KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-34-86-D
GRUDZIĄDZ
Opracował zespół w składzie:
Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rafał Kot,
Katarzyna Kubiak-Wójcicka
Drugim ciekiem pod względem odwadnianej powierzchni jest Radzyńska Struga, która
odprowadza wody z południowo-wschodniej części analizowanego obszaru. Uchodzi ona do
dolnego biegu rzeki Lutryny, która jest lewostronnym dopływem Osy (poza analizowanym
obszarem). Radzyńska Struga w swoim środkowym biegu przepływa przez jeziora Dąbrówka
i Piętki. Przez omawiany obszar w jego północnej części przepływa rzeka Osa, przyjmując tu
swój lewostronny Dopływ z jeziora Piaseczno (Kubiak-Wójcicka 2015).
Sieć rzeczna na omawianym obszarze jest dość równomiernie rozłożona. Wyjątek
stanowi większa gęstość sieci rzecznej w dnie Basenu Grudziądzkiego, gdzie została ona
ukształtowana w wyniku działalności człowieka. Podmokły obszar doliny Wisły został objęty
systemem melioracyjnym składających się z sieci rowów, które zostały połączone z Rowem
Hermana. Kanał Trynka ujmuje wodę z Osy w miejscowości Kłódka (poza obszarem), a
następnie przepływa przez jezioro Tarpno.
Na analizowanym obszarze występuje aż 31 jezior pochodzenia polodowcowego, z czego
16 o powierzchni powyżej 10 ha., w tym 5 jezior podpiętrzonych: Tarpno, Rudnickie
Wielkie, Okońskie, Szumiłowo, Kneblowo (Tabela 2). Do największych pod względem
powierzchni należą jezioro Mełno (167,4 ha) i Jezioro Rudnickie Wielkie (150,6 ha) – oba tylko
częściowo leżące na arkuszu Grudziądz. Największe jezioro, które w całości znajduje się na
analizowanym obszarze to Jezioro Duże (41,1, ha). Na szczególną uwagę zasługuje jezioro
Salno Duże, którego maksymalna głębokość wynosi aż 45 m.
Rezerwat krajobrazowy Dolina Osy, którego fragment położony jest w północnowschodniej części arkusza, obejmuje dwa odcinki doliny Osy o łącznej długości około 11 km.
Ochronie podlega naturalny krajobraz doliny rzecznej z interesującymi zbiorowiskami roślinności
leśnej i łąkowej (Rąkowski i in. 2005).
W zachodniej, środkowej i północnej części arkusza na jego znacznej powierzchni
występuje OChK Doliny Osy i Gardęgi, a w południowej części mały fragment OChK
torfowiskowo-jeziorno-leśnego Zgniłka – Wieczno – Wronie. Dwa rozłączne fragmenty
obszaru specjalnej ochrony siedlisk Dolina Osy (PLH040033) ustanowiono w dolinie Osy.
W ich granicach zinwentaryzowano 8 istotnych typów siedlisk przyrodniczych, spośród
których ochroną objęto głównie siedliska leśne, w tym naturalne płaty lasów grądowych
i grądu zboczowego oraz cenne płaty grądu niskiego – kokoryczowego (Rąkowski i in. 2012).
Użytkami ekologicznymi zostały objęte pozostałości ekosystemów o istotnym
znaczeniu dla zachowania unikalnych zasobów genowych i środowiskowych. Na obszarze
arkusza formy takiej ochrony objęły głównie śródleśne bagna i podmokłe łąki i pastwiska.
Nieznaczny fragment arkusza w jego południowo-wschodniej części (gminy
Wąbrzeźno i Książki) należy do tzw. obszaru Zielonych Płuc Polski, które zostały
wyodrębnione w planie przestrzennego zagospodarowania kraju ze względu na szczególne
znaczenie dla funkcjonowania przyrody w Polsce i występowanie na nim wielu cennych
obiektów przyrodniczych.
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne.
Tabela 2. Pomniki przyrody.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Położenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne opracowanym przez
Kondrackiego (2000), obszar objęty arkuszem mapy Grudziądz położony jest w granicach
podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314–315) i makroregionów – Dolina Dolnej
Wisły (314.8) na północnym-zachodzie oraz Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (315.1)
w części pozostałej. W ramach wymienionych makroregionów wyróżnić można dwa
mezoregiony – Kotlina Grudziądzka (314.82) i Pojezierze Chełmińskie (315.11). Zasięgi
poszczególnych jednostek fizycznogeograficznych na tle schematycznej sieci
hydrograficznej oraz ważniejszych miejscowości przedstawia poniższa rycina.
Budowa geologiczna
Obszar arkusza usytuowany jest w obrębie niecki pomorskiej, stanowiącej fragment
synklinorium brzeżnego rozdzielającego prekambryjską płytę krystaliczną od antyklinorium
środkowopolskiego. Wydźwignięcie wału kujawsko-pomorskiego oraz formowanie się niecki
pomorskiej rozpoczęło się w najmłodszej kredzie i trwało w dalszym ciągu w paleogenie
i neogenie, a także w plejstocenie (Pożaryski i in. 1982, Pożaryski 1974, Dadlez 1976, Dadlez,
Marek 1969). Zasadniczym elementem tektonicznym pogranicza synklinorium pomorskiego
i antyklinorium środkowopolskiego jest struktura lądowej bariery uformowanej w końcu kredy
rozdzielającej obszar sedymentacji morskiej na dwie części. Rozwój budowy geologicznej
w starszym okresie tj. do kredy górnej jest stosunkowo słabo rozpoznany z uwagi na brak
większej ilości głębokich wierceń (Uniejewska, Nosek 1982). Sedymentacja w najwyższych
ogniwach kredy górnej na analizowanym obszarze miała charakter osadów węglanowych
w płytkim zbiorniku morskim, który stopniowo w związku z orogeniczną fazą alpejską (faza
laramijska) podlegał wypłycaniu. W paleocenie dolnym sedymentacja miała jeszcze charakter
osadów węglanowych zanikającego zbiornika morskiego, po czym w wyniku podniesienia
obszaru nastąpiła faza erozji i denudacji trwająca po dolny oligocen. W wyniku ponownego
obniżenia się analizowanego obszaru, w warunkach płytkich zbiorników słodkowodnych
i lagunowych, a następnie morskich, następuje sedymentacja iłów, iłowców i mułowców
z wkładkami węgli brunatnych (warstwy czempińskie). Po kolejnym okresie wynurzenia obszaru
(faza saawska) w miocenie górnym w warunkach zbiorników słodkowodnych osadzają się
osady drobnopiaszczyste z przewarstwieniami ilastymi i węglowymi (warstwy adamowskie,
środkowopolskie). Urozmaicona, poligenetyczna powierzchnia podczwartorzędowa, w obrębie
której deniwelacje przekraczają 180 m, zbudowana jest generalnie z osadów paleocenu,
oligocenu i miocenu. W wyniku procesów związanych z glacitektoniczną działalnością starszych
lądolodów oraz procesów erozji rzecznej w okresach interglacjalnych powstało w niej szereg
wyniesień, np. w części południowo-wschodniej oraz obniżeń, np. w obrębie Basenu
Grudziądzkiego (Niewiarowski 1959, Drozdowski 1973, Makowska 1975, 1979). Cały obszar
arkusza pokryty jest zmiennej miąższości pokrywą osadów czwartorzędowych będących
zapisem kolejnych cykli glacjalno-interglacjalnych. Maksymalną ich miąższość w centralnych
częściach analizowanego obszaru ocenia się na około 170 m, natomiast w miejscach
wyniesionych osadów podłoża w skrajnie południowo-wschodniej części miąższość
czwartorzędu zmniejsza się do około kilkunastu metrów. Kilka pokładów glin morenowych
rejestruje kompleksy zlodowaceń południowopolskich i środkowopolskich, natomiast na
powierzchni w części wysoczyznowej zalega zwarty pokład gliny morenowej, często dwudzielny,
reprezentujący stadiał główny (faza leszczyńska, poznańska) ostatniego zlodowacenia wisły
(Uniejewska 1980, Uniejewska, Nosek 1982). W obrębie czwartorzędowych serii glacjalnych,
spotyka się kry osadów paleogeńsko-neogeńskich będących wynikiem zjawisk
glacitektonicznych podczas starszych zlodowaceń oraz przewarstwienia utworów
glacjofluwialnych, zastoiskowych i rzecznych. Okres późnego glacjału i holocenu rejestrują
osady rzeczne różnych facji oraz osady biogeniczne (gytie, torfy) wypełniające liczne
zagłębienia wytopiskowe po bryłach martwego lodu. U podnóży zboczy ukształtowały się w tym
okresie liczne stożki napływowe i pokrywy koluwialne, a na terenach piaszczystych (poziomy
sandrowe i terasy rzeczne) formy eoliczne w postaci pokryw piasków przewianych i wydm.
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Rzeźba analizowanego terenu ukształtowana została głównie podczas zaniku ostatniego
lądolodu w czasie stadiału głównego zlodowacenia wisły (Andrzejewski 2001, Uniejewska,
Nosek 1982). Północno-zachodnią część obszaru arkusza zajmuje fragment Basenu
Grudziądzkiego (Drozdowski 1974, 1979, Kordowski 2014) natomiast pozostałą Wysoczyzna
Chełmińska (Niewiarowski 1959). Najwyższe punkty terenu położone są na wysoczyźnie, w jej
południowej części, w obrębie spiętrzonych wzgórz morenowych o wysokościach od 125 do
130 m n.p.m. Najniżej z kolei zalegają fragmenty równiny zalewowej w Basenie Grudziądzkim
na wysokości około 22 m n.p.m. W obrębie analizowanej części Basenu Grudziądzkiego poza
południowym skrajem Kępy Fortecznej opadającej stromym zboczem do dna doliny Wisły, nie
występują pozostałe, charakterystyczne dla jego morfologii kępy wysoczyznowe. W morfologii
Basenu Grudziądzkiego poza rozległą równiną zalewową występuje system pięciu wyższych,
erozyjno-akumulacyjnych teras rzecznych, nawiązujących do teras doliny dolnej Wisły
i ujściowego fragmentu doliny Osy i Maruszy (Galon 1934, 1968, Drozdowski 1974). Najwyższa
z nich zalega na wysokości 34–36 m n.p.m. i zachowała się w południowej części basenu
w rejonie Białego Boru i Wiewiórek. Znacznie większe powierzchnie zajmują niższe poziomy
terasowe o wysokości 24–25 m n.p.m. i 27–28 m n.p.m. w otoczeniu Jeziora Rudnickiego
Wielkiego. Krawędziom wysoczyzny oraz niektórych teras towarzyszą formy denudacyjnoerozyjne w postaci szeregu rozcięć, parowów i dolinek denudacyjnych, u wylotu których
ukształtowane zostały liczne stożki napływowe. Rzeźbę powierzchni terenu w obrębie
wysoczyzny zajmującej około 80% powierzchni arkusza, kształtuje szereg form związanych
głównie z akumulacyjną i erozyjną działalnością ostatniego lądolodu i jego wód roztopowych. Do
form bezpośredniej akumulacji lodowcowej zalicza się pagórki i wzniesienia morenowe, często
spiętrzone, związane z subfazą krajeńsko-wąbrzeską oraz moreny martwego lodu, które
koncentrują się głównie w południowej części obszaru, np. w okolicach Gorynia, Zielnowa,
Radzynia Chełmińskiego, Szczuplinek i Buczka (Niewiarowski 1959). W efekcie akumulacyjnej
działalności wód roztopowych na analizowanym obszarze powstały kemy, terasy kemowe oraz
ozy, m.in. w okolicy Zakrzewa, Starego Folwarku, Skarszew i na południe od Radzynia
Chełmińskiego. W wyniku erozyjnej działalności wód subglacjalnych na opisywanym obszarze
powstało szereg krętych i głębokich rynien, których dna zajęte są częściowo przez jeziora lub
wykorzystywane na niektórych odcinkach przez cieki. Obok rynien morfologię wysoczyzny
urozmaica wiele zagłębień wytopiskowych po bryłach martwego lodu, które podobnie jak bryły
konserwujące zagłębienia rynnowe uległy w większości wytopieniu podczas ciepłych faz
późnego glacjału. Niektóre fragmenty przykrawędziowych stref wysoczyznowych, a przede
wszystkim powierzchnie teras rzecznych w Basenie Grudziądzkim są w znacznym stopniu
zwydmione i pokryte licznymi formami eolicznymi oraz polami piasków przewianych. Wydmom
często towarzyszą zagłębienia deflacyjne, których dna zajmują równiny biogeniczne. Równinę
zalewową Wisły, obok fragmentów dawnych koryt, kształtują zróżnicowane pod względem
miąższości i wykształcenia litofacjalnego serie utworów powodziowych i korytowych (Berglund,
Drozdowski 1973, Kordowski i in. 2014). Do form antropogenicznych analizowanego obszaru
zaliczyć należy różnego rodzaju nasypy, grodziska oraz liczne piaskownie-żwirownie i glinianki.
Wody powierzchniowe
Analizowany obszar w całości należy do dorzecza Wisły. Główną rzeką odwadniającą
omawiany obszar jest jej dopływ III rzędu – Marusza. Rzeka ta bierze swój początek z Jeziora
Dużego (86,4 m n.p.m.) i prowadzi swoje wody w kierunku zachodnim, przepływając przez
jezioro Wilczek i Skąpe. Na odcinku pomiędzy miejscowościami Nicwałd i Marusza rzeka płynie
w głęboko wciętej dolinie o zboczach przekraczających 10 m wysokości. W okolicy
miejscowości Pokrzywno Marusza przyjmuje swój lewostronny Dopływ spod Wiktorowa. W
strefie krawędziowej Basenu Grudziądzkiego przepływa przez dawny staw młyński w
miejscowości Marusza, a następnie już na terenie Basenu Grudziądzkiego przez Jezioro
Rudnickie Wielkie, do którego wpada na wysokości 21,7 m n.p.m. Obecnie zgodnie z Atlasem
podziału hydrograficznego Polski (2005) wypływ z Jeziora Rudnickiego Wielkiego nosi nazwę
Rudniczanki. Uchodzi ona do jeziora Rządz, a następnie przez Kanał Główny do Wisły.
Największym dopływem Maruszy na analizowanym obszarze jest Dopływ z Turznic, który
płynie z południa na północ i uchodzi do Maruszy w miejscowości Linarczyk. Po przeciwległej
stronie Maruszy bierze swój początek Rów Hermana, który płynie w kierunku północnym
przyjmując po drodze sieć rowów melioracyjnych. Na północ od niego położony jest kanał
Trynka – ciek sztuczny, podobnie jak Rów Hermana.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Nazwa jeziora
Wys.
[m
n.p.m.]
Powierzchnia [ha]
Głęb. Głęb.
Objętość
śred. maks.
plani[tys. m3]
IRŚ
KJP
AJP
[m]
[m]
metr
Bagno
2,6
Bajkał
0,5
Bobrowo
88,1
18,7
16,0
18,7
18,3
Dąbrówka
79,8
18,2
15,0
18,2
16,9
Jezioro Brunatne
1,5
1,9
Jezioro Duże
37,4
40,0
37,4
41,1
Jezioro Gawłowickie
7,0
7,5
Jezioro Kitnowskie
89,8
17,1
16,0
17,1
16,8
Jezioro Księże
9,8
10,0
9,8
10,9
Jezioro Małe
7,0
6,7
Jezioro Okońskie*
8,5
9,5
Jezioro Skąpe
68,2
28,7
28,5
28,7
29,9
Jezioro Rudnickie
13.
22,6
160,9 150,0 160,9 150,6
Wielkie*
14. Kneblowo*
87,7
12,5
13,9
14,2
15. Kociołek
1,3
1,5
16. Kruszyn
69,8
15,9
13,5
15,9
13,4
17. Łopatki
7,7
8,3
18. Mełno
79,4
155,2 162,5 155,2 167,4
19. Opalczysko
0,5
20. Piaseczno
61,2
18,5
17,5
18,5
18,2
21. Piętki
79,4
13,6
12,5
13,6
13,2
22. Raczek
2,4
3,3
23. Sadowo
2,0
2,5
24. Salno (Salno Duże)
29,0
33,5
29,0
33,9
25. Szumiłowo*
87,0
24,1
22,5
24,1
23,2
26. Tarpno*
24,2
27,0
30,0
27,0
24,1
27. Torfiak
0,3
28. Torfiaki
0,8
29. Wlk. Lniska Drugie
5,5
30. Wlk. Lniska Pierwsze
8,5
9,0
31. Wilczak
72,2
23,8
25,0
23,8
26,2
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (2006)
AJP – Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka (1997)
* - zbiornik wodny podpiętrzony
570,4
795,0
2020,7
529,1
588,4
1048,6
3,1
4,4
5,4
3,1
6,0
3,6
6,0
10,5
14,4
5,5
13,0
9,3
7026,6
4,4
11,9
806,2
404,0
6745,7
753,1
936,6
3502,2
781,8
717,9
1471,7
5,8
2,5
4,3
4,1
6,9
12,1
3,2
2,7
6,2
11,7
6,3
10,5
8,5
20,7
45,0
7,2
5,8
19,0
Wody podziemne
Wody podziemne na obszarze opracowania związane są z utworami wodonośnymi
czwartorzędowymi i paleogeńsko-neogeńskimi. Według regionalizacji hydrogeologicznej
Paczyńskiego (1995) analizowany obszar znajduje się w obrębie dwóch jednostek
hydrogeologicznych. Przeważającą cześć obszaru zajmuje region mazowiecki (I), a niewielki
fragment region pomorski (V). Granica pomiędzy regionami przebiega wzdłuż Wisły, która
stanowi główną strefę drenażu. W świetle podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych
Sadurskiego i Nowickiego (2007) analizowany obszar znajduje się w obrębie prowincji niżowej
regionu mazowiecko-mazursko-podlaskiego (II), w subregionie pojeziernym (II2) oraz regionu
pomorskiego (III), który zajmuje niewielki fragment obszaru. Na obszarze objętym arkuszem
mapy według podziału obowiązującego w 2014 r. wyznaczono 2 jednolite części wód
podziemnych: 39 i 40 oraz w ramach GZWP – zbiornik nr 129 (dolina rzeki dolna Osa). Na
szczególną uwagę zasługują lecznicze wody termalne, które zostały nawiercone w 2 otworach
wiertniczych. Pierwszy odwiert wykonany w latach 1971–72 w miejscowości Marusza na
głębokość 3070,5 m, po zakończeniu badań przystosowano do poboru solanki z warstw jury
dolnej z głębokości 1607–1630 m. Od 2005 roku solanka z tego odwiertu jest eksploatowana do
celów balneoterapii. Drugi odwiert wykonano w Węgrowie w 1987 r. i do chwili obecnej nie jest
eksploatowany (Krawiec 2009). Na analizowanym obszarze znajduje się ujęcie wody dla miasta
Grudziądza zlokalizowane w Lesie Rudnickim. Składa się ono z 25 studni, z czego 23 to są
studnie ujmujące wody z warstwy czwartorzędowej i 2 studnie ujmujące wodę z warstwy
paleogeńsko-neogeńskiej.
Gleby
Zróżnicowana rzeźba terenu, utwory powierzchniowe oraz uwarunkowania klimatyczne
mają zasadniczy wpływ na wykształcenie się charakteru pokryw glebowych i ich przydatność
rolniczą. Gleby na analizowanym arkuszu cechuje duża zmienność i różnorodność.
Zdecydowanie najlepsze kompleksy przydatności rolniczej, zaliczane do kompleksu pszennego
bardzo dobrego i dobrego oraz lokalnie zbożowo-pastewnego mocnego, występują na podłożu
mad średnich, ciężkich i bardzo ciężkich w Basenie Grudziądzkim oraz glin lekkich i średnich
w obrębie Wysoczyzny Chełmińskiej, jako czarnoziemy lub gleby brunatne właściwe. Gleby
takie stwierdza się w okolicy Węgrowa Polskiego i Kobylanki w Basenie Grudziądzkim oraz
w Goryniu, Dębieńcu, na południe od Radzynia Chełmińskiego oraz we wschodniej części
obszaru, np. w rejonie Annowa, Okonina, Kitnowa, Czeczewa. Na podłożu piasków gliniastych
mocnych i piasków gliniastych lekkich wykształciły się lokalnie gleby pseudobielicowe i brunatne
wyługowane i kwaśne należące do słabszych kompleksów żytnich bardzo dobrych i dobrych. Na
niższych wilgotniejszych terenach, na madach ciężkich i bardzo ciężkich występują użytki
zielone średnie, z kolei na madach lekkich lokalnie grunty orne kompleksu żytniego dobrego.
Znaczne tereny dna doliny Wisły zajmują ponadto gleby mułowo torfowe wykorzystywane jako
użytki zielone średnie np. na wschód od Jeziora Rudnickiego Wielkiego. Podobna sytuacja
występuje w dnach niektórych obniżeń wytopiskowych na wysoczyźnie oraz wzdłuż cieków,
m.in. Maruszy i Osy. Zwarte kompleksy leśne w Basenie Grudziądzkim wykorzystują gleby
wykształcone na piaskach różnoziarnistych. Lokalnie na tym obszarze gleby wykorzystywane są
jako grunty orne należące do kompleksów żytnich słabych i bardzo słabych, np. w otoczeniu
jeziora Tarpno. Na analizowanym arkuszu znaczne obszary gruntów ornych (kompleksy od 1 do
5 i 8 podlegają ochronie. Koncentrują się one lokalnie w obrębie Basenu Grudziądzkiego oraz
na przeważających obszarach wysoczyzny morenowej (Mapa glebowo-rolnicza województwa…
1980).
Szata roślinna
Naturalne zbiorowiska roślinne omawianego obszaru wykształciły się stopniowo w okresie
późnego glacjału ostatniego zlodowacenia i w holocenie. Według geobotanicznego podziału
Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany obszar leży w całości w granicach Państwa
Holarktyda, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynno-Środkowoeuropejskiej,
Działu Bałtyckiego (A), Poddziału Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1),
Krainy Pomorskiego Południowego Pasa Przejściowego (6), Wysoczyzny Dąbrowskiej (d).
Zgodnie z podziałem Polski na regiony geobotaniczne zaproponowanym przez
Matuszkiewicza (2002) arkusz położony jest w Dziale Mazowiecko-Poleskim (E), Krainy
Chełmińsko-Dobrzyńskiej (E.1) i Okręgach – Doliny Dolnej Wisły (E.1.2) w części północnozachodniej oraz Pojezierza Chełmińskiego (E.1.3) na południu i wschodzie. W ramach podziału
na jednostki niższego rzędu można dalej wyróżnić 3 Podokręgi – Dolina Wisły Fordon-Nowe
(E.1.2.e) w północno-zachodnim skraju, Grudziądzki (E.1.2.d) poniżej poprzedniego oraz
Radzyński (E.1.3.a) na wschodzie i południu.
Opracowana przez Tramplera i in. (1990) regionalizacja przyrodniczo-leśna, oparta na
podstawach ekologiczno-fizjograficznych, wydziela regiony o podobnych warunkach dla hodowli
lasu. Według tego podziału obszar arkusza Grudziądz leży w całości w Krainie WielkopolskoPomorskiej (III) i Dzielnicy Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie (III.3).
Obszary leśne stanowią około 10,5% powierzchni arkusza (około 3 300 ha) i występują
głównie w postaci kilku zwartych kompleksów leśnych, m.in. w części zachodniej (Las Rudnicki),
północnej (okolica Maruszy i Węgrowa) i północno-wschodniej (Dolina Osy). Opisywany obszar,
zwłaszcza w części północnej, jest ważnym korytarzem ekologicznym o międzynarodowym
znaczeniu łączącym dolinę Wisły z Pojezierzem Brodnickim.
Całość obszaru zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych
w Toruniu i leży w zasięgu terytorialnym dwóch Nadleśnictw – Jamy na północy i Golub-Dobrzyń
na południu. Pod względem siedliskowym dominują żyzne siedliska lasowe – lasu mieszanego
świeżego i lasu świeżego. W dolinie Osy występują siedliska lasów łęgowych i olsów
jesionowych, a także buczyna i dąbrowa świetlista. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest
sosna zwyczajna, następnie dąb, olsza i brzoza.
Naturalne zespoły roślinne na opisywanym terenie, oprócz zachodniego i północnego
fragmentu arkusza zajmują niewielkie powierzchnie. Z uwagi na dominujące bardzo dobre
i dobre gleby, przeważają zespoły roślin uprawnych i towarzyszące im różnego rodzaju chwasty
polne. Znaczną powierzchnię zieleni stanowi roślinność pospolita i gatunki kserotermiczne.
Na uwagę zasługują parki dworskie (m.in. w Radzyniu-Wsi, Zakrzewie, Dębieńcu czy
Gawłowicach) oraz cmentarze.
Klimat
Opisywany obszar jest położony w strefie klimatu umiarkowanie ciepłego –
przejściowego, który kształtowany jest na styku morskich mas powietrza znad Oceanu
Atlantyckiego oraz mas kontynentalnych znad Europy Wschodniej, a nawet Azji. Ścieranie
się tych głównych mas powietrza, przemieszczanie się różnych ośrodków barycznych oraz
frontów atmosferycznych powoduje w tym rejonie dużą zmienność pogody oraz warunków
klimatycznych z roku na rok. Biorąc pod uwagę podział Polski na regiony klimatyczne
według Wosia (1999), analizowany obszar usytuowany jest w centralnej części Regionu
Chełmińsko-Toruńskiego. Na tle sąsiednich regionów klimatycznych wyróżnia się on nieco
większą częstością występowania dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem. Dni
takich średnio w roku jest tutaj ponad 16. Charakterystyczne są także dni przymrozkowe
bardzo chłodne, z dużym zachmurzeniem bez opadów. Na podstawie Atlasu Klimatu Polski
(Lorenc 2005) można stwierdzić, iż w latach 1971–2000 na tym obszarze średnie ciśnienie
atmosferyczne wynosiło 1015–1016 hPa, dominowały wiatry z sektora zachodniego, o dość
znacznej prędkości (średnio 3,5–4,0 m/s), usłonecznienie sięgało 1550–1650 godz./rok,
a średnia temperatura powietrza była dość wysoka i wynosiła około 8,0° C. Jest to region
o niskiej sumie rocznej opadów (około 550 mm). Urozmaicona orografia terenu, głęboko
wcięta dolina dolnej Wisły oraz zróżnicowane pokrycie szatą roślinną sprzyjają formowaniu
się lokalnych warunków topoklimatycznych.
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Na opisywanym obszarze występują różnorodne obiekty objęte ochroną prawną.
Gleby chronione posiadają dominujący udział wśród gruntów ornych a wybrane powierzchnie
leśne uzyskały status lasów ochronnych. W zasięgu analizowanego arkusza zlokalizowano
33 pomniki przyrody (Tabela 2), kilkanaście użytków ekologicznych, rezerwaty przyrody, a także
2 obszary chronionego krajobrazu (OChK) oraz fragment obszaru specjalnej ochrony siedlisk
(SOO) wytypowany w ramach europejskiej sieci Natura 2000.
Lp.*
Lokalizacja
Pomnik przyrody
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
Nadl. Jamy (oddz. 256)
Nadl. Jamy (oddz. 256)
Grudziądz
Grudziądz
Nadl. Jamy (oddz. 261)
Grudziądz
Grudziądz
Grudziądz
Nadl. Jamy (oddz. 261)
Grudziądz
Nadl. Jamy (oddz. 254)
Grudziądz
Nadl. Jamy
Grudziądz
Grudziądz
Grudziądz
Grudziądz
Grudziądz
Nicwałd
Nicwałd
Skarszewy
Skarszewy
Grudziądz
Grudziądz
Skarszewy
Linarczyk
Linarczyk
28.
Mełno
29.
Mełno
30.
31.
32.
33.
Zakrzewo
Turznice
Turznice
Gziki
dąb szypułkowy
buk zwyczajny (8 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
jarząb brekinia (3 szt.)
lipa drobnolistna
dąb szypułkowy (2 szt.)
platan klonolistny
buk zwyczajny
dąb szypułkowy
jarząb brekinia
dąb szypułkowy (2 szt.), lipa drobnolistna, platan klonolistny
dąb szypułkowy
wierzba
lipa drobnolistna
dąb szypułkowy (2 szt.)
topola biała
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy
dąb (3 szt.)
sosna zwyczajna
cis pospolity
dąb szypułkowy
buk zwyczajny
cis pospolity, olsza czarna, jesion wyniosły
dąb
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (wiek 350 lat), buk pospolity (wiek 180 lat, 3 szt.),
buk pospolity (wiek 200 lat), lipa drobnolistna (wiek 200 lat)
skupisko 37 drzew (sosna limba, świerk pospolity, buk pospolity, dąb
szypułkowy, głóg jednoszyjkowy, jesion wyniosły, klon zwyczajny, lipa
drobnolistna, choina kanadyjska, cypryśnik błotny, jodła kaukaska, sosna
wejmutka, robinia akacjowa, orzech czarny
dąb szypułkowy (4 szt.)
dąb
dąb szypułkowy (2 szt.)
lipa drobnolistna (3 szt.)
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Formy ochrony środowiska uzupełnia kilkanaście ujęć wód podziemnych, głównie na
południe od Grudziądza, a także obszar najwyższej ochrony w obrębie Głównego Zbiornika
Wód Podziemnych – nr 129 (dolina rzeki dolna Osa) (Kleczkowski 1990). Udokumentowane
złoże wód mineralnych występuje w okolicach Maruszy, a kruszyw naturalnych w Str. Folwarku.
Degradacja powierzchni terenu
W obrębie arkusza obszary narażone na degradację powierzchni terenu występują
jedynie w obrębie stromych zboczy Basenu Grudziądzkiego, fragmentu kępy Fortecznej, doliny
Maruszy, Strugi Radzyńskiej i doliny dolnej Osy. Wszędzie tam zachodzą intensywne procesy
denudacyjne i erozyjne. Do innych lokalnych form degradacji należą niewielkie fragmenty wałów
i grobli, a także liczne czynne i nieczynne wyrobiska materiałów budowlanych. Liczne
składowiska surowców przemysłowych zlokalizowane są przede wszystkim w Grudziądzu,
Radzyniu Chełmińskim, Zakrzewie i Turznicach. Składowiska paliw stałych występują
w Grudziądzu, Grucie, Radzyniu Chełmińskim i Mełnie, paliw płynnych typu magazynowego
w Salnie, Zakrzewie oraz Radzyniu Chełmińskim, a gazowych w Grudziądzu. Stacje paliw
towarzyszą głównym szlakom komunikacyjnym i większym miejscowościom, np. Grudziądz,
Radzyń Chełmiński, Gruta, Mgowo i Marusza. Surowce rolnicze składowane są w otoczeniu
Grudziądza, Maruszy, Mełna, Radzynia Chełmińskiego i Mgowa, natomiast leśne – Grudziądza,
Maruszy, Plemiąt oraz na północny-zachód od Grabowca. W obrębie arkusza zlokalizowano
dwa kontrolowane składowiska odpadów innych (Grudziądz). W okolicach większości
miejscowości funkcjonują cmentarze.
Degradacja gleb
Na analizowanym obszarze degradacja gleb polega przede wszystkim na ich erozji oraz
zawodnieniu. Gleby zerodowane występują na wysoczyznach morenowych, głównie
w północnej części arkusza, w strefach zboczy oraz dna Basenu Grudziądzkiego, doliny
Maruszy, Strugi Radzyńskiej oraz Osy. Gleby zawodnione towarzyszą dnom dolin oraz
zagłębieniom wytopiskowymi. W wybranych miastach (Grudziądz, Radzyń Chełmiński) oraz
innych miejscowościach (Gruta, Mełno, Mgowo, Błędowo) występują gleby przekształcone
antropogenicznie, także o zmienionym profilu glebowym. Odsłonięte i wyniesione obszary
wysoczyznowe dominujące na obszarze arkusza cechują się brakiem lokalnych, większych
zadrzewień i narażone są przez to na przesuszenie oraz erozję wietrzną.
Degradacja lasów
Lasy są trwałym i ważnym elementem szaty roślinnej, który istotnie oddziałuje na
krajobraz. Na analizowanym obszarze niewielkie kompleksy leśne występujące w północnozachodniej części arkusza charakteryzują się słabą i średnią klasą uszkodzeń. Najlepszym
stanem zdrowotnym cechują się lasy w północno-wschodniej części arkusza, w granicach
rezerwatu krajobrazowego Dolina Osy. Głównymi czynnikami degradującymi lasy na
analizowanym obszarze są czynniki biotyczne i abiotyczne. Wpływ czynników biotycznych jest
zauważany w dominujących siedliskach borowych, w których przeważa sosna. Ta dominacja
jednego gatunku dodatkowo potęguje negatywne konsekwencje rozwoju grzybów, bakterii
i szkodliwych owadów. Czynniki abiotyczne są przyczyną degradacji lasów głównie w obrębie
dowietrznych, wschodnich zboczy Kotliny Grudziądzkiej, na zachód od Pokrzywna i na wschód
od Grudziądza. Do abiotycznych czynników degradujących lasy w strefach zboczy dolin Wisły
i Osy należy także urozmaicona rzeźba terenu z licznymi, głębokimi dolinami bocznymi.
W lasach porastających wysokie, piaszczyste poziomy teras rzecznych w Kotlinie Grudziądzkiej
(na południe od Grudziądza), abiotycznymi czynnikami degradującymi są słabe gleby oraz złe
warunki wilgotnościowe.
Degradacja wód powierzchniowych
Na obszarze objętym arkuszem Grudziądz funkcjonuje 6 oczyszczalni ścieków:
w Radzyniu Chełmińskim, Salnie, Grucie, Maruszy, Mełnie oraz Gołębiewku (Tabela 3).
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków.
1.
2.
3.
Salno
Gruta
Marusza
Ilość [m /d]
Urządzenie
max/aktual. oczyszczające
Zakład Gospodarki
Komunalnej
komunalne
i Mieszkaniowej
Zakład Gospodarki
Komunalnej
komunalne
i Mieszkaniowej
Spółdzielnia rolnoprzemysłowe
produkcyjna
Zakład
Doświadczalny Inst.
mieszane
Zootechniki
4.
Mełno
5.
Radzyń
Chełmiński
Komunalna
oczyszczalnia
ścieków
komunalne
Gołębiewko
Zakład Gospodarki
Komunalnej
i Mieszkaniowej
komunalne
6.
3
Rodzaj
ścieków
Zakład
Kierunek zrzutu
1.
Grudziądz
2.
Grudziądz
3.
Grudziądz
4.
Grudziądz
5.
Grudziądz
6.
Grudziądz
7.
Grudziądz
8.
Grudziądz
1.
2.
3.
4.
5.
Rów Hermana
jezioro Salno
jezioro Wilczak
Marusza
Jezioro Rudnickie
Wielkie
166,679
166,679
-
-
-
b.d.
-
-
-
-
-
-
+
-
kotłownia
-
b.d.
-
-
-
0,001
b.d.
0,245
-
-
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
-
+
-
-
11.
Grudziądz
Lubawa SA
14,4
b.d.
-
-
-
12.
Grudziądz
zakład przemysłowy
-
b.d.
-
-
-
13.
Grudziądz
-
b.d.
-
-
-
14.
Grudziądz
-
-
-
-
+
15.
Grudziądz
-
-
-
-
+
16.
Salno
-
-
-
-
+
17.
Salno
-
-
-
-
+
18.
Grudziądz
-
19.
Grudziądz
20.
Grudziądz
zakład przemysłowy
Miejskie Wodociągi
Przepompownia Ścieków
PPHU ELDOM
(skup owoców i warzyw)
oczyszczalnia ścieków
Pacht Rolno-Handlowa
Sp. z o.o.
zakład przemysłowy
VENTURE INDUSTRIES
Sp. z o.o.
BudMax
21.
Grudziądz
22.
Grudziądz
23.
Grudziądz
24.
Wielkie
Lniska
Dobry Hostel, kotłownia
Solanum, Sp. z o.o.
Przedsiębiorstwo rolno produkcyjne
25.
Dąbrówka
Królewska
26.
Grudziądz
27.
Grudziądz
28.
Grudziądz
29.
Grudziądz
30.
Grudziądz
31.
Mł. Lniska
32.
Gać
33.
Grudziądz
34.
Gruta
35.
Mełno
Mełno
-
b.d.
-
-
1,557
146,989
b.d.
-
-
0,897
b.d.
b.d.
-
-
OPEC INEKO Sp. z o.o.
70,3
133218,7
296,7
-
-
HEBAN FPUH
0,578
b.d.
0,074
+
-
gospodarstwo hodowlane
Wojskowe Zakłady
Uzbrojenia
Pro Bet Sp. z o.o.
Schumacher Packaging
Sp. z o.o.
Wytwórnia betonu
i prefabrykatów beton.
D.J.M. Chłodnia
Grudziądz
turbina wiatrowa
Szyldy emaliowane
Mikołajczak
gospodarstwo ogrodnicze
Zakład Przetwórstwa
Mięsnego T. Kawski
Komunalna
Oczyszczalnia Ścieków
Gorzelnia z Biogazownią
Allter Power Sp. z o.o.
oczyszczalnia ścieków
Tadeusz Gorski Zakłady
Przetwórstwa Mięsnego
gospodarstwo hodowlane
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
b.d.
b.d.
b.d.
-
+
-
Literatura i materiały źródłowe
-
-
-
-
b.d.
0,207
-
-
-
-
-
+
-
56163,65
2
-
53364,52
2
-
-
-
-
+
-
0,166
b.d.
0,060
-
-
+
+
+
-
-
b.d.
b.d.
b.d.
-
-
-
-
-
-
+
b.d.
b.d.
b.d.
-
+
-
-
-
-
+
1,373
b.d.
165,265
-
-
-
-
-
-
+
Andrzejewski L., 2001, Ukształtowanie powierzchni terenu oraz budowa geologiczna, [W:]
Przyroda Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Bydgoszcz.
Atlas podziału hydrograficznego Polski, H. Czarnecka (red.), 2005, IMGW, Warszawa.
Berglund E.B., Drozdowski E., 1976, Development and chronology of the lower Vistula River
valley, North Poland, Boreas, v. 5 (2).
Choiński A., 2006, Katalog Jezior Polski, Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Dadlez R. (red.), 1976, Perm i mezozoik niecki pomorskiej, Pr. Inst. Geol. 79.
Dadlez R., Marek S., 1969, Styl strukturalny kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na
niektórych obszarach Niżu Polskiego, Kwart. Geol. T. 13, nr 3.
Drozdowski E., 1979, Deglacjacja dolnego Powiśla w środkowym Wurmie i związane z nią
środowiska depozycji osadów, Pr. Geogr. nr 132, Warszawa.
Drozdowski E., 1974, Geneza Basenu Grudziądzkiego w świetle osadów i form glacjalnych.
Prz. Geol. R. 22, nr 7.
Drozdowski E., 1973, Podłoże czwartorzędu i jego wpływ na rozwój procesów glacjalnych
w środkowej części dolnego Powiśla, Prz. Geogr. T. 45 (3), Poznań.
Galon R., 1934, Dolina dolnej Wisły, jej kształt i rozwój na tle budowy dolnego Powiśla, Bad.
Geogr. Z 12–13, Poznań.
Galon R., 1968, Ewolucja sieci rzecznej na przedpolu zanikającego lądolodu, [W:] Ostatnie
zlodowacenie skandynawskie w Polsce, Pr Geogr. Inst. Geogr. PAN nr 74.
Jańczak J. (red.), 1997, Atlas jezior Polski, T.2., Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Jakość zwykłych wód podziemnych w województwie kujawsko-pomorskim na podstawie
wyników monitoringu regionalnego w latach 2000–2004, 2005, BMŚ, IOŚ, Bydgoszcz.
Kleczkowski A.S., 1990, Mapa obszarów GZWP w Polsce wymagających szczególnej
ochrony (1:500 000), Inst. Hydrogeol. i Geolog. Inż. AGH, Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Kordowski J., 2014, Rola brył martwego lodu w morfogenezie Kotliny Grudziądzkiej i Basenu
Unisławskiego – formy rzeźby i osady, Landform Analysis 25.
Kordowski J., i in., 2014, Zapis procesów sedymentacji fluwialnej i biogenicznej w osadach
dna Doliny Dolnej Wisły. Landform Analysis 25.
Krawiec A., 2009, Wody termalne w rejonie Grudziądza. Technika Poszukiwań
Geologicznych. Geotermia, Zrównoważony rozwój, 2/2009.
Kubiak-Wójcicka K., 2015, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusz N34-86-D Grudziądz, Główny Geodeta Kraju, POLKART Warszawa.
Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa.
Mapa glebowo-rolnicza woj. bydgoskie w skali 1:100 000, IUNG w Puławach 1980.
Makowska A., 1979, Interglacjał eemski w dolinie dolnej Wisły, Stud geol. Pol. V. 63.
Makowska A., 1975, Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, arkusz Grudziądz,
arkusz 244 Grudziądz – Rudnik, Wyd. Geol., Warszawa.
Matuszkiewicz J.M., 2002, Zespoły roślinne Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Niewiarowski W., 1959, Formy polodowcowe i typy deglacjacji na Wysoczyźnie
Chełmińskiej, Stud. Soc. Sc. Tor. Sect. C., v. 4 nr 1.
Paczyński B. (red.), 1995, Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000, Państwowy
Instytut Geologiczny, Warszawa.
Pożaryski W. i in., 1982, Tektonika i ewolucja paleotektoniczna paleozoiku podpermskiego
między Koszalinem i Toruniem (Pomorze), Prz. Geol. 30 (12).
Pożaryski W. (red.), 1974, Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1, Niż Polski. Inst. Geol.,
Warszawa.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, 2013,
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku, 2012,
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku, 2011,
Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Rąkowski G. (red.), 2005, Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012, Obszary natura 2000 w Polsce II,
Specjalne obszary ochrony siedlisk w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rozporządzenie nr 2/2013 Dyrektora RZGW w Gdańsku z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie
wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł
rolniczych, Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego, poz. 1807.
Sadurski A., Nowicki Z. (red.) 2007, Hydrogeologia regionalna Polski, Tom 1, Wyd. PIG,
Warszawa.
Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972, Szata roślinna Polski, Tom II, PWN, Warszawa.
Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E., 1990, Siedliskowe podstawy
hodowli lasu, PWRiL, Warszawa.
Uniejewska M., 1980, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz 245
Grudziądz, Instytut Geologiczny.
Uniejewska M, Nosek M., 1982, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski
w skali 1:50 000, arkusz 245 Grudziądz, Wyd. Geol.
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
0,242
-
-
+
-
-
-
+
44.
Piaski
kotłownia Zespołu Szkół
-
b.d.
-
-
-
45.
Plemięta
-
-
-
+
-
46.
Zakrzewo
-
b.d.
-
-
-
47.
Turznice
-
b.d.
-
-
-
48.
-
-
-
-
+
-
-
-
-
+
50.
Turznice
Radzyń
Chełmiński
Gołębiewko
-
b.d.
-
-
-
51.
Gołębiewko
-
-
-
-
+
52.
Dębieniec
tartak
Zakład Produkcji
Styropianu
PPHU WEGA –
produkcja świec i zniczy
gospodarstwo hodowlane
Komunalna
Oczyszczalnia Ścieków
kotłownia blokowa
Komunalna
Oczyszczalnia Ścieków
Dębrol Sp. z o.o.
gospodarstwo rolne
-
-
-
-
+
-
b.d.
-
-
-
-
-
-
-
+
kotłownia
-
b.d.
-
-
-
zakład przemysłowy
-
b.d.
-
-
-
kotłownia przyszkolna
-
b.d.
-
-
-
elektrownia wiatrowa
(18 turbin wiatrowych)
-
-
-
+
-
turbina wiatrowa
-
-
-
+
-
58.
RadzyńWybudowanie
Wiewiórki
gospodarstwo rolne
-
-
-
-
+
59.
Błędowo
gospodarstwo hodowlane
-
-
-
-
+
60.
Mgowo
wytwórnia paszy
-
b.d.
-
-
-
61.
Mgowo
gospodarstwo rolne
-
-
-
-
+
62.
Gziki
Nowa Wieś
Królewska
gospodarstwo hodowlane
-
-
-
-
+
gospodarstwo hodowlane
-
-
-
-
+
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Rok
Ocena stanu
ekologicznego
Kategoria
podatności na
degradację
Grudziądz (km 5,5)
Linarczyk
2006
2006
2006
2010
III
III
III
-
Na terenie arkusza Grudziądz zinwentaryzowano kilka inwestycji mogących znacząco
oddziaływać na środowisko przyrodnicze (Tabela 6). Ponadto, przez arkusz przebiegają trzy
napowietrzne linie elektro-energetyczne, gazociąg, a także fragment drogi krajowej (nr 16)
będącej trasą transportu materiałów niebezpiecznych (Raport o stanie środowiska..2013).
-
2009
III
-
Tabela 6. Rodzaje przedsięwzięć mogące znacząco oddziaływać na środowisko.
Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Lp.*
Miejscowość
Obiekt
1.
2.
3.
Grudziądz
Grudziądz
Węgrowo
Auto Kasacja II – demontaż pojazdów
METAL RECYCLING Grudziądz Sp. z o.o. – demontaż pojazdów
Stacja elektroenergetyczna "Grudziądz – Węgrowo" (400/220/110)
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA
Analizowany obszar, głównie w części północno-zachodniej, ze względu na lokalizację
przemysłu i skupisk ludności pełni rolę wiodącego ośrodka produkcyjnego i z tego względu
wskazania w zakresie ochrony i kształtowania środowiska powinny dotyczyć ograniczenia
jego negatywnego wpływu na najbliższe otoczenie oraz tereny przyległe. Z tego względu
istotnym zadaniem jest ograniczenie emisji zanieczyszczeń, w tym głównie pyłowych
i gazowych. Ponadto, ważnym zadaniem jest inwentaryzacja źródeł niskiej emisji gazów
i pyłów, ze względu na dużą liczbę takich obiektów skupionych na stosunkowo małym
obszarze. Kontrolą należy objąć także liczne w okolicach Grudziądza auto-złomy, lakiernie
samochodowe, składowiska i warsztaty napraw samochodów, które w przypadku
nieprzestrzegania obowiązujących przepisów są źródłem zanieczyszczenia gleby, wód
gruntowych oraz powietrza.
W obrębie intensywnie użytkowanej rolniczo rozległej wysoczyzny istotnym
wskazaniem jest ochrona gleb, a także wód powierzchniowych przed szkodliwymi związkami
związanymi z gospodarką rolną. W tym celu należy podjąć działania w sektorze rolnictwa
i gospodarki wodnej, dotyczące m.in. okresów nawożenia i ograniczeń w stosowaniu
nawozów, wielkości dawek i sposobów ich wprowadzania do środowiska, warunków
przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowania z odciekami. Szczegółowy wykaz
takich zaleceń zawarty jest w Rozporządzeniu nr 2 Dyrektora RZGW w Gdańsku (2013).
Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach jej pozbawionych oraz budowa
oczyszczalni ścieków stanowią podstawowe elementy mające na celu przeciwdziałanie
degradacji środowiska. Wskazana jest również budowa obiektów małej retencji na obszarach
wysoczyznowych. Szczególną uwagę należy zwrócić na obszary chronione na wschód od
Grudziądza (doliny Osy i Gardęgi), które powinny być objęte szczegółowymi badaniami
monitoringowymi w zakresie określenia na nie wpływu aglomeracji Grudziądza.
Do innych szczegółowych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
zaliczyć można:
• zachowanie i funkcjonowanie drobnych hydrotopów, wysp leśnych i zadrzewień
śródpolnych przy jednoczesnym tworzeniu nowych,
• utrzymanie odpowiedniego stanu technicznego istniejących urządzeń hydrotechnicznych
poprzez ich modernizację oraz stały monitoring,
• ustabilizowanie procesów stokowych w obrębie wysokich skarp Basenu Grudziądzkiego
i dolin bocznych poprzez stopniowe zadrzewianie ich stref przykrawędziowych,
• doskonalenie gospodarki odpadami, w tym polepszenie systemu odbioru odpadów
komunalnych i ich deponowania na istniejących składowiskach,
• likwidację niekontrolowanych miejsc składowania odpadów w otoczeniu wsi,
• zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez stopniową wymianę kotłowni
węglowych na gazowe.
Szczegółowe wytyczne i wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska
przyrodniczego zawarte są w opracowywanych dla gmin strategiach rozwoju, planach
gospodarki odpadami oraz programach ochrony środowiska.
-
Punkt pomiarowokontrolny / km biegu
rzeki
* w związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r.
w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 2014, poz. 1482),
które wprowadziło zmianę klasyfikacji wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych, jeziorach i innych
zbiornikach wodnych, na mapie nie stosuje się symboli dotyczących jakości wód powierzchniowych
w punktach pomiarowych.
Stan środowiska przyrodniczego analizowanego arkusza wynika z funkcjonowania
sąsiadujących kilku specyficznych geoekosystemów, tj. Basenu Grudziądzkiego w części
północno-zachodniej, rozległego i dominującego powierzchniowo obszaru wysoczyznowego
(Wysoczyzna Chełmińska) oraz ważnego ośrodka miejsko-przemysłowego Grudziądza.
Wspomniane geokompleksy w zróżnicowany sposób odzwierciedlają antropopresję na tym
obszarze. Najbardziej przekształcone rejony leżą w obrębie przemysłowego ośrodka
w Grudziądzu oraz intensywnie eksploatowanej rolniczo wysoczyzny, czemu sprzyjają bardzo
dobre i dobre kompleksy orne o wysokiej przydatności rolniczej. Pozostałe geoekosystemy,
tj. Basen Grudziądzki z fragmentem kompleksu leśnego lasów borowych charakteryzują się
najmniejszą w skali arkusza antropopresją. Stan ekologiczny wybranych komponentów
środowiska przyrodniczego, takich jak lasy i gleby jest zadawalający. Największe zróżnicowanie
w ocenie stanu środowiska dotyczy powietrza (głównie w Grudziądzu i jego otoczeniu) i wód
powierzchniowych oraz podziemnych. Większość zdiagnozowanych zagrożeń i problemów
w funkcjonowaniu wymienionych geoekosystemów wynika z rozwoju przemysłu (Grudziądz)
oraz intensywnej gospodarki rolnej. Przemysł w połączeniu z liniowymi emitorami jest głównym
źródłem zanieczyszczeń pyłowych i gazowych opisywanego obszaru i w znaczący sposób
wpływa na degradację otoczenia. Liczne źródła niskiej emisji gazów i pyłów stanowią jedynie
miejscowe zagrożenie dla stanu środowiska.
0,326
-
57.
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
-
-
Gawłowice
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
-
-
56.
Na analizowanym obszarze występują nieużytki naturogeniczne, głównie w rejonie
Radzynia Chełmińskiego, otoczenia jeziora Kruszyn, Piaseczno i Skąpe oraz w Grudziądzu
i Mełnie.
-
gospodarstwo hodowlane
55.
NIEUŻYTKI
68,327
Mełno
54.
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Na obszarze objętym arkuszem mapy Grudziądz nie zarejestrowano żadnych form
rekultywacji.
-
Okonin
Radzyń
Chełmiński
Radzyń
Chełmiński
Radzyń
Chełmiński
Aktywność człowieka w zakresie przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego
polega na właściwym wprowadzaniu podstaw przyrodniczych i proekologicznych do planowania
przestrzennego oraz na umiejętnym stosowaniu instalacji technicznych i procesów
technologicznych ograniczających lub likwidujących procesy degradacji środowiska. Działanie
człowieka w tym kierunku obejmuje więc cały szereg zabiegów, procesów, nakazów i zaleceń,
także podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. W obrębie arkusza znajduje się
6 czynnych oczyszczalni ścieków w miejscowościach: Salno, Gruta, Marusza, Mełno, Radzyń
Chełmiński i Gołębiewko. Sieć kanalizacji sanitarno-burzowej występuje jedynie w Grudziądzu,
a częściowo w niektórych miejscowościach. W tych, w których nie ma sieci kanalizacyjnej
systematycznie przyrasta liczba przydomowych oczyszczalni ścieków. Na większości
analizowanego obszaru gospodarka odpadami jest uregulowana, co nie zmienia faktu
konieczności zorganizowania kompleksowego systemu gromadzenia, segregacji i wywozu
odpadów. W Grudziądzu powstały cztery stacje utylizacji odpadów metodą recyclingu.
Na badanym obszarze występują cztery punkty monitoringu środowiska sieci regionalnej, w tym
jeden punkt pomiarowo-kontrolny jakości wody płynącej na rzece Marusza (miejscowość
Linarczyk), w którym bada się wodę powyżej Jeziora Rudnickiego Wielkiego.
8862,75
43.
53.
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
-
42.
49.
Kwalifikacja powyższych przedsięwzięć została dokonana na podstawie Rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397).
0,871
oczyszczalnia ścieków
Kotłownia Zakładu
Doświadczalnego
Instytutu Zootechniki
Mełno Sp. z.o.o.
gospodarstwo hodowlane
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior.
Rzeka lub
jezioro
1,373
b.d.
63.
Lp.
-
-
41.
Na analizowanym obszarze znajduje się tylko jeden punkt pomiarowo-kontrolny jakości
wody płynącej. Zlokalizowany jest na rzece Maruszy, której wodę badano powyżej Jeziora
Rudnickiego Wielkiego w miejscowości Linarczyk. Stan i potencjał ekologiczny został określony
w 2010 roku jako umiarkowany, natomiast bakteriologiczny jako niezadowalający. Przez wiele
lat rzeka ta byłą odbiornikiem ścieków z cukrowni w Mełnie. Obecnie już nim nie jest, prowadzi
jednak podwyższone ładunki związków biogennych pochodzenia rolniczego, podtrzymując
wysoką eutrofizację wód Jeziora Rudnickiego Wielkiego (Raport o stanie środowiska… 2011).
Jakość wody pozostałych cieków położonych w obrębie analizowanego arkusza była
badana w punktach kontrolnych położonych poza arkuszem mapy. Badania prowadzone
w 2012 roku w Świeciu nad Osą (ujście Radzyńskiej Strugi do Lutryny) w zakresie monitoringu
operacyjnego wykazały dobry stan ekologiczny, o czym zdecydowały wskaźniki biologiczne
i fizykochemiczne. Stan sanitarny oceniono jako niezadowalający. W odniesieniu do wartości
średniorocznych z roku 2003, stwierdzono niewielką poprawę jakości w zakresie
fizykochemicznym i pogorszenie jakości sanitarnej wód (Raport o stanie środowiska… 2013).
Rów Hermana został objęty badaniem jakości wody w 2012 roku w odcinku ujściowym do
Wisły w Grudziądzu (0,1 km rzeki, poza arkuszem). Badania wody w zakresie
fizykochemicznym wykazały warunki odpowiednie dla II klasy, natomiast stan sanitarny
oceniono jako zły (Tabela 4). Kanał Trynka został objęty badaniem jakości wody w 0,1 km rzeki,
w miejscu ujścia kanału do Wisły (poza arkuszem). Badania jakości wody w 2012 r. wykazały
słaby stan/potencjał ekologiczny (przekroczony wskaźnik indeksu makrobentosowego) oraz zły
stan bakteriologiczny. W porównaniu z badaniami prowadzonymi w 2002 roku stwierdzono
poprawę jakości wód w zakresie fizykochemicznym (Raport o stanie środowiska… 2013).
-
-
0,918
Mełno
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
-
74,124
-
40.
250/160
-
b.d.
-
rowem do
Maruszy
rowem do Dopł.
z jez. Szumiłowo
i do Radzyńskiej
Strugi
rowem
do Radzyńskiej
Strugi
b.d.
Champion pieczarkarnia
rowem do
Maruszy
biologicznomechaniczne
0,616
Grudziądz
Marusza
101,2/b.d.
Źródło Źródło
gazy
hałasu odoru
bez CO2
Grudziądz
Marusza
biologicznomechaniczne
gazy
z CO2
9.
39.
biologicznomechaniczne
zakład przemysłowy
Zakład Przetwórstwa
Mięsnego Roman
Aniołkowski
Przedsiębiorstwo
Przemysłu Mięsnego
Tadeusz Górski
Centrum motoryzacyjne
TOSPOL
tartak
pyły
10.
38.
b.d./b.d.
Zakład
MWiO Sp. z o.o.
Sklep RolniczoOgrodniczy
stadion
Mełno
rowem do
Maruszy
biologiczne
Emisja w t/rok
Marusza
biologicznomechaniczne
30/b.d.
Tabela 5. Ważniejsze emitory przemysłowe zanieczyszczeń do atmosfery.
37.
rowem do
jez. Salno
4260/b.d.
Degradacja powietrza atmosferycznego
Analizowany obszar cechuje się występowaniem uciążliwych emitorów pyłowych
i gazowych do atmosfery (Tabela 5), zwłaszcza w Grudziądzu i jego najbliższym otoczeniu oraz
w Radzyniu Chełmińskim, Mełnie i Gołębiewku. Do największych z nich należą: chłodnia,
zakłady wojskowe oraz energetyczne w Grudziądzu. Źródła niskiej emisji gazów i pyłów
z terenów zabudowanych stanowią lokalne zagrożenie dla jakości środowiska. Występują one
w miejscowościach na całym obszarze arkusza, m.in.: w Nicwałdzie, Grucie, Mełnie, Błędowie,
Rudniku, Pokrzywnie i Gaci. Na analizowanym obszarze występowanie uciążliwych odorów
powiązane jest przede wszystkim z gospodarką ściekową, a ich źródłem są oczyszczalnie
i przepompownie ścieków (Grudziądz, Marusza, Salno, Mełno, Radzyń Chełmiński), a także
z gospodarstwami hodowlanymi (Dąbrówka Królewska, Marusza, Okonin, Turznice, Nowa Wieś
Królewska, Błędowo, Wiewiórki). Emitorami hałasu są tartaki (Grudziądz, Plemięta), stadion,
stolarnia i betoniarnia w Grudziądzu oraz turbiny i zespoły turbin wiatrowych (Małe Lniska,
Radzyń Wybudowanie, Gawłowice). Na podstawie Raportu o stanie środowiska…(2012) na
obszarze arkusza nie zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku węgla,
dwutlenku azotu. Natomiast w Grudziądzu (ul. Sienkiewicza) przekroczone zostały stężenia pyłu
zawieszonego PM10 oraz benzo(α)pirenu. Źródłem liniowych emisji zanieczyszczeń pyłowych,
gazowych oraz hałasu są: drogi krajowe nr 16 i 55 oraz drogi wojewódzkie: 533 (Okonin –
Mełno), 534 (Grudziądz – Rypin), 538 (Radzyń Chełmiński – Nowe Miasto Lubawskie),
543 (Paparzyn – Brodnica). Źródłem hałasu są także linie kolejowe, nr 207 (Toruń – Malbork)
w północno-zachodniej i nr 208 (Działdowo – Chojnice) w północnej części arkusza.
W Grudziądzu, w czterech punktach pomiarowych prowadzono badania akustyczne w 2012
roku. Wyniki pomiarów wskazują na przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku na
większości monitorowanych ulic (Raport o stanie środowiska… 2013).
36.
biologicznomechaniczne
120/70
Degradacja wód podziemnych
Na analizowanym terenie znajduje się ujęcie wód podziemnych w Grudziądzu, które
objęte zostało monitoringiem jakości. Ujęcie to sąsiaduje na północy z terenami zabudowanymi,
zaś na południu z terenami Lasu Rudnickiego. Wody z badanej studni należały do wód niskiej
jakości – III klasy i były nisko oceniane z powodu wysokiej mineralizacji, stężeń manganu,
siarczanów, wodorowęglanów, żelaza i strontu (Jakość wód podziemnych…2005). W roku 2003
wykonano w ramach monitoringu lokalnego jedną serię pomiarową badań monitoringowych wód
w zakresie 36 wskaźników we wszystkich studniach eksploatacyjnych oraz w 25 piezometrach,
położonych w strefie ochrony pośredniej ujęcia. Wyniki wykazały między innymi, że
w 17 piezometrach występowały wody o niskiej jakości, na co wpływ miały głównie
przewodnictwo elektrolityczne i mętność oraz zawartość żelaza, manganu i azotu amonowego.
Punkty zlokalizowane w obrębie strefy ochrony pośredniej ujęcia wykazywały stosunkowo
wysoki poziom zanieczyszczenia. Szczególnie wysokie wartości stężeń odnotowano
w odwiertach zlokalizowanych na terenie zwartej zabudowy miasta. Niemal wszystkie badane
wody charakteryzowały się znaczną mętnością oraz zawierały wysokie stężenia żelaza i azotu
amonowego (Jakość zwykłych wód podziemnych…2005). Zagrożenie wód podziemnych
stanowią zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego, ale także niekontrolowane zrzuty
nieoczyszczonych ścieków komunalnych oraz nieszczelne szamba z terenów miejscowości
nieposiadających kanalizacji sanitarnej.
Lp.* Miejscowość
DEGRADACJA KOMPONETÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Lp.* Miejscowość
Wśród jezior położonych na analizowanym obszarze badaniami monitoringowymi w latach
2007–2013 objęte były jeziora: Rudnickie Wielkie i Mełno. Badania Jeziora Rudnickiego
Wielkiego oceniły jego stan ekologiczny jako umiarkowany (Raport o stanie środowiska.. 2012),
mimo że wcześniej jezioro to przez wiele lat było odbiornikiem ścieków z cukrowni w Mełnie.
W 2009 roku przeprowadzono również badania jakości wody w jeziorze Mełno, którego
stan ekologiczny również oceniono jako umiarkowany (Raport o stanie środowiska…2012).
Źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są niekontrolowane zrzuty ścieków oraz
nieszczelne zbiorniki ściekowe gospodarstw domowych. Na obszarze objętym arkuszem mapy
Grudziądz długość sieci wodociągowej nie pokrywa się z długością sieci kanalizacyjnej.
Przykładowo, brak jest kanalizacji na terenie miejscowości: Nicwałd, Okonin, Skarszewy,
Plemięta, Turznice.
© Copyright by Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Rafał Kot, Katarzyna KubiakWójcicka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu