Odpowiedzialność członka zarządu a przesłanki egzoneracyjne

Odpowiedzialność członka zarządu a przesłanki egzoneracyjne
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Przedmiotem sporu była kwestia możliwości uwolnienia się członka zarządu od
odpowiedzialności poprzez wykazanie braku winy. Jaka była w tej sprawie uchwała składu
siedmiu sędziów NSA?
Uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 10.08.2008 r. (II FPS 3/09)
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, o którym mowa w art. 116 § 1
ustawy z 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa 1 (dalej: o.p.), w brzmieniu obowiązującym
przed dniem 1.01.2003 r., może również po zakończeniu pełnienia tej funkcji uwolnić się
od odpowiedzialności za zaległości podatkowe powstałe w tym czasie, jeżeli wykaże w
postępowaniu podatkowym, że w okresie pełnienia przez niego funkcji członka zarządu
nie było podstaw do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub postępowania
zapobiegającego upadłości (postępowanie układowe).
Prezentowana uchwała jest trzecią 2 , w ciągu niespełna roku, wypowiedzią składu
powiększonego NSA na temat zasad odpowiedzialności podatkowej członka zarządu spółki.
Mimo że dotyczy ona minionego stanu prawnego, posiada walor aktualności, gdyż sporne
zagadnienie jest obecnie unormowane w taki sam sposób. Jak stwierdził skład powiększony nowe brzmienie przepisów nie zmieniło wcześniejszych rozwiązań merytorycznych, a tylko je
uściśliło.
1/4
Odpowiedzialność członka zarządu a przesłanki egzoneracyjne
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Tym razem przedmiotem sporu była kwestia przesłanek egzoneracyjnych, a konkretnie
możliwości uwolnienia się członka zarządu od odpowiedzialności poprzez wykazanie braku
winy. Sprawa sprowadzała się do następującego zagadnienia: czy członek zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, o którym mowa w art. 116 § 1 o.p., w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1.01.2003 r., może skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności
za zaległość podatkową powstałą w okresie pełnienia przez niego tej funkcji, jeżeli w tym
okresie nie było podstaw do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie
postępowania układowego, a podstawy te powstały dopiero po wydaniu decyzji określającej tę
zaległość podatkową i po zakończeniu pełnienia funkcji członka zarządu?
W dotychczasowym orzecznictwie zderzyły się w tym względzie dwa przeciwstawne poglądy, z
których jeden dopuszczał taką możliwość, a drugi ją wykluczał. Istnienie rozbieżności wpływało
negatywnie na sytuację prawną członków zarządu. Zdarzały się sprzeczne orzeczenia w
stosunku do tego samego członka zarządu danej spółki, w różnych podatkach. Dlatego
rozpoznając kolejną sprawę tego typu, Naczelny Sąd Administracyjny postanowił przedstawić
powyższe zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi poszerzonemu.
Skład siedmiu sędziów na wstępie powołał się na ustalenia zawarte w dwóch wcześniejszych
uchwałach. Następnie stwierdził, że w praktyce i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, iż
ocena, czy zgłoszenie upadłości nastąpiło we właściwym czasie, powinna być dokonywana w
świetle przepisów dotyczących postępowania upadłościowego i układowego. Czasem
właściwym do podjęcia tych czynności jest czas, w jakim zarząd spółki, niebędący w stanie
zrealizować zobowiązań względem jej wierzycieli, powinien złożyć wniosek o ogłoszenie
upadłości lub wszczęcie postępowania układowego, aby chronić zagrożone interesy wierzycieli.
Termin 14 dni na złożenie przez przedsiębiorcę wniosku o ogłoszenie upadłości, liczony od
dnia, w którym majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów, ma na celu ograniczenie do
niezbędnego minimum okresu, w którym dłużnik może rozporządzać swoim majątkiem w
sposób odmienny, niż czyniłby to syndyk po ogłoszeniu upadłości. Członkowie zarządu dłużnika
będącego osobą prawną, nie dochowując tego terminu i rozporządzając majątkiem
przedsiębiorcy, narażają prawa wierzycieli.
2/4
Odpowiedzialność członka zarządu a przesłanki egzoneracyjne
Wpisany przez Tomasz Burczyński
W ocenie Sądu przesłanki uwolnienia się przez członków zarządu spółki od odpowiedzialności
za zobowiązania sprowadzają się zatem do wykazania należytej staranności w działaniach
zmierzających do wszczęcia postępowania upadłościowego. Nie spełnia tego wymagania
podjęcie stosownych czynności w warunkach niweczących cały sens postępowania
upadłościowego, co wynika wprost z treści przepisu, w którym mowa o zgłoszeniu wniosku we
właściwym czasie. Niewątpliwie braki formalne wniosku o ogłoszenie upadłości uniemożliwiają
wszczęcie postępowania, którego celem jest ochrona prawna interesów wierzycieli, a zatem
złożenie takiego wniosku nie może stanowić przesłanki uwalniającej członków zarządu od
odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Dla jej spełnienia nie wystarcza samo wystąpienie o
ogłoszenie upadłości, ale konieczne jest także dokonanie wszelkich czynności procesowych
niezbędnych do kontynuowania tego postępowania.
Zdaniem Sądu zapis art. 116 § 1 o.p. mówiący o tym, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie
upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego mogło nastąpić bez winy członka
zarządu, należy rozumieć w następujący sposób: jedynie w przypadku, gdy członek zarządu
miał wpływ na dokonanie we właściwym czasie zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub
wszczęcia postępowania zapobiegającego upadłości (postępowanie układowe), a nie nastąpiło
w tym czasie zgłoszenie tego wniosku lub wszczęcie tego postępowania, to od
odpowiedzialności wyłączyć go może wykazanie, że niezgłoszenie wniosku nastąpiło bez jego
winy. Sąd uznał też, że w każdym przypadku orzekania o odpowiedzialności członka zarządu
organ podatkowy powinien zbadać, czy i kiedy wystąpiły przesłanki do ogłoszenia upadłości.
Odpowiedzialność członka zarządu może bowiem wchodzić w rachubę tylko w sytuacji, gdy w
stosunku do spółki wystąpiły przesłanki upadłości. Z kolei członek zarządu tylko wtedy ponosi
odpowiedzialność, kiedy obowiązku w zakresie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub
wszczęcie postępowania układowego nie wypełnił w terminie lub ponosi winę za jego
niewypełnienie. Należy zatem ustalić, że taki obowiązek w ogóle na członku zarządu ciążył oraz
kiedy powinien być dopełniony.
W ocenie składu powiększonego, jeśli w okresie pełnienia funkcji przez członka zarządu nie
zachodziły przesłanki do ogłoszenia upadłości, to późniejsze pogorszenie się sytuacji
finansowej spółki w okresie, kiedy już tej funkcji nie pełnił, powoduje uwolnienie tego członka
zarządu od odpowiedzialności ukształtowanej w art. 116 § 1 o.p.
3/4
Odpowiedzialność członka zarządu a przesłanki egzoneracyjne
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Naczelny Sąd Administracyjny odniósł się również do obaw, że przyjęcie takiego zapatrywania
spowoduje automatyzm w uwalnianiu członków zarządu od odpowiedzialności. Będą oni
bowiem mogli zaniżać zobowiązania podatkowe bez obawy o konsekwencje, jeśli nie będą
pełnić funkcji w czasie zaistnienia przesłanek do ogłoszenia upadłości. Sąd stwierdził, że tego
rodzaju działania członków zarządu, dopuszczających się z naruszeniem obowiązujących
przepisów zaniżania kwot należnego podatku, powinny spotkać się z zastosowaniem środków
odpowiedzialności karnej przewidzianej w przepisach ustawy z 10.09.1999 r. - Kodeks karny
skarbowy 3 oraz art. 587 § 1 ustawy z 15.09.2000 r. - Kodeks spółek handlowych 4 .
1. Tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. , Nr 8, poz. 60 ze zm.
2. Poprzednie to: uchwała z 9.03.2009 r. (I FPS 4/08), ONSAiWSA 2009/3, poz. 47, LEX nr
486211 oraz uchwała z 8.12.2008 r. (II FPS 6/08), ONSAiWSA 2009/2, poz. 29. Warto
podkreślić, że tą problematyką zajął się również na gruncie ubezpieczeń społecznych Sąd
Najwyższy - uchwała składu siedmiu sędziów z 13.05.2009 r. (I UZP 4/09).
3. Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.
4. Dz. U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.
4/4