Rozalia Sitkowska, Zastosowanie procedury produktowej w

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 16, Nr 2/2012
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Zarządzanie i finanse
Rozalia Sitkowska1
ZASTOSOWANIE PROCEDURY PRODUKTOWEJ
W DZIAŁANIACH PROJEKTOWYCH
PRZEDSIĘWZIĘĆ NAUKOWYCH2
(na przykładzie wybranych wyrobów produkcji instrumentów
i przyrządów pomiarowych)
Wprowadzenie
Nasilona konkurencja, stale rosnące tempo postępu technologicznego oraz
zróżnicowanie istniejących i powstawanie nowych potrzeb społecznych wyzwalają
w przedsiębiorstwach ciągłe dostosowywanie się do zmieniających się warunków
i ustalania przewag konkurencyjnych i specjalizacji branżowej, produktowej. Dotyczy to przede wszystkim przedsiębiorstw działających na szybko przeobrażających się i nieprzewidywalnych rynkach, silnie uzależnionych od zmiennych trendów i preferencji odbiorców, w tym szczególnie w odniesieniu do wyrobów sektora wysokiej i średniowysokiej techniki. Pod pojęciem wysoka technika (high technology, high-tech3), w literaturze przedmiotu określa się dziedziny wytwarzania
i wyroby odznaczające się wysokim poziomem intensywności B+R, w tym charakteryzującymi się szczególnie4:
− wysokim poziomem innowacyjności,
1
2
3
4
Mgr inż. Rozalia Sitkowska, asystent, Instytut Technologii Eksploatacji – PIB w Radomiu.
Pracę wykonano w ITeE-PIB Radom w ramach realizacji Programu Strategicznego (PS) POIG
2007-2013 pt.: „Innowacyjne systemy wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki”.
Statystyka high-tech wykorzystuje obszary i źródła oficjalnej statystyki Eurostatu (CIS, COMEXT, HRST, LFS, SBS, SES, PAT i R&D), która zasadniczo wchodzi w skład statystyki nauki,
techniki i innowacji (STI).
Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć PARP, Warszawa 2009; http://www.parp.gov.pl/
index/more/8516 (26.03.2009).
315
−
ścisłą współpracą naukowo-techniczną, w obrębie poszczególnych krajów
i na arenie międzynarodowej, pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami
badawczymi (instytutami naukowymi, wyższymi uczelniami itp.).
W zadaniu prowadzonym w ITeE-PIB w Radomiu w ramach Programu Strategicznego (PS) pn.: Innowacyjne systemy wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki przyjęto założenie ograniczenia przedmiotu badań do
produktów sektorów wysokiej i średniowysokiej techniki przetwórstwa przemysłowego, tabela 1.
Tabela 1. Sektory wysokiej i średniowysokiej techniki przetwórstwa przemysłowego,
według działów PKD 2007.
Poziom techniki
Wysoka technika
(high-tech)
Średnio–wysoka technika
(medium high-tech)
Numer działu PKD 2007, nazwa produkcji:
21 - podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych
26 - komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych
20 - chemikaliów i wyrobów chemicznych
27 - urządzeń elektrycznych
28 - maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana
29 - pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem
motocykli
30 - pozostałego sprzętu transportowego
Źródło: High-technology and knowledge based services aggregations based on NACE Rev. 2.
Przemawiały za tym, co najmniej dwa względy: struktura sektorowa, wzrost
sektorowy w UE, a głównie międzynarodowa rywalizacja sektorowa przemysłu
w UE-27, które są przedmiotem szczególnego zainteresowania i syntezy Departamentu Przedsiębiorstw i Przemysłu (DG Enterprise and Industry) Komisji Europejskiej, a ponadto powiązanie rezultatów PS z wymienionymi sektorami. Badania
OECD prezentujące przeciętne roczne tempo wzrostu eksportu w sektorach hightech i medium high-tech na tle przeciętnego wskaźnika w przetwórstwie przemysłowym, pokazują, że polski sektor wysokiej i średniowysokiej techniki plasował
się w latach 1997-2007 wśród czwórki eksporterów o najwyższym tempie wzrostu, rys. 1.
Prezentowane dane pokazują, że zainteresowanie badaczy uzyskiwanymi efektami przetwórstwa przemysłowego w układzie sektorów według poziomów techniki jest aktualne i stanowi dobre uzasadnienie zarówno dla analizy sektorowej jak
i analizy produktowej w tych sektorach. Keith Smith (2002)5 podkreśla, że rola
sektora wysokiej techniki w ekonomicznym wymiarze gospodarki często jest prze5
K. Smith: “What is the 'Knowledge Economy'? Knowledge Intensity and Distributed KnowledgeBases”, UNU-INTECH Discussion Paper: DP 2002-6 (http://www.intech.unu.edu/ publications/discussionpapers/2002-6.pdf).
316
sadzona, a jego wkład w tworzenie produktu krajowego brutto jest „zaskakująco
mały”. Dlatego też badania wybranych produktów odnosiły się do dwóch sektorów przetwórstwa przemysłowego (wysokiej i średnio-wysokiej techniki). Zaproponowany podział sektorowy często jest wykorzystywany zarówno w badaniach
krajowych6, jak i europejskich sektorowych ocenach innowacyjności7, 8.
w pp.
40
35
30
25
20
15
10
5
0
przetwórstwo
przemysły high-tech
USA
Japonia
Kanada
OECD
Włochy
Russia (2000-07)
Hiszpania
Korea
Niemcy
Austria
Brazylia (2000-07)
Belgia
Turcja
Grecja
Węgry
Poland
Chiny (2000-07)
Czechy
Słowacja
przemysły medium-high-tech
Rysunek 1. Przeciętne roczne tempo wzrostu eksportu w wybranych krajach
OECD w latach 1997-2007.
Źródło: OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2009.
Jednym z kryteriów kompleksowej oceny jakości działalności naukowej lub
badawczo-rozwojowej jednostek naukowych jest ocena efektów w kontekście
osiągnięć międzynarodowych, w tym w zakresie opracowania nowych technologii,
materiałów, wyrobów, systemów i usług, etc., a także ocena znaczenia działalności
jednostki naukowej dla rozwoju nauki w skali międzynarodowej oraz wzrostu
innowacyjności w skali kraju9. Procedura oceny produktowej wychodzi naprzeciw
określeniu miejsca i tendencji rozwojowych polskich wyrobów przemysłowych
o zbliżonych parametrach technicznych i funkcjonalnych do rezultatów materialnych działalność B+R w ramach PS, w wytypowanych działach, które charaktery6
7
8
9
R. Sitkowska, Ocena innowacyjności subsektorów ICT w Polsce. „Problemy Eksploatacji” 2009,
nr 2, s. 213-221.
2003 European Innovation Scoreboard: Technical Paper No 4. European Sector Innovation Scoreboard. European Commission, November 2003.
Exploring Innovation Performances by Sectors. European Trend Chart on Innovation, European
Commission, December 2004.
Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki.
317
zują się najwyższą dynamiką produkcji przemysłowej i rosnącym udziale w produkcji przetwórstwa przemysłowego10.
Preferowane dziedziny badań, w tym przeprowadzanych w ramach PS, powinny między innymi11: antycypować wyraźnie odczuwalne potrzeby społeczeństwa
polskiego lub przyczyniać się do poprawy innowacyjności i konkurencyjności
gospodarki polskiej w Europejskiej Przestrzeni Badawczej i na arenie światowej,
brać pod uwagę potrzeby gospodarki narodowej, a zwłaszcza szanse rozwoju oryginalnej produkcji.
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wykorzystania opracowanej
w ramach realizacji PS procedury oceny produktowej w działalności projektowej
przedsięwzięć naukowych.
Procedura oceny produktowej
W podejściu produktowym przyjęto za M. Gorynią12 definicję branży, którą
jest grupa przedsiębiorstw oferujących te same produkty, które wybrano przy wykorzystaniu wykazu PRODCOM (np. PrcCode 2651709013 - Przyrządy do sterowania).
Konkurencję wewnątrzbranżową stanowi rywalizacja międzynarodowa w ramach UE-27 z wytwórcami branży, zwanej także sektorem14. W ocenie produktowej uwzględniono zasoby bazy ComExt Eurostatu15 z nowymi standardami obowiązującymi w UE-2716. Należy nadmienić, iż podobne badania zostały przeprowadzone w latach 2000-2005 przez Z. Wysokińską17, przy czym badania dotyczyły wyrobów wysokiej techniki określonej zgodnie z Klasyfikacją SITC Rev. 3
w połączeniu z PKD 2004.
W analizie znaczących wyrobów wysokiej i średniowysokiej techniki na rynku
europejskim przyjęto opracowaną metodykę oceny produktowej, która zawiera
siedem etapów (rysunek 2), opisanych w wykorzystaniu procedury.
10
Rocznik Statystyczny Przemysłu 2010 r., GUS, Warszawa 2010 r., s. 113, 443.
M. Wielec, Nowe możliwości pozyskiwania środków finansowych na naukę; http://www.imn.
gliwice.pl/rgjbr/startrgjbr.asp?id=34 (grudzień 2007).
12
M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN Warszawa 2010,
s. 60.
13
Numer listy Prodcom, Rozporządzenie Komisji (UE) NR 860/2010 z dnia 10 września 2010 r.
ustanawiające na 2010 r. „wykaz Prodcom”.
14
G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995,
s. 71.
15
Witryna internetowa Eurostatu/Prodcom – statistics by product.
16
Nowa Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Handlu SITC Rev. 4 została w 2010 r. zaprezentowana przez GUS [w:] Nauka i technika w 2008 r., GUS Warszawa 2010 (wersja internetowa).
17
Z. Wysokińska, E. Stawasz, P. Głodek, Wybrane metody i mierniki oceny transferu technologii
w obszarze innowacyjnych projektów i ich efektów rynkowych, ITeE-PIB Radom, 2009, s. 13-89.
11
318
I. Identyfikacja
przedmiotu badań,
ograniczenie do listy
produktów wysokiej
techniki (zaawansowanej techniki)
przetwórstwa przemysłowego
V. Analiza:
atrakcyjności rynku
i pozycji konkurencyjnej
konkurencyjności
cenowej produktów
II. Wybór metody
zbierania informacji
statystycznych –
dane systemu
PRODCOM
III. Identyfikacja
głównych konkurentów polskich produktów spośród krajów
UE-27
VI. Rezultaty:
wskazanie wyrobów
wysokich szans
rozwojowych
działów high i mediumhigh tech
IV. Wybór
miar do
oceny
produktowej
VII. Efekty, w tym:
publikacje tematyczne
Rysunek 2. Procedura oceny produktowej.
Wykorzystanie procedury produktowej do oceny wybranych wyrobów produkcji instrumentów i przyrządów pomiarowych w działaniach projektowych
przedsięwzięć naukowych
I. Identyfikacja przedmiotu badań, ograniczenie do listy produktów wysokiej techniki (zaawansowanej techniki) przetwórstwa przemysłowego
W selekcjonowaniu produktów do analizy produktowej uczestniczyli kierownicy bloków tematycznych PS. Taki wybór przedmiotu badań zapewnił po pierwsze
odniesienie się rezultatów PS do działów powiązanych z wytyczonymi głównymi
kierunkami prac badawczych Foresight18, a także zaawansowanej techniki (dział
26) oraz średniozaawansowanej techniki (głównie działy 27-28), przy czym zachowano agregację sektorów przedstawioną w tabeli 1. Tok postępowania pokazano na rysunku 3.
18
„Zaawansowane technologie przemysłowe i ekologiczne dla zrównoważonego rozwoju kraju” –
projekt realizowany przez ITeE-PIB w Radomiu.
319
Sektor dóbr inwestycyjnych
Zaawansowana
technika przetwórstwa przemysłowego
(wysoka technika)
+
Średniowysoka
technika przetwórstwa przemysłowego
Wytyczone główne kierunki
prac badawczych Foresight
I – Aparatura
II – Systemy sterowania
III – Materiały
IV – Technologie proekologiczne
V - Bezpieczeństwo
Produkty
wytypowanych
działów w powiązaniu z
głównymi kierunkami prac
badawczych
Foresight i
rezultatami PS
Rysunek 3. Schemat wyboru przedmiotu badań.
Przedstawiony w artykule przykład diagnozy odnosi się do I kierunku prac badawczych Foresight pn. Aparatura.
II. Wybór metody zbierania informacji statystycznych
Do diagnozy produktowej eksperci grup tematycznych PS wytypowali około
siedemdziesiąt produktów z listy PRODCOM (3908 wyrobów przemysłowych).
Dla wyrobów polskich dostępne dane w bazie ComExt Eurostatu dotyczyły lat
2003-2008. Lista PRODCOM została tak skonstruowana, że systematyzuje produkty19 przemysłowe krajów UE-27 w powiązaniu z obowiązującymi klasyfikacjami działalności. Dane te pozwalają określić specjalizację krajów UE-27 w produkcji, imporcie i eksporcie produktów oraz rozpoznać otoczenie konkurencyjne
w wymienionych obszarach20.
III. Identyfikacja głównych konkurentów polskich produktów spośród krajów UE-27
W analizie atrakcyjności rynku i pozycji konkurencyjnej polskich produktów
niezbędnym krokiem jest wyznaczenie konkurentów dla każdego produktu, które
posłużyło do oznaczenia relatywnego udziału polskiego wyrobu w rynku europejskim.
IV. Wybór miar do oceny produktowej
Ocenę produktową realizowano wykorzystując miary:
19
20
Wyroby i usługi przemysłowe.
Analizowano produkcję sprzedaną, która jest powiązana z handlem zagranicznym (importem,
eksportem). Więcej w: Wiliams Brian, Europrom PRODCOM Data. Europroms User Guide (version: 06.02.2008).
320
−
−
−
miary wyniku (ang. outcome) - wskaźniki, na podstawie których możliwa
jest ocena ogólnej konkurencyjności produktów w Unii Europejskiej, jak
również dostęp do rynku produktów (wyrobów i usług);
miary rezultatów (ang. result) – wskaźniki wykorzystane do identyfikacji
udziału w rynku i stymulujące rozwój produktu;
miary efektu (ang. output) – wskaźniki umożliwiające wyznaczanie pozycji konkurencyjnej.
V. Analiza: atrakcyjności rynku i pozycji konkurencyjnej konkurencyjności cenowej produktów
W diagnozie przyjęto następujące kryteria:
− tempo wzrostu rynku polskiego;
− relatywny udział polskiego produktu w rynku europejskim w odniesieniu
do głównego konkurenta;
− polskie produkty o przeważającym udziale w strukturze produkcji sprzedanej ocenianego działu.
VI. Wskazania wyrobów wysokich szans rozwojowych na przykładzie wyrobów
produkcji instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych (diagnoza)
Światowy eksport przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej21 w latach 2000-2009 wzrósł o prawie 70% (z 73228 mln dolarów do 124303
mln dolarów) i stanowił 30,0% wartości eksportu Aparatury naukowo-badawczej
(n-b) w 2009 r., której łączny udział w światowym eksporcie wyrobów wyniósł
3,37%. Ta grupa (874) wyrobów SITC Rev. 4 wykazuje dużą zbieżność, tj. 67 na
80 wyrobów, z klasą 26.51 (produkcja instrumentów i przyrządów pomiarowych,
kontrolnych i nawigacyjnych). W dalszej części artykułu analiza dotyczyła tej
klasy wyrobów.
Wartość polskiego eksportu Aparatury n-b w 2009 r. wyniosła 5199,6 mln zł22
i była wyższa o ponad jedną trzecią w porównaniu z wartością tego eksportu w 2007 r.
Grupa 874 była najważniejszą grupą (30,0%) światowego eksportu tej Aparatury, której strukturę przedstawiono na rys. 4.
Polski eksport Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej
(dalej: instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych) zajmował drugie
miejsce w eksporcie Aparatury n-b (26,6%), rys. 5. Aparatura n-b w polskim eksporcie wyrobów przemysłowych stanowiła tylko 1,23%, zaś grupa 874 – 0,33%.
Polski eksport instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych w światowym eksporcie tej branży w 2009 r. stanowił 0,36%23, zaś Aparatura n-b odpowiednio 0,40%.
21
Group 874 Measure analyze control device nes.
1381,7 mln zł polska grupa 874.
23
Polski eksport instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych (grupa 874) w 2009 r. wyniósł
443,4 mln dolarów, a światowy 124 303 mln dolarów.
22
321
Przyrządy i
aparatura, optyczne,
gdzie indziej
niewymienione
(grupa 871)
17,5%
Przyrządy i
aparatura
pomiarowa,
kontrolna i
analityczna (grupa
874)
30,0%
Aparatura i
sprzęt
fotograficzny,
gdzie indziej nie
wymieniony
(grupa 881)
2,0%
Aparatura
elektrodiagnostyczna
do zastosowań
medycznych (grupa
774)
8,3%
Wyroby optyczne,
gdzie indziej
niewymienione
(grupa 884)
9,6%
Instrumenty i
urządzenia
medyczne (grupa
872)
17,3%
Różne wyroby
gotowe, gdzie indziej
niewymienione
(grupa 899)
15,4%
Rysunek 4. Struktura rodzajowa światowego eksportu Aparatury naukowo-badawczej
w 2009 r.
Źródło: UN DESA Statistics Division, COMTRADE database w: UNSTAD Handbook 2010, p. 200204.
Udział polskiego importu instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych
w strukturze rodzajowej Aparatury n-b (26,4%) był podobny do udziału eksportu
(26,6%), przy czym wartość importu była wyższa ponad trzykrotnie i wynosiła
3952,2 mln zł.
Przyrządy i aparatura,
optyczne, gdzie
indziej niewymienione
(grupa 871)
0,8%
Aparatura i sprzęt
fotograficzny, gdzie
indziej nie
wymieniony (grupa
881)
0,9%
Przyrządy i aparatura
pomiarowa, kontrolna
i analityczna (grupa
874)
26,6%
Instrumenty i
urządzenia medyczne
(grupa 872)
28,3%
Aparatura
elektrodiagnostyczna
do zastosowań
medycznych (grupa
774)
1,8%
Wyroby optyczne,
gdzie indziej
niewymienione
(grupa 884)
6,1%
Różne wyroby
gotowe, gdzie indziej
niewymienione
(grupa 899)
35,6%
Rysunek 5. Struktura rodzajowa polskiego eksportu Aparatury naukowo-badawczej
w 2009 r.
Źródło: Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2010 r.
322
Wartość w 2009 r. polskiej produkcji instrumentów i przyrządów kontrolnopomiarowych wyniosła 1670,9 mln zł. Popyt krajowy24 na instrumenty i przyrządy
kontrolno-pomiarowe w 2009 r. wyniósł 4241,4 mln zł i szacuje się, że w 93%
znalazł pokrycie głównie w imporcie.
W analizie podstawowych wielkości na wytypowane instrumenty i przyrządy
kontrolno-pomiarowe w UE-27 uwzględniono tendencje rozwojowe produkcji,
importu, eksportu oraz popytu wewnętrznego, które do 2008 r. wykazywały
wzrost, a w 2009 r. zostały zahamowane, głównie w produkcji, rys. 6.
w mln euro
UE-27
16000
14000
Produkcja
12000
Import
10000
Eksport
8000
Popyt
6000
4000
2000
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Rysunek 6. Ogólne wielkości charakteryzujące popyt na wytypowane instrumenty
i przyrządy kontrolno-pomiarowe w UE-27.
Źródło: Prodcom – statistics by product – Traditional external trade database access (ComExt)25.
W badaniach uwzględnione zostały relacje udziału i struktury produkcji dla 10
wytypowanych przez eksperta wyrobów polskich i unijnych z klasy 26.51 powiązanych z rezultatami PS (tabela 2). W ostatnich trzech latach 2007-2009 wzrosło
zainteresowanie polskiej gospodarki importem wytypowanych wyrobów klasy
26.51, który w głównej mierze pokrywał popyt krajowy, rys. 7.
24
Popyt krajowy określono jako sumę wartości produkcji sprzedanej i wartości importu pomniejszoną o wartość eksportu.
25
Źródło to odnosi się również do następnych rysunków i tabel, o ile nie zaznaczono inaczej.
323
Polska
w mln euro
350
300
Produkcja
250
Import
200
Eksport
150
Popyt
100
50
0
2006
2007
2008
2009
Rysunek 7. Ogólne wielkości charakteryzujące popyt krajowy na wytypowane
instrumenty i przyrządy kontrolno-pomiarowe w Polsce (eksport zawiera również
reeksport).
Tabela 2. Stan, struktura i udział wytypowanych polskich wyrobów produkcji
instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych w UE-27, w 2009 r.
Lp.
Wyszczególnienie
1. 26517090 Przyrządy do sterowania
26516670 Przyrządy do kontroli innych
2.
wielkości
3. 26515383 Inne aparaty elektroniczne
26518550 Części do automatycznej regula4.
cji
5. 26515313 Analizatory gazu
6. 26515239 Elektroniczne do pomiaru cieczy
26511235 Elektroniczne przyrządy geofi7.
zyki
8. 26515135 Elektroniczne termometry
9. 26511239 Pozostałe elektroniczne
10. 26515235 Przepływomierze elektroniczne
Łącznie wybrane wyroby, w mln euro
Struktura
(%)
UEPL
27
29,9 21,9
2705
Wartość
produkcji
polskiej,
w mln euro
21,8
Udział
Polski
w UE27 (%)
0,8
1803
751
23,8
0,8
1,3
0,1
19,9
8,3
23,9
0,8
737
688
658
8
8,5
0,06
1,1
1,2
0,01
8,2
7,6
7,3
8,0
8,5
0,1
612
606
274
207
9041
0,1
0,7
34,3
1,4
99,46
0,02
0,1
12,5
0,7
1,10
6,8
6,7
3,0
2,3
100
0,1
0,7
34,5
1,4
100
UE-27
w mln
euro
Na podstawie analizy danych przedstawionych w tabeli 2 można stwierdzić, iż
liderem produkcji unijnej w 2009 r., spośród dziesięciu wybranych wyrobów, była
produkcja Przyrządów do sterowania, zaś polskiej produkcja Pozostałych elektronicznych.
324
Pozycję konkurencyjną badanych wyrobów wyznaczono w oparciu o dwuwymiarową macierz BCG (Boston Consulting Group)26, która zasadniczo odnosi się
do ustalenia pozycji przedsiębiorstwa i jego wyrobów w rynku. Ten sposób graficznej prezentacji wykorzystano dla przedstawienia pozycji wytypowanych polskich wyrobów instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych, o kompletnych danych, w rynku unijnym (UE-27), rys. 8.
względny udział polskiego wyrobu, w %
80
Pozostałe elektroniczne
GWIAZDY
DYLEMATY
40
Przyrządy do kontroli innych wielkości
BALASTY
DOJNE KROWY
Analizatory gazu
Przyrządy do sterowania
Elektroniczne do
pomiaru cieczy
-50
0
0
Części do automatycznej regulacji
50
100
150
Elektroniczne termometry
200
250
300
tempo wzrostu rynku, w pp.
Rysunek 8. Macierz BCG w produkcji wytypowanych instrumentów i przyrządów
kontrolno-pomiarowych w Polsce w 2009 r.
Na podstawie zaprezentowanej macierzy można stwierdzić, iż polską „gwiazdą”
spośród wytypowanych instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych były
Pozostałe elektroniczne przyrządy i aparaty, gdzie indziej niesklasyfikowane27.
Głównymi konkurentami dla branży polskiej produkcji Pozostałych elektronicznych były: Wielka Brytania (48,8 mln euro), Słowacja (47,7 mln euro), Włochy (37,8 mln euro). Polska produkcja tego wyrobu w 2009 r. stanowiła ponad
70% rynku głównego konkurenta oraz ponad ¼ rynku trzech najważniejszych
producentów unijnych. Polska produkcja Pozostałych elektronicznych ulokowała
się w 2009 r. na czwartym miejscu w branży unijnej (UE-27), z wartością 34,3
mln euro i udziałem 12,5% w produkcji unijnej), rys. 9. Przeciętna w latach 20032009 wartość unijnej produkcji Pozostałych elektronicznych w 2009 r. wynosiła
267 mln euro, w tym import stanowił uzupełnienie potrzeb rynku europejskiego
i stanowił 11,5% wartości produkcji, a na eksport UE-27 przeznaczała ponad
¼ wartości produkcji. Udział Polski w imporcie Pozostałych elektronicznych (10
miejsce) wyniósł 2,9%.
26
27
G. Gierszewska, M. Romanowska, op.cit., s. 132-133.
PrcCode 26511239, w skrócie Pozostałe elektroniczne.
325
2009 r.
Litwa
0,1%
Czechy
0,4%
Pozostałe
kraje
22,2%
Bułgaria
0,5%
Niemcy
3,0%
Wielka
Brytania
17,8%
Słowacja
17,3%
Dania
4,1%
Francja
8,4%
Włochy
13,8%
Polska
12,5%
Rysunek 9. Międzynarodowe otoczenie konkurencyjne dla polskiej branży produkcji Pozostałych elektronicznych w 2009 r.
Polska wykazywała rosnące zapotrzebowanie na te wyroby, o czym świadczy
sześciokrotny wzrost wartości importu z 0,3 mln euro do 1,7 mln euro w 2009 r.,
w przeciwieństwie do tendencji występujących w Wielkiej Brytanii - lidera importu Pozostałych elektronicznych w latach 2003-2007, rys. 10.
Import, w mln euro
2,5
50
45
2,0
40
35
1,5
30
25
1,0
20
15
0,5
10
5
0,0
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Polska -–lew
lewa
skala
a skala
Wielka
Brytania - –praw
prawa
skala
Wielka Brytania
a skala
trend (Wielka Brytania)
trend (Polska)
Rysunek 10. Tendencje w polskim imporcie Pozostałych elektronicznych na tle
tendencji w imporcie branży angielskiej (lider do 2007 r.) w latach 2003-2009.
W UE-27 branża wyrobów Pozostałych elektronicznych zajmowała przedostatnie miejsce w produkcji spośród wytypowanych do badań produktów, zaś ostatnie
w imporcie i eksporcie. Natomiast pierwsze miejsce w produkcji unijnej uzyskały
Przyrządy do sterowania (pełna nazwa: Przyrządy i aparaty do regulacji lub ste326
rowania, gdzie indziej niesklasyfikowane). Produkcję Przyrządów do sterowania w
Unii Europejskiej prowadzą 23 kraje28, przy czym baza ComExt zawiera dane z 17
krajów. Producentami tych przyrządów są głównie: Niemcy (54,7% rynku unijnego), Wielka Brytania (13,3%), Hiszpania (8,3%), których łączna wartość produkcji
w 2009 r. wyniosła 2064 mln euro. Polska produkcja Przyrządów do sterowania
rozwijała się bardzo dynamicznie, z wyjątkiem 2009 r., podczas gdy w wiodącej
produkcji niemieckiej wystąpił wzrost tylko do 2007 r., rys. 11.
Produkcja, w mln euro
45
2500
40
2000
35
30
1500
25
20
1000
15
Polska
- lew
skala
Polska –
lewaaskala
Niemcy
praw askala
skala 500
Niemcy –- prawa
trend
(Niemcy)
trend (Niemcy)
trend
(Polska)
trend (Polska)
10
5
0
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Rysunek 11. Tendencje w polskiej produkcji Przyrządów do sterowania na tle
tendencji w produkcji niemieckiej (lidera) w latach 2003-2009.
Polska produkcja Przyrządów do sterowania, mimo wysokiej dynamiki, stanowiła w 2004 r. tylko 0,2% produkcji niemieckiej, ale 1,5% w 2009 r., podczas gdy
przeciętnie niemiecka w latach 2004-2009 stanowiła 53% produkcji unijnej. Potrzeby krajowe na te urządzenia były kompensowane przez import, który wzrósł
z 43,7 mln euro w 2003 r. do 198,8 mln euro w 2009 r. i stanowił 5,4% importu
unijnego, rys. 12.
28
Krajami, w których wystąpiła w latach 2008-2009 produkcja zerowa były: Cypr, Dania, Luksemburg i Malta.
327
Import, w mln euro
250
5000
4500
200
4000
3500
150
3000
2500
100
2000
1500
Polska
skala
Polska -– lew
lewaaskala
UE-27
skala
UE-27 -– praw
prawaaskala
trend
(UE-27)
trend (UE-27)
trend
(Polska)
trend (Polska)
50
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
1000
500
0
2009
Rysunek 12. Tendencje w polskim imporcie Przyrządów do sterowania na tle tendencji unijnej w latach 2003-2009.
Wyniki w eksporcie Przyrządów do sterowania (rys. 13) stanowią efekt działalności handlowo-usługowej przedstawicielstw zagranicznych firm producentów
zagranicznych (reeksport), bowiem wartość eksportu nie znajduje pokrycia w produkcji, tylko ją przekracza średnio prawie pięciokrotnie, tabela 3.
Eksport, w mln euro
80
6000
70
5000
60
4000
50
40
3000
30
2000
20
Polska -–lew
lewaa skala
Polska
skala
UE-27 -–praw
prawaaskala
UE-27
skala
trend (UE-27)
(UE-27)
trend
trend (Polska)
(Polska)
trend
10
0
1000
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Rysunek 13. Tendencje w polskim eksporcie Przyrządów do sterowania na tle
tendencji unijnej w latach 2003-2009.
328
Przeciętny wskaźnik Grubla-Lloyda29, mówiący o intensywności handlu wewnątrzgałęziowego (branżowego), wyniósł od 0,5-1, co oznacza, że „specjalizacja
jest napędzana przez korporacje międzynarodowe, które do swoich zagranicznych
filii przekazują towary w celu ich przetworzenia lub zmontowania”30, tabela 3. Ze
względu na ograniczenia rozmiaru artykułu nie przedstawiono wyników dla pozostałych wyrobów. Reasumując zapotrzebowanie na Przyrządy do sterowania naszego kraju wykazywało bardzo wyraźną tendencję wzrostową, bowiem popyt
polski na te przyrządy wzrósł w badanym okresie (2004-2009) ponad trzykrotnie
(z 46,5 mln euro do 153,2 mln euro).
Pozytywnym symptomem rozwoju tej branży jest wzrastający udział produkcji
krajowej, o czym świadczy wzrost wskaźnika pokrycia popytu przez produkcję
krajową w badanych latach z 6,1% do 14,2%, a co za tym idzie zmniejszenie się
wskaźnika penetracji importowej z 93,9% do 85,8%.
Tabela 3. Charakterystyka wybranych wskaźników konkurencyjności i popytu
polskiego na Przyrządy do sterowania w latach 2004-2009.
Wyszczególnienie
46,5
174,5
153,2
Przeciętny poziom
wskaźnika w latach
2004-2009
100,5
6,1
788,5
0,51
23,0
165,4
0,50
14,2
309,0
0,51
12,3
480,3
0,57
2004
popyt polski ,w mln euro
wskaźnik pokrycia popytu przez
produkcję krajową, w %
relacja eksportu do produkcji, w %
wskaźnik Grubla-Lloyda
2008
2009
Podsumowując z przeprowadzonych badań produktowych wynika, że wśród
wytypowanych 10 produktów Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej
i analitycznej, powiązanych z efektami PS, największą produkcją polską wyróżniały się wyroby (branże):
1. Pozostałe elektroniczne
…
34,3 mln euro;
2. Przyrządy do kontroli innych wielkości
…
23,8 mln euro;
3. Przyrządy do sterowania
…
21,8 mln euro.
Najbardziej liczącymi się produktami w imporcie polskim, na kwotę powyżej
30 mln euro, były:
1. Przyrządy do sterowania
…
198,8 mln euro;
2. Części do automatycznej regulacji
…
47,7 mln euro;
3. Przyrządy do kontroli innych wielkości
…
36,4 mln euro.
29
30
IITit = 1 −
X it − M it
X it − M it
; gdzie: Xi – eksport i-tej branży produkcji, Mi – import i-tej gałęzi produkcji,
t – okres analizy.
M. Gorynia, E. Łaźniewska, op.cit., s. 122-123.
329
Polska wyznaczała podobne priorytety w imporcie jak UE-27.
W polskim eksporcie wytypowanych wyrobów nie zauważa się zbieżności podobnej do trendów występujących w imporcie tych wyrobów. Polska głównie jest
importerem Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej, o czym
świadczy dość znaczny udział wartości polskiego importu wytypowanych wyrobów (4,0%) w wartości unijnego importu, a niski udział wartości polskiego eksportu tych produktów w eksporcie unijnym (1,06%) oraz stale rosnąca relacja
wartości polskiego importu badanych wyrobów do wartości eksportu polskiego
tychże wyrobów (z 1,2 w 2003 r. do 2,7 w 2009 r.).
Najważniejszymi produktami eksportowymi z badanych wyrobów grupy Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej były (wartość podano
dla 2009 r.):
1. Przyrządy do sterowania
…
67,3 mln euro;
2. Manometry Bourdona
34,4 mln euro;
3. Części do automatycznej regulacji
…
18,6 mln euro.
Polska wykazuje samowystarczalność w zapotrzebowaniu na Pozostałe elektroniczne, których popyt krajowy znajduje pokrycie w produkcji krajowej, a nadwyżki przeznaczane są na eksport (4,3%). Podobnie produkcja krajowa Innych
aparatów elektronicznych zapewnia całkowicie zapotrzebowanie na te produkty.
W kraju istnieje wiele firm handlowo-usługowych przedstawicielstw producentów zagranicznych, które oprócz zaopatrzenia wewnętrznego zajmują się reeksportem. O polskiej specjalizacji eksportowej, a zatem korzystnej relacji procentowej
eksportu do produkcji krajowej i niekiedy aktywności firm handlowo-usługowych
można mówić w przypadku: Elektronicznych przyrządów geofizyki i Elektronicznych przyrządów do pomiaru cieczy, w obu przykładach występuje bardzo niski
wskaźnik pokrycia zapotrzebowania krajowego przez produkcję krajową. Jest to
typowy przykład niszy dla producentów krajowych zdolnych zmierzyć się z konkurentami unijnymi i światowymi.
Wnioski
Na analizowany rozmiar potencjalnych branż wyrobów rynku unijnego miała
wpływ dostępność i jakość danych bazy ComExt, zaś posiadane informacje oraz
charakterystyki produktu odnosiły się do: sprzedaży netto (vez VAT-u) produktów
o zbliżonych parametrach technicznych do wyrobów rezultatów III Grupy Problemowej PS ps. Aparatura badawcza oraz unikatowe urządzenia techniczne dla zaawansowanych technologii zrównoważonego rozwoju, wyselekcjonowanych przez
eksperta do badań produktowych. Obecnie na rynku polskim nie brakuje wiodących
na świecie dostawców aparatury analitycznej, którzy mogą poszczycić się oferowaniem urządzeń do określania właściwości materiałów wykorzystywanych w pracach
badawczych i naukowych, w sterowaniu procesami przemysłowymi oraz w badaniach nad instrumentami i przyrządami kontrolno-pomiarowymi. Stanowi to
ogromne wyzwanie dla polskich naukowców sprostania wysokim wymaganiom
oferentów zagranicznych dla podjęcia działań, często antyimportowych.
330
Przeprowadzona analiza tendencji rozwojowych dla wybranych produktów,
której niewielki fragment zaprezentowano w artykule, pozwoli podjąć odpowiednie decyzje uzasadniające celowość kontynuacji badań bądź wycofujące się z nich,
uwzględniając niekorzystne tendencje unijne i u głównych konkurentów.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Exploring Innovation Performances by Sectors. European Trend Chart on Innovation,
European Commission, December 2004.
2003 European Innovation Scoreboard: Technical Paper No 4. European Sector Innovation Scoreboard. European Commission, November 2003.
Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa. PWE,
Warszawa 1995.
Gorynia M., Łaźniewska E., Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN Warszawa 2010.
Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć PARP, Warszawa 2009; http://www.
parp.gov.pl/index/more/8516 (2009-03-26).
Nauka i technika w 2008 r., GUS Warszawa 2010 (wersja internetowa).
OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2009.
Rocznik Statystyczny Przemysłu 2010 r., GUS, Warszawa 2010 r.
Rozporządzenie Komisji (UE) NR 860/2010 z dnia 10 września 2010 r. ustanawiające na 2010 r. „wykaz Prodcom”.
Sitkowska R., Ocena innowacyjności subsektorów ICT w Polsce. „Problemy Eksploatacji” 2009, nr 2.
Smith K., “What is the 'Knowledge Economy'? Knowledge Intensity and Distributed
KnowledgeBases”, UNU-INTECH Discussion Paper: DP 2002-6 (http://www.intech.
unu.edu/publications/discussionpapers/2002-6.pdf).
Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki. Dz.U. 2010, nr 96,
poz. 615.
UN DESA Statistics Division, COMTRADE database w: UNSTAD Handbook 2010.
Wiliams Brian: Europrom PRODCOM Data. Europroms User Guide (version:
06.02.2008).
Wielec M., Nowe możliwości pozyskiwania środków finansowych na naukę,
http://www.imn.gliwice.pl/rgjbr/startrgjbr.asp?id=34 (grudzień 2007).
Witryna internetowa Eurostatu/Prodcom – statistics by product: http://epp.eurostat.ec.
europa.eu/portal/page/portal/prodcom/data/database
Wysokińska Z., Stawasz E., Głodek P., Wybrane metody i mierniki oceny transferu
technologii w obszarze innowacyjnych projektów i ich efektów rynkowych. ITeE-PIB
Radom, 2009.
Abstrakt
W projektowaniu przedsięwzięć naukowych (i innowacyjnych) jednym z zasadniczych zagadnień jest uzasadnienie potrzeb gospodarki. W tym fundamentalnym kontekście ważnym elementem w projektowaniu przedsięwzięć naukowych
(i innowacyjnych) jest określenie tendencji rozwojowych oraz potencjalnego miejsca na rynku europejskim badanego wyrobu. W artykule przedstawiono wyniki
prac jednego z zadań Programu Strategicznego (PS) pn.: Innowacyjne systemy
331
wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki, a dotyczącego
zastosowania procedury oceny produktowej opracowanej w ITeE-PIB w Radomiu.
Product evaluation procedure application for scientific projects planning
When planning a scientific (and innovative) project, one of the principal issues
is to determine the needs of economy. In this fundamental context, the important
elements of scientific and innovative project planning is to identify development
tendencies and the analysed product's possible place in the European market. The
article presents the research results of one of the tasks of Strategic Programme
entitled, “Innovative Systems of Technical Support for Sustainable Development
of Economy”. The task focused on the application of the product evaluation procedure which was developed in the Institute for Sustainable Technologies – National Research Institute (ITeE-PIB) in the city of Radom.
Engineer Rozalia Sitkowska, junior lecturer, Institute for Sustainable Technologies
- National Research Institute (ITeE-PIB) in Radom.
332