docJakość wody - Program dla Odry – 2006
download 
Reklamacja Transkrypt
Jakość wody - Program dla Odry – 2006
6.2 JAKOŚĆ WODY 6.2.1 Zagadnienia merytoryczne 6.2.1.1 Przegląd komponentu jakości wody zabezpieczającego dorzecze Odry przed zanieczyszczeniami – główne problemy Problematyka ochrony wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami antropogenicznymi jest jednym z podstawowych priorytetów Rządu Rzeczpospolitej Polskiej w sferze ochrony środowiska. Wyrazem tego są zapisy w Narodowej Strategii Ochrony Środowiska na lata 2000 – 2006, określone m.in. w dokumencie Agenda 2000. Znajduje to również odzwierciedlenie w programie działań dostosowawczych w Narodowym Programie Dostosowawczym do Członkostwa w Unii Europejskiej, jak również w Stanowisku Negocjacyjnym Rządu RP (z października 1999 r.), będącym wytyczną podczas negocjacji w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W realizację tego priorytetu są zaangażowane wszystkie agendy rządowe (Ministerstwo Środowiska, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Urzędy Wojewódzkie itp.). Także w działaniach władz lokalnych (samorządowych i rządowych) ochrona wód przed zanieczyszczeniem stanowi podstawowy priorytet inwestycyjny. Znajduje to odzwierciedlenie w przyjmowanych przez sejmiki wojewódzkie strategiach rozwoju województw. W konsekwencji poparcie Marszałków i Wojewodów Województw Nadodrzańskich dla Programu dla Odry 2006, wyrażane w postaci wspólnych deklaracji oraz wystąpień do władz centralnych wydaje się czymś naturalnym i zrozumiałym. Funkcjonujące w Polsce standardy ochrony wód przed zanieczyszczeniem mogą być oceniane poprzez stopień ich zgodności z wymaganiami Unii Europejskiej. Wg ostrożnych przewidywań Polska będzie potrzebowała dla realizacji tego celu wielu lat w ramach okresu przejściowego. Stanowisko Negocjacyjne przewiduje, że wdrożenie Dyrektywy 91/271/EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych będzie wymagało zróżnicowanego okresu przejściowego dla poszczególnych rodzajów zrzutów. I tak: • Dla zrzutów z aglomeracji powyżej 100 000 RLM 8 lat • Dla zrzutów z aglomeracji 10 000 – 15 000 RLM 10 lat • Dla zrzutów z aglomeracji 2 000 – 10 000 RLM 10 lat • Dla zrzutów z aglomeracji powyżej 15 000 RLM 13 lat Natomiast aby spełnić wymagania Dyrektywy 91/676/EWG w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego oraz Dyrektywy 75/440/EWG w sprawie wymaganej jakości wód powierzchniowych przeznaczonych do poboru wody pitnej Polska będzie ubiegała się o ośmioletnie okresy dostosowawcze. Tak długie okresy dostosowawcze wskazują na skalę rozbieżności w stosunku do europejskich standardów jakościowych w sferze ochrony wód przed zanieczyszczeniem i odzwierciedlają konieczność wykonania olbrzymiej liczby inwestycji, które nawet przy zapewnieniu odpowiedniego finansowania nie są możliwe do wykonania stosunkowo szybko. Składa się na to długość procesu inwestycyjnego, który obejmuje fazę uzgodnień, w tym ze społecznością lokalną w ramach procedur przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko, uzyskiwania stosownych pozwoleń, fazę samej budowy oraz fazę rozruchu i dochodzenia przez instalację do zakładanych parametrów). 6.186 Wartość koniecznych prac w skali całego kraju dla spełnienia wymogów tylko Dyrektywy 91/271/EWG jest szacowana od 8 mld USD (przez rząd Polski) do 15 mld USD (przez Bank Światowy). Aktualnie Rząd RP prowadzi następujące prace legislacyjne i programowe dla prawnego, organizacyjnego i logistycznego przygotowania kraju do wdrożenia następujących Dyrektyw: • Dyrektywy 91/271/EWG – określenie obszarów Polski wrażliwych na eutrofizację, zidentyfikowanie aglomeracji zgodnie z postanowieniami Dyrektywy (Rada Ministrów w listopadzie 2000 r. uznała obszar całego kraju za wrażliwy w rozumieniu tej Dyrektywy), • Dyrektywy 91/676/EWG – określenie kosztów wdrożenia oraz strategii finansowania inwestycji, wyznaczenie obszarów narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego, • Dyrektywy 75/440/EWG – określenie źródeł przekroczenia dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń w wodach powierzchniowych stosowanych do celów pitnych, określenie sposobów i kosztów poprawy jakości wód powierzchniowych użytkowanych do celów pitnych, określenie kosztów koniecznych do poniesienia na rzecz podniesienia stopnia uzdatniania wody – wyselekcjonowanie przedsięwzięć dla potrzeb wdrożenia tej Dyrektywy wraz z kosztami i źródłami finansowania. Ponadto Polska jest zaangażowana w szereg różnych inicjatyw międzynarodowych, spośród których dla realizacji Programu dla Odry 2006 najistotniejsze znaczenie mają postanowienia Konferencji nt. ochrony wód Morza Bałtyckiego w Helsinkach (HELCOM ’92) oraz powołanie w 1996r. przez Polskę, Czechy i Niemcy, pod auspicjami Unii Europejskiej, Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem. W ramach HELCOM określono i uzgodniono przy udziale wszystkich państw basenu Morza Bałtyckiego tzw. „gorące punkty” (hot spots), jako mające największy wpływ na stan zanieczyszczeń rzek wpływających do Bałtyku, a tym samym nadano im najwyższy priorytet inwestycyjny. W protokole z Konferencji (HELCOM Protocol) Polska została zobowiązana do uznania jako „hot spots” leżących w dorzeczu Odry regionu Katowic oraz Legnicko – Głogowskiego, a także miast Wrocławia, Łodzi, Poznania, Zielonej Góry i Szczecina. Ponadto Polskę zobowiązano do zmniejszenia o 50% do końca 1997 roku odprowadzanych do Bałtyku zanieczyszczeń. Spełnienie tych zobowiązań okazało się zadaniem zbyt trudnym dla naszego kraju. Aktualnie pracuje nowa oczyszczalnia ścieków w Zielonej Górze. We Wrocławiu, Głogowie i Łodzi oczyszczalnie są w fazie rozruchu, w Poznaniu i Legnicy jest prowadzona ich modernizacja, w rejonie Katowic część oczyszczalni wymaga gruntownej modernizacji, a w wielu miastach tego regionu należy wybudować nowe. Natomiast w Szczecinie prowadzone są prace przygotowawcze do rozpoczęcia inwestycji. Z ocen Instytutu Ochrony Środowiska wynika, że konieczne będzie wybudowanie ok. 22 000 km sieci kanalizacyjnych. Powołanie Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem jest wyrazem znaczenia nadawanego wspólnym wysiłkom państw sąsiadujących dla przywrócenia wodom Odry jakości zapewniającej możliwość ich wykorzystywania do celów komunalnych i gospodarczych. Pierwszym wspólnie opracowanym dokumentem, który określał zakres niezbędnych inwestycji zmierzających do przywrócenia równowagi ekologicznej w dorzeczu Odry na lata 1997 – 2002 był "Program szybkiego działania dla ochrony rzeki Odry przed zanieczyszczeniem". Objęto nim punktowe źródła zanieczyszczeń komunalnych o wielkości 20 000 RLM oraz przemysłowe o wydajności większej niż 1000 m3/d. W Polskiej części dorzecza Odry kryteria te spełniało w 1996/97 6.187 roku 222 użytkowników wód. Ostatecznym rezultatem "Programu szybkiego działania" jest określenie niezbędnego do usunięcia ładunku zanieczyszczeń oraz ocena przewidywanej poprawy jakości wody w wyniku inwestycji, których podjęcie jest konieczne wśród 138 użytkowników wód łącznie w dorzeczu Odry w Polsce, Czechach i Niemczech. Realizacja „Programu szybkiego działania” pomoże zmniejszyć aktualne obciążenie wód w Dorzeczu Odry o ładunek wyrażony przez: • BZT5 = 84 667 ton O2/rok, tj. o 85% ładunku odprowadzanego przez ośrodki miejskie w 1996 roku, • Azotu całkowitego = 6 723 ton/rok, tj. o 25% ładunku odprowadzanego przez ośrodki miejskie w 1996 roku, • Fosforu całkowitego = 2 736 ton/rok, tj. o 63% ładunku odprowadzanego przez ośrodki miejskie w 1996 roku, • ChZT-Cr = 10 311ton O2/rok, tj. o 52% ładunku odprowadzanego przez przemysł. „Program szybkiego działania” uwzględnia trzy różne kierunki działań: • ukończenie oczyszczalni znajdujących się w fazie realizacji • budowę oczyszczalni planowanych do końca roku • odbudowę oczyszczalni zniszczonych przez powódź 1997 roku. Oszacowano ogólny koszt realizacji „Programu szybkiego działania” na 1 020 mln EUR, z czego na Polskę ma przypadać 71% wydatków, tj. 726 mln EUR. „Program szybkiego działania” spełnia funkcje wytycznej, która wyznacza kierunki inwestowania, jakie powinny być przyjmowane w krajach leżących nad Odrą, jednakże nie ma charakteru tzw. Master Planu dla dorzecza Odry. Jego przyjęcie nie obligowało państw – Stron Komisji MKOOpZ do realizacji poszczególnych elementów ani też nie skutkowało innymi zobowiązaniami. Pomimo tego należy uznać „Program szybkiego działania” za pierwszy w historii współpracy państw Nadodrzańskich stanowiący próbę określenia wspólnych korzyści wskutek kompleksowych działań inwestycyjnych w dorzeczu Odry. Z tych powodów oraz uznając otwartą formułę tworzenia Programu dla Odry 2006 „Program szybkich działań” włączono do Programu dla Odry 2006. Jednakże wydaje się, że na obecnym etapie rozwoju działań programowych i inwestycyjnych w poszczególnych województwach nadodrzańskich jest konieczne przeprowadzenie prac rozwijających koncepcje „Programu szybkich działań”. Przede wszystkim należy sformułować politykę ochrony społecznej (m.in. rekompensaty finansowe, systemy ubezpieczeń itp.) dla ograniczenia skutków zanieczyszczeń obszarowych. Problem ten nie znalazł jeszcze rozwiązania w skali kraju, jest jednak niezwykle istotny, zwłaszcza w dorzeczu Odry. Ocenia się bowiem, że udział zanieczyszczeń powierzchniowych w ogólnym bilansie zanieczyszczeń rzeki Odry sięga ok. 60%. Zanieczyszczenia te przyczyniają się do wzrostu ładunku związków azotu i fosforu powodując tym samym eutrofizację wód powierzchniowych przy równoczesnym zagrożeniu dla wód podziemnych. Wg symulacji przeprowadzonej przez Instytut Ochrony Środowiska w 1992 roku budowa 22 największych oczyszczalni ścieków w dorzeczu Odry przyczyni się do obniżenia ładunku wyrażanego związkami biogennymi zaledwie o ok.10%, podczas gdy BZT5 o ok. 35%. Wskazuje to na konieczność opracowania specjalnych programów dla ograniczenia zanieczyszczeń obszarowych w dorzeczu Odry. 6.188 Z zagadnieniem tym wiąże się problem kanalizowania miast, wsi oraz innych jednostek osadniczych. Ani „Program szybkich działań”, ani żaden inny związany z dorzeczem Odry nie podejmuje tej tematyki, a tym samym we wszelkich przewidywaniach finansowych nie są uwzględniane nakłady na ten cel, chociaż ściśle się wiąże z problemem ochrony wód przed zanieczyszczeniem. W warunkach Polski szacunkowo jest przyjmowane, że koszt kanalizacji jest 3 – 6 razy wyższy od kosztów budowy oczyszczalni ścieków obsługującej dany obszar. Dlatego zasadniczemu przewartościowaniu muszą podlegać dotychczasowe oszacowania kosztowe. Skala problemu kanalizowania jest olbrzymia. Np. we Wrocławiu ponad 35% obszaru miasta nie jest włączona do komunalnego systemu odprowadzania ścieków, a w województwie dolnośląskim mniej niż 2% zużywanej wody jest odprowadzane przez systemy kanalizacyjne w ponad 75% gmin. Kolejnym zagadnieniem jest kwestia przeznaczania ogromnych kwot pieniędzy na osiągania maksymalnych rezultatów z punktu widzenia efektywności ekologicznej. Konieczna jest więc wielowariantowa analiza scenariuszy zróżnicowanych pod względem kolejności i miejsca podejmowanych działań. Są znane cząstkowe opracowania dotyczące niektórych, zwykle niewielkich zlewni dorzecza Odry (np. Obrzycy, części Baryczy, Oławy, Iny, Gąsawy itp.; natomiast Master Plan Warty wymaga aktualizacji i zasadniczych modyfikacji). Wskazują one jednak na zasadnicze trudności w pogodzeniu kwestii ekonomicznych i efektywności ekologicznej z aspiracjami i interesami społeczności lokalnych. Nakłada się na to również z jednej strony chęć poprawy warunków bytowania i komfortu sanitarnego ludności a z drugiej konieczność zmian w mentalności polegających na wdrożeniu przekonania, że za usługę odbierania i oczyszczania ścieków w systemie kanalizacyjnym należy wnosić opłaty tak, jak za każdą inną usługę komunalną. Program dla Odry 2006 w swej wersji podstawowej jest punktem wyjścia dla stworzenia narzędzia do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Formuła programu polegająca na możliwości wydzielania odrębnych zlewni i określania odrębnie dla każdej z nich planu działań umożliwia analizę konfliktów, kosztów i korzyści. Zaletą takiego pojmowania programowania działań jest także dokonywanie analiz finansowych w mniejszej skali (zlewni cząstkowej), dzięki czemu jest łatwiejsza także weryfikacja wydatkowanych środków. Ponadto instytucje finansowe krajowe i zagraniczne domagają się kompleksowych działań na danym obszarze, np. zlewni rzeki, przez co czytelniejsze staje się uzasadnienie podejmowania decyzji finansowych. Kolejnym problemem jest kwestia usytuowania wszelkich programów inwestycyjnych w polskim systemie prawnym. W każdym województwie podstawowym dokumentem wyznaczającym kierunki rozwojowe jest strategia rozwoju województwa uchwalana przez radnych sejmiku wojewódzkiego. Zawarte w niej programy sektorowe są podstawą do tworzenia przez zarządy województw tzw. Kontraktu wojewódzkiego. Są one uzgadniane na szczeblu sejmiku wojewódzkiego, dotyczą ograniczonego okresu czasu, zwykle 1 – 2 lat, i są podpisywane z Rządem RP. Kontrakty te zawierają m.in. imienne wykazy inwestycji, które w danym roku budżetowym mogą uzyskać wsparcie z budżetu państwa oraz z zagranicznych środków pomocowych, w tym z Unii Europejskiej. Inwestycje te są ujmowane w gminnych planach i strategiach. W polskim systemie prawnym podmiotem działań inwestycyjnych o charakterze dobra wspólnego spełniającego potrzeby społeczności lokalnej jest zawsze gmina. To zwykle gmina lub działający na jej rzecz podmiot w całości lub części przez nią kontrolowany jest inwestorem, a potem właścicielem prowadzonego przedsięwzięcia. To na nią spada obowiązek przygotowania procesu inwestycyjnego oraz wyboru generalnego wykonawcy. Dotyczy to także inwestycji w zakresie odbioru i oczyszczania ścieków. Ich podejmowanie zależy każdorazowo tylko od niezawisłej i suwerennej decyzji gminy. Istnieją wprawdzie restrykcje prawne i finansowe za zaniechanie działań w tym zakresie, jednak nie ma żadnego instrumentu nakazującego arbitralnie prowadzenie 6.189 przez gminy określonych inwestycji. Wiąże się to m.in. z mechanizmami finansowania gmin w Polsce. W dziedzinie ochrony wód przed zanieczyszczeniem większość środków to zasoby własne gmin, a ich uzupełnienie w postaci kredytów i pożyczek stanowią także zobowiązania gmin. Natomiast udział budżetu państwa w tych przedsięwzięciach jest minimalny. To tłumaczy dlaczego nie do końca są realizowane różne programy i zobowiązania. Taka sytuacja sprawia, że podejmowanie zobowiązań międzynarodowych co do realizacji przez Polskę określonych działań programowych ma tym większą szansę wykonania im bardziej realne są źródła ich finansowania. Dotychczasowe przedsięwzięcia realizowane przez gminy i inne podmioty komunalne są względnie małe i opłacane z ich własnych budżetów. Nie uwzględniają zewnętrznych źródeł finansowania. Program dla Odry 2006 jest jednym z tych nielicznych, w których jest dyskusja nad źródłami finansowania. Ponieważ dla zapisanych w nim działań przewiduje się udział środków z budżetu państwa, toteż musi on być zgodny z ustawą o finansach publicznych. Ta zgodność jest realizowana poprzez wykazanie jakościowego i ilościowego udziału innych źródeł finansowania. W Polsce jednym z podstawowych takich źródeł są fundusze ochrony środowiska. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest państwowym funduszem celowym. Udziela on m.in. niskooprocentowanych pożyczek na zadania gminne. Blisko 40% środków jest wydatkowane na zadania ochrony wód przed zanieczyszczeniem, (w 1998 r. 465 571 mln PLN, w 1999 r. 611 549 mln PLN), co jest zgodne z wytycznymi polityki ekologicznej państwa. Na szczeblu wojewódzkim w podobny sposób działają wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, ustalając kryteria i zasady działania odrębnie w każdym województwie. Analiza funkcjonowania tych funduszy w województwach nadodrzańskich wskazuje na wydatki na kanalizację i oczyszczalnie ścieków w wysokości ok. 50% środków dyspozycyjnych w ciągu roku. Rola pozostałych funduszy ekologicznych w realizacji tego typu zadań jest pomijalnie mała. Natomiast istotne źródło finansowania jakim jest sektor prywatny występuje bardzo sporadycznie i jest reprezentowane poprzez prywatne banki. Jednakże z uwagi na wysokie oprocentowanie kredytów w Polsce środki pozyskiwane z tego źródła pełnią funkcje uzupełniające i w budżetach inwestycji stanowią zazwyczaj kilka procent. Występują jedynie podczas realizacji dużych zadań. Zaangażowanie środków funduszy, aczkolwiek procentowo bardzo duże, pozostaje w dalszym ciągu w stosunku do bieżących potrzeb niewystarczające. 6.2.1.2 Oczyszczanie ścieków komunalnych Jak wspomniano w poprzednim punkcie, zanieczyszczenia obszarowe są równie ważne, jeśli nie ważniejsze, jak zanieczyszczenia punktowe. Dlatego nie do pomyślenia jest w chwili obecnej oparcie listy priorytetów na parametrach odtworzenia zużycia wody, gdyż konieczne jest uwzględnienie także nie-punktowych zanieczyszczeń. Logicznym rozwiązaniem byłoby oparcie takiej listy na kryterium ilościowym, które ograniczyłoby w maksymalnym stopniu skutki lokalne w rzekach (rzece) poniżej punktu zrzutu. Do tego celu wykorzystano dane przestrzenne opierając się na założeniu, że stężenia ładunku zanieczyszczeń są podobne dla poszczególnych miast. Skutkiem bardziej widocznym w miejscu zrzutu ścieków i poniżej jest zubożenie w tlen i duże stężenia zawiesin ciała stałego, ale inne typy zanieczyszczeń także negatywnie oddziałują na życie wodne. 6.190 W miarę wykonywania przez ośrodki miejskie podziemnych instalacji kanalizacyjnych do odbioru ścieków, nastąpi redukcja nie-punktowych źródeł zanieczyszczeń na rzecz źródeł punktowych, które będą łatwiejsze do identyfikacji i oceny ilościowej. Lista priorytetów będzie mogła zostać wtedy odpowiednio uaktualniona. Opierając się na istniejących warunkach przeprowadzono inwentaryzację przedsięwzięć polegających na budowie oczyszczalni ścieków w siedmiu województwach, których przynajmniej część terytorium leży w obrębie działu wodnego rzeki Odry lub jej dopływów. Uwzględniono tylko te przedsięwzięcia, które były przynajmniej na etapie planowania. Kompletna list zawiera w przybliżeniu 870 przedsięwzięć. Niektóre obejmują tylko instalację podziemnych rurociągów i zostały na razie wyłączone z programu. Lista przedsięwzięć została więc ograniczona do 847 i jest przedstawiona w tabeli 6.14 (b). Zgodnie z prawem polski, miasta i wsie produkujące ponad 2 000 m³ ścieków na dobę są zobowiązane do ich oczyszczania zgodnie z polskimi standardami zanieczyszczeń. Gdy uwzględni się więc tylko te, które spełniają to kryterium, liczba kwalifikujących się przedsięwzięć spada znacznie do 131. Przedsięwzięcia z podziałem na poszczególne województwa przedstawiono w tabeli 6.14 (b). Jest to scenariusz, na którym zostanie oparta oficjalna lista priorytetów. Realizacja listy 131 przedsięwzięć (15% przedsięwzięć wstępnie zakwalifikowanych) będzie oznaczała oczyszczanie 88% zidentyfikowanych ilości ścieków w zamian za przybliżeniu 43% początkowych kosztów czyli 4,1 mld PLN. Przy właściwym zaplanowaniu powstaje program o wielkości odpowiedniej do realizacji w okresie 15 lat. Programy podobnej wielkości były już z powodzeniem realizowane w innych częściach świata. W latach od 1980 do 1995 prowincja Quebec w Kanadzie zainwestowała 8 mld CAD$ w odbieranie i oczyszczanie ścieków, realizując prace budowlane przez około 8 miesięcy w roku. Opierając się na powyższym omówieniu kwestii ograniczania lokalnego oddziaływania punktowych źródeł zanieczyszczeń, należy szczególną uwagę zwrócić na te przedsięwzięcia z wspomnianej powyżej listy, których oddziaływanie jest największe. Kierując się statystyką wybrano wszystkie przedsięwzięcia prowadzące do oczyszczania ilości większych od 15 000 m³. Powstała grupa 37 przedsięwzięć stanowi około 3,6% pierwotnej listy. Ich realizacja zapewni oczyszczanie ogółem 900 000 m³ (56,5% ogółu generowanych ilości) a koszt stanowi 24,56% początkowych kosztów. Tabela 6.14 (a) przedstawia podział tych przedsięwzięć z podziałem na województwa, oczyszczane ilości ścieków i przewidywany koszt. Podany w ostatniej kolumnie czas realizacji w latach określa pierwotne przewidywania, które w kilku przypadkach powinny zostać zweryfikowane i dostosowane do aktualnych warunków. Szacunki kosztowe podane na wspomnianej liście nie koniecznie są reprezentatywnymi kosztami budowy oczyszczalni ścieków. W jednym przypadku obejmują tylko koszty dokończenia przedsięwzięcia rozpoczętego w ramach innego programu finansowania. W innych przypadkach mogą też obejmować instalację podziemnych rurociągów w celu albo przyłączenia dodatkowych użytkowników albo transportu ścieków z istniejącej sieci kolektorów do nowej oczyszczalni w innej lokalizacji. 6.191 Tabela 6.14 Lista priorytetowych oczyszczalni ścieków komunalnych Lista priorytetowych oczyszczalni ścieków LP Miejscowość 1 Łódź 2 Wrocław 3 Wrocław 4 Szczecin 5 Świebodzice Ciernie 6 Poznań 7 Poznań 8 Gliwice 9 Opole 10 Kuchary 11 Szczecin 12 Legnica 13 Bytom 14 Szczecin 15 Rybnik 16 Leszno 17 Lubin 18 Jastrzębie Zdrój 19 Rydułtowy 20 Jelenia Góra 21 Cieszyn 22 Bełchatów 23 Ruda Śląska 24 Katowice 25 Ostrów Wlkp 26 Ostrów Wlkp 27 Bolesławiec 28 Bolesławiec 29 Brzeg 30 Konin 31 Turek 32 Nowa Sól 33 Zduńska Wola 34 Środa Wlkp. 35 Zielona Góra 36 Żary 37 Żagań Województwo Nazwa inwestycji Łódzkie oczyszczalnia ścieków Dolnośląskie oczyszczalnia ścieków Dolnośląskie kanalizacja Zachpomor. budowa oczyszczalni Dolnośląskie budowa oczyszczalni Wlkpolskie oczyszczalnia ścieków Wlkpolskie kanalizacja Śląskie oczyszczalnia ścieków Opolskie budowa oczyszczalni Wlkpolskie budowa oczyszczalni Zachpomor. budowa oczyszczalni Dolnośląskie budowa oczyszczalni Śląskie oczyszczalnia ścieków Zachpomor. budowa oczyszczalni Śląskie modernizacja oczyszczalni Wlkpolskie budowa oczyszczalni Dolnośląskie budowa oczyszczalni Śląskie oczyszczalnia ścieków Śląskie oczyszczalnia ścieków Dolnośląskie budowa oczyszczalni Śląskie budowa oczyszczalni Łódzkie modernizacja oczyszczalni Śląskie budowa oczyszczalni Śląskie budowa oczyszczalni Wlkpolskie budowa oczyszczalni Wlkpolskie kanalizacja Dolnośląskie modernizacja oczyszczalni Dolnośląskie kanalizacja Opolskie budowa oczyszczalni Wlkpolskie budowa oczyszczalni Wlkpolskie modernizacja oczyszczalni Lubuskie oczyszczalnia ścieków Łódzkie oczyszczalnia ścieków Wlkpolskie budowa oczyszczalni Lubuskie kanalizacja Lubuskie kanalizacja Lubuskie kanalizacja RAZEM 6.192 Przepustowość Koszt w Termin 3 mln zł realizacji w m /d 300 000 90 000 72 000 72 000 60 000 51 000 45 000 40 000 38 000 35 000 30 000 27 000 27 000 26 000 24 000 23 000 22 500 21 000 21 000 20 000 20 000 18 500 18 000 18 000 18 000 16 000 15 800 15 000 15 000 15 000 1 213 800 244,5 2004 146,6 2015 502,6 2015 148,7 2004-2010 115,8 2005 273,0 2010 114,9 2010 61,2 2005 46,6 2003 82,0 2001 115,9 2002-2006 19,7 2003 47,1 2005 48,8 2010 17,2 2001-2004 32,5 2005 37,7 2001 29,8 2002 10,5 2004 52,4 2003 7,3 2005 21,0 2003 9,4 2005 36,6 2002 43,8 2002 23,9 2003 16,8 2003 39,9 2005 12,6 2002 26,3 2001 7,9 2001 3,1 2001 1,0 2001 40,3 2006 60,3 2006 40,3 2003 124,6 2006 2 662,6 Tabela 6.14b Lista priorytetowych oczyszczalni ścieków wg województw Województwo Śląskie Opolskie Dolnośląskie Lubuskie Zachodniopom. Wielkopolskie Łódzkie Oczyszczalnie ścieków wg województw Przepustowość Liczba Opis projektów projektów w m 3 /d 168 418 370 wszystkie projekty oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty wszystkie projekty RAZEM 3 oczyszczalnie Qśrd>2000 m /d oczyszczalnie priorytetowe 2 385,1 35 377 250 729,1 8 234 9 213 000 120 095 89 000 219,1 1 364,6 102,9 2 139 28 63 000 497 500 416 000 59,2 2 243,9 1 202,5 8 56 15 260 000 46 830 36 000 931,5 616,5 410,0 4 36 7 15 000 160 230 152 350 228,3 576,9 375,8 3 101 26 137 000 288 020 261 400 313,4 1 292,5 945,1 9 90 8 190 800 376 365 351 255 644,6 680,2 322,0 3 23 3 335 000 17 550 14 600 266,5 241,6 14,9 0 847 131 37 0 1 924 960 1 697 855 1 213 800 0,0 9 401,3 4 102,3 2 662,6 oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe wszystkie projekty Kujawskopom. oczyszczalnie Qśrd>2000 m 3/d oczyszczalnie priorytetowe Koszt w mln zł p.c. 2000r. 6.193 Tabela 6.15 Lista priorytetowych oczyszczalni ścieków przemysłowych 3 Obiekty o przepustowości powyżej 1000 m /d Województwo Miejscowość Inwestor 1 2 3 4 5 6 7 8 Opolskie Opolskie Opolskie Opolskie Opolskie Opolskie Dolnośląskie Dolnośląskie Kędzierzyn - Koźle Namysłów Ciężkowice Wołczyn Zdzieszowice Zawadzkie Malczyce Bardo Zakłady Azotowe IKEA Sp. z. o.o. Cukrownia "Cerekiew" Śl.Fabryka Drożdży Z-dy Koksownicze Huta "Andrzej" Cukrownia "Małoszyn" Bard. Z-dy Papiernicze 9 Dolnośląskie Bogatynia 10 11 12 13 Dolnośląskie Dolnośląskie Dolnośląskie Dolnośląskie Brzeg Dolny Głogów Głogów Legnica 14 15 16 17 18 19 20 Dolnośląskie Dolnośląskie Śląskie Śląskie Śląskie Wielkopolskie Wielkopolskie Rudna Wrocław Poraj Żory Racibórz Słupca Kotlin KWB "Turów" -modernizacja (ze ściekami komunalnymi) 2) - oczyszczalnia mechaniczna 2) 1) Z-dy Chem."Rokita" Cukrownia "Głogów" KGHM "Polska Miedź" KGHM "Polska Miedź" 2) KGHM "Polska Miedź" Zakłady "Polar" Zakłady CHEMEKS Oczyszczalnie przemysłowe RAZEM 1) 6.194 Koszt w mln zł. Termin realizacji 45 000 1 600 2 500 2 100 7 000 1 900 800 1 000 18,8 1,0 2,1 7,3 19,9 7,3 2,1 3,1 2005 2001 2004 2005 2002 2003 2003 2005 50 400 7,3 2001 36 000 3 400 22 000 25 000 15,7 4,2 57,6 62,8 2004 2005 2005 2006 96 000 3 600 2 500 5 000 10,5 8,4 6,8 15,7 57,6 2,6 3,1 314,1 2002 2002 2004 2006 2005 2003 2004 Przepustowość w m 3/d Lp. 2 000 1 000 308 800 Rysunek 6.13 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Dolnośląskim. Rysunek 6.14 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Lubuskim Rysunek 6.15 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Opolskim Rysunek 6.16 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Śląskim Rysunek 6.17 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Wielkopolskim Rysunek 6.18 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Zachodniopomorskim Rysunek 6.19 Priorytetowe oczyszczalnie w województwie Łódzkim Zagospodarowanie osadu ściekowego, będące elementem składowym tych przedsięwzięć, wychodzi daleko poza fazę odwadniania, co zmniejsza ilość osadu do około 20% części stałej i ułatwia ostateczne usunięcie. W celu ostatecznego pozbycia się osadu można zastosować jedną z następujących technologii lub dowolną inną, która zapewni właścicielowi oczyszczalni zwrot poniesionych nakładów: • Rozłożenie na terenie i poprawa jakości gleby; • Kompostowanie • Granulowanie • Rozkład beztlenowy w celu generowania gazowego metanu • Suszenie i spalanie • Składowanie na wysypisku. Wybór przyszłej technologii powinien zostać poprzedzony szerokim wstępnym studium wykonalności, z rozważeniem wszystkich lokalnych warunków takich, jak skład gleby, marketing produktu końcowego, prawodawstwo państwowe i lokalne, które mogłoby mieć korzystny lub nie wpływ na powodzenie przedsięwzięcia. Do zapewnienia rentowności takiego przedsięwzięcia konieczna jest duża wielkość produkcji. Bardziej korzystna byłaby instalacja regionalna otrzymująca osad z pięciu lub większej liczby oczyszczalni. 6.2.1.3 Oczyszczanie ścieków przemysłowych Prawo polskie wymaga, aby przedsiębiorstwa przemysłowe produkujące ścieki w ilości 1000 m³/dzień lub więcej zapewniały ich oczyszczanie zgodnie z polskimi standardami jakości ścieków przed zrzuceniem ich do dowolnej wielkości strumienia przyjmującego. W zlewni Odry i jej dopływów znajduje się wiele różnych przedsiębiorstw przemysłowych. Większość jest zlokalizowana w miastach zrzucających swoje ścieki, po wstępnym oczyszczeniu lub bez wstępnego oczyszczania, do komunalnych kolektorów ściekowych. W niektórych przypadkach oczyszczalnie ścieków są własnością przedsiębiorstwa a miasto jest klientem. Pomiędzy stronami są podpisywane umowy określające typ i ilości ścieków, jakie klient morze zrzucać. Dla przedsiębiorstw, jedną z zalet takiego podejścia jest zmniejszenie stężenia produkowanych przez nie zanieczyszczeń przez rozcieńczenie ich ściekami komunalnymi przed zrzuceniem do rzeki. Jeśli dana gmina jest na liście priorytetowych przedsięwzięć komunalnych, to z Programu skorzystają pośrednio wszystkie przedsiębiorstwa. Bardzo nieliczne przedsiębiorstwa zrzucające ścieki bezpośrednio do rzeki zaplanowały budowę lub modernizację własnych oczyszczalni ścieków. Tabela 6.15 podaje listę 20 przedsiębiorstw odpowiadających temu opisowi. Produkują one ścieki w ilości w przybliżeniu 260 000 m³/dobę. Wstępne kosztorysy doprowadzenia zrzucanych przez nie ścieków do polskich standardów sięgałyby 300 mln PLN. Ewentualne oddziaływanie prac budowlanych na środowisko i opisane w tym punkcie środki łagodzące skutki tego oddziaływania są omówione w punkcie 6.2.4. Należy jednak wspomnieć, że ta merytoryczna część opisu komponentu obejmuje szereg środków łagodzących skutki poprzez zastosowanie przyjaznych dla środowiska praktyk i działań. Środki łagodzące skutki oddziaływania na środowisko są wymienione w tabeli 6.24. 6.202 6.2.2 Analiza ekonomiczna komponentu jakości wody 6.2.2.1 Przedstawienie efektów ekonomicznych CHARAKTER KORZYŚCI Budowanie nowych oczyszczalni ścieków i modernizacja starych zapewni większe ilości uzdatnionej wody. Takie czystsze ścieki jest łatwiej przekształcić w wodę pitną i poprawia to atrybuty ekologiczne i naturalne cechy jezior i rzek. Z kolei to przynosi pozytywne efekty, które są cenione przez obywateli i przedsiębiorstwa. Konkretniej mówiąc, można oszacować wartość, jaką każdy dodatkowy metr sześcienny czystszej wody ma dla obywateli Polski, aby zmierzyć korzyści związane z dodatkową jakością. W kategoriach ekonomicznych jest to nazywane chęcią zapłacenia15 za czystszą wodę. Zasadniczo ta chęć zapłacenia obejmuje wszystkie korzyści związane z jakością wody: liczne zastosowania osobiste i produkcyjne, zdrowie publiczne, możliwości rekreacji, itd. Łatwo jest jednak podwójnie policzyć niektóre z tych korzyści, szczególnie w przypadkach kiedy na korzyści jednej strony składają się też czynniki ekonomiczne. Przypuśćmy na przykład, że metr sześcienny wody zmniejsza koszt produkcji pszenicy, co z kolei obniża koszt produkcji mąki, a to z kolei redukuje koszt wypieku chleba. W takim przypadku chęć zapłacenia za czystą wodę musi być liczona tylko jeden raz, to znaczy w punkcie wejścia do systemu produkcyjnego (na poziomie pszenicy). W obecnym kontekście można rozważyć dwie możliwości pomiaru chęci zapłacenia za dodatkową ilość oczyszczonej wody: • Oszacowanie oddziaływania na trzy główne kategorie skutków: zdrowie publiczne, działalność rekreacyjna i zastosowanie czystej wody jako czynnika produkcji w działalności innej niż rekreacyjna. Chociaż jest to metoda pośrednia, to jej zaletą jest to, że jest oparta na obserwowalnych rezultatach, a nie na założeniu, iż władze państwowe dokonują bezstronnych i właściwych wyborów ekonomicznych dla ludności. Trudnością w tej metodzie jest brak informacji o każdym z tych skutków; • Oszacowanie korzystające z ceny rynkowej oczyszczonej wody: to podejście jest oparte na założeniu, że obywatele Polski cenią sobie czystą wodę w zakresie, w jakim są gotowi zapłacić za jej oczyszczanie, i że ich dotychczasowe wybory społeczne odzwierciedlają takie preferencje. Dlatego odpowiednią miarą korzyści musi być marginalna cena, jaką obecne władze płacą aktualnie za oczyszczanie ścieków. Ze względu na dostępność informacji o tych ostatnich wskaźnikach, do oszacowania korzyści zastosowano drugą metodę. CHARAKTER KOSZTÓW Alternatywne koszty komponentu jakości wody obejmują nakłady inwestycyjne na budowę nowych lub modernizację istniejących oczyszczalni (studia techniczne i inne, materiały, maszyny i urządzenia, koszty budowy, wydatki nieprzewidziane), jak również koszty eksploatacji i utrzymania instalacji (wynagrodzenia, inne wydatki na utrzymanie). W związku z powyższym w wyniku realizacji inwestycji: 15 Informacje o ilościach i kosztach będą dotyczyły ilości oczyszczonej wody, które spełniają standardy EWG. 6.203 • Globalny poziom wydatków eksploatacyjnych w dziedzinie oczyszczania wody prawdopodobnie wzrośnie dzięki znacznemu zwiększeniu globalnych ilości oczyszczanej wody; • Koszt jednostkowy oczyszczania jednego metra sześciennego ścieków najprawdopodobniej zmniejszy się, ponieważ doskonalsza technologia stosowana w nowych obiektach będzie bardziej efektywna niż w istniejących oczyszczalniach. W kosztach utrzymania uwzględniono zagospodarowanie osadu ściekowego, który tworzy tylko jeden problem związany z oddziaływaniem na środowisko. Przewiduje się, że zanieczyszczenie wód powierzchniowych, wód gruntowych, gleby i produktów rolnych będzie złagodzone do akceptowalnych poziomów przez wdrożenie środków wymienionych w tabeli 6.24. 6.2.2.2 Oszacowanie korzyści i kosztów komponentu jakości wody OSZACOWANIE KORZYŚCI Korzyści komponentu jakości wody zostały oszacowane przez zastosowanie marginalnej ceny, jaką władze płacą aktualnie za oczyszczanie ścieków. Ze źródeł komunalnych uzyskano pewne informacje o kosztach jednostkowych oczyszczania ścieków. Chociaż ceny te uwzględniły całość kosztów oczyszczania (działalność operacyjna, finansowanie, utrzymanie i naprawy) i mogą być uważane za wiarygodne, to nie objęły informacji o zastosowaniach przemysłowych. Może to być źródłem pozytywnych lub negatywnych nastawień, zależnie od charakteru zastosowania przemysłowego, któremu służy oczyszczalnia. Oszacowanie korzyści składa się z trzech kroków: (a) prognozowania ilości oczyszczanej wody, (b) oszacowania wartości oczyszczonej wody, i (c) oszacowania korzyści z oczyszczania ścieków. Jeśli Program nie zostanie urzeczywistniony, to nadal prawdopodobny jest stopniowy wzrost ilości oczyszczanych ścieków. Dlatego ilościami wyliczanymi w analizie muszą być ilości wynikające tylko z Programu. Trzeba jednak policzyć ogólną ilość ścieków oczyszczanych w Polsce w latach 2002 - 2016 (z Programem lub bez niego), ponieważ to z tej globalnej ilości muszą być liczone korzyści jednostkowe oczyszczania ścieków. Dane o ilościach ścieków oczyszczanych bez realizacji Programu zostały zaczerpnięte z Rocznika Statystycznego Polski (2000), natomiast informacje o komponencie oczyszczania ścieków zostały dostarczone na warsztatach poświęconych ustalaniu priorytetów. To pierwsze źródło dostarczyło danych do stworzenia rocznych harmonogramów inwestycyjnych, a także danych określających roczne wielkości zatrudnienia, koszty eksploatacyjne i rozwijane możliwości. Dane te umożliwiają wyliczenie następujących przewidywań: • Ilość oczyszczonych w Polsce ścieków (komunalnych i przemysłowych) bez realizacji Programu wyniosłaby w 2002 roku 1 375 hm3 (137 500 m3). Ilość ta powinna wzrastać w tempie rocznym 1,8% przez następne 14 lat, osiągając w 2016 roku 1 765 hm3; • Dodatkowe możliwości związane z przedsięwzięciami komponentu oczyszczania ścieków wyniosą w 2002 roku 209 hm3 ścieków z oczyszczalni komunalnych i 64 hm3 z oczyszczalni przemysłowych. Obie liczby będą rosły w sposób ciągły do 6.204 2016r. w miarę oddawania do eksploatacji coraz większej liczby obiektów. W ostatnim roku zbudowane w ramach Programu oczyszczalnie komunalne i przemysłowe wygenerują maksymalne ilości, odpowiednio, 619 hm3 i 113 hm3 oczyszczonych ścieków. Realnie patrząc, te nowe zdolności do oczyszczania nie będą całkowicie wykorzystane. Ponieważ jednak nie ma informacji o faktycznym wykorzystaniu, więc założono, że zastosowanie znajdą wszystkie moce zbudowanych oczyszczalni. Mamy w ten sposób do czynienia z nadmiernym oszacowaniem korzyści tego z komponentu. Zasadniczo oczyszczalnia jest budowana z przynajmniej 10% rezerwą możliwości: już tylko przy takim założeniu nie jest możliwe określenie poziomu wykorzystania zrealizowanych przedsięwzięć. Ponieważ jednak moce zainstalowane będą większe od faktycznego wykorzystania a jednostkowy koszt oczyszczania maleje w miarę wzrostu ilości, to oznacza to, iż jednostkowe korzyści oczyszczania jednego hm3 ścieków będą niedoszacowane. Ze względu na brak dodatkowych informacji nie można ustalić rezultatu netto. Oszacowanie wartości oczyszczonych ścieków składa się z dwóch podetapów: ustalenie stałej wartości bieżących jednostkowych korzyści z uzdatniania wody i obliczenia zmiany tej wartości w czasie, jako że wzrasta całkowita ilość uzdatnionej wody. Przede wszystkim jednostkowe korzyści uzdatniania wody zostały ustalone w bieżącej cenie za jeden m3 uzdatnionej wody, wg informacji dostarczonych za lata 2000 i 2001 przez Wrocławski Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Następnie wartość ta została przekształcona na jeden hm3, jako to pokazano w poniższej tabeli. Tabela 6.16 Oszacowania wartości uzdatnionej wody Cena w 2001r. oczyszczania 1 m³ (2001 PLN) 1 920 Cena w 2000r. oczyszczania 1 m³ (2001 PLN) 1 717 Średnia cena 1 819 Współczynnik konwersji do 1 hm³ 1 000 000 Korzyści z oczyszczania 1 hm³ w 2001r. (scenariusz podstawowy) (2001 PLN) 1 818 540 Stąd kwota 1,8 mln PLN oznacza początkową korzyść z oczyszczenia 1 hm3 w 2001r. w scenariuszu podstawowym, tj. bez realizacji Programu. Od tego roku ta jednostkowa wartość korzyści musi być progresywnie obniżana, gdyż dostępne jest coraz więcej oczyszczonej wody, co spowoduje spadek wartości każdego dodatkowo oczyszczonego hm3. Potrzebny do tego współczynnik redukcji będzie po prostu równy procentowemu wzrostowi ogólnej ilości oczyszczonej wody. Metoda wyliczania tej jednostkowej kwoty korzyści dla lat 2002-2006 jest przedstawiona w poniższej tabeli. Tabela 6.17 Rok Metoda wyliczania jednostkowych korzyści dla lat 2002 - 2006 Początkowa Ilość wynikająca z Całkowita ilość wartość realizacji ścieków 3 Programu (hm ) oczyszczania oczyszczonych w 3 3 1 hm w Polsce Polsce (hm ) % wzrost ilości w okresie sprzed roku wartość korzyści z oczyszczania Skorygowana 1 hm 3 2002 1 818 540 273 1 648 19,8% 1 457 692 2003 1 457 692 408 1 808 9,7% 1 316 256 2004 1 316 256 527 1 953 8,0% 1 211 210 2005 1 211 210 589 2 040 4,5% 1 157 159 2006 1 157 159 612 2 089 2,4% 1 129 441 6.205 Oszacowania korzyści z oczyszczania ścieków powstały z pomnożenia skorygowanej wartości oczyszczania 1 hm3 przez odpowiadający jej wzrost ilości oczyszczanych ścieków, jaki nastąpi w wyniku realizacji Programu. Łącznie w okresie od 2002r. do 2016r. korzyści te wynoszą 9,9 mld PLN , a po zdyskontowaniu według stopy 11,82% rocznie jest to 4,4 mld PLN. Tabela 6.18 Korzyści – Komponent oczyszczania ścieków Korzyści ogółem 9 936 mld PLN Korzyści zdyskontowane ogółem 4 353 mld PLN W analizie ekonomicznej należy też rozważyć korzyści niematerialne. Na przykład, oczyszczenie dodatkowych ilości wody spowoduje obniżenie jednostkowego kosztu oczyszczania wody oraz zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia gleby i wód powierzchniowych i gruntowych. Ponadto czystsza woda oznacza mniejsze zagrożenie zdrowia publicznego i większe możliwości korzystania z zasobów wodnych, szczególnie w celach rekreacyjnych. Żaden z tych efektów nie był oceniany ilościowo, ale stanowią one dodatkowe i istotne czynniki wzmocnienia społecznej wartości tego komponentu. OSZACOWANIE KOSZTÓW Koszty inwestycji w ramach komponentu oczyszczania ścieków w kolejnych latach zostały określone w oparciu o kompletne i uaktualnione informacje o każdym przedsięwzięciu. Przyjęte zostały następujące założenia: • budowanie typowej oczyszczalni trwa trzy lata; • rok ukończenia został przyjęty jako punkt kończący budowę. W przypadku okresu kilkuletniego rok ukończenia został umieszczony w środku tego okresu16. Przedsięwzięcia będą wymagały łącznie zastrzyku finansowego wynoszącego w przybliżeniu 4,1 mld PLN w latach 2002 -2016. Koszty eksploatacji i utrzymania nie zostały przedstawione w informacji finansowej o Programie. Dlatego zostały określone w oparciu o wskaźniki powszechnie stosowane do porównywalnych budowli. W tym przypadku zastosowano porównywalne informacje dotyczące infrastruktury kanadyjskiej. W szczególności przyjęto następujące założenia dla rocznych kosztów eksploatacji i utrzymania, z wyłączeniem wynagrodzeń: • Oczyszczalnie o wydajności do 25 000 m3 na dobę: 5,5% całości koszów inwestycji; • Oczyszczalnie o wydajności od 25 000 m3 do 50 000 m3 na dobę: 6,5% całości koszów inwestycji; • Oczyszczalnie o wydajności większej od 50 000 m3 na dobę: 7,8% całości koszów inwestycji. Wyliczone koszty eksploatacji oczyszczalni zarówno komunalnych jak przemysłowych rosną po zakończeniu ich budowy do poziomu 212,6 mln PLN w 2016r. Ponadto, te nowe przedsięwzięcia stworzą nowe miejsca pracy. W przeciwieństwie do innych komponentów, oczyszczalnie wymagają dużej liczby pracowników obsługi i utrzymania. 16 Gdyby oczyszczalnia miała zostać skończona w 2003r., to 67% kosztów zostałoby przydzielone na rok 2002, a 33% na rok 2003. Gdyby datą ukończenia był rok 2002 lub wcześniejszy, to cały budżet zostałby zaplanowany na rok 2002. 6.206 Dlatego oszacuje się, że w nowych obiektach powstaną nowe miejsca pracy dla 2 948 osób, których roczne wynagrodzenia wyniosą 70,9 mln PLN ogółem w 2016r. Ze względu na te nowe możliwości zatrudnienia, wynagrodzenie wypłacane tym pracownikom nie będzie stanowiło kosztu społecznego i dlatego powinno zostać wyłączone z kosztów eksploatacji i utrzymania. Po zdyskontowaniu, łączne koszty inwestycji oraz eksploatacji i utrzymania w komponencie oczyszczania ścieków wyniosą 3,7 mld PLN. Dostępne informacje nie pozwalają niestety na nawet przybliżone określenie spodziewanej redukcji kosztów eksploatacji i utrzymania, jakie wystąpiłyby ostatecznie w związku z rosnącą ilością czystych ścieków. Jest to realny i znaczący rezultat, który musy być uwzględniony w końcowej analizie. Tabela 6.19 Koszty – Komponent oczyszczania ścieków Koszty inwestycji 4,417 mld PLN Koszty eksploatacji i utrzymania (bez wynagrodzeń) 2,448 mld PLN Koszty ogółem 6,865 mld PLN Zdyskontowane koszty ogółem 3,653 mld PLN Oprócz tych kosztów jest jeszcze niematerialny koszt wpływu prac budowlanych na środowisko oraz zwiększone koszty zagospodarowania odpadów. W przeciwieństwie do komponentu ochrony przeciwpowodziowej lub transportu wodnego te koszty nie są uwzględnione w ilościowej części analizy. Wartości tej nie można oszacować z powodu braku informacji. ANALIZA KOSZTÓW I KORZYŚCI W poniższej tabeli przedstawiono wyniki analizy kosztów i korzyści komponentu oczyszczania ścieków. Szczegółowe obliczenia podane są w załączniku. Tabela 6.20 Analiza kosztów i korzyści – komponent oczyszczania ścieków Korzyści zdyskontowane ogółem 4,353 mld PLN Koszty zdyskontowane ogółem 3,653 mld PLN Wartość bieżąca netto 700,6 mln PLN Stosunek korzyści do kosztów 1,19 Pomimo ograniczonych informacji, wynik netto analizy jest generalnie pozytywny. Dostępne dane o tym komponencie wskazują, że ilościowe korzyści z komponentu oczyszczania ścieków będą o 19% większe niż związane z nim koszty. Rezultat ten jest nawet bardziej widoczny, gdy jest oceniany łącznie z niematerialnymi efektami realizacji komponentu: • Po stronie korzyści – realizacja przedsięwzięć spowoduje zmniejszenie kosztów oczyszczania wody, obniżenie poziomu zanieczyszczenia gleby i wód powierzchniowych i gruntowych i większe możliwości wykorzystywania zasobów; • Po stronie kosztów - komponent spowoduje tymczasowe negatywne oddziaływanie prac budowlanych na środowisko. W ogólnej ocenie rezultat ten jest pozytywny, ale może okazać się niekorzystny na skutek nadmiernego oszacowania ilości oczyszczanej wody i niedoszacowania korzyści płynących z każdego m3 czystszej wody. Efekt netto obu błędów pozostaje nieznany. Dodatkowo niematerialne skutki oddziaływania tego komponentu, głównie na zdrowie 6.207 publiczne i jakość naturalnych siedlisk są relatywnie ważniejsze niż w przypadku innych komponentów, co wskazuje na zasadność ich wnikliwego rozważenia przy podejmowaniu ostatecznej decyzji. 6.2.3 Analiza finansowa Program przewiduje, że nakłady ogółem wyniosą w tym sektorze 2,662 mld PLN, zostana one przeznaczone na budowę 37 priorytetowych oczyszczalni ścieków komunalnych i 20 przemysłowych. Gdyby Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyjął programowe podejście do budowania tych priorytetowych oczyszczalni, wtedy potencjalnie interesującym źródłem finansowania mogłaby być pożyczka JBIC połączona z udziałem sektora prywatnego i środków samorządowych. Inne scenariusze mogą wymagać zaangażowania różnych źródeł funduszy w zależności od względnej wielkości oczyszczalni. Z powodu znacznie wyższych kosztów inwestycji, w tym punkcie uwaga skupiona zostanie jedynie na oczyszczalniach ścieków komunalnych. Ważną cechą charakterystyczną tego komponentu jest to, że oczyszczalnie ścieków będą zasadniczo rentowne i mogą więc stanowić atrakcyjną inwestycję dla sektora prywatnego. Dlatego prawdopodobnym modelem finansowania są prywatne fundusze w formie udziału kapitałowego i finansowania pożyczek. Następnie inwestorzy / właściciele / operatorzy zawarliby z jednostką samorządową umowę w formie kontraktu Take or Pay (Put or Pay) gwarantującego oczyszczanie minimalnych ilości ścieków i określającego strukturę opłat. W przypadku takiej umowy ważnym czynnikiem, jaki trzeba rozważyć jest sytuacja finansowa gminy. Konieczne będzie przeanalizowanie informacji o stanie zadłużenia, zdolności kredytowej i/lub wypłacalności danej gminy, aby spełnione zostały wymagania instytucji pożyczkowych, o ile nie będą dostarczane inne odpowiednie gwarancje. 6.2.3.1 Pierwszy model finansowania Jak wskazano powyżej, finansowanie JBIC może stanowić potencjalnie interesujące źródło funduszy dla tego komponentu, szczególnie jeśli Rząd Polski zamierza zainicjować jego realizację wcześnie, tj. przed przystąpieniem do Unii Europejskiej. JBIC pożycza pieniądze na warunkach koncesyjnych i zasadniczo na przedsięwzięcia polegające na poprawie jakości ścieków. Fundusze JBIC mogą zostać uzupełnione dotacjami dostępnymi z Unii Europejskiej przed albo po przystąpieniu. Jeśli założy się jednak, że Rząd Polski nada wysoki priorytet budowie przedmiotowych 37 oczyszczalni, a więc fakt, że większość przedsięwzięć rozpocznie się przed 2005r., to JBIC zapewniłby najbardziej znaczącą część funduszy, a wkład ISPA byłby w tym przypadku mniejszy. Ma to swoje odzwierciedlenie w pierwszym modelu finansowania opisanym w tabeli 6.21 i pokazanym na rysunku 6.19. Takie finansowanie może być uzupełnione udziałem środków gminnych i sektora prywatnego w oparciu o model PPP (spółki publiczno-prywatnej). 6.208 Tabela 6.21 Pierwszy model finansowania priorytetowych oczyszczalni ścieków Inwestycja ogółem Typ finansowania • Samorząd (udział kapitał.) • Sektor prywatny (udział kap.) • Narodowy/Wojewódzkie Fundusze Ochr.Środ. (udział kap. /pożyczki) • Dotacje z Unii Europejskiej • Pożyczki IFI (JBIC – pożyczka) % 100 Źródło/szczegóły mln PLN 2 662,0 mln EUR 687,8 133,1 266,2 266,2 34,4 68,8 68,8 532,4 1 464,1 137,5 378,3 5 10 10 20 55 Oprocentowanie 0,751,5%; 7 okres odroczenia, 25-30 lat spłaty • Inne warunki - Zabezpieczenie Zależnie od planu finansowego gminy Jak powyżej Jak powyżej - Średnia okres spłaty - Średni okres odroczenia spłaty - Wskaźnikowa stopa procentowa Jak powyżej ród³a Pryw atne/sam orz¹dow 15% U nia Europejska 20% Po¿yczkiz ro¿nych instytucjifinansuj¹cych 55% N arodow y/W ojew ódzki e Fundusze O chrony Œrodow iska 10% Bud¿et pañstw a 0 50 100 150 200 250 300 350 400 m ln EU R Rysunek 6.20 Priorytetowe oczyszczalnie ścieków: pierwszy model finansowania 6.2.3.2 Drugi model finansowania Można opracować drugi model finansowania przedsięwzięć przez inne instytucje pożyczkowe z podziałem inwestycji na kategorie. Przedsięwzięcia mogą być podzielone następująco: i) przedsięwzięcia o wartości mniejszej od 20 mln EUR oraz ii) przedsięwzięcia o wartości większej od lub równej 20 mln EUR. W przypadku przedsięwzięć o wartości poniżej 20 mln EUR, podobnie do scenariusza pierwszego przedstawionego powyżej, udzielający pożyczki będą dążyć do grupowania przedsięwzięć, aby zwiększyć skalę działań merytorycznych i finansowych i uprościć dokumentację związaną z udzieleniem pożyczki. Oczywiste jest, że końcowa selekcja, 6.209 planowanie i może grupowanie poszczególnych przedsięwzięć przez władze polskie ułatwi przygotowanie bardziej precyzyjnej strategii finansowania, ale za realną można przyjąć następującą hipotezę. • Grupa A : Przedsięwzięcia o wartości poniżej 20 mln EUR (76 mln PLN). W przypadku wcześniej wskazanych priorytetowych inwestycji komunalnych byłoby to 27 przedsięwzięć o wartości 205,2 mln EUR. • Grupa B : Przedsięwzięcia o wartości równej lub większej od 20 mln EUR (76 mln PLN). Znalazłoby się tu 10 inwestycji komunalnych o wartości 482,8 mln EUR. Oczywiste jest też, że rentowność obu kategorii przedsięwzięć może różnić się znacznie. W kontekście modelu spółek prywatno-publicznych i połączenia małych jednostek inwestycje grupy A stwarzają możliwości inwestycyjne dla lokalnych polskich partnerów. Przedstawione strategie finansowania zostały odpowiednio zróżnicowane, aby przede wszystkim uwzględnić spodziewaną opłacalność ekonomiczną tych różnych kategorii. Przedsięwzięcia grupy B mogłyby zostać zorganizowane w formie niezależnych spółek, którym beneficjent-jednostka samorządowa udzieliłaby długoterminowej koncesji na dostarczanie wody i oczyszczanie ścieków, zapewniając niezbędną rentowność dla zapewnienia ekonomicznego funkcjonowania. Podejście oparte na spółkach prywatno-publicznych pasuje szczególnie do większych inwestycji w miejskie usługi użyteczności publicznej. PRZEDSIĘWZIĘCIA GRUPY A: O WARTOŚCI MNIEJSZEJ OD 20 MLN EUR CZYLI 76 MLN PLN Te przedsięwzięcia, zorganizowane jako niezależne przedsiębiorstwa, ewentualnie w formie “spółek publiczno-prywatnych (PPP)”, byłyby finansowane przez udziały kapitałowe (30%), dotacje (30%) i pożyczki (40%). Zakładając hipotetyczny koszt inwestycji na poziomie 10 mln EUR (38,7 mln PLN), udziały kapitałowe, pożyczki i dotacje mogłyby pochodzić ze źródeł wskazanych w tabeli 6-22 i na rysunku 6-20a. Udział kapitałowy na poziomie 30% czyli 3,0 mln EUR (11,6 mln PLN) zostałby zapewniony następująco: • 15% przez NEFCO (Nordic Environment & Finance Corporation) • 10% przez inwestora prywatnego • 5% przez jednostkę samorządową. W chwili formowania nowej spółki, z Funduszem czy jednostką samorządową musiałaby zostać zawarta uprzednia umowa o wykupieniu udziałów NEFCO po upływie 12-15 lat. Pożyczka na poziomie 40% czyli 4,0 mln EUR (15,5 mln PLN) mogłaby zostać zaciągnięta w następujących instytucjach: • 30% z Nordyckiego Banku Inwestycyjnego (NIB). W ramach umowy z BISE SA NIB może zapewnić do 5 mln EUR na jedno przedsięwzięcie. Bezpośrednio NIB może zapewnić do 8 mln EUR. Pożyczka NIB zostanie udzielona w ramach programu pożyczek na inwestycje w ochronę środowiska (MIL). Może być spłacana przez okres do 25 lat (10 letni okres odroczenia spłat), w zależności od przewidywanego zwrotu nakładów. • 10% z Narodowego i/lub Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 6.210 Tabela 6.22. Drugi model finansowania. Oczyszczalnie ścieków o wartości od 10 mln EUR do 20 mln EUR (Grupa A) Inwestycja ogółem Typ finansowania • Inwestor prywatny (kapitał) • NEFCO (kapitał) • Samorząd (kapitał) • Fundusze Unii E. (dotacje) • Narodowy/Woj. Fundusze Ochr.Środ. (pożyczka) • Pożyczki z Międzynarodowych instytucji Finansujących (pożyczka) Zabezpieczenie pożyczki Średni okres spłaty Średni okres odroczenia Wskaźnikowa stopa proc % 100 10 15 5 30 10 Źródło/szczegóły Przed i po przystąpieniu 30 NIB mln PLN 38,7 mln EUR 10,0 3,9 5,8 1,9 11,6 3,9 1,0 1,5 0,5 3,0 1,0 11,6 3,0 Gwarancja państwa Do 25lat Do 10 lat Rynkowa (LIBOR + marża) Pozostałe 30% może być sfinansowane dotacjami z funduszy Unii Europejskiej albo poprzez Program ISPA albo później z Funduszy Strukturalnych. Ważne jest to, że zgodnie z polityką NEFCO preferowanymi dostawcami sprzętu będą dostawcy z krajów nordyckich. PRZEDSIĘWZIĘCIA GRUPY B: O WARTOŚCI WIIĘKSZEJ LUB RÓWNEJ 20 MLN EUR (76 MLN PLN) Ta grupa obejmuje dziesięć przedsięwzięć o łącznej wartości 482,8 mln EUR czyli 1868,6 mln PLN. Przedsięwzięcia te również będą zorganizowane jako niezależne przedsiębiorstwa, najlepiej w formie “spółek publiczno-prywatnych (PPP)” i mogą być sfinansowane poprzez udziały kapitałowe (20%), dotacje (10%) i pożyczki (70%), chociaż ostateczne proporcje mogą być różne dla różnych przedsięwzięć. Ten model jest przedstawiony w tabeli 6-23 i na rysunku 6-20b. Przy hipotetycznym koszcie inwestycyjnym jednego przedsięwzięcia wynoszącym 30,0 mln tj. 116,1 mln PLN, 20% udział kapitałowy wyniesie 6,0 mln EUR czyli 23,22 mln PLN i może pochodzić od: • Jednostek samorządowych (gmin miejskich w przypadku większych miast); • Narodowego i/lub Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; • Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD); • Operatorów prywatnych (krajowych i międzynarodowych). Zakładając równe udziały partnerów (ewentualnie z wyjątkiem operatora), zaangażowanie finansowe każdego z nich byłoby rzędu 1,5 mln EUR czyli 5,8 mln PLN. Można się spodziewać uzyskania dla każdego przedsięwzięcia 20% dotacji z Unii Europejskiej (ISPA a następnie Fundusze Strukturalne) w wysokości 6,0 mln EUR czyli 23,22 mln PLN. Pożyczki dla nowej spółki (60%) mogą pochodzić z następujących źródeł: 6.211 • EBRD (przy założeniu ekonomicznej opłacalności przedsięwzięcia) w przybliżonej wysokości 10,5 mln EUR czyli 40,6 mln PLN (do 35% całości inwestycji). Pożyczki będą oprocentowane wg stóp rynkowych, uwzględniających ryzyko związane z przedsięwzięciem, a okres spłaty może zostać wydłużony do 12 lat. • Agencje Kredytowania Eksportu (ECA) krajów dostarczających sprzęt lub usługi dla nowego przedsięwzięcia, do 85% wartości kontraktów na dostawy sprzętu i usług: okres spłaty i odroczenia (kończących się 6 miesięcy po osiągnięciu przez instalacje parametrów eksploatacyjnych) zależy od zwrotu nakładów na przedsięwzięcie. Stopy procentowe są ustalane w oparciu o umowy dotyczące kredytów eksportowych OECD i są okresowo zmieniane. • Bank Rady Europy (CEB), do spłaty przez 5 do 15 lat (wyjątkowo 20 lat): oprocentowanie pożyczek będzie stałe lub zmienne na poziomie marży i bankowych kosztów zapewnienia funduszy, ale możliwe są dopłaty do oprocentowania. Do uzyskania takich pożyczek konieczne będą minimum gwarancje pierwszorzędnego banku. Tabela 6.23 Drugi model finansowania. Oczyszczalnie ścieków o wartości od 20 mln EUR do 26,3 mln EUR (Grupa B) % Inwestycja ogółem Źródło/szczegóły 100 mln PLN mln EUR 116 30 Typ finansowania • Udział kapitałowy 5 Jednostka samorządowa 5,8 1,5 5 Fundusz Wojew./Narodowy 5,8 1,5 5 EBRD 5,8 1,5 5 Inwestor Operator 5,8 1.5 • Dotacje 20 ISPA/Fund.Strukturalne 23,1 6,0 • Pożyczki 60 EBRD/CEB/ECA 69,7 18 Fundusze polskie Zabezpieczenie pożyczki Średni okres spłaty max 10% udziału kapitałowy Pierwszorzęd.bank/przedś. 10-15 lat Średni okres odroczenia max 7 lat Wskaźnikowa stopa proc Stała lub zmienna + LIBOR + marża Pozostałe finansowanie: • Można się ubiegać o dotacje ISPA/Unii Europejskiej, gdyby były potrzebne fundusze koncesyjne na zapewnienie ekonomicznej opłacalności przedsięwzięcia: można rozważyć kwoty na poziomie 5 mln EUR na przedsięwzięcie. Niemniej jednak prawdopodobne jest, że niektóre większe przedsięwzięcia będą na tyle opłacalne, że można będzie polegać wyłącznie na funduszach sektora prywatnego. • W tej trzeciej kategorii można się spodziewać 15 przedsięwzięć wdrażanych przez okres 10 lat, o łącznej wartości 1,5 mld PLN czyli 394,5 mln EUR. Rysunek 6.21(a,b) ilustruje drugi scenariusz finansowania komponentu oczyszczania ścieków. 6.212 ród³a Pryw atne/sam orz¹dow e 15% D otacje z U niiEuropejskiej 30% Po¿yczki/udzia³y kap. Instytucjifinansuj¹cych 45% N arodow y/W ojew ódzkie Fundusze O chrony Œrodow iska 10% Bud¿et pañstw a 0 25 50 75 100 m ln EU R Rysunek 6.211a Priorytetowe oczyszczalnie ścieków: drugi model finansowania 27 małych I średnich oczyszczalni ścieków ród³o 10 % Pryw atne/sam orz¹dow 20 % D otacje U niiEuropejskiej Po¿yczki/udzia³y kap. Instytucjifinansuj¹cych N arodow y/W ojew ódzkie Fundusze O chrony Œrodow iska 65 % 5% Bud¿et pañstw a 0 50 100 150 200 250 300 350 m ln EU R Rysunek 6.221b Priorytetowe oczyszczalnie ścieków: drugi model finansowania 10 dużych oczyszczalni ścieków 6.2.4 Zagadnienia ochrony środowiska i oddziaływania na środowisko Poniżej przedstawiony jest przegląd stanu środowiska zwany też wstępną oceną oddziaływania na środowisko (IEA). Jest to zasadniczo swego rodzaju studium polegające na opisie ewentualnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko i środków łagodzenia negatywnych skutków tego oddziaływania. Określenie i omówienie ewentualnego oddziaływania nie oznacza faktycznego wystąpienie tego oddziaływania, ani braku jakichkolwiek działań w kierunku złagodzenia skutków negatywnych. Wręcz przeciwnie, jest podejmowanych wiele działań. Celem omawiania wszystkich możliwych rodzajów oddziaływania jest zapewnienie wnikliwego rozważenia różnych aspektów 6.213 Programu na początku cyklu przygotowania przedsięwzięcia. Pozwoli to planistom i decydentom na maksymalne określenie ważnych kwestii środowiskowych i ustalenie typu analizy oddziaływania na środowisko, jaki byłby najwłaściwszy do odpowiedniego zrozumienia tych spraw na etapie oceny przedsięwzięcia. Zapewnia też uwzględnienie w Programie zasobów niezbędnych do przeprowadzenia studiów i zastosowania odpowiednich środków łagodzących skutki negatywne. Ważne jest zrozumienie, że na obecnym etapie Programu celem tego przeglądu środowiska nie jest wnikliwa ocena ani analiza różnych oddziaływań, ale raczej ich klasyfikacja i określenie tych, które wymagają dalszych studiów. W przypadku oczyszczania oddziaływania na środowisko: ścieków mogą wystąpić następujące pozytywne • Zmniejszenie zanieczyszczenia gleby, wód powierzchniowych i gruntowych; • Poprawa jakości wody; • Zmniejszenie zagrożenia zdrowia publicznego, chorób społecznych, ich kosztów i skutków ekonomicznych; • Zmniejszenie eutrofizacji ekosystemów wodnych; • Zwiększenie korzystnego wykorzystania wody; • Zwiększenie kontroli jakości ścieków przemysłowych; • Zwiększenie możliwości ponownego wykorzystania ścieków i osadu ściekowego; • Ograniczenie zapotrzebowania na inne źródła wody; • Tworzenie miejsc pracy podczas budowy i eksploatacji; • Wzrost działalności ekonomicznej takiej, jak wędkarstwo sportowe, działalność rekreacyjna i turystyka; • Wzrost wartości działek i domów; • Zmniejszenie stosowania nawozów , jeśli będzie wykorzystywany osad ściekowy. Potencjalnie negatywne oddziaływanie na środowisko jest związane z: • Lokalizacją obiektów; • Projektowaniem, budową i eksploatacją; • Zagospodarowaniem osadu ściekowego. 6.2.4.1 Lokalizacja Lokalizacja oczyszczalni ścieków może mieć kilka negatywnych skutków na środowisko. Mogą być one związane z przesiedleniem mieszkańców z powodu umiejscowienia oczyszczalni na danym terenie lub z powodu odoru i hałasu z oczyszczalni lub operacji usuwaniu osadu. Sama obecność oczyszczalni ścieków w sąsiedztwie może mieć negatywny wpływ na wartość rynkową nieruchomości. Prawo polskie zakłada dążenie do zapewnienie braku oddziaływania oczyszczalni na pobliskich użytkowników nieruchomości, a co za tym idzie, zabezpieczanie ich przed odorem i hałasem. 6.214 Odpowiednia lokalizacja uwzględnia charakterystykę wykorzystania terenów przez człowieka oraz kierunek dominujących wiatrów i warunki klimatyczne. Zapewnia się to przez przeprowadzenie studium lokalizacji i przez włączenie przedsięwzięcia do lokalnego plan zagospodarowania przestrzennego. Uwzględnienie w projekcie zasłony roślinnej oraz kontroli odoru i urządzeń niskoszumowych także ułatwia rozwiązanie kwestii lokalizacji. 6.2.4.2 Projektowanie, budowa i eksploatacja Faza projektowania oczyszczalni ścieków wiąże się z analizą hydrologii obszaru i technicznych możliwości potrzebnych do spełnienia standardów jakości ścieków. Wskazane jest zapoznanie się z lokalnymi systemami zaopatrzenia w wodę na obszarach ubogich w wodę i promowanie ponownego używania oczyszczonej wody do celów rolniczych lub przemysłowych. Bez względu na typ procesu lub technologii oczyszczania trudno będzie uniknąć przelewów, obejść czy awarii procesu oczyszczania. Konieczne są więc układy cofania [częściowo oczyszczonych ścieków] z powrotem do instalacji, uwzględniające środowisko hydrologiczne i środowisko człowieka. Potencjalnie negatywne oddziaływanie na siedliska wodne może wystąpić podczas budowy obiektu w wyniku układania ciągów kanalizacyjnych w korytach rzecznych oraz erozji/osadów w ciekach wodnych. Oddziaływania te można złagodzić przez zachowanie podstawowych środków ostrożności. W fazie eksploatacji oczyszczalnia ścieków może emitować lotne związki organiczne, a uwolniony gaz i chlor może stanowić zagrożenie dla pracowników i zdrowia publicznego. Oprócz środków ostrożności podjętych w fazie projektowania należy wdrożyć plan ochrony zdrowia pracowników. Z punktu widzenia społeczeństwa problematyczne mogą być nielegalne włączenia i nadzwyczajne obciążenie środowiska substancjami organicznymi. Należy zalecić odpowiednią inspekcję, kontrolę i utrzymanie układu odbierania ścieków oraz programy edukacji społeczeństwa w dziedzinie utrzymania czystości i higieny. 6.2.4.3 Zagospodarowanie osadu ściekowego Oddziaływanie na środowisko komponentu Programu dotyczącego oczyszczania ścieków jest głównie związane z zagospodarowaniem osadu ściekowego. Obecnie osad ściekowy jest składowany na publicznych wysypiskach po różnych ale ograniczonych procesach wstępnej obróbki, jak suszenie. Chociaż składowiska są ściśle kontrolowane, to gromadzenie osadu ściekowego powoduje prawdopodobnie pewne zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych. W niektórych przypadkach osad ściekowy jest rozprowadzany na obszarach rolniczych bez żadnej systematycznej kontroli, co może powodować zanieczyszczenie gleby i produktów rolnych, a w konsekwencji powodować zagrożenie zdrowia publicznego. Dla nowych oczyszczalni ścieków wprowadzono w 1999r. ostre przepisy i standardy. Jednym z celów takiego działania jest zachęcanie do stosowania osadu ściekowego na obszarach rolniczych. Oczyszczalnie objęte Programem mają dostateczne dużą wydajność, aby uzasadnić wprowadzenie w życie tych przepisów i standardów. Gdy możliwe będzie rozprowadzenie osadu po terenie, to odpowiednie środki łagodzące, które pozwolą uniknąć zanieczyszczenia gleby, zbiorów i wód gruntowych substancjami toksycznymi i patogenami oraz azotem, powinny polegać na: 6.215 • Uwzględnieniu w Programie kwestii zagospodarowania osadu ściekowego, w tym systemowych studiów wykonalności, wyboru technologii, projektu, szkolenia personelu, planu finansowania i uruchomienia; • Wyborze lokalizacji i projektu oczyszczalni i/lub systemu usuwania/wykorzystania osadu w oparciu o odpowiednie dane o ściekach i cechach charakterystycznych lokalizacji; • Wdrożenie programów zarządzania, szkolenia i monitorowania; • Określeniu technologii wstępnego oczyszczania ścieków przemysłowych, jaką należy zastosować przed zrzuceniem ich do systemu lub strumienia odbierającego; • Zapewnieniu odpowiednich instrukcji obsługi systemów wstępnego oczyszczania osadu ściekowego i użytkowania terenu, które będą chroniły zdrowie ludzi i inwentarza; • Okresowej inspekcji oczyszczalni pod kątem zgodności z instrukcjami działania. Rozprowadzanie osadu po terenie nie zawsze będzie możliwe głównie z powodu niemożliwej do uniknięcia obecności takich zanieczyszczeń jak metale ciężkie, chemikalia, itd. W tych przypadkach trzeba będzie zbadać inne technologie. Wśród nich bardziej odpowiednie będzie prawdopodobnie spalanie i wysypiska sanitarne. W przypadku spalania osadu, wybór technologii będzie zależał od takich względów, jak: • Spalanie samego osadu ściekowego czy razem z odpadami stałymi; • Zastępcze źródło energii; • Problemy zanieczyszczenia powietrza i ograniczenia emisji gazów; • Składowanie popiołów. Ze względu na zapotrzebowanie na energię do odparowania pozostałej w osadzie wody, w tej operacji nie należy spodziewać się oszczędności energetycznych. W przypadku składowania osadu na wysypisku szczególnie ważne jest wybranie lokalizacji w oparciu głównie o topografię i rodzaj gruntu. Konieczne są też procedury skłaniające do korzystania z wysypiska segmentami i zamykania segmentów pokrywą ziemi. W projekcie technicznym oczyszczalni ścieków znajdą się też środki łagodzące ewentualne negatywne skutki oddziaływania oczyszczalni na środowisko. Tabela 6.24 zawiera zestawienie środków łagodzących, jakie zostaną zastosowane w fazie projektowania, organizacji, budowy i eksploatacji. Ich koszty są uwzględnione w Programie w kosztach inwestycji albo eksploatacji. 6.216 Tabela 6.24 Środki łagodzenia skutków oddziaływania na środowisko zastosowane w komponencie oczyszczania ścieków Środki łagodzące skutki oddziaływania na środowisko KOSZT (PLN) KOMPONENT OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW Uwzględnienie gospodarki osadami ściekowymi we wszystkich przedsięwzięciach wraz z ekonomicznym uzasadnieniem Zawarto Ustalenie wymaganych wydajności i standardów oraz wybór odpowiednich technologii i projektu w celu zapewnienia niezawodności i nieskomplikowanej konserwacji Zawarto Wdrożenie programów zarządzania, szkolenia, monitorowania i wstępnego oczyszczania ścieków przemysłowych Zawarto Lokalizacja i projektowanie oczyszczalni w oparciu o zdolności asymilowania odbieranych ścieków Zawarto Lokalizacja i projektowanie oczyszczalni lub systemów ponownego wykorzystania osadów w oparciu o charakterystykę odbieranych ścieków lub przeznaczenie terenu Zawarto Uwzględnienie systemów dostarczania wody w podregionach i małych społecznościach na terenach z niedoborem wody Zawarto Uwzględnienie w projekcie kontroli odoru niskoszumowych, jeśli jest taka potrzeba urządzeń Zawarto Unikanie prowadzenia ciągów kanalizacyjnych w korytach rzek Zawarto Wdrażanie systemów kontroli procesu erozji/sedymentacji w czasie budowy Zawarto Promocja ponownego wykorzystania oczyszczonej wody szczególnie na terenach z niedoborem wody Zawarto Ograniczenie ogólnej dostępności do miejsc oczyszczania ścieków i miejsc usuwania osadów ściekowych Zawarto Wdrożenie planu ochrony zdrowia operatorów urządzeń Zawarto Opracowanie planów postępowania w sytuacji zagrożenia lub wypadku Zawarto Kontrola nielegalnych podłączeń do sieci. Sprawdzanie i konserwacja systemu odbioru Zawarto Wdrożenie programów sanitarnego i higieny edukacji w 6.217 i dziedzinie stanu
