część 2 - Wszechnica PAN

Transkrypt

Nabywanie umiejętności czytania – jak to zrobic
by się nie narobic?
Jan Ober
Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej im. Macieja Nałęcza,
PAN
Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN
1
Udział IBIB-PAN w opracowaniu systemów do badania ruchu oczu w
trakcie czytania u dzieci w okresie nauki szkolnej.

IBIB-PAN Pracownia w Poznaniu już w roku 1995 opracowała wspólnie z Permobil AB
Szwecja oraz Taylor Associates USA system do badań funkcji czytania u dzieci
Ober2 - Visagraph.
Visagraph
 Niestety testy z którymi są oferowane te systemy pomiarowe, w części
wykorzystywanego materiału leksykalnego i sposobu kontrolowania dokładności
procesu czytania, nie spełniają
zdefiniowanych wcześniej kryteriów pomiaru
2
System pomiaru ruchu oczu w trakcie czytania – JUST for KIDS
Pomiar ruchu oczu i głowy
IR odbiornik podczerwieni
Decyzja leksykalna rozdzielenia
IR nadajnik podczerwieni
JUST
for KIDS
Zakreślenie miejsca
Pro-lexia Test
____________
____________
____________
____________
____________
podziału słowa / zdania
łańcuchowego
P. Czarnecki, J. Ober
3
Badanie ruchu oka w połączeniu z decyzjami leksykalnymi, rok 2011.
Eye movements
measuring device
Lexical decision
pen
Prolexia test
4
Charakterystyka sytemu pomiarowego Just for Kids

Rejestracja decyzji leksykalnych, opóźnienie czasowe - 2 [ms]

Rejestracja ruchu oka w osi X oraz Y, rozdz. przestrzenna 3 min. kątowe rozdz.
czasowa - 1 [ms]

Rejestracja ruchu obrotowego głowy – dwukanałowy żyroskop w osi X, Y zakres
+/- 180 [°] / s, rozdz. czasowa – 2 ms

Rejestracja przyspieszeń oraz położenia głowy względem wektora grawitacji –
akcelerometr 3D, osie X, Y, Z, zakres +/- 1,5 [g], rozdz. czasowa – 2 ms

Rejestracja sygnału mowy np. w trakcie badania zależności czasowej
Voice Onset Time (VOT) -12bit, 8kHz i towarzyszącej mu zmianie położenia oka
5
Fotografia poziomu czytania dzieci II klasy (A) na osiach % wykonania testu
w czasie 2 minut, poziomo – słowa łańcuchowe, pionowo – zdania łańcuchowe
A
B
6
Wysoki poziom dekodowania wyrazów – prawidłowy cykl skanowania
Zielony – sakkady progresywne,
czerwony – regresje,
niebieski – mrugnięcia
Ruch oka
w osi
poziomej
Model
skanowania
sakkadycznego
Decyzje
leksyklne
Kreślenie
linii podziału
25 2.5 s 26
2,5s
27
1,8s
7
Niski poziom dekodowania wyrazów – odwrócony cykl skanowania linii tekstu
Zielony – sakkady progresywne,
czerwony – regresje,
niebieski – mrugnięcia
Ruch oka
w osi
poziomej
Model
skanowania
sakkadycznego
Decyzje
leksyklne
Kreślenie
linii podziału
Odwrócony cykl skanowania
26 8.5 s
25
6,5s
8
Porównanie wyników dzieci z wysokim
Parametry Dekodowania
Najwyższy
poziom - A
Najniższy
Poziom - B
Średni czas decyzji leksykalnej [ms]
2157
7930
SD odchylenie standardowe [ms]
906
5262
Mediana czasu decyzji leksykalnej [ms]
1873
6668
Średni czas fiksacji wzroku time [ms]
296
369
SD odchylenie standardowe [ms]
90 (30%
M.F.T.)
63 (17%
M.F.T.)
Mediana czasu fiksacji wzroku [ms]
278
362
Średnia – liczby sakkad regresywnych na
jedną decyzję leksykalną
3
10
Mediana - liczby sakkad regresywnych na
2
7
Średnia - liczby sakkad progresywnych na
3
11
Mediana liczby sakkad progresywnych na
3
8
9
Dwa komplementarne pytania - jedna odpowiedź

Dlaczego opanowanie umiejętności czytania jest dla niektórych tak
trudne?
Czytanie jest najbardziej złożoną czynnością z jaką
konfrontowany jest człowiek na swej drodze życiowej.

Jak więc wyjaśnić dlaczego dla innych dzieci wydaje się być tak
‘łatwe’, że nabywają umiejętność czytania niemalże spontanicznie?
10
Dlaczego niektóre dzieci mają trudności w nabywaniu umiejętności
czytania – i czego nie powinno się robić ?
Co z definicją DYSLEKSJI - czy rzeczywiście inteligencja może być
elementem tej definicji?
Czytanie jest trudne stąd dzieci mogą mieć trudności w nabywaniu
tej umiejętności.
Dzieci z wysoką inteligencją mają te same trudności co dzieci
z przeciętnym poziomem inteligencji.
Na czym więc polega różnica która spowodowała wyodrębnienie
‘prawdziwej dysleksji’.
11
Co z definicją DYSLEKSJI ?
Dzieci z wyższym ilorazem inteligencji
w sobie specyficzny sposób kompensują trudności
na drodze inteligentnego zgadywania
12
Dwie formy naszej aktywności wymagają
odmiennych kompetencji OUN
‘Mózg logiczny’ – nieustanne ocenia sensowność tego
co odbieramy oraz tego co zamierzamy zrobić
‘Mózg a-logiczny’ – nie zajmuje się tą kwestią, co wcale
nie oznacza że jest nielogiczny.
Przeciwnie kieruje on naszym zachowaniem zgodnie z umiejętnościami
nabytymi wcześniej pod kontrolą mózgu logicznego.
13
Komplementarność funkcji ‘logicznej’ i ‘a-logicznej’ mózgu
Mistrz
Uczeń
Mózg ‘a-Logiczny’
Mózg ‘Logiczny’
●
●
Odpowiedzialny za funkcje poznawcze
‘mózg myślący’
Działa na wirtualnej - mentalnej
reprezentacji rzeczywistości
●
Nie zajmuje się myśleniem
●
Działa na rzeczywistości
‘tu i teraz’
14
Mistrz
Mózg ‘Logiczny’
Organizuje i nadzoruje proces
uczenia się, w tym również
nabywanie nowych umiejętności
Operuje bazą wiedzy
Przeprowadza symulacje możliwych
zachowań i ocenia ich wynik
Uczeń
Mózg a-Logiczny
Jedynie nadzoruje wykonywanie
umiejętności nabytych wcześniej
pod nadzorem mózgu logicznego
Co najwyżej korzysta
z prostych reguł
Nie może symulować zachowania
i oceniać go pod kątem sensu i
użyteczności
15
Czytanie jest wynikiem powiązania funkcji wzrokowych ze sferą dźwiękową
mowy oraz językiem.
Język
i ‘myślenie’
Funkcje
wzrokowe
Co jest fundamentem
dla integracji tych funkcji ?
Fonologia
Fonologia
ii fonematyka
fonetyka
Czytanie wbrew naszej intuicji i powszechnie stosowanym
metodom dydaktycznym zaczyna się od fonologii i fonetyki
16
Zasoby przetwarzania informacji uczestniczące w funkcji czytania.
Mózgowie
J
F
Logiczna część OUN
W
Pień
mózgu
A-logiczna część OUN
Móżdżek
Aksony systemu wielko-komórkowego
łączą między sobą zasoby przetwarzania
i przechodzą przez móżdżek.
Zasoby
w
- Funkcje wzrokowe
F
- Fonologia
J
- Język
Zapewniają synchroniczne spójne
w czasie przetwarzanie w
oddalonych od siebie zasobach
17
Logiczna i alogiczna czynność Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN)
Część Logiczna
Organizowane ‘ad hoc’
sterowanie zasobami
Dostępne zasoby
przetwarzania informacji
Część
Dwukierunkowe szybkie
połączenia sterujące
A-logiczna
Replika procesów sterowania
tworzona w procesie uczenia się
18
Nabywanie nowych umiejętności, ich doskonalenie oraz korzystanie z nich.
Korzystanie
Nabywanie
Część ‘logiczna’
Część ‘logiczna’
Doskonalenie
A-LOGICZNA
A-LOGICZNA
Sterowanie zasobami przenosi się
do części a-logicznej
z części logicznej OUN
i staje się nowym zasobem
19
Wielozadaniowość procesu – nauka czytania
ANALIZA
–
szeregowe dekodowanie
znaczeń leksygramów
I
SYNTEZA
–
równolegle prowadzone
scalanie znaczeń
Dekodowanie
fonologiczne
Rozumienie
(struktura
czytanego tekstu
fonematyczna)
Tekst
Synteza
syntaktyczna
I – Droga pośrednia - początkowa,
20
Wielozadaniowość procesu – czytanie zawansowane
ANALIZA
–
I
SYNTEZA
–
scalanie znaczeń
Dekodowanie
fonologiczne
Rozumienie
(struktura
fonematyczna)
Tekst
czytanego tekstu
Synteza
syntaktyczna
Rozpoznawanie
Predykcja
kształtu wyrazu
semantyczna
(całościowe
II
cechy graficzne)
I – Droga pośrednia - początkowa, II – Droga bezpośrednia -zaawansowana
21
Wielozadaniowość procesu – czytanie zawansowane
ANALIZA
–
I
SYNTEZA
–
scalanie znaczeń
Dekodowanie
fonologiczne
Rozumienie
(struktura
fonematyczna)
Tekst
czytanego tekstu
Synteza
syntaktyczna
Rozpoznawanie
Predykcja
kształtu wyrazu
semantyczna
(całościowe
II
cechy graficzne)
I – Droga pośrednia - początkowa, II – Droga bezpośrednia -zaawansowana
22
Centralny element procesu czytania
Dekodowanie postaci graficznej wyrazu
w „izolowane” nie powiązane ze sobą znaczenia
Decyzja leksykalna
Wyraz
Procesor
Izolowane znaczenie
czytania
Co to są decyzje leksykalne i jak do nich dotrzeć ?
23
Współdziałanie części ‘logicznej’ i ‘a-logicznej’ OUN
Poziom logiczny
Sterowanie zasobami
organizowane ‘ad hoc’
w każdej nowej sytuacji
‘Mistrz’
Poziom alogiczny
‘Uczeń’
Kopia programu sterującego
odtwarzana w sytuacjach
typowych
Doskonalenie już pozyskanych umiejętności
i poszerzanie kontekstu dla ich zastosowania
24
Mózg ‘a-logiczny’ / mózg ‘logiczny’ - pożądany podział ról
w procesie zaawansowanego czytania – znaczenie kontekstu
Pobieranie i dekodowanie wyrazów
Scalanie ich znaczeń
Proces sterowany przez mózg
Konieczny udział
mózgu ‘logicznego’
‘a-logiczny’
Wyraz
Izolowane znaczenia
poszczególnych
wyrazów
Rozumienie zdania
budowanie kontekstu
Predykcja znaczeń kolejno odczytywanych wyrazów
( ? ) Tomek jedzie szybko na ................
25
Dzieci z wyższym ilorazem inteligencji
w sobie specyficzny sposób kompensują trudności
na drodze inteligentnego zgadywania
26
Jak trudności w dekodowaniu wyrazów można ‘obejść’ ?
Inteligentne zgadywanie jako forma kompensacji trudności
w precyzyjnym dekodowaniu wyrazów
pozwala ‘czytać’ lecz niestety
wiąże zasoby mózgu ‘logicznego’ w proces nieustannej
weryfikacji odgadywanych znaczeń wyrazów
27
Początek nauki czytania – szeregowe przetwarzanie z udziałem świadomie
przydzielanej uwagi
Pułapka zgadywania –weryfikacja
LEKSYGRAM
ZNACZENIA
Dekodowanie
Skanowanie
TEKST
wzrokowe
linii tekstu
wyrazu w
kilka możliwych
znaczeń
WERYFIKACJA
Weryfikacja
syntaktyczna
semantyczna
28
Mózg ‘alogiczny’ / mózg ‘logiczny’ - brak podziału ról
w zaburzonym procesie czytania – nadużywanie kontekstu
Mózg logiczny pozostaje ‘uwiązany’
Zadanie mózgu logicznego jest
w nie zamkniętym procesie prototypowania
przerywane interweniowaniem
dekodowania fonologicznego
w proces dekodowania
Wyraz
Odgadywane znaczenia
poszczególnych
wyrazów
Rozumienie zdania
przewidywanie
kontekstu
Predykcja kilku prawdopodobnych znaczeń - konieczność
weryfikacji zgodności z kontekstem (ex- ante i ex-post)
29
Elementy składowe procesu dekodowania i scalania znaczeń
izolowanych wyrazów
Wyodrębnienie cech dystynktywnych litery i zredukowanie ich do symbolu
Przywołanie dźwięku głoski i próba jego agregacji w dźwięk sylaby
Scalanie dźwięków sylab w dźwięk słowa i jego weryfikacja z kontekstem
Łączenie napływających znaczeń i wmontowanie ich w strukturę syntaktyczną
30
Zapotrzebowanie na analizator logiczny do którego dostęp
kontrolują zasoby świadomej uwagi (pamięć robocza)
Przywołanie dźwięku
Wyodrębnienie cech
głoski i próba jego agregacji
dystynktywnych litery i
w dźwięk sylaby
zredukowanie do symbolu
Zasoby uwagi
są niepodzielne
Scalanie sylab w dźwięk
słowa i weryfikacja
Skierowanie i utrzymanie
z kontekstem
wzroku na aktualnie
dekodowanym znaku
Visual sketch - pad
Łączenie napływających
znaczeń i wmontowanie
ich w strukturę semantyczną
Phonological
loop
31
Właściwości i ograniczenia uwagi
Właściwości:
Jest wolicjonalna
Selektywna
Umożliwia dostęp do analizatora logicznego
Ograniczenia:
Jest szeregowa - niepodzielna na części, które
mogły by równocześnie nadzorować więcej niż
jeden proces wymagający dostępu do
analizatora logicznego
Podatna na dystraktory zewnętrzne
i wewnętrzne
Zagrożona anomaliami przydziału uwagi
32
Uwaga może być w całości przełączana pomiędzy zadaniami
Głoski
Cechy
sylaby
symbol
Sakada
fiksacja
Przełączanie
multipleksowanie uwagi
Przełączanie zgodnie z
instrukcją
Dźwięk
słowa
Zdanie
fraza
Przełączanie na zasadzie
obsługi przerwań
33
Czytanie zaczyna się od fonologii i fonetyki

Punktem wyjścia dla nauki czytania zawsze powinno być
przywrócenie świadomości fonologicznej
Pierwsze próby mówienia
rozpoczynają się od
wypowiadania sylab
Utrata świadomości
fonologicznej
Dalszy rozwój mowy dąży do jej upłynnienia
Nie głoski lecz sylaby są naturalnymi dźwiękami mowy
”Czytanie jest tak trudne bo mowa stała się tak łatwa”
(Liberman)
34
Świadomość fonologiczna

Świadomość Fonologiczna – dowolny dostęp do naturalnych
dźwięków mowy czyli sylab.

Modularność dźwiękowa sygnału mowy – konstruowanie
z dźwięków (phonological awarenes).
Stanowią punkt wyjścia do nauki czytania.
35
Jak przywrócić świadomość fonologiczną …. jak zacząć ?
Prosimy aby dziecko głośno wypowiedziało dowolne
dwusylabowe imię np..’Tomek’
W odpowiedzi usłyszymy wypowiedziane jednym ciągiem
powtórzenie imienia ‘Tomek’.
Ponownie prosimy dziecko aby teraz najgłośniej jak tylko potrafi
krzyknęło ‘Tomek’, np.. wołając go by przyszedł na podwórko.
Dziecko wykrzykując ‘Tomek’ spontanicznie podzieli słowo na dwa
odrębne akty fonacyjne.. Każdy z tworzących słowo dźwięków
zostanie ‘krzyknięte’ oddzielnie.
Dziecko uświadomi sobie, że słowo Tomek zbudowane jest
z dwu ‘samodzielnych’ dźwięków.
36
Jak rozwijać świadomość fonologiczną …. jak ją ćwiczyć ?
Skoro dziecko dowiedziało się już o istnieniu niezależnych
dźwięków ‘to’ i ‘mek’, może stanowić to punkt wyjścia do ćwiczeń.
Prosimy aby dziecko powtórzyło ‘rozbijanie’ słów na oddzielne
dźwięki na szeregu innych imion dwu sylabowych Jurek , Kuba, Janek..
W kolejnych krokach prosimy dziecko aby przestawiało kolejność
dźwięków np. (mek.to), (ba.ku), (nek.ja)……..
Ćwiczenie ‘rozbijania’ słów na dźwięki rozszerzamy na wyrazy
trzy sylabowe, a następnie oprócz przestawiania kolejności,
włączamy usuwanie jednego z trzech dźwięków, a także
zastępowanie go innym.
37
Dlaczego niektóre dzieci mają trudności w nabywaniu umiejętności
czytania – co powinno się zrobić aby im pomóc ?
Poprawne sylabizowanie jest warunkiem koniecznym
dla dalszego samoistnego rozwoju funkcji czytania
Należy wprowadzić i rozwijać głośne czytanie sylabami
idopiero po opanowaniu (upłynnieniu) tego sposobu czytania,
można stopniowo przenosić go w obszar cichego sylabizowania
połączonego z głośnym odczytywaniem wyrazów tekstu.
Należy przy tym kontrolować poprawność
odczytywanych na głos wyrazów
38
Elementy procesu dekodowania leksygramów w znaczenia cz.1
Różnicowanie cech dystynktywnych kształtów liter
i wiązanie ich z nazwami dźwiękowymi – dźwięki głosek.
39
Różnicowanie cech dystynktywnych kształtu liter
Nie wolno wziąć do ręki litery wyciętej z kartonu
sugeruje to dziecku, że litera jest obiektem w stosunku
do którego zachodzi uniwersalizacja kształtu !
Litera nie jest obiektem
jest znakiem - symbolem
Cechy dystynktywne – różnicujące znaki literowe stają się
jednoznaczne jedynie w powiązaniu z osią i kierunkiem czytamia
40
Analiza wzrokowa - fonematyczna kodu literowego
Litera
Symbol
Dźwięk głoski
Różnicowanie cech dystynktywnych kształtu liter
i wiązanie ich z nazwami dźwiękowymi głosek.
Nie wolno zamiast dźwięku głoski podać
nazwy dźwiękowej litery w alfabecie !
41
‘Pięciolinia’ dla znaków literowych
abcdefghijklnoprstuw
k
d
u
s
p
d a
u
z b
z
g
n
42
k
k
s
d a
n
b
s u
n
d
z b
p
g
s
d
z b
k
n
z
z
Nie może być wątpliwości,
które literki są obrócone,
lub błędnie napisane.
43
Zawsze gdy wystąpi niejednoznacznośc
na dowolnym etapie procesu dekodowania
musi ‘interweniowac mózg ‘logiczny,
przerywając aktualnie realizowane zadanie
44
Przejście od czytania szeregowego do równoległego
Warunkiem równoczesnego prowadzenia procesów składowych
dekodowania wyrazów, jest aby tylko jeden spośród nich wymagał
udziału analizatora logicznego
Pozostałe procesy muszą zostać zautomatyzowane
w stopniu nie wymagającym udziału analizatora logicznego
45
Warunek prawidłowego nabywania umiejętności czytania
usprawnienie dekodowania wyrazów
Decyzja leksykalna na poziomie dekodowania znaczenia pojedynczego
wyrazu powinna być:
Precyzyjna - przywołać znaczenie wyrazu w jego właściwej
formie gramatycznej,
Szybka - uzyskana w jak najkrótszym czasie
Płynna - generowana bez przerywania ciągłości sekwencji
46
Dlaczego niektóre dzieci mają trudności w nabywaniu umiejętności czytania –
i co powinno się zrobić aby im pomóc ?
Potrzeba uświadomienia że modularność dźwiękowa (sylaby)
ma odniesienie do modularności kodowania literowego tych
dźwięków (świadomość grafo-fonologiczna)
Lepiej jest ukazać dziecku strukturę sylabiczną wyrazu zamiast
oczekiwać, że samodzielnie dostrzeże ją w sposób prawidłowy.
Jest to szczególnie trudne, a często niemożliwe gdy dziecko
nie dysponuje świadomością fonologiczną
47
Płytka Pro-lexia Wskazanie granic między sylabami zapewnia
poprawne dostrzeżenie – wyodrębnienie grupy liter ją tworzących
Szablon do zakreślenia granic między sylabami
oraz dwuznaków (sz, cz……………rz i ch)
Płytka Pro-lexia Copyright Ober-Consulting Poland 2000
48
Płytka Pro-Lexia , czyli jak wykorzystać fizjologię
do wspomagania nauki czytania.
Okno dekodowania
Obszar obniżonego kontrastu
Okno podglądu
Włączenie ruchu ręki
w proces skanowania
wzrokowego
Płytka Pro-lexia
Copyright Ober-Consulting Poland 2000
49
Płytka Pro-lexia…………. fizjologia dla czytania
Kolejno odsłaniane litery są nazywane dźwiękiem głoski.
Gdy prawa strona okienka pokryje się z zieloną kreską ( )
(granicą sylaby), dekodowanie liter zatrzymuje się aby
umożliwić powiązanie wypowiedzianych głosek w dźwięk sylaby.
Płytka Pro-lexia
Copyright Ober-Consulting Poland 2000
50
Płytka Pro-lexia…………. fizjologia dla czytania
Obniżona jakość optyczna tekstu poza oknem dekodowania
(rozmycie – utrata wysokich częstości przestrzennych i niski kontrast)
ułatwia utrzymanie fiksacji wzroku na dekodowanej grupie znaków
Płytka Pro-lexia Copyright Ober-Consulting Poland 2000
51
Przybliżanie tekstu do oczu powiększa obraz tekstu na siatkówce
przez co zmniejsza się natłok znaków na obszarze wybiórczego
widzenia
Wiąże się to z długotrwałym utrzymywaniem akomodacji
w maksymalnym napięciu
i prowadzi do ‘zmęczenia akomodacyjnego.
52
Czytanie tekstu znajdującego się w odległości porównywalnej
z szerokością rozstawienia oczu, powoduje trudności
ze skoordynowaniem sakadowania lewego i prawego oka.
Prawo ‘Herringa’ o równym
pobudzeniu sakadycznym dla
dla lewego i prawego oka
nie gwarantuje obuoczności
podczas czytania
W celu przeciwdziałania
dwojeniu obrazu dzieci dodatkowo
skręcają głowę tak aby dla jednego
oka teks był zasłonięty boczną
powierzchnią nosa
53
Czytanie obu-oczne …. czy jedno-oczne ?
W sytuacji czytania jedno-ocznego strefowa matówka przesłania część
tekstu.
Aby móc zobaczyć wyrazy zasłonięte zmatowioną częścią
osoba badana obraca skrzynką lub przesuwa głowę
JAVAL – reading BOX
Prolexia Tools Copyright Ober Consulting Poland 1997
54
Jeżeli czytanie jedno-oczne … to którym okiem osoba czyta ?
Chicken glasses
Okulary wymuszają czytanie jednym
okiem ……tak jak robi to kura.
Przyśrodkowy segment lewego
I prawego oka jest zmatowiony
Pozwala to określić oko
preferowane dla czytania
Prolexia Tools
Copyright Ober Consulting Poland 1993
55
Pionowa oś czytania …… umożliwia sterowanie ruchem sakadycznym
z lewej oraz prawej półkuli
- Ja lubię czytać.
HIRAGANA – alfabet sylabiczny
(zapis kombinatoryczny z 46 sylab)
KANJI - Ideogramy
zapis piktograficzny
(kaligrafia) Prof. Hashimoto
56
TERAZ dla naszego systemu integracji znaczeń trwa ok. 3 sekund
Tylko raz na trzy sekundy możemy zobaczyć ……
…… albo starszego pana albo mysz
Analogicznie w trakcie
dekodowania wyrazu
mamy tylko 3 s na scalenie
głosek w dźwięk wyrazu
lub też w dźwięk sylaby.
Na początku nauki czytania
to zdecydowanie za krótko !
57
Cechy ucznia które mają wpływ na nabywanie umiejętności
●
Inteligencja
●
Motywacja
●
Uwarunkowania społeczno - ekonomiczne
●
Jakość dotychczasowego wykształcenia
●
Profil osobowościowy – różnice osobnicze
●
Odporność na brak początkowego sukcesu
●
Predyspozycje fizyczne (w sporcie)
●
Warunki zdrowotne
Wielowymiarowa
charakterystyka
ucznia
... lista dalece niekompletna
58
Dwu - wymiarowa charakterystyka korzystania z nabytych
wcześniej umiejętności
SW – Sprawność wykonania wyuczonej czynności może zostać
Zaangażowanie
uwagi
wyrażona dokładnością i / lub czasem jej wykonania
ZU
ZU – Zaangażowanie uwagi może zostać oszacowane
na podstawie uczestniczenia analizatora logicznego
O1
U1
w nadzorowaniu wykonywanej czynności
O2
U2
Zazwyczaj jeżeli S1 < S2
to wtedy U1>U2
Sprawność wykonania
0
S1
S2
Sw
59
Nabywanie umiejętności i ich doskonalenie
1. Prototypowanie umiejętności (I-II)
Zaangażowanie
uwagi
2. Doskonalenie umiejętności (II-III)
Minimalny poziom zaangażowania
uwagi wymagany dla osiągnięcia
sprawności SW
I
1
Granica możliwości
II
SW
2
III
Sprawność
wykonania
60
Wartości normatywne parametrów ruchu oka w okresie nabywania
i doskonalenia funkcji czytania
Czas Fiksacji [ms]
Liczba Regresji
na 100 odczytanych
wyrazów
Grade Level Norms the Components of the Fundamental Reading Skill” by Stanford E. Taylor, Helen
Frackenpohl and James L. Pette, EDL Research and Information Bulletin Nr 3 Educational Developmental
61
Prognozowanie różnic indywidualnych w osiąganiu
sprawności na podstawie różnic zaangażowania uwagi
Dwie osoby osiągają równy poziom sprawności
S1 = S2 lecz osoba O1 uzyskuje go przy wyższym
zaangażowaniu funkcji logicznych U1 > U2
Zaangażowanie
uwagi
ZU
O2 - dysponuje rezerwą zasobów uwagi którą
może wykorzystać dla dalszego doskonalenia
U1
O1
O1 - osiągnęła prawdopodobnie maksimum swych
możliwości
U2
O2
Sprawność wykonania
0
S1 = S2
SW
62
Dysleksja wyklucza możliwość doskonalenia umiejętności czytania
i prowadzi do zablokowanie jej rozwoju na etapie prototypowania
Zaangażowanie
Uwagi
PROTOTYPOWANIE umiejętności czytania
Rozwój czytania nie może osiągnąć
progu zwolnienia zasobów uwagi
koniecznego dla jego doskonalenia
Rozwój czytania pozostaje
zablokowany na niskim poziomie
Zaangażowanie uwagi w nadzorowanie dekodowania wyrazów
uniemożliwia przejście do do uczenia się z podręcznika
Efektywność
czytania
63
Co to znaczy zmierzyć czytanie ?
Cechy pomiaru:
I. Wykonanie pomiaru nie może zmieniać właściwości obiektu (dzieci
uczą się testów, które w związku z tym mogą być ponawiane raz na
pół roku)
II. Ta sama metoda i skala pomiaru dla całej ścieżki
rozwoju
umiejętności czytania tj od 2 kl. do granicy fizjologicznej czytania.
III. Wykluczenie subiektywnej oceny badającego
64
Przykładowe testy umiejętności czytania dla języka polskiego (cz.6)
Test czytania pseudowyrazów „Łatysz II” Matějček, Bogdanowicz (1995)
Odczytywanie głośne pseudo-wyrazów nie pozwala osobie badanej
na kontrolowanie procesu czytania na zasadach odniesienia
zdekodowanego wzorca dźwiękowego do słownika znaczeń.
Wprowadzenie wyrazów nonsensownych o formie dźwiękowej
zbliżonej do rzeczywistych, istniejących znaczeń wyrazów
dodatkowo wprowadza niepewność samooceny poprawności.
Podsumowanie:
Nie spełnia kryterium pomiaru: III
65
Przykładowe testy umiejętności czytania dla języka polskiego
cz.2

Test cichego czytania dla klas IV – VIII H. Chylińska (1985) – składa się z dwóch
części, każda dla innej grupy wiekowej.
Wykorzystuje teksty o zróżnicowanej trudności (różne formy
literackie, różna zawartość treściowa). Ograniczona liczba
przykładów testowych umożliwia uczenie się zadania testowego.
Podsumowanie:
Nie spełnia kryterium pomiaru: I i II
66
Przykładowe testy umiejętności czytania dla języka polskiego (cz.2)

Test cichego czytania dla klas IV – VIII H. Chylińska (1985) –
składa się z dwóch części, każda dla innej grupy wiekowej.
Wykorzystuje teksty o zróżnicowanej trudności (różne formy
literackie, różna zawartość treściowa). Ograniczona liczba
przykładów testowych umożliwia uczenie się zadania testowego.
Podsumowanie:
Nie spełnia kryterium pomiaru: I i II
67
Przykład tekstu wykorzystywanego dla oceny czytania ze zrozumieniem
Jaś jest uczniem pierwszej klasy. Właśnie idzie do
szkoły. Na plecach ma czerwony tornister. Są w
nim zeszyty do matematyki i języka polskiego oraz
piórnik. Chłopiec nie zabrał książek, ale włożył do
tornistra swoje ulubione trzy samochodziki.
Oczywiście mama o tym nie wie. Na pewno by się
gniewała. Jasiu dostał autka od wujka na urodziny.
W jednym samochodziku otwierają się drzwi.
Pozostałe dwa mają przyczepy. W szkole na dużej
przerwie chłopcy zrobią wyścigi samochodów.
Trasę namalują patykiem na boisku. Jaś bardzo
chce wygrać, ale czy mu się uda ?
68
1. Czy Jasiu chodził do pierwszej klasy?
2. Czy Jasiu szedł do babci?
3. Czy chłopiec miał czerwony tornister?
4. Czy chłopiec schował do tornistra jeden samochodzik?
5. Czy mama wiedziała, że Jaś zabrał auta do szkoły?
6. Czy któreś z aut miało przyczepę?
7. Czy Jasiu dostał samochodziki od mamy?
8. Czy Jasiu dostał samochodziki na urodziny?
9. Czy dzieci rysowały samochodziki na lekcji?
10. Czy Jasiu chciał wygrać wyścig?
(TNTNNTNTNT)
69
Tak prawdopodobnie dzieci postrzegają tekst nie mając świadomości
fonologicznej i tym samym nie znając reguł scalania głosek
Dzi ecizwied zajązoost ojącprze dklat kamiobs erwujązwi
erzętaor zełsi edzinier uchomonac zubkuush niętegod
rzewadzi ewczynkiro biądoni egominym ałpysąb ardz
ouchliwes kaczązg ałęzina gałąźza popisydo magająs
Ięnagro dywięcw yciągajął apypr zezsiat kęwolnop
oruszasięp owybiegus łońlamys tojąraz emjakb ynadc
zymśrad ziłyni ezwrac ająuwa ginazw iedzając ychogr
odzo ologic znypoc hwilije dnakje dnazni chodes złaods
tadaip odes zładoog rodz eniaopat rzyłan adzie ciipry
chnęłab ardzomi łybyło siołekpoz walałsi ęgłaska ćita
rgaćz auszy.
w tekście zaburzono strukturę sylabiczną przez niewłaściwe rozdzielenie wyrazów
70
A teraz proszę spróbować odpowiedzieć na pytania kontrolne…..
1. Czy dzieci zwiedzały zoo?
2. Czy przyglądały się zwierzętom?
3. Czy orzeł fruwał po klatce?
4. Czy siedział w swoim gnieździe?
5. Czy małpy siedziały nieruchomo?
6. Czy małpy chciały być nagradzane za popisy?
7. Czy po wybiegu biegał słoń?
8. Czy lamy stały razem?
9. Czy jedna z lam podeszła do ogrodzenia?
10. Czy osiołek pozwalał się targać za uszy?
Nawet jeżeli Państwu udało się przeczytać opowiadanie, to ze względu
na całkowite zaangażowanie analizatora logicznego w proces dekodowania
znaczeń odczytanych wyrazów, nie udało się Państwu zrozumieć, czy też
zapamiętać treści opowiadania.
71
Dwa istotne wymiary
Obwód w pasie
i długośc nogawek
Sprawnośc dekowania
wyrazów i rozumienie tekstu
Umiejętnośc
CZYTANIA
72
Dwa wymiary czytania - odrębne kompetencje
Rozumienie ‘on-line’
Wymaga zaangażowania
mózgu ‘Logicznego’
Każdy z nas ma sobie właściwą
R1
indywidualną pozycję !
Dekodowanie fonologicznego
0
D1
Docelowo nie powinno
angażować mózgu Logicznego
wystarczy mózg ‘Alogiczny’
73
Czas [ s ]
Dekodowanie fonologiczne –słowa łańcuchowe
Granica możliwości fizjologicznych
Dysleksja
usprawnić dekodowanie
fonologiczne
Prawidłowy
rozwój czytania
Niespecyficzne
Hiperleksja
trudności w czytaniu –
poprawić świadomość
fonologiczną
zwolnić zasoby
świadomej uwagi dla
potrzeb rozumienia
(30 s)
Rozumienie – Czas wykonywania testu [ s ].
Dwa wymiary funkcji czytania - cztery obszary sprawności
Czas [ s ]
74
Rozdzielanie słów łańcuchowych w teście Prolexia
Dekodowanie fonologiczne – (Decyzja Leksykalna)
Rozdzielenie wyrazów
Para wyrazów
Poziom fonetyczno
złączonych w parze
- fonologiczny
11 znakowy „łańcuch” liter utworzony z dwóch wyrazów napisanych bez odstępu
kotpomidory
wędrówkażuk
okładkasito
balonikwzór
kaszasłońce
syropgarnek
sitkoszynka
wiatrjabłoń
pożarzawody rezentpróg
75
Rozdzielanie zdań łańcuchowych w teście Prolexia
Wyodrębnienie semantyczne – (Decyzja semantyczna)
Sekwencja wyrazów
Poziom syntaktyczno
Rozumienie ‘on- line’
semantyczny
Łańcuch wyrazów tworzących nie powiązane ze sobą kontekstem zdania,
napisane bez kropki i z małej litery
rano powtórzę wiersz dzisiaj wychodzimy wcześniej siostrze Jurka zabrakło
drobnych zawsze zwycięża lepszy dzwonek oznajmił koniec ostatniej lekcji
przechodząc przez jezdnię trzeba uważać czytanie sprawia mi przyjemność
jutro wyjeżdżamy na wakacje jest już późno nic nie zrobi się samo jest nam
bardzo wesoło
76
Procent wykonania testu zdań łańcucowych
Stopień rozwiązania testów słów i zdań
łańcuchowych w badaniu przesiewowym uczniów 3
klasy szkoły podstawowej (limit czasu - 2 [min])
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Procent wykonania testu słów łańcuchowych
77
Procent wykonania testu zdań łańcucowych
Stopień rozwiązania testów słów i zdań
łańcuchowych w badaniu przesiewowym uczniów 4
klasy szkoły podstawowej (limit czasu - 2 [min])
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Procent wykonania testu słów łańcuchowych
78
Decyzja leksykalna – umiejscowienie w procesie czytania
Pobranie wyrazu z linii tekstu (skanowanie wzrokowe)
Dekodowanie fonologiczne
Dekodowanie znaczenia wyrazu
Rozpoznanie kształtu wyrazu
Ocena poprawności syntaktycznej
Forma gramatyczna – zgodność z regułami składni zdania
Ocena poprawności semantycznej
Czy odczytane znaczenie pasuje do kontekstu?
Decyzja leksykalna – gotowość do pobrania kolejnej porcji tekstu
Przemieszczanie punktu fiksacji wzroku na kolejny fragment linii tekstu
79
Najbardziej użytecznym sygnałem fizjologicznym jaki możemy uzyskać,
obserwując proces czytania jest skanowanie wzrokowe linii tekstu

Jak długo patrzę – ‘walczę’ ze zdekodowaniem wyrazu w znaczenie?

W jaki sposób rozpoznaję wyraz, czy jako całość graficzną (leksygram),
czy też musiałem podzielić go na drobne fragmenty, grupy liter, czy
pojedyncze litery?

Gdzie w danej chwili patrzę, w którym miejscu linii tekstu?

Czy dekodowanie wyrazu zakończyło się sukcesem i czy mogę
kontynuować odczytywanie dalszych wyrazów?
80
Elementy systemu pomiarowego Jazz for Kids
System pomiaru
IR receiver
uchu oka
IR transmitter
Przekazywanie kreślenia
linii rozdzielającej
Pióro pomiarowe
wyrazy lub zdania
JAZZ
for KIDS
Pro-lexia Test
____________
____________
____________
____________
____________
81
Prolexia – zastosowanie pomiaru ruchu oka diagnostyce dysleksji
82
180 [µm]
wiaderkobak
500 [ms]
200 [j.w.]
Sakady
Fiksacje
Skanowanie wzrokowe dwu wyrazów napisanych razem
83
Badanie ruchu oka w procesie czytania
Gdzie? – pozycja fiksacji
Jak długo? – czas fiksacji
W jaki sposób? – amplituda sakkad
Czy powiodło się dekodowanie?
Sakkady progresywne i regresywne
84
Skanowanie wzrokowe słowa łańcuchowego i jego rozdzielenie
Model skanowania
wzrokowego
Surowy sygnał
ruchu oka
Rozdzielenie
leksygramu
85
Skanowanie wzrokowe zdań łańcuchowych i ich podział
Model skanowania
wzrokowego
Surowy sygnał
ruchu oka
Rozdzielenie
zdań
86
Proces nabywania umiejętności czytania – etapy,
Uczenie się czytania
Tekst
Poziom
fonetyczno
fonologiczny
Doskonalenie
umiejętności
Uczenie się
z podręcznika
Poziom
semantyczny
(kontekstowy)
Tworzenie
systemu
wiedzy
Poziom
syntaktyczny
Poznawanie
Zajętość
świadomej uwagi
Maksimum dostępnych zasobów
Uwaga zwolniona
dla rozumienia tekstu
Zaangażowanie uwagi
w prototypowanie i nadzorowanie
procesu dekodowania wyrazów
2/3
3/4
4/5
Czas nauki szkolnej
87
Co zrobić aby pomóc dziecku w pokonaniu trudności w nabywaniu
umiejętności czytania?
Zanim będziemy oczekiwać od dziecka uczenia się
z podręcznika,
należy sprawdzić czy dziecko opanowało
dekodowanie wyrazów w stopniu,
który nie angażuje mózgu logicznego w kierowanie
tym procesem
88
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
89

część 2 - Wszechnica PAN

Transkrypt

Podobne dokumenty