wstaje, temu Pan Bóg Mdry gupiemu daje. ustpi. Kraków zbudowano. Ogldaj si na tylne koa. Pozna z mowy, jakiej kto gowy. Z miechu czstego, pozna gupiego. Nie od razu 131. Kalendarzyk dla Tydzie ma dzieci. s Niedziela* siedm dni. Te Wtorek, roda, Czwartek, Pitek, Sobota. — Niedziela jest dniem witym; nastpujcych dni sze zowiemy dniami powszedniemu Poniedziaek, t : : ! 90 Cztery tygodnie zowiemy miesicem, trzy miesice zowiemy kwartaem, a dwanacie miesicyrokiem. Te miesice tak po nazywaj nastpuj, sobie i si tak : Stycze, Luty, Marzec, Kwiecie, Maj, CzerWrzesie, Padziernik, Listopad, Grudzie. Eok dzieli si take na cztery pory. Te Wiosna jest w Marwiosna, lato, jesie i zimaato jest w Czerwcu, Lipcu cu, Kwietniu i Maju Wrzeniu, Padzierniku i Sierpniu; jesie jest we a zima w Grudniu, Styczniu i Lui Listopadzie wiec, Lipiec, Sierpie, s — ; — tym- kanoc ; wita Zielone i roczne s: Boe Narodzenie, Wiel- witki. Szanuj czasu, drogie dzieci Bo z czasu skada sie ycie. 132. W Wiosna i o s n a. najpikniejsz jest por Soce najwicej kwiatów. duej zielone i i cieplej, bawi si a dzieci wracaj ptaszki wieci Na roku. wiosn wszystko wesoe, pikne, wiee, ochoczo na dworze. Wesoe krajów, zakadaj znowu piewaj przyjemnie w ogrodach z dalekich swe gniazdeczka i Wtedyto lasach. i aby egocz w bagnach i pracowite pszczóki zbieraj miód i wosk z kwiatów ; a wieniak ze witem ju spieszy do robót polnych. Na pocztku wiosny przypada Wielkanoc. Wielki Pitek jest dniem mierci Pana Jezusa, a Nie- stawach dziela I ; nastpujca dniem Zwartwychwstania my Jego. zmartwychwstaniemy. y Po zmartwychwstaniu Pan Jezus jeszcze dni czterdzieci na ziemi poród uczniów swojich, ich przytomnoci wstpi na niebiosa, potem w 91 gdzie siedzi na prawicy Boga Ojca. Dziesitego dnia zesa im Ducha witego, Pocieszyciela obiecanego. Na pamitk obchodzimy uroczysto Wniebowstpienia Pana Jezusa, a Zielone witki t przypominaj nam zesanie Ducha witego. Na Zielone witki zdobimy nasze mieszkania majem zielonym. przypadaj na kocu Oba te wiosny* Wtenczas wszystko ju w najpikniejszym stoji kwiecie. Zboe znacznie uroso, i w kosy sypa sie zaczyna. — wita 133. Lato. W wionie nastpuje lato. lecie upay bardzo dugie kwiatów nie tyle, lecz owoców wicej. Zboe i owoce dojrzewaj, a wszelkie stworzenie cieszy si darami, któremi Bóg ziemi nawiedzi. Niekiedy jednak zdarzaj si byskawice i pioruny przy mocnych ulewach. Czasem take grad pada, i wielkie zrzdza szkody na polu. Lecz i nawanice nie bez poytku one bowiem czyszcz powietrze, i uyniaj ziemi. Latem chtnie si ludzie w góry puszczaj, z nich widz pikne, rozlege pola i lasy, wsie i miasta. Uraczaj si piknoci przyrody, i dzikuj Panu Bogu za tak Po wielkie, dni — s pikn ziemi, ; któr nowym corocznie przyodziewa strojem. 134. Jesie. Ojciec Franus. nastaa w nie ; lecz i Franus. Kochany Ojcze mówisz, e jesie dlaczegó jeszcze tak ciepo jak ! , lecie ? Ojciec. To prawda, moje dzieci. poznasz, jak mdrze kochany ztd ten wiat, e Lecz wa- Bóg urzdzi zimno nie nastpuje zaraz po cieple* ; 92 Franus. Jak rozumiesz, Ojcze ? sobie dzie gorcy. Jake byoby nam przykro, gdyby po takim dniu naraz zimno nam dokuczyo? Dla tegoto kochany Bóg midzy latem i zim umieci jesie, a midzy zim i latem wiosn. Franus. Rozumiem ju Ojcze. Wszake i ja, Ojciec. to Wyobra bdc dzi may, nie mog by jutro ju duy. Jesie jednak pozna mona po pewnych znakach. Dnia ubywa, a nocy przybywa powietrze coraz wicej chodnieje* Franus. Tak jest Ojcze. jesieni zboe Ojciec. W , do stodó ju zwiezione, a rolnik na nowo orze i zasiewa swe pole. licie Ojciec. Gdy wszelkie owoce zebrane dojrzao i , ókniej zwolna opadaj. Franus. Nieprawda, kochany Ojcze, i skowronki, jaskóki, odlatuj do obcych krajów, do nas powracaj ? sieni si ju e Tak Ojciec. bardzo, jest, i inne i e ptaki e w je- przelotne na wiosn znowu kochany Franusiu. Ciesz si nauczy. tyle 135. Z i m a. nastpuje zima. Wtenczas wszystko Drzewa z licia obnaone, i nie ma ju kwiatów piknych, i zielonej trawy. Nie wida tjiko niegi i lody. Wiatry ostre wiej, a chmury gste zakrywaj soce. Zimno coraz bardziej dokucza. Kady przywdziewa ciep sukni lub futro, i szuka schronienia w ogrzanej izbie od krótkie, a nocy ostrych wiatrów i mrozu. Dnie bardzo dugie Ju wczenie z wieczora zapalaj nie Ptaszki przelotne daleko od nas wiece. sycha ju ich wesoego pienia. Wszystko zda si spoczywa i smutn przybrao posta. Jednake, dziatki kochane. Ojciec niebieski nie Po puste i jesieni martwe. s ; 93 i w tej przykrej porze swej dobroczynnej rki. Zaopatrzeni w zapasy jesienne niairfy wszystko, czego nam potrzeba i dla nas samych, i dla naszych zwierzt domowych. Lecz i o innych zwierztach nie zapomina dobrotliwy Bóg. Kade zwierz znajduje potrzebn sobie a gciejsze pierze, i gciejsza sierc chroni je od mrozu. Na lichej poprzestajc strawie, kontentuj si mchem, korzonkami, i ronem ziarnem. Niektóre zbieraj zapasy na zim, jak mrówki, pszczoy, wiewiórki i inne. Mniejsze zwierzta wikszym za poywienie. Inne obumieraj na zim, i dopiero z wiosn ze snu si budz. Wszystko to Bóg miosierny tak mdrze urzdzi. zimie przypada Boe Narodzenie. To wito przypomina nam nieskoczon dobro Boga, który Syna Swego jednorodzonego zesa na ten wiat dla naszego zbawienia. Dlategoto wtenczas wszyscy si radujemy i piewamy wesoe kolendy. Anio pasterzom mówi: Chrysuus sie nam narodzi, ©dwróci od nas ywno, su — W W Betlejem, nie bardzo podem miecie, Narodzi si w ubóstwie Pan wszego stworzenia. Chcc si tego dowiedzie Poselstwa wesoego, Bieeli do Betlejem skwapliwie, I naleli dzieci w obie, Maryje z Józefem. 136. Dziadek Dziadeczku przypatrzcie i dzieci. dziadeczku ! si troch ! usidcie na awce, dziecinnej zabawce. Dziadek. Pikna wite dzie to wielki zabawka, Bóg dziateczki z wami, O dzisiaj czcijcie piosenkami imi Jego ! Pan si wiata ! rodzi, w postaci !; 94 czowieka Bóg z nieba przychodzi. Czycie te, kochane dziateczki, syszay: Pan Jezus w stajence urodzi si maej, i w óbku ubogim, zamiast koebeczki, i nie na pierzynce, na sianku, dziateczki — Dzieci. a Piknie mówisz, dziadku, powiedzie nam, powiedz, jak cie sucha mio to dalej byo? Dziadek. Bya ciemna, wszyscy dobrze spali, tylko pastuszkowie, przy trzodzie czuwali, pastusz-. kowie dobrzy, pastuszkowie mili, a do nich noc to — z nowin Anieli przybyli. wiato zajaniao, si pasterze przed Anioami na kolana klkli. „Nie Chrystus rzecze Anioek gwiadzisty si narodzi z dziewicy przeczystej w Betlejem stajence, w skromnym óbku ley dalej pastuszkowie kto pierwej, dobiey." Najprzód si, dziateczki Bóg biednym objawi, najpierwej uciech ubouchnym sprawi. Widzicie dziateczki Bóg uczy przykadem: nie gardcie sierot i zgrzybiaym dziadem; sierot otulcie, pocieszcie staruszka, bo wam • na to Pan Bóg da dobre serduszka. zlkli, bójcie si i — — ,. — ; ! ! ! Dzieci. Oj! dobrze, dziadeczku! bdziem pamitali. Dziadek. Niech kady jak moe, Pana Boga chwali. 137. Wiadomoci z historyji biblijnej. Bóg stworzy wiat w szeciu dniach, a siódmego odpocz po pracy, na pamitk czego my obchodzimy niedziele. Pierwsi ludzie nazywali si ale gdy zjedli Adam i Ewa mieszkali w raju owoc zakazany, do czego namówi ich zy duch, ; ; — ; 95 w wa, przemieniony Synami ztamtd wydaleni. zostali Kain i Abel Kain zabi Abla przez zawi, potem drczony sumieniem si po wiecie. Po mierci Abla mia jeszcze Adam syna Seta. Gdy ju wicej ludzi byo na wiecie, Bóg zesa potop, w którym tak si zepsuli, wszyscy wj^ginli. Ocalony zosta tylko Noe i jego rodzina, którzy z rozkazu Boga cay czas potopu ich byli ; bka e w duym okrcie, gdzie byy take nimi wszystkie zwierzta po jednej parze. Synowie Noego: Sem, Cham i Jafet z rodzinami swemi rozeszli si w róne strony wiata ; na pamitk Babel, która miaa za chcieli zbudowa nieba dotykaa. Lecz Bóg tak wysok, eby zniweczy ich zamysy, i tak im pomiesza jzyki, nie mogc si zrozumie, porzucili swoje dzieo. przesiedzieli z wie by a e Wkrótce ludzie przeszli do dawnego bawochwalstwa, oprócz Abrahama, którego Bóg powoa do ziemi Kananejskiej. Chcc dowiadczy posuszestwa, kaza mu Bóg zabi na ofiar jedynego syna Izaaka ale gdy Abraham ju podnosi nó na swoje dziecko, wstrzyma go Anio z rozkazu Pana. — ; mia dwóch synów Ezawa i Jakuba synów, od których powstao dwanacie pokole ydowskich. Najbardziej Izaak ten by kocha w ojcem Józefa, : dwunastu którego zazdroni bracia sprzedali niewol do Egiptu. Tu Józef za swoj w tómaczeniu snów króla Faraona do wysokich doszed urzdów. Gdy potem straszny gód panowa w Kanaan, Józef rodzin swoj sprowadzi do Egiptu, która rozmnoywszy si wpada w niewol. Z tej niewoli wydoby Hebrajczyków natchniony przez Boga Mojesz, który ziomkom swojim udzieli objawione przez Pana dziesicioro przykaza i liczne inne prawa, za to mdro 96 czterdziestoletniem bkaniu si w pustyni, zawiód ich do Palestyny. Umierajc mianowa nastpc, brata swego, Jozuego, który naród ydowski podzieli na dwanacie pokole. Po mierci Jozuego ydzi zaczli znowu czci bawany, za co Bóg dopuci, eby ich podbijay pod swoje wadz inne narody, a nareszcie dostali si pod panowanie Rzymian. Za panowania rzymskiego cesarza Augusta narodzi si w miasteczku Betlejem Pan nasz i Zbawiciel, Jezus Chrystus, Syn Boy, który mierci Swoj odkupi grzechy wszystkich ludzi. a po ! Dodatek. Powinszowania. fta Nowy Rok. Kochani rodzice! Przy Nowym Roku nios wam szczre yczenia zdrowia i pomylnoci. Za dobro wasze taki wam tylko dar przynie mog; przyj mcie go askawie, bo jest serca danin, a serce wycie ksztacili W dzie Imienin Matki. Kochana Mamo! Ledwiem otworzy szczrze do Boga o szczcie westchnem oczy, kochanj Mamy. O Boe! powiedziaem, i. Mam w dugie lata, daj jj zachowaj mi zdrowie i niech si z nas doczeka pociechy. 2. 3. O Ty Mamo moja droga Ledwie umiem prosi Boga O Twe szczcie z stam zdrowiem; Jak urosn, wicj powim. ! Zdrowia i szczcia ycz dobrj Mamie: Serce to mówi, a serce nie kamie, yczenie z serca samo si wyrywa, O droga Elementarz, Mamo yj ! zawsze szczliwa. 7 98 4. Pan Bóg, co A my Go w niebie, da nam Ciebie króluje Droga Matko! bagamy, By zesa szczcie dla Mamy. W tkliwie dzie Imienin Ojca. Tatu kochany! raniutko dzi wstaem, rczki pobonie i prosiem Boga, eby Tacie da dugie ycie, zdrowie czórstwe, i z nas, dziateczek Twojich, pociech. i. zoyem 2. Miym dwikiem mowy swojskiej yczenie Ci powiem z gowy: Powióni krótko, wzowato, yj 3. Ty szczliwie, drogi Tato! nasz ukochany Tatu! wicisz dzisiaj imieniny, A wic yj nam Poród drogij 4. setne lata, Ci rodziny. — Niech w póny czas wiek si Twój przeduy, Niech go na chwil troska nie zachmurzy, Niech Ui si szczcie tak mile umiecha, Jak niespodziana strapionym uciecha. W 1. dzie Imienin Ja szkóka w Nauczyciela. jednój osobie, Przynosz cze Panie, Tobie! Wszak Ty yjesz dla ludzkoci, yje sto lat w pomylnoci. : 99 Anio 2. Boski ludzi strzee, Umacnia w cnocie i wierze, I do Boga ich prowadzi — Ze okra dobre radzi nieraz czeka, Na popraw I miewa posta czowieka Czy to nie Ty, dobry Panie? Bo to jako serce gada, I dzi Tobie na wizanie, . . . Serdeczne yczenia skada; A gos serca nie zawodzi, Niechaj Ci to Bóg nagrodzi! Modlitwy i pieni nabone. Molitwa Paska. wi który jest w niebie si imi Twoje! Przyjd królestwo Twoje! Ojcze nasz : , bd w wola Twoja, jako niebie tak ziemi! Chleba naszego powszedniego daj dzisiaj! I odpu nam nasze winy, jako i na nam i my odpuszczamy naszym winowajcom! I nie nas na pokuszenie, ale nas zbaw ode zego! Amen. wód Pozdrowienie anielskie. Zdrowa Maryja, aski pena, Pan z Tob Bogosawiona Ty midzy niewiastami i bogosawion owoc ywota Twojego, Jezus. wita Maryjo, Matko Boa! módl si za nami — grzsznymi Amen. teraz i w godzin mierci naszej! 7* 100 Skad Wierz w apostolski. Boga, Ojca wszechmogcego, Stworzyciela nieba i ziemi: I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego Jedynego. Pana naszego • Który si pocz z Ducha witego narodzi si z Maryji Panny: Umczon pod Ponckim Piatem, ukrzyowan, umar, i pogrzebion: Zstpi do pieków, trzeciego dnia zmartwychwsta Wstpi na niebiosa, siedzi na prawicy Boga Ojca wszechmogcego Ztamtd przyjdzie sdzi ywych i umarych. Wierz , ! : w Ducha witego wity koció powszechny, •* witych obcowanie: Grzóchów odpuszczenie: ywot wieczny. Ciaa zmartwychwstanie Amen. : Pie poranna. Kiedy ranne wstaj zorze, Tobie ziemia, Tobie morze, Tobie piwa ywio wszeki; pochwalon, Boe wielki! A czowiek, który bez miary Bd Obsypany Co Twmi go stworzy A czemuby Ci dary, ocali, nie chwali? i Ledwie oczy przetrzó zdoam, Wnet do mego Pana woam, Do mego Boga na niebie, I szukam Go w koo siebie. Wielu snem mierci upadli, Co si wczoraj spa pokadli; My si jeszcze obudzili, Bymy Ci, Boe, chwalili. — : 101 Pie wieczorna. Wszystkie nasze dzienne sprawy Przyjm litonie, Boe prawy! A gdy bdziem zasypiali, Niech Ci nawet sen nasz chwali. Twoje oczy obrócone Dzie i noc patrz w t stron, Gdzie niedono czowieka Twojego ratunku czeka. Odwracaj nocne przygody, Od wszelakiej bro nas szkody, Mij nas wiecznie w Twojj pieczy, Stróu i Sdzio czowieczy. Modlitwa przed jedzeniem. Bogosaw, Panie Boe! nas i dary Twoje, Twój szczodrobliwoci poywa mamy abymy Ci za wszystko chwalili przez Pana naszego, Jezusa Chrystusa. Amen. które z Modlitwa po jedzeniu. Dzikujemy Ci, Boe Ojcze najaskawszy, ! za wszystkie dobrodziejstwa Twoje, i za pokarm nam udzielony. bogosawion da- Bd rach i w wszystkich dzieach Twojich. Amen. Modlitwa przed naukjj Boe! w Twoje imi wite, zaczynamy pracy dzienne; bo w ten sposób rozpoczte, plony dadz nam zbawienne. Czy zabawa, czy nauka, niech zaczyna si od Ciebie; bo kto Twego wsparcia szuka, w kadój dozna — ! 102 go potrzebie. — Gdy si modl dobre Ty i ich probom czynisz zado, dla matki zesa raczysz zdrowie, Pobogosaw si ustali, i nam bymy Panie mogli ! i dziatki, dla ojca rado. — dozwól w cnotach w kadym stanie blinich wspira, Ciebie chwali. Modlitwa po nauce. Boe dae nam Twojich ask bez miary nowe zadatki; nowemi obsypa dary pokorne, pilne dziatki. Owiecie serce, ! Twe , uzdolnie myl i mow; powicie szczr wol, by ziarnka nauk i cnoty, pobonoci i prostoty, pady na dobr rol. Boe gow, za te aski wielkie, niesiemy Ci dziki wszelkie. Wieczny ywot. adne oko nie widziao, adne ucho nie syszao, ani myl czowieka zgadnie, co na dobrego przypadnie. ywot wieczny w drogim niebie chowa mu Pan Bóg u Siebie, peen pociech rozmajitych uwielbi go wieczn sta. rozkoszy znamienitych, chwa za jego pobono i Przepisy szkolne. Przychod do szkoy na czas naznaani zbyt rycho, ani te za póno. Nie opuszczaj szkoy bez wanj 1. czony, 2. przyczyny, gdy a nie by w szkole, nie zmylaj wymówek. Przychod do szkoy umyty, uczesany, 3. porzdnie i Wchod do szkoy przyzwojicie i obyrób krzyku, usid zaraz na swoszkole tak, jak w kociele. miejscu. 4. czaj nie, nie jm czysto ubrany. —W Wszedszy do szkoy, pozdrów wspógrzeczny, bo grzeczno ozdob 5. uczniów. Bd dziatek. 6- Rzeczy twoje, ksiki, zeszyty poó na swojóm miejscu. Porzdek jest dusz — pracy i Nie 7. mie nauki. i 8. powsta psuj nie pisz Gdy sprztów szkolnych, nie to niepiknie. po awkach, bo nauczyciel spokojnie, a podczas modlitwy módl si nabonie. i wejdzie poko zó do klasy, si grzecznie; rce skromnie, i 104 Bd 9. spokojny uwany w i szkole. Tylko tym sposobem bdziesz mia z nauk poytek. 10. Jeeli potrzebujesz wyj na dwór, to pro czy nauczyciela o pozwolenie; tego nigdy bez potrzeby. lecz nie Suchaj, kochaj i szanuj twego 11. nauczyciela. Nauczyciel zastpuje miejsce ojca i matki 12. z i w szkole. yj w zgodzie brami usuny. ; kochaj Drukiem ich, wspóuczniami, jak dla nich grzeczny bd Karola Goryszka w Wiódniu.