docGabriela Gudz
download 
Reklamacja Transkrypt
Gabriela Gudz
Strona |1 Strona |2 Spis treści SPIS TREŚCI .......................................................................................................... 2 SPIS ILUSTRACJI ................................................................................................... 4 PODSTAWOWE POJĘCIA ...................................................................................... 5 CO TO JEST WODOSPAD? ................................................................................................ 5 JAK POWSTAJE WODOSPAD? ............................................................................................ 6 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE ............................................................... 8 SALTO ANGEL ............................................................................................................... 8 TUGELA ....................................................................................................................... 9 CATARARATAS LAS TRESHERMANAS ................................................................................ 10 OLO’UPENA................................................................................................................ 11 CATARATA YUMBILLA ................................................................................................... 12 KIELLFOSSEN............................................................................................................... 13 RAMNEFJELLSFOSSEN ................................................................................................... 14 MONGEFOSSEN........................................................................................................... 15 GOCTA ...................................................................................................................... 16 YOSEMITE .................................................................................................................. 17 NAJWIĘKSZE WODOSPADY W POLSCE ................................................................ 18 SIKLAWA .................................................................................................................... 18 WODOSPAD KAMIEŃCZYKA ........................................................................................... 19 WODOSPAD WILCZKI ................................................................................................... 20 SIKLAWICA ................................................................................................................. 21 NAJBARDZIEJ ZNANE WODOSPADY NA ŚWIECIE ................................................. 22 NIAGARA ................................................................................................................... 22 IGUAZÚ ..................................................................................................................... 23 WODOSPADY WIKTORII ................................................................................................ 24 GLYMUR .................................................................................................................... 25 DETTIFOSS ................................................................................................................. 26 Strona |3 CIEKAWE WODOSPADY...................................................................................... 27 WODOSPAD PODZIEMNY ............................................................................................... 27 ZAMARZNIĘTY WODOSPAD NIAGARA ............................................................................... 28 WODOSPAD Z CZEKOLADY ............................................................................................. 29 SPIS INDEKSÓW ................................................................................................. 30 ŁĄCZA DO ROZDZIAŁÓW .................................................................................... 31 ROZDZIAŁ PIERWSZY ..................................................................................................... 31 ROZDZIAŁ DRUGI ......................................................................................................... 31 ROZDZIAŁ TRZECI ......................................................................................................... 31 ROZDZIAŁ CZWARTY ..................................................................................................... 31 ROZDZIAŁ PIĄTY .......................................................................................................... 31 Strona |4 Spis ilustracji RYSUNEK 1 WODOSPAD IGUAZU ........................................................................................................ 5 RYSUNEK 2 WODOSPAD W KACWINIE.................................................................................................. 6 RYSUNEK 3 CZARNA RZECZKA ............................................................................................................ 7 RYSUNEK 4 WODOSPAD SALTO ANGEL ................................................................................................ 8 RYSUNEK 5 WODOSPAD TUGELA ........................................................................................................ 9 RYSUNEK 6 WODOSPAD CATARATAS LAS TRESHERMENAS ..................................................................... 10 RYSUNEK 7 WODOSPAD OLO'UPENA ................................................................................................. 11 RYSUNEK 8 WODOSPAD CATARATAYUMBILLA ..................................................................................... 12 RYSUNEK 9 WODOSPAD KIELLFOSSEN................................................................................................ 13 RYSUNEK 10 WODOSPAD RAMNEFJELLSFOSSEN .................................................................................. 14 RYSUNEK 11 WODOSPAD MONGOFOSSEN ......................................................................................... 15 RYSUNEK 12 WODOSPAD GOCTA ..................................................................................................... 16 RYSUNEK 13 WODOSPAD YOSEMITE ................................................................................................. 17 RYSUNEK 14 WODOSPAD SIKLAWA................................................................................................... 18 RYSUNEK 15 WODOSPAD KAMIEŃCZYKA............................................................................................ 19 RYSUNEK 16 WODOSPAD WILCZKI ................................................................................................... 20 RYSUNEK 17 WODOSPAD SIKLAWICA ................................................................................................ 21 RYSUNEK 18 WODOSPAD NIAGARA .................................................................................................. 22 RYSUNEK 19 WODOSPAD IGUAZÚ .................................................................................................... 23 RYSUNEK 20 WODOSPADY WIKTORII ................................................................................................ 24 RYSUNEK 21 WODOSPAD GLYMUR ................................................................................................... 25 RYSUNEK 22 WODOSPAD DETTIFOSS ................................................................................................ 26 RYSUNEK 23 PODZIEMNY WODOSPAD W ZŁOTYM STOKU ...................................................................... 27 RYSUNEK 24 ZAMARZNIĘTY WODOSPAD NIAGARA ............................................................................... 28 RYSUNEK 25 WODOSPAD Z CZEKOLADY ............................................................................................. 29 Strona |5 Podstawowe pojęcia Co to jest wodospad? Wodospad – swobodny, pionowy spadek wody rzecznej, spowodowany istnieniem w korycie rzeki1wyraźnego progu skalnego o wysokości od kilku do kilkuset metrów. Wodospad występuje w górnych odcinkach biegu rzek, w miejscach, gdzie rzeka przecina warstwę twardych skał. Skały te, wymywane wolniej niż miękkie podłoże w dolnym biegu rzeki, tworzą stopień, z którego woda spada w dół. Szereg wodospadów nazywa się kaskadą2. Rysunek 1 Wodospad Iguazu 1 Koryto rzeki– najniższa część doliny rzeki, która znajduje się w obrębie jej dna i przez którą okresowo lub ciągle płynie woda dokonując zmian w kształcie powierzchni. 2 Kaskada – rodzaj wodospadu, w którym woda spada z progu lub po stopniach. Kaskada może być naturalna lub sztuczna. PODSTAWOWE POJĘCIA Strona |6 Jak powstaje wodospad? Wodospady na początku są jedynie rzeką3. Bez względu na kształt koryta, zdarza się, że dochodzi do jego gwałtownego załamania. Jak łatwo można się domyślić, woda nie przestanie płynąć, lecz zaczyna spływać z urwiska4. Te z kolei powstają zwykle w wyniku ruchów tektonicznych, które w największym natężeniu mają miejsce m.in. w Indiach, Afryce oraz Ameryce Południowej. Na przestrzeni wieków są one rzeźbione przez prąd rzeczny, co ma wpływ na kształt ich krawędzi. W ten sposób powstają niesamowite dzieła natury, a każde z nich jest jedyne w swoim rodzaju. Ale czy piękno to jest wieczne? Rysunek 2 Wodospad w Kacwinie 3 Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. 4 Urwisko – bardzo stromy, pionowy lub przewieszony teren. PODSTAWOWE POJĘCIA Strona |7 Wszystko zależy od rodzaju podłoża, jaki znajduje się na progu urwiska i w miejscu, w którym spada woda. Krawędź jest powoli modyfikowana przez wodę, która sukcesywnie wygładza wszelkie nierówności. Gdy urwisko ulegnie zniszczeniu, powstają kolejne, już nieco mniejsze kaskady. W następnym etapie przekształcają się one w bystrzycę5, a z biegiem czasu ulegają wygładzeniu. Rzeka znów zaczyna płynąć spokojniej – podobnie jak na pozostałych odcinkach rzeki. W przypadku, gdy wierzchnie warstwy skał są twardsze od tych, znajdujących się pod spodem. Wówczas erozja oddziałuje przede wszystkim tam, gdzie uderza spadająca woda. Tym sposobem na dnie tworzy się kocioł eworsyjny. Warto dodać, że w wodzie pływa sporo materiału skalnego, który nie jest obojętny dla słabszych skał. Czasami skała będąca na wierzchu ulega podcięciu, odłamuje się, a w efekcie próg nieco się przemieszcza. Wodospad stopniowo wędruje w górę rzeki, a jej koryto pozostaje z charakterystycznymi kotłami eworsyjnymi6. Rysunek 3 Czarna Rzeczka 5 Bystrzyca– miejsce na rzece, gdzie występuje lokalne przyspieszenie przepływu wody. Kotły eworsyjne – przegłębienie w dnie cieku wodnego, powstałe w wyniku eworsji, zwykle u podnóża wodospadu lub progu skalnego w korycie, w rozszerzeniach lub zakrętach koryta ewentualnie koło innych przeszkód w nurcie. 6 PODSTAWOWE POJĘCIA Strona |8 Największe wodospady na Świecie Salto Angel Salto Angel – najwyższy wodospad świata, wpada do Río Churún7, położony w Wenezueli, na wyżynie La Gran Sabana. Jego wody wypływają z północnego stoku Płaskowyżu Auyantepui. Wysokość wodospadu wynosi ok. 979 metrów. Wysokość została ustalona przez National Geographic Society8w 1949 roku. Wodospad odkrył w 1935 roku James Angel. Rysunek4 Wodospad Salto Angel 7 Río Churún – dopływ rzeki Caroni. National Geographic Society – towarzystwo geograficzne założone 27 stycznia 1888 roku w Stanach Zjednoczonych, jedna z największych światowych organizacji naukowo-edukacyjnych typu non-profit. 8 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE Strona |9 Tugela Tugela – najwyższy wodospad Afryki na rzece Tugela. Drugi co do wysokości wodospad świata.Znajduje się na terenie Republiki Południowej Afryki. Jego wysokość wynosi 948 m. Rzeka Tugela wypływa z Gór Smoczych, w zachodniej części KwaZulu-Natal9. Płynie w kierunku wschodnim przez płaskowyż Mont-aux-Sources10. W miejscu, gdzie opuszcza Góry Smocze, znajduje się wodospad Tugela. Wodospad składa się z pięciu kolejnych stopni. Pierwszy ma 182 metrów, następny 411 metrów, po czym następują trzy kolejne. Ich łączna wysokość wynosi 948 metrów. Oficjalną nazwą wodospadu jest Tugela Falls. Jest on również nazywany ThukelaFalls. Rysunek 5 Wodospad Tugela 9 KwaZulu-Natal – prowincja Republiki Południowej Afryki zamieszkana głównie przez ludność wywodzącą się z ludów Bantu. 10 Mont-aux-Sources – tzw. Góra Źródeł, płaskowyż znajdujący się w południowej Afryce, na terenie Lesotho na północnym skraju Gór Smoczych na wysokości 3282 m n.p.m. NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 10 Catararatas las TresHermanas Cataratas las TresHermanas – trzeci pod względem wysokości wodospad świata. Położony w Peru11, w Regionie Ayacucho12, w Rio Cutivireni. Wysokość wodospadu wynosi 914 m, a szerokość 12 m. Położony jest w dżungli. Wodospad wpada do jeziora o głębokości 4 metrów. Rysunek 6 Wodospad Cataratas las TresHermenas 11 Peru – państwo w zachodniej części Ameryki Południowej, nad Oceanem Spokojnym. Ayacucho (znane również jako Huamanga) - miasto w Peru. 12 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 11 Olo’upena Olo’upena – wodospad stopniowy w Stanach Zjednoczonych, na Hawajach13 (północno-wschodnia część wyspy Moloka’i14). Jest to czwarty pod względem wysokości wodospad świata z wysokością równą 900 m i zarazem najwyższy wodospad Oceanii i Stanów Zjednoczonych. Dostępny jest właściwie tylko samolotem, ponieważ znajduje się w górzystym terenie; nie są znane jego szerokość ani przepływ wody. Odwadnia obszar stosunkowo niewielki, lecz stale zasilany opadami deszczu. Rysunek 7 Wodospad Olo'upena 13 Hawaje – najmłodszy z 50. stanów USA. Jedyny stan leżący wyłącznie na wyspach. Moloka’i – hawajska wyspa znajdująca się pomiędzy Oʻahu, a Maui. 14 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 12 CatarataYumbilla Catarata Yumbilla – wodospad w północno-zachodnim Peru, w regionie Amazonas, w prowincji Bongará15. Mierzy 895,48 m wysokości, co czyni go 5. najwyższym wodospadem na świecie, trzecim w Ameryce Południowej. Pomiar wysokości wykonał laserowo Narodowy Instytut Geograficzny Peruw listopadzie 2007 roku16.Szczyt wodospadu położony jest na wysokości 2723,548 m n.p.m., natomiast podstawa na wysokości 1828,064 m n.p.m. Woda spływa jedną, wąską strugą. Jej średnia szerokość wynosi 8 m, maksymalna – 15 m. Strumień tworzący wodospad bierze początek w jaskini Cueva San Francisco de Yumbilla. Rysunek 8 Wodospad Catarata Yumbilla 15 Bongará – jest jednym z siedmiu prowincji, które tworzą region Amazonas, pod administracją rządu regionalnego Amazonas w Peru. 16 W grudniu tego roku minister handlu zagranicznego i turystyki Mercedes Aráoz oficjalnie ogłosiła wynik pomiaru. NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 13 Kiellfossen Kiellfossen – wodospad zwany potocznie "Kile17" położony w Aurland18, w południowej Norwegii. Jest osiemnastym najwyższym wodospadem na świecie. Jego wysokość całkowita wynosi 755 m, a wg niektórych źródeł nawet 840 metrów. Rysunek 9 Wodospad Kiellfossen 17 Kile – w języku norweskim klin. Aurland – norweskie miasto i gmina leżąca w regionie Sogn i Fjordane. 18 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 14 Ramnefjellsfossen Ramnefjellsfossen (znany także jako Utigardsfossen lub Utigard) - trzystopniowy wodospad w pobliżu miasta Stryn19 w Norwegii. Całkowita wysokość wodospadu wynosi 818 metrów, co czyni go 2 najwyższym wodospadem Europy20, oraz 7 na świecie (również pod względem wysokości). Rysunek 10 Wodospad Ramnefjellsfossen 19 Stryn – norweskie miasto i gmina leżąca w regionie Sogn i Fjordane. Po Kjelfossen (także w Norwegii). 20 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 15 Mongefossen Mongefossen – wodospad w Norwegii, w gminie Rauma. Z wysokością 773 m jest czternastym najwyższym wodospadem świata. Mongefossen wpływa do rzeki Rauma21 w pobliżu trasy europejskiej E136. Pojawiają się spekulacje, że wodospad jest lub był wyższy i zajmował 4. pozycję na liście najwyższych wodospadów świata. Jednakże wybudowanie na nim elektrowni znacznie zmniejszyło przepływ wody i być może obniżyło też jego wysokość. Mongefossen jest według niektórych danych najwyższym wodospadem, który można zobaczyć ze stacji na trasie linii kolejowej Raumabanen22. Rysunek 11 Wodospad Mongofossen 21 Rzeka Rauma płynie doliną Romsdalen od jeziora Lesjaskogsvatnet do miejscowości Åndalsnes, gdzie uchodzi do Romsdalsfjordu. 22 Raumabanen – linia kolejowa o długości 114,2 km z Dombås do Åndalsnes, w Norwegii. Linia jest odnogą od głównej linii między Oslo i Trondheim. NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 16 Gocta Gocta (hiszp. la catarata23Gocta) - dwustopniowy wodospad, został odkryty dopiero w 2002r w niedostępnym zakątku Andów24 w Peru. Ma 771 m wysokości, co daje mu piąte miejsce wśród najwyższych wodospadów świata. Niektóre źródła podają, że jest to trzeci pod względem wodospad świata, ale nie biorą oni pod uwagę dwóch wspomnianych wcześniej norweskich wodospadów, które są jednak od niego wyższe. Rysunek 12 Wodospad Gocta 23 La catarata – z hiszpańskiego zaćma. Andy – góry fałdowe znajdujące się w Ameryce Południowej na terenie Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru, Boliwii, Chile oraz Argentyny. 24 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 17 Yosemite Yosemite - kaskada położona na rzece Yosemite, w USA, w stanie Kalifornia25, w górach Sierra Nevada26, znajdująca się na terenie Parku Narodowego Yosemite. Kaskada liczy 740 metrów wysokości. Składa się z trzech wodospadów – górnego, środkowego i dolnego. Yosemite górny ma wysokość 436 metrów, Yosemite środkowy – 206 metrów, a Yosemite dolny 98 metrów. Posiada zmienny przepływ, najwięcej wody płynie w maju i czerwcu. Rysunek 13 Wodospad Yosemite 25 Kalifornia – najludniejszy, najbogatszy oraz trzeci co do wielkości (po Alasce i Teksasie) stan USA. Sierra Nevada – pasmo górskie w Górach Betyckich, w południowej Hiszpanii. Jego powierzchnia wynosi około 2000 km². 26 NAJWIĘKSZE WODOSPADY NA ŚWIECIE S t r o n a | 18 Największe wodospady w Polsce Siklawa Siklawa, Wielka Siklawa – wodospad w Tatrach Wysokich27 na potoku Roztoka. Największy wodospad w Polsce. Wodospad spada z progu ściany stawiarskiej 28 oddzielającej doliny: Pięciu Stawów Polskich i Roztoki dwiema lub trzema strugami (w zależności od wysokości poziomu wody w Wielkim Stawie). Nachylenie ściany wynosi ok. 35°, wysokość progu ok. 64–70 m. Jest to największy w Tatrach. Rysunek 14 Wodospad Siklawa 27 Tatry Wysokie– najwyższa część Tatr o charakterze alpejskim, rozciągająca się pomiędzy Tatrami Zachodnimi od strony zachodniej oraz Tatrami Bielskimi od strony północno-wschodniej. 28 Ściana stawiarska – rodzaj rygla skalnego przegradzającego dolinę, powyżej którego znajduje się jeden lub kilka stawów. NAJWIĘKSZE WODOSPADY W POLSCE S t r o n a | 19 Wodospad Kamieńczyka Wodospad Kamieńczyka – najwyższy wodospad w polskich Sudetach29. Woda potoku Kamieńczyk spada trzema kaskadami z wysokości 27 m. Za środkową kaskadą znajduje się grota sztucznie wykuta przez Walończyków. Grota ta jest nazywana Złotą Jamą30. Przed II wojną światową Wodospad Kamieńczyka posiadał status pomnika przyrody, obecnie jest to obszar ochrony ścisłej, wchodzący w skład Karkonoskiego Parku Narodowego. Poniżej wodospadu znajduje się kanion Kamieńczyka długości 100 m. Szerokość przy wodospadzie wynosi około 15 m, a niżej zmniejsza się nawet do 3 metrów. Ściany mają wysokość do 25 metrów. Wodospad znajduje się na jednym ze szlaków ze Szklarskiej Poręby na Szrenicę. W pobliżu wodospadu znajduje się schronisko „Kamieńczyk”. Rysunek 15 Wodospad Kamieńczyka 29 Sudety – łańcuch górski na obszarze południowo-zachodniej Polski i północnych Czech, najwyższy szczyt Śnieżka, 1602 m n.p.m. 30 Złota Jama- grota wykuta, w skale, w której znajdują się skupiska ametystów. NAJWIĘKSZE WODOSPADY W POLSCE S t r o n a | 20 Wodospad Wilczki Dawniej nazywany również Wodogrzmoty Żeromskiego, Wodospad Wilczki znajduje się na rzece Wilczka w Masywie Śnieżnika (Sudety Wschodnie), w pobliżu Międzygórza. Wysokość wodospadu wynosi 22 m. Przed wielką powodzią31 w 1997 r. woda spadała z wysokości o 5 metrów większej. Powódź wymyła wtedy, jak się okazało, sztucznie wykonany próg z początków XIX w. Przed 1945 r. wysokość wodospadu sięgała nawet 30 m. Wody spadają z progu szerokości ok. 3 m do niewielkiego kotła eworsyjnego wyżłobionego w mniej odpornych łupkach łyszczykowych32. Zimą wokół kaskady tworzy się efektowny lodospad. Rysunek 16 Wodospad Wilczki 31 Wielka powódź – nazwa powodzi, która nawiedziła w lipcu 1997 roku Polskę, Niemcy, Słowację oraz w Austrię, doprowadzając do śmierci 114 osób oraz szkód materialnych blisko 4,5 mld dolarów. 32 Łupek łyszczykowy – skała metamorficzna, w skład której wchodzą przede wszystkim kwarc, skalenie i miki (łyszczyki). NAJWIĘKSZE WODOSPADY W POLSCE S t r o n a | 21 Siklawica Siklawica – wodospad w Tatrach Zachodnich, w górnej części Doliny Strążyskiej, pod północną ścianą Giewontu33. Łączna wysokość wodospadu wynosi 23 metry. Pomiędzy górną i dolną jego częścią istnieje skalna półka, w której w skale wymyte zostało siłą uderzenia wody i niesionych przez nią odłamków skalnych wgłębienie wypełnione wodą, tzw. kocioł eworsyjny. Nazwa wodospadu pochodzi od Siklawy w Dolinie Pięciu Stawów Polskich 34. Dawniej nazywany był także Siczącą, Siczawą, Siklawą. Był odwiedzany od samych początków turystyki w Tatrach. Ponad wodospadem znajduje się jedno z dwóch górnych odgałęzień Doliny Strążyskiej zwane Małą Dolinką. Niegdyś prowadziła przez nią i dalej bardzo stromym żlebem Warzecha najkrótsza z Zakopanego ścieżka turystyczna na Giewont. Rysunek 17 Wodospad Siklawica 33 Giewont – masyw górski w Tatrach Zachodnich o wysokości 1894 m n.p.m. i długości 2,7 km. Jest najwyższym szczytem w Tatrach Zachodnich położonym w całości na terenie Polski 34 Dolina Pięciu Stawów Polskich– dolina w polskich Tatrach Wysokich. NAJWIĘKSZE WODOSPADY W POLSCE S t r o n a | 22 Najbardziej znane wodospady na świecie Niagara Niagara– wodospad na rzece Niagara, na granicy Kanady, prowincja Ontario35 i USA, stan Nowy Jork. Wodospad jest stosunkowo młody w skali geologicznej. Wodospad pierwotnie znajdował się w okolicach dzisiejszego Queenston. Tam właśnie woda spadała ze Skarpy Niagary, czyli geologicznej "skarpy", która ciągnie się aż do Jeziora Górnego na zachodzie i daleko wzdłuż południowych brzegów jeziora Ontario na wschodzie. Od czasu powstania na skutek erozji skał wodospad cofnął się około 7 mil w górę rzeki, w stosunku do pierwotnego położenia. Ślad wodospadu to długi kanion36 ciągnący się na północ od wodospadu i również warty zwiedzenia. Rysunek 18 Wodospad Niagara 35 Ontario – prowincja Kanady. Ontario jest najludniejszą i najprężniejszą ekonomicznie częścią Kanady. W granicach Ontario znajduje się stolica Kanady Ottawa, największe miasto Kanady Toronto. 36 Kanion - dolina erozyjna wyżłobiona na powierzchni ziemi (np. w skale), cechująca się wąskim dnem i stromymi zboczami. CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 23 Iguazú Wodospad Iguazu znajduje się na granicy argentyńsko-brazylijskiej. Wodospad ma szerokość około 2 km i składa się z 275 odrębnych progów skalnych37. Średni przepływ wody wynosi 1756 m³/s. Szum38 wody słyszany jest w promieniu 20 km. Wodospad wygląda najefektowniej w porze deszczowej, od listopada do marca, ale zazwyczaj jest malowniczy przez cały rok, choć zdarza się, że zamiera. W maju i czerwcu 1978 roku w okresie szczególnie uporczywej suszy, nurt osłabł tak bardzo, że przez 28 dni przez krawędź urwiska nie przepłynęła ani kropla wody. Był to pierwszy przypadek wyschnięcia wodospadu od 1934 roku. Rysunek 19 Wodospad Iguazú 37 Próg skalny – przegroda skalna w korycie rzeki, potoku lub dnie doliny, usytuowana prostopadle lub skośnie do ich biegu. Jeśli jest to próg na rzece lub otoku nosi nazwę progu rzecznego. 38 Szum – dźwięk, którego widmo jest w większości zakresu słyszalności zrównoważone, które słyszalne mogłyby być jako dźwięczące rezonanse o określonej wysokości tonu. CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 24 Wodospady Wiktorii Wodospady Wiktorii – wodospady na rzece Zambezi39, na granicy Zimbabwe i Zambii. Odkryte w 1855 roku przez szkockiego misjonarza i badacza Davida Livingstone'a. Wodospady Wiktorii uważane są za jeden z siedmiu naturalnych cudów świata. Znajdują się na terenie Parku Narodowego Wodospadów Wiktorii i od 1989 są wpisane na listę dziedzictwa światowego UNESCO40. Wysokość spadku wody wynosi 108 metrów, szerokość wodospadu 1,7 kilometra. W sezonie szczytowym w każdej sekundzie przetacza się tam ponad 9 milionów litrów wody. Rysunek 20 Wodospady Wiktorii 39 Zambezi – rzeka w południowej części Afryki, przepływająca przez Zambię, Angolę i Mozambik. UNESCO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury. 40 CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 25 Glymur Wodospad Glymur jest najwyższym na Islandii41 - jego wysokość wynosi 198 metrów. Leży na uboczu, wręcz schowany, z dala od głównych traktów. Glymur jest położony wśród wulkanicznych gór i warto nałożyć drogi aby go odwiedzić. Do wodospadu można dotrzeć od Botnsá drogą szutrową, albo na piechotę, jedną z dwóch tras turystycznych które przebiegają po obu stronach wąwozu42. Rysunek 21 Wodospad Glymur 41 Islandia– państwo położone w Europie Północnej, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach. Islandia jest jednym z krajów nordyckich. 42 Wąwóz – rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się stromymi, urwistymi zboczami oraz płaskim dnem. CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 26 Dettifoss Dettifoss – potężny wodospad w północno-wschodniej Islandii i przez kombinację objętości przepływu, szerokość i wysokość, jeden z najbogatszych w energię wodospadów Europy. Przez próg wodospadu przelewa się średnio 193 m³ wody na sekundę – ta wartość zmienia się w zależności od pory roku. Przez szeroki na 100 metrów próg przelewa się 45 metrów w dół szaro-brązowa masa wody, która po dwóch kilometrach wpada do wysokiego na 27 metrów wodospadu Hafragilsfoss43. Moc produkowana przez przepływającą przez Dettifoss wodę wynosi średnio 85 megawatów44.W 2011 roku wodospad służył za scenerię podczas kręcenia sceny otwierającej film Prometeusz w reżyserii Ridleya Scotta. Rysunek 22 Wodospad Dettifoss 43 Hafragilsfoss - wodospad w Islandii znajdujący się dwa kilometry poniżej wodospadu Dettifoss. Wat – jednostka mocy lub strumienia energii w układzie SI 44 CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 27 Ciekawe wodospady Wodospad podziemny Podziemny wodospad w Złotym Stoku45 - to najprawdopodobniej największy podziemny wodospad w Europie. Ma około 8 metrów wysokości i zlokalizowany jest w sztolni46 "Czarna Górna" w dawnej kopalni złota w Złotym Stoku. To jedyne tego typu zjawisko na terytorium Polski. Wodospad jest oświetlony, co jednak zwiedzającym sztolnię turystom nijak pomaga uniknąć oblania rozbryzgującą się o skały wodą. Rysunek 23 Podziemny wodospad w Złotym Stoku 45 Złoty Stok – miasto leżące na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok. 46 Sztolnia – wyrobisko korytarzowe, o małym przekroju poprzecznym, drążone w górotworze ze zbocza góry, poziomo lub pod niewielkim wzniosem w głąb góry do złóż kopaliny użytecznej. CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 28 Zamarznięty wodospad Niagara W lutym 2015 roku Stany Zjednoczone nawiedziła wyjątkowo sroga zima47. Rekordowo niskie temperatury utrzymywały się we wschodnich rejonach USA 48, podczas gdy burze śnieżne gnębiły stany Środkowego Zachodu. Przy temperaturze -14 stopni Celsjusza częściowo zamarzł wodospad Niagara. Wspaniale wyglądające zamarznięte kaskady oglądają tłumy turystów. Rysunek 24 Zamarznięty wodospad Niagara 47 Zima – jedna z 4 pór roku, zaczynająca się od 22 grudnia do 21 marca. USA (ang. United States of America,) – Stany Zjednoczone Ameryki 48 CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 29 Wodospad z czekolady Pannys Amazing World of Chocolate49 – miejsce niezwykłe, w którym na czekoladę50patrzy się nieco z przymrużeniem oka. W żadnym innym miejscu nie spotkamy tyle czekolady w tak pokręconej formie. Panny’s World of Chocolate. Znajdziemy tu przeogromny wodospad z czekolady, w którym w przeciągu 3 minut spada 400 kg płynnej czekolady. Rysunek 25 Wodospad z czekolady 49 Pannys Amazing World of Chocolate – firma z Australii zajmująca się produkcją czekolady w spektakularnych formach. 50 Czekolada – wyrób cukierniczy sporządzany z miazgi kakaowej, tłuszczu kakaowego, środka słodzącego i innych dodatków. CIEKAWE WODOSPADY S t r o n a | 30 Spis indeksów A Amazonas ................................................11 Aurland ....................................................12 C Czarna Górna ...........................................26 D Q Queenston .............................................. 21 R Raumabanen ........................................... 14 Republika Południowej Afryki ................... 8 Rio Cutivireni ............................................. 9 Roztoka ................................................... 17 Dolina Strążyska ......................................20 S G Góry Smocze, .............................................8 L La Gran Sabana ..........................................7 M Międzygórze ............................................19 Sierra Nevada .......................................... 16 Szklarska Poręba ..................................... 18 Ś Śnieżnik ................................................... 19 T Thukela Falls.............................................. 8 Moloka’i ...................................................10 U P Utigardsfossen ........................................ 13 Peru .........................................................11 Płaskowyż Auyantepui...............................7 Z Zimbabwe ............................................... 23 S t r o n a | 31 Łącza do rozdziałów Rozdział pierwszy Podstawowe pojęcia Rozdział drugi Największe wodospady na Świecie Rozdział trzeci Największe wodospady w Polsce Rozdział czwarty Najbardziej znane wodospady na świecie Rozdział piąty Ciekawe wodospady
