Nowe odkrycia konserwatorów obrazu EL Greco w MNK

Nowe odkrycia konserwatorów
obrazu EL Greco w MNK
Starzenie się
materiałów
spowodowało, iż efekty
bardzo dobrej
konserwacji sprzed
ponad 40 lat stały się
zbyt widoczne.
Zwłaszcza pociemniały
i pożółkły werniks
fałszował pierwotnie
chłodną kolorystykę
kompozycji
Dominikos Theotokopulos zwany El Greco, Ekstaza św. Franciszka (detal)
Fot. Pracownia Fotograficzna MNK
El Greco to jeden z najważniejszych artystów w historii sztuki, a namalowana przez niego Ekstaza
św. Franciszka jest jednym z kilku najcenniejszych obrazów w polskich zbiorach. Za sprawą
porozumienia pomiędzy Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach a Muzeum Narodowym w Krakowie
obraz El Greca trafił do konserwacji w MNK. Powodem były niekorzystne zmiany w stanie
zachowania dzieła. Starzenie się materiałów spowodowało, iż efekty bardzo dobrej konserwacji
sprzed ponad 40 lat stały się zbyt widoczne. Zwłaszcza pociemniały i pożółkły werniks fałszował
pierwotnie chłodną kolorystykę kompozycji ze św. Franciszkiem, namalowanej przez Mistrza
z Toledo.
Mimo, że konserwacja obrazu w 1974 roku przyniosła ważne odkrycia (w tym największe, jakim
było odsłonięcie spod przemalowań autorskiej sygnatury Dominikos Theotokopulos), to jednak
specjaliści z MNK mieli nadzieję, że im też uda się odkryć coś nowego. I nie zawiedli się.
Najważniejsze z odkryć to odsłonięcie na marginesach płótna autorskiej warstwy malarskiej,
skutkiem czego obraz powiększył się o 4 cm na szerokość i o 2 cm na wysokość. Ponadto odkryto
trzecie słowo sygnatury El Greca - epoiei (wykonał). Można teraz przeczytać cały podpis:
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ἐποίει (Doménicos Theotocópoulos epoiei). Odsłonięto też
i wyeksponowano czerwone linie, które są promieniami Boskiego światła nakierowanymi na
stygmaty świętego. Potwierdziło się także podejrzenie, że stygmat na habicie św. Franciszka nie
był dziełem El Greca, lecz został namalowany później i konserwatorzy podjęli decyzję o usunięciu
go.
Specjaliści z Muzeum Narodowego w Krakowie przebadali, odrestaurowali i zabezpieczyli
arcydzieło El Greca zgodnie ze współczesnymi standardami tak, aby obraz pozostawał w dobrym
1
Nowe odkrycia konserwatorów
obrazu EL Greco w MNK
stanie zawsze. Na koniec opracowali dokumentację aktualnego stanu zachowania dzieła.
W ramach nowej strategii ochrony zaprojektowano i wykonano stylową ramę, dzięki której nie
tylko będzie można lepiej wyeksponować obraz, ale która pełnić będzie także funkcję ramy
mikroklimatycznej, zabezpieczającej arcydzieło zarówno przed dalszymi zmianami, jak i innymi
potencjalnymi zewnętrznymi zagrożeniami.
Ekstaza św. Franciszka jest przechowywana w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach. Jak tam trafił
ten najcenniejszy, obok Damy z gronostajem Leonarda da Vinci, Sądu Ostatecznego Hansa
Memlinga i Krajobrazu z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta, obraz w Polsce?
Był rok 1964. Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska, historyczki sztuki z Instytutu Sztuki PAN,
inwentaryzowały zabytki na plebanii w Kosowie Lackim. Izabella Galicka wspomina, że pewnego
dnia przez uchylone drzwi do pokoju proboszcza, ks. Władysława Stępnia, zobaczyły obraz.
― Był duży, ciemny, zniszczony, w jednym rogu miał rozdarcie, ale było w nim coś intrygującego i
pociągającego ― opowiada. Wcześniej płótno znajdowało się w dzwonnicy, gdzie wraz z innymi
niepotrzebnymi rzeczami czekało na spalenie. ― Ksiądz proboszcz pomyślał jednak, że św.
Franciszka nie wypada palić, więc oprawił go i powiesił w swoim pokoju ― mówi jedna z
odkrywczyń.
Po dwóch latach badań historyczki sztuki nabrały przekonania, że autorem obrazu był El Greco i
napisały na ten temat artykuł. Publikacja wywołała sensację i ściągnęła na parafię w Kosowie
Lackim wybitnych historyków sztuki, którzy jednak sceptycznie odnieśli się do autorstwa
sławnego artysty. Dopiero badania konserwatorskie pod kierunkiem prof. Bohdana Marconiego
w 1974 roku potwierdziły hipotezę Izabelli Galickiej i Hanny Sygietyńskiej. ― Podczas
konserwacji okazało się, że na płótnie zagiętym na krośnie widniała sygnatura: „A. van Diick”, a
pod nią starsza, autentyczna: „Dominikos Theotoko […].” To rozwiało wątpliwości co do
autorstwa dzieła ― wspomina Izabella Galicka.
Nie wiadomo, kiedy obraz trafił do Polski. Najprawdopodobniej kupił go w 1927 roku w
antykwariacie ks. Stanisław Szepietowski na prośbę kuzyna ks. Franciszka Dąbrowskiego, który,
gdy później został przeniesiony do parafii w Kosowie Lackim, zabrał ze sobą płótno. Po jego
śmierci odziedziczył je jego następca ks. Władysław Stępień. Po konserwacji obraz trafił do
Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach, ale długo nie był wystawiany z obawy, że władze PRL-u
mogłyby nakazać przekazanie go do muzeum państwowego. Od 2004 roku Ekstaza św.
Franciszka jest eksponowana w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach.
2
Nowe odkrycia konserwatorów
obrazu EL Greco w MNK
Dominikos Theotokopulos zwany El Greco (Grekiem) - 1541―1614 - malarz, rzeźbiarz, architekt,
miłośnik muzyki, jeden z najciekawszych artystów w historii sztuki, pochodził z Kandii (dzisiaj Iraklion)
na Krecie. Rozpoczął karierę jako malarz ikon, potem uczył się w Wenecji i Rzymie, poznał malarstwo
Tycjana i Tintoretta. Być może z powodu trudnego, nieustępliwego charakteru, nie zagrzał długo
miejsca we Włoszech. Wyjechał do Hiszpanii, by tam szukać szczęścia. Zniechęcony niepowodzeniami,
niezbyt życzliwie przyjęty na dworze Filipa II, zamieszkał w Toledo i nigdy więcej nie opuścił tego
miasta.
Jego malarstwo ― osobliwe, mistyczne, pełne siły, przedstawiające świetliste wizje utrzymane w
zadziwiającym fosforyzującym kolorycie ― pozostało całkowicie odrębnym zjawiskiem artystycznym na
tle malarstwa europejskiego. Malarz podobno przebywał w swojej pracowni, nie otwierając okien, by
nie wpuszczać światła, gdyż ― jak mówił ― jego światło wewnętrzne było tak mocne, że rozświetlało
pracownię i pozwalało mu tworzyć. Choć jego mistyczne dzieła były przez niektórych doceniane ― np.
poeta Luis de Gorgora y Argote pisał o El Greco, że „tchnął duszę w drewno i życie w płótno” ― artystę
uznano za geniusza dopiero na początku XX wieku.
Program edukacyjny:
30 listopada, godz.16.30, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. O konserwacji obrazu
opowie Piotr Frączek – konserwator, LANBOZ.
4 grudnia, godz.14.00, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, O konserwacji obrazu opowie
Janusz Czop – Główny konserwator MNK
(oprac. KB)
3
Nowe odkrycia konserwatorów
obrazu EL Greco w MNK
Informacje dla zwiedzających:
Pokaz konserwatorski obrazu Ekstaza św. Franciszka El Greca
MNK Media:
Galeria Sztuki XIX w., Sukiennice, sala Malarnia
26 listopada – 4 grudnia 2016
Wstęp w ramach biletu do galerii
KATARZYNA BIK
(695 981 817)
[email protected]
KONSERWACJA A.D. 2016
Program: Dziedzictwo Kulturowe
Priorytet: Wspieranie Działań Muzealnych
Zadanie: „Obraz El Greco „Ekstaza Świętego Franciszka” (ok. 1578r.)
konserwacja i restauracja oraz opracowanie i realizacja strategii ochrony
dzieła.”
MARTA BOSAK
(606 207 728)
[email protected]
Zespół MNK realizujący projekt:
Janusz Czop – Główny Konserwator MNK
Elżbieta Zygier – Kierownik Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w
Sukiennicach
Katarzyna Novljaković – Kierownik Pracowni Konserwacji Malarstwa w
Muzeum Książąt Czartoryskich
Piotr Frączek – konserwator, LANBOZ
Anna Grochowska-Angelus – konserwator, Pracownia Konserwacji Malarstwa
w Muzeum Książąt Czartoryskich
Stanisław Tańcula – Kierownik Pracowni Konserwacji Ram i Pozłotniczej
dr Barbara Łydżba-Kopczyńska – chemik, Kierownik LANBOZ
dr Julio del Hoyo – chemik, LANBOZ
dr Anna Klisińska-Kopacz – chemik, LANBOZ
Joanna Sobczyk – fizyk, LANBOZ
Michał Obarzanowski – konserwator, LANBOZ
Pliki do pobrania:
SERWER ftp.mnk.pl
UŻYTKOWNIK: media
HASŁO: fCZRRtme6w
Konsultacja z zakresu historii sztuki:
dr hab. Andrzej Betlej – dyrektor MNK
Członkowie Komisji Konserwatorskiej:
ks. dr Robert Mirończuk – Dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach
prof. dr hab. Juliusz Chrościcki – Uniwersytet Warszawski
dr Józef Grabski – IRSA Międzynarodowy Instytut do Badań nad Sztuką
ks. prof. dr hab. Andrzej Witko – Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w
Krakowie
4