Konkurs dla nauczycieli - Leszek Żurkiewicz

Kod: Piast 55
Okoliczności narodzin państwa polskiego w świetle badań
archeologicznych prowadzonych na Ostrowie Tumskim
w Poznaniu.
Cele główne:
1. Uświadomienie uczniom znaczenia badań archeologicznych w rekonstrukcji
wczesnego okresu dziejów.
2. Poznanie okoliczności powstania państwa polskiego.
Cele operacyjne:
Po lekcji uczeń potrafi:
- przedstawić odkrycia archeologiczne na Ostrowie Tumskim w Poznaniu,
- powiązać je ze swą dotychczasową wiedzą i informacjami w podręczniku,
- wskazać na mapie ziemie wchodzące w skład państwa Mieszka I,
- wskazać przemiany zachodzące w procesie państwotwórczym w okresie od końca
IX wieku do przełomu wieku X i XI,
- dostrzec nawiązania kultury polskiej do wzorów obcych i łączyć je z chrystianizacją
państwa,
- posługiwać się pojęciami: palatium, chrystianizacja, stacja misyjna, baptysterium,
prezbiterium, absyda, bulla.
Czas zajęć: 2 jednostki lekcyjne ( klasa humanistyczna )
Oddzielnie: wycieczka
Metody i techniki:
Praca z tekstem, z mapą, dyskusja, elementy dramy, praca w zespołach.
Środki dydaktyczne;
Podręcznik: Jolanta Choińska – Mika, Włodzimierz Lengauer, Michał Tymowski, Katarzyna
Zielińska, Historia 1, WSiP 2007
Mapy:
Słowiańszczyzna Zachodnia w dobie kształtowania się państw.
Polska za panowania Pierwszych Piastów
Literatura:
1. Hanna Kóćka – Krenz, Najstarsze dzieje Poznania, (w:) Tu się Polska zaczęła...
(red.) Hanna Kóćka – Krenz, Poznań 2007,
2. Hanna Kóćka – Krenz, Poznań w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego w świetle
najnowszych badań archeologicznych, (w:) Trakt cesarski. Iława – Gniezno
– Magdeburg, Poznań 2002
3. Hanna Kóćka – Krenz, Rezydencja pierwszych Piastów na poznańskim grodzie,
(w:) Poznań we wczesnym średniowieczu, (red.) Hanna Kóćka – Krenz, Poznań 2007,
4. Jerzy Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, Poznań 1992
5. Jerzy Strzelczyk, Bolesław Chrobry, Poznań 2003
6. Tu się wszystko zaczęło...rola Poznania w państwie pierwszych Piastów. Teksty
wykładów wygłoszonych na sympozjum naukowym zorganizowanym przez Oddział
Polskiej Akademii Nauk i Wydział Teologiczny UAM w Poznaniu dnia 8 grudnia 2009
roku. Red. A. Wójtowicz. Poznań 2010
Ilustracje i zdjęcia:
1. Izabela i Tadeusz Kaczyńscy, Szlakiem Piastowskim, Warszawa 2008
2. Maria Kubacka, Katarzyna Panimasz, Historia I. Od średniowiecza do nowożytności,
GWO 2002
3. Halina Manikowska, Julia Tazbirowa, Historia 1 Średniowiecze WSiP 1995
4. Dorota Matyaszczyk, Poznań. Trakt Królewsko – cesarski, Poznań 2008
5. Janusz Pazder, Poznań. Ostrów Tumski, Poznań 2000
6. Fortyfikacje Ostrowa Tumskiego. Funkcje obronne i turystyczne, Poznań 2009
Inne;
- plan Poznania
- przewodnik po Poznaniu,
- arkusze papieru ( A3 ), linijka, ołówek, pisaki.
TOK LEKCJI
1. Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji
Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie nazw plemion lechickich i pokazanie
na mapie ( foliogramie ) ich rozmieszczenia, wskazanie tych, które odegrały najbardziej
istotną rolę w procesie państwotwórczym, oraz wymienienie czynników prowadzących
do przekształcenia się form plemiennych w państwo (wyodrębnienie się starszyzny
plemiennej, wzmocnienie jej pozycji, dysponowanie przez starszyznę własnymi siłami
zbrojnymi, formowanie się władzy książęcej, powiększenie terytorium poprzez tworzenie
związków ponadplemiennych na drodze walk wewnętrznych).
2. Wprowadzenie
Nauczyciel poleca uczniom wykonać na mapkach ( zał. 1 ) następujące zadania:
a) zaznacz na mapce linią kropkowaną związek plemienny Polan i Goplan,
b) wpisz w odpowiednie miejsca nazwy plemion przyłączonych przez Mieszka I
do państwa Polan,
c) nadaj tytuł mapie ( np. Proces kształtowania się państwa na ziemiach polskich )
i sporządź jej legendę,
d) zwróć uwagę na sąsiadów państwa polskiego w czasach Mieszka I – wpisz,
z jakich plemion zostały utworzone państwa umieszczone na mapce ( utworzyły
się one w czasie zbliżonym do czasu powstania państwa polskiego ) oraz nazwy
plemion, które zachowały formę organizacji plemiennej,
e) przy zachodniej ramce wpisz nazwę państwa sąsiadującego z najdalej na zachód
wysuniętymi plemionami słowiańskimi.
Po zakończeniu pracy uczniów nauczyciel sprawdza wyniki (niewykluczone,
że pierwszy element zadania zostanie wykonany niejednolicie i wywoła dyskusję, do której
nauczyciel może nawiązać w późniejszej wypowiedzi).
Nauczyciel wyjaśnia, że granice zaznaczone na mapkach, opracowywanych przez uczniów,
mają charakter hipotetyczny ze względu na brak źródeł naświetlających proces terytorialnego
rozwoju państwa polskiego w początkach jego dziejów. Pierwszy dokument dotyczący
terytorium państwa polskiego pochodzi z 991r. (Dagome iudex), przy czym nie wszystkie
informacje zawarte w tym źródle dają się wyjaśnić. Niedostatek źródeł pisanych ogranicza
również poznanie innych elementów rzeczywistości tego okresu, w związku z czym historycy
zajmujący się rekonstrukcją początków państwa polskiego zdani są na domysły (tworzenie
hipotez). Mogą więc w wielu przypadkach różnić się w poglądach dotyczących tych samych
kwestii.
Przypomina, że pomocą dla historyków są badania archeologiczne.
Dostarczyły one np. informacji o masowej likwidacji grodów plemiennych w Wielkopolsce,
na Kujawach i Mazowszu między połową IX i połową X wieku oraz o powstaniu w tym
czasie mniej licznych, ale potężniejszych nowych grodów, uznanych za siedziby władców
piastowskich (w tym czasie doszło do przemian kulturowych mających charakter
gwałtownego przełomu cywilizacyjnego).
Informuje, że uczniowie podczas lekcji zapoznają się z odkryciami archeologicznymi, podaje
temat i wyjaśnia cel lekcji.
3. Rozwinięcie
Nauczyciel wprowadza uczniów w sytuację:
Uczniowie mają utworzyć zespoły archeologów, wyłonić z pośród siebie kierowników i zająć
się analizą odkryć na Ostrowie Tumskim w Poznaniu.
Poleca uczniom przed ostatecznym opracowaniem wyników swej pracy wyszukać
w podręczniku (s. 213 – 215) okoliczności, w których było budowane państwo polskie
i uwzględnić je w końcowych wnioskach.
Następnie informuje, że przygotowane materiały zostaną wykorzystane do opracowania
wycieczki „Zagadki archeologiczne Ostrowa Tumskiego”.
Zespół I Badanie rozwoju grodu na Ostrowie Tumskim w Poznaniu.
Zadania:
a) Scharakteryzuj położenie geograficzne i topograficzne grodu poznańskiego
( zał. 1 i 2 ). Uwzględnij aspekty militarne, komunikacyjne i gospodarcze.
b) Przedstaw graficznie fazy rozwoju grodu. Wykorzystaj dane z zał. 3. Wszystkie
rysunki przedstaw w tej samej skali.
c) Umieść w obrębie wałów budowle świeckie i sakralne, przedstawione w formie figur
geometrycznych, których kształt ustalisz, konsultując się z pozostałymi zespołami.
d) Porównaj gród poznański z gnieźnieńskim ( zał. 4 ).
e) Sformułuj wnioski z obserwacji faz rozwoju grodu poznańskiego i porównania go
z grodem gnieźnieńskim.
f) Zaznacz przebieg wałów obronnych na współczesnym planie miasta ( zał. 5 ).
Sprawdź, jakie obiekty znajdują się w chwili obecnej na miejscu budowli z początków
państwa polskiego. Na podstawie przewodnika po Poznaniu wynotuj zabytki kultury
umieszczone na planie i czas ich powstania.
g) Opisz krótko wały otaczające poznański gród i określ ich funkcje.
Zespół II Odkrycie siedziby książęcej na poznańskim Ostrowie Tumskim.
Zadania:
a) Zapoznaj się z materiałami dotyczącymi palatium ( zał. 6, 7, 8, 9 ).
b) Określ, jakie funkcje pełniły sale: środkowa i północna, znajdujące się w parterowej
części palatium. Jakie przesłanki pozwalają wskazać te funkcje? ( jeżeli określenie
funkcji sali środkowej sprawi ci trudność, skorzystaj z informacji zawartych
w zał.13 ).
Jaką hipotetyczną funkcję mogła pełnić sala mająca kształt korytarza? Uzasadnij
postawioną przez siebie tezę.
Umieść nazwy pomieszczeń na planie palatium.
Jak sądzisz, na co zostały przeznaczone pomieszczenia znajdujące się na piętrze?
c) Rozważ, do czego mogło służyć gliniane znalezisko z odciskiem pieczętnym
przedstawiającym warującego psa ( zał. 8 – zdjęcia dolne, zał. 7 - opis ), odkryte
w pomieszczeniu północnym. W tym celu:
- przyjrzyj się kształtowi znaleziska,
- wyjaśnij symboliczne znaczenie wizerunku umieszczonego na zewnątrz,
- określ funkcje znajdującej się wewnątrz tkaniny.
d) Narysuj plan kaplicy książęcej ( zał. 10 ) i wnieś poprawki na rycinie znajdującej się
w zał.6. Jaki hipotetyczny kształt nadawano kaplicy w okresie wcześniejszym? Czym
to było uzasadnione?
e) O czym świadczą znaleziska odkryte w pobliżu zewnętrznej zachodniej ściany
palatium?
f) Porównaj siedzibę książęcą w Poznaniu z innymi znajdującymi się niegdyś
na ziemiach polskich ( zał. 11, 12 ) oraz z karolińsko – ottońskimi „Pflaz” ( zał. 13 )
Zespół III Chrystianizacja ziem polskich w świetle badań na Ostrowie Tumskim.
Zadania:
a) Zapoznaj się z odkryciami archeologicznymi w katedrze poznańskiej ( zał.14 ).
b) Wskaż kolejność powstania budowli sakralnych na Ostrowie Tumskim w Poznaniu.
c) Porównaj je, uwzględniając, czas powstania, wielkość, funkcje szczególne oraz zasięg
i rangę społeczności, dla której były przeznaczone.
d) Narysuj w wybranej skali (zadbaj oto, aby rysunek był duży) plan kaplicy książęcej
( zał.10 ). Co przypomina ten kształt?
e) Porównaj rysunek z planami kościołów w miastach zachodnioeuropejskich. Wskaż
ten, do którego twój plan jest najbardziej podobny. Zwróć uwagę na rysunek c. Nazwij
przedstawiony na nim plan budowli. Jakie jest jego symboliczne znaczenie? ( zał. 15 )
f) Całe wnętrze nawy w kaplicy książęcej zostało wybrane aż do fundamentów.
Przypuszcza się, że w nawie tej u stóp ołtarza pochowano osobę godną takiego
miejsca spoczynku, a w późniejszym czasie zwłoki jej przeniesiono do nowego grobu
albo zrabowano. Zastanów się, kto w niej mógł być pochowany. Uzasadnij swój sąd.
g) Narysuj w tej samej skali co poprzednio plan pierwszej katedry.
h) Co znajdowało się wcześniej w tym miejscu? Wyjaśnij znaczenie tego faktu.
i) Przyjrzyj się rekonstrukcji stacji misyjnej i pierwszej katedry. Nazwij ich elementy
i umieść je w odpowiednim miejscu na rysunku.( zał. 16 )
j) Zwróć uwagę na zdjęcie przedstawiające podziemia katedry poznańskiej.
Przedstawione tu obiekty uznawane są za grobowce Mieszka I i Bolesława Chrobrego.
Jak sądzisz, jakie miały one znaczenie dla społeczeństwa żyjącego w czasach
początków państwa, a jakie dla żyjących w chwili obecnej? Zanotuj wyniki swoich
przemyśleń.
4. Nauczyciel – „ekspert” dowiaduje się o aktualne wyniki prac, doradza, koryguje,
„podrzuca” wiadomości z literatury przedmiotu, np. archeologów z zespołu I
informuje o ekspansywnej polityce Mieszka na zachodzie i jego wojnach z Wieletami
czy o zapisie w kronice Anonima tzw. Galla, dotyczącym liczby zbrojnych
wystawianych przez poszczególne grody na Zjazd Gnieźnieński; w zespole II
przywołuje zapis z XIII – wiecznej „Kroniki Polsko – Śląskiej” o ufundowaniu
kaplicy przez Dąbrówkę, zwraca uwagę, że mozaikowy wystrój kaplicy
charakterystyczny jest dla sztuki bizantyjskiej i może wiązać się z wyprawą Bolesława
Chrobrego do Kijowa; w zespole III może wspomnieć o przechowywanej w tradycji
ustnej informacji o pochówku w katedrze Bolesława Chrobrego, co zaowocowało
postawieniem mu sarkofagu w nawie głównej przez Kazimierza Wielkiego
czy o tradycyjnym, choć niezgodnym z faktami, wiązaniem „miecza św. Piotra”
(kopia w katedrze) z przybyciem na Ostrów Tumski biskupa Jordana
5. .Podsumowanie
Uczniowie przedstawiają najważniejsze wyniki swoich prac, dzielą się uwagami
i podają wnioski końcowe, które mogą wyglądać następująco:
Zespół I
1. Procesy państwotwórcze na ziemiach polskich przebiegały w czasie zbliżonym
do narodzin państw z nimi sąsiadujących, powstały więc zgodnie z występującym
w tym czasie trendem historycznym.
2. Dogodne położenie geograficzne w centrum ziem zamieszkiwanych przez plemiona
słowiańskie, niezagrażające bezpieczeństwu tworzącego się państwa Polan, pozwoliły
na jego długotrwały swobodny rozwój.
3. Dogodne położenie topograficzne wznoszonych lub rozbudowywanych w czasach
Mieszka I grodów (np. grodu w Poznaniu) sprzyjało rozwojowi szlaków
komunikacyjnych i handlu, co z kolei wywarło korzystny wpływ na rozwój państwa.
4. Poznań znajdujący się początkowo na kresach państwa Polan, w czasach Mieszka I
mieścił się w centralnej części ziem polskich, nadal jednak była wzmacniana jego
obronność. Można na tej podstawie wnioskować, że gród ten z jednej strony stanowił
silny punkt ekspansywnej polityki Mieszka I w kierunku zachodnim, z drugiej
– twierdzę osłaniającą Gniezno przed zagrożeniem z zachodu (Cesarstwo
Niemieckie).
5. Na pograniczu zamieszkiwanym przez plemiona słowiańskie ścierały się interesy
cesarstwa (prowadzącego politykę ekspansji w imię chrystianizacji tych ziem)
i młodego państwa polskiego. Występująca nierównowaga sił sugerowała jednak
konieczność ustępstw Mieszka i podjęcie przez niego działań podnoszących znaczenie
polityczne państwa polskiego. Wyznacznikiem tych działań były m. in.: rozwój
zespołów grodowych, podnoszenie ich walorów obronnych (twierdze) oraz podjecie
decyzji o chrystianizacji..
Zespół II
1. II połowa X wieku przyniosła znaczny wzrost prestiżu księcia, czego pośrednim
wskaźnikiem była siedziba książęca zbudowana z trwałego materiału, wielofunkcyjna
i zapewne bogata w wyroby ze złota (dom złotnika przy palatium).
2. Przyległa do palatium świątynia, służąca dewocji wąskiej grupy najwyższych
dostojników, murowana i bogato zdobiona, świadczy o ważnym kroku Mieszka
na drodze do ukończenia budowy zrębów polskiej państwowości – wejściu w orbitę
państw chrześcijańskiej Europy.
3. Zarówno forma palatium, jak i świątyni wskazują, że książę i otaczający go dostojnicy
czerpali wzory z Zachodu.
4. Wielkość budowli na Ostrowie Tumskim i ich bogactwo oraz występująca w państwie
sieć grodów pozwalają sądzić o sprawnie funkcjonującym w tym czasie systemie
administracyjno – skarbowym.
Zespół III
1. Chrystianizacja wprowadziła nowe wzory do kultury rodzimej.
2. Chrystianizacja objęła początkowo nieliczną, ale najbardziej wpływowa w państwie
grupę osób – księcia i jego najbliższe otoczenie.
3. U podstaw chrystianizacji leżał obrządek chrztu (stacje misyjne).
4. Z czasem, gdy chrystianizacja zatoczyła szerszy krąg, niezbędna stała się budowa
świątyń, służących szerzeniu nowych idei.
5. Kościół poprzez głoszenie nowego chrześcijańskiego porządku świata umacniał
autorytet władcy. Służyły temu pośrednio wielkie kamienne budowle sakralne,
podkreślające potęgę Boga i panującego z jego woli władcy.
6. Świątynie stały się miejscem pochówku monarszego.
7. Stopniowo zaznaczało się przejście od form religijności zewnętrznej do jej
uwewnętrzniania, myślenia mistycznego (budowa katedry na ziemi, którą zlewały wody
chrztu, grobowce w mistycznym środku świątyni).
Po przedstawieniu wniosków uczniowie opracowują projekt wycieczki na Ostrów Tumski,
starając się zadbać o atrakcyjne formy przekazu. Nauczyciel wykorzystuje propozycje
uczniów lub podsuwa sugestie, np. takie:
Zespół I
Grupa A: przygotowanie barwnych plansz ilustrujących rozwój grodu i pokazujących
obiekty, które się w nim znajdowały
Grupa B: przygotowanie quizu o Mieszku I i Bolesławie Chrobrym
Zespół II
Grupa A: przygotowanie wywiadu z Mieszkiem I i Dąbrówką, którzy oprowadzą gości
po swojej siedzibie
Sytuacja wyjściowa: Otworzyłem skrzynkę z napisem „Podróże w czasie po ziemi naszej”
i nagle ... Gdzie ja właściwie jestem?”
Grupa B: przygotowanie materiałów niezbędnych do prezentacji (np. tłoków pieczętnych,
skrzyneczki relikwiarzowej i innych)
Zespół III
Grupa A – przygotowanie kilkuminutowych inscenizacji „Pierwsze spotkanie Dąbrówki
i Mieszka na Ostrowie Tumskim”, „Legenda o mieczu św. Piotra”
Grupa B – opracowanie trasy po katedrze, uwzględniającej miejsca, które upamiętniają
piastowskich władców (grobowce w podziemiach, nawa główna – środek mistyczny,
w którym stał sarkofag Bolesława Chrobrego, płyta z imionami władców pochowanych
w katedrze, Kaplica Królewska, Złota Kaplica).
Po omówieniu na lekcji uczniowie mogą te zadania wykonać na zajęciach pozalekcyjnych
lub jako prace domową.
Ewaulacja
Przeprowadzenie wycieczki, na którą zostaną zaproszeni np. uczniowie gimnazjum, studenci
I roku archeologii, seniorzy ..., zakończone obejrzeniem makiety grodu Pierwszych Piastów
w podziemiach kościoła Franciszkanów.
Załącznik 1
Załącznik 2 Topografia okolic Ostrowa Tumskiego
Załącznik 3
Etapy rozwoju grodu na Ostrowie Tumskim.
Etap I
Analiza dendrochronologiczna drewnianej zabudowy – czas po 892 roku.
Odkryte konstrukcje obejmują teren od zachodniego boku placu katedralnego do Psałterii
i od ogrodu posesji przy ulicy Ostrów Tumski 10 po ulicę Ostrów Tumski.
Kształt owalny. Średnica wnętrza 40 metrów.
Wały drewniano – ziemne z kamiennym jądrem o szerokości podstawy 10 metrów.
Etap II
Połowa X wieku.
Wcześniejszy gródek powiększony ku północy, wymiary 80 x 100, od wschodu drugi człon
grodu o wymiarach 130 x 100, otoczony wałem podkowiastym, obejmującym teren obecnego
placu katedralnego i jego przyległości. Wały dodatkowo wzmocnione hakami. Dwuczłonowa
warownia.
Osada obrona na Zagórzu.
Wały wzdłuż dzisiejszych ulic Wieżowej i Zagórze, konstrukcja rusztowa, szerokość
11 metrów u podstawy, sposób ich zamknięcia od strony wschodniej ( bagnistego rowu )
niewyjaśniony.
Etap III
Lata 70 – 80 X wieku. Do warowni dodany nowy człon, obwarowany potężnymi wałami
o szerokości 25 metrów, przebiegającymi wzdłuż obecnej ulicy księdza Posadzego.
Poszerzono też pozostałe wały i pociągnięto je na wysokość 10 metrów.
Połączenie mostem Ostrowa z osadą, zapewne targową, na Śródce.
Załącznik 4 Rekonstrukcja Gniezna na przełomie X i XI wieku
Załącznik 5 Plan Ostrowa Tumskiego
Wp
Załącznik 6
Rzut kościoła Najświętszej Marii Panny i znajdującego się pod nim palatium na podstawie
danych sprzed 2009 roku, w którym nastąpiło odkrycie kaplicy Dąbrówki
1- palatium Mieszka I
2 – prawdopodobny kształt kaplicy Dąbrówki
3 – obrys rzutu kościoła Najświętszej Marii Panny
Załącznik 7 Odkrycie siedziby książęcej na poznańskim Ostrowie Tumskim.
Miejsce: Kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i teren do niego przyległy.
Datacja na podstawie analizy dendrochronologicznej: po 941 roku.
Palatium
Prostokątny budynek na osi północ – południe.
Wymiary fundamentów wraz z grubością murów:
dł. ok. 27 metrów, szer. ok.12 metrów,
grubość ścian obwodowych 1,3 metra,
w południowo – wschodniej części aneks wysunięty o 2,2 metra przed bryłę budynku, o takiej
samej szerokości wejście,
wielkość pomieszczeń parteru:
sala południowa - 51 metrów kwadratowych
sala środkowa - 102 metry kwadratowe
północne pomieszczenia: wąski korytarz o szerokości 0,9 metra, długości 5 metrów
( 4,5 metra kwadratowego ) oraz przylegająca do niego sala - 34 metry kwadratowe
powierzchnia użytkowa: 190 metrów kwadratowych.
Opis unikatowego znaleziska z gliny przedstawionego na zdjęciu w zał. 8
Na zewnątrz odcisk pieczętny, przedstawiający warującego psa. Wewnątrz odciśnięty splot
tkaniny oraz obustronny negatyw przedmiotu mającego kształt koła.
Opis znalezisk na zewnątrz palatium, przy zachodniej ścianie.
Pozostałości drewnianego budynku o powierzchni 12 metrów kwadratowych, przylegającego
do ściany palatium.
Ślady stołu ( spalone deski )
Fragmenty tygli odlewniczych z granulkami złota, złote nity, pasemka i drobiny złota,
paciorki z masy szklanej i karneolu, trzy oczka z granatu, drobne cząstki złoconego drewna.
Załącznik 8 Znaleziska odkryte w północnej sali palatium
Tłoki pieczętne z ołowiu i brązu ( fot. Artur Dębski )
Awers i rewers ołowianej bulli ( fot. Artur Dębski )
Poznań Ostrów Tumski. Unikatowe znaleziska z gliny ( fot. Piotr Namiota )
Załącznik 9 Rekonstrukcja palatium na Ostrowie Tumskim w Poznaniu
Załącznik 10
Kaplica książęca
Umieszczona po wschodniej stronie palatium( południowa ściana prezbiterium obecnego
kościoła NMP), na wprost aneksu wejściowego, którego oś stanowi przedłużenie osi kaplicy.
Budowle nie zostały połączone w części fundamentowej, dzieli je 2 metrowa odległość.
Nie ulega jednak wątpliwości, że oba obiekty powstały w tym samym czasie.
Wymiary:
absyda 2,5 x 2,5 metra,
nawa obustronnie poszerzona o 1 metr, co tworzy przestrzeń o szerokości 4,5 metra i długości
1,7 metra, w części zachodniej na długości 1 metra zwężona do szerokości absydy (2,5 metra)
na osi absydy relikty stołu ofiarnego
Inne znaleziska:
- drobne fragmenty tynku z malaturą (zastosowano w nim bardzo drogi barwnik: lazuryt,
używany w malarstwie ściennym do pokrywania szat Maryi),
- kostki mozaikowe, wykonane ze szkła zdobionego złotą folią ( z wyjątkiem trzech w innych
kolorach ), w tym fragment kostki tkwiącej w tynku, znajdujące się w warstwie datowanej
na wiek XI
- kościane wykładziny z wzorami charakterystycznymi dla wczesnośredniowiecznych
relikwiarzy
- dwie gemmy: szklana oraz karneolowa z wyobrażeniem lwa, używane we wczesnym
średniowieczu do wykładania relikwiarzy, krzyży, kielichów czy okładzin ksiąg liturgicznych.
Załącznik 11 Ostrów Lednicki – plan oraz rekonstrukcja palatium i rotundy
Plan palatium z rotundą
Załącznik 12 Giecz – plan palatium
Dwie (A i B) alternatywy planu przestrzennego palatium (linią przerywaną zakreślono partie
hipotetyczne, dotąd nie odkryte)
Załącznik 13 Fragment artykułu Hanny Kóćki – Krenz „Pozycja Poznania w X wieku
w źródłach archeologicznych”
„Pfalz (rezydencja karolińsko – ottońska – dop. wł.) stanowił organizm polityczno
– gospodarczy o zróżnicowanej strukturze, która zależała od rangi miejsca oraz wynikającej
z niej częstotliwości i długości pobytu władcy z całym jego świeckim i sakralnym otoczeniem
( ... ). Miejsca takie wymagały odpowiedniej obudowy dla zapewnienia władcy wszelkich
potrzebnych do życia środków, tym więcej, że zazwyczaj towarzyszyła mu bardzo liczna,
częstokroć najmniej kilkusetosobowa świta. Z tego względu w obrębie objętego
umocnieniami obronnymi zespołu palatalnego znajdowały się ( ... ) kamienny dom królewski
z przedsionkiem i komnatami ( ... ) oraz z piwnicą na wina, loggie, kamienna kaplica,
zaś na terenie dziedzińca – inne drewniane domy mieszkalne ( ... ), warsztaty ( ... ), kuchnia,
piekarnia, stajnie, stodoły i spichlerze ( ... ). Choć sposób zabudowy poszczególnych siedzib
był odmienny ( ...), to wszystkie zawierały stałe, zbliżone swym przeznaczeniem części.
Należała do nich budowla salowa zawierająca aulę dla zgromadzeń podczas uroczystości
dworskich, część mieszkalna, kaplica pałacowa i część gospodarcza.
Załącznik 14 Odkrycia archeologiczne w katedrze poznańskiej
Relikty z X wieku znajdujące się pod nawą główną obecnej katedry
– dno misy o średnicy 4 metry, z zaprawy wapiennej wylanej na warstwę okrzesków,
z otworem na słup w centrum ( uznaje się ją za pozostałość dawnej stacji misyjnej,
zbudowanej przed powstaniem pierwszej katedry, datowanej na ostatnie ćwierćwiecze
X wieku ),
- fundamenty dużych naturalnych głazów wiązanych zaprawą wapienną,
- fragmenty murów wzniesionych z okrzesków zachowane w ścianach obwodowych,
- trzy równoległe mury pod przęsłem zachodnim, stanowiące prawdopodobnie pozostałość
po masywie wieżowym,
- na osi głównej pierwszej katedry dwie prostokątne konstrukcje, prawdopodobnie grobowce
( według tradycji późnośredniowiecznej katedra stanowiła miejsce pochówków władców
wczesnopiastowskich ), wyniesione pierwotnie nad posadzkę; starszy ( domniemany
grobowiec Mieszka I ) – z martwicy wapiennej i okrzesków kamiennych obłożonych
płytkami z ciemnozielonego kamienia gabro, zamknięty pozornym sklepieniem, młodszy
- zachowany w dolnej części - miał we wnętrzu drewnianą podłogę i otwór drzwiowy.
Grobowce były prawdopodobnie ogrodzone, a między nimi, w równej odległości od każdego
z nich, wznosił się - jak się przypuszcza - ołtarz Świętego Krzyża umieszczany zazwyczaj
w centrum świątyni ( środek mistyczny ).
Wymiary pierwszej katedry wg K. Józefowiczówny:
długość 49 metrów
szerokość nawy głównej 8,5 metra
szerokość naw bocznych 4,25 metra
kwadratowe prezbiterium z absydą
Załącznik 15
Plany świątyń
a) – kaplica w Eldagsen ( przed 1000r. ),
b) – Uznach ( VIII/IX w. )
c) - Werla ( pocz. X w. )
Załącznik 16