uwarunkowania zachowań - Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Transkrypt
uwarunkowania zachowań - Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
AGNIESZKA TURSKA-KAWA OSOBOWOŚCIOWE UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH Studium województwa śląskiego RECENZENCI dr hab. Danuta Plecka, prof. hlMK dr hab. Łukasz Tomczak, prof. US Spis treści: REDAKTOR PROWADZi}CY Radosław Urbański REDAKTOR TECHNICZNY Paweł Banasiak ROZDZiAŁ KOREKTA Martyna Janiak PROJEKT OKŁADKI Krzysztof Galus Copyright by Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2013 ISBN 978-83-7780-833-7 I ZAŁOŻENIA ROZWAŻAŃ TEORETYCZNYCH I PRZEPROWADZONYCH BADAŃ WŁASNYCH ROZDZIAŁ ... . .. ... .. ............ . ................... .. . ..... . Osobowość - zagadnienia d~fi~ic';j~~'i'kia~~iik;~;j~~' . : : : : : : : : : : : : : : : : : : : 1.1. Pojęcie osobowości .............. . ......... .. ........ . . . .. . ... . . 1.2. Pomiar osobowości .. ......... . ...... .. ... ............... . .. .... 1.3. Cechowe ujęcie osobowości ....... . ....... . . . . . ..... . . . ... ... .. . 2. Pięcioczynnikowy model osobowości - historia, podstawowe założenia, krytyka .... . .... . . . .. . . . ........... . ..... . ...... . ....... . . . .. ... .. . 2.1. Historia badań nad pięcioczynikowym modelem osobowości .... .. . . 2.2. Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości Paula T. Costy i Roberta R. McCrae . .. .. ... ... .. ... . ..... . .............. . ... ... 2.3. Krytyka modelu pięcioczynikowego ...... . .... . . . . . . . . . . . .... .. . . 3. Osobowość jako kategoria polityczna ..................... . .... . .. . .. . . ROZDZIAŁ Wydawnictwo Adam Marszałek, ul. Lubicka 44, 87-100 Toruń tel./fax 56 648 50 70; tel. 56 660 8160,566642235 e-mail: [email protected] www.marszalek.com.pl Drukarnia nr 2, ul. Warszawska 52,87-148 Łysomice, tel. 56 6783478 17 17 17 20 23 27 27 31 36 38 III POJĘCIE I SPECYFIKA ZACHOWAŃ WYBORCZYCH .......... . ... . . . ..... . Wydawnictwo prowadzi sprzedaż wysyłkową: tel./fax 56 648 50 70, e-mail: [email protected] II II OSOBOWOŚĆ ORAZ JEJ MIEJSCE WE WSPÓŁCZESNYCH BADANIACH ZACHOWAŃ WYBORCZYCH 1. Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach 7 WSTĘP l. Podstawowe formy zachowań wyborczych . . .... . .. . ..... . . . ........... . 2. Uwarunkowania aktywności wyborczej ....... . ... .. . . ................ . 2.1. Psychologiczne uwarunkowania aktywności wyborczej .... . . . ... . .. . 2.1.1. Poznawcze mechanizmy motywacyjne ... . . . ..... .. ........ . 2.1.2. Procesy afektywne . . . . . . .. . . .. .. . . .............. . . . ... . . . 2.1.3. Motywy specyficzne . . .. . .. . ..... . . . . .. .... . . . .... .. ..... . 2.2. Sytuacyjne uwarunkowania aktywności wyborczej ...... . ..... . .... . 2.3. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania aktywności wyborczej . . . .. . 48 48 55 56 56 60 61 64 66 Spis treści 3. Modele zachowań wyborczych .......... .. .................. . ........ . 3.1. Model socjologiczny (socjalno-strukturalny) ................. . ... . . 3.2. Model psychologiczny (identyfikacji partyjnej, uspołecznionej jednostki) ..... ,.... ........ .. .. . . .. .. ..... ......... ......... . . . 3.3. Model ekonomiczny (teoria racjonalnego wyboru) .... ....... ... . . . 4. Osobowościowe uwarunkowania preferencji politycznych. Klasyczne teorie i badania ..................... . ..................... .......... . . .. . 4.1. Charakter autorytarny (Erich Fromm) .... ............. .......... . 4.2. Osobowość autorytarna (Theodor WAdorno, Nevitt San ford, Else Frenkel-Brunswik, Daniel Levinson) ..... ....... .. . .. ..... ... . 4.3. Umysłowość twarda-miękka (Hans J. Eysenck) ........ .... . .. . .... . 4.4. Dogmatyczność umysiu (Milton Rokeach) .. .. ................. ... . 4.5. Polaryzacja afektywna (Silvan Tomkins) ......................... . 4.6. System wartości (Milton Rokeach) .... ........ ...... .......... .. . Spis 69 70 72 74 78 79 81 84 86 88 90 ROZDZIAŁ treści VI EMPIRYCZNA EKSPLORACJA WYNIKÓW BADAŃ .. .......... .. ....... ... . l. Rozstrzygnięcia empiryczne . . .. .............. . .... ... .......... .. .... 2. Pytania badawcze . . ..... ....... . ................... .. .. .. .... .... . .. 3. Typy wyborców oraz ich charakterystyka osobowościowa ........... .. .. . 3.1. Lojalni .......................................... ..... ......... 3.2. Aktywni labilni ..... . . . .................... .. ...... . .. . ........ 3.3. Bierni ................. .. ..... . .. . ............... ... ... . . ... . . 3.4. Niesystematyczni ... .... ........... . ... .. . ...... . .. ..... . . .... . 4. Preferencje ideologiczne a typy wyborców. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Nieufność polityczna a typy wyborców .... ............... . . ......... . .. 140 140 145 146 146 151 157 164 170 178 ZAKOŃCZENIE: MOBILIZACJA OBYWATELSKA - DYSKUSJA NAD WNIOSKAMI PŁYNĄ.CYMI Z PRZEPROWADZONYCH BADAŃ ............. .. ... . ... . . ... 186 ROZDZIAŁ IV ZNACZENIE OSOBOWOŚCI W ANALIZIE I PROGNOZIE ZACHOWAŃ WYBORCZYCH ........... ............ . . .. . . .. .... ...... ........... . .... l. Praktyczny wymiar badań nad osobowością wyborców .... .. . . ......... . 1.1. Segmentacja psychograficzna rynku ...... .... . ... .... ......... .. . 1.2. Rola osobowości wyborcy w kampaniach wyborczych .............. . 1.3. Psychograficzne wskaźniki jednostek biernych wyborczo i niezdecydowanych ................. . . ... ...... . ..... ......... . 2. Pomiar osobowości wyborców ....... ... ... ..... .. . ..... ... . . ...... .. . 2.1. Metody pomiaru osobowości wyborców ...... . .............. . . . .. . 2.2. Trudności w pomiarze osobowości wyborców ..................... . 3. Pięcioczynnikowy model osobowości w badaniach zachowań wyborczych ...................... . .................. . ............. . ROZDZIAŁ V OPIS WYKORZYSTANYCH METOD BADAWCZYCH ORAZ CHARAKTERYSTYKA PRÓBY ..... ......... .... ................ . .. l. Metody pomiaru zmiennych .................... . ... . ................ 2. Organizacja badań, sposób doboru oraz charakterystyka badanej próby .... 2.1. Charakterystyka socjodemograficzna badanej próby .... ...... ... . . . 2.2. Charakterystyka socjodemograficzna jednostek biernych i aktywnych wyborczo w elekcjach 2009-2011 ....... ......... .......... . ... .. 2.3. Charakterystyka socjodemograficzna jednostek o różnych preferencjach wyborczych i ideologicznych . ............ .......... ......... .... BIBLIOGRAFIA 93 93 93 97 101 105 106 110 112 122 122 127 128 130 135 I • • ••• • •••• 0. 0 • • •••••••••••••••••• 0.0 ••• •••••••• ••••• • • •• • SPIS TABEL I RYSUNKÓW ..... .. .... ........ ......................... ... 197 227 5 Spis tabel i rysunków SPIS TABEL Tabela 1. Koncepcja człowieka oraz warsztat naukowo-badawczy w podstawowych teoriach osobowości .................................. Tabela 2. Najważniejsze punkty w historii rozwoju modelu pięcioczynnikowego ...... .. ........... . ....... . ............... ..... . . Tabela 3. Struktura socjodemograficzna badanej próby z uwagi na kategorię płci, wieku oraz miejsca zamieszkania ........ . ....... ......... . ........ . Tabela 4. Struktura wykształcenia w badanej próbie ....... ... ... . ........... Tabela 5. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku ................... Tabela 6. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach prezydenckich w 20 lOroku ................................. Tabela 7. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach do sejmiku województwa w 2009 roku .................. . .... Tabela 8. Struktura socjodemograficzna jednostek aktywnych i biernych w wyborach do sejmu w 2011 roku . .................................... Tabela 9. Struktura socjodemograficzna jednostek o odmiennych deklarowanych preferencjach politycznych ....... . ...... ............ . .... Tabela 10. Struktura socjodemograficzna jednostek o odmiennych deklarowanych preferencjach ideologicznych ............. ..... ... . . . . . . . Tabela 11. Wyniki analizy skupień na zbiorze wyników dotyczących zachowań wyborczych respondentów .. .......... ... ... . . ... . .... .. ..... Tabela 12. Wyróżnione typy wyborców wśród badanych . . ............... . .. . Tabela 13. Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA dla głównych czynników modelu Wielkiej Piątki ........ . ............... . . Tabela 14. Wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji ANOVA dla poszczególnych składników głównych czynników modelu Wielkiej Piątki Tabela 15. Zestawienie wartości głównych czynników modelu Wielkiej Piątki - wartości stenowe oraz odchylenia standardowe (analiza dla wartości istotnych w teście ANOVA) . .......... ..... .... . ............... 24 27 128 129 130 131 133 134 137 139 140 141 141 142 144 228 I Spis tabel i rysunków Tabela 16. Zestawienie wartości poszczególnych składników głównych czynników modelu Wielkiej Piątki - wartości sten owe oraz odchylenia standardowe (analiza dla wartości istotnych w teście ANOVA) ....... . ...... Tabela 17. Struktura socjodemograficzna lojalnych ... . ........ .. ...... .. . .. Tabela 18. Struktura socjodemognificzna aktywnych labilnych ...... ...... . . . Tabela 19. Odpowiedzi badanych uzasadniające ich bierność w analizowanym cyklu wyborczym .................. . .. . ... . ........ . ................. Tabela 20. Wyróżnione podtypy biernych ... ................. . .. . . ......... Tabela 21. Struktura socjodemograficzna biernych .................... . .... Tabela 22. Rozkład odpowiedzi uzasadniających bierność w poszczególnych elekcjach w grupie niesystematycznych .......... .. ...................... Tabela 23. Wyróżnione podtypy niesystematycznych oraz ich deklarowana bierność w poszczególnych elekcjach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tabela 24. Bierność w poszczególnych wyborach w grupie niesystematycznych ..................... . ......... . ................ . .. Tabela 25. Struktura socjodemograficzna niesystematycznych ................ Tabela 26. Struktura preferencji ideologicznych w poszczególnych typach zachowań wyborczych ...... ..... . . . ... ................ .. .... ... ...... Tabela 27. Rezultaty analizy wariancji dla różnych typów wyborców .. ..... . . . Tabela 28. Średnie oraz odchylenia standardowe wskaźnika nieufności politycznej oraz wyniki w teście post-hoc Tukey'a HSD dla analizowanych typów wyborców .. . . ......... ... ... ............. . .. .. . ... .. .. . . ..... . Tabela 29. Zestawienie poziomów zaufania jako składnika ugodowości oraz nieufności politycznej wśród różnych typów wyborców ... .. ..... . .. . . Tabela 30. Postawy względem sceny politycznej poszczególnych typów wyborców . . .... ..... .................................. .. . . .......... Tabela 31. Znaczenie cech osobowości poszczególnych typów wyborców dla aktywności obywatelskiej .. ...... .... ...... . .. .. ........... ........ 144 151 157 159 160 163 165 166 167 170 177 183 184 185 189 194 SPIS RYSUNKÓW Rysunek l. Schemat osobowości według Pięcioczynnikowej Teorii Osobowości . .. . .. . .. . .... .................................... . ...... Rysunek 2. Zależności pomiędzy polityką, osobowością a zachowaniem politycznym ............ . ... .. . . . ... ... .. . . . . .. . . . ... . ............... Rysunek 3. Predyspozycyjne zaplecze aktora politycznego .. .... ............. Rysunek 4. Model znaczenia" wolności" i "równości" w ideologiach politycznych w teorii Miltona Rokeacha . . ......... .... .. ........ . . ...... 31 39 39 92 ISBN 978-83-7780-833-7 9