docOgraniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych
download 
Reklamacja Transkrypt
Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych
Problemy ZarzÈdzania, vol. 13, nr 2 (53), t. 2: 247 – 260 ISSN 1644-9584, © Wydziaï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju Nadesïany: 07.04.15 | Zaakceptowany do druku: 24.06.15 Mariola Zalewska Koncepcja zrównowaĝonego rozwoju sprowadza siÚ do dÈĝenia do harmonijnej poprawy wymiarów ekonomicznego, spoïecznego ib Ărodowiskowego. Jednym zb gïównych aspektów wymiaru spoïecznego zrównowaĝonego rozwoju jest zdrowie publiczne. Na wstÚpie przypomniana jest rola systemów wskaěników monitorujÈcych skutecznoĂÊ dowolnej polityki, wb tym zrównowaĝonego rozwoju. Systemy takich wskaěników przewaĝnie zawierajÈ podzbiór dotyczÈcy zdrowia publicznego. Jest tak wb przypadku baz danych Eurostat ib GUS. W artykule przeprowadzona jest jakoĂciowa analiza takiego podzbioru wskaěników dostÚpnego poprzez bazÚ danych Eurostat. WiodÈcym wskaěnikiem jest tam oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia zb wariantem oczekiwanego okresu trwania wb zdrowiu. Przytoczona jest argumentacja za subiektywnoĂciÈ tego wariantu wykluczajÈcego go zb analiz porównujÈcych róĝne populacje. W dalszej czÚĂci artykuïu stwierdza siÚ brak takich wskaěników wĂród rozpatrywanego zestawu, którym moĝna by byïo przypisaÊ widoczny wpïyw na wskaěnik wiodÈcy. W konsekwencji rozpatrywany zestaw nie moĝe byÊ traktowany jako narzÚdzie wspomagajÈce decyzje. Tym samym jego znaczenie jest ograniczone do roli informacyjnej ib porównawczej. Sïowa kluczowe: zrównowaĝony rozwój, system wskaěników, zdrowie publiczne, zarzÈdzanie. Limitations of the set of public health indicators monitored in the context of sustainable development Submited: 07.04.15 | Accepted: 24.06.15 The concept of sustainable development refers to efforts to improve in ab harmonious way economic, social and environmental dimensions. One of the main aspects of the social dimension of sustainable development is public health. In the introduction the role of indicator systems to monitor the effectiveness of any policy, including sustainable development is recalled. Usually such systems contain absubset of the public health indicators. This is the case Eurostat and GUS databases. In the paper abqualitative analysis of such subset of indicators available through the Eurostat database is carried out. The life expectancy is the leading indicator with ab variant of the healthy life years. Quoted is the rationale for excluding this variant from analyzes that compare different populations due to subjectivity of this option. Later in the article ab lack of indicators to which ab visible impact on the leading indicator could be attributed is concluded. Consequently, the subset of indicators under consideration can not be treated as ab decision support tool. Thus, its meaning is limited to the information and comparison purposes. Keywords: sustainable development, system of indicators, public health, management. JEL: Q01, M19, C38, N54, I18 * Mariola Zalewska – dr, Zakïad Metod Matematycznych ibStatystycznych ZarzÈdzania, Wydziaï ZarzÈdzania Uniwersytetu Warszawskiego. Adres do korespondencji: Uniwersytet Warszawski, Wydziaï ZarzÈdzania, Zakïad Metod Matematycznych ib Statystycznych ZarzÈdzania, ul. Szturmowa 1/3, 02-678 Warszawa; e-mail: [email protected]. Mariola Zalewska 1. Wprowadzenie W celu poprawy dziaïañ systemów ochrony zdrowia organizacje miÚdzynarodowe, rzÈdy krajów, podejmujÈ dziaïania zwiÈzane ze zbieraniem ib analizÈ porównawczÈ danych. Na kaĝdym poziomie zarzÈdzania stosuje siÚ wskaěniki systemu ochrony zdrowia, poczÈwszy od poziomu placówek ochrony zdrowia (przychodni, szpitali), przez gminy, powiaty, województwa, kraje, aĝ po poziom globalny. Analiz dokonuje siÚ co najmniej zbkilku powodów (PwC 2014; Zalewska 2013a): analizy majÈ wartoĂÊ informacyjnÈ dla interesariuszy; ocenia siÚ, czy podmioty osiÈgajÈ zakïadane cele; analizuje siÚ postÚp danego podmiotu lub jednostki samorzÈdu terytorialnego wb obszarze ochrony zdrowia obywateli zamieszkujÈcych dany teren (analiza zjawiska wb czasie); porównuje siÚ wyniki osiÈgane przez podobne podmioty; wskaěniki zdrowia populacji stanowiÈ narzÚdzia wspomagania decyzji ib mogÈ byÊ przydatne dla pañstwa, organów nadzorujÈcych ib finansujÈcych wb celu identyfikacji potrzeb zdrowotnych ludnoĂci; dla oceny optymalizacji wykorzystania dostÚpnych zasobów; ocenia siÚ skutki ibrealizacje celów polityki zdrowotnej lub dziaïañ wb dziedzinie zdrowia. PostÚp wb obszarze zdrowia publicznego moĝna mierzyÊ jako stopieñ realizacji zaïoĝonych celów (targets) lub poprzez porównanie do podobnego rodzaju podmiotów uznawanych za referencyjne (benchmark) lub jako efektywnoĂÊ wykorzystania dostÚpnych zasobów (effectiveness). Powszechnie wzrasta rola wskaěników wbprocesach zarzÈdzania nie tylko wbobszarze ochrony zdrowia. Poniĝsze zdania przybliĝajÈ postrzeganie Ăwiata przez pryzmat wskaěników. „Wskaěniki okreĂlajÈ nasz Ăwiat. JesteĂmy stale mierzeni ib oceniani” (Bells ib Morse, 2014). „Wskaěniki sÈ podstawowymi elementami infrastruktury informacji dostarczanymi przez oficjalne statystyki” (Eurostat, 2014). Wraz ze wzrostem roli takiego podejĂcia roĂnie liczba monitorowanych obszarów ib tym samych liczba wskaěników. Od czasu przyjÚcia przez kraje iborganizacje miÚdzynarodowe zrównowaĝonego rozwoju (ZR) jako wspólnej koncepcji (UNEP, 1992) poszukuje siÚ odpowiedzi na pytanie, jak mierzyÊ postÚpy ib osiÈgniÚcia wb realizacji ZR (Verbruggen ib Kuik 1991, s. 1–6). JednÈ zbmoĝliwoĂci jest monitorowanie sytuacji interesujÈcego nas podmiotu wb rozwaĝanym aspekcie na tle innych organizmów uznawanych za podobne albo reprezentujÈce poziom, do którego dany podmiot mógïby aspirowaÊ. Realizacja takiego podejĂcia wymaga dysponowania homogenicznym zestawem danych dla rozpatrywanych podmiotów. Oczywistym punktem odniesienia wbprzypadku pañstw Unii Europejskiej sÈ dane Eurostatu. Tylko wb ramach monitorowania strategii ZR wyróĝniono 371 wskaěników wb nastÚpujÈcych dziesiÚciu obszarach tematycznych: rozwój spoïecznogospodarczy, zrównowaĝona produkcja ibkonsumpcja, wïÈczenie spoïeczne, zmiany demograficzne, zdrowie publiczne, zmiany klimatu oraz energia, 248 DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju zrównowaĝony transport, zasoby naturalne, partnerstwo globalne, dobre zarzÈdzanie. Celem artykuïu jest jakoĂciowa ocena zastawu monitorowanych przez Eurostat wskaěników zb obszaru zdrowia publicznego pod kÈtem ich przydatnoĂci jako narzÚdzia wspomagania decyzji. 2. Zestawy wskaěników zdrowia publicznego W raporcie WHO (2002) wskazano, ĝe wysiïki naukowe ib wiÚkszoĂÊ nakïadów na zdrowie sÈ skierowane na leczenie chorób, nie na zapobieganiu im. Tymczasem, jak podkreĂlono, to eliminowanie zagroĝeñ dla zdrowia jest kluczem do zapobiegania chorobom. Zagroĝenia te mogÈ byÊ natury Ărodowiskowej (zanieczyszczenie Ărodowiska), spoïeczno-ekonomicznej (np.b utrudniony dostÚp do opieki medycznej) lub kulturowej (np. zïe nawyki ĝywieniowe). Koncepcja ZR pozwala na holistyczne potraktowanie zarówno bezpoĂrednich, jak ibpoĂrednich przyczyn wystÚpowania niekorzystnych skutków zdrowotnych. Powszechnie przyjÚta definicja zdrowia publicznego1 (WHO 2002a) opisuje je jako: „[...] zorganizowany wysiïek spoïeczeñstwa, przede wszystkim za poĂrednictwem swoich instytucji publicznych, poprawy, promowania, ochrony ib przywracania zdrowia ludnoĂci poprzez dziaïania zbiorowe. Obejmuje ona usïugi takie jak analizy sytuacji zdrowotnej, kontroli zdrowia, promocji zdrowia, profilaktyki, kontrole chorób zakaěnych, ochronÚ Ărodowiska ibwarunków sanitarnych, gotowoĂci ibreagowanie na wypadek katastrof ib zagroĝenia zdrowia; ib higieny pracy, ib inne”. W wyniku podejmowania zorganizowanego wysiïku spoïeczeñstwa na rzecz poprawy zdrowia spoïeczeñstwa kraje lub mniejsze jednostki terytorialne uzyskujÈ róĝne efekty. Porównania efektów dziaïañ jest moĝliwe poprzez analizÚ odpowiednio dobranych wskaěników. Poniĝej przedstawiono cztery wybrane systemy wskaěników zdrowia publicznego – na poziomie kraju: system ECHI (ang. European Community Health Indicators) oraz (w ramach ZR): Eurostatu (w obszarze Zdrowie publiczne), Polski (wskaěniki GUS), ab takĝe zestaw wskaěników Eurostatu wb obszarze tematycznym Zdrowie, wb temacie JakoĂÊ ĝycia. W ramach projektu Komisji Europejskiej ECHI (Kramers, 2003) zaproponowano kompleksowÈ listÚ „wskaěników zdrowotnych Wspólnoty Europejskiej”. Lista objÚïa 88 wskaěników zbobszaru ochrony zdrowia, wbpiÚciu obszarach: demografia ib sytuacja socjoekonomiczna (9b wskaěników); stan zdrowia (32b wskaěniki); determinanty zdrowia (14b wskaěników); usïugi ib zabiegi zdrowotne (29b wskaěników); dziaïania zdrowotne, promocja zdrowia (4b wskaěniki). Inicjatywa jest kontynuowana, choÊ ostatnio sïowo Community zostaïo wb nazwie zastÈpione sïowem Core, poniewaĝ szereg krajów, wbtym Polska nie wïÈcza siÚ tÚ inicjatywÚ2. Na tej inicjatywie opiera siÚ publikacja OECD (2014). WiÚkszoĂÊ proponowanych wskaěników jest Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015 249 Mariola Zalewska dostÚpna poprzez bazÚ danych Eurostat (ĺ Population and social conditions ĺ Health). Jak wczeĂniej nadmieniono, jednym zb obszarów, wyróĝnionych przez Eurostat do monitorowania Zrównowaĝonego Rozwoju, jest Zdrowie publiczne (ang. Public Health). Wbtabelib1 zestawiono wskaěniki wbobszarze Zdrowie publiczne wb ramach wskaěników ZR. Wskaěnik wiodÈcy Aspekty zdrowia publicznego Dziaïania/ Zmienne objaĂniajÈce Oczekiwany okres trwania w zdrowiu Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia wpodziale na pïeÊ UmieralnoĂÊ w wyniku samobójstw, ogóïem w podziale na wiek UmieralnoĂÊ w wyniku samobójstw mÚĝczyzn, ogóïem, w podziale na wiek Zdrowie i nierównoĂci w zdrowiu UmieralnoĂÊ w wyniku samobójstw kobiet, ogóïem, w podziale na wiek Niezaspokojone zapotrzebowanie na badania lekarskie lub leczenie zadeklarowane przez pacjenta, w podziale na kwintyle dochodów Indeks produkcji toksycznych chemikaliów, w podziale na klasy toksycznoĂci Naraĝenie ludnoĂci miejskiej na zanieczyszczenie powietrza drobinami pyïu Czynniki wpïywaNaraĝenie ludnoĂci miejskiej na zanieczyszczenie jÈce na zdrowie powietrza przez ozon Odsetek populacji ĝyjÈcej w gospodarstwach domowych, deklarujÈcych, ĝe cierpiÈ z powodu haïasu Powaĝne wypadki przy pracy Tabela 1. Zestawienie wskaěników Eurostatu w obszarze tematycznym ,,Zdrowie publiczne”, w ramach wskaěników ZR. JeĂli chodzi ob wskaěniki ZR dla Polski, to np. wb publikacji Wskaěniki zrównowaĝonego rozwoju Polski zostaïy przedstawione wyniki prac prowadzonych wbramach projektu Wsparcie wbzakresie rozwijania zestawu wskaěników do monitorowania narodowych strategii zrównowaĝonego rozwoju – Rozwój ibwdroĝenie polskiego zestawu wskaěników zrównowaĝonego rozwoju, którego podstawowym celem byïo opracowanie zestawu wskaěników monitorujÈcych zrównowaĝony rozwój Polski. W publikacji zawarto opracowany zestaw 76 wskaěników ZR, pogrupowany wedïug czterech ïadów (spoïeczny, gospodarczy, Ărodowiskowy, instytucjonalno-polityczny) (GUS, 2011). W tym zestawieniu, wbïadzie spoïecznym, zawarto piÚÊ wskaěników zdrowia publicznego: ,,trwanie ĝycia noworodka wbzdrowiu, zgony niemowlÈt; oczekiwane trwanie ĝycia osób wbwieku 65 lat wbzdrowiu; standaryzowane wspóïczynniki umieralnoĂci zb powodu chorób ukïadu krÈĝenia oraz nowotworów zïoĂliwych; 250 DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia EHCI”3. Monitorowany przez GUS na poziomie krajowym oraz na poziomie województw ib makroregionów Polski zestaw wskaěników dotyczÈcych zdrowia publicznego jest trochÚ zmieniony. Zrezygnowano zbwskaěnika drugiego oraz piÈtego. Dodano wspóïczynnik umieralnoĂci zbpowodu chorób ukïadu oddechowego, wskaěnik samobójstw, liczbÚ osób (na tysiÈc mieszkañców) uzaleĝnionych od alkoholu ib zarejestrowanych wb poradniach dla osób zb zaburzeniami psychicznymi. Dodano równieĝ dodatkowÈ kategoriÚ czynników warunkujÈcych zdrowie, wb której wziÚto pod uwagÚ liczbÚ lekarzy na 10 tysiÚcy mieszkañców oraz liczbÚ poszkodowanych przy pracy na tysiÈc pracujÈcych. Dla kompletnoĂci, wbtabeli 2 przedstawiono zestaw wskaěników wbobszarze Zdrowie monitorowanych przez Eurostat wbramach tematu JakoĂÊ ĝycia. Podgrupy Wskaěniki Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia w podziale na wiek i pïeÊ Oczekiwany okres trwania w zdrowiu Samoocena zdrowia w podziale na pïeÊ, wiek i poziom wyksztaïcenia Wyniki Samoocena zdrowia w podziale na pïeÊ, wiek i kwintyl przychodu Uïamek osób majÈcych dïugoletniÈ chorobÚ lub problem zdrowotny wb podziale na pïeÊ, wiek i poziom wyksztaïcenia Uïamek osób majÈcych dïugoletniÈ chorobÚ lub problem zdrowotny wb podziale na pïeÊ, wiek i kwintyl przychodu Samoocena dïugoletnich ograniczeñ w zwykïych czynnoĂciach wynikajÈcych z problemów zdrowotnych w podziale na pïeÊ, wiek i poziom wyksztaïcenia Samoocena dïugoletnich ograniczeñ w zwykïych czynnoĂciach wynikajÈcych z problemów zdrowotnych w podziale na pïeÊ, wiek i kwintyl przychodu Czynniki – zdrowe ib niezdrowe zachowania Psychologiczne niewydolnoĂci w podziale na pïeÊ, wiek i poziom wyksztaïcenia Wskaěnik BMI w podziale na pïeÊ, wiek i poziom wyksztaïcenia BMI w podziale na pïeÊ, wiek i kwintyl przychodu Codzienni palacze papierosów w podziale na pïeÊ, wiek i poziom wyksztaïcenia DostÚp do opieki zdrowotnej Codzienni palacze papierosów w podziale na pïeÊ, wiek i kwintyl przychodu Samodzielnie raportowane niezaspokojone potrzeby przeprowadzenia badañ lekarskich, w podziale na pïeÊ, wiek i powód Samodzielnie raportowane niezaspokojone potrzeby przeprowadzenia badañ lekarskich, w podziale na pïeÊ, wiek, szczegóïowe powody i kwintyl przychodu Samodzielnie raportowane niezaspokojone potrzeby przeprowadzenia badañ lekarskich, w podziale na pïeÊ, wiek, szczegóïowe powody i poziom wyksztaïcenia Tabela 2. Zestawienie wskaěników Eurostatu w obszarze Zdrowie, w ramach JakoĂci ĝycia. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie bazy danych Eurostat. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015 251 Mariola Zalewska Omówione zestawy wskaěników róĝniÈ siÚ poziomem szczegóïowoĂci ibrozïoĝeniem akcentów, ale wbznacznej mierze wykorzystujÈ podobne dane. Polska opracowaïa oryginalny system wskaěników ZR aktualizowany przez GUS. Pozornie jest on zupeïnie róĝny od dostÚpnego poprzez Eurostat. Zamiast podziaïu na obszary tematyczne, jest podziaï na ïady. W obu przypadkach wyróĝniony jest jednak obszar Zdrowie publiczne. Zestawy branych pod uwagÚ wskaěników sÈ podobne. Trudno mówiÊ obwyĝszoĂci jednego zestawu wskaěników nad innym, jeĝeli prezentujÈ one podobne dane. Sytuacja jest inna wb przypadku, gdy jeden zbiór jest zdecydowanie mniej liczny od drugiego. Trywialnie moĝna rzec, ĝe lepiej posiadaÊ wiÚkszy zasób informacji niĝ mniejszy. JednoczeĂnie istotna jest równieĝ moĝliwoĂÊ uĝycia wskaěnika wiodÈcego, obile jego nadrzÚdnoĂÊ nie jest tylko umowna. W publikacji GUS (2011) dla kaĝdego ze wskaěników podano, dla Polski oraz innych krajów UE, wartoĂci: maksymalne, minimalne ib Ărednie dla lat 2004–2009. W Ăwietle przedstawionych wbtej publikacji analiz mieszkañcy Polski wciÈĝ „odstajÈ” od wiÚkszoĂci krajów UE. Wszystkie wskaěniki pokazujÈ, ĝe, mimo poprawy wskaěników, jesteĂmy na „poziomie zbliĝonym do Ăredniego” (oczekiwany okres trwania wbzdrowiu kobiet lub mÚĝczyzn). Wskaěnik umieralnoĂci niemowlÈt dla Polski byï wyĝszy od wspóïczynnika wb UE, zaĂ wskaěnik przeciÚtnego dalszego trwania wb zdrowiu kobiety lub mÚĝczyzn wb wieku 65 lat, byï poniĝej Ăredniej dla krajów UE (okoïo 1,3 roku dla mÚĝczyzn oraz 0,9 dla kobiet). Standaryzowane wspóïczynniki umieralnoĂci zbpowodu chorób ukïadu krÈĝenia oraz nowotworów zïoĂliwych dla Polaków, miaïy wartoĂci znacznie wyĝsze od Ăredniej dla krajówb UE. Wb rankingu oceniajÈcym jakoĂÊ sïuĝby zdrowia indeksem EHCI „pozostajemy daleko wbtyle”, zbocenÈ polskiego systemu ochrony zdrowia, jako „jednego zbgorszych jakoĂciowo systemów”. PodsumowujÈc przedstawione wbpublikacji GUS analizy, wyïania siÚ niekorzystna ocena dla mieszkañców Polski. Ponadto analiza wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb ramach strategii ZR ukazuje duĝe zróĝnicowanie krajów UE (Zalewska, 2012; 2013). 3. JakoĂciowa analiza zestawu wskaěników zdrowia publicznego ZR Eurostat Podgrupa wskaěników zbkategorii zdrowia publicznego zestawu monitorujÈcego zrównowaĝony rozwój tak wb przypadku Eurostatu, jak GUS jest duĝo mniej rozbudowana niĝ podgrupa Zdrowie grupy tematycznej LudnoĂÊ ib warunki socjalne osobno wyróĝnionej wb bazie danych Eurostat. Moĝna oczekiwaÊ, ĝe te zestawy wskaěników ZR powinny pozwoliÊ na uchwycenie najwaĝniejszych aspektów zdrowia publicznego. W dalszej czÚĂci zajmiemy siÚ porównaniem poszczególnych krajów Unii Europejskiej. Dlatego musimy skoncentrowaÊ siÚ na zestawie ZR Eurostatu. Dane GUS mogïyby posïuĝyÊ porównaniu regionów Polski, ale nie jest to tematem niniejszego artykuïu. 252 DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju Zestaw ten zostaï omówiony wb publikacji (Zalewska, 2013). WiodÈcym wskaěnikiem (zob. tabela 1) jest tsdph100 zawierajÈcy estymaty oczekiwanego okres trwania wbzdrowiu (sygnatura HLF) oraz oczekiwanej dïugoĂci ĝycia (sygnatura LEXP) zb rozróĝnieniem pïci (w obu wariantach). Naleĝy jednak pamiÚtaÊ, ĝe warianty te róĝniÈ siÚ wziÚciem pod uwagÚ, przy szacowaniu oczekiwanego okresu trwania wbzdrowiu, subiektywnej (sondaĝowej) oceny wpïywu stanu zdrowia na ograniczenie aktywnoĂci (brak, czÚĂciowe, znaczne). W zwiÈzku zbtym wariant ten nie jest zalecany do porównywania róĝnych populacji, ze wzglÚdu na wpïyw róĝnic kulturowych na ocenÚ wïasnego stanu zdrowia. Wariant LEXP wydaje siÚ natomiast idealny, bo przecieĝ trudno obbardziej obiektywnÈ ibbardziej istotnÈ informacjÚ niĝ dïugoĂÊ ĝycia. Procedura wyznaczania tej estymaty jest jednak doĂÊ skomplikowana, bo bierze siÚ wb niej pod uwagÚ nie tylko dane dotyczÈce umieralnoĂci, ale równieĝ standardowy profil demograficzny (który moĝe ulegaÊ zmianie, co wiÈĝe siÚ zb koniecznoĂciÈ przeliczenia estymat wb celu utrzymania homogenicznoĂci serii czasowych). Bardziej istotna jest jednak wÈtpliwoĂÊ, czy zb punktu widzenia tak jednostki, jak spoïeczeñstwa, nie bardziej istotny jest okres trwania wb zdrowiu niĝ sama dïugoĂÊ ĝycia. Moĝna uznaÊ, ĝe tak wïaĂnie jest, ale obecnie uĝywany sposób szacowania nie jest wiarygodny. W latach 2003–2006 zostaï wypracowany The European Health Interview Survey (EHIS). Badanie to zostaïo po raz pierwszy (i jak dotÈd jedyny) przeprowadzone wb latach 2006–2009 wb 19 krajach UE (wb Polsce wb roku 2009). W latach 2013–2015 ma byÊ przeprowadzona druga fala tego badania, ab dane majÈ byÊ dostÚpne wb 2016 roku. Wyniki pierwszej fali badania sÈ prezentowane wb bazie Eurostat wb podgrupie Zdrowie grupy tematycznej LudnoĂÊ ibwarunki socjalne. Nie zostaïy one dotÈd uĝyte do poprawy wiarygodnoĂci oszacowania oczekiwanych okresów trwania wbzdrowiu. Naleĝaïoby tu przypomnieÊ, ĝe dla osób obograniczonej aktywnoĂci istnieje szereg kwestionariuszy pozwalajÈcych oceniÊ poziom samodzielnoĂci (chyba najbardziej znanym jest skala Barthel (Mahoney ibBarthel, 1965)). InteresujÈce byïoby równieĝ badanie ludzi sprawnych np. za pomocÈ jakiegoĂ wariantu wytrzymaïoĂciowego testu Coopera (Cooper, 1968). Na chwilÚ obecnÈ odpowiednim wyborem jest jednak LEXP. W kontekĂcie celu niniejszego artykuïu kluczowe jest odszukanie wskaěników, od których zaleĝy oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia. Inaczej mówiÈc, czego poprawienie prowadzi wbnajbardziej bezpoĂredni sposób do wydïuĝenia oczekiwanej dïugoĂci ĝycia. WĂród rozpatrywanego zestawu indeksów nie jest trudno odnaleěÊ ten, który wykazuje prawie maksymalnÈ (anty)korelacjÚ. Jest to przedstawione na rysunkub 1, na którym, za pomocÈ ïamanych (zakoñczonych kwadratem zb symbolem pañstwa), pokazane sÈ trajektorie poszczególnych pañstw na pïaszczyěnie dwóch wskaěników: rocznej liczby zgonów (na 100b000) kobiet przed ukoñczeniem 65. roku ĝycia (oĂ pozioma, Eurostat:btsdph210_M)4 oraz oczekiwanej dïugoĂci ĝycia kobiet (oĂ pionowa, tsdph100_LEXP_F). Obie osie wykresu sÈ logarytmiczne, co pozwala na Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015 253 Mariola Zalewska ïatwÈ wizualnÈ ocenÚ wzglÚdnych zmian: taka sama odlegïoĂÊ pozioma (lub pionowa) odpowiada temu samemu stosunkowi wizualizowanych wartoĂci. Za pomocÈ kwadratów zbsymbolami pañstw przedstawiono sytuacjÚ dla roku 2012. Dendrogram (metoda Warda, odlegïoĂÊ euklidesowa) wb lewym dolnym rogu rysunku pokazuje grupowanie pañstw wb przestrzeni nastÚpujÈcych czterech wskaěników: oczekiwanej dïugoĂci ĝycia (osobno kobiet ibmÚĝczyzn, tsdph100_LEXP_F/M) wb2012 roku oraz zmiany tych estymat od 2004 do 2012. Trzy grupy (zaznaczone za pomocÈ ramek na dendrogramie) sÈ pokazane na mapce za pomocÈ odcieni szaroĂci (najjaĂniejszy odcieñ oznacza brak danych). Grupom tym odpowiadajÈ trzy sposoby graficznego wyróĝnienia kwadratów na rysunku. Analogiczny rysunek dla mÚĝczyzn wyglÈda bardzo podobnie. Równieĝ pokazuje bardzo silnÈ antykorelacjÚ. Niestety umieralnoĂÊ nie jest poszukiwanym wskaěnikiem, bo jest to po prostu wielkoĂÊ uĝywana do szacowania dïugoĂci ĝycia. Moĝna najwyĝej skonkludowaÊ, ĝe umieralnoĂÊ zb powodu chorób przewlekïych ma duĝy udziaï wb umieralnoĂci ogóïem. Rysunek 1. Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia kobiet wzglÚdem umieralnoĂci (rocznej liczby zgonów na 100 000) kobiet przed ukoñczeniem 65. roku ĝycia wywoïanej chorobami chronicznymi. Opis, sposób podziaïu na trzy grupy (dendrogram, mapa, wyróĝnienie punktów) w tekĂcie. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Eurostatu 2004–2012. 254 DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju WizualizacjÚ pokazanÈ na rysunku 1 moĝna jednak wykorzystaÊ do potwierdzenia, ĝe wb krajach, które weszïy do Unii wb XXI wieku, ĝyje siÚ krócej niĝ wb pozostaïych. Zgodnie zbprzywoïanÈ juĝ opiniÈ WHO obistotnoĂci ograniczania zagroĝeñ dla zdrowia, moĝna spróbowaÊ odnaleěÊ wĂród czynników wpïywajÈcych na zdrowie (zob. tabelab1) te, które sÈ skorelowane zboczekiwanÈ dïugoĂciÈ ĝycia. OczywiĂcie naleĝy pamiÚtaÊ, ĝe samo wystÚpowanie korelacji nie Ăwiadczy obistnieniu zwiÈzku przyczynowo-skutkowego, natomiast brak korelacji eliminuje proste modele, wb których taki zwiÈzek wystÚpuje. Wb zasadzie jedynym zb monitorowanych (w analizowanej grupie wskaěników) czynnikiem, który odpowiada wielkoĂci ob bezspornie przypisywanej szkodliwoĂci, jest poziom zanieczyszczenie powietrza pyïami. Ewentualny wpïyw tej wielkoĂci na oczekiwanÈ dïugoĂÊ ĝycia (tym razem mÚĝczyzn) jest przedstawiony na rysunku 2. W tym przypadku trudno dopatrzeÊ siÚ oczekiwanej antykorelacji: choÊ poszczególne pañstwa istotnie róĝniÈ siÚ skutecznoĂciÈ zmniejszania poziomu stÚĝenia pyïów (niektóre, wbtym Polska, notujÈ wzrost), majÈ porównywalne Rysunek 2. Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia mÚĝczyzn wzglÚdem stÚĝenia drobin pyïu (o Ărednicy poniĝej 10 mikronów) w miastach. Sposób wykonania rysunku oraz podziaï na grupy taki sam jak dla rysunku 1. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Eurostatu 2004–2012. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015 255 Mariola Zalewska przyrosty oczekiwanej dïugoĂci ĝycia. Moĝe to byÊ spowodowane opóěnieniem reakcji, naraĝeniem na negatywny wpïyw tylko czÚĂci populacji lub faktem, ĝe prawie wszystkie raportowane wartoĂci Ărednie sÈ poniĝej przyjmowanego za graniczny progu 40ŝg/m3. Prawdopodobnie wiÚkszy wpïyw moĝna by byïo dostrzec, gdyby sprawdzaÊ tylko wpïyw na liczbÚ zgonów spowodowanych chorobami pïuc. Spróbujmy rozszerzyÊ rozpatrywany zestawu indeksów wb poszukiwaniu wielkoĂci, które mogÈ wykazywaÊ poĂredni wpïyw na oczekiwanÈ dïugoĂÊ ĝycia, pozostajÈc wĂród tych przypisanych do ZR. Taka próba jest przedstawiona na rysunkub 3. WziÚtÈ pod uwagÚ wielkoĂciÈ jest stosunek wydatków gospodarstw domowych na rekreacjÚ ibkulturÚ do wydatków na uĝywki. Jeĝeli popatrzymy wyïÈcznie na dane zb2012 roku (kwadraty), to widzimy oczekiwanÈ korelacjÚ (szczególnie, jeĝeli zignorujemy znacznie odstajÈcy od pozostaïych pañstw Luksemburg). Jeĝeli jednak popatrzymy, jak ukïadajÈ siÚ trajektorie poszczególnych pañstw, to nie widaÊ jakiejkolwiek korelacji. Oznacza to, ĝe hipoteza obwystÚpowaniu jakiegoĂ zwiÈzku przyczynowego jest nieuzasadniona. Rysunek 3. Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia mÚĝczyzn wzglÚdem stosunku wydatków na rekreacjÚ i kulturÚ do wydatków na uĝywki. Sposób wykonania rysunku taki jak rysunku 1. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Eurostatu 2004–2012. 256 DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju Moĝna przypuszczaÊ, ĝe ksztaïtowanie siÚ obydwu pokazanych na rysunkub 3 wskaěników ma wspólnÈ przyczynÚ. ¿eby sprawdziÊ, czy przypadkiem nie jest nim po prostu poziom zamoĝnoĂci poszczególnych spoïeczeñstw, na rysunku 4 pokazana jest przestrzeñ rozpiÚta przez LEXP (znów, jak na rysunku 1, dla kobiet) oraz PKB na mieszkañca. Ponownie widaÊ silnÈ korelacjÚ dla punktów wybranego roku oraz jej brak dla wiÚkszoĂci trajektorii. Wbrew pozorom ten drugi fakt nie przeczy proponowanemu rozwiÈzaniu, tylko je wbpewien sposób potwierdza. ChoÊ PKB na mieszkañca jest silnie skorelowane zbpoziomem zamoĝnoĂci spoïeczeñstwa (wielkoĂÊ trudna do precyzyjnego zdefiniowania iboceny), to dopiero wieloletnia akumulacja zmiany PKB powoduje istotny wzrost poziomu zamoĝnoĂci. Na analizowane lata przypada zahamowanie wzrostu PKB dla wiÚkszoĂci rozpatrywanych pañstw. Dla wszystkich pañstw nastÈpiïo natomiast wydïuĝenie oczekiwanej dïugoĂci ĝycia. Trywialna konkluzja, ĝe lepiej byÊ bogatym niĝ biednym znajduje tu potwierdzenie, choÊ okazuje siÚ, ĝe najwyĝsze wartoĂci PKB na mieszkañca juĝ nie sÈ zwiÈzane zb dodatkowym Rysunek 4. Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia kobiet wzglÚdem PKB na mieszkañca. Sposób wykonania rysunku taki jak rysunku 1. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Eurostatu 2004–2012. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015 257 Mariola Zalewska Rysunek 5. Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia mÚĝczyzn wzglÚdem PKB na mieszkañca. Sposób wykonania rysunku taki jak rysunku 1. ½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Eurostatu 2004–2012. wzrostem oczekiwanej dïugoĂci ĝycia. Obserwujemy wrÚcz wyraěny spadek (lub dodatkowÈ poprawÚ dla Wïoch, Francji ibHiszpanii, wraz zbdodatkowym pogorszeniem dla Danii, niezwiÈzane zbpoziomem zamoĝnoĂci oraz nasycenie dla pañstw powyĝej pewnego poziomu PKB na mieszkañca). Na rysunku 5 pokazana jest analogiczna informacja jak na rysunku poprzednim, tylko dla mÚĝczyzn. Rysunki te wyglÈdajÈ bardzo podobnie. Oczekiwana dïugoĂÊ ĝycia mÚĝczyzn jest ob kilka lat mniejsza niĝ dla kobiet. Dla mÚĝczyzn nie widaÊ zwiÚkszonej dïugoĂci ĝycia wbprzypadku Wïoch, Francji ibHiszpanii. WidaÊ za to dodatkowe zmniejszenie dla Litwy ibotwy oraz Polski, Sïowacji ibEstonii. 4. Podsumowanie Przeprowadzona jakoĂciowa analiza podgrupy wskaěników dotyczÈcych Zdrowia publicznego monitorowanych przez Eurostat wb ramach polityki Zrównowaĝonego rozwoju wskazuje na ograniczonÈ uĝytecznoĂÊ tego zestawu jako narzÚdzia wspomagania decyzji, czyli peïnienia jednej zb kluczowych 258 DOI 10.7172/1644-9584.53.15 Ograniczenia wskaěników zdrowia publicznego monitorowanych wb kontekĂcie zrównowaĝonego rozwoju funkcji zb punktu widzenia zarzÈdzania. WystÚpujÈcy wb dwóch wariantach wiodÈcy wskaěnik jest niewÈtpliwie (w wersji oczekiwanej dïugoĂci ĝycia) indykatorem ogólnego poziomu zdrowia danego spoïeczeñstwa. Wariant oczekiwanego okresu trwania wbzdrowiu nie speïnia zawartej wbswojej nazwie funkcji informacyjnej. Powodem jest oparcie siÚ na subiektywnej informacji sondaĝowej. Uĝywanie tego wskaěnika moĝe prowadziÊ do bïÚdnych wniosków ib decyzji. W omawianym zestawie wskaěników brakuje takich, które majÈ widoczny wpïyw na oczekiwanÈ dïugoĂÊ ĝycia. Moĝe to byÊ spowodowane zbytniÈ ogólnoĂciÈ tego, uznanego za wiodÈcy, wskaěnika. Jest on konstruowany zbdanych dotyczÈcych umieralnoĂci, a wiÚc, byÊ moĝe, po prostu umieralnoĂÊ wb rozbiciu na kilka podstawowych jej przyczyn powinna byÊ potraktowana jako wskaěnik wiodÈcy. Innym powodem nieskutecznoĂci moĝe byÊ uĂrednianie po caïej populacji danego kraju. Podawanie wb kolejnych raportach informacji ob wydïuĝaniu siÚ oczekiwanej dïugoĂci ĝycia mieszkañców UE brzmi ïadnie, ale moĝe utrudniaÊ zarówno zrozumienie, czym ten fakt jest naprawdÚ spowodowany, jak ib podejmowanie decyzji, które mogïyby skutecznie ib pozytywnie wpïywaÊ na stan zdrowia publicznego. Przypisy 1 Zestawianie definicji zdrowia publicznego moĝna znaleěÊ wb publikacji Cianciary (2014). 2 Formalnym powodem wb przypadku Polski jest rozwijanie wïasnego wb peïni zinformatyzowanego systemu monitorowania zdrowia (European Commission, 2013, s. 68). 3 Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia EHCI (Euro Health Consumer Index) jest definiowany jako caïoĂciowa ocena wskaěników zb 6 obszarów (podkategorii) zwiÈzanych zb ochronÈ zdrowia. Uzyskany dla danego kraju ïÈczny wynik punktowy jest sumÈ punktów osiÈgniÚtych wb poszczególnych szeĂciu obszarach (tzw. Ărednich waĝonych podkategorii, obejmujÈcych wb 2009 r. ïÈcznie 38 wskaěników): (1) prawa pacjenta ib informacja, (2) e-zdrowie, (3) czas oczekiwania na leczenie, (4) wyniki leczenia, (5) zakres ib zasiÚg Ăwiadczonych usïug, (6) Ărodki farmaceutyczne. 4 CzÚĂÊ nazwy wskaěnika po podkreĂlniku odpowiada stosowanej przez Eurostat sygnaturze jego wariantu. Bibliografia Bell, S. ibMorse, S. (2014). Groups and Indicators in Post-Industrial Society. Sustainable Development, 22(3), 145–157, http://dx.doi.org/10.1002/sd.531. Cianciara, D. (red.) (2014). Nie ma zdrowia bez badañ wb dziedzinie zdrowia publicznego. Warszawa: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–Pañstwowy Zakïad Higieny. Cooper, K.H. (1968). A means of assessing maximal oxygen uptake. Journal of the American Medical Association; 203, 201–204. European Commission (2013). Evaluation of the use and impact of the European Community Health Indicators ECHI by Member States – Final report. Pozyskano z: http:// ec.europa.eu/health. Problemy ZarzÈdzania vol. 13, nr 2 (53), t. 2, 2015 259 Mariola Zalewska Eurostat (2014). Getting messages across using indicators A handbook based on experiences from assessing Sustainable Development Indicators. Luxembourg: Publications Office of the European Union, http://dx.doi.org/10.2785/36378. GUS (2011). Wskaěniki zrównowaĝonego rozwoju Polski. Katowice: GUS. Kelley, E. ibHurst, J. (2006). Health Care Quality Indicators Project: Conceptual Framework Paper, OECD Health Working Papers, 23, OECD Publishing, http://dx.doi. org/10.1787/440134737301. Kramers, P.G. (2003). The ECHI project: health indicators for the European Community. European Journal of Public Health, Oxford University Press. Mahoney, F.I. ibBarthel, D. (1965). Functional evaluation: The Barthel Index. Maryland State Medical Journal, 14, 56–61. OECD (2014). Panorama des statistiques de l’OCDE 2014 : Économie, environnement et société. OECD, http://dx.doi.org/10.1787/factbook-2014-fr. OECD (2014a), Health at ab Glance: Europe 2014, OECD Publishing, http://dx.doi. org/10.1787/health_glance_eur-2014-en. PwC (2014). Krajowy indeks sprawnoĂci ochrony zdrowia 2014, Dane ibanalizy PwC, Termedia. UN (1992). Agenda 21. Rio de Janeiro. Pozyskano z: https://sustainabledevelopment. un.org/content/documents/Agenda21.pdf. Verbruggen, H. ib Kuik, O. (1991). Indicators of Sustainable Development an overview. W: O. Kuik ibH. Verbruggen (red.), Search of Indicators of Sustainable Development. Dordrecht: Kluwer 1–6. WHO (2002). Rapport sur la Santé dans le Monde 2002 – Réduire les risques et promouvoir une vie saine. Pozyskano z: http://www.who.int/whr/2002/en/whr02_fr.pdf?ua=1. WHO (2002a) La salud pública en las Américas: nuevos conceptos, análisis del desempeño y bases para la acción. Publicación científica y técnica, 589. Washington D.C., Organización Panamericana de la Salud. World Health Organization, Health Systems Strengthening Glossary. Pozyskano z. http://www.who.int/healthsystems/hss_glossary/ en/index8.html. Zalewska, M. (2011). EfektywnoĂÊ wbochronie zdrowia wbkrajach OECD ibUE zbuwzglÚdnieniem czynnika innowacyjnoĂci. Problemy ZarzÈdzania, 3(33), 42–61. Zalewska, M. (2012). JakoĂÊ ¿ycia – wybrane koncepcje. Analiza porównawcza wskaěników jakoĂci ĝycia w Polsce ib krajach UE. Problemy ZarzÈdzania, 2(37), 258–276. Zalewska, M. (2013). Analiza wybranych wskaěników zdrowia publicznego wb Ăwietle strategii zrównowaĝonego rozwoju wbkrajach UE. Problemy ZarzÈdzania, 1(41), 53–71. http://dx.doi.org/10.7172/1644-9584.41.4. Zalewska, M. (2013a). Jak mierzyÊ zrównowaĝony rozwój Polski?, IX Kongres Ekonomistów Polski. Pozyskano ze strony http://www.pte.pl/kongres/referaty/Zalewska%20 Mariola%20E/Zalewska%20Mariola%20E.%20-%20JAK%20MIERZY%C4%86%20 ZR%C3%93WNOWA%C5%BBONY%20ROZW%C3%93J %20POLSKI.pdf. 260 DOI 10.7172/1644-9584.53.15
