Ocena jakości wód powierzchniowych płynących w 2003 roku

Transkrypt

Ocena jakości wód powierzchniowych płynących w 2003 roku
wykonana na podstawie badań prowadzonych w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska
Autorzy: Bożena Czermińska, Ewa Glubiak - Witwicka, Jerzy Głąb,
Janina Krawczak - Kajdańska, Mariola Łatkowska, Stanisława Piszczek,
Jerzy Solich, Anna Szumowska
W ocenie wykorzystano materiały:
-
Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Katowicach
opracowane przez Sekcję Nadzoru Wody, Ścieków i Gleby,
-
Ośrodka Badań i Kontroli Środowiska P.P. w Katowicach
opracowane przez Barbarę Malkowską oraz Teresę Nowakowską
SPIS TREŚCI
1. Ocena stanu czystości rzek................................................................................... 4
1.1. Zlewnia Wisły ................................................................................................. 7
1.1.1. Rzeka Mała Wisła .................................................................................................. 7
1.1.2. Rzeka Iłownica....................................................................................................... 8
1.1.3. Rzeka Wapienica.................................................................................................... 8
1.1.4. Rzeka Biała ............................................................................................................ 9
1.1.5. Rzeka Pszczynka .................................................................................................... 9
1.1.6. Rzeka Gostynia .................................................................................................... 11
1.1.7. Rzeka Czarna Przemsza ....................................................................................... 12
1.1.8. Rzeka Biała Przemsza .......................................................................................... 13
1.1.9. Rzeka Przemsza.................................................................................................... 14
1.1.10. Soła....................................................................................................................... 15
1.1.11. Rzeka Żylica......................................................................................................... 16
1.1.12. Rzeka Pilica.......................................................................................................... 16
1.2. Zlewnia Odry ................................................................................................ 17
1.2.1. Rzeka Odra........................................................................................................... 18
1.2.2. Rzeka Olza ........................................................................................................... 18
1.2.3. Rzeka Psina .......................................................................................................... 19
1.2.4. Rzeka Ruda .......................................................................................................... 19
1.2.5. Rzeka Bierawka.................................................................................................... 20
1.2.6. Rzeka Kłodnica .................................................................................................... 21
1.2.7. Rzeka Mała Panew ............................................................................................... 22
1.2.8. Rzeka Warta ......................................................................................................... 24
1.3 Ocena łączna jakości wód zlewni Wisły i Odry .............................................. 26
1.4. .... Ocena jakości powierzchniowych wód płynących województwa śląskiego w
2003 roku i porównanie do roku 2002 ................................................................... 27
1.5.Ocena hydrobiologiczna................................................................................ 28
1.6.Ocena rzek pod katem przydatności do życia ryb w warunkach naturalnych 28
2. Wyniki pomiarów Zespołu Automatycznych Stacji Badania Jakości Wody Odry za
rok 2003 .............................................................................................................. 29
2.1.Omówienie wyników badań........................................................................... 29
3. Jakość wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w
wodę przeznaczoną do spożycia ........................................................................ 33
4. Wyniki badań osadów wodnych rzek .................................................................. 35
5. Wyniki badań zbiorników zaporowych................................................................. 38
5.1.Warunki meteorologiczne w trakcie prowadzenia badań............................... 40
5.2.Omówienie wyników badań........................................................................... 41
5.2.1.
5.2.2.
5.2.3.
5.2.4.
Zbiornik Goczałkowice ........................................................................................ 41
Zbiornik Tresna .................................................................................................... 43
Zbiornik Międzybrodzie....................................................................................... 46
Zbiornik Czaniec .................................................................................................. 47
2
5.2.5. Zbiornik Wapienica.............................................................................................. 49
5.2.6. Zbiornik Poraj ...................................................................................................... 51
5.2.7. Zbiornik Kozłowa Góra ....................................................................................... 54
5.3.Ocena jakości wód zbiorników ...................................................................... 56
6. Spis tabel ............................................................................................................ 58
7. Spis rycin............................................................................................................. 59
8. Literatura ............................................................................................................. 60
9. Załączniki ............................................................................................................ 60
3
1. Ocena stanu czystości rzek
Prace mające na celu określenie stanu czystości powierzchniowych wód płynących
prowadzone były zgodnie z „Programem państwowego monitoringu środowiska na lata 2003
– 2005 dla województwa śląskiego’
W województwie śląskim w roku 2003 badania realizowane były w ramach sieci krajowej
i regionalnej. Sieć krajowa obejmowała 40 przekrojów pomiarowych w tym 5 granicznych
(4 na Olzie i 1 reperowy na Odrze w Chałupkach). W sieci regionalnej badania prowadzono
w 219 przekrojach pomiarowych. Lokalizację przekrojów z obu sieci przedstawiono na
rycinie 1 (załącznik 5).Wyniki badań gromadzone były w postaci zbioru danych i stanowiły
podstawę opracowania rocznej oceny stanu czystości wód na terenie województwa śląskiego
w 2003 roku. Ocenę jakości wód powierzchniowych wykonano dla 259 punktów
pomiarowych metodą statystyczną Nesmeraka o w=90. Otrzymane wyniki porównane zostały
ze wskaźnikami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód oraz
warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz. U. nr
116 poz. 503), tabela 1.
Dla określenia wpływu źródeł zanieczyszczeń na jakość powierzchniowych wód płynących
dokonano klasyfikacji fizykochemicznej dla następujących grup zanieczyszczeń:
tlen rozpuszczony,
BZT5, ChZTCr, ChZTMn,
związki biogenne bez azotynów,
związki mineralne,
metale ciężkie,
zawiesina.
W ocenie jakości wód nie uwzględniono azotu azotynowego, gdyż w wodzie jest on
produktem nietrwałym, łatwo przekształcającym się w azotany lub amoniak.
Klasyfikację tę przedstawiono w tabeli 2 dla zlewni Wisły (załącznik 1) oraz tabeli 3 dla
zlewni Odry (załącznik 2) i na rycinach 2, 3, 4 oraz 5 (załącznik 5). Dla oceny jakości wód
rzeki Warty wykorzystano również wyniki uzyskane w punkcie pomiarowym sieci krajowej
w Bobrach, wykonywane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi Delegaturę w Piotrkowie Trybunalskim. W tabelach 4 i 5 przedstawiono wykazy rzek
i potoków zlewni Wisły (załącznik 3) i Odry (załącznik 4). Dla każdego cieku przedstawiono
wyniki pomiarów i substancje, które zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych
punktach pomiarowych jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne (załącznik 3
i 4).
W dalszej części rozdziału omówiono klasyfikację badanych rzek zlewni Wisły i Odry.
4
Tabela 1. Wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
Nazwa wskaźnika
Temperatura wody
Odczyn
Przewodnictwo właściwe
Tlen rozpuszczony
BZT5
ChZT - Mn
ChZT - Cr
Chlorki
Siarczany
Substancje rozpuszczone
Zawiesiny ogólne
Sód
Potas
Azot amonowy
Azot azotanowy
Azot azotynowy
Azot ogólny
Fosforany rozpuszczone
Fosfor ogólny
Żelazo ogólne
Mangan
Cynk
Kadm
Miedź
Nikiel
Ołów
Fenole lotne
Detergenty anionowe aktywne
Ekstrakt eterowy
Miano Coli typu kałowego
Chlorofil „a”
Saprobowość
Jednostka
o
C
pH
µS/cm
mg O2/dm3
mg O2/dm3
mg O2/dm3
mg O2/dm3
mg Cl/dm3
mg SO4/dm3
mg/dm3
mg/dm3
mg Na/dm3
mg K/dm3
mg NNH4/dm3
mg NNO3/dm3
mg NNO2/dm3
mg N/dm3
mg PO4/dm3
mg P/dm3
mg Fe/dm3
mg Mn/dm3
mg Zn/dm3
mg Cd/dm3
mg Cu/dm3
mg Ni/dm3
mg Pb/dm3
mg/dm3
mg/dm3
mg/dm3
µg/dm3
5
I
22 i poniżej
6,5 - 8,5
800 i poniżej
6 i powyżej
4 i poniżej
10 i poniżej
25 i poniżej
250 i poniżej
150 i poniżej
500 i poniżej
20 i poniżej
100 i poniżej
10 i poniżej
1 i poniżej
5 i poniżej
0,02 i poniżej
5 i poniżej
0,2 i poniżej
0,1 i poniżej
1,0 i poniżej
0,1 i poniżej
0,2 i poniżej
0,005 i poniżej
0,05 i poniżej
1,0 i poniżej
0,05 i poniżej
0,005 i poniżej
0,2 i poniżej
5 i poniżej
1,0 i powyżej
10 i poniżej
oligo
do
betamezo
Klasa czystości
II
26 i poniżej
6,5 - 9,0
900 i poniżej
5 i powyżej
8 i poniżej
20 i poniżej
70 i poniżej
300 i poniżej
200 i poniżej
1000 i poniżej
30 i poniżej
120 i poniżej
12 i poniżej
3 i poniżej
7 i poniżej
0,03 i poniżej
10 i poniżej
0,6 i poniżej
0,25 i poniżej
1,5 i poniżej
0,3 i poniżej
0,2 i poniżej
0,03 i poniżej
0,05 i poniżej
1,0 i poniżej
0,05 i poniżej
0,02 i poniżej
0,5 i poniżej
10 i poniżej
0,1 i powyżej
20 i poniżej
betamezo
do
alfamezo
III
26 i poniżej
6,0 - 9,0
1200 i poniżej
4 i powyżej
12 i poniżej
30 i poniżej
100 i poniżej
400 i poniżej
250 i poniżej
1200 i poniżej
50 i poniżej
150 i poniżej
15 i poniżej
6 i poniżej
15 i poniżej
0,06 i poniżej
15 i poniżej
1 i poniżej
0,4 i poniżej
2,0 i poniżej
0,8 i poniżej
0,2 i poniżej
0,1 i poniżej
0,05 i poniżej
1,0 i poniżej
0,05 i poniżej
0,05 i poniżej
1,0 i poniżej
15 i poniżej
0,01 i powyżej
30 i poniżej
alfamezo
Poniższej wymienione tabele i ryciny zamieszczono w załącznikach od 1 do 5.
Tabela 2. Klasyfikacja jakości rzek wg wartości gwarantowanych – metoda Nesmeraka
w=90 za rok 2003 - zlewnia Wisły (złącznik 1)
Tabela 3. Klasyfikacja jakości rzek wg wartości gwarantowanych – metoda Nesmeraka
w=90 za rok 2003 – zlewnia Odry (załącznik 2)
Tabela 4. Wykaz rzek i potoków zlewni Wisły oraz wyniki pomiarów i substancji, które
zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych punktach pomiarowych w 2003 roku
podane jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne (załącznik 3)
Tabela 5. Wykaz rzek i potoków zlewni Odry oraz wyniki pomiarów i substancji, które
zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych punktach pomiarowych w 2003 roku
podane jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne (załącznik 4)
Ryc. 1. Lokalizacja punktów pomiarowych jakości wód powierzchniowych w 2003 roku
(załącznik 5)
Ryc. 2. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie parametrów BZT5, CHZTCr,
CHZTMn (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90) (załącznik 5)
Ryc. 3. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie związków biogennych bez azotu
azotynowego (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90) (załącznik 5)
Ryc. 4. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie związków mineralnych (wg
metody statystycznej Nesmeraka w=90) (załącznik 5)
Ryc. 5. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie parametrów kryterium
fizykochemicznego i bakteriologicznego (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90)
(załącznik 5)
6
1.1. Zlewnia Wisły
W zlewni Wisły badaniami objęto 68 rzek i potoków, na których zlokalizowano 141 punktów
pomiarowych. W dalszej części omówiono wyniki klasyfikacji w układzie zlewniowym.
W tabelach 6-17 przedstawiono udział długości rzek w klasach czystości w kilometrach
i procentach.
1.1.1. Rzeka Mała Wisła
Rzeka Mała Wisła kontrolowana była od źródeł do ujścia do rzeki Przemszy. Jej badana
długość wraz z dopływami wynosiła 181,7 km (wyłączając zbiornik Goczałkowice). Jakość
wód Małej Wisły według klasyfikacji ogólnej w górnym biegu odpowiadała II klasie
czystości. W dalszym biegu wartości stężeń wzrosły do III klasy czystości i do nie
odpowiadających normom. Powyżej ujścia Knajki oraz na ujściu do zbiornika Goczałkowice
ponownie odnotowujemy III klasę czystości. Przekroczenia dotyczyły głównie związków
biogennych, zawiesiny i miana Coli typu kałowego. Poniżej zbiornika rzeka prowadziła wody
nie odpowiadające normom i taki stan utrzymywał się aż do ujścia Przemszy. Na tym odcinku
przekroczenia dotyczyły związków biogennych, związków organicznych, mineralnych oraz
miana Coli typu kałowego. Klasyfikacja bakteriologiczna niewiele odbiegała od klasyfikacji
ogólnej. Klasyfikacja ze względu na wskaźniki fizykochemiczne przedstawiała się
korzystniej. W górnym biegu (poniżej zbiornika w Czarnem) Mała Wisła prowadziła wody
I klasy czystości, a od Ustronia do zbiornika Goczałkowice rzeka prowadziła na przemian
wody III klasy czystości i pozaklasowe. Pośród badanych dopływów Małej Wisły według
klasyfikacji ogólnej: Malinka i Brennica na ujściu odpowiadały II klasie czystości, Biała
Wisełka, Jawornik, Dobka, Jaszowiec odpowiadały III klasie czystości, Bładnica, Knajka
i Bajerka nie odpowiadały normom. Podobnie przedstawiała się klasyfikacja bakteriologiczna,
która miała decydujący wpływ na klasę czystości. Znacznie lepiej przedstawiał się stan
czystości badanych potoków biorąc pod uwagę wskaźniki fizykochemiczne, których stężenia
odpowiadajły I i II klasie czystości. Wyjątek stanowiły potoki: Bładnica, Knajka i Bajerka,
gdzie wartości stężeń odpowiadały III klasie czystości lub nie odpowiadały normom. O stanie
czystości zadecydowały związki organiczne, biogenne i zawiesina.
Potok Goławiecki uchodząc do Małej Wisły w roku 2003 wprowadził do niej wody lepiej
natlenione niż w roku poprzednim, ponieważ stężenie tlenu rozpuszczonego pozwoliło je
zakwalifikować do I klasy czystości wód. W klasyfikacji ogólnej jakość wód potoku nie
uległa zmianie w stosunku do osiągniętej w roku 2002 i nie odpowiada normom określonym
dla trzech klas czystości wód. Wody Potoku Goławieckiego były jak w roku ubiegłym
nadmiernie zanieczyszczone związkami mineralnymi, organicznymi, biogennymi i zawiesiną.
W przypadku substancji rozpuszczonych przekroczenia norm klasy III wynosiły 22- 40 razy,
a w odniesieniu do chlorków 34 - 60 razy. Maksymalne stężenie substancji rozpuszczonych
odnotowane w 2003 roku wyniosło 48470 mg/l, a chlorków 24515 mg Cl/l. Stan jakości wód
w zlewni Małej Wisły według klasyfikacji ogólnej w latach 2002 i 2003 uległ niewielkim
zmianom: ubyło wód II i III klasy czystości, a przybyło wód pozaklasowych.
7
Tabela 6. Stan zanieczyszczenia Małej Wisły wraz z dopływami
Klasyfikacja wg grup
zanieczyszczeń
fizykochemicznych
bakteriologicznych
Klasyfikacja ogólna
Rok
Długość rzek w [km]
Długość rzek w [%]
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
63,2
42,4
19,8
56,3
34,8
23,3
10,9
31,0
2003
20,2
36,8
54,5
80,2
10,5
19,2
28,4
41,9
2002
-
41,7
73,4
66,6
-
22,9
40,4
36,7
2003
-
34,1
85,6
72,0
-
17,8
44,6
37,6
2002
-
41,7
57,8
82,2
-
22,9
31,8
45,3
2003
-
27,9
53,5
110,3
-
14,6
27,9
57,5
1.1.2. Rzeka Iłownica
Badana długość rzeki Iłownicy z Jasienicą wynosiła 48,2 km. Rzeka Iłownica prowadziła
wody III klasy czystości i pozaklasowe ze względu na klasyfikację ogólna. Podobny stan
istniał zarówno w klasyfikacji bakteriologicznej, jak i w zakresie wskaźników
fizykochemicznych. O zaliczeniu jej do wód III klasy czystości i pozaklasowych
zadecydowały związki biogenne, zawiesina i miano Coli typu kałowego. Jakość wód potoku
Jasienica w klasyfikacji ogólnej oraz według wskaźników fizykochemicznych nie
odpowiadała normom ze względu na związki organiczne, biogenne i zawiesinę. Pod
względem sanitarnym Jasienica prowadziła wody III klasy czystości.
W zlewni Iłownicy w stosunku do 2002 roku nastąpiła niewielka poprawa jakości wód pod
względem bakteriologicznym i fizykochemicznym oraz w klasyfikacji ogólnej.
Tabela 7. Stan zanieczyszczenia Iłownicy z Jasienicą
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
0,8
4,9
42,5
-
1,7
10,2
88,1
2003
-
-
21,6
26,6
-
-
44,8
55,2
2002
-
-
21,7
26,5
-
-
45,0
55,0
2003
-
-
41,4
6,8
-
-
85,9
14,8
2002
-
-
-
48,2
-
-
-
100,0
2003
-
-
19,7
28,5
-
-
40,9
59,1
1.1.3. Rzeka Wapienica
Badana długość rzeki (wyłączając zbiornik Wapienica) wynosiła 20,3 km. Analizując jakość
wód Wapienicy można stwierdzić, że w górnym biegu (poniżej zbiornika Wapienica) rzeka
prowadziła wody I klasy czystości zarówno pod względem fizykochemicznym jak
i bakteriologicznym. Zanieczyszczenie wzrosło do ponadnormatywnego pod względem
bakteriologicznym poniżej oczyszczalni „Beskidiana” i taki stan utrzymywał się aż do ujścia
do Iłownicy. Ze względu na wskaźniki fizykochemiczne Wapienica na tym odcinku
prowadziła wody III klasy czystości. Klasyfikacja ogólna przedstawiała się podobnie jak
klasyfikacja bakteriologiczna.
Prowadzone badania w 2003 r. wykazały poprawę jakości wód w klasyfikacji ogólnej
w stosunku do roku 2002. W rzece Wapienicy zostały obniżone wartości stężeń wskaźników
fizykochemicznych i bakteriologicznych.
8
Tabela 8. Stan zanieczyszczenia Wapienicy
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
8,8
-
11,5
-
43,3
-
56,7
-
2003
8,8
-
3,7
7,8
43,3
-
18,2
38,5
2002
8,8
-
-
11,5
43,3
-
-
56,7
2003
8,8
-
1,2
10,3
43,3
-
6,0
50,7
2002
8,8
-
-
11,5
43,3
-
-
56,7
2003
8,8
-
1,2
10,3
43,3
-
6,0
50,7
1.1.4. Rzeka Biała
Rzeka Biała badana była od źródeł do ujścia do rzeki Małej Wisły. Jej długość wraz
z dopływami wynosiła 71,3 km. Zlewnia jest odbiornikiem ścieków z dwóch ośrodków
miejsko - przemysłowych: Bielska-Białej i Czechowic-Dziedzic. Jakość wód omawianej rzeki
na całej długości według klasyfikacji ogólnej nie odpowiadała normom z wyjątkiem odcinka
powyżej Bielska (3,6 km), gdzie stwierdzono wody III klasy czystości. Podobnie
przedstawiała się klasyfikacja bakteriologiczna. Nieco lepszy stan jakości wód można było
zaobserwować biorąc pod uwagę wartości stężeń wskaźników fizykochemicznych. Na
krótkich odcinkach rzeka prowadziła wody II i III klasy czystości oraz nie odpowiadające
normom.
Wśród badanych dopływów tylko Białka i górny odcinek potoku Krzywa w klasyfikacji
ogólnej i bakteriologicznej odpowiadały III klasie czystości. Pozostałe potoki prowadziły
wody pozaklasowe. Ze względu na wskaźniki fizykochemiczne tylko potok Białka prowadził
wody II klasy czystości, a Straconka i źródłowy odcinek potoku Krzywa odpowiadały
III klasie czystości.
Prowadzone badania jakości wód w zlewni rzeki Białej w roku 2003 wykazały niewielką
poprawę w stosunku do 2002 roku ze względu na klasyfikację ogólną i fizykochemiczną,
pogorszenie w bakteriologii.
Tabela 9. Stan zanieczyszczenia Białej wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
7,6
20,0
43,7
-
10,6
28,1
61,3
2003
-
16,9
24,8
29,6
-
23,7
34,8
41,5
2002
-
-
21,1
50,2
-
-
29,6
70,4
2003
-
-
19,2
52,1
-
-
26,9
73,1
2002
-
-
-
71,3
-
-
-
100,0
2003
-
-
19,2
52,1
-
-
26,9
73,1
1.1.5. Rzeka Pszczynka
Zlewnia Pszczynki to obszary rolnicze i leśne. Jedyny większy ośrodek przemysłowy to
Pszczyna, gdzie znajdują się główne źródła zanieczyszczeń. Monitorowane w 2003 roku cieki
zlewni Pszczynki to rzeka Pszczynka i jej dopływy - Dokawa i Korzenica. Ogółem badaniami
objęto 77,3 km wód.
Na podstawie przeprowadzonych w 2003 roku analiz stwierdzono, że wody zlewni Pszczynki
zarówno w klasyfikacji według oznaczeń fizykochemicznych, jak i bakteriologicznych były
9
nadmiernie zanieczyszczone i nie odpowiadały normom określonym dla klas czystości wód
powierzchniowych. Na ocenę ogólną ich jakości w 2003 roku największy wpływ miały
substancje biogenne, przede wszystkim fosfor ogólny i fosforany, których stężenia
analogicznie jak i w roku poprzednim znacznie przekraczały normy dopuszczalne dla klas
czystości.
W zakresie związków biogennych, związków mineralnych i metali ciężkich jakość wód
Pszczynki w stosunku do roku poprzedniego nie uległa zmianie. Fosfor ogólny i fosforany
przekroczyły w 2003 roku najwyższe dopuszczalne stężenia.
Od źródeł do miejscowości Łąka, to jest na długości 25,8 km rzeka w zakresie związków
mineralnych prowadziła wody spełniające wymagania II klasy, a stąd do ujścia wody I klasy
czystości. Od źródeł do miejscowości Łąka wody rzeki były ponadnormatywnie
zanieczyszczone metalami ciężkimi. Na pozostałym odcinku metale spełniały wymagania
I klasy czystości. W zakresie natlenienia wód jakość Pszczynki uległa pogorszeniu powyżej
zbiornika Łąka (obniżenie jakości z II klasy do pozaklasowej) i w odcinku ujściowym (z II do
III klasy czystości). Na pozostałym biegu wody rzeki były nadal niedostatecznie natlenione.
W związku z tym aż 37,7 km wód Pszczynki w 2003 roku w zakresie tlenu rozpuszczonego
nie spełniło wymagań określonych dla trzech klas czystości.
W grupie: BZT5, ChZTCr, ChZTMn nastąpiło obniżenie jakości wód Pszczynki z III klasy
czystości do jakości nie odpowiadających normom od źródeł do zbiornika Łąka oraz
z II klasy na III klasę czystości po wypływie ze zbiornika do ujścia Dokawy. W odcinku
ujściowym analogicznie jak 2002 roku Pszczynka prowadziła wody III klasy czystości.
W zakresie zawiesiny wystąpiła w 2003 roku duża zmienność jakości wód rzeki. Wody
pozaklasowe prowadziła Pszczynka na odcinku źródłowym, ujściowym oraz od ujścia
Dokawy do Międzyrzecza, analogicznie jak w roku poprzednim.
Jakość dopływów rzeki - Dokawy i Korzenicy w 2003 roku w stosunku do roku poprzedniego
nie uległa zmianie. Dokawa prowadziła wody pozaklasowe zarówno w zakresie oznaczeń
fizykochemicznych, jak i bakteriologicznych, natomiast Korzenica w 2002 roku prowadziła
wody odpowiadające wymaganiom norm III klasy czystości zarówno w zakresie oznaczeń
fizykochemicznych, jak i bakteriologicznych. W roku 2003 wody Korzenicy spełniały
wymogi klasy III tylko według oznaczeń bakteriologicznych. W klasyfikacji według oznaczeń
fizykochemicznych nie zostały zaliczone do żadnej z trzech klas czystości wód z powodu
przekroczenia dopuszczalnych wartości stężeń cynku rozpuszczonego. W pozostałych
grupach oznaczeń nie nastąpiła zmiana jakości wód. W zakresie zawiesiny, związków
mineralnych i tlenu rozpuszczonego Korzenica prowadziła w 2003 roku wody odpowiadające
wymogom I klasy czystości, związki organiczne zaliczono do II klasy, a biogenne do
klasy III.
Tabela 10. Stan zanieczyszczenia Pszczynki wraz z dopływami
zanieczyszczeń
fizykochemicznych
bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
21,1
56,2
-
-
27,3
72,7
2003
-
-
-
77,3
-
-
-
100,0
2002
-
-
26,1
51,2
-
-
33,8
66,2
2003
-
-
34,1
43,2
-
-
44,1
55,9
2002
-
-
21,1
56,2
-
-
27,3
72,7
2003
-
-
-
77,3
-
-
-
100,0
10
1.1.6. Rzeka Gostynia
W górnym odcinku biegu Gostynia jest odbiornikiem zanieczyszczeń z rejonu Łazisk
Górnych, następnie z biegiem rzeki przyjmuje zanieczyszczenia z rejonu miasta Tychy
(potok Tyski), Lędzin, a w dolnym biegu z miejscowości Bieruń i Bojszowy. Górny odcinek
Mlecznej i jej lewobrzeżny dopływ potok Ławecki przyjmuje zanieczyszczenia
z południowych dzielnic Katowic i Mysłowic.
Prowadzone w 2003 roku badania wód Gostyni i jej dopływów: potoku Tyskiego i Mlecznej
z potokiem Ławeckim wykazały, że analogicznie jak i w roku poprzednim wody cieków nie
spełniły norm klas czystości zarówno w klasyfikacji według oznaczeń fizykochemicznych,
jak i bakteriologicznych.
Według oznaczeń fizykochemicznych wody Gostyni nie zaliczono do żadnej z trzech klas
czystości z powodu ponadnormatywnych stężeń wskaźników zanieczyszczeń we wszystkich
grupach za wyjątkiem tlenu rozpuszczonego. W 2002 roku natlenienie wód Gostyni wahało
się w granicach norm I i III klasy czystości, podczas gdy w 2003 roku między wymogami
klas II i III. Obniżenie jakości wód w zakresie tlenu rozpuszczonego odnotowano w Gostyni
powyżej ujścia potoku Tyskiego. W górnym biegu Gostynia jest odbiornikiem zanieczyszczeń
z rejonu Łazisk Górnych i ponadnormatywne wartości związków mineralnych sugerują, że
źródłem zanieczyszczeń jej wód mogły być wody dołowe. Maksymalne stężenia zawiesiny
w wodach Gostyni wystąpiło lipcu i osiągnęło 249 mg/l, natomiast najwyższe odnotowane
w 2002 roku wyniosło 191 mg/l.
W odcinku źródłowym rzeki nie stwierdzono ponadnormatywnych stężeń tlenu
rozpuszczonego, związków organicznych i metali ciężkich. Po przyjęciu wód Mlecznej
z potokiem Ławeckim do zanieczyszczeń degradujących wody Gostyni dołączyły związki
biogenne. Ponadnormatywne zanieczyszczenie wód rzeki utrzymało się aż do ujścia.
Do Wisły Gostynia wprowadziła wody bardzo zanieczyszczone związkami mineralnymi.
Maksymalne stężenie chlorków wynosiło 11200 mg Cl/l, a substancji rozpuszczonych 23600
mg/l, natomiast w odcinku źródłowym powyżej potoku Tyskiego - 2291 mg Cl/l, a substancji
rozpuszczonych 4876 mg/l. Są to znacznie wyższe stężenia niż odnotowane w 2002 roku.
Lewobrzeżny dopływ Gostyni - Potok Tyski w roku 2002 prowadził wody pozaklasowe
głównie ze względu na stężenia fosforanów, fosforu ogólnego i cynku. W roku 2003 roku
ponadnormatywne stężenia dodatkowo osiągnęła miedź i BZT5 . W zakresie pozostałych
wskaźników zanieczyszczeń jakość wód potoku Tyskiego, analogicznie jak w roku ubiegłym
odpowiadała wymogom klas czystości.
Jakość wód kolejnego dopływu Gostyni - Mlecznej wraz z potokiem Ławeckim także nie
uległ zmianie. Nadal występowały ponadnormatywne stężenia fosforu ogólnego, fosforanów
i związków mineralnych, głównie chlorków i substancji rozpuszczonych, a także zawiesiny.
W odcinku źródłowym zanieczyszczenie rzeki jest mniejsze, natomiast z biegiem wzrasta.
W wodach Mlecznej stężenia chlorków wahały się w granicach 1018 mg Cl/l – 4996 mg Cl/l,
substancji rozpuszczonych od 2353 mg/l – 10438 mg/l, a zawiesiny 10,0 mg/l - 613 mg/l.
Głównym źródłem zanieczyszczenia cieku są wody dołowe z kopalń.
Wody Potoku Ławeckiego, identycznie jak i w roku 2002 nie odpowiadały wymogom żadnej
z trzech klas czystości z powodu przekroczenia dopuszczalnych stężeń w zakresie BZT5,
związków biogennych i związków mineralnych. W 2003 roku nastąpiła poprawa jakości wód
Potoku w zakresie związków mineralnych z klasy non do klasy III. Kolejną poprawę jakości
odnotowano w zakresie zawiesiny. W 2003 roku stężenia zawiesiny pozwoliły
zakwalifikować wody potoku do II klasy czystości wód, podczas gdy w roku poprzednim była
klasy III.
11
Tabela 11. Stan zanieczyszczenia Gostyni wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
-
74,9
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
74,9
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
74,9
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
74,9
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
74,9
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
74,9
-
-
-
100,0
1.1.7. Rzeka Czarna Przemsza
W zlewnia Czarnej Przemszy badane są cieki o długości 230,6 km. Jest ona odbiornikiem
zanieczyszczeń z rejonów miejsko-przemysłowych Piekar Śląskich, Siemianowic Śląskich,
Chorzowa, Świętochłowic, Katowic, Dąbrowy Górniczej, Będzina, Sosnowca i Mysłowic.
Główny ciek zlewni – Czarna Przemsza w 2003 roku na odcinku poniżej zbiornika
w Przeczycach do mostu w Będzinie prowadził wody odpowiadające normom klasy III. Na
pozostałej długości były ponadnormatywnie zanieczyszczone. W porównaniu do roku 2002
poprawiła się jakość wód od Potoku Psarskiego do mostu w Będzinie, na pozostałej długości
nie zmieniły się. O klasyfikacji decydowały głównie związki biogenne oraz bakteriologia,
natomiast od ujścia Brynicy o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu dodatkowo decydowały
związki organiczne, mineralne i cynk.
Brynica jest najdłuższym dopływem Czarnej Przemszy. Na całej długości była nadmiernie
zanieczyszczona związkami biogennymi i taka też była klasyfikacja ogólna rzeki. Począwszy
od ujścia Rowu Michałowickiego wskaźniki we wszystkich grupach oznaczeń
fizykochemicznych przekraczały dopuszczalne normy czystości. Miano Coli typu kałowego
spełniało wymogi III klasy czystości jedynie do ZG „Piekary”. W dalszymi biegu
zanieczyszczenie bakteriologiczne było ponadnormatywne. W porównaniu do roku 2002
wzrosło zanieczyszczenie fosforanami i fosforem ogólnym w odcinku źródłowym rzeki, co
zdyskwalifikowało ich jakość.
Potok Ożarowicki uchodzący do Brynicy powyżej zbiornika w Kozłowej Górze prowadził
w 2003 roku wody stosunkowo czyste. Stan sanitarny wód Potoku Ożarowickiego spełniał
wymogi III klasy czystości i uległ poprawie w stosunku do roku ubiegłego. Pod względem
fizykochemicznym, podobnie jak w roku poprzednim, wody były nadmiernie
zanieczyszczone związkami biogennymi
Kolejny dopływ Brynicy – Szarlejka, analogicznie jak w 2002 roku prowadził wody bardzo
zanieczyszczone. Przekroczenia najwyższych dopuszczalnych wielkości stężeń wystąpiły we
wszystkich omawianych grupach zanieczyszczeń.
Następnie Brynica przyjmuje wody potoku Wielonka, którego jakość w stosunku do
2002 roku nie uległa zmianie. Wystąpiły nadal pozaklasowe stężenia związków organicznych
i biogennych oraz dodatkowo wzrosła ilość zawiesiny, a zmalała ilość tlenu rozpuszczonego.
Pod względem bakteriologicznym wody te pozostały nadmiernie zanieczyszczone.
Z biegiem rzeki do Brynicy wpływają wody Rowu Michałkowickiego. Na podstawie
wyników monitoringu wód w 2003 roku Rów prowadził wody nie odpowiadające wymogom
klas dla większości wskaźników zanieczyszczeń. W 2002 roku ciek był również
ponadnormatywnie zanieczyszczony.
Kolejne dopływy Brynicy poddane ocenie stanu czystości w roku 2003 to Rawa z Potokiem
Leśnym. Na podstawie wyników monitoringu w 2003 roku, podobnie jak w roku ubiegłym
wody Rawy nie odpowiadały normom żadnej z trzech klas czystości. Prawie na całej
12
badanej długości rzeki ponadnormatywne stężenia osiągnęły wskaźniki większości grup
zanieczyszczeń. Najbardziej zanieczyszczone wody Rawy odnotowano na odcinku powyżej
oczyszczalni „Gigablok” do ujścia do Brynicy.
Potok Leśny, prawobrzeżny dopływ Rawy zgodnie z klasyfikacją według oznaczeń
fizykochemicznych prowadził wody nie odpowiadające wymogom klas czystości, ale w roku
2002 tylko za sprawą przekroczenia stężeń dopuszczalnych fosforu ogólnego i fosforanów,
a w 2003 roku także ze względu na ponadnormatywne stężenia BZT5 i zawiesiny oraz
niedostateczne natlenienie wód.
Potok Bolina wprowadzający wody do Czarnej Przemszy poniżej ujścia do niej Brynicy,
prowadził wody pozaklasowe we wszystkich grupach oznaczeń fizykochemicznych oraz pod
względem sanitarnym. W porównaniu do roku 2002 wzrosła jedynie ilość cynku
rozpuszczonego z wielkości klasy I do wartości ponadnormatywnych.
Tabela 12. Stan zanieczyszczenia Czarnej Przemszy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
51,9
178,7
-
-
22,5
77,5
2003
-
24,2
9,4
197,0
-
10,5
4,1
85,4
2002
-
-
43,3
187,3
-
-
18,8
81,2
2003
-
9,4
47,5
173,7
-
4,1
20,6
75,3
2002
-
-
32,3
198,3
-
-
14,0
86,0
2003
-
-
14,0
216,6
-
-
6,1
93,9
1.1.8. Rzeka Biała Przemsza
Według przyjętych kryteriów oceny jakości wód powierzchniowych w 2003 roku jakość
87,5 km wód zlewni Białej Przemszy nie odpowiadała normom klas czystości zarówno
w klasyfikacji według oznaczeń bakteriologicznych, jak i klasyfikacji ogólnej.
O klasyfikacji ogólnej wód Białej Przemszy decydował głównie stan sanitarny rzeki, który
jedynie na odcinku między Błędowem a Sławkowem spełniał normy III klasy czystości, na
pozostałej długości wody były ponadnormatywnie zanieczyszczone bakteriami Coli typu
kałowego. Pod względem fizykochemicznym, do miejscowości Sławków jakość wód Białej
Przemszy nie przekroczyła norm III klasy czystości, dopiero poniżej Sławkowa wysokie
stężenia cynku rozpuszczonego i ołowiu spowodowały dyskwalifikację jakości wód rzeki aż
do jej ujścia do Czarnej Przemszy. Największe zanieczyszczenie fizykochemiczne wystąpiło
w ujściowym odcinku Białej Przemszy, gdzie normy klasy III przekraczały również związki
organiczne, biogenne i zawiesina. Na pozostałej długości zanieczyszczenie fizykochemiczne
rzeki, za wyjątkiem metali ciężkich, w poszczególnych grupach zanieczyszczeń mieściło się
w normie I – III klasy czystości. W porównaniu do roku 2002 zmalała ilość substancji
biogennych na odcinku Błędów – Maczki z klasy non do klasy II. Wystąpiły również inne
niewielkie zmiany w poszczególnych grupach oznaczeń fizykochemicznych. W stosunku do
poprzedniego roku należy odnotować pogorszenie się jakości wód Białej Przemszy prawie na
całej długości ze względu na BZT5 i zawiesinę oraz ze względu na związki mineralne od
ujścia Koziego Brodu. Jakość wód w 2002 roku była o klasę wyższa. Jednak w klasyfikacji
ogólnej poprzednio na całej długości pozaklasowa rzeka osiągnęła III klasę czystości od
m. Błędów do m. Sławków.
Potok Centuria identycznie jak w 2002 był najczystszym ciekiem zlewni Białej Przemszy.
Według klasyfikacji ogólnej uwzględniającej kryteria fizykochemiczne i sanitarne wody
13
Potoku Centuria zostały zaliczone do II klasy czystości. W stosunku do roku ubiegłego
poprawił się stan sanitarny jego wód z klasy III do II.
Jakość wód pozostałych dopływów Białej Przemszy nie uległa zmianie i w klasyfikacji
według oznaczeń fizykochemicznych i bakteriologicznych nie odpowiadała wymogom żadnej
z trzech klas czystości wód.
Potok Biała w 2003 roku prowadził wody nadmiernie zanieczyszczone głównie cynkiem,
ołowiem, siarczanami i bakteriami Coli typu kałowego. W ciągu całego roku stężenie cynku
odnotowane w wodach potoku Biała wahało się od wartości 0,874 mg Zn/l do 3,42 mg Zn/l.
Przedstawione wartości stężeń są wyższe od zanotowanych w roku 2002. Natomiast stężenia
ołowiu w wodach potoku mieszczące się w granicach od 0,12 mg Pb/l do 0,38 mg Pb/l były
niższe niż w roku poprzednim. W pozostałych grupach zanieczyszczeń ciek prowadził wody
odpowiadające wymogom klas czystości, chociaż nastąpiło pogorszenie jakości wód
z II klasy do III w zakresie BZT5. W 2002 roku jego wody były również nadmiernie
zanieczyszczone metalami ciężkimi i bakteriologicznie oraz dodatkowo zawiesiną.
Potok Kozi Bród uchodzący do Białej Przemszy poniżej przekroju Sosnowiec-Maczki
prowadził w 2002 roku wody odpowiadające wymogom trzech klas czystości w zakresie
zawiesiny i tlenu rozpuszczonego. W omawianym 2003 roku do grupy wskaźników
mieszczących się w normach zakwalifikowano także analizy cynku i ołowiu. W pozostałych
grupach zanieczyszczeń jakość wód potoku nie odpowiadała wymogom czystości. Stan
sanitarny wód potoku Kozi Bród w 2003 roku również nie odpowiadał wymogom
określonych norm, analogicznie jak w roku poprzednim.
Najbardziej zanieczyszczone wody do Białej Przemszy wprowadził potok Bobrek wraz
z potokiem Rakówka. Potok Rakówka, dopływ potoku Bobrek w 2003 roku miał
ponadnormatywnie zanieczyszczone wody w poszczególnych grupach zanieczyszczeń
fizykochemicznych, za wyjątkiem tlenu rozpuszczonego i zawiesiny ogólnej. Również miano
Coli typu kałowego przekroczyło normy III klasy czystości. Najwięcej analiz pozaklasowych
odnotowano w zakresie cynku rozpuszczonego, chlorków i substancji rozpuszczonych.
Maksymalne stężenia wymienionych zanieczyszczeń wyniosły odpowiednio: 10,3 mg Zn/l,
564 mg Cl/l oraz 1643 mg/l. W wodach potoku Bobrek jedynie tlen rozpuszczony mieścił się
w III klasie czystości. W pozostałych grupach oznaczeń fizykochemicznych
i bakteriologicznych występują wartości ponadnormatywne. Wśród analiz pozaklasowych
były wszystkie analizy fosforu ogólnego, fosforanów oraz znacząca większość analiz
związków mineralnych i cynku rozpuszczonego, którego stężenia wahały się w granicach
0,16 mg Zn/l – 1,28 mg Zn/l.
Tabela 13. Stan zanieczyszczenia Białej Przemszy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
13,9
-
90,9
-
13,2
-
86,8
2003
-
17,3
7,9
79,6
-
16,5
7,5
76,0
2002
-
24,5
6,0
74,3
-
23,4
5,7
70,9
2003
-
6,0
11,3
87,5
-
5,7
10,8
83,5
2002
-
-
6,0
98,8
-
-
5,7
94,3
2003
-
6,0
11,3
87,5
-
5,7
10,8
83,5
1.1.9. Rzeka Przemsza
Na podstawie przeprowadzonej za 2003 roku analizy stanu czystości wód Przemszy
stwierdzono ponadnormatywne zanieczyszczenie rzeki. Podobnie jak w roku ubiegłym, wody
14
Przemszy w klasyfikacji według oznaczeń fizykochemicznych i bakteriologicznych nie
zaliczono do żadnej z trzech klas czystości.
Natlenienie wód zmienne z biegiem rzeki nie odpowiadało wymogom klas czystości tylko
poniżej Jaworzna do Chełmka. Jest to widoczne pogorszenie jakości z klasy II do non na tym
odcinku w stosunku do poprzedniego roku. W pozostałych grupach zanieczyszczeń na całej
długości rzeka prowadziła w 2003 roku wody nie odpowiadające wymogom klas czystości.
W odniesieniu do roku 2002 w wodach rzeki nastąpił również wzrost ilości związków
mineralnych do wielkości przekraczających normy klasy III. Maksymalne przekroczenia
dopuszczalnych wartości stężeń odnotowane w wodzie rzeki wynosiły: BZT5 – 86 mg O2/l
i fosfor ogólny 1,76 mg P/l poniżej ujścia Białej Przemszy, BZT5 – 54 mg O2/l oraz fosfor
ogólny 3,8 mg P/l poniżej Jaworzna, a także fosfor ogólny – 1,45 mg P/l i fosforany
1,67 mg PO4/l w m. Chełmek.
Podobnie jak w roku ubiegłym wody potoku Wąwolnica w klasyfikacji według oznaczeń
fizykochemicznych i bakteriologicznych nie odpowiadały normom żadnej z trzech klas
czystości. O ile w 2002 roku przekroczenia dopuszczalnych norm odnotowano we
wszystkich grupach oznaczeń (za wyjątkiem tlenu i metali ciężkich), to w 2003 roku wody
potoku Wąwolnica były nadmiernie zanieczyszczone związkami mineralnymi i pestycydami
z miejscowych zakładów chemicznych. W pozostałych grupach zanieczyszczeń wskaźniki
wcześniej pozaklasowe zaczęły odpowiadać wymogom klas czystości. Przykładem może być
zawiesina, której maksymalne stężenie odnotowane w wodach Przemszy w 2002 roku
wynosiło 522 mg/l, natomiast w 2003 roku jej stężenie maksymalne spadło do wartości
26 mg/l. W 2003 roku stężenie zawiesiny pozwoliło zakwalifikować wody rzeki do I klasy
czystości. Ponadnormatywne w 2002 roku stężenia związków organicznych pozwoliły
w 2003 roku zakwalifikować wody Wąwolnicy do II klasy czystości. Poprawa jakości wód
potoku Wąwolonica nastąpiła także w zakresie związków biogennych.
Tabela 14. Stan zanieczyszczenia Przemszy wraz z Potokiem Wąwolnica
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
-
28,3
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
28,3
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
28,3
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
28,3
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
28,3
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
28,3
-
-
-
100,0
1.1.10. Soła
Długość badanego odcinka Soły (53,6 km) wraz z dopływami (bez Żylicy i zbiorników
zaporowych kaskady Soły) wynosiła 201,5 km. Analiza stanu zanieczyszczenia według
klasyfikacji ogólnej wykazała, że rzeka Soła na badanej długości prowadziła wody III klasy
czystości i pozaklasowe. Klasyfikacja bakteriologiczna na całej badanej długości odpowiadała
III klasie czystości. W zakresie wskaźników fizykochemicznych stan jakości rzeki
przedstawiał się nieco gorzej. Soła na odcinku od źródeł do ujścia do zbiornika Tresna
prowadziła wody nie odpowiadające normom. Wyjątek stanowił odcinek powyżej
Węgierskiej Górki, gdzie rzeka odpowiadała III klasie czystości. Poniżej zbiornika Czaniec
rzeka odpowiadała I klasie czystości, a na granicy z województwem małopolskim ponownie
nastąpiło pogorszenie do wielkości klasy III. O klasyfikacji zadecydowała zawiesina,
a pozostałe wskaźniki odpowiadały I i II klasie czystości. Analizując klasyfikację ogólną
15
badanych potoków: Woda Ujsolska, Żabniczanka, Leśnianka, Łękawka, Ponikwia i Wielka
Puszcza odpowiadały III klasie czystości, natomiast potoki: Sopotnia, Koszarawa
i Pisarzówka prowadziły wody pozaklasowe ze względu na wskaźniki fizykochemiczne
(zawiesina ogólna), a Kocierzanka ze względu na bakteriologię.
W stosunku do roku 2002 nastąpiło pogorszenie jakości wód w zlewni Soły pod względem
bakteriologicznym i fizykochemicznym.
Tabela 15. Stan zanieczyszczenia Soły wraz z dopływami (bez Żylicy i zbiorników)
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
33,5
39,3
9,5
60,5
23,5
27,5
6,6
42,4
2003
29,4
36,2
39,2
96,7
14,6
18,0
19,4
48,0
2002
-
14,6
124,9
3,3
-
10,2
87,5
2,3
2003
-
52,3
120,2
29,0
-
26,0
60,0
14,0
2002
-
14,6
64,4
63,8
-
10,2
45,1
44,7
2003
-
-
90,0
111,5
-
-
44,7
53,3
1.1.11. Rzeka Żylica
Długość badanej rzeki Żylicy wraz z dopływami wynosiła 35,5 km. Analizując ocenę stanu
czystości można stwierdzić, że Żylica według klasyfikacji ogólnej w górnym biegu
prowadziła wody II klasy czystości. Poniżej Rybarzowic zanieczyszczenie wzrosło do
ponadnormatywnego i taki stan utrzymywał się do ujścia do zbiornika Tresna. Podobnie
przedstawiał się stan czystości pod względem bakteriologicznym. Biorąc pod uwagę
zanieczyszczenia fizykochemiczne Żylica w górnym biegu prowadziła wody I klasy
czystości, a w dolnym biegu pozaklasowe ze względu na związki biogenne i zawiesinę.
Klasyfikacja ogólna wykazała, że potoki Biła i Kalonka prowadziły wody pozaklasowe.
Zadecydowały o tym w przypadku potoku Biła – miano Coli typu kałowego, natomiast
w potoku Kalonka – zawiesina.
W stosunku do roku 2002 stan jakości wód zasadniczo nie uległ zmianie zarówno pod
względem fizykochemicznym jak i bakteriologicznym.
Tabela 16. Stan zanieczyszczenia Żylicy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
16,4
-
4,4
14,7
46,2
-
12,4
41,4
2003
15,7
-
3,5
16,3
44,2
-
9,8
46,0
2002
-
16,4
11,9
7,2
-
46,2
33,5
20,3
2003
-
15,7
11,0
8,8
-
44,2
31,0
24,8
2002
-
16,4
0,9
18,2
-
46,2
2,5
51,3
2003
-
15,7
-
19,8
-
44,2
-
55,8
1.1.12. Rzeka Pilica
W zlewni Pilicy badaniami monitoringowymi objęte były następujące rzeki: Pilica od źródeł
do granic z województwem łódzkim oraz jej dopływy – Białka Lelowska oraz Krztynia wraz
z Białką i Żebrówką. Jest to ogółem 154,6 km biegu rzek, o 16,2 km więcej niż w roku
2002.
Zanieczyszczenie wód Pilicy na odcinku od źródeł do Koniecpola było ponadnormatywne ze
względu na wysokie stężenie zawiesin oraz stan sanitarny. W klasyfikacji ogólnej rzeka na
16
tym odcinku była nadmiernie zanieczyszczona. Od punktu zlokalizowanego w m. Koniecpol
aż do granic z województwem łódzkim zanieczyszczenie zmalało i zarówno pod względem
fizykochemicznym oraz bakteriologicznym spełniało normy III klasy czystości. Na badanej
długości rzeki tlen rozpuszczony, związki mineralne i metale ciężkie spełniały wymogi
I klasy czystości, natomiast związki biogenne (II – III klasa czystości) oraz zawiesina ogólna
(II klasa – non) miały decydujący wpływ na klasyfikację rzeki w kategorii fizykochemicznej.
W porównaniu do roku 2002 wzrosło zanieczyszczenie wód Pilicy w odcinku źródłowym,
gdyż wzrosła zawartość zawiesiny i bakterii Coli typu kałowego z klasy III do wartości
pozaklasowych. Na pozostałej długości rzeki w poszczególnych grupach oznaczeń
fizykochemicznych wystąpiły tylko niewielkie zmiany, nie mające wpływu na jej ogólną
klasyfikację.
Białka Lelowska jest dopływem Pilicy wpadającym do odbiornika w m. Koniecpol.
Zanieczyszczenie jej wód zarówno pod względem fizykochemicznym (związki biogenne,
zawiesina) oraz bakteriologicznym było na poziomie III klasy czystości. Pozostałe
zanieczyszczenia fizykochemiczne nie przekroczyły klasy II. W roku poprzednim na całej jej
długości płynęły wody II klasy czystości o czym decydował stan sanitarny oraz związki
biogenne i była najmniej zanieczyszczonym dopływem Pilicy, natomiast w 2003 roku jej
zanieczyszczenie wzrosło.
Krztynia jest najdłuższym badanym dopływem Pilicy. O III klasie czystości zadecydowało
miano Coli typu kałowego, natomiast spośród wskaźników fizykochemicznych tylko związki
biogenne osiągnęły normę klasy II, pozostałe oceniane nie przekroczyły poziomów
dopuszczalnych dla wód I klasy czystości. W roku ubiegłym miała miejsce odwrotna
sytuacja: miano Coli utrzymywało się na poziomie klasy II, natomiast fizykochemia
(zawiesina ogólna) osiągnęły III klasę czystości, ale klasyfikacja ogólna rzeki nie uległa
zmianie.
Zanieczyszczenie badanych dopływów Krztyni – Żebrówki i Białki w 2003 roku było
niewielkie, na poziomie II klasy czystości. O klasyfikacji tej decydowało zarówno
zanieczyszczenie bakteriologiczne, jak i fizykochemiczne (substancje organiczne, związki
biogenne i zawiesina), natomiast pozostałe zanieczyszczenia: tlen rozpuszczony, związki
mineralne i metale ciężkie nie przekroczyły poziomu norm klasy I. Białka jest ciekiem
monitorowanym od 2003 roku, natomiast zanieczyszczenie Żebrówki w 2003 było mniejsze
niż w poprzednim. Szczególnie zmalała zawartość zawiesiny z klasy III do I oraz ilość
bakterii Coli z klasy III do II. Jest to również widoczne w klasyfikacji ogólnej cieku.
Tabela 17. Stan zanieczyszczenia Pilicy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
21,2
92,8
24,4
-
15,30
67,10
17,60
2003
-
65,6
26,5
62,5
-
42,40
17,20
40,40
2002
-
47,7
66,3
24,4
-
34,50
47,90
17,60
2003
-
39,1
53,0
62,5
-
25,30
34,30
40,40
2002
-
21,2
92,8
24,4
-
15,30
67,10
17,60
2003
-
39,1
53,0
62,5
-
25,30
34,30
40,40
1.2. Zlewnia Odry
W zlewni Wisły badaniami objęto 61 rzek i potoków, na których zlokalizowano 118 punktów
pomiarowych. W dalszej części omówiono wyniki klasyfikacji w układzie zlewniowym.
W tabelach 18 - 25 przedstawiono udział długości rzek w klasach czystości w kilometrach
i procentach.
17
1.2.1. Rzeka Odra
Badana długość rzeki Odry na terenie województwa śląskiego wynosiła 50,2 km.
Bezpośrednio do rzeki wprowadzane są ścieki komunalne i przemysłowe z rejonu Raciborza.
Odra na całym badanym odcinku prowadziła wody ponadnormatywnie zanieczyszczone
zarówno pod względem fizykochemicznym jak i bakteriologicznym. Jakość wód
dyskwalifikowało wysokie stężenie związków biogennych, związków mineralnych, zawiesina
i miano Coli typu kałowego. W stosunku do 2002 roku stan zanieczyszczenia rzeki Odry
według klasyfikacji ogólnej nie uległ zmianie. Odnotowano jednak pogorszenie jakości wód
ze względu na wskaźniki fizykochemiczne.
Tabela 18. Stan zanieczyszczenia Odry
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
14,3
35,9
-
-
28,5
71,5
2003
-
-
-
50,2
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
50,2
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
50,2
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
50,2
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
50,2
-
-
-
100,0
1.2.2. Rzeka Olza
Rzeka Olza wraz z dopływami badana była na długości 164,1 km. Analizując stan czystości
Olzy według klasyfikacji ogólnej można stwierdzić, że rzeka w odcinku źródłowym
(w Istebnej) prowadziła wody III klasy czystości ze względu zanieczyszczenie
bakteriologiczne, natomiast badane wskaźniki fizykochemiczne mieściły się w I klasie
czystości. Na odcinku 32,4 Olza płynie po stronie czeskiej. Wpływając ponownie na teren
Polski Olza prowadziła wody nie odpowiadające normom i taki stan utrzymywał się aż do
ujścia do rzeki Odry. Zanieczyszczenie dotyczyło bakteriologii i fizykochemii, głównie
związków biogennych, zawiesiny, na krótkich odcinkach metali ciężkich (cynku) i na ujściu
do Odry związków mineralnych.
Badane dopływy: Puńcówka, Bobrówka, Piotrówka z Pielgrzymówką oraz Szotkówka
z Leśnicą i Ruptawką zgodnie z klasyfikacją ogólną prowadziły wody nie odpowiadające
normom. Podobnie przedstawiała się klasyfikacja bakteriologiczna i fizykochemiczna.
Wyjątek stanowiła Piotrówka, która na ujściu do Olzy prowadziła wody III klasy czystości.
O tak złym stanie cieków w zlewni Olzy zadecydowały głównie: miano Coli typu kałowego,
związki biogenne, organiczne i zawiesina, a w Szotkówce, Ruptawce i Leśnicy dodatkowo
związki mineralne.
Stan jakości wód w zlewni Olzy w latach 2002 i 2003 uległ niewielkim zmianom.
W klasyfikacji bakteriologicznej nastąpiło niewielkie pogorszenie jakości wód. Natomiast
w klasyfikacji fizykochemicznej pojawiły się wody I klasy czystości (źródłowy odcinek rzeki
Olzy), ale przybyło wód pozaklasowych. Zmiany mogły być spowodowane tym, że od roku
2003 zaczęto monitorować źródłowy odcinek Olzy (w Istebnej) oraz potok Puńcówka.
18
Tabela 19. Stan zanieczyszczenia Olzy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
1,9
23,4
98,3
-
1,6
18,9
79,5
2003
14,4
-
3,7
146,0
8,8
-
2,3
88,9
2002
-
9,6
14,5
99,5
-
7,8
11,7
80,5
2003
-
-
14,4
149,7
-
-
8,8
91,2
2002
-
-
1,9
121,7
-
-
1,5
98,5
2003
-
-
14,4
149,7
-
-
8,8
91,2
1.2.3. Rzeka Psina
Psina, lewobrzeżny dopływ Odry w granicach województwa śląskiego badana była na
odcinku 24 km w dwóch punktach pomiarowo – kontrolnych. Tak jak w 2002 roku rzeka
prowadziła wody pozaklasowe ze względu na ponadnormatywne stężenia związków
biogennych i zawiesiny. Poza klasą były również zanieczyszczenia bakteriologiczne.
Tabela 20. Stan zanieczyszczenia Psiny
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
-
24,0
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
24,0
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
24,0
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
24,0
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
24,0
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
24,0
-
-
-
100,0
1.2.4. Rzeka Ruda
Zlewnię tworzy rzeka Ruda wraz z dopływami Nacyną i Suminą. Z analizy wyników badań
wód zlewni w 2003 roku wynika, że jakość ich nie uległa zmianie. Zlewnia Rudy nadal
w klasyfikacji według oznaczeń fizykochemicznych i bakteriologicznych nie odpowiadała
normom żadnej z trzech klas czystości.
Rzeka Ruda na całej długości prowadziła wody dobrze natlenione, metale ciężkie nie
przekraczały poziomów norm dopuszczalnych dla wód I klasy czystości, a ilość niesionych
zawiesin mieściła się II – III klasie. Największa ilości analiz nie dotrzymujących norm klas
czystości dotyczyła
związków biogennych. Przekroczenie norm odnotowano także,
analogicznie jak w roku poprzednim w zakresie związków mineralnych poniżej zbiornika
Rybnik do jej ujścia do Odry. Stan sanitarny rzeki nie uległ zmianie i w 2003 roku wody nie
spełniały wymogów klas czystości, jedynie na odcinku poniżej zbiornika Rybnik do Rudy
Kozielskiej miano Coli typu kałowego zmieściło się w normie klasy III. Klasyfikacja ogólna
rzeki, podobnie jak fizykochemiczna nie uległy zmianie, wody Rudy były ponownie
pozaklasowe na całej długości, poprawiła się jednak nieznacznie klasyfikacja
w poszczególnych grupach oznaczeń fizykochemicznych.
Nacyna jest lewobrzeżnym dopływem Rudy, a głównymi źródłami zanieczyszczeń jej wód są
ścieki miejskie Rybnika oraz wody kopalniane z rejonu Rybnika. Stan czystości wód
19
Nacyny w stosunku do 2002 roku nie uległ zmianie w poszczególnych grupach wskaźników
zanieczyszczeń fizykochemicznych oraz bakteriologii. Normy klasy I spełniały jedynie
stężenia tlenu rozpuszczonego i metali ciężkich. Wody Nacyny w 2003 roku nie odpowiadały
wymogom żadnej z trzech klas czystości za przyczyną ponadnormatywnych stężeń związków
biogennych, głównie fosforu ogólnego (stężenia wahały się w granicach 0,65 mg P/l – 3,10
mg P/l) i fosforanów (1,0 mg PO4/l - 3,41 mg PO4/l), a także chlorków (466 mg Cl/l - 1926
mg Cl/l) i substancji rozpuszczonych (1209 mg/l – 4592 mg/l).
W ujściowym odcinku Ruda przyjmuje wody Suminy. W 2003 roku wprowadzono
dodatkowy punkt monitoringowe na rzece w miejscowości Sumina. Jakość wody w tym
przekroju dyskwalifikuje stężenie związków biogennych i zawiesin. Pozostałe wskaźniki
fizykochemiczne nie przekroczyły norm klasy II, natomiast stan sanitarny klasy III. Poniżej
miejscowości Nędza, identycznie jak w roku poprzednim płynęły wody III klasy czystości
zarówno w klasyfikacji fizykochemicznej, jak i bakteriologicznej.
Tabela 21. Stan zanieczyszczenia Rudy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
26,8
64,0
-
-
29,5
70,5
2003
-
-
6,6
84,2
-
-
7,0
93,0
2002
-
-
26,8
64,0
-
-
29,5
70,5
2003
-
-
35,6
55,2
-
-
39,0
61,0
2002
-
-
26,8
64,0
-
-
29,5
70,5
2003
-
-
6,6
84,2
-
-
7,0
93,0
1.2.5. Rzeka Bierawka
Bierawka wraz za dopływami to jest Rowem Knurowskim i Potokiem Sierakowickim
badana była na długości 52,9 km. Główne źródła zanieczyszczeń wód zlewni Bierawki to
ośrodki miejsko-przemysłowe Knurowa, Czerwionki-Leszczyny oraz wody dołowe z kopalń
węgla kamiennego.
Na podstawie wyników badań wód stwierdza się, że w 2003 roku nie nastąpiła zmiana
jakości wód zlewni.
W wodach Bierawki tylko na odcinku od źródeł do Dębieńska przekroczone były głównie
stężenia związków biogennych i zawiesiny. Z biegiem rzeki, poniżej Debieńska nastąpiło
silne zanieczyszczenie wód związkami mineralnymi, przede wszystkim chlorkami
i substancjami rozpuszczonymi. Przekroczenia dopuszczalnych wartości stężeń dla
wymienionych oznaczeń były bardzo wysokie i tak w 2003 roku stężenie chlorków w wodach
Bierawki poniżej Dębieńska wahało się w granicach 756 -9468 mg Cl/l, a substancji
rozpuszczonych odpowiednio 1866 mg/l - 17564 mg/l. Z biegiem rzeki wysokie stężenia
związków mineralnych w wodach Bierawki utrzymywały się. W jej wodach odnotowano
również incydentalne, ale wysokie stężenia zawiesiny 61 mg/l - 122 mg/l. Stan sanitarny
również dyskwalifikował jakość jej wód na całej długości.
Rów Knurowski pozostał najbardziej zanieczyszczonym dopływem Bierawki. Tak jak w 2002
roku jedynie stężenia metali ciężkich spełniły normy klasy I, pozostałe zanieczyszczenia
fizykochemiczne w grupach oraz miano Coli typu kałowego przekroczyły dopuszczalne
normy czystości. W okresie od stycznia do maja 2003 roku w wodach cieku wystąpiły
znaczne stężenia zawiesiny, w granicach 62 mg/l - 395 mg/l, natomiast przez następne
miesiące roku nie odnotowano przekroczeń w tym zakresie.
20
W dolnym biegu Bierawki dopływa Potok Sierakowicki. W 2003 roku identycznie, jak
w roku 2002 prowadził on wody ponadnormatywnie zanieczyszczone związkami biogennymi,
zawiesiną oraz bakteriami Coli typu kałowego. Pozostałe analizowane wskaźniki
zanieczyszczeń fizykochemicznych nie przekroczyły dopuszczalnych norm czystości.
Tabela 22. Stan zanieczyszczenia Bierawki wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
-
-
52,9
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
52,9
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
52,9
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
52,9
-
-
-
100,0
2002
-
-
-
52,9
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
52,9
-
-
-
100,0
1.2.6. Rzeka Kłodnica
Zlewnia Kłodnicy omawiana poniżej to Kłodnica oraz jej dopływy: potok Jamna, Promna,
Potok Chudowski z Ornontowickim, Potok Bielszowicki, Czarniawka , Bytomka z Potokiem
Mikulczyckim i Rowem Miechowickim, Drama z Potokiem Świętoszowickim i potokiem
Przezchlebie, Potok Toszecki i Potok Bojszowicki. W 2003 roku rozszerzono zakres badań
zlewni o wody Potoku Świętoszowickiego i jego dopływu Przezchlebie oraz o Potoku
Bojszowickiego.
W górnym biegu Kłodnica z dopływami płynie przez gęsto zaludnione, przemysłowe tereny
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Zlewnia Kłodnicy jest odbiornikiem zanieczyszczeń
z Katowic, Mikołowa, Rudy Śląskiej, Zabrza, Bytomia i Gliwic, a więc większości miast
GOP-u. Coroczne badania potwierdzają, że jakość wód omawianych rzek od lat jest
niezadowalająca. Wyniki badań wód zlewni sugerują, iż głównymi źródłami zanieczyszczenia
są ściekami komunalne i wody dołowe z kopalń węgla kamiennego, które wprowadzają do
wód Kłodnicy wody nadmiernie zasolone oraz zanieczyszczone zawiesiną węglową.
Najbardziej widoczne jest to w przypadku wód Czarniawki i Bytomki.
W zlewni Kłodnicy w 2003 roku stężenia większości badanych wskaźników zanieczyszczeń
były wysokie, a w odniesieniu do niektórych znacznie przekraczały dopuszczalne wielkości.
Dlatego też jakość wód zlewni w 2003 roku nie odpowiadała wymogom żadnej z klas
czystości w klasyfikacji według oznaczeń fizykochemicznych oraz bakteriologicznych,
podobnie jak w roku poprzednim. Kłodnica była ponadnormatywnie zanieczyszczona
związkami organicznymi, biogennymi, mineralnymi (za wyjątkiem Brynowa) oraz
bakteriologicznie na całej długości. Pozostałe wskaźniki na poszczególnych odcinkach rzeki
również przekraczajły dopuszczalne wielkości. Zanieczyszczenie rzeki rosło wzdłuż jej biegu
wraz z kolejnymi dopływami. I tak zawiesina, która w Brynowie osiągnęła wartość
maksymalną 103,0 mg/l, a chlorki 124,0 mg Cl/l, na wlocie do zbiornika Dzierżno Duże
wyniosły już odpowiednio 1184,0 mg/l oraz 2951 mg Cl/l.
Najdłuższym badanym dopływem Kłodnicy jest Bytomka w wodach której, podobnie jak
w 2002 roku jedynie metale ciężkie zmieściły się w normie klasy I, w pozostałych grupach
zanieczyszczeń fizykochemicznych, jak również w bakteriologii wystąpiły wartości
ponadnormatywne.
Znacznie zanieczyszczone były również dopływy Bytomki :Rów Miechowicki i Potok
Mikulczycki , dopuszczalne normy czystości spełniały w nich jedynie metale ciężkie oraz tlen
rozpuszczony (w Rowie Miechowickim).
21
Najbardziej zanieczyszczonymi dopływami Kłodnicy były w 2003 roku Potok Jamna
i Czarniawka, normy czystości ich wody przekraczały we wszystkich grupach
zanieczyszczeń.
Inne dopływy Kłodnicy: potok Promna, Chudowski i Bielszowicki również były nadmiernie
zanieczyszczone, jednak występowały w nich wskaźniki spełniające dopuszczalne normy
czystości.
Drama, prawobrzeżny dopływ Kłodnicy w 2003 roku, podobnie jak w 2002 była ciekiem
stosunkowo mało zanieczyszczonym. Przekroczenie dopuszczalnych norm dotyczyły jedynie
związków biogennych i stanu sanitarnego. Ponadto badania wykazały obecność trichloroetenu
i tetrachloroetenu, związków nie normowanych w wodach powierzchniowych.
Jakość wód potoku Przezchlebie uchodzącego do Potoku Świetoszowickiego nie odpowiadała
wymogom klas czystości z powodu wysokich stężeń zawiesiny i związków mineralnych oraz
bakteriologiczne. Co miesiąc najwyższe przekroczenia dotyczyły związków mineralnych,
a szczególnie siarczanów (od 2125 do 3868 mg SO4/l).
Dopływ Dramy - Potok Świętoszowicki po przyjęciu wód potoku Przezchlebie był
ponadnormatywnie zanieczyszczony związkami mineralnymi i bakteriologicznie, oraz
dodatkowo związkami biogennymi. Potok Świętoszowicki wraz z Przezchlebiem nie były
badane w 2002 roku.
Kolejny dopływ Kłodnicy to Potok Toszecki. W stosunku do roku 2002 wzrosła do wielkości
ponadnormatywnych ilość związków biogennych oraz bakterii Coli typu kałowego, spadło
natomiast stężenie zawiesiny.
Wody następnego dopływu Kłodnicy - Potoku Bojszowickiego dyskwalifikował w 2003 roku
jedynie stan sanitarny, oznaczenia fizykochemiczne nie przekroczyły norm klasy III.
Wody Kłodnicy w miejscowości Ujazd leżącej na terenie województwa opolskiego
odpowiadały normom klas czystości wód tylko w zakresie zawiesiny, tlenu rozpuszczonego
i metali ciężkich. W pozostałych grupach wskaźników były ponadnormatywnie
zanieczyszczone.
Tabela 23. Stan zanieczyszczenia Kłodnicy wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
Non
2002
-
-
-
190,2
-
-
-
100,0
2003
-
-
12,3
190,6
-
-
6,0
94,0
2002
-
-
28,0
162,2
-
-
14,7
85,3
2003
-
-
13,2
189,7
-
-
7,0
93,0
2002
-
-
-
190,2
-
-
-
100,0
2003
-
-
-
202,9
-
-
-
100,0
1.2.7. Rzeka Mała Panew
W 2003 roku badania Małej Panwi wraz z dopływami objęły 170,1 km rzek. W porównaniu
do roku poprzedniego wprowadzono do badań monitoringowych Potok Ligocki i Wodę
Graniczną, co wyniosło 23,1 km długości tych cieków.
Wody Małej Panwi były dobrze natlenione oraz zawierały związków mineralnych i metali
ciężkich na poziomie I klasy czystości. Zawartość pozostałych związków organicznych nie
przekraczła poziomu klasy II. O klasyfikacji w kategorii fizykochemicznej decydowały
natomiast związki biogenne i zawiesina wahające się w granicach klasy II do non. Ilość
22
bakterii Coli typu kałowego osiągała klasę III, a nawet ją przekraczała. W klasyfikacji ogólnej
wody Małej Panwi spełniały dopuszczalne normy czystości jedynie na odcinku od punktu
zlokalizowanego powyżej ujścia Stoły do miejscowości Krupski Młyn. Na pozostałej
długości rzeka była ponadnormatywnie zanieczyszczona. W roku 2002 zanieczyszczenie wód
Małej Panwi było znacznie mniejsze zarówno pod względem fizykochemicznym, jak
i bakteriologiczym. Wody klasy III płynęły od źródeł do Krupskiego Młyna, jedynie 7,3 km
odcinek rzeki poniżej m. Krupski Młyn był nadmiernie zanieczyszczony.
Wciąż najbardziej zanieczyszczonym dopływem Małej Panwi była Stoła. Zanieczyszczenie
jej wód wynosi 1mg/dmponiżej Tarnowskich Gór przekroczyło dopuszczalne normy
czystości dla większości ocenianych wskaźników fizykochemicznych (za wyjątkiem
związków mineralnych). W ujściu do odbiornika wzrosła ilość tlenu rozpuszczonego oraz
zmalała ilość pozostałych związków organicznych, co jednak nie wpłynęło na zmianę ogólnej
klasyfikacji. Również stan sanitarny dyskwalifikował wody Stoły na całej długości. W roku
poprzednim rzeka był podobnie zanieczyszczona jak w 2003.
W punktach monitoringu zlokalizowanych na rzece Stole kolejny rok prowadzone były
dodatkowo badania strontu, baru i boru. Spośród tych wskaźników jedynie zawartość boru
jest wielkością normowaną i dla wszystkich klas czystości wartość graniczna wynosi 1 mg
B/l. Zawartość boru zmieniała się poniżej Tarnowskich Gór (od 2,04 do 4,59 mg B/l) oraz
w ujściu do Małej Panwi (od 0,228 do 1,25 mg B/l). Wystąpiły więc wielkości
ponadnormatywne, aczkolwiek nieco niższe niż w roku poprzednim.
Dla baru i strontu nie ma norm określających ich zawartości w śródlądowych wodach
powierzchniowych. Bar jest normowany w wozie powierzchniowej wykorzystywanej do
spożycia i jego dopuszczalne stężenie dla kategorii A2 i A3 wynosi 1mg/dm3. Żaden
z comiesięcznych wyników nie osiągnął tej wielkości.
W wodach Stoły przeprowadzano również analizy określające zawartość trichloroetenu
i tetrachloroetenu. Są to wskaźniki nie normowane w wodach powierzchniowych. Normy dla
wód pitnych wynoszą dla nich 10 µg/l. Ich stężenia w Stole mieściły się w granicach tych
norm.
Woda Graniczna jest jedynym badanym dopływem Stoły. Monitoring jej wód prowadzony
jest od 2003 roku. Wody rzeki były nadmiernie zanieczyszczone związkami biogennymi,
mineralnymi i metalami ciężkim. Związki organiczne i zawiesina nie przekroczyły II klasy
czystości, a wartości miana Coli klasy III. Taki rozkład zanieczyszczeń wskazuje na wpływ
ścieków przemysłowych na wody rzeki.
Następnym ciekiem zlewni Małej Panwi badanym po raz pierwszy w 2003 roku jest Potok
Ligocki. W wodach cieku wystąpiło pozaklasowe zanieczyszczenie związkami biogennymi
i zawiesiną oraz bakteriologiczne. Związki mineralne i metale ciężkie nie przekroczyły I klasy
czystości, natomiast substancje organiczne klasy III.
Leśnica, zwana inaczej Leśnicką Wodą jest prawobrzeżnym dopływem Małej Panwi.
Zanieczyszczenie fizykochemiczne jej wód dla poszczególnych wskaźników było niewielkie,
mieszczące się w granicach I-II klasy czystości, natomiast poziom zanieczyszczenia
sanitarnego przekroczył normy klasy III, co dyskwalifikowało ich jakość. W roku 2002 wody
Leśnicy były pozaklasowe ze względu na zawartość związków biogennych, natomiast
bakteriologicznie spełniały normy III klasy czystości.
Kolejnym dopływem Małej Panwi jest Piła. O jakości jej wód zadecydowała nadmierna,
ponadnormatywna ilość zawiesiny. Spośród związków fizykochemicznych jedynie związki
biogenne osiągnęły III klasę czystości. Pozostałe, jak również miano Coli typu kałowego nie
przekroczyły norm klasy II. W roku poprzednim zanieczyszczenie jej wód nie przekraczało
III klasy czystości.
Najdłuższym badanym dopływem Małej Panwi, a jednocześnie najmniej zanieczyszczonym
jest Lublinica. Zawartość związków mineralnych i metali ciężkich nie przekroczyła w jej
23
wodach norm I klasy czystości, natomiast związków organicznych i zawiesin klasy II.
O jakości w kategorii fizykochemicznej, a jednocześnie klasyfikacji ogólnej decydowały
związki biogenne. Ich stężenie na odcinku od źródeł do punktu monitoringowego
zlokalizowanego poniżej Lublińca było na poziomie III klasy czystości, natomiast poniżej
tego punktu normę tę przekroczyło. Stan sanitarny w początkowym biegu rzeki spełniał
warunki klasy II, natomiast w dalszym biegu rzeka była nadmiernie zanieczyszczona
bakteriami Coli typu kałowego. W porównaniu do 2002 roku nie zmieniła się klasyfikacja
ogólna i fizykochemiczna rzeki, natomiast w początkowym odcinku rzeki poprawiło się
miano Coli typu kałowego z klasy III czystości na II.
Tabela 24. Stan zanieczyszczenia Małej Panwi wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
31,9
44,7
70,4
-
21,70
30,40
47,90
2003
-
28,6
23,5
118,0
-
16,80
13,80
69,40
2002
-
-
97,5
49,5
-
-
66,30
33,70
2003
-
23,1
52,1
94,9
-
13,60
30,60
55,80
2002
-
-
76,6
70,4
-
-
52,10
47,90
2003
-
-
17,3
152,8
-
-
10,20
89,80
1.2.8. Rzeka Warta
Zlewnia Warty monitorowana była w 2003 roku na odcinku 612,4 km. W porównaniu do
roku poprzedniego przybyło do badania 11 rzek o łącznej długości 175,7 km.
Oceniana długość Warty na terenie województwa śląskiego wraz z niewielkim odcinkiem
płynącym przez województwo łódzkie wynosi 175 km. W klasyfikacji ogólnej wody Warty
były pozaklasowe, dopiero w miejscowości Wąsosz, przy granicy z województwem łódzkim
osiągnęły III klasę czystości. Pod względem bakteriologicznym w odcinku źródłowym do
m. Kręciwilk płynęły wody II klasy czystości, natomiast od m. Bobry do granicy
województwa klasy III. Na pozostałej długości były ponadnormatywnie zanieczyszczone.
Znacznie większe zróżnicowanie wystąpiło jeśli chodzi o zanieczyszczenie w kategorii
fizykochemicznej. Metale ciężkie i związki mineralne na całej długości mieściły się w normie
I klasy czystości, jedynie w odcinku źródłowym stężenie substancji rozpuszczonych osiągnęło
normę klasy II. Stężenie zawiesiny mieściło się w granicach I - III klasy czystości, natomiast
zawartość tlenu rozpuszczonego dotrzymywała warunków klasy I, poza odcinkami Lgota –
Korwinów oraz Bobry - Wąsosz, gdzie zbyt mała ilość tlenu w wodzie powodowała
dyskwalifikację jej jakości. Stężenie BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr i związków biogennych było
zróżnicowane, w granicach od I klasy czystości do wielkości pozaklasowych. W porównaniu
do roku poprzedniego nie zmieniła się klasyfikacja ogólna rzeki Warty, przybyło natomiast
odcinków rzeki z ponadnormatywnym zanieczyszczeniem fizykochemicznym: PorajKorwinów oraz Bobry - Wąsosz.
Czarka i Kamieniczka są dopływami Warty wpadającymi do odbiornika w początkowym
biegu. Ich zanieczyszczenie było stosunkowo niewielkie, III klasy czystości o czym
decydowała klasyfikacja bakteriologiczna, natomiast pod względem fizykochemicznym nie
przekroczyło norm klasy II. W porównaniu do poprzedniego roku w Kamieniczce zmalała
ilość zawiesiny ogólnej z poziomu klasy III do I, jednak klasyfikacja ogólna rzeki
i bakteriologiczna pozostały niezmienione.
Czarna Struga wraz z Potokiem od Włodowic oraz Boży Stok to dopływy Warty wpadające
do odbiornika powyżej Częstochowy i po raz pierwszy kontrolowane w 2003 roku.
24
Największe zanieczyszczenie bakteriologiczne, dyskwalifikujące ich jakość niosły wody
Bożego Stoku, natomiast Czarna Struga prowadziła wody nie przekraczające III klasy
czystości, a jej dopływ Boży Stok – klasy II.
Stradomka uchodząca do Warty w Częstochowie była ponadnormatywnie zanieczyszczona na
całej długości. Od źródeł do punktu zlokalizowanego w ujściu do odbiornika dopuszczalne
normy czystości przekraczał tlen rozpuszczony oraz związki biogenne, natomiast w ujściu
jakość wody dyskwalifikowało tylko miano Coli. W roku poprzednim klasyfikacja rzeki była
identyczna, decydowały o niej jednak inne wskaźniki.
Począwszy od bieżącego roku kontrolowane są dwa dopływy Stradomki: lewobrzeżna
Gorzelanka i prawobrzeżna Konopka. Ponadnormatywne zanieczyszczenie Gorzelanki
powodowała zawiesina ogólna, natomiast wody Konopki nie przekroczyły II klasy czystości
w zakresie zanieczyszczeń fizykochemicznych oraz klasy III dla bakteriologicznych.
Innym dużym dopływem Warty jest Wiercica. Jej wody zakwalifikowano do III klasy
czystości na całej długości. Związki biogenne decydowały o klasyfikacji fizykochemicznej
i pozwoliły zaliczyć je do klasy III od źródeł do m. Knieja oraz klasy II na pozostałej
długości. Stan sanitarny do m. Knieja jest na poziomie klasy II, natomiast dalej osiągnął
III klasę czystości. W porównaniu do roku 2002 pogorszyła się ich jakość z klasy II do III na
odcinku od źródeł do Kniei, natomiast dalej pozostała bez zmian.
Do Warty pomiędzy ujściem Wiercicy a Liswarty wpadają: Kanał Lodowy, Widzówka oraz
Struga. Były one po raz pierwszy oceniane w 2003 roku. Kanał Lodowy spełniał warunki
II klasy czystości zarówno w kategorii fizykochemicznej, jak i bakteriologicznej, natomiast
związki biogenne dyskwalifikowały jakość wód Widzówki oraz Strugi.
Największym badanym dopływem Warty jest Liswarta. Wody Liswarty w 2003 roku
spełniały normy III klasy czystości na całej długości. Klasyfikacja ogólna wód rzeki była
identyczna z klasyfikacją według oznaczeń bakteriologicznych, natomiast fizykochemicznie
spełniały normy klasy II. Tlen rozpuszczony, związki mineralne i metale ciężkie
dotrzymywały norm I klasy czystości, natomiast pozostałe zanieczyszczenia nie przekroczyły
II klasy czystości. W odniesieniu do roku 2002 klasyfikacja ogólna i bakteriologiczna nie
uległy zmianie, natomiast zmalało zanieczyszczenie fizykochemiczne z klasy III do II na
odcinku od źródeł do m. Kule.
Charakterystyka stanu zanieczyszczenia dopływów Liswarty: Młynówki wraz z Potokiem
Jeżowskim, Pankówki, Opatówki i Kocinki wykazała, że na całej długości odpowiadały
normom III klasy czystości. Kocinka i Pankówka dotrzymały osiągniętej w latach
wcześniejszych klasyfikacji, natomiast pozostałe wymienione dopływy były badane po raz
pierwszy. Następny badany dopływ Liswarty – Biała Oksza w latach poprzednich
prowadziła wody złej jakości na całej długości. W 2003 roku jedynie na odcinku Łobodno –
Borowa była zanieczyszczona ponadnormatywnie, w pozostałym biegu jej wody osiągnęły
III klasę czystości.
Tabela 25. Stan zanieczyszczenia Warty wraz z dopływami
zanieczyszczeń
Fizykochemicznych
Bakteriologicznych
Rok
I
II
III
non
I
II
III
non
2002
-
162,7
198,7
75,3
-
37,30
45,50
17,20
2003
-
297,8
141,1
173,5
-
48,60
23,10
28,30
2002
37,2
-
211,7
187,8
8,50
-
48,50
43,00
2003
-
72,8
402,8
136,8
-
11,90
65,80
22,30
2002
-
20,6
191,7
224,4
-
4,70
43,90
51,40
2003
-
35,6
305,2
271,6
-
5,80
49,80
44,40
25
1.3. Ocena łączna jakości wód zlewni Wisły i Odry
W roku 2003 na terenie województwa śląskiego badanych było 2606,4 km rzek, w tym
w zlewni Odry 1367,4 km, a w zlewni Wisły 1239 km. Długość badanych rzek wzrosła
ogółem o 326,4 km, natomiast w poszczególnych zlewniach odpowiednio o 252 km
i 74,4 km.
Łączną ocenę jakości wód rzek obu zlewni przedstawiono w tabeli 26.
Rok
Klasyfikacja według wskaźników:
2002
2003
Wisła
2003
2002
2003
Odra
Razem
fizykochemicznych
I
2002
Nazwa zlewni
Tabela 26. Łączna ocena jakości wód zlewni Wisły i Odry za lata 2002 - 2003
Klasyfikacja
bakteriologicznych
ogólna
II
III
non
I
II
III
non
I
II
III
non
km 121,9
125,2
235,9
681,6
8,8
144,9
394,7
616,2
8,8
93,9
275,3
786,6
%
10,8
20,2
58,5
0,8
12,4
33,9
52,9
0,8
8,1
23,6
67,5
km 74,1
197,0
191,1
776,8
8,8
156,6
424,5
649,1
8,8
88,7
261,9
879,6
%
6,0
15,9
15,4
62,7
0,7
12,6
34,3
52,4
0,7
7,3
21,4
70,6
km
-
196,5
307,9
611,0
37,2
9,6
378,5
690,1
-
20,6
297,0
797,8
%
-
17,6
27,6
54,8
3,3
0,9
33,9
61,9
-
1,8
26,6
71,6
km
14,4
326,4
187,2
839,4
-
95,9
518,1
753,4
-
35,6
343,5
988,3
%
1,0
23,9
13,7
61,4
-
7,0
37,9
55,1
-
2,6
25,1
72,3
km
121,9
321,7
543,8
1292,6
46,0
154,5
773,2
1306,3
8,8
114,5
572,3
1584,4
%
5,3
14,1
23,9
56,7
2,1
6,7
33,9
57,3
0,4
5,0
25,1
69,5
km
88,5
523,4
378,3
1612,2
8,8
1402,5
8,8
124,3
605,4
1867,9
%
3,4
20,1
14,5
62,0
0,3
53,8
0,3
4,8
23,2
71,7
10,5
252,5 942,6
9,7
36,2
Z powyższego zestawienia wynika, że w zlewni Wisły w roku 2003 długość odcinków
prowadzących wody pozaklasowe według klasyfikacji ogólnej wynosiła 879,6 km, co
stanowiło 70,6 % długości badanej. Wód III klasy czystości było 261,9 km, to jest 21,4 %,
natomiast wód II klasy 88,7 km – 7,3 %. W zlewni tej wystąpiły również wody I klasy
czystości – 8,8 km, to jest 0,7 %.
W dorzeczu Odry w 2003 roku wody ponadnormatywnie zanieczyszczone płynęły na
długości 988,3 km, co stanowiło 72,3 % badanej długości wód tej zlewni. Wody III klasy
czystości na długości 343,5 km (25,1 %) oraz wody klasy II na długości 35,6 km (2,6 %).
Wód I klasy czystości nie stwierdzono.
Biorąc pod uwagę obie zlewnie w roku 2003 wzrosła długość badanych rzek i można
porównać procenty długości odcinków prowadzące wody poszczególnych klas czystości.
W klasyfikacji obu zlewni zwiększyła się procentowa długość odcinków prowadzących wody
26
pozaklasowe z 69,5 % na 71,7 %. Ubyło wód w III klasie czystości, bez zmian pozostała
klasa I i II.
Pogorszenie jakości rzek wystąpiło w obu zlewniach równomiernie, co należy tłumaczyć
wyjątkowo niskimi stanami wód latem 2003 roku spowodowanymi suszą.
Najbardziej zanieczyszczone rzeki zlewni Wisły w roku 2003 to: Mała Wisła poniżej Nowego
Bierunia, Pszczynka, Dokawa, Gostynia z dopływami, Potok Goławiecki, Czarna Przemsza
i jej dopływy od ujścia Brynicy, Brynica od ujścia Szarlejki wraz z dopływami oraz
Przemsza z Potokiem Wąwolnica.
Najbardziej zanieczyszczonymi rzekami zlewni Odry były: Odra, Szotkówka z dopływami,
Psina, Ruda, Bierawka poniżej Dębieńska, Rów Knurowski, Kłodnica i jej dopływy: Potok
Jamna, Bielszowicki, Czarniawka, Bytomka z dopływami, a także Stoła.
Najmniej zanieczyszczonymi ciekami na terenie województwa śląskiego w zlewni Wisły były
w 2003 roku: Mała Wisła do m. Ustroń Obłaziec, Malinka, Brennica, Wapienica w górnym
biegu, potok Centuria, Żylica do Garbarni w Łodygowicach oraz dopływy Krztyni – Białka
i Żebrówka.
W dorzeczu Odry jedynie dopływy Warty – potok od Włodowic i Kanał Lodowy nie
przekroczyły II klasy czystości w klasyfikacji ogólnej.
1.4. Ocena jakości powierzchniowych wód płynących województwa
śląskiego w 2003 roku i porównanie do roku 2002
W roku 2003 w województwie śląskim zbadano 2606,4 km rzek, to jest o 326,4 km więcej niż
w roku ubiegłym. Klasyfikacją ogólną objęto całą długość badanych rzek. W klasyfikacji tej
71,7 % długości rzek prowadziło wody pozaklasowe, to jest o 2,2 % więcej niż w roku 2002,
23,2 % wód to wody III klasy czystości, to jest z o 1,9 % mniej niż w roku poprzednim. Wód
II klasy czystości było 4,8 %, a dla porównania w 2002 było ich 5 % długości. W klasie I
pozostało ich 8,8 km, co jednak w 2002 roku stanowiło 0,4 % długości, a w roku następnym
0,3 %. Różnice w % długości wynikają ze zmian długości badanych zlewni.
Ocena według klasyfikacji bakteriologicznej dla obu zlewni w 2003 wypadła korzystniej niż
w 2002 roku, natomiast w klasyfikacji fizykochemicznej nastąpiło pogorszenie – przybyło
5,3 % długości wód pozaklasowych.
W zlewni Wisły według klasyfikacji ogólnej wzrosła w porównaniu do roku 2002 długość
odcinków rzek prowadzących wody pozaklasowe o 3,1 %, zmalała długość odcinków rzek III
klasy czystości o 2,2 % oraz o 0,8 % długość odcinków II klasy czystości. W I klasie nadal
pozostało 8,8 km rzek.
Poprawę klasyfikacji wód zlewni Wisły zauważono w: Małej Wiśle w ujściu do Zbiornika
Goczałkowice, Brennicy i Wapienicy w odcinkach ujściowych, Iłownicy, w Białej powyżej
Bielska, Białce, Czarnej Przemszy powyżej Potoku Psarskiego, Białej Przemszy w Błędowie,
w potoku Centuria, Sole, Łękawce, Ponikwi, Pisarzówce oraz Żebrówce. W zlewni tej
przybyło ogółem do badań 10 punktów pomiarowo-kontrolnych.
W zlewni Odry według klasyfikacji ogólnej w roku 2003 w stosunku do roku 2002 wzrosła o
0,7 % długość rzek prowadzących wody pozaklasowe, natomiast zmalało o 1,5 % odcinków
rzek III klasy czystości, jak również przybyło o 0,8 % długości odcinków II klasy czystości.
Wód I klasy czystości podobnie jak w latach poprzednich nie stwierdzono.
Poprawa klasyfikacji w zlewni Odry wystąpiła w Zbiorniku Pławniowice na wypływie do
Kłodnicy oraz w Białej Okszy. W 2003 roku do monitoringu zlewni Odry wprowadzono
nowych 20 punktów pomiarowo-kontrolnych, które mają decydujący wpływ na zmianę
klasyfikacji łącznej zlewni.
Wyniki klasyfikacji uzyskane w 2003 roku wskazują, że decydujący wpływ na jakość
badanych wód w województwie śląskim ma ocena fizykochemiczna. Klasyfikacja wykonana
według tego kryterium wykazała, że 62,0 % długości badanych odcinków wód
27
powierzchniowych jest pozaklasowa, podczas gdy stan sanitarny dyskwalifikuje 53,8 %
długości badanych rzek. W latach poprzednich zasadniczy wpływ na ocenę ogólną rzek miała
klasyfikacja bakteriologiczna.
1.5. Ocena hydrobiologiczna
Ocenę hydrobiologiczną wykonano na podstawie porównania wartości średniorocznych
wskaźników: indeks saprobowości sestonu oraz chlorofil „a” do wartości normatywnych
określonych w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim
powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz. U. nr 116 poz. 503).
O klasyfikacji w punkcie decydował wskaźnik o gorszej jakości.
Zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska dla województwa śląskiego
na lata 2003-2005” ww. wskaźniki hydrobiologiczne w 2003 roku oznaczano w 52 punktach
pomiarowych. Wyniki klasyfikacji wykazały 3 punkty w I klasie, 33 w II klasie,
15 w III klasie i 1 punkt pozaklasowy. Wody najwyższej jakości pod względem
hydrobiologicznym wystąpiły w źródłowym odcinku Wisły i w górnej Sole. Wartości
pozaklasowe osiągnęły wody Białej w ujściu do Wisły (ryc.6, załącznik 5).
W pozostałych punktach sieci regionalnej oznaczano chlorofil „a”. Biorąc pod uwagę
średnioroczne stężenia chlorofilu „a” w rzekach wody najgorszej jakości wystąpiły w zlewni
Odry gdzie ponadnormatywne stężenia chlorofilu „a” wystąpiły w wodach Odry,
Pielgrzymówki, Szotkówki, Leśnicy, Rudy, Kanału Gliwickiego oraz Dzierżna Małego.
W zlewni Wisły w dolnych odcinkach Krzywej, Białej i Koszarawy.
Ryc. 6. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie wartości średniorocznych
wskaźników: saprobowość sestonu i chlorofilu „a” (załącznik5)
1.6. Ocena rzek pod katem przydatności do życia ryb w warunkach
naturalnych
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku określiło wymagania,
jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb łososiowatych
i karpiowatych w warunkach naturalnych tj. zakres badanych wskaźników, częstotliwość
poboru prób wody, metodyki referencyjne analiz oraz sposób oceny wód. Badaniami objęto
14 wskaźników, z których węglowodory ropopochodne i związki fenolowe podlegają ocenie
organoleptycznej, pozostałe: temperatura, tlen rozpuszczony, odczyn, zawiesina ogólna,
BZT5, fosfor ogólny, azotyny, azot amonowy, całkowity chlor pozostały, cynk rozpuszczony
i miedź rozpuszczona oznaczane są analitycznie.
Zgodnie z „Programem PMŚ...” [1] Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Katowicach w 2003 roku przeprowadził wstępne badania wód województwa pod kątem
dotrzymywania wymagań określonych w ww. rozporządzeniu.
Wymagania rozporządzenia jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące
środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych w 2003 roku spełniały wody
w następujących punktach pomiarowych:
- dla łososiowatych: Żylica w Szczyrku Górnym,
- dla karpiowatych:
• Zlewnia Wisły: Czarna Wisełka, Mała Wisła poniżej zbiornika w Wiśle-Czarne, Mała
Wisła - jaz Ustroń-Obłaziec, Biała Wisełka, Malinka, Jawornik, Dobka, Jaszowiec,
Brennica, Wapienica poniżej zbiornika w Wapienicy, Biała powyżej Bielska, Soła
poniżej zbiornika Czaniec, Źabniczanka, Leśnianka, Kocierzanka, Wielka Puszcza,
Krztynia,
28
• Zlewnia Odry: Liswarta w miejscowości Danków, Kocinka, Potoku od Włodowic
W powyższej ocenie nie uwzględniono wskaźnika azotyny ze względu na to, że granica
oznaczalności stosowanej metody nie gwarantowała dokładności zgodnej z ww.
rozporządzeniem. Wymagania rozporządzenia jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe
będące środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych
najczęściej przekraczały wskaźniki: fosfor ogólny, BZT5 i azot amonowy.
2. Wyniki pomiarów Zespołu Automatycznych Stacji Badania
Jakości Wody Odry za rok 2003
Barbara Malkowska-Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska P.P. w Katowicach
W rejonie przygranicznym realizowany jest ciągły pomiar jakości wód rzeki Odry w dwóch
przekrojach pomiarowych: Chałupki-Bohumin (stacje polska i czeska) oraz w przekroju
poniżej ujścia Olzy (stacja polska), ryc.1. Wyniki uzyskiwane w Chałupkach charakteryzują
jakość wody w przekroju granicznym, natomiast stacja w miejscowości Olza opisują stan
Odry poniżej ujścia silnie zanieczyszczonej Olzy, stanowiącej odbiornik ścieków
przemysłowych zasolonych i komunalnych z rejonów przygranicznych (Cieszyn, Karwina,
Wodzisław Śląski i Jastrzębie).
Wykonywane tu pomiary oraz obserwacje umożliwiają podejmowanie działań w przypadku
występowaniu nadzwyczajnych zagrożeń środowiska oraz pozwalają na bieżącą ocenę zmian
podstawowych wskaźników jakości wody.
Zainstalowane na obydwu stacjach urządzenia pozwalają na pomiar następujących
wskaźników: temperatury wody, odczynu wody, tlenu rozpuszczonego, potencjału
oksydacyjno-redukcyjnego, przewodności elektrolitycznej, mętność na stacji automatycznej
w Chałupkach. Sondy pomiarowe zainstalowane są bezpośrednio w toni wodnej, co
umożliwia prowadzenie badań także w przypadku występowania ujemnych temperatur
powietrza. Stacja Olza wyposażona jest dodatkowo w czujnik do pomiaru poziomu wody
w rzece. Na stacji w Chałupkach codziennie dokonuje się odczytu poziomu wody w rzece
z wodowskazu.
2.1. Omówienie wyników badań
Prezentacja graficzna wyników monitoringu wykonana została w oparciu o średnie dobowe
wartości zanieczyszczeń (ryc.7, 8). W tabelach 27,28,29 zestawiono natomiast średnie
miesięczne wartości analizowanych wskaźników wraz z określeniem wartości średniorocznej.
Ciągły pomiar przewodnictwa właściwego w 2003 roku potwierdził wyraźne różnice poziomu
tego wskaźnika między stacjami w Olzie i w Chałupkach. Średnie miesięczne wskazania
przewodności właściwej w wodach Odry na granicy polsko-czeskiej (wyłączając listopad
i grudzień) kształtowały się na poziomie charakterystycznym dla wód I klasy czystości,
podczas gdy na stacji poniżej ujścia Olzy przewodność była zdecydowanie wyższa,
przekraczająca wartość dopuszczalną tego wskaźnika w wodach powierzchniowych III klasy
czystości. Świadczy to o niekorzystnym wpływie wód Olzy, która jest odbiornikiem między
innymi wód dołowych z kopalni rybnickiego i jastrzębskiego okręgu węglowego na stan
jakości wody w Odrze.
Pomiar ciągły realizowany na stacjach pozwalał na dokładne ustalenie czasu , w którym
nastąpił przyrost analizowanego wskaźnika (tabela 28). W miesiącach: listopad, grudzień
wartości przewodnictwa właściwego w przekroju Chałupki - Bohumin dochodziły do
poziomu 1,539 mS/cm, natomiast na stacji Olza najwyższą koncentrację soli w rzece
zaobserwowano w miesiącach lipiec-wrzesień, wtedy środniodobowe wskazania
przewodnictwa wahały się w przedziale 2,3-3,1 mS/cm. Na fakt ten wpływ miały zrzuty wód
29
słonych oraz panujące wówczas niekorzystne warunki hydrologiczne. Niski stan wód Odry
w miesiącach letnich przyczynił się do zatężania soli w wodzie. Na podstawie prowadzonych
obserwacji średniodobowych wartości przewodnictwa w Odrze, stwierdzono znaczne wahania
tego wskaźnika w przekrojach pomiarowo-kontrolnych (ryc. 7, 8).
Średnie miesięczne zawartości tlenu w rzece w przekroju pomiarowoym Chałupki-Bohumin
kształtowały się na poziomie 26,5 do 60,2 %. Stopień nasycenia tlenem wód w Odrze
w przekroju granicznym wyraźnie zmalał w lipcu. Wzrost temperatury wody w rzece, a co za
tym idzie nasilające się w tym okresie procesy rozkładu zanieczyszczeń skutkowały spadkiem
zawartości tlenu w rzece w przekroju Chałupki-Bohumin. Awaria systemu pomiarowego na
stacji w Olzie nie pozwoliła na roczną analizę zmian zawartości tlenu w wodach rzeki w tym
przekroju.
Średnie wskazania odczynu na stacjach w Chałupkach i w Olzie w 2003 roku mieściły się
w granicach norm obowiązujących dla wód I klasy czystości.
Mętność wód Odry, mierzona w przekroju granicznym Chałupki-Bohumin, oscylowała wokół
wielkości charakterystycznych dla wód o niskiej zawartości zawiesiny. Wzrost poziomu tego
wskaźnika obserwowany był jedynie w okresie występowania podwyższonego stanu wód
w rzece. Jest to zjawisko naturalne ponieważ w okresie nasilonych opadów do rzeki
odprowadzane są znaczne ilości zawiesiny mineralnej, dodatkowo wzrost natężenia
przepływu rzeki powoduje porywanie przez jej nurt osadów dennych.
Badania przeprowadzone w roku 2003 potwierdziły podobnie jak w latach ubiegłych wyraźne
różnice w jakości wód rzeki Odry pomiędzy punktem granicznym Chałupki-Bohumin
a przekrojem pomiarowym zlokalizowanym poniżej ujścia Olzy. Zapis pomiarów
wykazywały niekorzystny wpływ zanieczyszczonych wód Olzy na jakość Odry. Rzeka
poniżej ujścia Olzy charakteryzowała się wysokim przewodnictwem właściwym (ryc. 8). Był
to rezultat wprowadzania do Olzy prawobrzeżnego dopływu Odry wód dołowych z kopalni
rybnickiego i jastrzębskiego okręgu węglowego. Wysoka przewodność obserwowana była
szczególnie w okresie niskich stanów wody w Odrze w miesiącach letnich.
W I kwartale 2004 roku planowane jest uruchomienie kolektora „OLZA 3”, co pozwoli na
zmianę punktu zrzutu wód słonych z kopalni należących do Jastrzębskiej Spółki Węglowej
S.A. oraz część kopalń należących do Kompanii Węglowej S.A. (korzystających obecnie ze
zbiorczego systemu odprowadzania wód zasolonych ,,Olza", którym zarządza
Przedsiębiorstwo Gospodarki Wodnej i Rekultywacji S.A. z Jastrzębia Zdroju)
i odprowadzenie ich bezpośrednio do rzeki Odry. Zmiana punktu zrzutu wód słonych (na km
28 + 626 rzeki Odry) pozwoli na zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy ilością
wprowadzanych do rzeki wód zasolonych, a jej przepływem i zasoleniem początkowym.
Poprawi również warunki mieszania się wód słonych z wodami odbiornika.
30
Tabela 27. Średnie miesięczne wartości
pomiarowym: Odra w Chałupkach
Lp.
Okres
badawczy
Tlen
rozpuszczony
pH
[%]
analizowanych
wskaźników
w
przekroju
Potencjał
oksydacyjno
-redukcyjny
[mV]
Temperatur
a wody
Przewodnictwo
elektrolityczne
Mętność
Stan
wody
[0C]
[mS/cm]
[NTU]
[cm]
1
Styczeń
42,14
6,12
690
1,31
0,49
4,65
182
2
Luty
35,9
6,1
682
1,0
0,652
11,6
154
3
Marzec
56,0
6,5
584
4,2
0,50
22,4
180
4
Kwiecień
54,5
7,0
570
8,47
0,445
14,4
173
5
Maj
47,12
7,43
665
16,55
0,525
33,8
162
6
Czerwiec
42,7
7,5
701
22,13
0,649
42,7
139
7
Lipiec
26,5
7,6
709
21,6
0,665
14,7
134
8
Sierpień
60,2
7,7
679
22,1
0,646
34,6
128
9
Wrzesień
36,6
7,5
727
17,1
0,807
12,3
128
10
Październik
47,2
7,7
685
9,5
0,762
31,0
146
11
Listopad
-
7,6
296
7,6
1,015
-
146
12
Grudzień
-
7,5
308
3,88
1,020
-
137
44,9
7,2
608
11,3
0,681
22,2
151
Wartość
średnioroczna
Tabela 28. Zapis okresu występowania podwyższonych poziomów
właściwego w przekroju pomiarowym: Odra w Chałupkach w 2003 roku
przewodnictwa
Wartość maksymalna przewodnictwa
Okres trwania podwyższonych wartości
właściwego wody
wskaźnika
[mS/cm]
22.02.03
24.02.03
0,889
16.06.03
18.06.03
0,961
23.06.03
24.06.03
0,885
29.06.03
29.06.03
0,854
01.07.03
01.07.03
0,891
03.07.03
03.07.03
0,859
06.07.03
06.07.03
0,895
07.07.03
08.07.03
0,948
14.07.03
15.07.03
0,918
17.07.03
18.07.03
0,925
30.08.03
2.09.03
0,858
11.09.03
24.09.03
0,964
18.10.03
01.11.03
1,087
06.11.03
15.12.03
1,539
18.12.03
31.12.03
1,31
31
Tabela 29. Średnie miesięczne
pomiarowym : Odra w Olzie
Okres
badawczy
Tlen
rozpuszczony
1
Styczeń
[%]
18,5
2
Luty
3
wartości
analizowanych
wskaźników
w
przekroju
Temperatur
a wody
Przewodnictwo
elektrolityczne
7,8
Potencjał
oksydacyjno
-redukcyjny
[mV]
559
[0C]
1,29
[mS/cm]
1,444
-
19,8
7,9
565
0,8
1,988
-
Marzec
-
7,80
417
4,33
1,06
284
4
Kwiecień
-
8,02
468
8,29
1,142
266
5
Maj
-
7,52
606
17,26
1,61
242
6
Czerwiec
-
7,6
-
-
1,74
213
7
Lipiec
-
7,9
-
-
2,352
210
8
Sierpień
-
8,0
-
-
2,588
202
9
Wrzesień
-
7,9
-
-
3,105
195
10
Październik
33,1
7,4
642
7,9
2,145
226
11
Listopad
-
7,5
563
6,56
2,04
212
12
Grudzień
7,3
575
2,87
1,78
215
7,3
575
2,87
1,78
215
Lp.
pH
37,10
Wartość
średnioroczna
„ - ” awaria systemu pomiarowego
Stan wody
[cm]
1,8000
1,6000
1,4000
[mS/cm]
1,2000
Wartość dopuszczalna w
wodach powierzchniowych I
klasy czystości: 0,8 mS/cm
1,0000
0,8000
0,6000
0,4000
0,2000
03-12-31
03-12-17
03-12-03
03-11-19
03-11-05
03-10-22
03-10-08
03-09-24
03-09-10
03-08-27
03-08-13
03-07-30
03-07-16
03-07-02
03-06-18
03-06-04
03-05-21
03-05-07
03-04-23
03-04-09
03-03-26
03-03-12
03-02-26
03-02-12
03-01-29
03-01-15
03-01-01
0,0000
Data pomiarów
Przewodność średnia [mS/cm]
Przewodność maksymalna [mS/cm]
Przewodność minimalna [mS/cm]
Przewodność dopuszczalna w wodach I klasy czystości [mS/cm]
Ryc. 7. Średnia dobowa przewodność wlaściwa [mS/cm] w 2003 roku, przekrój pomiarowy
Odra w Chałupkach
32
4,50
4,00
3,50
Wartość dopuszczalna w
wodach powierzchniowych III
klasy czystości: 1,2 mS/cm
[mS/cm]
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
03-12-31
03-12-17
03-12-03
03-11-19
03-11-05
03-10-22
03-10-08
03-09-24
03-09-10
03-08-27
03-08-13
03-07-30
03-07-16
03-07-02
03-06-18
03-06-04
03-05-21
03-05-07
03-04-23
03-04-09
03-03-26
03-03-12
03-02-26
03-02-12
03-01-29
03-01-15
03-01-01
0,00
Data pomiarów
Przewodność średnia [mS/cm]
Przewodność minimalna [mS/cm]
Przewodność maksymalna [mS/cm]
Wartość dopuszczalna przewodności w wodach powierzchniowych III klasy czystości
Odra w Olzie
3. Jakość wód powierzchniowych wykorzystywanych do
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia
W 2003 roku zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska dla
województwa śląskiego na lata 2003-2005” [1] badania wód powierzchniowych wykonano
dla 44 ujęć [2]. Były to ujęcia o dużej ilości ujmowanej wody, zaopatrujące kilkaset tysięcy
osób (np. ujęcia usytuowane na zbiornikach Goczałkowice i Czaniec) oraz ujęcia
o niewielkiej wydajności, zaopatrujące w wodę kilkaset osób.
Wymagania jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do
zaopatrzenia ludności w wodę do picia, zostały określone w rozporządzeniu Ministra
Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać
wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do
spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728). Organizacja kontroli jakości tych wód realizowana
w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, została określona w Wytycznych dla Stacji
Sanitarno-Epidemiologicznych, będących integralną częścią ww. rozporządzenia.
Zgodnie z ww. rozporządzeniem Ministra Środowiska ustalono trzy kategorie jakości wody,
w zależności od wartości granicznych wskaźników jakości wody, które z uwagi na ich
zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania, w celu uzyskania
wody przeznaczonej do spożycia:
- kategoria A1 – wody wymagające prostego uzdatnienia fizycznego, w szczególności
filtracji oraz dezynfekcji;
- kategoria A2 - wody wymagające typowego uzdatnienie fizycznego i chemicznego,
w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji
i dezynfekcji końcowej,
33
-
kategoria A3 – wody wymagające wysokosprawnego uzdatnienia fizycznego oraz
chemicznego oraz poza wyżej wymienionymi procesami także adsorpcji na węglu
aktywnym i końcowego ozonowania lub dezynfekcji.
Na podstawie uzyskanych w omawianym roku sprawozdawczym wyników badań
fizykochemicznych i bakteriologicznych wód z 44 ujęć powierzchniowych oraz w oparciu
o przeprowadzoną ocenę ich jakości wg wymagań zawartych w załączniku nr 1, do ww.
rozporządzenia Ministra Środowiska ustalono:
- kategorię jakości wody A1 dla 12 obiektów (27%),
- kategorię jakości wody A2 dla 26 obiektów (59%),
- kategorię jakości wody A3 dla 6 obiektów (14%).
Wyniki klasyfikacji przedstawiono na ryc. 9 oraz w tabeli 30 zamieszczonej w załączniku 6.
A3
14%
A1
27%
A1
A2
A3
A2
59%
Ryc. 9. Kategorie jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w 2003 roku
Tabela 30. Klasyfikacja wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (załącznik 6)
Kategorie jakości A1 uzyskały ujęcia występujące najczęściej w rejonach górskich (tabela
30).
Największa liczba badanych ujęć, otrzymała kategorię jakości A2, tj. 26 obiektów z 44
zewidencjonowanych. Wśród nich znajdują się trzy ujęcia o największej ilości ujmowanej
wody zlokalizowane na zbiornikach: Goczałkowice, Czaniec i Dziećkowice. Woda z tych
ujęć po uzdatnieniu w Zakładach Produkcji Wody lub w Stacjach Uzdatniania Wody
zaopatruje głównie aglomerację śląską w wodę przeznaczoną do spożycia. Kategorię jakości
A2 uzyskało także ujęcie Soła I i Soła III (zbiornik Czaniec), którego wody po uzdatnieniu
wykorzystywane są do zaopatrzenia ludności miasta Bielsko-Biała.
Kategorię jakości A3 otrzymało 6 ujęć wód powierzchniowych zlokalizowanych w:
- Kozłowej Górze na zbiorniku retencyjnym opartym na Brynicy,
- Będzinie na Czarnej Przemszy,
34
- Zebrzydowicach na Piotrówce,
- Bielsku-Białej na potoku Straconka,
- Istebnej na potoku Oleckim,
- Kaniowie na stawie pożwirowym dla SUW w Kaniowie.
Stosowany w 2003 roku system uzdatniania wody okresowo nie pozwalał na uzyskanie
wymaganych wartości wskaźników jakości wody przeznaczonej do spożycia w ujęciach
w Kozłowej Górze, Będzinie i Zebrzydowicach. Aktualnie ujęcia zlokalizowane w Kozłowej
Górze i Będzinie są wyłączone z eksploatacji.
Wskaźnikiem najczęściej przekraczającym wartość ustaloną dla kategorii A1 był mangan, dla
którego przyjęto stężenie dopuszczalne (0,05 mg/l) na poziomie wody przeznaczonej do
spożycia. Pozostałe wskaźniki fizykochemiczne wpływające na obniżenie kategorii jakości
wody poniżej A1 to: barwa, azot Kjeldahla, BZT5, żelazo.
Istotnym czynnikiem wpływającym na klasyfikację jakości wód ujęć były także
zanieczyszczenia bakteriologiczne. Na wykonane ogółem 202 badania mikrobiologiczne wód
z ujęć w 119 stwierdzono kategorię jakości wody A1, w 75 obiektach kategorię jakości A2,
w 6 przypadkach A3.
4. Wyniki badań osadów wodnych rzek
Zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2003-2005” w roku
2003 wykonano badania osadów wodnych rzek w punktach sieci krajowej badanych
corocznie: Odra w Chałupkach, Stradomka w Częstochowie, Biała w Kaniowie, Brynica
w Sosnowcu oraz w cyklu trzyletnim: Warta Wąsosz, Warta Mstów, Warta Lgota, Warta
Zawiercie, Liswatra Kule, Pilica Koniecpol.
Badania wykonane zostały przez Państwowy Instytut Geologiczny. Program pomiarowy
obejmował oznaczenia we frakcjach mniejszych od 0,2 mm stężeń pierwiastków głównych
(wchodzących w skład faz, które zatrzymują zanieczyszczenia w osadach wodnych): Ca, Fe,
Mg, Mn, P, S i Corg oraz pierwiastków śladowych: Ag, As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr,
V i Zn. Ponadto w punktach badanych corocznie oznaczono zawartość wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych (WWA): acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu,
antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu,
benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, benzo(e)pirenu, perylenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu,
dibenzo(a,h)antracenu, benzo(ghi)perylenu.
W tabeli 31 zestawiono parametry statystyczne oznaczonych pierwiastków śladowych
(zawartość minimalna, zawartość maksymalna, średnia geometryczna) obliczone na
podstawie danych za 2003 rok.
35
Tabela 31. Parametry statystyczne zawartości pierwiastków w osadach rzecznych oraz
występowanie wartości minimalnych (min) i maksymalnych (max) dla 10 prób
Pierwiastek
Warto
ść min
Srebro (Ag)
<0,5
Arsen (As)
<5
Bar (Ba)
Kadm (Cd)
16
<0,5
Kobalt (Co)
2
Chrom (Cr)
8
Miedź (Cu)
2
Rtęć (Hg)
0,01
Nikiel (Ni)
4
Ołów (Pb)
6
Stront (Sr)
3
Wanad (V)
3
Cynk (Zn)
55
Pierwiastki główne w %
Wapń (Ca)
0,06
Magnez (Mg)
0,02
Żelazo (Fe)
0,27
Mangan (Mg) ppm
49
Siarka (S)
0,012
Fosfor (P)
0,012
TOC
0,17
Punkt poboru gdzie
występuje wartość
minimalna
Wartość
max
Pierwiastki śladowe w ppm
Odra Chałupki, Stradomka
3,5
Częstochowa,
Warta Wąsosz, Warta Lgota,
Liswatra
Kule,
Pilica
Koniecpol
Stradomka Częstochowa,
23
Warta Zawiercie, Liswatra
Kule, Pilica Koniecpol
Warta Wąsosz
560
Odra Chałupki,
26,9
Warta Wąsosz
13
Pilica Koniecpol
Pilica Koniecpol
57
Warta Wąsosz
161
Warta Wąsosz
1,26
Warta Wąsosz
40
Warta Wąsosz
601
Warta Wąsosz
127
Warta Wąsosz
30
Pilica Koniecpol
12000
Warta Wąsosz
Warta Wąsosz
Warta Wąsosz
Warta Lgota
Warta Wąsosz
Warta Wąsosz
Warta Wąsosz
3,10
0,79
3,57
974
1,140
0,666
11,10
Punkt poboru
gdzie występuje
wartość
maksymalna
Brynica
Sosnowiec,
Warta Zawiercie
Średnia
geometry
czna
2,4
Brynica Sosnowiec
10,78
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
106
2,6
Warta Mstów
5
Biała Kaniów
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
Biała Kaniów
Brynica Sosnowiec
25
22
0,123
14
41
23
12
359
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
Warta Mstów
Biała Kaniów
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
Brynica Sosnowiec
0,57
0,14
1,41
329
0,125
0,089
1,61
Wyniki badań osadów rzecznych w 2003 roku wykazały wysokie stężenia metali ciężkich.
Graniczną wartość tła geochemicznego (określonego jako potrójna wartość średniej
geometrycznej obliczonej dla 12778 próbek osadów Polski [3]) przekroczyły średnie
geometryczne obliczone dla stężeń cynku, arsenu, kadmu, chromu i rtęci (tabela
31).Najwyższe stężenia ww. pierwiastków (wielokrotnie przekraczające wartości graniczne
tła geochemicznego) wystąpiły w Brynicy m.Sosnowiec, Białej w Kaniowie oraz Warcie
m.Mstów i m.Zawiercie (ryc. 10). W osadach Warty m.Wąsosz i Pilicy m.Koniecpol
odnotowano minimalne wartości oznaczonych pierwiastków.
36
622 12000 557
[ppm]
160
140
717
329
908
7
8
9
120
100
80
60
40
20
0
1
2
3
As
4
5
Cd
6
Cr
10
Zn
1-Liswarta m.Kule, 2-Odra m.Chałupki, 3-Biała m.Kaniów, 4-Brynica m.Sosnowiec, 5-Stradomka
m.Częstochowa, 6-Warta m.Wąsosz, 7-Warta m.Mstów, 8-Warta m.Lgota, 9-Warta m.Zawiercie, 10-Pilica
m.Koniecpol
Ryc. 10. Stężenia arsenu, kadmu, chromu i cynku w osadach wodnych rzek w 2003 roku
Osady wodne Warty badano w czterech punktach począwszy od Zawiercia poprzez Lgotę
(poniżej Myszkowa), Mstów (poniżej Częstochowy) do Wąsosza poniżej ujścia Liswarty.
Stężenia pierwiastków śladowych w ww. punktach pomiarowych przedstawiono na ryc. 11.
W punktach Zawiercie i Mstów obserwuje się wyższą zawartością metali, szczególnie cynku,
ołowiu, baru, chromu, miedzi i kadmu w porównaniu do punktów Lgota i Wąsosz. Wzrost
stężeń metali w osadach wodnych Warty w tych punktach wskazuje na oddziaływanie
ośrodków miejsko-przemysłowych Zawiercia i Częstochowy.
908
[ppm]
329
717
140
120
100
80
60
40
20
0
Zaw iercie
Lgota
Mstów
Wąsosz
Ag (ppm)
As (ppm)
Ba (ppm)
Cd (ppm)
Co (ppm)
Cr (ppm)
Hg (ppm)
Ni (ppm)
Pb (ppm)
Sr (ppm)
V (ppm)
Zn (ppm)
punkty poboru
Cu (ppm)
Ryc. 11. Stężenia pierwiastków śladowych w osadach wodnych Warty w 2003 roku
Stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) obliczonych jako
suma A, B, C, D oraz EPA w poszczególnych punktach pomiarowych przedstawiono na
ryc. 12. Najwyższe stężenia WWA wystąpiły w osadach wodnych Brynicy m.Sosnowiec,
37
gdzie wszystkie sumy przekroczyły wartość 2 ppm (zawartość w niezanieczyszczonych
glebach i osadach [4]). Najniższe stężenia WWA wystąpiły w osadach Odry m. Chałupki.
ppm
25
20
15
10
5
0
1
Suma A
2
Suma B
3
Suma C
Suma D
4
Suma EPA
1-Odra m.Chałupki, 2-Biała m.Kaniów, 3-Brynica m.Sosnowiec, 4-Stradomka m.Częstochowa
Suma A – suma 3-pierścieniowych WWA (acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen)
Suma B – suma 4-pierścieniowych WWA (fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen)
Suma C – suma 5- pierścieniowych WWA (benzo(b)fuoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(e)piren,
benzo(a)piren, perylen, dibenzo(ah)antracen)
Suma D– suma 6-pierścieniowych WWA (indenol (1,2,3-c,d)piren, benzo(ghi)perylen)
Suma EPA = suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu,
benzo(a)antracenu, benzo(b)fuorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(e)pirenu, benzo(a)pirenu, perylenu,
dibenzo(ah)antracenu, indenol (1,2,3-c,d)pirenu, benzo(ghi)perylenu (zalecana przez Amerykańską
Agencję Ochrony Środowiska)[2]
Ryc. 12. Stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w osadach wodnych
rzek w 2003 roku
Badania osadów rzecznych przeprowadzone w 2003 roku wykazały zanieczyszczenie
metalami ciężkimi. Najwyższe stężenia pierwiastków śladowych (szczególnie cynku, kadmu,
ołowiu i rtęci) oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych stwierdzono
w osadach Brynicy m.Sosnowiec. Najmniej zanieczyszczone osady wystąpiły w Warcie
m.Wąsosz oraz Pilicy m.Koniecpol. Wpływ ośrodków miejsko-przemysłowych
zaobserwowano na przykładzie Warty badanej w 4 punktach pomiarowych. Poniżej Zawiercia
i Częstochowy stężenia metali ciężkich w osadach wodnych Warty są wyższe w porównaniu
do pozostałych punktów.
5. Wyniki badań zbiorników zaporowych
Prowadzone od wielu lat badania zbiorników zaporowych stanowią źródło informacji
o jakości ich wód. Pozwalają ponadto na obserwację zmian zachodzących w środowisku
i ocenę skuteczności działań podjętych w celu poprawy ich stanu. Ma to szczególne znaczenie
w aspekcie różnorodnych funkcji pełnionych przez zbiorniki zaporowe. Służą one celom
przeciwpowodziowym i retencyjnym, stanowią źródło wody dla celów komunalnych, a także
w wielu wypadkach są naturalnym zapleczem rekreacyjnym i wypoczynkowym dającym
możliwość uprawiania sportów, rozwoju kultury fizycznej i turystyki.
Zgodnie z Programem PMŚ...” [1] w roku 2003 badaniami monitoringowymi objęto
7 zbiorników zaporowych. Wyniki badań przedstawiono poniżej.
W roku 2003 badania jakości wód w zbiornikach zaporowych przeprowadzono w trzech
okresach: wiosennym, letnim i jesiennym. Wszystkie próby pobrane w trakcie monitoringu
zbiorników poddane zostały analizie laboratoryjnej, której wyniki posłużyły jako podstawa do
określenia średnich stężeń zanieczyszczeń w wodach dla badanych wskaźników
38
fizykochemicznych, hydrobiologicznych i bakteriologicznych oraz do oceny stanu czystości
wód. Oceny jakości wód dokonano na podstawie wytycznych monitoringu jezior [5,6]. Klasę
czystości wód w zbiornikach określono w oparciu o sumaryczną ocenę wszystkich
wskaźników jakości wody.
Każdemu badanemu wskaźnikowi przyporządkowano należną ilość punktów wg zasady:
- 1 klasa czystości – 1 punkt
- 2 klasa czystości – 2 punkty
- 3 klasa czystości – 3 punkty
- poza klasą (non) – 4 punkty.
O wypadkowej klasie czystości i podatności na degradację zadecydowała średnia
arytmetyczna z uzyskanych wyników, i tak :
- ilości punktów ≤ 1.5 odpowiada 1 klasa czystości
- ilości punktów > 3.25 odpowiada stan pozaklasowy.
Wartość wskaźnika miano Coli nie jest wliczana do średniej i pełni funkcję weryfikującą
klasę czystości. Zawartość substancji toksycznych powyżej wartości dopuszczalnych dla
I klasy czystości wód powierzchniowych określonych Rozporządzeniem Ministra Ochrony
Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 05.11.1991 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 503),
a także negatywny wynik terenowych obserwacji biologicznych powodują przypisanie
zbiornikowi oceny pozaklasowej - niezależnie od wartości pozostałych wskaźników.
Próby wody pobierano w wyznaczonych punktach kontrolnych z głębokości 1 m pod
powierzchnią wody w pionach płytkich oraz dodatkowo 1 m nad dnem w pionach głębokich.
Ocenę jakościową wykonano dla wód następujących zbiorników zaporowych:
- zbiornika Goczałkowice na rzece Małej Wiśle
- zbiornika Tresna na rzece Sole
- zbiornika Międzybrodzie na rzece Sole
- zbiornika Czaniec na rzece Sole
- zbiornika Wapienica na potoku Wapienica
- zbiornika Poraj na rzece Warcie
- zbiornika Kozłowa Góra na rzece Brynica.
39
Tabela 32. Wskaźniki i ich normatywy dla trzech klas czystości wód jeziorowych
Wskaźnik
Średnie nasycenie hypolimnionu
tlenem [%]
Tlen rozpuszczony [mgO2/dm3]
3
ChZT Cr [mgO2/dm ]
BZT5 [mgO2/dm3]
Typ *)
jeziora
S
NS
S+NS
S+NS
S
S+NS
S
S+NS
Fosforany [mgP/dm3]
Fosfor całkowity [mgP/dm3]
Azot mineralny ( NNH4+NNO3 )
[mgN/dm3]
Azot amonowy [mgN/dm3]
Azot całkowity [mgN/dm3]
S+NS
Przewodność elektrolityczna
[µS/cm]
Chlorofil „a” [mg/dm3]
S+NS
Sucha masa sestonu [mg/dm3]
Widzialność kr. Secchiego [m]
Miano Coli typu kałowego
S+NS
S+NS
S+NS
Terenowe obserwacje biologiczne
S+NS
S
S+NS
S+NS
Okres i miejsce poboru
Prób wody
Lato
Klasa czystości wód
I
II
III
≥ 40
≥ 20
≥5
Lato, warstwa naddenna
≥4
≥2
≥1
Lato, warstwa powierzchniowa
Lato, warstwa powierzchniowa
Wiosna, warstwa powierzchniowa
Wiosna i lato (wartość średnia),
warstwa powierzchniowa
≤ 20
≤2
≤2
≤ 0.02
≤ 0.06
≤ 30
≤4
≤5
≤ 0.04
≤ 0.15
≤ 50.0
≤8
≤ 10
≤ 0.08
≤ 0.60
≤ 0.05
≤ 0.2
≤ 0.10
≤ 0.4
≤ 0.20
≤ 0.8
≤ 0.2
≤ 1.0
≤ 1.0
≤ 1.5
≤ 5.0
≤ 2.0
≤ 250
≤ 300
≤ 350
≤8
≤ 15
≤ 25
Wiosna i lato (wartość średnia)
≤4
≤8
≤ 12
Wiosna, lato ( wartość średnia )
≥4
≥2
≥1
Wiosna i lato, warstwa
≥1
≥ 0.1
≥ 0.01
powierzchniowa i naddenna
(najgorszy wynik)
Cały rok – całe jezioro:
Występowanie śnięć ryb bądź masowej śmiertelności innych
organizmów wodnych (zarówno w litoralu jak i pelagialu)
wyklucza jezioro poza klasę, bez względu na wielkość innych
wskaźników
*) Uwaga: S – jezioro stratyfikowane, NS – jezioro niestratyfikowane
Tabela 33. Wykaz punktów pomiarowych i punktów poboru prób wody w 2003 roku
Zbiornik
Goczałkowice
Tresna
Międzybrodzie
Czaniec
Wapienica
Poraj
Kozłowa Góra
Łącznie
Ilość pkt.
pomiarowych
3
5
4
2
2
3
3
22
Ilość punktów poboru prób wody w punkcie pomiarowym
Piony płytkie
Piony głębokie
Ogółem
3
1
4
5
4
9
4
3
7
2
2
2
1
3
3
2
5
3
3
22
11
33
5.1. Warunki meteorologiczne w trakcie prowadzenia badań
Badania zbiorników rozpoczęto z opóźnieniem z uwagi na niekorzystne warunki
atmosferyczne (warunki zimowe). W trakcie prowadzenia badań wiosennych (III dekada
kwietnia i I dekada maja) nie odnotowano gwałtownych zmian pogody. Temperatura
powietrza wzrastała stopniowo wraz z upływem czasu. Przeważała pogoda bezchmurna
z umiarkowanym zachmurzeniem, wiały słabe i umiarkowane wiatry z kierunków północnych
i północno-zachodnich.
Temperatura powietrza w trakcie prac wynosiła 10 – 16 0C.
40
W pionach głębokich następowało uwarstwienie termiczne wody (wyższe temperatury przy
powierzchni wody, niższe nad dnem).
W okresie letnim badania prowadzono w miesiącu lipcu przy ustabilizowanej pogodzie
z temperaturami powietrza 26 – 32 0C. Temperatury wody w warstwach powierzchniowych
zbiorników wskutek wysokich temperatur oraz długotrwałej suszy dochodziły do 25 0C.
Znaczne nagrzanie mas wody w połączeniu z ponadnormatywnymi stężeniami
zanieczyszczeń w płytkich zbiornikach: Goczałkowice, Poraj i Kozłowa Góra, doprowadziło
do masowego zakwitu glonów, w tym sinic. Widzialność krążka Secchiego w trakcie
pomiarów nie osiągała poziomu określonego dla III klasy czystości (> 1,0 m). Wskutek
długotrwałej suszy poziom piętrzenia wód w zbiornikach ulegał systematycznemu obniżaniu.
W okresie jesiennym, na przełomie września i października nastąpiło ochłodzenie.
Temperatury powietrza nie przekraczały 20 0C. W dalszym ciągu miała miejsce susza.
Przelotne opady deszczu nie wpłynęły na poprawę bilansu wodnego w zlewniach rzek
zasilających badane zbiorniki.
5.2. Omówienie wyników badań
Ocenę jakości wód przeprowadzono dla siedmiu zbiorników zaporowych w 22 punktach
pomiarowych.
Próby pobrano z 22 punktów na głębokości 1 m (piony płytkie) oraz z 11 punktów na
głębokości 1 m nad dnem (piony głębokie).
5.2.1. Zbiornik Goczałkowice
W roku 2003, z uwagi na niski poziom piętrzenia wody w zbiorniku związany z remontem
zapory czołowej, próby wody pobrano w 3 przekrojach pomiarowych: G1, G2, G5 (ryc. 13).
G2
G1
G3
G5
Wisła
Wisła
- punkt monitoringowy
G4
Ryc. 13. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Goczałkowice
Jakość wód w zbiorniku przedstawiała się następująco:
Natlenienie wód zbiornika w trakcie prowadzenia badań było wysokie i wynosiło od 11,4
mgO2/dm3 w okresie wiosennym, do 6,9 mgO2/dm3 w okresie letnim i odpowiadało I klasie
czystości.
Wskaźnik BZT5 określający stopień obciążenia wód zbiornika substancjami organicznymi był
zmienny. W okresie wiosennym wartości te odpowiadały III klasie czystości i wynosiły 3,84,4 mgO2/dm3 – średnio 4,1 mgO2/dm3. W okresie letnim (lipiec), wartości te uległy
zasadniczemu pogorszeniu i zawierały się w przedziale 8,2-8,4 mgO2/dm3 – średnio
8,3 mgO2/dm3 osiągając wartości pozaklasowe. W okresie jesiennym czystość wód zbiornika
41
ulegała nieznacznej poprawie, osiągając średnią wartość 2,9 mgO2/dm3, odpowiadającą
II klasie czystości.
Fosforany w okresie wiosennym i letnim były niskie i odpowiadały normom dla I klasy
czystości. W okresie jesiennym obserwowano nieznaczny wzrost stężenia fosforanów do
wartości odpowiadających II klasie czystości.
Fosfor całkowity w okresie wiosennym sklasyfikowano w I klasie. W okresie letnim
odnotowano wzrost stężeń do wartości odpowiadających III klasie, natomiast w okresie
jesiennym obserwowano nieznaczny spadek stężenia fosforu do wartości określonych dla
Stężenia azotu mineralnego było zmienne. W okresie wiosennym było pozaklasowe.
W okresie letnim i jesiennym odpowiadało normom określonym dla II klasy czystości.
Azot całkowity w okresie wiosennym przyjął wartości pozaklasowe. W okresie letnim jego
zawartość odpowiadała normom dla III klasy czystości, a jesiennym II klasie czystości.
Przewodność elektrolityczna w całym okresie badań była niska i odpowiadała normom dla
I klasy czystości.
Widzialność krążka Secchiego jedynie w okresie wiosennym przyjmowała wartości
odpowiadające III klasie czystości w pozostałym okresie odpowiadała normatywom.
Stężenie chlorofilu „a” w okresie wiosennym i jesiennym zostało zaliczone do III klasy
czystości. W okresie letnim odnotowano stężenie pozaklasowe.
W badanych próbach fitoplanktonu stwierdzono 7 gatunków glonów z czego 3 zaliczane do
sinic. Podczas poboru prób zarówno w okresie letnim jak i jesiennym zauważalny był
intensywny zakwit wody spowodowany, dużą ilością sinic, co wykazały analizy prób. Sinice
stanowiły od 99,5% ilości badanych glonów (lato stanowisko G1) do minimum 80,6% na
stanowisku G2 jesienią. Masowe występowanie sinic świadczy o dużej ilości substancji
biogennych (głównie azotu) w wodach badanego zbiornika [7].
W przebadanych próbach zooplanktonu oznaczono 9 gatunków zwierząt oraz stwierdzono
obecność niemożliwych do oznaczenia larw (copepodity i naupliusy) widłonogów. Plankton
skorupiakowy (głównie formy larwalne widłonogów) stanowił główną część letniego
zooplanktonu na badanych stanowiskach. Wśród wrotków – dominujących składników
zooplanktonu jesiennego głównym gatunkiem była Keratella cochlearis forma tecta.
W przebadanych próbach nie stwierdzono obecności typowej formy tego gatunku – Keratella
cochlearis cochlearis. Świadczy to o wysokiej trofii badanego zbiornika. Również pozostałe
gatunki występujące w planktonie zbiornika Goczałkowice charakteryzują się stosunkowo
dużą odpornością na niekorzystne warunki środowiska. Za ciekawostkę należy uznać
stwierdzoną w planktonie letnim stosunkowo dużą ilość drapieżnej wioślarki Leptodora kindti
(od 0,7 do 2,1% ogółu liczonych zwierząt).Organizm ten jest charakterystyczny dla strefy
β mezosaprobowej [7].
Klasyfikację wód zbiornka Goczałkowice w poszczególnych okresach badawczych na
podstawie wskaźników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 34.
W tabeli 35 porównano jakość wód w zbiorniku w latach 2002–2003.
42
Tabela 34. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Goczałkowice w 2003 roku
Punkty pomiarowe
G1
G2
G5
Badanie wiosenne
II
II
II
Badanie letnie
II
III
III
Badanie jesienne
II
II
II
Klasyfikacja na podstawie badań fizykochemicznych
Klasyfikacja na podstawie wskaźnika miano Coli – warstwa powierzchniowa
Badanie wiosenne
I
I
I
Badanie letnie
I
I
I
Badanie jesienne
I
III
I
Klasyfikacja na podstawie wskaźnika miano Coli – warstwa naddenna
Badanie wiosenne
-
-
-
Badanie letnie
-
-
-
Badanie jesienne
-
I
I
Tabela 35. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Goczałkowice w latach 2002 - 2003
Rok
Grupy
zanieczyszczeń
2002 Fizyko-chem.
Bakteriologia
2003 Fizyko-chem.
Bakteriologia
Stanowiska pomiarowe
Wiosna
lato
jesień
G1 G2 G5 G1 G2 G5 G1 G2 G5
2
2
2
3
3
3
2
2
2
1
1
1
1
1
1 1/1 1
2
2
2
2
2
3
3
2
2
2
1
1 1/1 1/1 1
1
1
3
1
5.2.2. Zbiornik Tresna
Jakość wód zbiornika Tresna badano w 5 punktach pomiarowych. Ich lokalizację
przedstawiono na ryc. 14.
Natlenienie wód zbiornika było zróżnicowane. W okresie wiosennym natlenienie było bardzo
wysokie i wynosiło średnio 10,0 mgO2/dm3. W trakcie badań letnich zawartość tlenu
zmniejszyła się ( głównie w pionach głębokich ) do średniej wartości 4,6 mgO2/dm3
powodując tym samym przesunięcie tego obszaru do granicy I i II klasy czystości. W trakcie
badań jesiennych obserwowano stopniowy przyrost zawartości tlenu do średniej wartości 5,8
mgO2/dm3, co odpowiada wartościom określonym dla I klasy czystości. Jedynie w punkcie
T3 nastąpił spadek zawartości tlenu do poziomu określonego dla II klasy czystości.
Wskaźnik BZT5 określający stopień obciążenia wód zbiornika substancjami organicznymi
w okresie wiosennym i letnim odpowiadał normom dla II klasy czystości, a w okresie
jesiennym III klasie czystości. Najwyższe stężenia odnotowano jesienią - średnio
4,2 mgO2/dm3, a najniższe w okresie letnim w punkcie T2 – 1,8 mgO2/dm3.
Zawartość fosforanów w okresie wiosennym osiągnęła wartości odpowiadające II klasie,
a w okresie letnim i jesiennym osiągnęła wartości odpowiadające I klasie czystości.
Stężenie fosforu całkowitego w całym okresie badawczym zostało zaliczone od I klasy
czystości.
Stężenia azotu mineralnego były wysokie. W okresie wiosennym i letnim było pozaklasowe,
a jesienią osiągnęło wartości odpowiadające III klasie czystości.
43
Azot całkowity przyjmował najwyższe wartości w okresie wiosennym i letnim - III klasa
czystość, natomiast jesienią jego stężenie uległo redukcji do poziomu określonego dla II klasy
czystości.
I klasy czystości.
Widzialność krążka Secchiego w całym okresie była niska i utrzymywała się na poziomie
Stężenie chlorofilu „a” w okresie wiosennym zaliczony został do II klasy czystości.
W pozostałym okresie osiągnął wartości pozaklasowe.
C2
C1
Wielk
a Pu
szcz
a
ła
So
M4
M3
Ponikiewka
M2
M1
T5
T3
T4
a
lic
Ży
T2
T1
So
ła
Ryc. 2. Lokalizacja punktów kontrolno-pomiarowych
na zbiornikach kaskady Soły
Mo
szc
zan
ka
Ko
sz
ara
wa
Ryc. 14. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiornikach Tresna, Międzybrodzie, Czaniec
W pobranych próbach fitoplanktonu stwierdzono 11 gatunków glonów. W badanych próbach
nie stwierdzono obecności sinic. W okresie poboru materiału do badań zarówno latem
i jesienią zauważalny był wyraźny zakwit wody. Zakwit, co wykazały badania spowodowany
został dużą ilością okrzemek . W badanych próbach ilościowo dominowały okrzemki,
a szczególnie gatunek Asterionella formosa. W mniejszych ilościach występowały glony
z rodzaju Cyclotella i Fragilaria [7].
44
W przebadanych próbach zooplanktonu oznaczono 14 gatunków zwierząt. Stwierdzono
również występowanie nie możliwych do oznaczenia postaci larwalnych widłonogów
(naupliusy i copepodity). Zooplankton badanego zbiornika zarówno w okresie letnim jak
i jesiennym składał się w większości z wrotków. Dominującym gatunkiem była Keratella
cochlearis stanowiąca 35% (stanowisko T2 latem) do 13,7% (stanowisko T5 latem) ogółu
liczonych organizmów. Na stanowisku T2 dominującą formą była Keratella cochlearis forma
tecta – organizm charakterystyczny dla wód silnie zeutrofizowanych, jednak udział tej formy
zmniejszał się wraz z odległością od ujścia rzek Soły i Żylicy. W okresie jesiennym na
stanowisku T5 (zapora) dominowała forma podstawowa tego gatunku. W planktonie
skorupiakowym dominującym gatunkiem była Bosmina longirostris – gatunek odporny na
niekorzystne warunki środowiska. Udział jej zmieniał się od 25,6% na stanowiskuT2 latem,
do 5,9% na stanowisku T5 jesienią. W próbach planktonu stwierdzono również obecność
Daphnia galateata – wioślarki o dużych wymaganiach co do parametrów środowiska.
W badanym materiale stwierdzono niewielkie ilości drapieżnej wioślarki Leptodora kindti
(wskaźnik strefy β mezosaprobowej) oraz pojedyncze okazy wrotka Kellycotia longirostris,
gatunku uznawanego za wskaźnik strefy oligosaprobowej [7].
W planktonie zbiornika Tresna występują zarówno organizmy charakterystyczne dla wód
zanieczyszczonych jak i czystych. Zauważyć można stopniowe polepszanie się jakości wody
wraz ze wzrostem odległości od głównych dopływów (Soła i Żylica). W planktonie na
stanowiskach T3 i T5 pojawia się stosunkowo duża liczba gatunków uznanych za wskaźniki
wód czystych [7].
Klasyfikację wód zbiornika Tresna w poszczególnych okresach badawczych na podstawie
wskaźników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 36. W tabeli 37
porównano jakość wód w zbiorniku w latach 2002 – 2003.
Tabela 36. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Tresna w 2003 roku
Punkty pomiarowe
T1
T2
T3
T4
T5
Badanie wiosenne
II
II
II
II
II
Badanie letnie
-
II
II
II
II
Badanie jesienne
-
II
II
II
II
Badanie wiosenne
I
I
I
I
I
Badanie letnie
-
I
I
I
I
Badanie jesienne
-
I
I
III
I
Badanie wiosenne
-
I
I
I
I
Badanie letnie
-
-
I
I
II
Badanie jesienne
-
II
I
I
I
45
Tabela 37. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Tresna w latach 2002 - 2003
Rok
Grupy
zanieczyszczeń
2002 Fizyko-chem.
Bakteriologia
2003 Fizyko-chem.
Bakteriologia
Wiosna
lato
T1 T2 T3 T4 T5 T1 T2 T3 T4 T5 T1 T2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2 1/1 1/1 1/1 1/1 3 1/2 1/2 1/2 1/1 3 1/2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
1 1/1 1/1 1/1 1/1
1 1/1 1/1 1/2
1/2
Jesień
T3
1
1/2
2
1/1
T4 T5
1
1
1/2 1/2
2
2
3/1 1/1
5.2.3. Zbiornik Międzybrodzie
Zbiornik Międzybrodzie w 2003 roku badano w 4 punktach pomiarowych.
Najwyższe natlenienie wód zbiornika odnotowano w okresie wiosennym, średnio
10,5 mgO2/dm3. W okresie letnim obserwowano pogorszenie natlenienia wód zbiornika do
średniej wartości 4,8 mgO2/dm3, jednak w dwóch punktach: M1 i M4, zmierzono wartości
< 4,0 mgO2/dm3, co odpowiada wartościom określonym dla II klasy czystości. Jesienią we
wszystkich punktach pomiarowych stężenie tlenu odpowiadało I klasie czystości.
w okresie wiosennym odpowiadał II klasie czystości – średnia wartość 2,2 mgO2/dm3.
Natomiast latem i jesienią osiągnęło średnią wartość 1,6 – 1,9 mgO2/dm3, odpowiadającą
I klasie czystości.
Zawartość fosforanów w całym okresie badawczym zarówno w warstwach
powierzchniowych jak i naddennych była niska i odpowiadała normom dla I klasy czystości.
Zawartość fosforu całkowitego podobnie jak fosforanów była niska i sklasyfikowana została
w I klasie czystości.
Stężenia azotu mineralnego w całym okresie badawczym było wysokie. W okresie
wiosennym i letnim nie odpowiadało normatywom, a jesienią osiągało wartości
odpowiadające III klasie czystości.
Stężenia azotu całkowitego podobnie jak mineralnego w okresie wiosennym i letnim było
wysokie i zaliczone zostało do III klasy czystości. Na okres jesienny przypadła redukcja
stężeń azotu ogólnego do poziomu odpowiadającego I klasy czystości.
I klasy czystości.
Widzialność krążka Secchiego w okresie wiosennym i letnim była umiarkowana i jej średnie
wartości zostały zaliczone do II klasy czystości. Jesienią obserwowano spadek widzialności
do poziomu odpowiadającego III klasie czystości.
Stężenie chlorofilu „a” w całym okresie badawczym było niskie, odpowiadające normom dla
I kl. czystości.
W badanych próbach fitoplanktonu stwierdzono 10 gatunków glonów. Na wszystkich
stanowiskach
zarówno w okresie letnim jak i jesiennym dominowały zielenice
Chlorococcales. Drugim co do liczebności gatunkiem była bruzdnica Ceratium hirundinella.
Okrzemki występowały mniej liczniej, jedynie w okresie jesiennym na stanowisku M4
Asterionella formosa stanowiła drugi co do liczebności gatunek glonów. W próbach nie
stwierdzono obecności sinic [7].
również występowanie nie możliwych do oznaczenia postaci larwalnych widłonogów
(naupliusy i copepodity). W zooplanktonie badanego zbiornika, zarówno w okresie letnim jak
i jesiennym dominującymi gatunkami były wrotki. Najmniejsze zróżnicowanie co do liczby
taksonów stwierdzono w okresie letnim na stanowisku M1 - 4 gatunki, a największe w tym
46
samym okresie na stanowisku M4 - 13 gatunków. W badanych próbach z gatunku Keratella
cochlearis stwierdzono zarówno formy tecta jak i charakterystyczne dla wód czystych formy
typowe. W planktonie skorupiakowym stwierdzono charakterystyczny dla wód o niskiej trofii
gatunek Daphnia galeata [7].
Analiza fito- i zooplanktonu zawartego w pobranych próbach świadczyć może
o umiarkowanej trofii zbiornika Międzybrodzkiego oraz o stopniowym doczyszczaniu się
wód wraz ze zwiększającą się odległością od ujścia rzeki Soły [7].
Klasyfikację wód zbiornika Międzybrodzie w poszczególnych okresach badawczych na
podstawie wskaźników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 38.W tabeli
39 porównano jakość wód zbiornika w latach 2002 – 2003.
Tabela 38. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Międzybrodzie w 2003 roku
Punkty pomiarowe
M1
M2
M3
M4
Badanie wiosenne
II
II
II
I
Badanie letnie
II
I
I
I
Badanie jesienne
II
II
I
I
Badanie wiosenne
II
I
I
I
Badanie letnie
I
I
I
I
Badanie jesienne
II
I
I
I
Badanie wiosenne
-
I
I
I
Badanie letnie
-
I
I
I
Badanie jesienne
-
-
I
I
Tabela 39. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Międzybrodzie w latach 2002 – 2003
Rok
Grupy
zanieczyszczeń
2002 Fizyko-chem.
Bakteriologia
2003 Fizyko-chem.
Bakteriologia
M1
2
1
2
2
Wiosna
M2 M3 M4
2
2
2
1/1 2/1 1/1
2
2
1
1/1 1/1 1/1
Lato
M1 M2 M3 M4
2
2
1
2
2
1/2 2/1
1/1
2
1
1
1
1
1/1 1/1
1/1
Jesień
M1 M2 M3
2
2
2
1
2
3/2
2
2
1
2
1
1/1
M4
1
2/2
1
1/1
5.2.4. Zbiornik Czaniec
Jakość wód zbiornika Czaniec badano w 2 punktach pomiarowych (ryc. 14).
Natlenienie wód zbiornika w okresie wiosennym i jesiennym było najwyższe, średnio 9,4 –
10,6 mgO2/dm3. W okresie letnim zanotowano spadek zawartości tlenu do średniej wartości
7,7 mgO2/d3. W całym okresie badawczym zawartość tlenu rozpuszczonego odpowiadała
normom dla I klasy czystości.
Wskaźnik BZT5 w całym okresie klasyfikowano w II klasie czystości. Średnie wartości
wskaźnika zawierały się w przedziale: 1,7 – 2,7 mgO2/dm3.
Stężenia fosforanów wiosną i jesienią zostały sklasyfikowane w I klasie czystości. W okresie
letnim obserwowano wzrost stężenia fosforanów do poziomu odpowiadającego II klasie
czystości.
47
Stężenia fosforu całkowitego podobnie jak fosforanów były niskie. W okresie wiosennym
i letnim zostały sklasyfikowane w I klasie czystości. Jesienią przekroczone zostały
nieznacznie normy określone dla I klasy czystości.
Stężenia azotu mineralnego utrzymywały się na wysokim poziomie. Wiosną i latem
przyjmowały wartości pozaklasowe. W okresie jesiennym obserwowano nieznaczny spadek
zawartości azotu, do poziomu określonego dla III klasy.
Stężenia azotu całkowitego były wyrównane w okresie wiosennym i letnim i odpowiadały III
klasie czystości. W trakcie badań jesiennych stwierdzono zdecydowany spadek stężenia azotu
i jego zawartość odpowiadała normom dla I klasy czystości.
I klasy czystości.
Widzialność krążka Secchiego w całym okresie badań była niska i odpowiadała normom
określonym dla III klasy czystości. Widzialność krążka zawierała się w przedziale: 1,0 –
1,7 m.
Stężenie chlorofilu „a” wiosną i latem było niskie i odpowiadało I klasie czystości.
W okresie jesiennym odnotowano wyraźny wzrost zawartości chlorofilu do poziomu
odpowiadającego III klasie czystości.
W badanych próbach fitoplanktonu pobranych na zbiorniku Czaniec
stwierdzono
5 gatunków glonów. Ogółem, w pobranych próbach dominowały glony Chlorellaceae
stanowiące 87,4 i 88,9 % ogólnej liczby liczonych organizmów. W pobranych próbach nie
stwierdzono obecności sinic [7].
W przebadanych próbach zooplanktonu oznaczono 5 gatunków zwierząt oraz stwierdzono
obecność nie możliwych do oznaczenia gatunku larw widłonogów (naupliusy i copepodity),
które stanowiły główny składnik planktonu na badanych stanowiskach. Drugą co do
liczebności grupę zwierząt stanowiły wrotki. Dominującym gatunkiem był Asplanchna
priodonta (20,1 i 24,6% ilości badanych zwierząt). Stwierdzono również niewielką liczbę
wrotka Keratella cochlearis występującego jednak wyłącznie w charakterystycznej dla wód
czystych formie typowej - Keratella cochlearis cochlearis [7].
Badania kontrolne stanu zdrowotności ryb zasiedlających zbiornik Czaniec przeprowadzone
zostały jednorazowo, w miesiącu październiku 2003 r. Podczas połowu pozyskano
następujące gatunki ryb: płoć (Rutilus rutilus), leszcz (Abramis brama), kleń (Leuciscus
cephalus), jelec (Leuciscus leuciscus), świnka (Chondrostoma nasus), boleń (Aspius aspius)
i sandacz (Stizostedion lucioperca). Badania złowionych ryb przeprowadzono zgodnie
z zasadami przedstawionymi w pracy [8].
Badania wykazały dobrą kondycję zdrowotną wszystkich odłowionych gatunków. Na
powierzchni ciała oraz narządach wewnętrznych nie stwierdzono zmian patologicznych,
obecności pasożytów ani śladów ich działania.
Równocześnie stwierdzić należy, że u większości odłowionych leszczy waga ryb nie osiągała
wartości typowych dla osobników tego gatunku w danych klasach wielkości. Potwierdza to
obserwowane już wcześniej zjawisko karlenia leszcza, co przy braku widocznych zmian
patologicznych, jest zapewne wynikiem zbyt dużej populacji ryb tego gatunku w stosunku do
bazy pokarmowej, jaką daje zbiornik Czaniec.
Klasyfikację wód zbiornika Czaniec w poszczególnych okresach badawczych na podstawie
wskaźników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 40. W tabeli 41
porównano jakość wód zbiornika w latach 2002 – 2003.
48
Tabela 40. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Czaniec w 2003 roku
Punkty pomiarowe
C1
C2
Badanie wiosenne
II
II
Badanie letnie
II
II
Badanie jesienne
II
II
Badanie wiosenne
I
I
Badanie letnie
II
I
Badanie jesienne
I
I
Tabela 41. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Czaniec w latach 2002 - 2003
Rok
Grupy
zanieczyszczeń
2002 Fizyko-chem.
Bakteriologia
2003 Fizyko-chem.
Baktriologia
Wiosna
Lato
Jesień
C1 C2 C1 C2 C1 C2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
1
1
2
1
1
1
5.2.5. Zbiornik Wapienica
Wody zbiornika Wapienica badano w 2 punktach pomiarowych, których lokalizację
przedstawia ryc. 15.
Wapienica
W2
W1
Ryc. 15. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Wapienica
Natlenienie wód zbiornika w całym okresie badawczym było wysokie i odpowiadało I klasie
czystości.
49
Wskaźnik BZT5 w całym okresie odpowiadał I klasie czystości.
Zawartość fosforanów w całym okresie badawczym była niska zarówno w warstwach
powierzchniowych jak i naddennych. Stężenie fosforanów odpowiadało normom dla I klasy
czystości.
Stężenia fosforu całkowitego podobnie jak fosforanów były niskie i w całym okresie
badawczym nie przekraczały norm określonych dla I klasy czystości.
Stężenia azotu mineralnego w całym okresie badawczym było pozaklasowe.
Stężenia azotu całkowitego w okresie wiosennym zostały sklasyfikowane w III klasie
czystości, a w pozostałych okresach w II klasie czystości.
I klasy czystości.
Widzialność krążka Secchiego w okresie wiosennym i jesiennym osiągnęła wartości
odpowiadające I klasie czystości, natomiast latem uległa obniżeniu do poziomu
odpowiadającego II klasie czystości.
Stężenie chlorofilu „a” w całym okresie badawczym było niskie i odpowiadało normom dla
I klasy czystości.
W próbach planktonu pobranych zarówno w okresie letnim jak i jesiennym stwierdzono
niewielkie ilości planktonu roślinnego. Dominującym składnikiem fitoplanktonu były
okrzemki z rodzaju Synedra [7].
W zooplanktonie w okresie letnim dominowały wioślarki (53,6% ogółu liczonych
organizmów). Dominującym gatunkiem była Daphnia galatea – skorupiak charakterystyczny
dla wód o niskiej trofii. Drugą co do liczebności grupę zwierząt stanowiły wrotki
z dominującym rodzajem Polyarthra. W planktonie jesiennym dominującym składnikiem
były wrotki – głównie z rodzaju Polyarthra. Zmniejszyła się ilość wioślarek
reprezentowanych wyłącznie przez rodzaj Bosmina. W przebadanych próbach tak letnich jak
i jesiennych nie stwierdzono charakterystycznego dla wód silnie zeutrofizowanych gatunku
Keratella cochlearis forema tecta. Występował wyłącznie charakterystyczny dla wód
czystych gatunek Keratella cochlearis cochlearis. Niewielka ilość fitoplanktonu oraz skład
gatunkowy zooplanktonu świadczą o niskiej trofii zbiornika Wapienica [7].
Klasyfikację wód zbiornika Wapienica w poszczególnych okresach badawczych na podstawie
wskaźników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 42 .W tabeli 43
porównano jakość wód w zbiorniku w latach 2002 – 2003 .
Tabela 42. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Wapienica w 2003 roku
Punkty pomiarowe
W1
W2
Badanie wiosenne
II
I
Badanie letnie
I
I
Badanie jesienne
I
I
Badanie wiosenne
I
I
Badanie letnie
I
I
Badanie jesienne
I
I
Badanie wiosenne
-
I
Badanie letnie
-
I
Badanie jesienne
-
I
50
Tabela 43. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Wapienica w latach 2002 - 2003
Rok
2002
2003
Grupy
zanieczyszczeń
Fizyko-chem.
Bakteriologia
Fizyko-chem.
Bakteriologia
Wiosna
Lato
Jesień
W1 W2 W1 W2
W1
W2
1
1
2
1
1
1
1
1/1
1
1/1
1
1/2
2
1
1
1
1
1
1
1/1
1
1/1
1
1/1
5.2.6. Zbiornik Poraj
Na zbiorniku Poraj zlokalizowano 3 punkty pomiarowe (ryc. 16).
P3
7
5
P2
3
na zbiorniku Poraj
P1
Ryc. 16. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Poraj
Natlenienie wód zbiornika w całym okresie badawczym odpowiadało I klasie czystości.
w całym okresie klasyfikowany był w III klasie czystości.
51
Zawartość fosforanów była zmienna. W okresie wiosennym i letnim była bardzo niska
i odpowiadała I i II klasie czystości. W okresie jesiennym odnotowano wzrost zawartości
fosforanów do poziomu nieodpowiadającego normatywom.
Zawartość fosforu całkowitego była zmienna. Najwyższe stężenia odnotowano w okresie
jesiennym w warstwach powierzchniowych – nie odpowiadające normatywom. Natomiast
wiosną i latem w warstwach powierzchniowych stężenia fosforu klasyfikowano w III klasie
czystości. W warstwach naddennych w całym okresie utrzymywała się II klasa czystości.
Stężenie azotu mineralnego w całym okresie było wysokie i nie odpowiadało normatywom.
Stężenia azotu całkowitego przejściowo w okresie letnim odpowiadało III klasie czystości
(stan ten należy wiązać z masowym zakwitem glonów), a w pozostałych okresach jego
poziom stężenia był pozaklasowy.
Przewodność elektrolityczna w całym okresie badań była wysoka i nie odpowiadała
normatywom.
Widzialność krążka Secchiego w całym okresie była niska. Wiosną i latem przyjmowała
wartości pozaklasowe, jedynie w październiku uległa nieznacznej poprawie i została
sklasyfikowana w III klasie czystości.
Stężenie chlorofilu „a” w całym okresie badawczym było wysokie i nie odpowiadało
normatywom.
W badanych próbach fitoplanktonu stwierdzono niewielką ilość gatunków glonów. Ogółem
stwierdzono 7 gatunków glonów, z czego 2 (Navicula sp. oraz Pinnularia sp.) wyłącznie w
próbach jakościowych jako pojedyncze okazy. Na stanowisku P1 dominującym gatunkiem
glonów była sinica Coleospherum sp. (powyżej 64% ogółu zliczonych organizmów) zaś na
stanowiskach P2 i P3 dominującymi gatunkami są zielenice głównie z rodzaju Stauastrum
(54,5%) i Pediastrum (27,3%). Sinice stanowią zaledwie 12% ogólnego składu fitoplanktonu
na tych stanowiskach. W okresie jesiennym zmniejsza się udział sinic w fitoplanktonie na
stanowiskach P2 i P3. Dominującym gatunkiem staje się Stauastrum [7].
również występowanie niemożliwych do oznaczenia postaci larwalnych widłonogów
(naupliusy i copepodity). Zooplankton badanego zbiornika w okresie letnim składał się
w większości ze skorupiaków, z czego najliczniejszą grupę stanowiły formy larwalne
widłonogów. Mniej liczne były wioślarki z których dominującym gatunkiem był Chydorus
sphaericus – gatunek o dużej odporności na niekorzystne warunki środowiska. Wśród
wrotków jako dominujący gatunek stwierdzono Keratella cochlearis forma tecta – gatunek
charakterystyczny dla wód eutroficznych. Formy typowej Keratella cochlearis cochlearis nie
stwierdzono na stanowisku P3, zaś na stanowisku P1 i P2 forma ta stanowiła 2,2 i 2,1 %
ogółu przeliczonego zooplanktonu w okresie letnim i 9,5 i 4,1 % w okresie jesiennym.
Znaczna ilościowa przewaga Keratella cochlearis forma tecta nad formą typową świadczyć
może o niekorzystnych warunkach środowiskowych występujących w okresie letnim na
zbiorniku Poraj, zaś zwiększanie się udziału formy typowej w próbach jesiennych –
o obniżaniu trofii zbiornika w tym okresie [7].
Klasyfikację wód zbiornika Poraj w poszczególnych okresach badawczych na podstawie
wskaźników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 44 .W tabeli 45
porównano jakość wód zbiornika w latach 2002 – 2003.
52
Tabela 44. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Poraj w 2003 roku
Punkty pomiarowe
P1
P2
P3
Badanie wiosenne
non
non
III
Badanie letnie
non
III
III
Badanie jesienne
non
III
III
Badanie wiosenne
I
I
I
Badanie letnie
I
I
I
III
I
I
Badanie jesienne
Badanie wiosenne
-
-
I
Badanie letnie
-
-
I
Badanie jesienne
-
-
I
Tabela 45. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Poraj w latach 2002 – 2003
Rok
Grupy
zanieczyszczeń
2002 Fizyko-chem.
Bakteriologia
2003 Fizyko-chem.
Bakteriologia
Wiosna
Lato
Jesień
P1 P2 P3 P1 P2 P3 P1 P2 P3
4
3
3
4
3
2
3
3
3
2
1 1/1 3
1 1/1 3
1 1/1
4
4
3
4
3
3
4
3
3
1
1 1/1 1
1 1/1 3
1 1/1
53
Bry
nic
a
5.2.7. Zbiornik Kozłowa Góra
Jakość wód zbiornika Kozłowa Góra oceniano w 3 punktach pomiarowych (ryc. 17).
KG2
KG3
na zbiorniku Kozłowa Góra
nica
Bry
KG4
Ryc. 17. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Kozłowa Góra
Natlenienie wód zbiornika było wysokie i w całym okresie badawczym odpowiadało I klasie
czystości.
Wartości wskaźnika ChZT w trakcie badań były zmienne. W okresie wiosennym odnotowano
najniższe wartości – średnio 28.0 mgO2/dm3, co odpowiadało II klasie czystości. W okresie
letnim i jesiennym ChZT osiągnęło wartości odpowiadające III klasie czystości.
Wartości wskaźnika BZT5 w całym okresie badań były wyrównane i odpowiadały normom
dla III klasy czystości.
Zawartość fosforanów w całym okresie było niska i zostało sklasyfikowana w I klasie
czystości.
Zawartość fosforu całkowitego w okresie prowadzenia badań odpowiadała normom dla
II klasy czystości.
Stężenia azotu mineralnego w okresie wiosennym były pozaklasowe. W trakcie prowadzenia
badań letnich i jesiennych miał miejsce masowy zakwit glonów w zbiorniku, co skutkowało
redukcją stężeń zarówno azotu jak i fosforu. W okresie letnim odnotowano spadek stężenia
azotu do poziomu odpowiadającego III klasie czystości, a jesienią stężenia azotu osiągnęły
wartości określone dla I klasy czystości.
Stężenia azotu całkowitego w okresie wiosennym i letnim utrzymywało się na stałym
poziome zaliczanym do III klasy czystości, natomiast jesienią uległo redukcji do poziomu
odpowiadającego II klasie czystości wskutek asymilacji w biomasę organizmów.
Przewodność elektrolityczna`` w całym okresie badawczym była pozaklasowa.
Stężenie chlorofilu „a” w całym okresie badawczym nie odpowiadało normatywom.
54
Widzialność krążka Secchiego w całym okresie badawczym była niska i nie odpowiadała
normatywom.
W próbach planktonu pobranych w okresie letnim przeważał plankton roślinny.
Przedstawicieli zooplanktonu spotykano sporadycznie. W strefie cofkowej zbiornika w tym
okresie stwierdzono wyłącznie niewielką ilość wrotka Keratella cochlearis forma tecta –
organizmu charakterystycznego dla wód silnie zeutrofizowanych. Na stanowiskach centralnej
części zbiornika i przy zaporze (KG2, KG3) zwiększała się ilość gatunków zwierząt
występujących w planktonie, jednak ich ilość nadal była niewielka Wynikać to może
w związku z występowaniem
okresowych nocnych przyduch uniemożliwiających
przetrwanie zooplanktonu [7].
Dominującymi organizmami w fitoplanktonie letnim były sinice z rodzaju Microcystis,
Aphanizomenon flos aquae i bruzdnice Ceratium hirundinella. Glony te są charakterystyczne
dla wód silnie zeutrofizowanych.W okresie jesiennym w pobranych próbach zwiększa się
udział zooplanktonu, jednak nadal dominujący pozostaje fitoplankton. Głównymi składnikami
nadal pozostają sinice. Głównym składnikiem zooplanktonu nadal pozostaje Keratella
cochlearis f. tecta, zwiększa się jednak udział skorupiaków głównie Bosmina longirostris.
Zauważyć można również stopniowy wzrost ilości skorupiaków planktonowych wraz
z oddalaniem się punktów pomiarowych od ujścia rzeki. Powyższe świadczyć może
o pozytywnym wpływie zbiornika na eliminację wprowadzanych wraz z wodami dopływów
biogenów [7].
Klasyfikację wód zbiornika Kozłowa Góra w poszczególnych okresach badawczych na
podstawie wskażników fizykochemicznych i bakteriologii przedstawiono w tabeli 46.
W tabeli 47 porównano jakość wód w zbiorniku w latach 2002 – 2003.
Tabela 46. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Kozłowa Góra w 2003 roku
Punkty pomiarowe
KG 2
KG 3
KG 4
Badanie wiosenne
III
III
III
Badanie letnie
III
III
III
Badanie jesienne
II
III
III
Badanie wiosenne
III
I
I
Badanie letnie
II
I
I
Badanie jesienne
I
I
I
Tabela 47. Klasyfikacja wód zbiornika Kozłowa Góra w latach 2002 - 2003
Rok
Grupy
zanieczyszczeń
2002
rok
2003
rok
Fizyko-chem.
Bakteriologia
Fizyko-chem.
Bakteriologia
Wiosna
KG 1 KG 2 KG 3
2
3
3
2
1
1
3
3
3
3
1
1
Lato
KG 1 KG 2 KG 3
3
3
3
1
1
1
3
3
3
2
1
1
55
KG 1
3
1
2
1
Jesień
KG 2
3
1
3
1
KG 3
3
2
3
1
5.3. Ocena jakości wód zbiorników
Wyniki klasyfikacji fizykochemicznej i biologicznej oraz bakteriologicznej zbiorników
zaporowych badanych w 2003 roku przedstawiono na rycinach 18 i 19 zamieszczonych
w załączniku 7.
Ryc. 18. Klasyfikacja zbiorników zaporowych woj. śląskiego w 2003 roku pod względem
fizykochemicznym i biologicznym (załącznik 7)
bakteriologicznym (załącznik 7)
Największy z badanych zbiorników - zbiornik Goczałkowice zasilany jest wodami rozległej
zlewni o zróżnicowanym charakterze fizjograficznym i gospodarczym. Zanieczyszczeniami
decydującymi o jakości jego wód są biogenne związki azotu i fosforu, sprzyjające zjawiskom
eutrofizacji zbiornika, połączonymi z okresowym zakwitem glonów.
Z uwagi na niski poziom piętrzenia wody w zbiorniku, zakres prowadzonych badań
ograniczono do 3 przekrojów pomiarowych: G1, G2 i G5. W pozostałych dwóch przekrojach
nie prowadzono badań w związku z wypłyceniami oraz okresowymi zanikami wody.
Obniżenie poziomu piętrzenia wody związane było bezpośrednio z pracami remontowymi
prowadzonymi w obrębie zbiornika oraz długotrwałą suszą.
Wody zbiornika w obszarze prowadzenia badań we wszystkich okresach (wiosna, lato, jesień)
pod względem fizykochemicznym zostały sklasyfikowane w II klasie czystości. W okresie
letnim w stosunku do pozostałych okresów odnotowano najwyższy wzrost stężeń
zanieczyszczeń w poszczególnych wskaźnikach, często do poziomu pozaklasowego (BZT5,
widzialność krążka Secchiego, chlorofil a, sucha masa sestonu). Pozostałe wskaźniki
odpowiadały normom określonym dla 1, 2 i 3 klasy czystości. Pod względem czystości
bakteriologicznej wody zbiornika w całym okresie badawczym klasyfikowane były w I klasie
czystości, jedynie w okresie jesiennym w punkcie G2 sklasyfikowane zostały w III klasie
czystości. Długotrwała susza, wysokie temperatury powietrza oraz niski poziom piętrzenia
wody w okresie letnim, spowodowały wzrost temperatury wody w powierzchniowych
warstwach zbiornika do poziomu 25 0C, co przyczyniło się do wzrostu stężeń zanieczyszczeń
w większości badanych parametrów. Niski poziom piętrzenia wody oraz wiejące wiatry
powodowały często sfalowanie wód zbiornika do samego dna, wzruszając osady denne
i powodując uwalnianie zawartych w nich zanieczyszczeń.
W okresie zarówno letnim jak i jesiennym w badanym zbiorniku zauważalny był intensywny
zakwit wody spowodowany dużą ilością sinic, co świadczy o dużej ilości substancji
biogennych (głównie azotu). Na podstawie badań hydrobiologicznych zakwalifikowano
wody zbiornika do strefy β mezosaprobowej.
Biorąc pod uwagę fakt, że na zbiorniku funkcjonuje duże ujęcie wody dla celów
wodociągowych, ochrona jego wód przed zanieczyszczeniem jest zadaniem szczególnie
istotnym, wymagającym prowadzenia konsekwentnej polityki ekologicznej na obszarze całej
zlewni zbiornika.
Zbiorniki Tresna, Międzybrodzie i Czaniec, stanowiące kaskadę rzeki Soły, to akweny
zasilane rzekami i potokami o typowo górskim charakterze, których wody wprowadzają do
zbiorników znaczne ilości zanieczyszczeń. W okresach wezbrań są to zanieczyszczenia
spłukiwane z rozległego terenu zlewni, ponadto trafiają do zbiorników zanieczyszczenia ze
źródeł komunalnych. Ze względu na współpracę środkowego zbiornika kaskady (zbiornik
Międzybrodzie) z elektrownią szczytowo – pompową, gospodarka zasobami wodnymi
kaskady przebiega w określonym reżimie, co – w połączeniu z okresowymi wezbraniami skutkuje zmiennością stanu czystości wód.
56
Badania monitoringowe prowadzone na zbiornikach kaskady w 2003 r. wykazały, że pod
względem fizykochemicznym czystość wód odpowiadała, podobnie jak w roku 2002,
II klasie, jedynie w zbiorniku Międzybrodzie w okresie wiosennym w punkcie M 4, letnim
w punktach M 2, M 3, M 4 i jesiennym w punkcie M 3 i M 4 odnotowano I klasę czystości.
Zbiornik wody pitnej Czaniec zarówno w 2002 jak i 2003 roku pod względem
fizykochemicznym zaliczony został do II klasy czystości.
Pod względem czystości bakteriologicznej zbiorniki klasyfikowano najczęściej w I klasie
czystości, chociaż sporadycznie w niektórych przekrojach pomiarowych stwierdzano II klasę
czystości. W okresie jesiennym na zbiorniku Tresna w punkcie T 4 w warstwie
powierzchniowej stwierdzono III klasę czystości. Nie odnotowano wartości pozaklasowych.
W zbiorniku zaporowym Tresna występowały wyraźne zakwity wody latem i jesienią
spowodowane dużą ilością okrzemek. W badanym materiale stwierdzono obecność
organizmów będących wskaźnikami zarówno strefy β mezosaprobowej jak i strefy
oligosaprobowej. Analiza fito- i zooplanktonu w pobranych próbkach świadczyć może
o umiarkowanej trofii zbiornika Międzybrodzie, a w przypadku zbiornika Czaniec
stwierdzono występowanie organizmów charakterystycznych dla wód czystych.
Zbiornik Wapienica to akwen o typowej zlewni górskiej. Dzięki brakowi antropopresji
w zlewni (powierzchnia całkowicie zalesiona) wody tego zbiornika zarówno pod względem
fizykochemicznym jak i bakteriologicznym sklasyfikowano w 2003 roku (podobnie jak
w roku poprzednim) w I klasie czystości. Jedynie w okresie wiosennym w punkcie W1 jakość
badanej wody pod względem fizykochemicznym nieznacznie przekroczyła dopuszczalne
normy określone dla I klasy. Pod względem bakteriologicznym badana woda w całym okresie
sklasyfikowana została w I klasie czystości. Wody zbiornika stanowią bardzo dobre źródło
wody dla istniejącego ujęcia wodociągowego. Stan ten powinien zostać utrzymany.
Niewielka ilość fitoplanktonu oraz skład gatunkowy zooplanktonu świadczą o niskiej trofii
zbiornika.
Zbiorniki zaporowe Poraj i Kozłowa Góra mają zdecydowanie odmienny charakter od
pozostałych badanych zbiorników. Są to zbiorniki płytkie, ich zlewnie posiadają typowo
nizinny charakter, a główne cieki zasilające zbiorniki (rzeka Warta dla zbiornika Poraj oraz
rzeka Brynica dla zbiornika Kozłowa Góra) wprowadzają do retencjonowanych wód duże
ładunki zanieczyszczeń – głównie związków azotu i fosforu, co powodowało w 2003 r.
znaczne, aż do pozaklasowego, zanieczyszczenie wód.
W zbiorniku Poraj w całym okresie badawczym w punkcie pomiarowym P1 (ujście Warty)
badana woda pod względem fizykochemicznym przyjmowała wartości pozaklasowe.
W pozostałych przekrojach pomiarowych: P2 i P3, wody zbiornika klasyfikowano
w III klasie czystości (za wyjątkiem punktu P2 w okresie wiosennym, kiedy woda
w zbiorniku przyjęła także wartości pozaklasowe). Czystość bakteriologiczna wód
w zbiorniku w trakcie prowadzenia badań sklasyfikowana została w I klasie, za wyjątkiem
punktu P1 w okresie jesiennym, kiedy odnotowano wzrost zanieczyszczeń do wartości
odpowiadającej III klasie czystości. W zbiorniku, podobnie jak w latach poprzednich, miał
miejsce masowy zakwit glonów, w tym sinic.
Stwierdzono nieznaczną poprawę czystości wód zbiornika w kierunku od ujścia Warty - do
zapory czołowej zbiornika.
Analiza hydrobiologiczna pobranych próbek świadczyć może o niekorzystnych warunkach
środowiskowych występujących w okresie letnim w zbiorniku oraz o obniżeniu trofii
zbiornika w okresie jesiennym. Wody zbiornika Kozłowa Góra pod względem
fizykochemicznym zostały zaliczone w 2003 r. do III klasy czystości, jedynie w punkcie KG1
w okresie jesiennym odnotowano II klasę czystości.
Stężenie zanieczyszczeń w niektórych parametrach, w tym biogennych, było pozaklasowe.
Mała głębokość zbiornika połączona z wprowadzaniem do jego wód znacznych ilości
57
związków fosforu i azotu była bezpośrednią przyczyną masowego zakwitu glonów w okresie
prowadzenia badań, co zostało uwidocznione między innymi w niskiej widzialności krążka
Secchiego.
Czystość sanitarna zbiornika nie budziła zastrzeżeń i odpowiadała I klasie czystości, jedynie
w punkcie KG1 odnotowano w okresie wiosennym III klasę czystości, a latem - II klasę
czystości.
Na podstawie badań hydrobiologicznych stwierdzono w zbiorniku obecność organizmów
charakterystycznych dla wód silnie zeutrofizowanych.
6. Spis tabel
Tabela 1. Wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych ........ 5
Tabela 2. Klasyfikacja jakości rzek wg wartości gwarantowanych – metoda Nesmeraka w=90
za rok 2003 - zlewnia Wisły (złącznik 1)........................................................................... 6
Tabela 3. Klasyfikacja jakości rzek wg wartości gwarantowanych – metoda Nesmeraka w=90
za rok 2003 – zlewnia Odry (załącznik 2).......................................................................... 6
Tabela 4. Wykaz rzek i potoków zlewni Wisły oraz wyniki pomiarów i substancji, które
zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych punktach pomiarowych w 2003
roku podane jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne (załącznik 3)........... 6
Tabela 5. Wykaz rzek i potoków zlewni Odry oraz wyniki pomiarów i substancji, które
zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych punktach pomiarowych w 2003
roku podane jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne (załącznik 4)........... 6
Tabela 6. Stan zanieczyszczenia Małej Wisły wraz z dopływami ............................................. 8
Tabela 7. Stan zanieczyszczenia Iłownicy z Jasienicą............................................................... 8
Tabela 8. Stan zanieczyszczenia Wapienicy .............................................................................. 9
Tabela 9. Stan zanieczyszczenia Białej wraz z dopływami ....................................................... 9
Tabela 10. Stan zanieczyszczenia Pszczynki wraz z dopływami............................................. 10
Tabela 11. Stan zanieczyszczenia Gostyni wraz z dopływami ............................................... 12
Tabela 12. Stan zanieczyszczenia Czarnej Przemszy wraz z dopływami............................... 13
Tabela 13. Stan zanieczyszczenia Białej Przemszy wraz z dopływami.................................. 14
Tabela 14. Stan zanieczyszczenia Przemszy wraz z Potokiem Wąwolnica........................... 15
Tabela 15. Stan zanieczyszczenia Soły wraz z dopływami (bez Żylicy i zbiorników) ........... 16
Tabela 16. Stan zanieczyszczenia Żylicy wraz z dopływami ................................................. 16
Tabela 17. Stan zanieczyszczenia Pilicy wraz z dopływami ................................................... 17
Tabela 18. Stan zanieczyszczenia Odry ................................................................................... 18
Tabela 19. Stan zanieczyszczenia Olzy wraz z dopływami ..................................................... 19
Tabela 20. Stan zanieczyszczenia Psiny .................................................................................. 19
Tabela 21. Stan zanieczyszczenia Rudy wraz z dopływami ................................................... 20
Tabela 22. Stan zanieczyszczenia Bierawki wraz z dopływami ............................................. 21
Tabela 23. Stan zanieczyszczenia Kłodnicy wraz z dopływami .............................................. 22
Tabela 24. Stan zanieczyszczenia Małej Panwi wraz z dopływami ........................................ 24
Tabela 25. Stan zanieczyszczenia Warty wraz z dopływami................................................... 25
Tabela 26. Łączna ocena jakości wód zlewni Wisły i Odry za lata 2002 - 2003..................... 26
Tabela 27. Średnie miesięczne wartości analizowanych wskaźników w przekroju
pomiarowym: Odra w Chałupkach .................................................................................. 31
Tabela 28. Zapis okresu występowania podwyższonych poziomów przewodnictwa
właściwego w przekroju pomiarowym: Odra w Chałupkach w 2003 roku ..................... 31
Tabela 29. Średnie miesięczne wartości analizowanych wskaźników w przekroju
pomiarowym : Odra w Olzie............................................................................................ 32
Tabela 30. Klasyfikacja wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności
w wodę przeznaczoną do spożycia (załącznik 6)............................................................. 34
58
Tabela 31. Parametry statystyczne zawartości pierwiastków w osadach rzecznych oraz
występowanie wartości minimalnych (min) i maksymalnych (max) dla 10 prób ........... 36
Tabela 32. Wskaźniki i ich normatywy dla trzech klas czystości wód jeziorowych ............... 40
Tabela 33. Wykaz punktów pomiarowych i punktów poboru prób wody w 2003 roku.......... 40
Tabela 34. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Goczałkowice w 2003 roku ......................... 43
Tabela 35. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Goczałkowice w latach 2002 - 2003.. 43
Tabela 36. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Tresna w 2003 roku ..................................... 45
Tabela 37. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Tresna w latach 2002 - 2003.............. 46
Tabela 38. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Międzybrodzie w 2003 roku ........................ 47
Tabela 39. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Międzybrodzie w latach 2002 – 2003 47
Tabela 40. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Czaniec w 2003 roku ................................... 49
Tabela 41. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Czaniec w latach 2002 - 2003............ 49
Tabela 42. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Wapienica w 2003 roku ............................... 50
Tabela 43. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Wapienica w latach 2002 - 2003........ 51
Tabela 44. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Poraj w 2003 roku........................................ 53
Tabela 45. Klasyfikacja porównawcza wód zbiornika Poraj w latach 2002 – 2003................ 53
Tabela 46. Szczegółowa klasyfikacja zbiornika Kozłowa Góra w 2003 roku......................... 55
Tabela 47. Klasyfikacja wód zbiornika Kozłowa Góra w latach 2002 - 2003......................... 55
7. Spis rycin
Ryc. 1. Lokalizacja punktów pomiarowych jakości wód powierzchniowych w 2003 roku
(załącznik 5) ....................................................................................................................... 6
Ryc. 2. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie parametrów BZT5, CHZTCr,
CHZTMn (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90) (załącznik 5)................................ 6
Ryc. 3. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie związków biogennych bez azotu
azotynowego (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90) (załącznik 5) ........................ 6
Ryc. 4. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie związków mineralnych (wg
metody statystycznej Nesmeraka w=90) (załącznik 5) ...................................................... 6
Ryc. 5. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie parametrów kryterium
fizykochemicznego i bakteriologicznego (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90)
(załącznik 5) ....................................................................................................................... 6
Ryc. 6. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie wartości średniorocznych
wskaźników: saprobowość sestonu i chlorofilu „a” (załącznik5) .................................... 28
Odra w Chałupkach.......................................................................................................... 32
Odra w Olzie .................................................................................................................... 33
Ryc. 9. Kategorie jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia w 2003 roku............................................... 34
Ryc. 10. Stężenia arsenu, kadmu, chromu i cynku w osadach wodnych rzek w 2003 roku.... 37
Ryc. 11. Stężenia pierwiastków śladowych w osadach wodnych Warty w 2003 roku............ 37
Ryc. 12. Stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w osadach wodnych
rzek w 2003 roku.............................................................................................................. 38
Ryc. 13. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Goczałkowice.............................. 41
Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiornikach Tresna, Międzybrodzie, Czaniec............ 44
Ryc. 15. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Wapienica.................................... 49
Ryc. 16. Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Poraj ............................................ 51
Ryc. 17.
Lokalizacja punktów pomiarowych na zbiorniku Kozłowa Góra............................................ 54
59
fizykochemicznym i biologicznym (załącznik 7) ............................................................ 56
bakteriologicznym (załącznik 7) ...................................................................................... 56
8. Literatura
1. „Program Państwowego Monitoringu Środowiska dla województwa śląskiego”, WIOŚ
Katowice, marzec 2003 r.,
2. „Raport o jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w
wodę przeznaczoną do spożycia, w wojwództwie śląskim w 2003 roku”, WSSE w
Katowicach, Sekcja Nadzoru Wody, Ścieków i Gleby,
3. Atlas geochemiczny Górnego Sląska, PIG, Warszawa 1995,
4. Wyniki monitoringu geochemicznego osadów wodnych w Polsce w latach 1998-1999,
BMŚ Warszawa 2000
5. PIOŚ. Wytyczne monitoringu podstawowego jezior.
6. D. Kudelska. Instrukcja systemu oceny jakości jezior
7. „Analiza hydrobiologiczna wód wybranych zbiorników zaporowych województwa
śląskiego w 2003 roku”, Mirosław Wilga, Bielsko Biała, marzec 2004 r.
8. M. Prost. Choroby ryb.
9. Załączniki
Załącznik 1 Tabela 2 Klasyfikacja jakości rzek wg wartości gwarantowanych – metoda
Nesmeraka w=90 za rok 2003 - zlewnia Wisły
Załącznik 2 Tabela 3 Klasyfikacja jakości rzek wg wartości gwarantowanych – metoda
Nesmeraka w=90 za rok 2003 – zlewnia Odry
Załącznik 3 Tabela 4 Wykaz rzek i potoków zlewni Wisły oraz wyniki pomiarów i substancji,
które zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych punktach pomiarowych
w 2003 roku podane jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne
Załącznik 4 Tabela 5 Wykaz rzek i potoków zlewni Odry oraz wyniki pomiarów i substancji,
które zadecydowały o klasyfikacji rzek w poszczególnych punktach pomiarowych
w 2003 roku podane jako stężenia średnioroczne, maksymalne i minimalne
Załącznik 5 Ryc. 1. Lokalizacja punktów pomiarowych jakości wód powierzchniowych w
2003 roku
Ryc. 2. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie parametrów BZT5,
CHZTCr, CHZTMn (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90)
Ryc. 3. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie związków
biogennych bez azotu azotynowego (wg metody statystycznej Nesmeraka
w=90)
Ryc. 4. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie związków
mineralnych (wg metody statystycznej Nesmeraka w=90)
60
Ryc. 5. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie parametrów
kryterium fizykochemicznego i bakteriologicznego (wg metody
statystycznej Nesmeraka w=90)
Ryc. 6. Klasyfikacja jakości wód w 2003 roku na podstawie wartości
średniorocznych wskaźników: saprobowość sestonu i chlorofilu „a”
Załącznik 6 Tabela 30 Klasyfikacja wód powierzchniowych wykorzystywanych do
zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia
Załacznik 7 Ryc. 18. Klasyfikacja zbiorników zaporowych woj. śląskiego w 2003 roku pod
względem fizykochemicznym i biologicznym
Ryc. 19. Klasyfikacja zbiorników zaporowych woj. śląskiego w 2003 roku pod
względem bakteriologicznym
61

Ocena jakości wód powierzchniowych płynących w 2003 roku

Transkrypt

Podobne dokumenty

Oferta Nr: 18/2015/R Stanowisko: Pracownik serwisu sprzątającego

MIEJSCE PRACY: Łodygowice OPIS STANOWISKA: o

miejski zakład komunikacji

OCV 24

2016-09-16 Zapytanie ofertowe środki czystości

Badanie czystości Jeziora Kierskiego Dnia 28 kwietnia uczniowie

Pytanie: Czy istnieją zalecenia co do badań czystości

Stanowisko Instytutu Matki i Dziecka w sprawie kontroli czystości