Społeczeństwo informacyjne w liczbach
Transkrypt
Społeczeństwo informacyjne w liczbach
Ministerstwo Administracji i�Cyfryzacji SP O Ł ECZEŃST WO INF ORMACYJNE W LICZBACH 2014 Departament Społeczeństwa Informacyjnego Warszawa 2014 Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji SP O Ł ECZEŃS T WO INF ORMACYJNE W LICZBACH 2014 Departament Społeczeństwa Informacyjnego Warszawa 2014 2 Praca pod redakcją Violetty Szymanek Zespół redakcyjny: Violetta Szymanek i Monika Pieniek Współpraca: Anna Gos, Departament Społeczeństwa Informacyjnego MAC Departament Koordynacji Funduszy Europejskich MAC Sebastian Christow, Ministerstwo Gospodarki Monika Wach i Ewa Woźniak, Centrum Projektów Informatycznych Wydawca: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji ul. Królewska 27, 00-060 Warszawa Warszawa 2014 Skład i druk: Agencja reklamowa Czarno na białym ul. Wesoła 3, 05-205 Michałów tel. +48 609 300 804, tel. +48 501 867 051 ISSN 2082-7687 Nakład: 1000 egzemplarzy 3 Spis treści Wstęp7 Objaśnienia pojęć i skrótów użytych w publikacji 9 Tabela wskaźników realizacji Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2013 r.12 CZŁOWIEK 15 Cel strategiczny: Przyspieszenie rozwoju kapitału intelektualnego i społecznego Polaków dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych 15 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności w zakresie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych 16 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii 16 Kompetencje cyfrowe w badaniach wspólnotowych 17 Środowisko nie motywuje do podnoszenia kompetencji cyfrowych w Polsce 18 Konkurencyjność Polaków w zakresie umiejętności cyfrowych pod znakiem zapytania 21 Najwyższe umiejętności informatyczne mają dobrze wykształceni, a najniższe starsi 24 Umiejętności internautów bardzo się nie różnią 26 Zapomnijmy o internetowych tubylcach w Polsce 29 Internet wpływa na naszą wiedzę o świecie 32 Nie mamy internetu w domu, bo nie potrzebujemy 33 Nie korzystamy z internetu, bo nie umiemy 35 Regularnych użytkowników internetu dwa razy mniej wśród osób starszych 36 Internet nie tylko do komunikacji 37 Podsumowanie celu 1 41 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej) oraz upowszechnienie zasady nauki przez całe życie poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych 42 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii 42 Wczesna edukacja w Polsce bardziej dostępna 43 Polscy dziesięciolatkowie nie wyróżniają się na tle rówieśników w OECD 44 Z osiągnięć piętnastolatków możemy być dumni 46 Dorośli w rozumieniu tekstu i rozumowaniu matematycznym poniżej średniej OECD 48 System edukacji w Polsce oceniany wysoko na arenie międzynarodowej 50 Słabe wyposażenie polskich szkół w technologie cyfrowe 51 Nauczyciele pewni swoich umiejętności cyfrowych 54 Korzystanie z ICT motywuje uczniów do nauki 59 Niski stopień wykorzystania technologii cyfrowych w szkołach 59 Podsumowanie celu 2 62 Cel 3. Dopasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy, którego istotnym elementem są technologie informacyjne i komunikacyjne64 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii 64 Zmiany ustawowe dla wzmocnienia szans absolwentów 65 Specjaliści ICT potrzebni od zaraz? 66 Informatyka najpopularniejszym kierunkiem studiów 66 Podsumowanie celu 3 70 4 Spis treści Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych 71 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii 71 Mniejsza przestępczość w Polsce 72 Lepszy świat dzięki teleinformatyce? 73 Częstsze stosowanie teleinformatyki dla bezpieczeństwa 73 Poczucie bezpieczeństwa przy korzystaniu z e-usług 75 Bezpieczeństwo dzieci w internecie 76 Podsumowanie celu 4 79 Cel 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych80 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii 80 Aktywność społeczna Polaków rośnie 80 Sieć rzadko wykorzystywana do aktywności politycznej 82 Cyfryzacja wzmacnia uczestnictwo w kulturze 84 Podsumowanie celu 5 87 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, niezbędnej do rozwoju polskiego społeczeństwa informacyjnego 88 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii 88 Wyzwania w zakresie rozwoju infrastruktury szerokopasmowego dostępu do internetu 89 Wyższe PKB to większe upowszechnienie stałego dostępu szerokopasmowego do internetu 90 Jesteśmy w połowie drogi do zapewnienia szybkiego dostępu do internetu o przepływności co najmniej 30Mb/s 94 Sieć mobilna 3-ciej i 4-tej generacji 97 Internet o przepływności wyższej niż 100 Mb/s raczkuje 98 Podsumowanie celu 6 98 GOSPODARKA 101 Cel strategiczny: Wzrost efektywności, innowacyjności i konkurencyjności firm, a tym samym polskiej gospodarki na globalnym rynku oraz ułatwienie komunikacji i współpracy między firmami dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych 101 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze innowacyjnych rozwiązań wykorzystywanych przez podmioty gospodarcze Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Transfer nowych technologii w sektorze przemysłu nasila się Wydatki na badania i rozwój w Polsce rosną Zwiększa się intensywność nakładów na B+R W Polsce B+R finansuje głównie sektor publiczny, w UE – prywatny Prawie połowę budżetu na B+R pochłaniają nauki inżynieryjne i techniczne Zmniejszył się udział przyznawanych patentów w stosunku do zgłaszanych wniosków Podsumowanie celu 1 Cel 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz e-usług w Polsce Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Udział sektora ICT w gospodarce rośnie powoli Przybywa firm i zatrudnionych w sektorze ICT Wartość produkcji sektora ICT wzrosła o 26% od 2009 r. Wartość produkcji firm informacyjno-komunikacyjnych rośnie wolniej niż PKB Podsumowanie celu 2 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Komputery i internet w przedsiębiorstwach 102 102 103 104 107 109 110 112 112 114 114 114 117 120 120 122 123 123 123 5 Spis treści E-biznes e-Handel Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Podsumowanie celu 3 PAŃSTWO 138 146 152 161 163 Cel strategiczny: Wzrost dostępności i efektywności usług administracji publicznej przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych do przebudowy procesów wewnętrznych administracji i sposobu świadczenia usług 163 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną 164 Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Podaż usług e-administracji w Polsce rośnie Wyższy poziom rozwoju usług dla biznesu niż dla obywateli Rozdźwięk między dostępnością a jakością usług e-administracji Wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez administrację Oferta a korzystanie z e-administracji Ocena e-administracji wśród użytkowników Częstsze korzystanie z e-administracji w przedsiębiorstwach niż wśród obywateli Podsumowanie celu 1 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych i interoperacyjnych rozwiązań informatycznych Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Skuteczność cyfryzacji urzędów Informatyzacja procesów wewnętrznych i zewnętrznych urzędów idą w parze Horyzontalne rozwiązania teleinformatyczne jako baza do rozwoju usług e-administracji Podsumowanie celu 2 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych oraz innych informacji sektora publicznego w celu ich wykorzystania na rzecz rozbudowy oferty treści i usług Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Udostępnianie informacji sektora publicznego Przedsiębiorstwa częściej niż obywatele korzystają z informacji sektora publicznego Internauci coraz lepiej oceniają strony internetowe urzędów Niski popyt na informację publiczną? Podsumowanie celu 3 Cel 4. Wsparcie rozwoju usług o zasięgu paneuropejskim oraz wzajemnego uznawania rozwiązań i narzędzi teleinformatycznych Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wspólny rynek – wspieranie mobilności obywateli i biznesu Podsumowanie celu 4 164 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo dolnośląskie Województwo kujawsko-pomorskie Województwo lubelskie Województwo lubuskie Województwo łódzkie Województwo małopolskie Województwo mazowieckie Województwo opolskie Województwo podkarpackie Województwo podlaskie Województwo pomorskie 166 169 172 174 184 187 191 194 196 196 197 209 210 213 214 214 214 220 222 223 224 226 226 226 228 229 230 232 234 236 238 240 242 244 246 248 250 6 Spis treści Województwo śląskie Województwo świętokrzyskie Województwo warmińsko-mazurskie Województwo wielkopolskie Województwo zachodniopomorskie 252 254 256 258 260 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH CZŁOWIEK • GOSPODARKA • PAŃSTWO 263 Zwiększanie innowacyjności gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 264 Działanie 8.1. Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej Działanie 8.2. Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B Działanie 8.3. PO IG Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – eInclusion Działanie 8.4. PO IG Zapewnienie dostępu do internetu na etapie „ostatniej mili” Budowa elektronicznej administracji w ramach 7 osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Sytuacje życiowe. Przewodnik po działalności gospodarczej E-administracja w budowie Popyt na e-usługi Wzrost wykorzystania oraz znaczenia ePUAP Zmiany wynikające z ustawy o informatyzacji Korzyści z rozwoju Intuicja przede wszystkim Żniwa rozpoczęte 264 266 267 269 271 273 278 278 278 279 280 281 284 7 Wstęp Rok 2014 jest dobrą okazją do przyjrzenia się efektom zakończonej już realizacji Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do roku 2013. Została ona przyjęta przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej w grudniu 2008 r. Czy udało się osiągnąć cele zakreślone w trzech następujących obszarach? • Człowiek: Przyspieszenie rozwoju kapitału intelektualnego i społecznego Polaków dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych. • Gospodarka: Wzrost efektywności, innowacyjności i konkurencyjności firm, a tym samym polskiej gospodarki na globalnym rynku oraz ułatwienie komunikacji i współpracy między firmami dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych. • Państwo: Wzrost dostępności i efektywności usług administracji publicznej przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych do przebudowy procesów wewnętrznych administracji i sposobu świadczenia usług. Korzystając z zaproponowanego w Strategii zestawu wskaźników, pokazujemy, czy do 2013 r. dystans dzielący Polskę od trzech liderów spośród krajów unijnych zmniejszył się, czy też nie. Ponadto prezentujemy wiele innych danych statystycznych, aby umiejscowić pozycję społeczeństwa informacyjnego w Polsce na tle pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej. Układ publikacji odpowiada obszarom tematycznym Strategii oraz celom określonym w ramach każdego z nich. Dodatkowo zawiera ona rozdział poświęcony wskaźnikom rozwoju społeczeństwa informacyjnego w poszczególnych województwach i regionach w kraju. Ponadto zamieściliśmy zagadnienia dotyczące realizacji siódmej i ósmej osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, usług e-administracji skierowanych do przedsiębiorców oraz zmianom w elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej (ePUAP). Szczególnie miło nam poinformować Państwa, że tegoroczna edycja publikacji w wersji elektronicznej została po raz pierwszy dostosowana do potrzeb osób niedowidzących lub niewidomych, zgodnie ze standardami WCAG 2.0. Będzie ona dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (www.mac.gov.pl) oraz w centralnym repozytorium informacji publicznej na stronie danepubliczne.gov.pl. Życzymy miłej lektury. 9 Objaśnienia pojęć i skrótów użytych w publikacji DSL (ang. Digital Subscriber Line) – cyfrowa linia abonencka, rodzina technologii szerokopasmowego dostępu do internetu za pośrednictwem tradycyjnych (miedzianych) linii telefonicznych. Standardowa prędkość odbierania danych waha się od 128 kb/s do 50000 kb/s, w zależności od zastosowanej technologii DSL w danym kraju. eGovernment Action Plan 2011–2015 – Europejski plan działań na rzecz administracji elektronicznej na lata 2011–2015 Technologie informacyjno-komunikacyjne w służbie inteligentnej, zrównoważonej i innowacyjnej administracji publicznej przyjęty w Komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów 20 grudnia 2010 r. Europejski Obszar Gospodarczy – w badaniu eGovernmnet Benchmarking obejmuje 28 krajów UE oraz Islandię, Norwegię, Szwajcarię, Serbię i Turcję. ICT (ang. Information and Communication Technology) – technologie informacyjne i komunikacyjne, które zamiennie nazywamy technologiami informacyjno-telekomunikacyjnymi lub teleinformatycznymi lub po prostu teleinformatyką. Pojęcie odnosi się do rodziny technologii, które przetwarzają, gromadzą i przesyłają informacje w postaci elektronicznej. Kwartylowe grupy dochodowe – powstają w wyniku podziału gospodarstw domowych według dochodów poprzez uszeregowanie ich według wysokości przeciętnych miesięcznych dochodów netto, a następnie na podzieleniu uzyskanego zbioru na cztery równe części. Pierwszy przedział kwartylowy obejmuje 1/4 gospodarstw o najniższych dochodach, drugi – gospodarstwa o dochodach wyższych niż w pierwszym, ale nadal poniżej wartości dochodów dzielącej zbiór gospodarstw na połowy, trzeci – 1/4 gospodarstw o dochodach wyższych niż w drugim przedziale, lecz niezaliczanych do czwartego przedziału, który grupuje 1/4 gospodarstw o najwyższych dochodach. Łącze szerokopasmowe – w statystyce wspólnotowej UE wyróżnia się dwa podejścia. Pierwsze w badaniach Wykorzystania ICT, prowadzonych przez wszystkie krajowe urzędy statystyczne (w naszym przypadku GUS) i drugie – w badaniach rynku telekomunikacyjnego, prowadzonych przez krajowych regulatorów rynku telekomunikacyjnego (w naszym przypadku UKE). Definicja 1. Szerokopasmowe łącze w badaniach wykorzystania ICT (GUS) definiuje się przez rodzaj techniki używanej do realizacji połączenia, a nie jego szybkość. Obejmują one technologie z rodziny DSL, jak ADSL, HDSL, SDSL, VDSL, łącza Ethernet LANs, które stanowią trzon połączeń szerokopasmowych oraz inne cechujące się dużą przepustowością łącza stałe (przewodowe lub bezprzewodowe). 10 Objaśnienia pojęć i skrótów użytych w publikacji Technologie dostępu szerokopasmowego to: • sieć telefoniczna z kabli miedzianych i modemów DSL (Digital Subscriber Line), • sieć telewizji kablowej z kabli koncentrycznych i modeli kablowych, • sieć LAN (Ethernet), • sieć światłowodowo-miedziana (FTTC/FTTB, Ethernet), • sieć światłowodowa FTTH (PON), • systemy radiowe (Wi–Fi, WiMAX i 3G), • dostęp satelitarny. Definicja 2. Połączenia szerokopasmowe w badaniach rynku telekomunikacyjnego (UKE) to łącza internetowe pozwalające na większą niż 144 Kbit/s (kilobitów na sekundę) szybkość ściągania danych. Objaśnienia symboli nazw państw europejskich: AT – Austria, BE – Belgia, BG – Bułgaria, CH – Szwajcaria, CY – Cypr, CZ – Czechy, DE – Niemcy, DK – Dania, EE – Estonia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FI – Finlandia, FR – Francja, HR – Chorwacja, HU – Węgry, IE – Irlandia, IS – Islandia, IT – Włochy, LT – Litwa, LU – Luksemburg, LV – Łotwa, MT – Malta, NL – Holandia, NO – Norwegia, PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, RS – Serbia, SE – Szwecja, SI – Słowenia, SK – Słowacja, TR – Turcja, UK – Wielka Brytania. PZIP – Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa. POPC – Program Operacyjny Polska Cyfrowa. Sektor ICT/sektor teleinformatyczny – z definicji OECD do sektora ICT zalicza się przedsiębiorstwa, których głównym rodzajem działalności jest produkcja dóbr i usług pozwalających na elektroniczne rejestrowanie, przetwarzanie, transmitowanie, odtwarzanie lub wyświetlanie informacji. Ogólnie sektor ICT dzielimy na Produkcję ICT, Handel ICT i Usługi ICT, w skład których wchodzą: Publikowanie oprogramowania, Telekomunikacja, Usługi informatyczne, Portale internetowe, przetwarzanie danych, hosting i podobna działalność oraz Naprawa komputerów i sprzętu telekomunikacyjnego. W oparciu o statystyczną klasyfikację działalności gospodarczej Unii Europejskiej NACE Rev.2 oraz Polską Klasyfikację Działalności (PKD) z 2007 r., do sektora ICT zaliczamy przedsiębiorstwa następujących rodzajów działalności: Grupowanie Podklasa wg PKD PRODUKCJA ICT Produkcja elementów elektronicznych Produkcja elektronicznych obwodów drukowanych Produkcja komputerów i urządzeń peryferyjnych Produkcja sprzętu (tele)komunikacyjnego Produkcja elektronicznego sprzętu powszechnego użytku Produkcja magnetycznych i optycznych niezapisanych nośników informacji HANDEL ICT Sprzedaż hurtowa komputerów, urządzeń peryferyjnych i oprogramowania Sprzedaż hurtowa sprzętu elektronicznego i telekomunikacyjnego oraz części do niego USŁUGI ICT Publikowanie oprogramowania Działalność wydawnicza w zakresie gier komputerowych Działalność wydawnicza w zakresie pozostałego oprogramowania 26.11 26.12 26.20 26.30 26.40 26.80 46.51 46.52 58.21 58.29 11 Objaśnienia pojęć i skrótów użytych w publikacji Grupowanie Podklasa wg PKD Telekomunikacja Działalność w zakresie telekomunikacji przewodowej Działalność w zakresie telekomunikacji bezprzewodowej, z wyłączeniem telekomunikacji satelitarnej Działalność w zakresie telekomunikacji satelitarnej Działalność w zakresie pozostałej telekomunikacji Usługi informatyczne Działalność związana z oprogramowaniem Działalność związana z doradztwem w zakresie informatyki Działalność związana z zarządzaniem urządzeniami informatycznymi Pozostała działalność usługowa w zakresie technologii informatycznych i komputerowych Portale internetowe, przetwarzanie danych, hosting i podobna działalność Przetwarzanie danych; zarządzanie stronami internetowymi (hosting) i podobna działalność Działalność portali internetowych Naprawa komputerów i sprzętu telekomunikacyjnego Naprawa i konserwacja komputerów i urządzeń peryferyjnych Naprawa i konserwacja sprzętu (tele)komunikacyjnego 61.10 61.20 61.30 61.40 62.01 62.02 62.03 62.09 63.11 63.12 95.11 95.12 Społeczeństwo informacyjne (według jednej z wielu definicji) to społeczeństwo znajdujące się na takim etapie rozwoju techniczno-organizacyjnego, że osiągnięty poziom zaawansowania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych stwarza warunki techniczne, ekonomiczne, edukacyjne i inne do powszechnego wykorzystania informacji w produkcji wyrobów i świadczeniu usług. Społeczeństwo takie zapewnia obywatelom powszechny dostęp i umiejętność korzystania z technologii teleinformatycznych w ich działalności zawodowej i społecznej, w celu podnoszenia i aktualizacji wiedzy, korzystania ze zdobyczy kultury, ochrony zdrowia oraz spędzania wolnego czasu i innych usług mających wpływ na wyższą jakość życia. System elektronicznego zrządzania dokumentami (EZD) to narzędzie informatyczne pozwalające na rejestrowanie, porządkowanie, klasyfikację, zarządzanie wersjami i sposobami obiegu oraz archiwizację dokumentów w postaci papierowej i elektronicznej. Wielkość przedsiębiorstw we wspólnotowych badaniach wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych: • przedsiębiorstwa małe – 10–49 pracujących, • przedsiębiorstwa średnie – 50–249 pracujących, • przedsiębiorstwa duże – 250 i więcej pracujących. 2 25 dystans do poziomu 78% Dostosowanie systemu edukacji do potrzeb globalnie konkurencyjnej gospodarki (1 = nie odpowiada potrzebom konkurencyjnej gospodarki, 7 = odpowiada potrzebom konkurencyjnej gospodarki) Poczucie bezpieczeństwa wśród Polaków (odpowiedzi „tak” na pytanie „Czy, Pana(i) zdaniem, Polska jest krajem, w którym żyje się bezpiecznie?”) – wartość docelowa w 2013 r. wyznaczona na poziomie 78% Odsetek osób wykorzystujących internet do komunikowania się Odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do internetu 3. D opasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy, którego istotnym elementem są technologie informacyjne i komunikacyjne 4. P odniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych 6. Z apewnienie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, niezbędnej do rozwoju polskiego społeczeństwa informacyjnego 39 38 19 Kształcenie ustawiczne dorosłych – procentowy udział osób w wieku 25–64 uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej) oraz upowszechnienie zasady nauki przez całe życie poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych 24 Dystans Polski do liderów UE w 2007 r. Odsetek osób potrafiących wykonać 5–6 czynności na komputerze CZŁOWIEK Wskaźnik 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności w zakresie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych Cel 22 32** 8 dystans do poziomu 78% 1,8*** 23,8 23*** Dystans Polski do liderów UE w 2013 r. 12 Udział sektora teleinformatycznego w wartości dodanej sektora przedsiębiorstw Odsetek przedsiębiorstw kupujących online 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz e-usług w Polsce 3. Z większenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych wskaźnika nie opracowano Wskaźnik zostanie opracowany w ramach cyklicznych badań społeczeństwa informacyjnego prowadzonych w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej 4. W sparcie rozwoju usług o zasięgu paneuropejskim oraz wzajemnego uznawania rozwiązań i narzędzi teleinformatycznych * – dystans w 2008 r. ** – dystans w 2010 r. *** – dystans w 2012 r. **** – dystans w 2014 r. brak danych Odsetek użytkowników korzystających z rejestrów drogą elektroniczną 33**** 3. U dostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych oraz innych informacji sektora publicznego w celu ich wykorzystania na rzecz rozbudowy oferty treści i usług 193* Liczba dni potrzebnych do zarejestrowania kupionej nieruchomości 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych i interoperacyjnych rozwiązań informatycznych 21** 45 brak porównywalnych danych 32*** Dystans Polski do liderów UE w 2013 r. Odsetek 20 podstawowych usług administracji publicznej dostępnych online 70 39 10 37 Dystans Polski do liderów UE w 2007 r. 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną PAŃSTWO Udział środków prywatnych w nakładach na B+R GOSPODARKA Wskaźnik 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze innowacyjnych rozwiązań wykorzystywanych przez podmioty gospodarcze Cel 13 15 CZŁOWIEK Cel strategiczny: Przyspieszenie rozwoju kapitału intelektualnego i społecznego Polaków dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych 16 CZŁOWIEK Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności w zakresie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 1. Wysoki poziom umiejętności korzystania z narzędzi teleinformatycznych (umiejętność wykonania na komputerze 5–6 czynności spośród 6 podstawowych wymienianych przez Eurostat – patrz rysunek 1)* 41% 36% PL 18% Śr. dla trzech liderów UE 12% 2007 2012 * Wskaźnik jest liczony do ogólnej liczby respondentów w wieku 16–74 lata: tych korzystających kiedykolwiek z komputera i w ogóle niekorzystających. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W badaniach wspólnotowych społeczeństwa informacyjnego umiejętności komputerowe i internetowe są monitorowane na przemian, co drugi rok. W 2013 r. badano te ostatnie, w związku z czym dane o umiejętnościach komputerowych pochodzą z 2012 r. GUS bada oba rodzaje kompetencji co roku, dlatego wiadomo, że w 2013 r. wysoki poziom umiejętności komputerowych posiadało w Polsce 18,4% społeczeństwa – niemal tyle samo, co rok wcześniej. W ciągu roku przybyło zaledwie 0,4% osób potrafiących wykonać 5–6 badanych czynności na komputerze. Osoby te najprawdopodobniej podwyższyły swoje kwalifikacje, stając się z średniozaawansowanych zawansowanymi użytkownikami komputera, o czym świadczy jednoczesne skurczenie się grupy osób o średnich umiejętnościach o 0,5%. Odnotowany w Polsce wynik, ponad dwa razy niższy od europejskiej czołówki, w której znalazły się Dania (42%) Finlandia (41%), Luksemburg (40%), plasuje nasz kraj niemal na końcu rankingu przed Rumunią i Bułgarią. Największy przyrost wysokich kompetencji odnotowano w Chorwacji, która w 2007 r. posiadała tylko 10% obywateli z wysokimi umiejętnościami komputerowymi (mniej niż Polska), a pięć lat później niemal trzy razy więcej. 17 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Wykres 2. Odsetek osób wykonujących 5 lub 6 czynności na komputerze w krajach UE 2007 28 18 23 21 22 23 19 23 17 1212 8 7 24 15 25 24 24 23 19 18 25 2626 27 2012 30 29 29 27 28 22 19 17 35 35 32 31 31 32 33 3333 30 28 28 27 27 24 41 42 36 29 18 14 10 3940 Dania Finlandia Luksemburg Szwecja Hiszpania Austria Węgry Estonia Słowenia Irlandia Holandia Francja Portugalia Łotwa Litwa Chorwacja Wlk. Brytania Czechy UE 27 Słowacja Włochy Grecja Malta Cypr Belgia Niemcy Polska Bułgaria Rumunia 5 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Kompetencje cyfrowe w badaniach wspólnotowych Cel 1 w obszarze CZŁOWIEK Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 r. określony jako „Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności w zakresie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych” wyraźnie odnosi się do rozwoju kompetencji cyfrowych społeczeństwa, jako że na kompetencje składają się postawa, wiedza i umiejętności. Kompetencje cyfrowe definiujemy jako zespół kompetencji informacyjnych obejmujących umiejętności wyszukiwania informacji, rozumienia jej, a także oceny jej wiarygodności i przydatności oraz kompetencji informatycznych, na które składają się umiejętności wykorzystywania komputera i innych urządzeń elektronicznych, posługiwania się internetem oraz korzystania z różnego rodzaju aplikacji i oprogramowania, a także tworzenia treści cyfrowych. Wspólnotowe badania wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych nie obejmują kompetencji informacyjnych, jednakże gromadzą informacje o umiejętnościach informatycznych mieszkańców UE według dwóch kategorii. Pierwszej, która dotyczy obsługi komputera i drugiej odnoszącej się do posługiwania się internetem. Zagadnienia te badane się na zmianę, co dwa lata. Rezultaty realizacji celu 1. Strategii wymagają omówienia danych dotyczących nieskorzystania z internetu, powodów nieposiadania dostępu do sieci, sposobów korzystania z internetu, aby ocenić poziom motywacji i świadomości w zakresie wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w społeczeństwie polskim, a także stan kompetencji cyfrowych. W końcu 2013 r. pojawiło się wiele danych z różnych badań w tej dziedzinie, które pozwalają dostrzec w Polsce spore niedostatki w umiejętnościach informatycznych osób dorosłych, ale niestety także i młodzieży, co może być zaskakujące w kontekście powszechnego przekonania na temat „internetowych tubylców”, oswojonych z internetem od dzieciństwa. 18 CZŁOWIEK Rysunek 1. Kompetencje cyfrowe w badaniach wspólnotowych KOMPETENCJE CYFROWE (postawa, wiedza, umiejętności) KOMPETENCJE INFORMACYJNE (wyszukiwanie, rozumienie, ocena wiarygodności i przydatności informacji) + Podstawowe umiejętności obsługi komputera w badaniach wspólnotowych • kopiowanie lub przenoszenie pliku czy folderu • korzystanie z narzędzi do kopiowania lub wycinania i wklejania • używanie podstawowych funkcji matematycznych w arkuszu kalkulacyjnym • kompresowanie plików • podłączenie i instalowanie nowych urządzeń • programowanie w specjalistycznym języku Dodatkowe umiejętności obsługi komputera w badaniach wspólnotowych • przenoszenia plików między komputerem a innymi urządzeniami • modyfikowanie konfiguracji parametrów oprogramowania • tworzenie prezentacji z wykorzystaniem dedykowanego oprogramowania • instalowanie nowego lub zamiana systemu operacyjnego na nowszy KOMPETENCJE INFORMATYCZNE (umiejętności wykorzystywania komputera i innych urządzeń elektronicznych, różnego rodzaju aplikacji i oprogramowania, posługiwania się internetem oraz tworzenia treści cyfrowych) Podstawowe umiejętności posługiwania się internetem w badaniach wspólnotowych • • • • • • używanie wyszukiwarki internetowej wysyłanie e-maili z załącznikami branie udziału w czatach, forach dyskusyjnych używanie programów do wymiany plików (P2P) telefonowanie przez internet tworzenie stron internetowych Dodatkowe umiejętności posługiwania się internetem w badaniach wspólnotowych • zmiana ustawień bezpieczeństwa w przeglądarce internetowej • umieszczanie w internecie tekstów, gier, zdjęć, filmów lub plików muzycznych (np. w sieciach społecznościowych) Środowisko nie motywuje do podnoszenia kompetencji cyfrowych w Polsce 3 lipca 2013 r. w Kancelarii Prezydenta RP powołano Szerokie Porozumienie na Rzecz Umiejętności Cyfrowych, które ma sprawić, że potrzeby powszechnej edukacji cyfrowej będą uznawane za priorytet rozwojowy kraju. Ma się to przełożyć na konkretne działania podejmowane zarówno przez instytucje publiczne, jak i sektor prywatny oraz placówki edukacyjne na rzecz zdobywania cyfrowych umiejętności niezbędnych na rynku pracy i w zakresie partycypacji cyfrowej w życiu publicznym. Porozumienie zostało podpisane przez przedstawicieli świata edukacji, nauki, mediów, gospodarki, organizacji pozarządowych i instytucji sektora publicznego. Czy rzeczywiście istnieje tak wyraźna potrzeba skupiania się na rozwijaniu umiejętności cyfrowych Polaków? W rzeczy samej, sytuacja w tym zakresie w Polsce jest nienajlepsza. Około 60% społeczeństwa nie ma żadnych lub posiada jedynie niskie kompetencje w zakresie obsługi komputera i internetu (potrafi wykonać najwyżej dwie proste czynności). 19 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Wykres 3. Struktura społeczeństwa polskiego pod względem umiejętności komputerowych i internetowych w 2013 r. (według metodologii badań wspólnotowych społeczeństwa informacyjnego) Wysokie umiejętności komputerowe 18% Wysokie umiejętności internetowe 10% Brak umiejętności komputerowych 44% Średnie umiejętności komputerowe 23% Brak umiejętności internetowych 35% Średnie umiejętności internetowe 32% Niskie umiejętności komputerowe 15% Niskie umiejętności internetowe 23% Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Ogólnie dorośli w Polsce nie mają zbyt dużego pędu do wiedzy. Z badań wynika, że w ciągu ostatnich czterech tygodni przed badaniem ponad 95% osób w wieku 24–64 lata nie szkoliło się pod kierunkiem nauczyciela bądź instruktora w żadnej dziedzinie. Dotyczy to nawet lekcji tańca, karate, pływania, gotowania czy nauki jazdy. Z kolei około 85% osób dorosłych, które podejmowały trud nauki poza formalnym systemem edukacji twierdziło, że wysiłek ten ma związek z pracą zawodową. Można więc wysnuć wniosek, że praca nie stanowi wystarczającego bodźca do dalszego kształcenia dla większości pracujących. Brak motywacji do rozwoju dotyczy także kompetencji cyfrowych. Istnieje więc związek między faktem, że 56% (patrz wykres 134) pracowników przedsiębiorstw w Polsce nie korzysta w pracy z komputerów i faktem, że 58% osób w wieku aktywności zawodowej nie posiada wcale lub dysponuje tylko niskimi umiejętnościami komputerowymi (59% internetowymi). Mamy więc umiejętności informatyczne na miarę potrzeb naszego rynku pracy. Niski poziom umiejętności cyfrowych, stwierdzony na podstawie wyników wspólnotowego badania społeczeństwa informacyjnego, prowadzonego w Polsce przez GUS i koordynowanego przez Eurostat, znajduje również potwierdzenie w rezultatach Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych PIAAC (ang. the Programme for the International Assessment of Adult Competencies). Jest to najbardziej kompleksowe międzynarodowe badanie kompetencji osób w wieku 16–65 lat w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Wzięło w nim udział blisko 9 400 dorosłych w Polsce, którzy generalnie wypadli gorzej od osób z większości przebadanych krajów we wszystkich trzech dziadzinach: rozumienie tekstu, rozumowanie matematyczne oraz kompetencje informacyjno-komunikacyjne, których poziom uplasował Polskę na ostatniej pozycji w krajach OECD. Kompetencje związane z wykorzystywaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych definiuje się w PIAAC jako umiejętności wykorzystywania komputera oraz internetu do pozyskiwania informacji i ich analizy, porozumiewania się z innymi oraz wykonywania praktycznych zadań w kontekstach prywatnym, zawodowym i społecznym. 20 CZŁOWIEK Rysunek 2. Poziomy umiejętności wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych w badaniu PIAAC w latach 2011–2012 Poziom 3 341–500 Brak informacji o poziomie znajomości obsługi komputera (odmowa rozwiązywania komputerowej wersji zadań) Poziom 2 291–341 Poziom 1 241–291 Poniżej poziomu 1 0–241 Brak doświadczenia w obsłudze komputera (deklaracja badanych osób) Brak podstawowych umiejętności obsługi komputera mimo deklaracji korzystania z niego (niezaliczony test podstaw obsługi komputera) Proste rozumowanie bez wnioskowania i transformowania informacji Proste wnioskowanie bez łączenia informacji • przeglądarka stron www • klient poczty elektronicznej Wnioskowanie, łączenie oraz ocena przydatności informacji • przeglądarka stron www • przeglądarka stron www • klient poczty elektronicznej • klient poczty elektronicznej • narzędzia biurowe • narzędzia biurowe • pisanie i publikacja wypowiedzi online • podstawowa obsługa komputera Wnioskowanie, łączenie informacji, ocena wiarygodności i przydatności informacji • wykorzystywanie dostępnych narzędzi takich jak np. sortowanie • pisanie i publikacja wypowiedzi online • wykorzystywanie dostępnych narzędzi takich jak np. sortowanie Źródło: Instytut Badań Edukacyjnych. Mimo że badanie wspólnotowe kompetencji cyfrowych polega na ich samoocenie przez respondentów, a badanie PIAAC na praktycznym sprawdzeniu umiejętności, to z obu badań wynika, że około 45% osób w Polsce nie potrafi obsługiwać komputera. W całej badanej populacji w PIAAC grupa osób bez umiejętności obsługi komputera, które prawdopodobnie z tego powodu odmówiły udziału w testach komputerowych stanowiła 19%. Tyle samo zadeklarowało brak doświadczenia w pracy z komputerem, a następne 7% nie przeszło testu sprawdzającego elementarne umiejętności obsługi tych urządzeń. Wykres 4. Kompetencje związane z wykorzystywaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych w Polsce w latach 2011–2012 Odmowa udziału w testach mimo częstego korzystania z komputera 5% Poziom 3 4% 45% Poziom 2 15% Odmowa udziału w testach połączona z niekorzystaniem z komputera 19% Brak umiejętności obsługi komputera Poziom 1 19% Brak doświadczenia w obsłudze komputera 19% Niezaliczony test z podstaw obsługi komputera 7% Poniżej poziomu 1 12% Opracowanie własne na podstawie wyników PIAAC z lat 2011–2012. 21 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Konkurencyjność Polaków w zakresie umiejętności cyfrowych pod znakiem zapytania Ostatecznie w badaniu kompetencji informacyjno-komunikacyjnych w ramach PIAAC wzięło udział 19 krajów należących do OECD, wśród których niestety plasujemy się na ostatniej pozycji, zarówno pod względem odsetka osób biorących udział w teście komputerowym, jak i osób, które rozwiązały go na poziomie 1 lub 2. W Polsce do testu przystąpiła połowa badanych, podczas gdy w Szwecji 88%. Polska posiada również najniższy udział osób o wysokim stopniu kompetencji (2 lub 3). Najwyższy poziom biegłości osiągnęło zaledwie 4% Polaków – około dwa razy mniej niż w pierwszej w tym względzie Szwecji oraz Finlandii i Japonii. Kompetencje cyfrowe Polaków są niższe od średniej w krajach OECD we wszystkich grupach wiekowych, także wśród najmłodszej części naszego społeczeństwa. Wykres 5. Kompetencje związane z wykorzystywaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych w krajach OECD (w %) Szwecja 13 31 Holandia 12 33 14 Dania 15 30 Niemcy 14 30 16 Czechy Estonia Irlandia Japonia 8 Polska 27 29 22 0 3 20 40 3 8 26 15 Poziom 3 4 23 20 19 4 27 29 12 7 4 23 30 Poziom 2 6 28 29 13 9 6 6 28 29 10 Słowacja 29 31 14 Korea 5 32 13 10 7 26 29 Poziom 1 7 29 29 12 Austria 29 30 9 OECD 8 33 15 Belgia Australia 6 33 Kanada USA 6 29 29 Poniżej poziomu 1 6 35 34 11 Finlandia 7 32 32 15 Wlk. Brytania 9 34 33 11 Norwegia 35 4 60 80 100 Opracowanie własne na podstawie wyników PIAAC z lat 2011–2012. Wykres 6. Umiejętności w zakresie wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych według wieku w Polsce na tle średniej w krajach OECD (liczba punktów) OECD 283 275 Ogółem 295 287 16–24 295 280 25–34 Opracowanie własne na podstawie wyników PIAAC z lat 2011–2012. Polska 285 271 35–44 272 258 45–54 259 244 55–65 lata 22 CZŁOWIEK Wyniki badań wspólnotowych wskazują, że osiągnięcia mieszkańców Polski w zakresie umiejętności internetowych i komputerowych w porównaniu do średniej unijnej są niestety gorsze. Odsetek osób prezentujących średni lub wysoki poziom umiejętności komputerowych (to znaczy potrafiących wykonać co najmniej 3 czynności z 6 wymienionych na rysunku 1 podstawowych umiejętności) w Polsce, którego wartość wyniosła 41%, należy do najniższych w Europie. Słabsze wyniki uzyskały jedynie Bułgaria (29%) i Rumunia (21%). Od czołówki w tym zakresie dzieli nas ponad trzydzieści punktów procentowych. Wykres 7. Osoby prezentujące średni lub wysoki poziom umiejętności komputerowych w krajach UE w 2012 r. (w %) 41 41 53 53 53 54 50 50 50 51 51 52 47 48 45 45 44 57 57 58 59 63 63 64 74 70 72 29 Dania Luksemburg Finlandia Szwecja Holandia Austria Węgry Francja Słowacja Irlandia Hiszpania Niemcy Estonia Wlk. Brytania Słowenia Łotwa UE 27 Litwa Belgia Portugalia Malta Czechy Cypr Włochy Chorwacja Grecja Polska Bułgaria Rumunia 21 Źródło: Digital Agenda Scoreboard. Dla każdej obserwowanej umiejętności komputerowej mieszkańcy Polski osiągnęli wynik niższy od średniej europejskiej w 2012 r. Wskaźniki tych kompetencji w naszym kraju wahają się na poziomie 65–88% wartości przeciętnej dla całej Wspólnoty. Wykres 8. Osoby wykonujące określone czynności związane z obsługą komputera w 2012 r. – Polska a średnia unijna (w %) PL UE-27 Kopiowanie, przenoszenie pliku lub folderu 62 Instalowanie lub zmiana Używanie poleceń kopiowania 52 systemu operacyjnego lub wklejania 60 47 Tworzenie prezentacji w dedykowanym oprogramowaniu 30 25 Zmiana lub sprawdzanie ustawień programów 35 20 20 22 37 43 Instalowanie nowych urządzeń 13 6 9 24 33 41 35 Korzystanie z funkcji matematycznych w arkuszu kalkulacyjnym 52 Przenoszenie plików między komputerem a innymi urządzeniami Pisanie programu komputerowego Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Kompresowanie plików za pomocą specjalnego programu 23 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Nieco lepiej wygląda sytuacja w zakresie umiejętności internetowych, gdzie udział osób prezentujących poziom średni lub wysoki wyniósł 43%, czyli niewiele więcej niż w przypadku obsługi komputera, lecz ogólnie w UE odsetki osób ze średnimi lub wysokimi kompetencjami internetowymi są niższe niż analogiczne wskaźniki dla umiejętności komputerowych, stąd dystans Polski do liderów jest mniejszy, choć i tak niestety przekracza dwadzieścia punktów procentowych. Wykres 9. Osoby prezentujące średni lub wysoki poziom umiejętności internetowych w krajach UE w 2013 r. (w %) 37 38 38 46 46 46 47 47 49 42 43 43 43 43 44 45 64 59 61 57 57 58 58 55 54 53 68 Szwecja Finlandia Litwa Luksemburg Słowacja Wlk. Brytania Estonia Holandia Węgry Łotwa Belgia Francja Hiszpania UE 27 Austria Słowenia Czechy Portugalia Cypr Irlandia Włochy Polska Malta Grecja Chorwacja Niemcy Bułgaria Rumunia 28 Źródło: Digital Agenda Scoreboard. Pozytywnym symptomem może być ośmiopunktowy wzrost odsetka mieszkańców Polski prezentujących średni lub wysoki poziom umiejętności internetowych, który odnotowano między rokiem 2011 a 2013. Zmiana ta wynikała z przepływu osób o niskich umiejętnościach do grupy średniozaawansowanych użytkowników internetu. Średnia europejska w tym czasie wzrosła o cztery punkty procentowe, a zatem gdyby taka tendencja utrzymała się, moglibyśmy w perspektywie do 2020 r. nawiązać do reszty krajów unijnych. Wykres 10. Osoby prezentujące średni lub wysoki poziom umiejętności internetowych – Polska a średnia unijna (w %) UE-27 PL 39 43 43 31 22 25 24 47 34 35 26 19 lata 2005 2006 2007 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 2010 2011 2013 24 CZŁOWIEK Dwie umiejętności internetowe występują wśród mieszkańców Polski częściej niż przeciętnie w UE: używanie programów do wymiany plików oraz branie udziału w czatach i forach dyskusyjnych. W tym ostatnim przypadku nastąpił spektakularny, czternastopunktowy wzrost w latach 2011–2013. Wskaźniki dla pozostałych czynności wykonywanych w sieci wypadają na poziomie 60–87% średniej unijnej. Wykres 11. Osoby w wieku 16–74 lata wykonujące wybrane czynności w czasie korzystania z internetu w 2013 r. – Polska a średnia unijna (w %) PL UE-28 Używanie wyszukiwarki internetowej Umieszczanie w internecie tekstów, gier,zdjęć, filmów lub plików muzyczych (np. w sieciach społecznościowych) Wysyłanie e-maila z załącznikami 75 65 64 30 Zmiana ustawień bezpieczeństwa w przeglądarce internetowej 50 26 24 6 15 28 33 10 14 37 15 41 Telefonowanie za pomocą internetu Branie udziału w czatach, forach dyskusyjnych Tworzenie strony internetowej Używanie programów do wymiany plików filmowych, muzycznych itp. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Najwyższe umiejętności informatyczne mają dobrze wykształceni, a najniższe starsi Dwie grupy społeczne są najbardziej narażone na wykluczenie cyfrowe z powodu kompetencji informatycznych, które występują u nich zdecydowanie rzadziej niż średnio wśród mieszkańców Polski. Są to osoby w wieku 55 lat i powyżej oraz niepełnosprawni. Prawdopodobieństwo posiadania umiejętności komputerowych wśród osób urodzonych wcześniej niż w roku 1958 nie przekracza 35% średniej krajowej, a w przypadku osób niepełnosprawnych nie przewyższa 42% tego poziomu odniesienia. Sporą część tych grup stanowią osoby w wieku produkcyjnym, których szanse na rynku pracy, poza wiekiem, czy niepełnosprawnością, zmniejsza brak umiejętności obsługi komputera. Jeśli rozpatrywać różnice dotyczące umiejętności komputerowych między grupami osób uprzywilejowanych, a tych w niekorzystnym położeniu, największe dysproporcje występują między najlepiej wykształconymi a osobami z wykształceniem niższym oraz między pokoleniem starszym i młodszym. 25 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Umiejętności obsługi komputera kobiet i mężczyzn różnią się niewiele, zazwyczaj 3–5 punktów procentowych na korzyść mężczyzn. Jednak gdy w grę wchodzą umiejętności dotyczące instalowania nowych urządzeń, czy kompresowania plików, okazuje się, że znacznie częściej posiadają je mężczyźni niż kobiety. Grupą najlepiej wyposażoną w kompetencje komputerowe są osoby z wyższym wykształceniem, w przypadku których niektóre wskaźniki przewyższają średnią krajową nawet ponad dwa razy. Tabela 1. Osoby wykonujące wybrane czynności związane z obsługą komputera według różnych cech społeczno-demograficznych w Polsce w 2013 r. (w %) Ogółem Niepełno-sprawność Wyższe Pierwszy przedział kwartylowy (najniższe dochody) Czwarty przedział kwartylowy (najwyższe dochody) Wieś Miasto Tak Kobiety Mężczyźni Płeć Niższe Miejsce zamieszkania 55–74 lat Status materialny 25–54 lat Wykształcenie Osoby w wieku 16–74 lat Wiek Kopiowanie, przenoszenie pliku lub folderu 52 64 18 36 87 34 67 45 58 22 51 54 Używanie poleceń kopiowania lub wklejania 47 57 16 32 83 29 63 39 53 19 46 49 Instalowanie nowych urządzeń 35 42 9 25 62 21 48 30 38 13 28 43 Korzystanie z podstawowych funkcji matematycznych w arkuszu kalkulacyjnym 34 40 10 24 67 20 49 27 39 12 33 35 Kompresowanie plików przy pomocy specjalnego programu 24 29 5* 17 49 14 35 19 28 7* 20 29 Pisanie programu komputerowego 5 6 0,5* 4* 12 4* 7 3* 6 1* 3 8 Wyszczególnienie * Dane obarczone znacznym błędem losowym. Opracowanie własne na podstawie danych z Badania wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w gospodarstwach domowych, GUS 2013 r. Wszystkie spostrzeżenia na temat umiejętności obsługi komputera w Polsce dotyczą również kompetencji internetowych, które najrzadziej występują w grupie osób w wieku 55–74 lat, następnie wśród niepełnosprawnych, najczęściej wśród osób z wykształceniem wyższym. 26 CZŁOWIEK Tabela 2. Osoby wykonujące wybrane czynności w czasie korzystania z internetu według różnych cech społeczno-demograficznych w Polsce w 2013 r. (w %) Ogółem Niepełno-sprawność Wyższe Pierwszy przedział kwartylowy (najniższe dochody) Czwarty przedział kwartylowy (najwyższe dochody) Wieś Miasto Tak Kobiety Mężczyźni Płeć Niższe Miejsce zamieszkania 55–74 lat Status materialny 25–54 lat Wykształcenie Osoby w wieku 16–74 lat Wiek Używanie wyszukiwarki internetowej 64 78 30 42 93 43 73 57 69 33 63 66 Wysyłanie e-maila z załącznikami 50 60 19 32 88 31 67 40 56 21 49 51 Telefonowanie za pomocą internetu 29 33 11 23 50 18 39 21 33 13 28 30 Branie udziału w czatach, forach dyskusyjnych 41 48 10 34 64 27 52 37 44 21 41 41 Wyszukiwanie, pobieranie i instalowanie oprogramowania 24 28 5 19 46 8 19 17 29 8 18 31 Używanie programów do wymiany plików filmowych, muzycznych itp. 14 15 1 13 22 8 19 11 16 3 10 18 Tworzenie strony internetowej 6 7 1 5 13 3 9 4 7 2 4 8 Zmiana ustawień bezpieczeństwa w przeglądarce internetowej 15 19 3 10 34 7 24 10 19 4 10 21 Umieszczanie w internecie tekstów, gier, zdjęć, filmów lub plików muzycznych (np. w sieciach społecznościowych) 26 30 4 24 43 17 35 22 29 10 25 28 Wyszczególnienie Opracowanie własne na podstawie Badania wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w gospodarstwach domowych, GUS 2013 r. Umiejętności internautów bardzo się nie różnią Badania GUS wskazują, że niespełna 3% gospodarstw domowych korzysta z internetu tylko za pomocą telefonu komórkowego, zaś pozostałe 97% używa w tym celu różnego rodzaju komputerów. Nie dziwi więc fakt, 27 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… że umiejętności komputerowe i internetowe internautów są wyższe niż przeciętnie w społeczeństwie polskim. Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”1 pokazuje, że jedynie 4% internautów nie wykonywało żadnej z czynności wymienionych na poniższym wykresie, za to ponad połowa respondentów realizowała większość z nich. Podobnie, jak w badaniach wspólnotowych, stwierdzenie kompetencji odbywa się na zasadzie samooceny, nieweryfikowanej w żaden sposób w praktyce. Każda z badanych umiejętności występowała częściej w 2013 niż w 2012 r. Największy 5-punktowy wzrost kompetencji nastąpił w przypadku tworzenia wykresów w arkuszach kalkulacyjnych. Wykres 12. Internauci wykonujący określone czynności związane z obsługą komputera w Polsce (w %) 2012 2013 Korzystanie z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 86% 83% 70% 65% Utworzenie i edytowanie tabeli w edytorze tekstów Wykrycie i rozwiązanie problemu z komputerem, np. działa zbyt wolno 70% 68% 63% 58% 63% 60% Utworzenie i edytowanie wykresów w arkuszu kalkulacyjnym Korzystanie z programów graficznych 60% 57% Łączenie informacji, tabel, wykresów, rysunków z różnych źródeł w całość, np. w edytorze tekstów 49% 46% Zarządzanie informacją w postaci baz danych Żadne z powyższych 4% 5% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Z porównania kompetencji informatycznych internautów wynika, po pierwsze, że najwięcej w zakresie obsługi komputera potrafią osoby z wykształceniem wyższym, a następnie osoby młode w wieku 18–34 lata. Po drugie, narzuca się wniosek, że korzystanie z internetu wpływa pozytywnie na zmniejszenie różnic między umiejętnościami komputerowymi w różnych grupach społecznych. Czynnikiem najbardziej różnicującym jest niepełnosprawność, gdzie największe odchylenia od średniej krajowej, w przypadku dwóch rodzajów umiejętności, wyniosły około 20 punktów procentowych, następnie wiek od 55 lat w górę i w końcu niskie wykształcenie oraz dochody. Jeśli będziemy porównywać między sobą skrajne grupy społeczne, takie jak osoby w wieku 55+ z młodszą generacją, osoby najuboższe z dobrze uposażonymi, mieszkańców wsi i miast, osoby słabiej i lepiej wykształcone, widać wyraźnie, że największa przepaść dzieli zbiorowości w ostatniej z wymienionych par. Badanie cykliczne Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji było przeprowadzone w 2013 r. przez PBI Sp. z o.o. na reprezentatyw- 1 nej próbie 4 866 internautów. Pełny raport i wyniki z badania są dostępne w Centralnym Repozytorium Informacji Publicznej (CRIP funkcjonujący pod adresem danepubliczne.gov.pl) w zakładce Administracja Publiczna, link: https://danepubliczne.gov.pl/ informationresource/53639079bdd03e81e73fd522. 28 CZŁOWIEK Tabela 3. Internauci wykonujący wybrane czynności związane z obsługą komputera według różnych cech społeczno-demograficznych w Polsce w 2013 r. (w %) Status materialny Niepełno-sprawność Niższe Wyższe Wieś Miasto powyżej 100 tys. Tak Kobiety Mężczyźni Płeć 55+ lat Miejsce zamieszkania 18–34 lat Wykształcenie Osoby w wieku 18+ lat Wiek Nie wystarcza pieniędzy na bieżące wydatki (najniższe dochody) Wystarcza pieniędzy na bieżące potrzeby i na wszelkie wydatki (najwyższe dochody) Ogółem Korzystanie z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 86 86 85 80 92 77 85 85 88 80 87 86 Utworzenie i edytowanie tabeli w edytorze tekstów 70 78 55 58 85 56 71 69 72 53 71 68 Wykrycie i rozwiązanie problemu z komputerem np. działa zbyt wolno 70 71 64 66 72 63 70 69 71 69 62 78 Utworzenie i edytowanie wykresów w arkuszu kalkulacyjnym 63 74 45 48 80 52 68 64 65 42 64 63 Korzystanie z programów graficznych 63 70 50 55 71 54 65 64 65 52 59 67 Łączenie informacji, tabel, wykresów, rysunków z różnych źródeł w jedną całość np. w edytorze tekstów 60 71 41 47 76 47 68 63 62 40 60 61 Zarządzania informacją w postaci baz danych 49 55 43 40 59 41 53 48 52 34 47 52 4 3 7 7 1 10 4 4 3 9 4 4 Wyszczególnienie Żadne z powyższych Opracowanie własne na podstawie danych z badania „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. W przypadku umiejętności internetowych użytkowników sieci, można stwierdzić, że różnice są zdecydowanie mniejsze, bowiem nie przekraczają poziomu 10 punktów procentowych. Najbardziej od średniego poziomu odbiegają internetowe kompetencje osób najuboższych oraz z niskim wykształceniem. Podobnie jak w przypadku obsługi komputera, tak i przy korzystaniu z internetu najczęściej umiejętności te posiadają osoby z wykształceniem wyższym. 29 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Tabela 4. Internauci wykonujący wybrane czynności związane z korzystaniem z internetu według różnych cech społeczno-demograficznych w Polsce w 2013 r. (w %) Status materialny Niepełno-sprawność Niższe Wyższe Wieś Miasto powyżej 100 tys. Tak Kobiety Mężczyźni Płeć 55+ lat Miejsce zamieszkania 18–34 lat Wykształcenie Osoby w wieku 18+ lat Wiek Nie wystarcza pieniędzy na bieżące wydatki (najniższe dochody) Wystarcza pieniędzy na bieżące potrzeby i na wszelkie wydatki (najwyższe dochody) Ogółem Tworzenie konta e-mail 90 91 87 86 94 86 88 89 91 88 91 89 Kupowanie lub sprzedawanie przez internet 89 89 87 83 93 82 86 89 90 83 90 87 Obsługa konta bankowego przez internet 86 85 85 78 92 76 81 83 89 81 85 86 Konfigurowanie programu do obsługi poczty elektronicznej 65 65 59 57 73 56 62 60 70 57 58 71 Przesłanie informacji/ dokumentu do urzędu administracji publicznej z wykorzystaniem profilu zaufanego ePUAP 24 22 27 20 30 23 28 23 26 22 20 28 Użycie podpisu elektronicznego 15 14 13 12 20 12 21 14 15 9 12 17 Żadne z powyższych 1 2 1 3 0 4 3 1 1 4 1 2 Wyszczególnienie Opracowanie własne na podstawie danych z badania „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Zapomnijmy o internetowych tubylcach w Polsce W Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych PIAAC młodzi ludzie w wieku 16–24 lata przystępowali częściej do testów komputerowych niż przedstawiciele starszej generacji – najczęściej w Niemczech (96%), Szwecji i Finlandii (po 95%), a najrzadziej w Japonii (74%) i w Polsce (80%). W naszym kraju 7,6% młodej generacji przyznało się do braku doświadczenia w obsłudze komputera lub nie zdało testu wstępnego z podstaw. Kolejne 12,4% odmówiło udziału w teście komputerowym, więc o ich umiejętnościach w tym zakresie nie wiemy nic. 30 CZŁOWIEK Wbrew obiegowym opiniom na temat wysokich kompetencji cyfrowych młodego pokolenia Polaków, nie wyróżnia się ono pozytywnie w tym zakresie na tle krajów OECD. Wręcz przeciwnie – najmniejszy odsetek populacji w wieku 16–24 lata z wysokimi umiejętnościami na poziomie 2 lub 3 (38%) oraz największy z najniższymi kompetencjami (11%) występuje właśnie w Polsce. Co prawda w obu tych kategoriach Polska znalazła się w towarzystwie Stanów Zjednoczonych – kraju narodzin większości technologii teleinformatycznych, co nie zmienia faktu, że wyniki te nie satysfakcjonują. Jeśli zliczyć młodych z Polski, którzy odmówili udziału w teście komputerowym, nie zdali sprawdzianu umiejętności podstawowych oraz wypadli poniżej najniższego poziomu kompetencji, to okazuje się, że stanowią oni blisko trzecią część swojej grupy rówieśniczej (31,4%) i w tej kategorii plasujemy się na ostatnim miejscu wśród badanych krajów OECD. Przeciętny wynik polskiej młodzieży (w wieku 16–24 lat) w zakresie umiejętności rozwiązywania problemów w środowisku technologii cyfrowych wyniósł 287 punktów, o 7 jednostek mniej od średniej w OECD (wykres 6). Najlepsze wyniki w tej dziedzinie, 300 punktów i powyżej, uzyskali Finowie, Szwedzi, Holendrzy i Japończycy. Młodych Koreańczyków, Finów i Szwedów wyróżnia także fakt, że najczęściej dysponują oni umiejętnościami wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych z dwóch najbardziej zaawansowanych poziomów. Wykres 13. Kompetencje związane z wykorzystywaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych w grupie osób w wieku 16–24 lata w krajach OECD (w %) 10 4 7 5 9 9 9 10 7 8 11 8 12 9 36 31 36 42 42 42 41 36 42 46 47 43 41 8 30 10 11 11 12 54 47 50 50 11 43 Poziom 3 7 8 30 28 8 3 5 4 5 9 Niemcy 7 31 Szwecja 7 33 28 Finlandia 7 35 Holandia 7 31 Korea 10 22 32 29 Estonia 32 Czechy 34 Norwegia USA 7 32 Belgia Słowacja 10 Dania Polska 9 Wlk. Brytania 11 35 Kanada 8 40 32 Austria 6 11 38 OECD 39 Australia 38 Irlandia 31 Japonia 36 Poziom 2 Poziom 1 Poniżej poziomu 1 Opracowanie własne na podstawie wyników PIAAC z lat 2011–2012. Wracając do wspólnotowego badania społeczeństwa informacyjnego z 2012 r. obserwujemy, że w czterech na dziesięć rodzajów umiejętności obsługi komputera młodzi Polacy prezentują poziom wyższy od średniej unijnej. W pozostałych sześciu przypadkach odchylenia na niekorzyść mieszkańców Polski w wieku 16–24 lata nie są zbyt duże i nie przekraczają 7 punktów procentowych. W zakresie kompetencji internetowych młodzi mieszkańcy Polski wypadają lepiej dokładnie w połowie badanych przypadków. Największa różnica, sięgająca 15 punktów procentowych, dotyczy brania udziału w czatach, forach dyskusyjnych, gdzie odnotowaliśmy 23-punktowy wzrost na przestrzeni lat 2011–2013. Różnice od średniej unijnej w przypadku umiejętności internetowych polskiej młodzieży nie przekraczają 7 punktów procentowych. 31 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Wykres 14. Osoby w wieku 16–24 lata wykonujące wybrane czynności podczas korzystania z komputera w 2012 r. – Polska a średnia unijna (w %) PL UE-27 Kopiowanie, przenoszenie pliku lub folderu 92 Instalowanie lub zmiana systemu operacyjnego Używanie poleceń kopiowania lub wklejania 85 87 84 32 Tworzenie prezentacji w dedykowanym oprogramowaniu 59 53 46 68 29 43 15 61 18 Zmiana lub sprawdzanie ustawień programów Instalowanie nowych urządzeń 65 Korzystanie z funkcji matematycznych w arkuszu kalkulacyjnym 53 54 74 Przenoszenie plików między komputerem a innymi urządzeniami 69 Kompresowanie plików za pomocą specjalnego programu 81 Pisanie programu komputerowego Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wykres 15. Osoby w wieku 16–24 lata wykonujące wybrane czynności w czasie korzystania z internetu w 2013 r. – Polska a średnia unijna (w %) PL UE-27 Używanie wyszukiwarki internetowej 97 Umieszczanie w internecie tekstów, gier, zdjęć, filmów lub plików muzyczych (np. w sieciach społecznościowych) 93 88 Wysyłanie e-maila z załącznikami 86 66 62 Zmiana ustawień bezpieczeństwa w przeglądarce internetowej 39 32 19 52 54 Telefonowanie za pomocą internetu 15 34 40 73 88 Tworzenie strony internetowej Używanie programów do wymiany plikówfilmowych, muzycznych itp. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Branie udziału w czatach, forach dyskusyjnych 32 CZŁOWIEK Internet wpływa na naszą wiedzę o świecie W związku z coraz szerszym oddziaływaniem technologii teleinformatycznych, a przede wszystkim sieci, obserwujemy coraz wyraźniejszy ich wpływ na sytuację życiową użytkowników. Internauci oceniają go zdecydowanie pozytywnie, o czym świadczą wyniki z badania Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji „e-administracja w oczach internautów 2013”. Z racji bogatych zasobów internetu najlepiej oceniany jest jego wpływ na poziom wiedzy o świecie, korzystanie z usług, czy też robienie zakupów oraz rozwój zainteresowań i hobby. W latach 2010–2013 nastąpił spory wzrost odsetka internautów dostrzegających pozytywne działanie internetu na relacje ze znajomymi, dochody i sytuację materialną. Wzrosła też pozytywna ocena wpływu internetu na relacje z rodziną oraz załatwianie spraw urzędowych. Wykres 16. Pozytywna (lub raczej pozytywna) ocena wpływu internetu na różne aspekty życia internautów w Polsce (w %) 89 93 Wiedza o świecie Korzystanie z usługi, zakupy itp. 87 Zainteresowania, hobby 85 88 78 Relacje ze znajomymi 65 Kwalifikacje zawodowe 61 Uczestnictwo w kulturze i sztuce 59 61 Relacje z rodziną 52 Załatwianie spraw urzędowych 2013 2010 59 53 Zaangażowanie społeczne i obywatelskie Dochody, sytuację materialną 68 32 30 43 39 Opracowanie własne na podstawie danych z Badania „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Pod koniec 2013 r. ponad 4/5 internautów uważało (zgadzało się całkowicie lub raczej się zgadzało), że ich umiejętności informatyczne odpowiadają ich potrzebom. Ponadto około 3/4 użytkowników internetu było przekonanych, że kompetencje cyfrowe są niezbędne do zdobycia lub zmiany pracy oraz że dzięki nim można uzyskać lepiej płatną posadę. Co czwarty respondent miał trudność z oceną w tym względzie, a jedynie 5–7% nie zgadzało się z taką opinią. W ciągu roku odsetek internautów, którzy twierdzą, że praca na ich stanowisku wymaga posiadania podstawowych umiejętności informatycznych wzrósł o 6 punktów procentowych i wyniósł w 2013 r. 64%. Jeszcze więcej, bo aż o 12 punktów wzrósł podobny wskaźnik odnoszący się do konieczności posiadania kompetencji specjalistycznych, takich jak przykładowo obsługa baz danych. Osiągnął on wartość 43% w 2013 r. Wygląda na to, że wymagania rynku pracy rosną, lecz niekoniecznie pracodawcy biorą na siebie ciężar przystosowania pracowników do nowych okoliczności. Tylko co piąty internauta twierdzi, że jego pracodawca dba o rozwój jego umiejętności informatycznych. 33 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Wykres 17. Opinie internautów na temat umiejętności informatycznych (w %) Mój pracodawca dba o rozwój moich umiejętności komputerowych, oferuje mi udział w szkoleniach 7 Moja praca wymaga posiadania specjalistycznych umiejętności komputerowych (bazy danych, inne) Moja praca wymaga posiadania podstawowych umiejętności obsługi komputera i internetu 82 18 0 20 25 18 36 11 28 Zgadzam się całkowicie 36 28 9 8 20 41 23 Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Posiadając umiejętności obsługi komputera i internetu, można znaleźć lepiej płatną pracę 31 Umiejętność obsługi komputera i internetu jest konieczna do zdobycia lub zmiany pracy 32 44 Moje umiejętności obsługi komputera i internetu są odpowiednie do moich potrzeb 40 43 41 Całkowicie się nie zgadzam Trudno powiedzieć 52 17 41 12 Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Nie mamy internetu w domu, bo nie potrzebujemy W 2013 r. 28% gospodarstw domowych w Polsce nie miało dostępu do internetu – o 7 punktów procentowych więcej niż przeciętnie w UE. Tempo wzrostu odsetka gospodarstw z dostępem do sieci sukcesywnie spada w większości krajów unijnych. Wykres 18. Gospodarstwa domowe z dostępem do internetu – Polska a średnia unijna (w %) PL 48 49 54 UE-28 60 41 66 59 36 26 30 2004 2005 2006 41 2007 70 63 73 76 67 70 2011 2012 79 72 48 2008 2009 2010 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Fakt pozytywnego wpływu internetu na wiele aspektów życia nie bardzo przebija się do świadomości niekorzystających z sieci. Niemal 2/3 gospodarstw domowych bez dostępu do internetu nie posiada go z braku potrzeby. W dalszej kolejności wśród powodów nieposiadania dostępu jest brak umiejętności (36% w 2013 r.) oraz koszty sprzętu (28%) lub dostępu do sieci (22%). Brak technicznych możliwości podłączenia do internetu stanowił problem tylko dla 0,5% gospodarstw domowych w kraju. 34 CZŁOWIEK Wykres 19. Przyczyny nieposiadania dostępu do internetu w gospodarstwach domowych bez tego dostępu w Polsce (w %) Zbyt wysokie koszty dostępu Zbyt wysokie koszty sprzętu Brak umiejętności Brak potrzeby korzystania z internetu 65 59 53 43 45 49 41 36 33 54 37 32 31 29 26 19 20 2006 2007 30 23 23 2008 2009 30 26 28 21 22 2010 2011 38 28 24 2012 36 28 22 2013 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Jeśli przyjrzeć się tym samym przyczynom w odniesieniu do wszystkich gospodarstw domowych w Polsce, to oczywiście kolejność według częstości ich występowania pozostaje bez zmian, lecz można zaobserwować także, iż od kilku lat mamy stałą około 18-procentową grupę gospodarstw niezainteresowanych posiadaniem dostępu do sieci. Podobnie jest w przypadku pozostałych grup, które wskazały względy kompetencyjne, czy ekonomiczne – są one niemal niezmienne od 2010 r., mimo, że w tym czasie udział gospodarstw z dostępem do sieci wzrósł o 9 punktów procentowych. Wykres 20. Przyczyny nieposiadania dostępu do internetu w gospodarstwach domowych w Polsce (w %) Zbyt wysokie koszty dostępu Zbyt wysokie koszty sprzętu Brak umiejętności Brak potrzeby korzystania z internetu 28 23 22 24 20 18 18 12 24 12 14 19 18 15 12 12 11 12 10 9 9 8 7 17 11 10 8 8 7 2006 2007 2008 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 2009 2010 2011 18 2012 6 2013 35 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Nie korzystamy z internetu, bo nie umiemy W 2013 r. w Polsce z internetu nie korzystało 9,8 mln osób w wieku 16–74 lata (32%). Wśród nich 6,9 mln to osoby w wieku 55+, a 6,4 mln stanowią emeryci i renciści. To właśnie te grupy społeczne oraz osoby niepełnosprawne są w największym stopniu narażone na wykluczenie cyfrowe, gdyż około 2/3 każdej z nich nie korzysta z internetu, a więc jest pozbawiona profitów, które wynikają z używania sieci. Wydaje się, że integracja cyfrowa w Polsce napotyka na spory problem, bowiem 29% dorosłych mieszkańców Polski badanych2 w kwietniu 2014 r. zadeklarowało, że nie korzysta i nie będzie korzystać z internetu. Dlaczego? Wykres 21. Osoby niekorzystające z internetu w poszczególnych grupach społecznych w Polsce (w %) Osoby w wieku 55–75 87 85 76 73 71 67 63 59 80 64 52 43 68 67 62 57 56 70 68 62 61 56 54 Emeryci, renciści, inni bierni zawodowo 66 66 63 Niepełnosprawni Osoby z najuboższych gosp. domowych 56 53 Rolnicy 39 30 2006 2009 33 32 32 24 22 20 2011 2012 2013 Osoby z wykształceniem niższym Średnia krajowa Średnia unijna Opracowanie własne na podstawie danych GUS i Eurostatu. Wykres 22. Przyczyny niekorzystania z internetu wśród osób niekorzystających z sieci w ciągu ostatnich 3 miesięcy w Polsce w 2013 r. (w %) Ogółem 16–24 lata 55–74 lata Z najuboższych gospodarstw domowych Niepełnosprawni 81 76 77 76 49 28 14 3 0 3 3 3 Obawy związane z korzystaniem z internetu 3 15 3 15 13 16 17 21 19 19 14 15 4 Niepełnosprawność Zbyt wysokie koszty Inne Brak odpowiednich umiejętności Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 2 Komunikat CBOS nr 82/2014 pt. „Internauci 2014” na podstawie badania „Aktualne problemy i wydarzenia”, przeprowadzonego na liczącej 1028 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski (18 lat i więcej). 36 CZŁOWIEK Trzy czwarte osób niekorzystających z internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy jako powód wskazało brak odpowiednich umiejętności. Inne przyczyny wybierało nie więcej niż 21%. Wśród najmłodszej części społeczeństwa w wieku 16–24 lata było tylko 3% osób niekorzystających z sieci, z których połowa uzasadniała ten stan rzeczy zbyt wysokimi kosztami, a 14% niepełnosprawnością. Z kolei dla osób z najuboższych gospodarstw koszty nie stanowią tak wielkiego problemu, jak brak umiejętności. Regularnych użytkowników internetu dwa razy mniej wśród osób starszych W 2013 r. 60% mieszkańców Polski korzystało z internetu regularnie (co najmniej raz w tygodniu). Na tle krajów unijnych wypadamy dość słabo. Do średniej brakuje nam 12 punktów procentowych, a do państw wiodących ponad trzydzieści. Nie pociesza także bardzo wolne tempo wzrostu odsetka użytkowników regularnie korzystających z sieci w ostatnich trzech latach. Wykres 23. Osoby regularnie korzystające z internetu – Polska a średnia unijna (w %) UE PL 60 56 70 72 58 59 60 2011 2012 2013 68 65 51 45 43 55 52 36 44 39 34 29 22 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Najwyższe, ponad 90-procentowe wskaźniki regularnego korzystania z internetu odnotowuje się w Luksemburgu, Szwecji, Holandii i Danii, a wynik o połowę niższy w Rumunii. Polska plasuje się na dwudziestej trzeciej pozycji w tym zakresie. Wykres 24. Osoby regularnie korzystające z internetu w krajach UE (w %) Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Luksemburg Szwecja Holandia Dania Finlandia Wlk. Brytania Niemcy Belgia 78 80 80 Francja Estonia 77 77 Austria Irlandia Słowacja UE 28 Łotwa Węgry Czechy Słowenia Hiszpania 66 66 Malta Litwa Chorwacja 65 62 63 Cypr Polska Portugalia Włochy Grecja 51 Bułgaria Rumunia 45 60 56 56 58 74 75 69 70 71 71 72 91 92 92 93 87 89 37 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Korzystanie z internetu w grupach osób narażonych na wykluczenie cyfrowe jest o wiele rzadsze niż średnio w kraju. W 2013 r. tylko co czwarta osoba w wieku 55–74 lata regularnie używała sieci. W UE odsetek regularnych użytkowników internetu w tej grupie wiekowej jest o 20 punktów procentowych wyższy niż w Polsce. Bardzo podobne proporcje dotyczą osób nieaktywnych zawodowo, w tym emerytów. Wyższy o ponad dziesięć punktów poziom tego wskaźnika w Polsce, ciągle jednak niższy od średniej unijnej, odnotowujemy w przypadku osób z najuboższych gospodarstw domowych oraz z wykształceniem niższym. O ile wśród najniżej wykształconych odsetek regularnie korzystających z internetu utrzymuje się niemal na stałym poziomie od 2010 r., o tyle wśród osób z najbiedniejszych gospodarstw domowych w ciągu ostatniego roku nastąpił 5-punktowy wzrost. Wykres 25. Regularnie korzystający z internetu ogółem, wśród osób z najuboższych gospodarstw domowych, w wieku 55–74 lata, z wykształceniem niższym, emerytów i innych biernych zawodowo – Polska i średnia unijna w 2013 r. (w %) 72 Ogółem PL 59 58 52 55 49 48 44 36 31 20 41 39 30 25 60 38 31 23 19 17 18 2009 2010 22 33 25 24 40 38 46 26 Osoby z niższym wykształceniem Osoby należące do najuboższych gospodarstw domowych Emeryci lub inni bierni zawodowo 27 26 Osoby w wieku 55–74 lata 14 31 2008 2011 2012 2013 EU 28 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Internet nie tylko do komunikacji Dane z badań wspólnotowych dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego wskazują, że poziom korzystania z technologii cyfrowych przez społeczeństwo polskie jest niższy od średniego w UE. Mniejszy procent gospodarstw domowych posiada dostęp do internetu (także szerokopasmowy), niższe od średniej unijnej są kompetencje informatyczne mieszkańców Polski, jak również mniejszy odsetek osób korzysta z sieci. Korzystanie z internetu we wszystkich osiemnastu badanych celach jest mniej intensywne i rozwija się mniej dynamicznie w naszym społeczeństwie niż średnio w Europie. Porównując wskaźniki dotyczące upowszechnienia różnych zastosowań internetu między rokiem 2010 a 2013 widać wyraźnie, że przeważnie tempo wzrostu w UE (średnio 23%) jest większe niż w Polsce (17%). Spojrzenie na to, do czego ludzie używają internetu potwierdza, że najpopularniejszą aktywnością pozostaje wymiana e-maili, którą wykazuje połowa osób w Polsce i dwie trzecie w UE. 38 CZŁOWIEK Wykres 26. Osoby korzystające z internetu w różnych celach w ciągu ostatnich 3 miesięcy – Polska a średnia unijna (w %) PL UE-28 Wymiana e-maili 2013 Tworzenie stron www lub blogów 2012 Korzystanie z serwisów społecznościowych o profilu zawodowym (np. LinkedIn) 2013 Wyszukiwanie informacji o produktach 2013 Czytanie online serwisów 59 informacyjnych/gazet/czasopism 2013 48 Korzystanie z encyklopedii np. Wikipedii 2013 44 67 51 45 Granie w gry sieciowe 2013 6 10 3 10 6 8 17 11 Szukanie pracy, wysyłanie ofert dotyczących zatrudnienia 2013 19 29 44 27 8 15 25 24 15 25 Sprzedawanie produktów 2013 27 12 29 26 Pobieranie oprogramowania 2013 32 23 33 42 Korzystanie z usług bankowych 2013 38 28 Wyszukiwanie informacji dotyczących zdrowia 2013 38 Kupowanie 2013 35 Korzystanie z serwisów dotyczących podróżowania i zakwaterowania 2013 Telefonowanie lub połączenia wideo 2013 Zamieszczanie w internecie swoich utworów 2012 Granie w gry komputerowe, pobieranie gier, muzyki, filmów 2012 Słuchanie radia, oglądanie TV 2012 Uwaga: niektóre zagadnienia są badane raz na dwa lata, stąd przy każdej zmiennej podano rok badania. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wykres 27. Osoby korzystające z internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy w celach komunikacyjnych oraz związanych z rozwojem kariery zawodowej – Polska a średnia unijna (w %) PL 2010 PL 2013 UE-28 2010 UE-28 2013 67 61 48 51 21 24 20 25 10 11 15 17 4 Wymiana e-maili Telefonowanie lub połączenia wideo Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Szukanie pracy, wysyłanie aplikacji 6 7 10 Korzystanie z serwisów społecznościowych o profilu zawodowym (np. LinkedIn) 39 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Na drugim miejscu w Europie, w tym także w Polsce, z odsetkiem tylko o około 6 punktów procentowych niższym niż przy wymianie e-maili znalazło się wyszukiwanie informacji o produktach. Trzecim w kolejności celem dla mieszkańców naszego kraju jest korzystanie z usług bankowych online. Tylko w przypadku dwóch najpopularniejszych celów korzystania z internetu (wymiana e-maili (51%) i wyszukiwanie informacji o produktach (45%)) odsetek osób realizujących je przewyższa wskaźnik osób o średnich lub wysokich umiejętnościach internetowych w Polsce o wartości 43%. Odsetki korzystających w pozostałych celach są o co najmniej 10 punktów procentowych niższe od poziomu tego wskaźnika, co świadczy o braku potrzeby i motywacji do użytkowania sieci w badanych sytuacjach, a nie braku kompetencji. Wykres 28. Osoby korzystające z internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy w celach handlowo-usługowych – Polska a średnia unijna (w %) PL 2013 PL 2010 56 UE 28 2010 UE 28 2013 59 45 42 39 32 37 38 38 36 31 25 20 23 19 8 8 Wyszukiwanie informacji o produktach Kupowanie Korzystanie z usług bankowych 21 17 16 15 12 13 Sprzedawanie produktów 25 Korzystanie z serwisów dotyczących podróżowania i zakwaterowania Pobieranie oprogramowania Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Trzecim najbardziej popularnym w większości krajów unijnych celem wykorzystania sieci jest czytanie online serwisów informacyjnych, gazet lub czasopism, które w Polsce jest dopiero na siódmej pozycji, ze wskaźnikiem o 21 punktów procentowych niższym od średniej UE 28. Wykres 29. Osoby korzystające z internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy w celach informacyjnych – Polska a średnia unijna (w %) PL 2010 56 PL 2013 UE 28 2010 UE 28 2013 59 48 45 44 39 44 39 27 29 34 25 34 27 27 17 Wyszukiwanie informacji o produktach Korzystanie z encyklopedii np. Wikipedii Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wyszukiwanie informacji dotyczących zdrowia Czytanie online serwisów informacyjnych/gazet/czasopism 40 CZŁOWIEK Najrzadziej Polacy, podobnie jak reszta Europejczyków (najwyżej co dziesiąta osoba), grają w gry sieciowe, korzystają z serwisów społecznościowych o profilu zawodowym (np. LinkedIn) oraz tworzą strony internetowe lub blogi. Niemal o połowę rzadziej niż przeciętnie w UE mieszkańcy Polski zamieszczają w sieci rezultaty swojej kreatywności – robi to 15% mieszkańców kraju. Aktywność twórcza w postaci opracowywania własnych stron internetowych, czy też blogów jest jeszcze mniej spotykana – przyznaje się do niej zaledwie 3% naszego społeczeństwa. Wykres 30. Osoby korzystające z internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy w celach związanych z rozrywką i kreatywnością – Polska a średnia unijna (w %) PL 2010 PL 2013 UE 28 2010 35 24 8 29 28 28 22 UE 28 2013 33 26 22 10 11 26 15 3 Granie w gry sieciowe Granie w gry komputerowe, pobieranie gier, muzyki, filmów Słuchanie radia, oglądanie TV Zamieszczanie w internecie swoich utworów 6 Tworzenie stron www lub blogów Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Z drugiej strony polskojęzyczna wersja Wikipedii należy do najzasobniejszych w treści. Do maja 2014 r. Polacy opracowali ponad milion artykułów, co dało nam ósme miejsce w świecie. Wykres 31. Liczba artykułów w poszczególnych wersjach językowych Wikipedii w tysiącach 1 maja 2012 1 maja 2014 4523 4306 1777 1573 Angielski Holenderski 1722 1570 Niemiecki Opracowanie własne na podstawie statystyk Wikipedii. 1510 1393 Francuski 1124 1045 1116 1012 1103 994 1047 959 Włoski Rosyjski Hiszpański Polski 41 Cel 1. Podniesienie poziomu motywacji, świadomości, wiedzy oraz umiejętności… Podsumowanie celu 1 Praktycznie wszystkie cele Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013 są sformułowane bardziej jako pożądane kierunki zmian, a nie jako cele z określonym jasno rezultatem końcowym do osiągnięcia. Zaproponowane w dokumencie cykliczne dokonywanie porównania wielkości poszczególnych wskaźników dla Polski do średniej wartości z trzech krajów, będących liderami w danym czasie i obszarze, ma tę wadę, że efekt oceny realizacji celów Strategii nie zależy tylko od wyników osiąganych w kraju, ale także od tego, jakie rezultaty są udziałem państw z czołówki europejskiej. Innymi słowy do osiągnięcia sukcesu nie wystarczy, że będziemy odnotowywać postęp. Równolegle tempo zmian w krajach będących liderami w poszczególnych dziedzinach musi być wolniejsze niż w Polsce. Logiczną konsekwencją przyjęcia tak określonych celów i ram pomiaru realizacji Strategii, jest przyjęcie założenia, że jeśli dystans Polski do trzech liderów UE zmniejszył się, to należy uznać, że udało się osiągnąć wytyczony cel. W myśl tego założenia, możemy uznać, że udało się osiągnąć cel 1, chociaż nie w zachwycającym stylu, bowiem różnica dzieląca nas od wyżej określonego punktu odniesienia zmniejszyła się zaledwie o jeden punkt procentowy i wyniosła 23 punkty w 2012 r. Społeczeństwo polskie korzysta z technologii cyfrowych rzadziej niż średnio w UE oraz w mniejszym zakresie, ponieważ ma mniejszą potrzebę bycia w sieci oraz niższe umiejętności. Prawdziwa jest też zależność odwrotna: mieszkańcy Polski posiadają niskie kompetencje informatyczne, ponieważ stosują je za rzadko – 57% pracowników przedsiębiorstw nie korzysta w pracy z komputerów, a 58% osób w wieku aktywności zawodowej nie posiada wcale lub dysponuje tylko niskimi umiejętnościami komputerowymi (odpowiednio 59% internetowymi). Mamy więc umiejętności informatyczne na miarę potrzeb naszego rynku pracy. Wbrew obiegowym opiniom na temat wysokich kompetencji cyfrowych młodego pokolenia Polaków, nie wyróżnia się ono pozytywnie w tym zakresie na tle krajów OECD. Wręcz przeciwnie – mamy w Polsce najmniejszy odsetek populacji w wieku 16–24 lata z wysokimi oraz największy z najniższymi umiejętnościami w zakresie posługiwania się komputerem i internetem. 36% gospodarstw domowych bez dostępu do internetu nie ma go właśnie z powodu braku umiejętności, a niecałe dwa razy więcej (65%) z braku potrzeby. Dwie grupy społeczne są najbardziej narażone na wykluczenie cyfrowe z powodu kompetencji informatycznych, które (z nielicznymi wyjątkami) występują u nich trzy, a nawet cztery razy rzadziej niż średnio wśród mieszkańców Polski. Są to osoby w wieku 55 lat i powyżej oraz niepełnosprawni. Faktem jest, że korzystanie z internetu wpływa pozytywnie na zmniejszenie różnic między umiejętnościami komputerowymi w różnych grupach społecznych. Najsłabsze kompetencje nadal pozostają udziałem internautów niepełnosprawnych, najuboższych oraz starszych (55+), lecz występują one nie trzy razy rzadziej niż średnio, a na poziomie 66–85% średniej krajowej. Jeszcze mniej odbiegają od przeciętnej częstości posiadania umiejętności internetowych w wymienionych grupach użytkowników sieci. Tak więc internauci niemal niezależnie od wieku, niepełnosprawności, czy zamożności mogą radzić sobie dobrze w świecie cyfrowym. Czy możemy zatem liczyć na wzrost odsetka użytkowników internetu w Polsce? Mamy 32% osób, które nigdy nie korzystały z sieci, a 29% społeczeństwa zapowiada, że z niej nie korzysta obecnie i nie będzie korzystać w przyszłości. Nasuwa się więc wniosek, że najważniejsze w walce z wykluczeniem cyfrowym jest dotarcie do świadomości niepotrzebujących internetu, wzbudzenie u nich chęci wejścia do sieci i pokonania oporów na starcie. Program Operacyjny Polska Cyfrowa, który będzie realizowany do 2020 r. przewiduje podjęcie działań zwiększających świadomość i umiejętności w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych w Polsce. W 2023 r. będziemy mogli ocenić jego efekty. 42 CZŁOWIEK Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej) oraz upowszechnienie zasady nauki przez całe życie poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 32. Kształcenie ustawiczne dorosłych – procentowy udział osób w wieku 25–64 uczących się i dokształcających (w ostatnich 4 tygodniach) w ogólnej liczbie ludności w tym wieku 28,1% 24,1% PL Śr. dla trzech liderów 5,1% 2007 4,3% 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Przez kształcenie ustawiczne dorosłych rozumiemy uczestnictwo w kursach, szkoleniach, seminariach, konferencjach, instruktażach, prywatnych lekcjach, kursach korespondencyjnych, zajęciach w uniwersytetach trzeciego wieku lub jakichkolwiek innych formach uczenia się pod kierunkiem nauczyciela/instruktora poza formalnym systemem edukacji, wliczając również kursy związane z własnym rozwojem intelektualnym lub fizycznym, a także z własnymi zainteresowaniami jak np. kurs tańca, pływania, gotowania, judo, karate, kurs nauki jazdy itp. W Polsce odsetek osób w wieku 25–64, które w ostatnich 4 tygodniach (przed badaniem) kształciły się spadł o 0,8 punktu procentowego na przestrzeni lat 2007–2013 i osiągnął poziom 4,3% na koniec rozpatrywanego okresu. W tym samym czasie średnia dla trzech krajów skandynawskich, będących liderami w tej kategorii, wzrosła o 4 punkty procentowe. W rezultacie dystans (19 punktów procentowych w 2007 r.) dzielący Polskę od liderów pogłębił się, osiągając poziom bliski 24 punktom procentowym w 2013 r. Największy od 2007 r. wzrost odsetka osób dorosłych doskonalących swoją wiedzę i umiejętności nastąpił we Francji – o niemal 12 punktów procentowych, a następnie w Szwecji – o prawie 10 punktów. Z kolei Wielka Brytania odnotowała w tym zakresie największy czteropunktowy spadek. 43 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Wykres 33. Procentowy udział osób w wieku 25–64 uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku w krajach UE 2007 2013 31 28 29 25 23 Belgia 8 7 8 7 8 88 6 10 10 11 10 10 9 15 14 12 13 13 7 6 16 19 17 18 17 14 7 6 Dania Szwecja Finlandia Francja Holandia Wlk. Brytania Luksemburg Austria Estonia Słowenia Hiszpania UE 28 Portugalia Czechy Niemcy Malta Irlandia 4 Cypr Łotwa 77 Litwa 4 Polska Węgry 4 4 3 3 Słowacja Grecja Chorwacja Rumunia Bułgaria 2 1 1 3 2 22 2 5 7 6 66 7 5 Włochy 20 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Powyższy wskaźnik dotyczy zarówno kształcenia formalnego, jak i pozaformalnego. O ile uczestnictwo mieszkańców Polski w wieku 25–64 lata w edukacji formalnej na poziomie 2,6%, niewiele odbiega od średniej w UE (3,1%), o tyle mamy do czynienia z niskim poziomem zaangażowania społeczeństwa w edukację pozaformalną – 1,9% w Polsce przy średniej unijnej 7,9%. Problem ten może wynikać z niskiego poziomu aktywności zawodowej osób powyżej 45 roku życia, stosunkowo małej aktywności obywatelskiej, małej liczby szkoleń w miejscu pracy oraz braku polityk szkoleniowych, szczególnie w małych i mikro przedsiębiorstwach. Może być także skutkiem koncentrowania działań wspierających aktywizację na polu edukacji na wybranych grupach takich, jak osoby bezrobotne, czy poszukujące pracy. W końcu mamy też do czynienia ze słabym poziomem motywacji do zdobywania wiedzy wśród osób nisko wykwalifikowanych. Pozytywną tendencją w zakresie upowszechniania idei nauki przez całe życie w Polsce jest wzrost liczby osób uczestniczących w kształceniu wśród emerytów oraz rozwój tzw. Uniwersytetów Trzeciego Wieku (UTW). UTW działają głównie przy uczelniach. Skupiają przede wszystkim osoby, które zakończyły swoją aktywność zawodową na rynku pracy i stawiają sobie za cel prowadzenie otwartych wykładów o charakterze akademickim oraz kursów i szkoleń praktycznych, np. obsługi komputera. Wczesna edukacja w Polsce bardziej dostępna Upowszechnienie wczesnej opieki i edukacji dzieci poniżej 3 roku życia w Polsce ma swoje uwarunkowania kulturowe i infrastrukturalne. W tym zakresie Polska zajmuje niską pozycję w krajach UE i OECD – tylko połowa dzieci uczestniczy w zorganizowanych formach opieki i edukacji. W latach 2005–2013 liczba żłobków wzrosła 44 CZŁOWIEK prawie trzykrotnie i osiągnęła poziom ponad 1100 placówek, a liczba przebywających w nich dzieci wzrosła z 47,6 tysiąca do 81,7 tysiąca. Ciągle problemem pozostaje upowszechnienie tego rodzaju usług, szczególnie na obszarach wiejskich. W ostatniej dekadzie udało się objąć wczesną edukacją większą liczbę dzieci. Między rokiem szkolnym 2005 a rokiem 2013 liczba dzieci w wieku 3–5 lat uczestniczących w wychowaniu przedszkolnym niemal podwoiła się (z 447 tysięcy do 886 tysięcy). Uczestnictwo dzieci w tym wieku w wychowaniu przedszkolnym wzrosło w tym czasie z 41,0% do 69,7%. Według ostatnich dostępnych danych z roku 2012 europejski wskaźnik rozwoju wczesnej edukacji, dotyczący dzieci od 4 roku życia do wieku obowiązku szkolnego, o wartości 84% w Polsce, zbliża się do średniej w UE 94%. Osiągnięcie europejskiego celu wyznaczonego na rok 2020 na poziomie 95% wydaje się więc być realne. Wykres 34. Udział dzieci w wieku 3 i 4–5 lat w wychowaniu przedszkolnym w Polsce i poziom średniej unijnej w 2012 r. Udział dzieci od 4 roku życia do wieku obowiązku szkolnego w wychowaniu przedszkolnym Udział dzieci w wieku 3 lat uczestniczących w wychowaniu przedszkolnym 94 84 67 33 2007 68 36 2008 71 41 2009 78 76 46 48 2010 2011 84 51 2012 UE w 2012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Polscy dziesięciolatkowie nie wyróżniają się na tle rówieśników w OECD Polska uczestniczy w dwóch „największych badaniach międzynarodowych oceniających podstawowe kompetencje uczniów na etapie edukacji wczesnoszkolnej. Są to badania prowadzone przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Mierzenia Osiągnięć Szkolnych (Intenational Association for the Evaluation of Educational Achievements – IEA), które dają możliwość porównania osiągnięć uczniów w zakresie czytania (PIRLS) oraz matematyki i przyrody (TIMSS3) w czwartym roku nauki szkolnej (w przypadku Polski w trzeciej klasie szkoły podstawowej, gdyż do kształcenia szkolnego zostało zaliczone wychowanie przedszkolne realizowane w tzw. zerówkach). W obu tych badaniach za poziom średni we wszystkich dziedzinach przyjęto 500 punktów”4. Polscy uczniowie byli objęci badaniem PIRLS dwukrotnie. Pierwszy raz w 2006 r., kiedy uzyskali z czytania średnio 519 punktów, a drugi w 2011 r., w którym poprawili wyniki i ze średnią 526 punktów uplasowali się powyżej średniej międzynarodowej. 3 Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS), 2011. 4 Załącznik do uchwały Nr 160/2013 Rady Ministrów z dnia 10 września 2013 r. „Perspektywa uczenia się przez całe życie”. 45 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Wykres 35. Poziom osiągnięć czytelniczych wśród uczniów w czwartym roku nauczania – badanie PIRLS, 2011 r. 568 502 506 500 513 520 553 554 546 552 552 541 541 541 542 545 539 530 532 535 526 528 529 Finlandia Dania Chorwacja Wlk. Brytania Irlandia Holandia Czechy Szwecja Włochy Portugalia Niemcy Węgry Słowacja Bułgaria Słowenia Austria Litwa Polska Francja Hiszpania Belgia Rumunia Średnia w badaniu PIRLS 2011 Malta 477 Na podstawie wyników opublikowanych na stronie http://timssandpirls.bc.edu. Badanie TIMSS przeprowadzono w Polsce po raz pierwszy w 2011 roku. W badaniu umiejętności przyrodniczych polscy uczniowie uzyskali średnią 505 punktów, nieco wyższą od średniej międzynarodowej. 509 515 516 520 522 524 528 528 529 531 532 532 533 534 570 505 516 536 505 Polska Belgia Litwa Chorwacja Irlandia Słowenia Portugalia Włochy Dania Niemcy Wlk. Brytania Holandia Austria Słowacja Szwecja Węgry Czechy Finlandia 500 Hiszpania Wykres 36. Poziom osiągnięć przyrodniczych wśród uczniów w czwartym roku nauczania – badanie TIMSS, 2011 r. Malta Średnia w badaniu TIMSS 446 Na podstawie wyników opublikowanych na stronie http://timssandpirls.bc.edu. Królowa nauk nie zasiada na tronie w Polsce. Najsłabiej polscy uczniowie wypadli w badaniu umiejętności matematycznych, w którym uzyskali 481 punktów, a więc o 19 punktów poniżej średniej międzynarodowej. Odnosząc się do dwudziestu krajów członkowskich UE biorących udział w badaniu TIMSS, polscy czwartoklasiści zajęli ostatnie miejsce pod względem osiągnięć matematycznych i osiemnaste w testach przyrodniczych i kompetencji czytelniczych. 46 CZŁOWIEK 549 Belgia Węgry 545 Finlandia Słowenia 542 Wlk. Brytania Czechy 540 Holandia Austria Dania Włochy 534 Litwa 513 532 537 Portugalia 511 528 Niemcy 508 527 Irlandia 508 Słowacja 496 Malta Hiszpania 490 Chorwacja 481 482 Polska Średnia w badaniu TIMSS 500 507 515 504 Szwecja Wykres 37. Poziom osiągnięć matematycznych wśród uczniów w czwartym roku nauczania – badanie TIMSS, 2011 r. Na podstawie wyników opublikowanych na stronie http://timssandpirls.bc.edu. Jednej z przyczyn osiągnięcia niezbyt dobrych rezultatów przez polskie dzieci w 2011 r. można upatrywać w tym, że „uczniowie są lepiej przygotowani do rozwiązywania typowych zadań, a gorzej sobie radzą w sytuacjach, w których spotykają się z niestandardowymi problemami”5, jak wynika z Ogólnopolskiego Badania Umiejętności Trzecioklasistów (realizowanego cyklicznie od połowy zeszłej dekady, którego celem jest zebranie informacji na temat poziomu umiejętności językowych i matematycznych uczniów trzeciej klasy szkoły podstawowej). Z osiągnięć piętnastolatków możemy być dumni Kolejne międzynarodowe badanie, koordynowane przez OECD, pod nazwą Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (Programme for International Student Assessment – PISA) umożliwia uzyskanie porównywalnych danych o umiejętnościach uczniów, którzy ukończyli 15 rok życia (poziom polskiego gimnazjum). Jest prowadzone w celu poprawy jakości nauczania i organizacji systemów edukacyjnych raz na trzy lata, a ostatnie zostało zrealizowane w 2012 r. Jego wyniki ogłoszono w październiku 2013 r. W badaniu PISA testuje się umiejętności czytania i interpretacji, kompetencje matematyczne oraz rozumowanie w naukach przyrodniczych, chcąc uzyskać odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu systemy kształcenia są w stanie przygotować młodzież do dalszej drogi życiowej. Na czele wszystkich rankingów znalazł się Szanghaj, który w każdym przypadku wyprzedza pozostałe państwa o co najmniej 20 punktów. Wśród krajów Unii Europejskiej w czytaniu i interpretowaniu oraz rozumowaniu przyrodniczym prym wiodą piętnastolatkowie z Finlandii, a w matematyce uczniowie z Holandii. Polska młodzież znacząco poprawiła swoje wyniki we wszystkich badanych obszarach i uplasowała się na trzecim miejscu w zakresie czytania i nauk przyrodniczych oraz na czwartym w matematyce. Dodatkowo udało się zwiększyć udział uczniów wykazujących się najwyższymi kompetencjami w każdej z dziedzin oraz jednocześnie zmniejszyć odsetek najsłabszych. Badania PISA dowiodły, że na poziomie gimnazjum Polska poradziła sobie z wyzwaniem poprawy jakości 5 Załącznik do uchwały Nr 160/2013 Rady Ministrów z dnia 10 września 2013 r. „Perspektywa uczenia się przez całe życie”. 47 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… kształcenia matematycznego (z jedenastego miejsca wśród państw UE w 2009 r. przesunęliśmy się na czwarte w 2012 r., poprawiając średni wynik o 23 punkty procentowe). Poza tym nasz system edukacji odniósł jeszcze jeden sukces, kto wie, czy nie najważniejszy z punktu widzenia konkurencyjności zasobów ludzkich – udało nam się zmienić charakter nauczania, bazujący na utrwalaniu umiejętności odtwórczych, w kierunku rozwijania umiejętności samodzielnego myślenia, interpretowania faktów, krytycznego myślenia i skutecznego rozwiązywania problemów. Więcej niż 10% uczniów prezentuje najwyższy poziom w czytaniu i interpretowaniu, co oznacza, że potrafi zanalizować szczegółowo nowy tekst zarówno pod względem treści, jak i formy. Wykres 38. Poziom osiągnięć w zakresie czytania i interpretacji wśród piętnastolatków w krajach UE 2009 Finlandia Irlandia Polska Estonia Holandia Belgia Niemcy Francja Wlk. Brytania Dania Czechy Włochy Austria Łotwa Węgry Portugalia Luksemburg Hiszpania Chorwacja Szwecja Słowenia Litwa Grecja Słowacja Rumunia Bułgaria UE 27/UE 28 436 438 518 523 524 499 505 508 509 511 516 477 477 481 483 485 488 488 488 488 489 490 490 493 496 463 449 Cypr 489 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania PISA 2009/2012, OECD. Wykres 39. Poziom osiągnięć matematycznych wśród piętnastolatków w krajach UE 2009 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania PISA 2009/2012, OECD. Holandia Estonia Finlandia Polska Belgia Niemcy Austria Słowenia Irlandia Dania Czechy Francja Wlk. Brytania Hiszpania Łotwa Luksemburg Portugalia Włochy Słowacja Litwa Szwecja Węgry Chorwacja Grecja Rumunia Cypr 518 519 521 523 482 485 487 490 491 494 494 495 499 500 501 501 506 514 515 471 477 478 479 453 439 440 445 Bułgaria UE 27/UE 28 489 2012 48 CZŁOWIEK Wykres 40. Poziom osiągnięć przyrodniczych wśród piętnastolatków w krajach UE 2009 Finlandia Estonia Polska Niemcy Holandia Irlandia Wlk. Brytania Słowenia Czechy Austria Belgia Łotwa Francja Dania Litwa Hiszpania Włochy Węgry Luksemburg Chorwacja Portugalia Szwecja Słowacja Grecja Rumunia Bułgaria 522 522 524 526 541 545 496 496 498 499 502 505 506 508 514 514 471 485 489 491 491 494 494 467 438 439 446 Cypr UE 27/UE 28 497 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania PISA 2009/2012, OECD. Dorośli w rozumieniu tekstu i rozumowaniu matematycznym poniżej średniej OECD Według Eurostatu w 2012 r. Polska znalazła się w pierwszej piątce krajów europejskich z najwyższym odsetkiem osób uczestniczących w kształceniu wśród młodzieży w wieku 15–24 lata, wynoszącym 71,5% przy średniej unijnej 62%. Efekty edukacji tej grupy można przeanalizować na podstawie badania umiejętności i kompetencji osób dorosłych pod nazwą Międzynarodowe Badanie Kompetencji Osób Dorosłych (The Programme for the International Assessment of Adult Competencies (PIAAC)), które umożliwia porównanie kompetencji mieszkańców Polski z obywatelami innych krajów członkowskich OECD. W badaniu PIAAC testuje się umiejętności niezbędne do uczestniczenia w życiu codziennym, zawodowym, obywatelskim oraz dalszym nabywaniu wiedzy w trzech wymiarach: rozumienia tekstu, rozumowania matematycznego oraz wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych. Rozumienie tekstu definiowane jest jako rozumienie i ocena informacji zawartych w tekstach pisanych oraz ich wykorzystanie do udziału w życiu społecznym, osiągania własnych celów oraz rozwoju własnej wiedzy i potencjału. Rozumowanie matematyczne zdefiniowano jako zdolność wykorzystania, interpretacji i komunikowania informacji oraz pojęć matematycznych, w różnych sytuacjach życia prywatnego i zawodowego wymagających wiedzy i umiejętności matematycznych. Od sierpnia 2011 r. do marca 2012 r. w PIAAC wzięło udział 166 tys. osób w wieku 16–64 lata z 24 krajów, w tym blisko 9 400 z Polski. Raport z badania pt. „Umiejętności Polaków – wyniki Międzynarodowego Badania Kompetencji Osób Dorosłych (PIAAC)” znaleźć można na stronie Instytutu Badań Edukacyjnych. 49 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Z badania PIAAC wynika, że Polacy osiągają wyniki poniżej średniej OECD we wszystkich trzech badanych dziedzinach. W zakresie rozumienia tekstu uzyskali 267 punktów przy średniej OECD wynoszącej 273 punkty (na 24 badane kraje, wynik taki, jak Polska uzyskała Irlandia, a słabszy – tylko Hiszpania, Francja i Włochy). Jedyną grupą wiekową w Polsce, której osiągnięcia w zakresie rozumienia tekstu odpowiadają poziomowi średniemu w OECD są osoby w wieku 16–24 lata. Wykres 41. Umiejętności w zakresie rozumienia tekstu według wieku w Polsce na tle średniej w krajach OECD Polska 280 281 oecd 284 277 279 273 268 267 268 259 255 249 Ogółem 16–24 25–34 35–44 45–54 55–65 lata Opracowanie własne na podstawie danych z badania PIAAC 2012. W rozumowaniu matematycznym dorośli z Polski zdobyli 260 punktów przy przeciętnym poziomie umiejętności mieszkańców krajów OECD o 9 punktów wyższym (wynik gorszy niż Polska uzyskały Irlandia, Francja, USA, Hiszpania i Włochy). Niestety rezultat z rozumowania matematycznego w grupie osób w wieku 16–24 lata jest o 2 punkty niższy od wartości przeciętnej w OECD. Słabą jakość nauczania matematyki w Polsce potwierdziły również wyniki egzaminu maturalnego w 2014 r., którego nie zdał co czwarty maturzysta. Wykres 42. Umiejętności w zakresie rozumowania matematycznego według wieku w Polsce na tle średniej w krajach OECD Polska 279 271 269 269 oecd 275 270 262 260 266 254 253 244 Ogółem 16–24 25–34 35–44 45–54 55–65 lata Opracowanie własne na podstawie danych z badania PIAAC 2012. Trzecim obszarem badań wśród dorosłych w OECD były umiejętności wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych, które zostały omówione na stronach 19–21. 50 CZŁOWIEK System edukacji w Polsce oceniany wysoko na arenie międzynarodowej W najnowszym raporcie World Economic Forum pod tytułem „The Global Competitiveness Report 2013–2014” ocena jakości nauczania w Polsce wypadła pomyślnie, jako że zajmujemy dziewiąte miejsce wśród krajów UE, a wskaźnik w tym zakresie rośnie nieprzerwanie od czterech lat. Wykres 43. Ocena jakości nauczania w skali 1–7 w krajach UE Niemcy Finlandia Grecja Słowenia Hiszpania Dania Szwecja Belgia Polska Austria Irlandia Litwa Portugalia Holandia Włochy Estonia UE-28 Węgry Wlk. Brytania Francja Rumunia Czechy Łotwa Chorwacja Słowacja 6,74 6,75 6,98 7,00 7,00 5,86 5,93 5,94 6,02 6,09 6,12 6,13 6,13 6,22 6,23 6,23 6,24 6,31 6,32 6,42 5,32 5,32 5,54 5,65 5,69 5,77 Bułgaria Cypr 5,07 5,13 Malta Luksemburg 4,47 Opracowanie własne na podstawie danych The Global Competitiveness Report 2013–2014, World Economic Forum. Pearson jest wiodącą w świecie firmą działającą w dziedzinie edukacji, która w 2014 r. opublikowała raport pod tytułem „Learning Curve 2014” zawierający ranking wydajności edukacyjnej w 39 krajach. Grupa profesjonalistów Economist Intelligence Unit, która przygotowała raport „Learning Curve 2014”, badała czynniki odpowiadające za zmiany w światowych rankingach efektywności systemów edukacji oraz znaczenie umiejętności XXI wieku. Opracowany przez nią Globalny Indeks Umiejętności Poznawczych i Osiągnięć Edukacyjnych wskazuje, że Polska między rokiem 2012 a 2014 wzmocniła swą pozycję o cztery miejsca i ostatecznie uplasowała się na dziesiątym miejscu na świecie, co jest niewątpliwym sukcesem. Indeks jest liczony, między innymi, w oparciu o wyniki cytowanych w tym rozdziale badań TIMMS, PIRLS, PISA oraz PIAAC. Tabela 5. Pierwsza dziesiątka krajów o najwyższym Globalnym Indeksie Umiejętności Poznawczych i Osiągnięć Edukacyjnych w 2014 roku Kraj Ranking 2014 Zmiana w porównaniu z rankingiem 2012 Korea Południowa 1 +1 Japonia 2 +2 Singapur 3 +2 Hongkong – Chiny 4 –1 Finlandia 5 –4 Wielka Brytania 6 0 Kanada 7 +3 Holandia 8 –1 Irlandia 9 +2 Polska 10 +4 Źródło: The Economist Intelligence Unit. 51 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Kraje Azji Wschodniej, podobnie jak Polska, poprawiły swoją pozycję w rankingu w porównaniu z 2012 r., podczas, gdy Finlandia spadła o cztery miejsca, głównie z powodu gorszych (w stosunku do pierwszych czterech krajów azjatyckich z listy, ponieważ na poziomie UE Finlandia znajduje się w ścisłej czołówce) osiągnięć piętnastolatków w badaniu PISA. Z raportu „Learning Curve 2014” płynie wniosek, że w krajach o najlepiej ocenianych systemach kształcenia odpowiedzialność za proces nauczania także spoczywa na uczniach, a nauczyciele mają sporą swobodę. Nauczyciele nie mogą skutecznie uczyć w warunkach ścisłej kontroli programu nauczania. Co więcej, jest oczywiste, że oczekiwania rodziców wpływają na wydajność i motywację uczniów. Słabe wyposażenie polskich szkół w technologie cyfrowe Diagnoza stopnia realizacji celu 2 Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 r., nakreślonego jako podniesienie poziomu i dostępności edukacji poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych, przysparza trudności w ocenie wpływu tych technologii na postęp w wymienionych dziedzinach. Nowe technologie wymagają zarówno od nauczycieli, jak i od uczniów pozyskania szerszego zakresu umiejętności oraz otwarcia się na możliwości tkwiące w nowych technikach nauczania. Z drugiej strony jednym z zaleceń raportu „Learning Curve 2014” dla krajów rozwijających się, ale także aktualnym dla reszty państw, jest skupienie uwagi na kształtowaniu podstawowych umiejętności zanim przystąpi się do budowania kompetencji XXI wieku. Chociaż technologie mogą być pomocne jako wsparcie w nauczaniu, także osób dorosłych, to nie stanowią panaceum na zbudowanie solidnego systemu nauczania. Wykorzystanie i znaczenie technologii cyfrowych w edukacji zbadały European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie Komisji Europejskiej. Badaniem objęto cztery poziomy nauczania: • Szkoła podstawowa – czwarty rok nauczania (dzieci w wieku około 9,5 roku); • Gimnazjum – ósmy rok nauczania (młodzież w wieku około 13,5 roku); • Szkoła średnia – jedenasty rok nauczania (młodzież w wieku około 16,5 roku); • Szkoła średnia zawodowa – jedenasty rok nauczania (młodzież w wieku około 16,5 roku). Trzy rodzaje kwestionariuszy były skierowane do dyrektorów szkół lub szefów gron pedagogicznych, nauczycieli przyrody, matematyki i języka oraz uczniów z pominięciem najmłodszej grupy wiekowej. European Schoolnet współpracowało w tym badaniu z ministerstwami edukacji w 31 krajach w celu zidentyfikowania aktualnej bazy szkół. Przeciętnie w badaniu udział wzięło 35–39% szkół każdego rodzaju, przy czym udział szkół polskich był liczniejszy – średnio na poziomie 68%. Uzyskano w ten sposób wyniki porównywalne w skali europejskiej. Z uwagi na fakt, że to uczniowie są „końcowymi odbiorcami” procesu nauczania, przyjęto zasadę, że ostatecznie liczy się odsetek uczniów w szkołach podłączonych do sieci, a nie, jak w dotychczasowych badaniach, odsetek szkół podłączonych do internetu. Takie podejście zastosowano do prezentacji wszystkich wyników badania, które zostały podsumowane w raporcie pt. „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”. Wyróżniono w nim trzy następujące profile wyposażenia szkół w technologie cyfrowe: • Typ 1: szkoły o wysokim poziomie wyposażenia, a więc posiadające relatywnie dobry sprzęt, szerokopasmowy internet (10 Mb/s lub więcej), stronę internetową, e-mail, wirtualne środowisko nauczania oraz sieć LAN. 52 CZŁOWIEK • Typ 2: szkoły częściowo wyposażone, charakteryzujące się niższym niż w typie 1 poziomem zaopatrzenia w sprzęt, dysponujące wolniejszym (poniżej 10 Mb/s) szerokopasmowym łączem internetowym lub niemające go wcale oraz posiadające niektóre udogodnienia, takie jak strona internetowa, e-mail, wirtualne środowisko nauczania lub sieć LAN. • Typ 3: szkoły z wyposażeniem, jak w typie 2, lecz bez strony internetowej, e-maila, wirtualnego środowiska nauczania oraz sieci LAN. Spośród 31 badanych państw europejskich Polska posiada najwyższe odsetki uczniów pobierających naukę w szkołach podstawowych i średnich typu 3, czyli najsłabiej wyposażonych w technologie teleinformatyczne. Na poziomie gimnazjum sytuacja w tym względzie wygląda tylko nieco lepiej – w rankingu za Polską plasuje się jeszcze Turcja i Rumunia. Jednocześnie mamy najmniejszy odsetek czwartoklasistów uczących się w szkołach typu 1, a więc tych najlepiej wyposażonych w technologie cyfrowe. W najbardziej uprzywilejowanej pozycji znajdują się uczniowie szkół krajów nordyckich. W Norwegii wszyscy czwartoklasiści i licealiści uczęszczają do placówek typu 1. Na wszystkich badanych poziomach nauczania Polska znalazła się wśród krajów o największych odsetkach uczniów uczących się w szkołach bez strony internetowej, adresów e-mailowych dla uczniów, a także kablowej lub bezprzewodowej sieci LAN. Powyższe dane wskazują zatem na duże niedoposażenie polskich szkół w obszarze nowych technologii w porównaniu z placówkami innych krajów europejskich. Niestety dotyczy to wszystkich badanych poziomów nauczania, czyli szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół średnich. Wykres 44. Odsetek uczniów czwartej klasy według typu wyposażenia szkoły w technologie cyfrowe w krajach europejskich w latach 2011–2012 Norwegia Szwecja Finlandia Dania Hiszpania Malta Portugalia Estonia Irlandia Luksemburg Cypr Łotwa Francja Belgia UE-28 Czechy Austria Litwa Słowenia Chorwacja Węgry Bułgaria Grecja Słowacja Włochy Rumunia Turcja Polska Typ 1 Typ 2 Typ 3 37% 0% 20% 48% 40% 60% 15% 80% 100% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. 53 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Wykres 45. Odsetek uczniów gimnazjum według typu wyposażenia szkoły w technologie cyfrowe w krajach europejskich w latach 2011–2012 Finlandia Szwecja Dania Norwegia Francja Malta Portugalia Łotwa Hiszpania Estonia UE-28 Austria Belgia Irlandia Litwa Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Grecja Polska Węgry Słowenia Włochy Rumunia Słowacja Turcja Typ 1 24% 68% Typ 2 8% Typ 3 0% 20% 40% 60% 80% 100% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Wykres 46. Odsetek uczniów szkoły średniej (jedenasty rok nauczania) według typu wyposażenia szkoły w technologie cyfrowe w krajach europejskich w latach 2011–2012 Norwegia Szwecja Dania Finlandia Słowenia Chorwacja Francja Estonia Łotwa Austria Czechy Portugalia UE-28 Belgia Hiszpania Bułgaria Malta Litwa Słowacja Węgry Cypr Irlandia Włochy Grecja Polska Turcja Rumunia Typ 1 Typ 2 55% 0% 20% 39% 40% 60% 15% 80% Typ 3 100% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. 54 CZŁOWIEK Nauczyciele pewni swoich umiejętności cyfrowych Mimo niskiego poziomu wykorzystania komputerów i internetu w polskich szkołach około 70% uczniów uczęszcza do szkół, gdzie nauczyciele deklarują posiadanie doświadczenia w wykorzystywaniu tych narzędzi w szkole w zakresie od czterech do sześciu lat. W tym względzie średnia europejska była o około 10 punktów procentowych niższa, a Polska uplasowała się na piątym miejscu w Europie na poziomie szkół podstawowych, na szóstym – w przypadku gimnazjów i dziewiątym wśród szkół średnich. Wykres 47. Odsetek uczniów na poziomie czwartego roku nauczania, których nauczyciele posiadają doświadczenie w zakresie korzystania z komputerów i internetu w szkole w krajach europejskich w latach 2011–2012 4 do 6 lat 27% Grecja Bułgaria Rumunia Francja Chorwacja Czechy Malta Turcja Irlandia Słowenia Luksemburg Litwa Hiszpania Belgia UE 28 Węgry Cypr Włochy Norwegia Szwecja Słowacja Łotwa Austria Polska Dania Finlandia 86% 80% 79% 78% 72% 67% 66% 64% 63% 62% 60% 56% 56% 56% 55% 55% 54% 53% 53% 52% 52% 50% 47% 46% 46% 41% 39% Estonia 80% 60% 40% 20% 0% Portugalia 100% Ponad 6 lat Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Nauczyciele około 20% uczniów w Polsce posiadają ponad sześcioletnie doświadczenie w zakresie obsługi komputerów i internetu. Ten odsetek wraz z kategorią uczniów kształcących się pod kierunkiem pedagogów z doświadczeniem między 4 a 6 lat daje ponad 90%, z czego wynika, że niecałe 10% ma krótszy niż czteroletni staż w posługiwaniu się technologiami cyfrowymi, co wydaje się być wynikiem bardzo dobrym. Wykres 48. Odsetek uczniów na poziomie ósmego roku nauczania, których nauczyciele posiadają doświadczenie w zakresie korzystania z komputerów i internetu w szkole w krajach europejskich w latach 2011–2012 4 do 6 lat 100% 80% 60% Ponad 6 lat 81% 77% 76% 74% 73% 71% 70% 67% 62% 61% 60% 57% 56% 55% 55% 54% 54% 53% 49% 47% 40% 44% 34% 32% 31% 30% 29% 28% 20% 20% Malta Luksemburg Cypr Turcja Chorwacja Grecja Irlandia Bułgaria Rumunia Słowenia Hiszpania Włochy Węgry Łotwa Belgia Litwa UE 28 Dania Francja Słowacja Finlandia Austria Polska Portugalia Norwegia Szwecja Czechy Estonia 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Z analizy danych z badania Głównego Urzędu Statystycznego dotyczącego rozwoju społeczeństwa informacyjnego wynika, że umiejętności komputerowe i internetowe pracowników sektora nauczania są znacznie wyższe od przeciętnego poziomu w kraju. Co prawda wyniki możemy traktować jedynie poglądowo, ponieważ nie były 55 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… przeprowadzone na próbie reprezentatywnej osób pracujących w tym sektorze, ale różnice między średnią krajową a rezultatami tej grupy są na tyle duże, że wniosek jest jak najbardziej uzasadniony. Wykres 49. Odsetek uczniów na poziomie jedenastego roku nauczania, których nauczyciele posiadają doświadczenie w zakresie korzystania z komputerów i internetu w szkole w krajach europejskich w latach 2011–2012 4 do 6 lat 100% 80% 60% Ponad 6 lat 84% 82% 76% 75% 75% 73% 71% 71% 69% 66% 63% 63% 63% 62% 62% 62% 61% 59% 59% 59% 40% 54% 53% 50% 49% 43% 37% 36% 20% Malta Grecja Cypr Bułgaria Chorwacja Słowenia Irlandia Turcja Hiszpania Łotwa Francja Norwegia Litwa Belgia UE 28 Rumunia Włochy Węgry Polska Słowacja Finlandia Portugalia Szwecja Dania Austria Czechy Estonia 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Spośród osiemnastu różnych czynności związanych z obsługą komputera i internetu, tylko w jednym przypadku, używania programów do wymiany plików filmowych, muzycznych itp., pracownicy sektora nauczania wykonywali ją rzadziej niż „statystyczny Kowalski”. Ta grupa zawodowa także częściej niż przeciętnie prezentuje wysoki poziom umiejętności cyfrowych, czyli potrafi wykonać co najmniej 5 czynności podstawowych, określonych w badaniu wspólnotowym dotyczącym rozwoju społeczeństwa informacyjnego (patrz rys. 1). Wykres 50. Umiejętności obsługi komputera pracowników sektora nauczania w odniesieniu do średniej krajowej w Polsce w 2013 r. (%) PL Pracownicy sektora nauczania Posiadanie zaawansowanych umiejętności komputerowych (5–6 z 6 podstawowoych umiejętności) Instalowanie lub zmiana systemu operacyjnego Tworzenie prezentacji w dedykowanym oprogramowaniu 90 52 29 41 66 Przenoszenie plików między komputerem a innymi urządzeniami Pisanie programu komputerowego 84 Używanie poleceń kopiowania lub wklejania 47 15 18 20 13 22 6 39 24 10 37 Zmiana lub sprawdzanie ustawień programów Kopiowanie, przenoszenie pliku lub folderu 37 35 55 Instalowanie nowych urządzeń 33 59 Korzystanie z funkcji matematycznych w arkuszu kalkulacyjnym Kompresowanie plików za pomocą specjalnego programu Uwaga: Wyniki dotyczące pracowników sektora nauczania nie były przeprowadzone na próbie reprezentatywnej, w związku z czym należy je traktować jedynie poglądowo. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 56 CZŁOWIEK Wykres 51. Umiejętności internetowe pracowników sektora nauczania w odniesieniu do średniej krajowej w Polsce w 2013 r. (%) PL Pracownicy sektora nauczania Posiadanie zaawansowanych umiejętności internetowych (5–6 z 6 podstawowoych umiejętności) Umieszczanie w internecie tekstów, gier, zdjęć, filmów lub plików muzycznych (np. w sieciach społecznościowych) 96 Używanie wyszukiwarki internetowej 64 38 Zmiana ustawień bezpieczeństwa w przeglądarce internetowej 26 13 23 15 12 6 13 15 Tworzenie strony internetowej Wysyłanie e-maila z załącznikami 50 10 91 28 48 41 Telefonowanie za pomocą internetu 56 Używanie programów do wymiany plików filmowych, muzycznych itp. Branie udziału w czatach, forach dyskusyjnych Uwaga: Wyniki dotyczące pracowników sektora nauczania nie były przeprowadzone na próbie reprezentatywnej, w związku z czym należy je traktować jedynie poglądowo. Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Biorąc pod uwagę powyższe dane, dotyczące doświadczenia polskich nauczycieli oraz umiejętności pracowników sektora nauczania w zakresie obsługi komputera i internetu, nie dziwi wysoki poziom zaufania do własnych kompetencji cyfrowych wśród przedstawicieli tej grupy zawodowej. Polscy nauczyciele czwartych klas szkoły podstawowej ocenili swoje umiejętności wykonawcze w tym zakresie najlepiej w Europie. Nauczyciele gimnazjów i szkół średnich nie mają już tak wysokiej samooceny, tym niemniej, nadal pozostają w czołówce europejskiej. Bardzo prawdopodobne jest, że nauczyciele w Polsce wysoki poziom kompetencji cyfrowych zawdzięczają po części licznym szkoleniom, w których uczestniczą. Na wszystkich badanych przez European Schoolnet poziomach nauczania Polacy uplasowali się w europejskiej czołówce (z wynikami o co najmniej 10 punktów procentowych wyższymi niż średnia) pod względem odsetka uczniów, których nauczyciele w okresie ostatnich dwóch lat spędzili co najmniej sześć dni na podnoszeniu swoich kwalifikacji zawodowych w zakresie technologii cyfrowych. 57 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Wykres 52. Samoocena umiejętności cyfrowych wśród nauczycieli w czwartym roku nauczania w krajach europejskich w latach 2011–2012 3,5 3 2,55 2,68 2,73 2,75 2,77 2,82 2,85 2,86 2,86 2,89 2,91 2,91 2,94 2,96 2,98 2,98 2,99 3,02 3,05 3,06 3,07 3,08 3,13 3,13 3,16 3,19 3,20 2 3,26 2,5 1,5 Belgia Chorwacja Turcja Węgry Finlandia Hiszpania Estonia Litwa Wlk. Brytania Łotwa Czechy Austria Słowenia Rumunia UE 28 Bułgaria Włochy Luksemburg Norwegia Słowacja Szwecja Malta Francja Dania Cypr Portugalia Irlandia Polska 1 Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Wykres 53. Samoocena umiejętności cyfrowych wśród nauczycieli w ósmym roku nauczania w krajach europejskich w latach 2011–2012 3,5 2,79 2,81 2,82 2,82 2,82 2,86 2,89 2,93 2,93 2,93 2,97 2,97 2,99 3,00 3,00 3,01 3,04 3,05 3,09 3,11 3,11 3,12 3,12 3,18 3,20 3,23 3,25 2 3,27 3 2,5 1,5 Chorwacja Belgia Litwa Węgry Finlandia Łotwa Hiszpania Turcja Wlk. Brytania Bułgaria Estonia Cypr Rumunia UE 28 Włochy Czechy Słowacja Dania Norwegia Szwecja Francja Słowenia Polska Irlandia Malta Portugalia Austria Luksemburg 1 Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Wykres 54. Samoocena umiejętności cyfrowych wśród nauczycieli w jedenastym roku nauczania w krajach europejskich w latach 2011–2012 3,5 3,35 3,32 3,22 3,16 3,15 3,12 3,06 3,06 3,05 3,03 3,01 3,01 3,01 3,00 2,99 2,96 2,95 2,95 2,95 2,92 2,91 2,90 2,90 2,88 2,88 2,79 2,64 Malta Austria Francja Portugalia Słowenia Cypr Polska Estonia Słowacja Dania Rumunia Szwecja UE 28 Irlandia Czechy Norwegia Belgia Finlandia Wlk. Brytania Hiszpania Włochy Bułgaria Węgry Chorwacja Łotwa Litwa Turcja 2 3,53 2,5 Luksemburg 3 1,5 1 Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. 58 CZŁOWIEK Jednocześnie plasujemy się w pierwszej piątce państw, w których odnotowano wysokie odsetki uczniów wszystkich badanych poziomów nauczania, uczęszczających do szkół, w których stosuje się różnego rodzaju zachęty dla nauczycieli do wykorzystywania technologii cyfrowych, takie jak dodatkowy sprzęt, szkolenia, konkursy i gratyfikacja finansowa. Wykres 55. Dodatkowy sprzęt lub szkolenia jako zachęta dla nauczycieli jedenastego roku nauczania do wykorzystywania technologii cyfrowych w nauczaniu w krajach europejskich w latach 2011–2012 (% uczniów) Dodatkowe wyposażenie ICT dla klas Dodatkowe godziny szkolenia 100% 80% 60% 40% 20% Grecja Hiszpania Norwegia Turcja Rumunia Dania Portugalia Szwecja Francja Austria UE 28 Finlandia Belgia Słowacja Włochy Bułgaria Cypr Malta Łotwa Węgry Czechy Irlandia Chorwacja Polska Litwa Słowenia Estonia 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Niewiele krajów motywuje nauczycieli do szerszego wykorzystywania technologii cyfrowych, stosując różnego rodzaju konkursy i nagrody. Polska znalazła się w czołówce państw najczęściej oferujących w tym celu zachętę finansową dla nauczycieli. Badanie European Schoolnet pokazuje, że jest to cecha charakterystyczna dla systemów nauczania w krajach Europy Środkowej. Wykres 56. Konkursy, nagrody i zachęty finansowe dla nauczycieli jedenastego roku nauczania do wykorzystywania technologii cyfrowych w nauczaniu w krajach europejskich w latach 2011–2012 (% uczniów) Konkursy i nagrody Bodźce finansowe 100% 80% 60% 40% 20% Szwecja Irlandia Finlandia Dania Portugalia Norwegia Francja Czechy Grecja Belgia Turcja Słowenia Włochy Węgry Chorwacja Cypr UE 28 Hiszpania Łotwa Austria Rumunia Litwa Estonia Słowacja Bułgaria Polska 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. 59 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Korzystanie z ICT motywuje uczniów do nauki Około 85% uczniów uczęszcza do szkół, których dyrektorzy i nauczyciele zgadzają się, że w celu pełnego wykorzystania potencjału nowych technologii w procesie nauczania potrzebna jest radykalna zmiana na poziomie szkoły. Niestety wątek ten nie został dostatecznie rozwinięty w badaniu European Schoolnet, aby określić, jakie aspekty działalności powinny zostać objęte owymi zmianami. Jednocześnie ponad 95% uczniów uczy się w szkołach, gdzie nauczyciele i dyrektorzy są przekonani, że technologie cyfrowe mają kapitalne znaczenie dla uczniów w XXI wieku. Z kolei ponad 70% uczniów twierdzi, że korzystanie z technologii teleinformatycznych sprzyja lepszemu rozumieniu przedmiotu nauczania, poprawia koncentrację, zapamiętywanie, bardziej motywuje do nauki, a także oddziałuje pozytywnie na współpracę i atmosferę w klasie. Uczniowie z Polski znaleźli się w grupie pięciu krajów najlepiej oceniających wymienione powyżej elementy procesu nauczania. Niski stopień wykorzystania technologii cyfrowych w szkołach Mamy więc w Polsce infrastrukturę w szkołach na dość niskim poziomie, kompetentnych i pewnych swych umiejętności informatycznych nauczycieli oraz uczniów wierzących, iż wykorzystanie technologii cyfrowych wpłynie dodatnio na ich efektywność i jakość nauczania. Z drugiej strony ponad 20% uczniów wszystkich badanych poziomów edukacji (czwarty, ósmy i jedenasty rok nauki) w Polsce chodzi do szkół, w których nauczyciele praktycznie nie wykorzystują technologii cyfrowych podczas zajęć dydaktycznych. W przypadku czwartoklasistów podobny wynik uzyskała tylko Grecja, natomiast w Szwecji, Norwegii, Irlandii, Estonii i Danii nie ma uczniów, którzy by uczęszczali do tego rodzaju placówek. Na poziomie gimnazjum, najsłabszy w Europie wynik, nieznacznie tylko gorszy od Polski, odnotowano w przypadku Luksemburga, gdzie więcej niż 1/5 uczniów chodzi do szkół, w których nauczyciele nie stosują na lekcjach nowych technologii. Uczniowie w ósmym roku nauczania z Danii nie mają wcale do czynienia z takimi sytuacjami. Wykres 57. Intensywność wykorzystywania technologii cyfrowych w czasie lekcji przez nauczycieli klas czwartych w krajach europejskich w latach 2011–2012 >75% lekcji 51–75% lekcji 25–50% lekcji 11–24% lekcji 6–10% lekcji 1–5% lekcji <1% lekcji 100% % studentów 80% 60% 40% 20% Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Dania Czechy Estonia Finlandia Francja Grecja Węgry Irlandia Włochy Łotwa Litwa Luxemburg Malta Polska Norwegia Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Hiszpania Szwecja Turcja UE 28 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. 60 CZŁOWIEK Wykres 58. Intensywność wykorzystywania technologii cyfrowych w czasie lekcji przez nauczycieli uczniów w ósmym roku nauki w krajach europejskich w latach 2011–2012 >75% lekcji 51–75% lekcji 25–50% lekcji 11–24% lekcji 6–10% lekcji 1–5% lekcji <1% lekcji 100% % studentów 80% 60% 40% 20% Austria Belgia Bułgaria Cypr Chorwacja Czechy Dania Estonia Finlandia Grecja Francja Węgry Irlandia Włochy Łotwa Litwa Luxemburg Malta Norwegia Polska Rumunia Portugalia Słowacja Słowenia Hiszpania Szwecja Turcja UE 28 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. W szkołach średnich największy w Europie odsetek uczniów bez możliwości uczestniczenia w zajęciach poprowadzonych z wykorzystaniem technologii cyfrowych odnotowano na Malcie, we Włoszech i w Polsce, a bliski zeru w Szwecji i Danii. Wykres 59. Intensywność wykorzystywania technologii cyfrowych w czasie lekcji przez nauczycieli szkół średnich w krajach europejskich w latach 2011–2012 >75% lekcji 51–75% lekcji 25–50% lekcji 11–24% lekcji 6–10% lekcji 1–5% lekcji <1% lekcji 100% % studentów 80% 60% 40% 20% Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Węgry Irlandia Włochy Łotwa Litwa Malta Norwegia Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Hiszpania Szwecja Turcja UE 28 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Trzy czwarte uczniów klas czwartych w Irlandii uczestniczy w zajęciach, gdzie nauczyciele wykorzystują technologie cyfrowe częściej niż na 25% lekcji. To najwyższy rezultat w Europie, gdzie średni rezultat nie przekroczył 30%, a wynik Polski wyniósł 25%. 61 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… Wykres 60. Wykorzystywanie technologii cyfrowych przez nauczycieli klas czwartych częściej niż na co czwartej lekcji w krajach europejskich w latach 2011–2012 100% 6% 13% 16% 20% 20% 22% 24% 27% Słowenia 25% 27% Francja 26% 28% Szwecja 26% 29% UE 28 31% 29% Rumunia Estonia 32% Bułgaria 34% 38% 20% 38% 44% 43% 47% 55% 58% 40% 61% 75% 60% 65% % studentów 80% Luksemburg Belgia Węgry Austria Finlandia Litwa Czechy Polska Łotwa Włochy Chorwacja Portugalia Norwegia Wlk. Brytania Dania Hiszpania Słowacja Turcja Cypr Malta Irlandia 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Porównanie polskich gimnazjów ze szkołami podstawowymi w zakresie intensywności wykorzystywania technologii cyfrowych w procesie nauczania wypada na niekorzyść tych pierwszych. Najmniejszy w Europie odsetek nastolatków w wieku 13–14 lat uczestniczących częściej niż w co czwartej lekcji z wykorzystaniem ICT odnotowano niestety w Polsce (19%), następnie w Luksemburgu (20%). Najwyższy, ponad trzy razy większy niż w Polsce, poziom tego wskaźnika osiągnęły szkoły z Portugalii (66%), a średnia europejska w tym zakresie wyniosła 32%. Wykres 61. Wykorzystywanie technologii cyfrowych przez nauczycieli 13–14-latków częściej niż na co czwartej lekcji w krajach europejskich w latach 2011–2012 100% 27% 26% Estonia Bułgaria 19% 29% Litwa Luksemburg 29% Finlandia 20% 31% Węgry Polska 31% UE 28 Norwegia 22% 33% 35% Rumunia 32% 35% Wlk. Brytania 20% Włochy 36% Belgia 39% Malta 39% 39% Francja 36% 40% Dania Łotwa 40% Szwecja Czechy 41% 40% Słowenia 48% Słowacja Chorwacja 52% 57% 40% 60% 60% 60% 66% % studentów 80% Austria Cypr Hiszpania Turcja Irlandia Portugalia 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. 62 CZŁOWIEK Co czwarty uczeń szkoły średniej w Polsce uczestniczy w zajęciach dydaktycznych z zastosowaniem ICT częściej niż na co czwartej lekcji. To wynik identyczny, jak w przypadku szkół podstawowych i znów poniżej średniej europejskiej. Na tak prowadzone lekcje uczęszcza średnio co trzeci uczeń w Europie, a w Danii ponad 2/3. Wykres 62. Wykorzystywanie technologii cyfrowych przez nauczycieli szkół średnich częściej niż na co czwartej lekcji w krajach europejskich w latach 2011–2012 100% 32% Estonia 20% 32% UE 28 22% 32% Belgia Węgry 32% Rumunia 23% 32% Francja Szwecja 34% Litwa 25% 35% Czechy Polska 36% Turcja 25% 38% Wlk. Brytania Bułgaria 39% Chorwacja 26% 43% Finlandia Austria 46% Cypr 27% 47% Słowacja 20% Malta 47% Irlandia 51% 49% 55% Portugalia 57% Łotwa 63% 40% Hiszpania 60% 71% % studentów 80% Włochy Słowenia Norwegia Dania 0% Raport „ICT in education. Benchmarking Access, Use and Attitudes to Technology in Europe’s Schools”, European Schoolnet i Uniwersytet w Liege na zlecenie KE, 2013 r. Podsumowanie celu 2 Ocena realizacji celu 2 Strategii jest dość trudna, ponieważ o ile stosunkowo łatwo jest wykazać słabość w zakresie upowszechnienia zasady nauki przez całe życie, szczególnie w kontekście osób dorosłych, wzrost dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej), stały rozwój systemu kształcenia, o tyle trudniej jednoznacznie określić związek zaistniałych zmian z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Najprawdopodobniej jest on niewielki zważywszy na niski stopień wykorzystania tych technologii w społeczeństwie oraz w edukacji, praktycznie na wszystkich jej szczeblach, a także przedstawiony w opisie celu 1 niezadowalający stan kompetencji cyfrowych w Polsce. Twórcy raportu „Learning Curve 2014” przekonują, że poprawa umiejętności na poziomie krajowym jest możliwa tylko wówczas, gdy rządy, pracodawcy, szkoły, uczniowie i ich rodzice nadadzą im właściwe znaczenie. Poza tym solidna wczesna edukacja jest warunkiem skutecznego uczenia się dorosłych. To młody wiek stanowi odpowiedni moment do ukształtowania umiejętności efektywnego uczenia się w późniejszym okresie życia oraz zaszczepienie chęci do nauki. Stwierdzono, że nauczanie dorosłych w bardzo niewielkim stopniu uzupełnia słaby system edukacji szkolnej, w związku z czym mocne podstawy są ważne nie tylko do krzewienia umiejętności na starcie w dorosłe życie, ale także do ich późniejszego utrzymania. Zatem zarówno dla krajów rozwiniętych, jak i rozwijających się, najlepszą drogą do rozwoju kształcenia dorosłych jest inwestowanie w edukację początkową. W Polsce poprawia się zarówno dostępność, jak i efekty wczesnej edukacji, które jednak ciągle są poniżej oczekiwań, o czym 63 Cel 2. Podniesienie poziomu i dostępności edukacji (od przedszkola do uczelni wyższej)… świadczą wyniki badań OECD wśród trzecioklasistów w zakresie osiągnięć czytelniczych PIRLS oraz matematyczno-przyrodniczych TIMMS. Ciągle problemem jest rozwijanie potencjału uczniów dobrych i bardzo dobrych oraz pobudzanie kreatywności i odwagi w nieszablonowym myśleniu. Optymizmem mogą zaś napawać rezultaty badania PISA, w których polscy gimnazjaliści znaleźli się na trzecim miejscu w Europie pod względem umiejętności czytania i osiągnięć przyrodniczych oraz na czwartym w matematyce. System edukacji w Polsce wymaga jednak wyraźnej poprawy poziomu kształcenia matematycznego na poziomie licealnym, co potwierdziły wyniki z egzaminu maturalnego z matematyki w 2014 roku oraz badania PIAAC (prowadzonego przez OECD) w grupie wiekowej 16–24 lata. Badania kompetencji osób dorosłych PIAAC dowodzą, że od około 25 roku życia, poziom umiejętności ma tendencję do spadku, niezależnie od jakości kształcenia początkowego. W celu utrzymania umiejętności na odpowiednim poziomie konieczne jest więc ich stosowanie. Tu z kolei dochodzimy do wpływu środowiska na zachowanie pożądanej sprawności intelektualnej wśród osób dorosłych. Większa retencja umiejętności zależy od środowiska, w którym są one wykorzystywane. Działania matematyczne i aktywność czytelnicza w życiu osobistym i zawodowym prowadzą do wolniejszego spadku umiejętności w czasie, a kształcenie ustawiczne pomaga spowolnić ubytek związany z wiekiem. Badanie PIAAC pokazuje, że kompetencje osób dorosłych w Polsce są niższe od średniej w krajach OECD. Istnieje więc potrzeba znalezienia sposobu, aby przekonać o wartości kształcenia się w wieku dorosłym. Odnosi się to w szczególności do osób o niskich kwalifikacjach, ponieważ zaobserwowano, że osoby dobrze wykształcone z reguły mają potrzebę podnoszenia swoich umiejętności. Niewiele jest dowodów, że stosowanie technologii teleinformatycznych pomaga człowiekowi właściwie rozwijać swoje umiejętności, natomiast różne badania międzynarodowe wskazują, że ich wykorzystanie w procesie nauczania może zwiększyć motywację uczniów do nauki. Z kolei większe zainteresowanie i zaangażowanie uczniów w proces zdobywania wiedzy oddziałuje pozytywnie na ich osiągnięcia szkolne. Może też wspomagać nabywanie umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w dobie nowych technologii, takich jak: kreatywność, innowacyjność, myślenie krytyczne, rozwiązywanie problemów, komunikacja międzyludzka i współpraca. Nauczycielom może ułatwić spersonalizowanie i zindywidualizowanie procesu nauczania, zwiększyć atrakcyjność i zrozumiałość przekazywanych treści. Co zatem stoi na przeszkodzie w szerszym stosowaniu teleinformatyki w szkole? Problem nie tkwi w zbyt małym nacisku na wykorzystywanie nowych technologii w szkole, gdyż w Polsce promuje się w szkołach ten sposób pracy, stosując różnego rodzaju zachęty, także finansowe dla nauczycieli. Jednocześnie nauczyciele kreują środowisko otwarte na nowe technologie, kompetentne i przekonane do własnych umiejętności cyfrowych. Być może najsłabszym ogniwem są przeszkody infrastrukturalno-organizacyjne. Na stosunkowo słabe wyposażenie polskich szkół wskazują wyniki badania European Schoolnet. Jak się okazuje nauczyciele dość rzadko dysponują wsparciem technicznym, pedagogicznym i dydaktycznym w zakresie wykorzystania technologii cyfrowych. Tylko 38% uczniów na poziomie gimnazjum i szkoły średniej oraz 51% – szkoły podstawowej, uczy się w placówkach, które oferują wsparcie pedagogiczne ze strony wyznaczonych koordynatorów ICT. 64 CZŁOWIEK Cel 3. Dopasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy, którego istotnym elementem są technologie informacyjne i komunikacyjne [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 63. Dostosowanie systemu edukacji do potrzeb globalnie konkurencyjnej gospodarki (1 = nie odpowiada potrzebom konkurencyjnej gospodarki, 7 = odpowiada potrzebom konkurencyjnej gospodarki) 5,9 5,5 3,9 PL 3,7 Śr. dla trzech liderów UE 2007 2012 Opracowanie własne na podstawie danych The Global Competitiveness Report 2012–2013, World Economic Forum. Wskaźnik obrazujący dostosowanie systemu edukacji do wymagań globalnego rynku pracy został opracowany przez Światowe Forum Ekonomiczne. Jest on pozyskiwany w ramach badania firm reprezentujących główne gałęzie gospodarek w poszczególnych krajach na świecie. W Polsce przeprowadzono ok. 200 wywiadów w 2012 r., w których przedsiębiorstwa oceniały system edukacji pod kątem potrzeb konkurencyjnej gospodarki, w skali od 1 do 7, gdzie ocena 1 wskazuje niedostosowanie, a 7 – pełne dostosowanie do tych wymogów. Wskaźnik dla Polski wyniósł w 2012 r. 3,7 i spadł o 0,2 punktu procentowego, podobnie jak dystans dzielący Polskę od średniej dla 3 liderów europejskich, który osiągnął 1,8 punktu procentowego. Wykres 64. Dostosowanie systemu edukacji do potrzeb globalnie konkurencyjnej gospodarki w krajach UE (1 = nie odpowiada potrzebom konkurencyjnej gospodarki, 7 = odpowiada potrzebom konkurencyjnej gospodarki) 4,9 5,0 4,7 4,7 4,8 5,0 5,3 5,4 5,8 Opracowanie własne na podstawie danych The Global Competitiveness Report 2012–2013, World Economic Forum. UE27 Finlandia Belgia Irlandia Szwecja Holandia Malta Dania Niemcy Cypr Austria 4,2 Wlk. Brytania Luksemburg Francja Estonia Litwa Czechy Portugalia Słowenia Polska Łotwa Hiszpania Włochy Węgry 3,2 3,4 Bułgaria Rumunia 3,0 3,1 Grecja Słowacja 2,8 3,6 3,7 3,4 3,5 4,4 4,1 4,2 3,8 3,8 3,9 4,0 5,3 5,3 65 Cel 3. Dopasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy… Zmiany ustawowe dla wzmocnienia szans absolwentów OECD6 szacuje, że w ostatniej dekadzie za połowę wzrostu gospodarczego w krajach rozwiniętych odpowiadał wzrost umiejętności. Fakt ten wskazuje na siłę oddziaływania kompetencji społeczeństwa na gospodarkę kraju. Dobra edukacja to fundament sukcesu ekonomicznego. Przedsiębiorstwa, aby sprostać międzynarodowej konkurencji, potrzebują dobrze wykształconych pracowników, posiadających odpowiednie kompetencje zawodowe i społeczne. Dopasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy stanowi wyzwanie, którego głównym celem jest niedopuszczenie do kształcenia osób potencjalnie bezrobotnych. W społeczeństwie opartym na wiedzy odebranie dobrego wykształcenia już nie wystarcza. Równie istotna jest aktywna postawa w zakresie rozwijania i aktualizowania wiedzy przez całe życie, jak również doskonalenie kompetencji zawodowych oraz interpersonalnych. Rozwój systematycznych, pogłębionych badań dotyczących popytu na pracę jest równie ważny, co upowszechnianie wyników tych badań oraz podnoszenie świadomości młodych ludzi, co do wagi ich wyborów edukacyjnych. Decyzje o kształceniu się są podejmowane z dużym wyprzedzeniem w stosunku do okresu, kiedy uzyskane kwalifikacje będą wykorzystywane na rynku pracy. Z tego powodu prognozy charakteryzują się sporą dozą niepewności. Tę niedogodność częściowo osłabić może wprowadzenie ogólnopolskiego systemu monitorowania losów zawodowych absolwentów, które będzie realizowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) w oparciu o dane z ZUS, na podstawie nowelizowanej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. System ten pozwoli pozyskać rzetelne, przekrojowe dane o tym, jak absolwenci radzą sobie na rynku pracy po opuszczeniu murów uczelni, bowiem jednym z celów nowelizacji ustawy jest stworzenie warunków do lepszego przygotowania studentów i absolwentów do wyzwań rynku pracy. W przypadku studiów o profilu praktycznym wzmocnienie szans zawodowych studentów i absolwentów ma się odbywać m.in. dzięki obowiązkowym 3-miesięcznym praktykom. Obowiązek praktyk stanowić będzie dodatkowy impuls dla uczelni do poszukiwania partnerów wśród przedsiębiorców. Dzięki znowelizowanej ustawie wzmocniona zostanie współpraca uczelni z przedsiębiorstwami poprzez obowiązkowy udział przedstawicieli pracodawców w konwentach publicznych uczelni zawodowych, zwiększenie kompetencji konwentów w obszarze opisu efektów kształcenia, wprowadzenie ułatwień w zakresie zatrudniania praktyków na uczelniach o profilu praktycznym oraz usprawnienie procesu komercjalizacji wyników badań naukowych. Oczekuje się, że pozytywny wpływ na rynek pracy będzie mieć również wprowadzenie możliwości prowadzenia przemiennego kształcenia w formie zajęć dydaktycznych na uczelni i praktyk odbywanych u pracodawcy (tzw. „studiów dualnych”). System ten znakomicie sprawdza się z Niemczech – kraju o jednej z najniższych w Europie stóp bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych. Pozwala on absolwentom na płynne przejście między studiami a pracą zawodową. Doświadczenia tego typu szkół (np. Dualna Szkoła Wyższa w Badenii-Wirtembergii) pokazują, że nawet 80% absolwentów „dualnych programów studiów” kontynuuje zatrudnienie po studiach u pracodawcy, u którego absolwent odbywał praktyczną część procesu kształcenia. Nowelizacja ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym zakłada również stworzenie możliwości uznawania kwalifikacji uzyskanych na kursach, szkoleniach, w pracy zawodowej, wolontariacie, a więc poza systemem szkolnictwa wyższego. Eksperci z uczelni będą sprawdzali i potwierdzali konkretną wiedzę i umiejętności. Takie rozwiązanie będzie atrakcyjne dla osób, które chcą się przekwalifikować lub zdobyć zupełnie nowe kompetencje, chcą ukończyć przerwane w przeszłości studia albo podjąć je po latach aktywności zawodowej. Raport „Learning Curve 2014”. 6 66 CZŁOWIEK Specjaliści ICT potrzebni od zaraz? Za specjalistów z dziedziny ICT uważa się pracowników, dla których praca w obszarze teleinformatyki jest głównym zajęciem. Posiadają oni umiejętności na przykład w zakresie rozwoju, obsługi, utrzymania systemów lub aplikacji ICT. W 2012 r. niecałe 9% przedsiębiorstw w Polsce próbowało zatrudnić lub zatrudniło nowych pracowników na stanowiska wymagające specjalistycznych umiejętności w dziedzinie ICT, o jeden punkt procentowy więcej niż rok wcześniej. Zatem zwiększyło się nieco zapotrzebowanie na teleinformatyków, a jednocześnie ubyło problemów związanych z obsadzeniem nowych stanowisk: w 2011 r. zgłaszało je 3,4% firm, a w 2012 r. tylko średnio 1,4%. Warto przyjrzeć się bliżej znacznie większym potrzebom w tym zakresie wśród dużych podmiotów, o liczbie pracujących co najmniej 250 osób. W 2012 r. odsetek tych przedsiębiorstw, które starały się pozyskać kadrę ICT (44%) wzrósł o cztery punkty procentowe w stosunku do poprzedniego roku. Jeszcze większa zmiana dotyczyła trudności z pozyskaniem specjalistów: w 2011 r. odnotowało je 20% dużych firm, a w kolejnym roku niecałe 9%. Dla 6% dużych przedsiębiorstw przeszkodą był niewystarczający poziom umiejętności wśród kandydatów legitymujących się wymaganym wykształceniem, ale niemal tyle samo firm narzekało również na wysokie koszty wynagrodzeń specjalistów w obszarze teleinformatyki. Oczywiste jest, że najczęściej specjalistów ICT poszukują firmy z branży ICT, których ponad połowa (55%) starała się pozyskać tego rodzaju pracowników. Można się także spodziewać, że ta gałąź gospodarki napotykała najczęściej na trudności w zatrudnianiu fachowców – i tak w istocie było, gdyż 16% firm z tej branży raportowało występowanie problemów w tej kwestii. Był to jednak wynik o ponad połowę niższy niż rok wcześniej, kiedy to 36% przedsiębiorstw z tej grupy posiadało stanowiska wymagające specjalistycznych umiejętności z zakresu ICT, które były trudne do obsadzenia. Powyższe dane dotyczą zaledwie dwóch lat, więc trudno stwierdzić, czy możemy mówić o stałej tendencji rosnącego popytu na specjalistów ICT, jak również wzrostu ich podaży oraz dostosowania umiejętności tej grupy do wymogów rynku pracy. Informatyka najpopularniejszym kierunkiem studiów Sprawą kluczową dla rozwoju gospodarki oraz wspierania jej innowacyjności jest przygotowanie kadr w procesie kształcenia na poziomie wyższym. Tylko Niemcy, Wielka Brytania i Francja kształcą więcej studentów niż Polska, która pod względem ich liczby wyprzedza Włochy i Hiszpanię. Od 2004 r. co rok studiuje w Polsce ponad 2 mln osób, stanowi to 5,2% mieszkańców kraju. Odsetek studiujących w stosunku do liczby obywateli w Unii Europejskiej wyniósł w 2012 r. 4%. Pod tym względem Stany Zjednoczone wyprzedzają Europę z analogicznym wskaźnikiem na poziomie 6,7%. Mimo tak dużej popularności studiów w Polsce, od 2008 r. liczba studentów systematycznie spada i do 2012 r. zmniejszyła się o ponad 150 tysięcy. Przyczyny zmian można dopatrywać się w ponad trzynastoprocentowym spadku liczby ludności w wieku 19–24 lat. Spadek liczby studentów może być także konsekwencją wprowadzenia opłat za studiowanie na drugim i kolejnych kierunkach studiów. W ostatnich latach wzrost liczby studentów odnotowano wyłącznie w trzech typach szkół wyższych, to jest: wyższych szkołach artystycznych, wyższych szkołach resortu obrony narodowej i resortu spraw wewnętrznych oraz – w największym stopniu – wyższych szkołach technicznych. 67 Cel 3. Dopasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy… Wykres 65. Studenci według kierunków kształcenia w 2012 r. – Polska a średnia unijna PL UE 28 8 Edukacja 8 4 13 Nauki humanistyczne i artystyczne 15 9 2 Nauki społeczne, ekonomia, prawo 12 9 Nauki przyrodnicze, matematyka i informatyka 2 Nauki inżynieryjno-techniczne, budownictwo 15 15 Rolnictwo i weterynaria 8 Zdrowie i opieka społeczna 33 37 11 Usługi (ochrona i bezpieczeństwo) Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Kształcenie w obszarze nauk ścisłych, rozumianych jako nauki matematyczne i przyrodnicze oraz inżynieryjno-techniczne i budowlane stanowi podstawę rozwoju innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy. Udział studentów takich kierunków wynosi w Polsce blisko 23% i jest o trzy punkty procentowe niższy niż przeciętnie w UE, gdzie co czwarty student wybiera tego typu ścieżkę edukacji. W latach 2008–2012 nastąpił w Polsce niemal siedmioprocentowy wzrost tego odsetka, podczas gdy w tym samym czasie średnia unijna wzrosła o 4%. Wykres 66. Studenci kierunków ścisłych (matematyczne i przyrodnicze), inżynieryjno-technicznych i budowlanych jako odsetek wszystkich studentów w krajach UE w latach 2008–2012 2008 14,7 19,1 16,8 18,2 20,8 20,9 21,1 26,7 25,3 25,6 25,7 25,9 26,3 26,4 24,3 24,7 25,1 25,1 22,1 22,5 22,7 23,2 23,2 23,5 14,6 19,3 18,0 17,5 17,2 15,8 17,5 2012 28,3 28,6 29,2 32,7 32,9 33,9 35,9 27,7 25,5 25,4 26,8 25,6 24,7 24,8 24,1 23,4 22,5 23,4 23,8 24,5 22,6 22,0 21,3 29,8 30,6 31,0 Finlandia Niemcy Grecja Portugalia Rumunia Irlandia Słowenia Hiszpania Estonia Szwecja UE 28 Austria Czechy Francja Bułgaria Włochy Chorwacja Wlk. Brytania Słowacja Polska Węgry Litwa Łotwa Malta Cypr Dania Luksemburg Belgia Holandia 0 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Jest to zapewne pozytywny efekt programu kierunków zamawianych, o wartości 1,275 mld zł, realizowanego w tym okresie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Oczekiwano, że program przyniesie następujące efekty: 68 CZŁOWIEK • zwiększenie do 22% odsetka absolwentów kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych; • zmniejszenie o 33% odsetka studentów, niekontynuujących nauki po I roku studiów na kierunkach matematyczno-przyrodniczych i technicznych; • 7% wzrostu liczby studentów uczestniczących w stażach lub praktykach (w tym uczestniczących w stażach i praktykach trwających co najmniej 3 miesiące). Dzięki funduszom z tego programu uczelnie mogły udoskonalić jakość kształcenia, współpracę z pracodawcami, finansować stypendia motywacyjne dla studentów (do 1000 zł miesięcznie) kierunków technicznych, matematycznych i przyrodniczych, jak również prowadzić kampanie na rzecz propagowania kierunków zamawianych. Lista kierunków zamawianych, określona przez ministra właściwego ds. szkolnictwa wyższego, na podstawie badania prowadzonego wśród przedsiębiorców i w urzędach pracy, obejmowała następujące kierunki studiów: Automatyka i robotyka, biotechnologia, budownictwo, chemia, energetyka, fizyka i fizyka techniczna, informatyka, inżynieria materiałowa, inżynieria środowiskowa, matematyka, mechanika i budowa maszyn, mechatronika, ochrona środowiska, wzornictwo, inżynieria chemiczna, technologia chemiczna i procesowa. W efekcie realizacji programu spośród 15 najpopularniejszych kierunków w roku akademickim 2013/2014, 6 pochodziło z listy kierunków zamawianych. Były to: informatyka, budownictwo, mechanika i budowa maszyn, automatyka i robotyka, inżynieria środowiska, biotechnologia. Najbardziej spektakularny charakter miał wzrost popularności wśród kandydatów kierunku informatyka (między rekrutacją na rok akademicki 2009/10 a rekrutacją na rok 2013/14, przesunęła się ona z 5. na 1. pozycję), mechanika i budowa maszyn (przesunięcie z pozycji 20. na 5.) oraz automatyka i robotyka (z 19. na 8.). Spośród wyżej wymienionych celów ilościowych programu kierunków zamawianych udało się zwiększyć liczbę absolwentów na wybranych kierunkach, chociaż zamiast oczekiwanej wartości docelowej na poziomie 22% do roku 2012 udało się osiągnąć tylko 16,9% (na podstawie danych Eurostatu), natomiast nie znamy jeszcze danych za rok 2013. Z raportu końcowego z badania: „Ocena jakości i skuteczności wsparcia kierunków zamawianych w ramach Poddziałania 4.1.2 PO KL” wynika, że do 2012 r. realizacja drugiego celu programu powiodła się tylko częściowo i to zarówno pod względem oczekiwanej wielkości zmiany, jak i jej zakresu. Nie udało się zmniejszyć o 33% stopnia przerywania studiów po pierwszym roku na żadnym z kierunków matematyczno-przyrodniczych i technicznych, lecz zmniejszenie tego wskaźnika o 6–16%, w porównaniu z 2009 r., uzyskano w przypadku informatyki oraz kierunków z grupy techniki, przemysłu i budownictwa. Z kolei studenci podgrupy biologicznej, matematycznej i statystycznej oraz fizycznej częściej niż w 2009 r. rezygnowali z kontynuacji nauki (23–26%), co przedstawiciele uczelni tłumaczyli w głównej mierze obniżeniem poziomu przygotowywania kandydatów na studia w wyniku zmian programowych w szkole średniej. Studenci, najczęściej jako przyczynę przerywania studiów wskazywali, że „studia na wybranym kierunku okazały się mało interesujące” (co może świadczyć o wyborze studiów niezgodnych z własnymi zainteresowaniami lub podjęciu ich przy błędnych oczekiwaniach), program studiów był zbyt wymagający lub, że nie było możliwości połączenia studiów z pracą zawodową. Jak widać oddziaływanie uczelni na niektóre z tych czynników jest trudne lub wręcz niemożliwe, a najlepiej byłoby, gdyby wskaźniki realizacji programu dotyczyły wyłącznie obszarów, które uczelnia może efektywnie kształtować. 69 Cel 3. Dopasowanie oferty edukacyjnej do wymagań rynku pracy… Wykres 67. Absolwenci szkół wyższych w zakresie nauk ścisłych (matematyczne i przyrodnicze) i technicznych jako odsetek wszystkich studentów w krajach UE w latach 2008–2012 2008 2012 29,1 25,6 27,2 27,6 28,7 25,0 25,4 24, 7 24, 8 23,4 23,8 23,8 28,5 22,8 22,9 27,8 22,1 22,1 26,8 21,2 21,5 22,0 26,2 26,4 20, 6 25, 7 26, 5 20, 1 24,9 24, 4 18,8 19,1 23, 6 22, 9 22, 9 16, 9 16, 9 21,9 16,8 20,8 20,5 21,0 20,4 14,5 14,7 19,4 17,9 17,6 16,6 16,1 16,5 14,0 13,3 12,7 12,9 12,6 0 Niemcy Grecja Finlandia Szwecja Austria Francja Portugalia Rumunia Słowenia Irlandia Chorwacja Hiszpania Włochy UE 28 Czechy Litwa Estonia Wlk. Brytania Cypr Dania Słowacja Bułgaria Malta Łotwa Polska Belgia Węgry Luksemburg Holandia 22,3 (*) Z powodu braku danych, w przypadku Francji zaprezentowano wskaźnik za 2011 r. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Ten sam raport, odnosząc się do kwestii realizacji celu trzeciego (7% wzrostu liczby studentów uczestniczących w stażach lub praktykach), wskazuje, „że funkcjonowanie programu kierunków zamawianych nie przyczynia się do osiągnięcia celu szczegółowego nr 4 Priorytetu IV PO KL, choć można postawić tezę o istotnym wpływie na poprawę jakości odbywanych staży, co przekłada się na większe korzyści dla zaangażowanych w nie stron”. Jednocześnie wskazuje się na trudności z pomiarem parametrów służących do oceny w tym zakresie. Wykres 68. Absolwenci szkół wyższych w zakresie nauk ścisłych (matematyczne i przyrodnicze) i technicznych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku 20–29 lat w latach 1998–2012 UE 28/27 PL 17,5 17,9 17 17,1 15,8 8,8 4,9 9,3 10,1 10,7 11,3 12,3 12,5 13,3 13,5 13,3 13,8 14,4 14,4 13,9 14,1 14,3 15,2 11,1 5,7 6,6 7,6 8,3 9 9,4 19981999 200020012002 2003200420052006 200720082009 2010 2011 2012 Uwaga: Z powodu braku danych dla Chorwacji średnia unijna w 2011 r. jest wyliczona w oparciu o dane z 27 krajów. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Warto podkreślić, że poza wyżej wymienionymi efektami wyznaczonymi do realizacji w trakcie trwania programu, raport końcowy z badania: „Ocena jakości i skuteczności wsparcia kierunków zamawianych w ramach Poddziałania 4.1.2 PO KL” prezentuje szereg ciekawych spostrzeżeń na temat jego rezultatów. W „programie wzięło udział aż 86 uczelni spośród nieco ponad 450 szkół wyższych istniejących w naszym kraju (to jest prawie 1/5), w tym w zasadzie wszystkie największe szkoły wyższe oraz wszystkie uczelnie techniczne. (…) 70 CZŁOWIEK Oceniając poszczególne formy wsparcia z punktu widzenia ich wpływu na jakość kształcenia na kierunkach zamawianych, stwierdzić można, iż każdy z badanych elementów odegrał rolę w podnoszeniu tej jakości. Zajęcia wyrównawcze w sposób istotny poprawiły przygotowanie studentów do przyswajania wiedzy z programu studiów, program stypendialny działał silnie motywacyjnie na studentów zachęcając ich do wkładania wysiłku w naukę, zaś elementy współpracy z pracodawcami, w tym staże i praktyki dawały studentom możliwość nabycia unikalnych kompetencji i doświadczenia praktycznego. (…) Badanie pozwala na stwierdzenie, że intensywne kampanie informacyjne zachęcające do podjęcia studiów w ramach programu kierunków zamawianych odnosiły zamierzony efekt: ponad 2/3 studentów i absolwentów studiów w ramach programu kierunków zamawianych deklaruje, iż wywarły one wpływ (znaczący lub umiarkowany) na ich decyzje. Co więcej, był on szczególnie silny w przypadku tych osób, które podejmowały decyzje o wyborze kierunku studiów i uczelni „w ostatniej chwili”. Według przedstawicieli uczelni to właśnie kampania informacyjna i uwypuklenie kierunków technicznych i ścisłych w ofercie szkół wyższych w Polsce jest jedną z najważniejszych ogólnych korzyści z programu”. Pod wpływem wniosków płynących z realizacji programu kierunków zamawianych 2008–13, planuje się, że w nowej perspektywie finansowej UE w latach 2014–2020 zastąpi go nowy rządowy Program Rozwoju Kompetencji, mający na celu wzmocnienie kształcenia przedsiębiorczości, kompetencji zawodowych, interpersonalnych oraz analitycznych, bez których trudno jest dziś odnieść sukces na rynku pracy. Program ten pomoże lepiej wykorzystywać nowoczesne metody dydaktyczne, z naciskiem na zajęcia warsztatowe, na wykorzystanie nowych technologii w edukacji wyższej i wspieranie kształcenia modułowego oraz interdyscyplinarności studiów. Ruszył już jego pilotaż, na który Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczyło 50 mln zł, a w całej nowej perspektywie finansowej zamierza wydać na ten cel 1,2 mld zł z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój (POWER). Podsumowanie celu 3 Ocena naszego systemu edukacji przez polskich przedsiębiorców pod kątem potrzeb konkurencyjnej gospodarki wypada raczej średnio i chociaż nieco obniżyła się na przestrzeni lat 2007–2012, to dystans do trzech europejskich liderów nieznacznie zmalał. W ramach zapoczątkowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2008 r. programu tzw. kierunków zamawianych po raz pierwszy w Polsce podjęto próbę ustalenia potrzeb rynku pracy w zakresie kompetencji absolwentów studiów, po czym stworzono listę dziedzin kształcenia (aktualizowaną w kolejnych latach), które następnie wspierano, dofinansowując zarówno uczelnie, jak i studentów, realizując praktyki i staże zawodowe oraz promując wybrane specjalności. Rezultatem realizacji tego programu jest wzrost liczby studentów, a także absolwentów kierunków ścisłych i technicznych, które przedsiębiorcy wcześniej wskazali jako warte rozwijania. Kończący studia wraz z osobami pracującymi w zawodach wymagających tego typu wykształcenia tworzą zasoby ludzkie w dziedzinie nauk ścisłych i technicznych, których udział w Polsce jest ciągle niższy od średniej unijnej. Może być to jednym z powodów trudności z obsadzeniem stanowisk ICT, z jakimi borykało się 9% dyżych przedsiębiorstw i 16% firm z sektora ICT, starających się zatrudnić tak wykwalifikowany personel. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy oraz społeczeństwa informacyjnego w Polsce wymaga dalszej stymulacji wzrostu liczby absolwentów studiów wyższych, a w szczególności w obszarze nauk ścisłych i technicznych. 71 Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie… Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 69. Poczucie bezpieczeństwa wśród Polaków (odpowiedzi na pytanie „Czy, Pana(i) zdaniem, Polska jest krajem, w którym żyje się bezpiecznie?”) 53% 68% 69% 66% 70% 64% Tak 70% 75% Nie Trudno powiedzieć 43% 30% 29% 26% 22% 2% 2% 4% 3% 4% 31% 33% 24% 3% 3% 6% 200720082009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: CBOS. Od 2007 do 2014 roku poczucie bezpieczeństwa w Polsce znacznie wzrosło. Mimo to nie udało się osiągnąć wartości docelowej, którą wyznaczono na poziomie 78%. Obecnie 7 na 10 mieszkańców kraju uważa, że żyje im się bezpiecznie, podczas gdy w 2007 r. takie poczucie było udziałem tylko co drugiej osoby. Najlepszym rokiem w tym okresie czasu był 2011 r., kiedy to aż 75% respondentów deklarowało poczucie bezpieczeństwa, a 22% wprost przeciwnie. Wykres 70. Poczucie bezpieczeństwa wśród Polaków (odpowiedzi na pytanie „Czy miejsce, w którym Pan(i) mieszka, można nazwać bezpiecznym i spokojnym?), (w %) Tak Nie 80 67 69 70 72 72 72 71 68 69 30 29 29 26 26 26 28 31 29 Trudno powiedzieć 73 75 25 24 17 3 3 2 1 2 2 2 1 1 2 2 1 78 78 20 21 2 1 81 18 1 87 88 86 88 89 89 90 12 12 13 11 9 10 9 1 0 1 1 1 1 1 1987 1993 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: CBOS. 72 CZŁOWIEK Poczucie bezpieczeństwa we własnym miejscu zamieszkania (dzielnica, osiedle lub wieś) kształtuje się na znacznie wyższym poziomie niż zaprezentowane powyżej, odnoszące się do całego kraju. Aż dziewięciu na dziesięciu Polaków uznaje swoje najbliższe otoczenie za bezpieczne i spokojne, co stanowi najwyższą ocenę, licząc od końca lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Jak wskazują wyniki badania, bezpieczniej czują się badani lepiej wykształceni i dobrze oceniający swoje warunki materialne. Większe od innych poczucie bezpieczeństwa deklarują też mieszkańcy wsi lub miast do 20 tys. ludności. Mniejsza przestępczość w Polsce Od 1996 r. sukcesywnie wzrasta udział mieszkańców Polski, którzy nie obawiają się, że mogą paść ofiarą przestępstwa. W kwietniu 2014 r. 6 na 10 Polaków nie lękało się takiej sytuacji. Wykres 71. Czy obawia się Pan(i) tego, że może się Pan(i) stać ofiarą przestępstwa? (w %) Obawiam się 67 61 62 67 66 65 59 57 Nie obawiam się 63 51 37 30 35 40 39 34 31 32 36 45 55 54 43 44 59 58 41 40 61 59 60 61 37 39 39 39 53 46 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: CBOS. Wykres 72. Liczba przestępstw odnotowanych przez policję w Polsce według rodzajów Włamanie Morderstwo Przestępstwa ogółem Rabunek Brutalna zbrodnia 1 466 643 1 461 217 1 379 962 1 287 918 1 152 993 1 082 057 77 152 74 614 68 141 61 399 54 629 52 122 1 129 577 1 151 157 1 159 554 49 194 48 350 1 119 803 1 000 000 100 000 44 086 41 287 36 347 10 000 663 1 000 633 29 472 555 490 22 766 51 128 45 602 21 085 20 583 19 359 17 729 16 685 460 493 436 449 377 525 1 41 042 39 571 37 941 32 977 31 481 37 644 46 610 59 325 66 795 10 65 172 100 20032004 200520062007 2008 2009201020112012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 73 Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie… Między rokiem 2007 a 2012 liczba przestępstw odnotowanych przez policję zmalała w Polsce o ponad 33 tysiące, tak więc rosnące poczucie bezpieczeństwa, wynikające z badań CBOS, ma swoje oparcie w spadku przestępczości w kraju. Wśród czterech typów przestępstw notowanych w statystykach Eurostatu: brutalna zbrodnia, morderstwo, rabunek i włamanie, tylko liczba tych ostatnich wzrosła nieznacznie w obserwowanym okresie. Lepszy świat dzięki teleinformatyce? Od 2002 r. OBOP bada opinie mieszkańców Polski, czy ich zdaniem dzięki nowym technologiom, takim jak internet i telefonia komórkowa, świat staje się lepszy czy też gorszy. Najniższy odsetek osób pozytywnie oceniających wpływ nowych technologii na jakość życia odnotowano w roku bieżącym i w pierwszej edycji tego badania (41%). Jednocześnie przybyło o 8 punktów procentowych tych, którzy wierzą w negatywne oddziaływanie teleinformatyki oraz o tyle samo ubyło respondentów mających trudności z wyrażeniem swojego punktu widzenia w tej sprawie. Wykres 73. Jak Pan(i) sądzi, czy dzięki nowym technologiom, takim jak internet i telefonia komórkowa, świat staje się lepszy czy też gorszy? 12 Lepszy Gorszy 9 11 7 32 28 28 15 12 Ani lepszy, ani gorszy Trudno powiedzieć 8 5 5 28 30 33 33 12 13 12 14 48 49 50 2007 2008 2010 12 5 4 29 34 4 38 39 13 13 14 9 41 2002 45 2004 49 2005 52 2006 48 2011 53 2012 48 2013 17 41 2014 Źródło: OBOP, 2014 r. Charakterystyczne jest to, że użytkownicy internetu częściej niż niekorzystający z sieci sądzą, że nowe technologie wywierają pozytywny wpływ na świat (46% wobec 32%), jak również rzadziej są przekonani o oddziaływaniu negatywnym (14% wobec 23%). Częstsze stosowanie teleinformatyki dla bezpieczeństwa Prace nad rozwojem elektronicznej administracji publicznej w Polsce ciągle trwają. W wielu obszarach działalności państwa zostały wdrożone usługi elektroniczne, których stopień złożoności jest bardzo zróżnicowany. Stan docelowy rozwoju usług e-administracji polega na możliwości sfinalizowania całej sprawy drogą elektroniczną, albo 74 CZŁOWIEK jeszcze na wyższym etapie, na ograniczeniu do minimum konieczności podejmowania wysiłku przez obywatela, który przykładowo we właściwym czasie dostawałby PIT, czy inny formularz wypełniony danymi z rejestrów administracyjnych do weryfikacji. Obecnie przeważają usługi polegające na umieszczeniu na stronach internetowych informacji o procedurach załatwiania spraw oraz formularzy do pobrania. Część dostępnych e-usług (w tym informacji) administracji wydaje się mieć bezpośredni wpływ na poczucie bezpieczeństwa w społeczeństwie. Przykładem może być obsługa wywołań na numer 112 wraz z lokalizacją miejsca zgłoszenia. Efektywność powiadamiania ratunkowego jest związana z infrastrukturą teleinformatyczną wykorzystaną do komunikacji pomiędzy służbami odpowiedzialnymi za ratownictwo i bezpieczeństwo publiczne. Jakość jej działania ma istotny wpływ na bezpieczeństwo, ale raczej nie przekłada się bezpośrednio na wzrost poczucia bezpieczeństwa, gdyż działa w tle i jest niewidoczna dla obywatela, a ponadto może być doceniona dopiero w sytuacji krytycznej, gdy istnieje potrzeba użycia numeru 112. W obszarze wymiaru sprawiedliwości i sądownictwa udostępniono szereg usług dających dostęp do informacji i ułatwiających życie obywatelom takich, jak: • dostęp do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) na terenie całego kraju (np. wyszukiwanie zarejestrowanych podmiotów, składanie wniosków o rejestrację, wydawanie odpisów, zaświadczeń, informacji, kopii dokumentów); • dostęp do informacji z Monitora Sądowego i Gospodarczego; • przekazywanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego do Krajowego Rejestru Sądowego, zwalniające obywatela z obowiązku dostarczania zaświadczenia o niekaralności – Krajowy Rejestr Karny jest dostępny dla urzędników (usługa dostępna od 15 stycznia 2013 r.); • wgląd do Ksiąg Wieczystych – dzięki zastąpieniu rejestrów papierowych elektronicznymi zapisami w systemie teleinformatycznym, obywatele otrzymali wgląd do ksiąg wieczystych bez konieczności wizyty w sądzie; • usługa Elektronicznego Postępowania Upominawczego (e-sąd), jako odrębne postępowanie, mające charakter wezwania do zapłaty w sprawach nieskomplikowanych i niewymagających przeprowadzenia postępowania dowodowego. Akta danej sprawy prowadzone są w systemie teleinformatycznym e-sądu; • Portal Informacyjny – udostępnianie wiedzy na temat działalności polskiego wymiaru sprawiedliwości i wydawanych orzeczeń sądów powszechnych; • portale publikacji orzeczeń sądów powszechnych (Portale Orzeczeń) ułatwią i przyspieszą dostęp uprawnionym podmiotom do informacji w sprawach toczących się przed sądami oraz wszystkim zainteresowanym udostępnią informacje na temat wyroków wydawanych w danym sądzie (usługa w przygotowywaniu, planowana do wdrożenia na koniec 2014 r.). W 2013 r. co najmniej jeden internauta na czterech7 poszukiwał na stronach internetowych urzędów i instytucji publicznych informacji prawnych, sądowych (w tym z KRS) lub o prawach konsumenckich. Dostęp w internecie do informacji oraz porad o prawach konsumentów należy, obok dostępu do ofert pracy, do najbardziej cenionych spraw, których załatwienie online może zaoferować administracja. Spośród 12 rodzajów spraw jako ważny został oceniony aż przez 88% użytkowników internetu. 7 Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 75 Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie… Poczucie bezpieczeństwa przy korzystaniu z e-usług Wraz z doświadczeniem nabiera się pewności siebie, stąd najpopularniejsze usługi elektroniczne wzbudzają największe zaufanie użytkowników. W 2013 r. najczęściej w Polsce korzystano z bankowości elektronicznej – 32% osób w wieku 16–74 lata8. Z zakupów i usług publicznych online korzystało po 23% tej populacji. Nie wiadomo dokładnie ile osób korzystało z usług dotyczących zdrowia, ale 27% poszukiwało w internecie informacji z tej dziedziny. Biorąc pod uwagę wymienione rodzaje usług, najbezpieczniej internauci czuli się korzystając z bankowości elektronicznej (średnia ocena 7,4 w skali od 1–10) oraz robiąc zakupy (7,3). Większość spraw urzędowych ma charakter incydentalny i jest powtarzana dość rzadko. Przykładowo PIT roczny składamy raz na rok, więc trudno jest się oswoić z procedurą postępowania i nabrać biegłości w załatwianiu sprawy, jak ma to miejsce przy dokonywaniu przelewów bankowych, których składamy po kilka w miesiącu. Brak doświadczenia w prowadzeniu spraw urzędowych powoduje niższe poczucie bezpieczeństwa przy ich procedowaniu. Należy więc liczyć się z tym, że ocena mniej powtarzalnych lub rzadszych usług będzie zawsze wypadać na ich niekorzyść względem tych, z którymi stykamy się relatywnie często. Zarówno w przypadku spraw urzędowych, jak i usług ochrony zdrowia około 2/5 badanych oceniało swoje bezpieczeństwo pośrodku pomiędzy „brakiem bezpieczeństwa” a „całkowitym bezpieczeństwem”, a średnie wyniki oscylowały wokół wartości 6. Wykres 74. Jak w skali od 1 do 10 oceniasz swoje poczucie bezpieczeństwa, gdy korzystasz z następujących usług w internecie? 1 Brak bezpieczeństwa 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Całkowite bezpieczeństwo Średnia ocena 7,4 Bankowość 7,3 Zakupy 2% 3% 2%3% 10% 10% 11% 12% 6,1 Sprawy urzędowe 3% 3% 5% 8% 6 Ochrona 3% 3% 5% zdrowia 8% 15% 21% 20% 21% 24% 20% 26% 17% 17% 16% 15% 16% 15% 14% 13% 10% 8% 5% 7% 5% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Ocena poczucia bezpieczeństwa podczas korzystania z usług elektronicznych jest dość jednomyślna wśród internautów; maksymalna rozpiętość średnich wyników w poszczególnych grupach społeczno-demograficznych nie przekracza 11% w skali ocen od 1–10. Można zaobserwować, że najmniej pewnie przy korzystaniu z usług w internecie czują się osoby najuboższe, którym nie wystarcza pieniędzy na bieżące wydatki. Średnia z ocen charakteryzujących poczucie bezpieczeństwa tej grupy była najniższa w przypadku wszystkich rodzajów omawianych usług, z wyjątkiem usług bankowych, do których najmniej zaufania mają rolnicy. Według danych Eurostatu. 8 76 CZŁOWIEK Bezpieczeństwo dzieci w internecie W 2013 r. GUS wprowadził do badania „Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w gospodarstwach domowych” moduł poświęcony zagadnieniom bezpieczeństwa podczas korzystania z internetu przez dzieci w wieku 5–15 lat. Okazało się, że 88% dzieci korzystało z sieci w okresie ostatnich 3 miesięcy, a 84% robiło to w domu. W gospodarstwach domowych, w których dzieci w wieku 5–15 lat korzystały z internetu w domu 85% dzieci korzystało z sieci do celów związanych ze swoją edukacją, przykładowo poszukując informacji przydatnych do wykonania pracy domowej albo poszerzających ich wiedzę. Tylko 6% rodziców przyznało, że nie kontrolowało swoich pociech w związku z ich funkcjonowaniem w sieci. Wykres 75. Kontrolowanie dzieci podczas korzystania z internetu (% gospodarstwach domowych, w których dzieci w wieku 5–15 lat korzystały z internetu w domu) w 2013 r. 6% Gospodarstwa domowe, w których rodzice kontrolowali dzieci podczas korzystania z internetu 94% Gospodarstwa domowe, w których rodzice nie kontrolowali dzieci podczas korzystania z internetu Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Najbardziej liberalni są rodzice wobec oglądania materiałów wideo w sieci. 31% dzieci mogło je oglądać w dowolnym momencie. W 22% gospodarstwach domowych z dziećmi w wieku 5–15 lat korzystajacymi z internetu, opiekunowie nigdy nie pozwalali swym pociechom na oglądanie filmów online. Niemal połowa pozwalała, jednak starała się mieć kontrolę nad dziećmi. Blisko połowa dzieci ma zakaz umieszczania w sieci zdjęć, plików z filmami lub muzyką, jak również ich pobierania. Wykres 76. Zakres swobody podczas korzystania z internetu (% gospodarstwach domowych, w których dzieci w wieku 5–15 lat korzystały z internetu w domu) w 2013 r. Dzieci mogły w dowolnym momencie Dzieci mogły pod nadzorem albo za pozwoleniem Oglądać pliki wideo (np. na Youtube) 31% Dzieci nie mogły 47% 22% Korzystać z komunikatorów (np. GG) 35% 33% 32% Posiadać własny profil na portalu społecznościowym 35% 28% 37% Pobierać muzykę lub filmy 22% 30% 48% Umieszczać w internecie zdjęcia, pliki wideo lub muzyczne 22% 29% 49% Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 77 Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie… W 8% gospodarstw domowych, w których w ciągu ostatnich 3 miesięcy dzieci korzystały z internetu, rodzice są przekonani, że natrafiły one na szkodliwe treści w sieci. Blisko dziesięć razy częściej respondenci stwierdzali, że ich dziecko nie miało kontaktu z niepożądanymi publikacjami w internecie. Jedynie 14% przyznaje, że nie wie nic na ten temat. Wykres 77. Styczność ze szkodliwymi treściami w internecie (w % gospodarstw domowych, w których w ciągu ostatnich 3 miesięcy dzieci korzystały z internetu) w 2013 r. 14% 8% Dzieci nie napotkały w internecie treści, które je zaniepokoiły Dorośli nie wiedzą, czy ich dzieci napotkały w internecie niepokojące treści 78% Dzieci napotkały w internecie treści, które je zaniepokoiły Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Europejskie badanie EU Kids Online wskazuje, że w 2010 r. 9% rodziców w Polsce (8% średnio w Europie) twierdziło, że ich dzieci korzystając z internetu doświadczyły lub zobaczyły coś, co je zaniepokoiło, co potwierdza wynik uzyskany w badaniu GUS w 2013 r. W EU Kids Online badano dzieci w wieku od 9 do 16 lat wraz z jednym z rodziców. W Polsce wywiady zostały przeprowadzone z jednym dzieckiem i jednym z rodziców w 1034 rodzinach. Pełna informacja o badaniu jest dostępna na stronie internetowej www.eukidsonline.net. 12% polskich (średnio tyle samo w Europie) 9–16-latków deklarowało, że napotkało w internecie coś, co je zaniepokoiło lub sprawiło, że zrobiło się im nieprzyjemnie – tylko o 3 punkty procentowe więcej niż raportowali rodzice. W Polsce wgląd osób dorosłych w to, jak dzieci korzystają z internetu w domu, jest mniejszy niż przeciętnie w krajach Europy. Świadczą o tym następujące liczby: • 52% dzieci w Polsce łączy się z internetem przez własny komputer osobisty, w Europie 35%; • 63% polskich dzieci korzysta z internetu we własnym pokoju, a we wspólnym pokoju 27%, średnio w EU odpowiednie odsetki wynoszą 49% i 62%. Większa swoboda w zakresie korzystania z internetu przez dzieci niesie ze sobą ryzyko częstszego doświadczania zagrożeń internetowych oraz mniejszego wglądu rodziców w to, co robią ich pociechy w sieci. Z drugiej strony korzystanie z internetu we własnym pokoju niesie też ze sobą pewne korzyści, takie jak chociażby bardziej intensywna i otwarta komunikacja z rówieśnikami, mająca szczególnie duże znaczenie dla młodzieży w okresie dorastania. Jak widać na poniższym wykresie, co czwarte dziecko w Polsce kontaktowało się online z osobami nieznanymi osobiście, a także widziało potencjalnie szkodliwe treści, wygenerowane przez innych użytkowników internetu, prezentujące na przykład nienawiść, narkotyki, samobójstwo, samouszkodzenia czy temat anoreksji. 78 CZŁOWIEK 15% dzieci widziało w internecie treści związane z seksem, przy czym z tą tematyką poza siecią oraz za jej pośrednictwem spotkało się co czwarte dziecko w Polsce. Niemal co piąte dziecko było obiektem dokuczania, prześladowania lub zastraszania (19%), lecz tylko 6% dzieci doświadczyło tego typu przykrości w internecie. Wykres 78. Odsetek dzieci, które doświadczyły poszczególnych zagrożeń internetowych według relacji ich samych w 2010 r. Europa Polska Dzieci, które kontaktowały się online z osobami nieznanymi osobiście 25 Dzieci w wieku 11–16 lat, które widziały potencjalnie szkodliwe treści (nienawiść, narkotyki, samobójstwo, samouszkodzenia, anoreksja) wygenerowane przez innych użytkowników internetu 21 15 Dzieci w wieku 11–16 lat, które otrzymały lub widziały wiadomości o treści związanej z seksem Dzieci, które spotkały się twarzą w twarz z osobami poznanymi w sieci 8 Dzieci w wieku 11–16 lat, które doświadczyły nadużycia danych osobowych w internecie 17 7 9 9 6 6 23 24 Dzieci, które widziały treści związane z seksem online i offline Dzieci, którym dokuczano, prześladowano, zastraszano online i offline 24 14 15 Dzieci, które widziały treści związane z seksem w internecie Dzieci, którym dokuczano, prześladowano, zastraszano (cyberbullying) 30 19 19 Opracowanie własne na podstawie wyników badania EU Kids Online. Ogólnie niewielka część rodziców stosuje techniczne sposoby zabezpieczenia dzieci przed szkodliwymi treściami. Programy lub usługi kontroli rodzicielskiej, blokujące niechciane lub niebezpieczne strony internetowe stosuje się w 16% gospodarstw domowych, a śledzące, jakie strony dziecko odwiedzało w 11%. Najczęściej opiekunowie sprawdzają, jakie strony dziecko odwiedzało lub jakich treści wyszukiwało (54%), a najrzadziej przeglądają pocztę elektroniczną lub komunikatory, z których korzystają dzieci pod kątem zawartości i nadawców wiadomości (25%). W co trzecim gospodarstwie domowym lub częściej rodzice tłumaczą, dlaczego niektóre strony internetowe są niebezpieczne, przestrzegają przed udostępnianiem informacji osobistych oraz umieszczaniem treści, które mogłyby zaszkodzić reputacji dziecka. 79 Cel 4. Podniesienie poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie… Wykres 79. Formy kontroli wobec dzieci korzystających z sieci (% gospodarstwach domowych, w których dzieci w wieku 5–15 lat korzystały z internetu w domu) Sprawdzanie, jakie strony dziecko odwiedzało lub jakich treści wyszukiwało 54 Tłumaczenie, dlaczego niektóre strony internetowe są niebezpieczne 44 42 Przestrzeganie przed udostępnianiem informacji osobistych Przestrzeganie przed umieszczaniem treści, które mogłyby zaszkodzić reputacji dziecka 36 Sugerowanie, jak zachować się wobec innych osób w internecie 32 Oglądanie treści umieszczonych na profilu dziecka na portalu społecznościowym 31 Sprawdzanie, jakich znajomych lub osoby dziecko dodało do swojego profilu na portalu społecznościowym lub w komunikatorze Sprawdzanie, od kogo lub jakie wiadomości ma dziecko w swojej poczcie elektronicznej lub komunikatorze 30 25 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podsumowanie celu 4 Wartość wskaźnika określającego poczucie bezpieczeństwa wśród Polaków wyniosło w 2014 r. 70%, a jego poziom docelowy w Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 roku wyznaczono na 78%. Zabrakło więc 8 punktów procentowych, aby uznać, że cel 4. został zrealizowany. Jednocześnie Polacy w 2013 r. czuli się znacznie bezpieczniej niż w 2007 r., szczególnie w swoim najbliższym otoczeniu. Aż 9 na 10 osób czuje się w nim bezpiecznie, a 6 na 10 obywateli nie ma obaw, że stanie się ofiarą przestępstwa. Liczba odnotowanych w kraju przestępstw spada. Podobnie maleje odsetek osób, które padły ofiarą kradzieży. W 2013 r. osiągnął on najniższy od 1999 r. poziom 15%. Ponad połowa mieszkańców Polski uważa, że dzięki nowym technologiom, takim jak internet i telefonia komórkowa świat staje się lepszy. Upowszechnianiu się tej dobrej opinii internetu nie przeszkadza fakt nasilania się przestępczości komputerowej. Warto jednak pamiętać, że większa liczba popełnionych w sieci wykroczeń jest związana ze wzrostem liczby jej użytkowników. Z częstotliwością korzystania z usług elektronicznych, zwiększa się doświadczenie, a wraz z nim rośnie poczucie bezpieczeństwa. Największe mają internauci korzystający z usług bankowych i robiący zakupy w internecie (średni wynik odpowiednio 7,4 i 7,3 w skali od 1 do 10). Rzadziej wykorzystywane, mniej powtarzalne usługi administracji wiążą się z mniejszym poczuciem bezpieczeństwa wśród użytkowników sieci – średni rezultat 6,1. Technologie teleinformatyczne znajdują coraz szersze zastosowanie w zapewnieniu bezpieczeństwa, ułatwiając szybki dostęp do informacji, co w systemach powiadamiania odgrywa kluczową rolę. 80 CZŁOWIEK Cel 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 80. Odsetek osób wykorzystujących internet do komunikowania się 86% 76% Polska 54% 38% Śr. dla 3 liderów UE 2007 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Do mierzenia postępów w realizacji celu 5 wybrano „odsetek osób wykorzystujących internet do komunikowania się”. W badaniach wspólnotowych społeczeństwa informacyjnego wskaźnik ten był obliczany przez Eurostat wyłącznie do 2010 r. na podstawie następujących czynności zaliczonych do kategorii „komunikowanie się”: wysyłanie/ odbieranie e-maili; telefonowanie, wideokonferencje; wysyłanie wiadomości, udział w sieciach społecznościowych, blogach, grupach subskrybujących wiadomości lub udzielających się na forach, korzystanie z komunikatorów. W 2010 r. ponad połowa mieszkańców Polski komunikowała się w sieci. W ciągu 3 lat od 2007 r. dystans dzielący Polskę do średniego wyniku dla trzech liderów UE zmniejszył się o 6 punktów procentowych. Aktywność społeczna Polaków rośnie Aktywność społeczną i obywatelską oraz kapitał społeczny można analizować na podstawie liczby podmiotów trzeciego sektora i ich członków, prężności tych organizacji, dobrowolnej pracy na rzecz innych, deklarowanej gotowości do współpracy oraz zaufania wobec innych ludzi, jak również instytucji. Trzeci sektor obejmuje działalność następujących (głównych) typów podmiotów: • stowarzyszenia i podobne organizacje członkowskie; • fundacje; • organizacje samorządu gospodarczego, zawodowego i pracodawców; • społeczne podmioty wyznaniowe. 81 Cel 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków… W ciągu dwóch lat od 2010 do 2012 przybyło w Polsce ponad 3 tys. organizacji trzeciego sektora, który osiągnął liczbę 83,5 tys. W tym samym czasie zatrudnienie w nim wzrosło do 147 tys. osób pracujących na umowę o pracę. Znacznie więcej, bo aż 375,4 tys. pracowało w tym sektorze w 2012 r. na mocy umowy cywilno-prawnej. Przychody trzeciego sektora wyniosły blisko 24 mld zł, co stanowiło około 1,5% PKB w 2012 r. Wykres 81. Liczebność i zasoby trzeciego sektora w latach 2005–2012 2012 2010 2005 83,5 Liczba organizacji trzeciego sektora (w tys.) 80,4 67,6 47 Osoby zatrudnione na umowę o pracę (w tys. zł) 114,4 99,3 24 Przychody (w mld zł) 23,2 10,9 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wolontariusz to osoba fizyczna ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonująca świadczenia, z których korzystają podmioty działające nie dla zysku, w tym stowarzyszenia, fundacje, społeczne podmioty wyznaniowe, jednostki sektora publicznego lub spółdzielnie socjalne, kluby sportowe i podmioty prowadzące działalność leczniczą. Za wolontariusza może być również uznany członek stowarzyszenia czy innej organizacji, jeśli wykonuje świadczenia na wyżej wymienionych warunkach9. W 2011 r. GUS przeprowadził pierwsze w polskiej statystyce publicznej badanie „Praca niezarobkowa poza gospodarstwem domowym”, mające na celu pomiar społecznego oraz ekonomicznego znaczenia pracy dobrowolnie i niezarobkowo świadczonej poza własnym gospodarstwem domowym. Badanie objęło ponad 13 tys. osób w wieku 15 lat i więcej. W badaniu tym zastosowano nieco szerszą niż wskazana w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie gamę podmiotów, których wspieranie dobrowolną i bezpłatną pracą uznawane jest za wolontariat. Uwzględniono więc spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, Kościół katolicki i inne kościoły oraz związki wyznaniowe, a także wolontariat pracowniczy organizowany wśród pracowników firm komercyjnych, różnego typu struktury samorządu pracowniczego i zawodowego, jak też działające w szkołach rady rodziców i podobne, mniej sformalizowane grupy. Ponadto prezentowane dalej wyniki pod pojęciem wolontariatu uwzględniają również czas poświęcony Art. 2 oraz 42 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 9 82 CZŁOWIEK na bezpłatne prace – także wtedy, gdy były wykonywane bez porozumienia, o którym mowa w ustawie, jak też wszelkie świadczenia wykonywane dobrowolnie i bezpłatnie przez członków organizacji oraz przez osoby pełniące funkcje w organach danej jednostki organizacyjnej (np. pracujący społecznie członkowie zarządu organizacji). Z danych uzyskanych w ww. badaniu wynika, że w 2011 r. w ciągu 4 tygodni poprzedzających przeprowadzenie badania w wolontariat angażowało się około 3,3 mln osób (10,3%) w Polsce, w tym 9,6% badanej populacji wspierało swoją pracą niezarobkową organizacje sektora non-profit, a 1,5% podmioty sektora publicznego. Z kolei nieformalną pomoc innym świadczyło 25,9% respondentów, co odpowiadało 8,2 mln osób, które przepracowały średnio po 19 godzin. Była to praca niezarobkowa, świadczona bezpośrednio, czyli poza organizacjami lub instytucjami, np. na rzecz rodziny spoza własnego gospodarstwa domowego, znajomych, nieznajomych, społeczeństwa, środowiska naturalnego bądź miejscowości. Praca dla innych może być źródłem wielkiej satysfakcji, jak również może stwarzać możliwości rozwoju osobistego. Dane z 2011 r. z publikacji GUS „Wybory ścieżki kształcenia” wskazują, że 57% pracujących w wolontariacie przyznaje, że dzięki takiej aktywności zwiększają się ich umiejętności pracy w grupie. Poprawę umiejętności nawiązywania kontaktów towarzyskich i profesjonalnych zauważyło 44%, a 39% uznało, że wzrosła ich samodzielność w rozwiązywaniu problemów. Sieć rzadko wykorzystywana do aktywności politycznej Na całym świecie obserwujemy wzrost popularności portali społecznościowych, które pozwalają na utrzymywanie i rozwijanie kontaktów z innymi ludźmi oraz wspólne działanie. Zdecydowanie najczęściej korzystają z nich ludzie młodzi. W 2013 r. w sieciach społecznościowych aktywny był co trzeci mieszkaniec Polski 36%, podczas gdy w państwach takich jak Dania, Wielka Brytania, Szwecja, Luksemburg, Węgry, Holandia, Łotwa i Malta udziela się w nich już ponad połowa społeczeństwa. Wykres 82. Udział w sieciach społecznościowych w zakresie tworzenia profilu użytkownika, wysyłania wiadomości, aktywności w Facebook, Twitter itp. (odsetek osób w wieku 16–74 lata) 2011 2013 64 58 54 55 57 57 57 Dania Wlk. Brytania Szwecja Luksemburg Węgry Holandia Łotwa Malta Finlandia Estonia Słowacja Irlandia Belgia Hiszpania Portugalia Litwa Cypr UE 28 Niemcy Słowenia Francja Chorwacja Bułgaria Austria Grecja Czechy Polska Rumunia Włochy 49 50 51 51 46 47 48 55 55 54 52 42 43 44 44 44 50 48 38 38 38 46 46 45 45 35 36 36 37 37 42 32 33 40 40 38 37 36 36 35 33 35 32 35 32 30 32 27 28 26 25 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W 2013 r. tylko co dziesiąty obywatel UE wysyłał własne opinie w sprawach społecznych i politycznych na strony internetowe (blogi, serwisy społecznościowe). W Polsce tego rodzaju aktywność przejawiano dwa razy rzadziej. 83 Cel 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków… Wykres 83. Wysyłanie własnych opinii w sprawach społecznych i politycznych za pomocą stron internetowych np. blogów, serwisów społecznościowych itp. (odsetek osób w wieku 16–74 lata) w 2013 r. Bułgaria Malta Portugalia Holandia Słowenia 17 Luksemburg Litwa Szwecja Łotwa Dania Grecja 10 11 11 11 15 16 16 Estonia 9 Hiszpania 9 Francja 9 13 14 14 Włochy 8 Wlk. Brytania 8 Niemcy 8 UE 28 8 Irlandia 8 Chorwacja 6 7 Węgry 5 Cypr Rumunia 5 Finlandia Czechy 5 Słowacja 3 Polska 3 7 Austria 3 Belgia 28 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Jeszcze mniej popularny w Europie jest udział w konsultacjach społecznych online czy w głosowaniu przez internet. Co prawda taką aktywność przejawiał co piąty mieszkaniec Finlandii, jednak średnia unijna wyniosła tylko 8%, a wskaźnik dla Polski ani drgnął od 2011 r. i wyniósł w 2013 r. zaledwie 2%. Faktem jest też, że w Polsce możliwość uczestniczenia w konsultacjach, czy wyborach przez internet jest dość ograniczona – otwarte konsultacje społeczne online prowadziło w 2013 r. około 31%10 urzędów w kraju. Z drugiej strony około dwie trzecie internautów uznało za ważne lub raczej ważne zarówno głosowanie przez internet w wyborach do samorządów lub parlamentu, jak i udział online w konsultacjach społecznych ustaw, rozporządzeń i uchwał samorządów. Przeciwnie jako nieważne lub raczej nieważne traktuje te sprawy około 15% użytkowników internetu (patrz wykres 183). Wykres 84. Udział w konsultacjach społecznych online lub głosowanie przez internet w sprawach o znaczeniu społecznym lub politycznym (odsetek osób w wieku 16–74 lata) Finlandia Wlk. Brytania 14 Szwecja Słowenia 13 Luksemburg UE 28 Niemcy Portugalia Dania 8 11 11 11 Austria 8 Hiszpania 8 10 10 Francja 7 9 Malta 7 Holandia Słowacja 7 Chorwacja Irlandia 4 6 Litwa Węgry 4 6 Włochy 3 6 Grecja 3 5 Estonia 3 Łotwa 3 Belgia 3 Czechy Polska 3 Cypr 2 Bułgaria 2 Rumunia 19 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 10 Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów Administracji publicznej w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 84 CZŁOWIEK Cyfryzacja wzmacnia uczestnictwo w kulturze Zjawisko społeczne, jakim jest czytanie książek i czasopism, czyli czytelnictwo jest jednym z przejawów uczestnictwa społeczeństwa w kulturze oraz edukacji. Wskaźnik czytelnictwa między rokiem 200511 a 2013 spadł o 10 punktów procentowych i zatrzymał się na wartości 39%. Taki właśnie odsetek mieszkańców Polski (w wieku 15 lat i więcej) zadeklarował czytanie lub przeglądanie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem przynajmniej jednej książki (rozumianej również jako album, poradnik, encyklopedia, słownik oraz książka w formie elektronicznej) w całości lub fragmencie. Nie znaczy to, że mniej książek jest wydawanych w Polsce. Wręcz przeciwnie, w tym samym czasie, liczba wydawanych tytułów wzrosła o ponad połowę. Jednocześnie wzrósł też odsetek osób, które kupowały książki, czasopisma, gazety (włączając e-booki) przez internet z 3% do 10%. Liczba wydawanych gazet uległa ograniczeniu z 69 do 44 tytułów, lecz o 7% wzrosła liczba tytułów czasopism. Czytanie i pobieranie z internetu czasopism, gazet, czy wiadomości staje się coraz bardziej popularne – w 2013 r. taką aktywność przejawiało 30% naszego społeczeństwa (13% w 2005 r.), choć i tak jest to poziom tylko 2/3 średniej unijnej. W 2013 r. działało w Polsce 9 920 bibliotek publicznych i placówek informacyjno-bibliotecznych, spośród których 91% było wyposażonych w komputery. Do internetu podłączonych było 92% komputerów dostępnych dla czytelników. Samych bibliotek publicznych było około 8100, o 500 mniej niż w 2005 r. Wraz ze spadkiem liczby bibliotek, ubyło również czytelników zarówno w liczbach bezwzględnych (o 900 000), jak i w przeliczeniu na jedną placówkę. W 2005 r. każda biblioteka miała średnio 849 czytelników, a w 2013 r. 790. Wykres 85. Wskaźniki dotyczące rozwoju czytelnictwa w Polsce w latach 2005–2013 2005 2013 69 49 44 39 32,9 30 20 6,7 Tytuły wydanych ksiąźek i broszur (w tys.) Tytuły wydawanych gazet 8,6 7,2 Tytuły wydawanych czasopism (w tys.) Wskaźnik poziomu czytelnictwa* (w%) 8,1 Biblioteki (w tys) 7,3 6,4 Czytelnicy w bibliotekach (w mln) 13 3 Czytający lub pobierający z internetu czasopisma, gazety, wiadomości** (w %) 10 Kupujący książki, czasopisma, gazety (włączając e-booki) przez internet * Dane za 2006 i 2012 r. ** Dane za 2012 r. Opracowanie własne na podstawie danych GUS i Eurostatu. Większość danych w tym rozdziale pochodzi z Małego Rocznika Statystycznego Polski 2014 GUS, który z lat przed rokiem 2010 pre- 11 zentuje tylko wyniki za rok 2005, stąd to one zostały wybrane do porównań w czasie. 85 Cel 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków… W 2013 r. w Polsce działały 474 kina, tj. o 70 mniej niż w 2005 r., jednak na przestrzeni tego czasu liczba widzów na seansach filmowych wzrosła niemal o 50%. Jeszcze bardziej (o 70%) wzrosła liczba widzów w przeliczeniu na jedno kino, osiągając wartość ponad 78 tys. Nowoczesne technologie w postaci urządzeń do audiodeskrypcji, umożliwiające odbiór treści wizualnej osobom niewidomym i słabowidzącym, są obecne w co dziesiątym kinie stałym. „Oprócz standardowej aparatury projekcyjnej, umożliwiającej wyświetlanie filmów na taśmie światłoczułej o szerokości 35 mm, kina coraz częściej dysponują aparaturą cyfrową w standardzie DCI. W 2013 r. niemal wszystkie (99,1%) minipleksy i multipleksy oraz ponad połowa (54,8%) kin jedno- i dwusalowych było wyposażonych w cyfrową aparaturę w standardzie DCI, tj. więcej niż w 2012 r. odpowiednio o 1,1 i 17,0 punktów procentowych. W 2013 r. 36,2% kin stałych posiadało zarówno analogową, jak i cyfrową aparaturę projekcyjną (o 3,3 p. proc. więcej niż w 2012 r.). Z roku na rok wzrasta liczba kin umożliwiających internetową rezerwację biletów. W 2013 r. 44,3% kin stałych oferowało taką możliwość, podczas gdy w 2012 r. – 37,1%”12. W latach 2005–2013 obserwujemy spory rozwój muzealnictwa, objawiający się zarówno we wzroście liczby muzeów (o 19%), organizowanych wystaw (o 12%), jak i odwiedzających je osób (o 57%). Średnio jedna placówka muzealna przyciągnęła w 2013 r. ponad 35 tys. zwiedzających, podczas gdy na początku rozważanego okresu niecałe 28 tys. Połowa internautów w 2013 r. uznała za ważne lub raczej ważne oglądanie w internecie zbiorów muzeów i galerii, a przeciwnie, jako nieważny lub raczej nieważny traktuje taki dostęp do kultury co czwarty użytkownik sieci. Najbardziej ekskluzywnym rodzajem uczestnictwa w kulturze jest udział w przedstawieniach teatralnych oraz w koncertach. Obie te formy gromadzą coraz liczniejszą publiczność. W okresie od 2005 do 2013 r. liczba wielbicieli teatru oraz koncertów wzrosła o 20%, podobnie jak liczba tego rodzaju imprez. Niewątpliwie główną formą aktywności w obszarze kultury w Polsce jest oglądanie telewizji. Zastosowanie nowoczesnych technik nadawczych podnosi jakość i zwiększa zasięg odbioru. 23 lipca 2013 r. zakończyła się w Polsce era naziemnej telewizji analogowej. Ostatnie nadajniki analogowe wyłączono i wszyscy znaleźliśmy się w zasięgu telewizji z liczbą 24 programów według stanu na kwiecień 2014 r. Telewizja cyfrowa to większa oferta, lepsza jakość obrazu (w tym HD) i dźwięku, a niebawem możliwość wyboru ścieżek dźwiękowych i innych usług. Przejście na nadawanie cyfrowe wiąże się ze zdecydowanym zwiększeniem efektywności wykorzystania częstotliwości; w tym samym kanale zamiast jednego można nadawać kilka programów (w telewizji analogowej w kanale o szerokości odpowiadającej pojedynczemu mulitpleksowi można było nadawać tylko jeden program telewizyjny). „Zaoszczędzone” w ten sposób częstotliwości – zwane dywidendą cyfrową – będzie można wykorzystać do rozszerzenia oferty programowej telewizji naziemnej, podniesienia jakości programów przechodząc na wysoką rozdzielczości HD lub dla potrzeb sieci komórkowych (w szczególności w celu zapewnienia powszechnego dostępu do internetu). W I kwartale 2014 r. statystyczny Polak na oglądanie telewizji poświęcał 4 godziny i 45 minut dziennie, o 11 minut więcej niż w 2008 r. Coraz bardziej popularne staje się oglądanie telewizji przez internet. W 2012 r. 29% naszego społeczeństwa (osoby w wieku 16–74 lata) korzystało z sieci w celu słuchania radia i oglądania telewizji – tylko o 4 punkty procentowe mniej niż średnio w UE i prawie pięć razy częściej niż w 2005 r. 12 Notatka sygnalna GUS „Działalność instytucji kultury w Polsce w 2013 r.”, 23 lipca 2014 r. 86 CZŁOWIEK Wykres 86. Wskaźniki dotyczące uczestnictwa w kulturze w Polsce w latach 2005–2013 2005 2013 55,4 45,9 37 29 29 24,9 18,5 9,6 11,5 6,9 8,22 Muzea (w setkach) Zwiedzający (w mln) Przedstawienia teatralne (w tys.) Widzowie i słuchacze teatrów oraz koncertów (w mln) 6 5,44 4,74 Kina (w setkach) Widzowie w kinach (w mln) Słuchający radia, oglądający telewizję online (w %) Opracowanie własne na podstawie danych GUS i Eurostatu. Najchętniej w internecie nabywana jest odzież lub sprzęt sportowy (kupowane przez 18% osób w wieku 16– –74 lata w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem w kwietniu 2013 r.) oraz meble, pojazdy, artykuły AGD, narzędzia, zabawki i biżuteria (14%). Na trzecim miejscu pojawiają się artykuły zabezpieczające potrzeby kulturalne – książki, czasopisma oraz gazety (9%). Szóstą i siódmą pod względem popularności kategorią są filmy i muzyka (5%) oraz bilety na imprezy, do kina, teatru, muzeum itp. (5%). Z badania „Obiegi kultury. Społeczna cyrkulacja treści”, zrealizowanego przez Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, wynika, że w nieformalnym obiegu treści kultury13 w internecie bierze udział co trzeci Polak. Ta wymiana jest drugim w kolejności, po oglądaniu telewizji oraz słuchaniu radia, źródłem dostępu do treści kultury. Biorąc pod uwagę powyższe obserwacje można wnioskować, że uczestnictwo Polaków w kulturze dzięki internetowi się zwiększa. Potwierdzają to opinie samych internautów, których 60% uważa, że korzystanie z internetu pozytywnie (lub raczej pozytywnie) wpłynęło na ich uczestnictwo w kulturze. Negatywny (lub raczej negatywny) wpływ stwierdziło zaledwie 2,4% respondentów, a kłopot z określeniem oddziaływania sieci miało tylko niecałe 4%. Ciekawe, że wpływ ten częściej oceniali pozytywnie ci, którzy intensywnie korzystają z internetu i posiadają wysokie umiejętności, a więc ponad 70% internautów z największych miast (powyżej 500 tys. mieszkańców). Najrzadziej pozytywne opinie odnotowano w gospodarstwach domowych, w których nie wystarcza pieniędzy na bieżące wydatki (50%). 13 Wymiana nieformalna treści kultury, odbywająca się bez publicznych lub rynkowych pośredników, jest rozumiana jako wymiana książek, muzyki i filmów w pos taci cyfrowej za pośrednictwem internetu. 87 Cel 5. Zwiększenie aktywności społecznej, kulturalnej i politycznej Polaków… Wykres 87. Osoby w wieku 16–74 lata, które do użytku prywatnego kupiły lub zamówiły przez internet w ciągu ostatnich 12 miesięcy artykuły związane z uczestnictwem w życiu kulturalnym w 2013 r. (w %) Ogółem Internauci Internauci dokonujący zakupów online 31 16 8 10 5 Filmy, muzyka (na płytach, kasetach lub pobrane z internetu) 16 15 8 5 Książki, czasopisma, gazety (włączając e-booki) Bilety na imprezy (na mecz, koncert itp.) lub do kina, teatru, muzeum itp. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Podsumowanie celu 5 Wykorzystywanie internetu do komunikowania się jest przejawem aktywności społecznej jednostki oraz jednym z elementarnych celów, dla których używamy sieci. Telefonowanie jest jedyną formą komunikowania online, w której nawiązujemy do średniej unijnej, w pozostałych przypadkach Polska wypada poniżej przeciętnej dla 28 państw członkowskich UE. Mimo to udało się zmniejszyć dystans dzielący nas od czołówki europejskiej w zakresie komunikowania się online, co można odnotować jako sukces przy realizacji celu 5 Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 roku. To jednak tylko wycinek całości obrazu. Niestety zaangażowanie społeczno-polityczne w internecie jest zjawiskiem marginalnym w Polsce. Tylko 5% naszych obywateli wysyłało własne opinie w sprawach społecznych i politycznych, a 2% brało udział w konsultacjach społecznych lub w głosowaniu w sieci. Z kolei aktywność społeczna offline w Polsce rozwija się, o czym świadczy wzrost liczby podmiotów, zatrudnienia oraz przychodów trzeciego sektora. Internet niewątpliwie ułatwił wielu ludziom obcowanie z kulturą. Ciągle telewizja jest jeszcze najpoważniejszą pozycją w budżecie gospodarstw domowych na kulturę, jak również główną formą aktywności kulturalnej w Polsce. Jednak drugim w kolejności źródłem dostępu do treści kultury jest obieg nieformalny w internecie, w którym bierze udział co trzeci Polak14. Ponad połowa internautów twierdzi, że nieformalny obieg poszerza ich horyzonty, oferując większy wybór treści dostępnych w internecie. Są przekonani, że kluczową wartość stanowi dostęp do wiedzy, a nie pozyskiwanie treści za darmo. Uważają również, że korzystanie z internetu pozytywnie wpływa na ich uczestnictwo w kulturze. Raport z badań „Obiegi kultury. Społeczna cyrkulacja treści” zrealizowanych ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach pro- 14 gramu Obserwatorium Kultury przez Centrum Cyfrowe Projekt: Polska, styczeń 2012 r. 88 CZŁOWIEK Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, niezbędnej do rozwoju polskiego społeczeństwa informacyjnego [Mo n i k a Pi e n i e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 88. Odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do internetu (stacjonarny i mobilny) 94% 80% 72% PL Śr. dla trzech liderów UE 12% 2007 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Od 2007 r. odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do internetu (wszystkich kategorii, a więc stacjonarny i mobilny, wąsko- i szerokopasmowy) w Polsce stale wzrasta, a dystans dzielący Polskę od liderów UE w tym zakresie sukcesywnie się zmniejsza. W 2007 r. różnica ta wynosiła 39 punktów procentowych, w 2013 r. – 22 punkty procentowe. Do średniej unijnej w 2013 r. brakowało nam jeszcze 7 punktów procentowych. Wykres 89. Odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp do internetu (stacjonarny i mobilny) w latach 2007 i 2013 w krajach UE 94 75 93 78 93 89 79 69 88 71 88 82 82 67 57 55 81 60 80 60 80 53 79 55 79 54 78 76 73 58 72 72 71 51 46 41 35 38 70 45 69 43 65 41 65 39 65 44 62 58 Rumunia Portugalia Litwa Cypr Chorwacja Włochy Hiszpania Węgry Polska Łotwa Czechy Słowenia Słowacja Malta UE 28 Estonia Belgia Austria Francja Irlandia Wlk. Brytania Niemcy Finlandia Szwecja Dania Luksemburg Holandia 54 40 22 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 56 25 19 Bułgaria 95 83 2013 Grecja 2007 89 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków… Internet wpisuje się coraz mocniej w nasze codzienne życie, a w niektórych dziedzinach, trudno jest sobie wyobrazić jego brak. W 2013 r. 72% gospodarstw domowych posiadało dostęp do internetu (70% w 2012 r.), a 69% korzystało z dostępu szerokopasmowego (67% w 2012 r.). Z dostępu wąskopasmowego w 2013 r. korzystało tylko 3% gospodarstw domowych, ale wynik ten był taki sam, jak w 2012 r. Wyzwania w zakresie rozwoju infrastruktury szerokopasmowego dostępu do internetu 8 stycznia 2014 r. rząd RP zatwierdził Narodowy Plan Szerokopasmowy (NPS) – dokument strategiczny określający działania oraz środki na zapewnienie powszechnego szerokopasmowego dostępu do internetu. Nadrzędnymi celami realizowanymi przez NPS są: rozwój sieci i infrastruktury telekomunikacyjnej oraz pobudzenie popytu na usługi dostępowe o wysokich przepływnościach. Są one zgodne z celami Europejskiej Agendy Cyfrowej (EAC), które obejmują: 1) zapewnienie powszechnego dostępu do internetu o prędkości co najmniej 30 Mb/s do końca 2020 roku; 2) doprowadzenie do wykorzystania usług dostępu o prędkości co najmniej 100 Mb/s przez 50% gospodarstw domowych do końca 2020 roku. Według danych Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (MAC) obecnie w Polsce powstaje ponad 40 000 km sieci szerokopasmowych, czyli internetowych autostrad, które umożliwiają dostęp do szybkiego internetu. Prace te – współfinansowane z funduszy unijnych – prowadzą samorządy i przedsiębiorcy telekomunikacyjni. Można powiedzieć, że Polska jest obecnie największym placem budowy infrastruktury telekomunikacyjnej w Europie. Jeszcze w 2014 r. mają być zrealizowane następujące projekty, w których rozpoczęto proces projektowania i budowy: • Szerokopasmowe Lubuskie; • Szerokopasmowe Pomorskie; • Wielkopolska Sieć Szerokopasmowa; • Dolnośląska Sieć Szerokopasmowa. Niżej wymienione projekty mają być sfinalizowane w 2015 r.: • Sieć Szerokopasmowa Polski Wschodniej – województwo lubelskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, podkarpackie, świętokrzyskie – rozpoczęto proces projektowania i budowy, a zakończenie projektów planowane jest na jesień 2015 r. • Śląska Regionalna Sieć Szkieletowa – rozpoczęto proces projektowania i budowy; termin realizacji: wrzesień 2015 r. • Małopolska Sieć Szerokopasmowa – rozpoczęto proces projektowania i budowy; termin realizacji: czerwiec 2015 r. • Internet Dla Mazowsza – rozpoczęto proces projektowania i budowy, termin realizacji: lipiec 2015 r. • Łódzka Regionalna Sieć – rozpoczęto proces projektowania i budowy; termin realizacji: wrzesień 2015 r. Do 2020 roku pozostało 6 lat, przyjrzyjmy się zatem, w jakim stopniu obecnie w Polsce infrastruktura szerokopasmowa pozwala Polakom na dostęp do światowej sieci i ile jeszcze zostało do osiągnięcia zamierzonych celów. W czerwcu 2014 r. w ramach oceny postępów z realizacji celów Agendy Cyfrowej opublikowany został najnowszy raport Komisji Europejskiej dotyczący trendów na europejskim rynku szerokopasmowym „Trends in European broadband markets 2014”, prezentujący dane za 2013 r. Raport na wzór roku poprzedniego prezentuje dane o pokryciu dostępem szerokopasmowym, zdefiniowanym jako odsetek gospodarstw domowych znajdujących się na obszarze obsługiwanym przez sieci według różnego rodzaju technologii oraz penetracji dostępu szerokopasmowego, czyli jego dostępności w przeliczeniu na 100 mieszkańców. 90 CZŁOWIEK Podstawowe wyniki zawarte w raporcie prezentuje tabela 6, a ich szersze omówienie znajduje się w poniższych podrozdziałach. Tabela 6. Wskaźniki dostępu szerokopasmowego, Polska i średnia UE Średnia UE Polska Wskaźnik 2012 2013 2013 Pokrycie standardowym stacjonarnym dostępem szerokopasmowym (% gospodarstw domowych) 69 88 97 Pokrycie standardowym stacjonarnym dostępem szerokopasmowym na obszarach wiejskich (% gospodarstw domowych zlokalizowanych na terenach wiejskich) 38 75 90 Pokrycie siecią szerokopasmową nowej generacji (NGA) (% gospodarstw domowych) 44 49 62 Gospodarstwa domowe posiadające szerokopasmowy dostęp do internetu (%) 67 69 76 Udział abonamentów na dostęp o przepływności danych co najmniej 30 Mb/s (% wszystkich abonamentów) 24 39 21 Udział abonamentów na dostęp o przepływności danych co najmniej 100 Mb/s (% wszystkich abonamentów) 1 2 5 Pokrycie siecią mobilną 4G – (% mieszkańców) 50 55 59 Upowszechnienie/penetracja usług mobilnego dostępu szerokopasmowego (liczba aktywnych użytkowników) na 100 mieszkańców 79 79 62 Wyższe PKB to większe upowszechnienie stałego dostępu szerokopasmowego do internetu Standardowy stacjonarny dostęp szerokopasmowy, który obejmuje takie technologie jak: xDSL, kablowe (podstawowe i NGA), FTTP lub sieci WiMAX, pokrywał 88% domostw w Polsce, podczas gdy średnia dla UE wyniosła 97%. Na terenach wiejskich łącza te pokrywały 75% gospodarstw domowych (średnia unijna dla obszarów wiejskich wyniosła 90%). W ciągu 3 lat wskaźnik ten wzrósł w Polsce o 34% i coraz bliżej nam do średniej unijnej, jednakże w 2013 r. od UE dzieliło nas jeszcze 9 punktów procentowych. W 2013 r. z wynikiem 88% w rankingu europejskim udało nam się przesunąć z ostatniego miejsca, jakie zajmowaliśmy w 2012 r., na trzecie od końca. Za nami znalazły się Słowacja i Estonia. Pod względem pokrycia obszarów wiejskich znaleźliśmy się na piątej pozycji od końca. W 9 krajach standardowy stacjonarny dostęp szerokopasmowy pokrywa wszystkie domostwa, w 5 krajach – 99%. Wykres 90. Pokrycie standarodowym stacjonarnym dostępem szerokopasmowym (% gospodarstw domowych), w latach 2011–2013 w Polsce i UE UE PL 95 95 65 69 97 88 2011 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. 2012 2013 91 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków… Wykres 91. Pokrycie standardowym stacjonarnym dostępem szerokopasmowym w krajach UE, ogółem i na obszarach wiejskich w 2013 r. (w %) Ogółem Obszary wiejskie 100 100 100 100 100 9794 97 97 97 97 97 97 9795 99 99 99 99 9995100981009910097100 100 10099 100 100 100 96 94 93 91 88 92 91 91 90 90 93 93 87 85828787 88 89 85 87 78 77 75 74 64 60 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Mapa 1. Pokrycie standardowym stacjonarnym dostępem szerokopasmowym w krajach UE w 2013 r. (% gospodarstw domowych) Procent gospodarstw domowych 0 20 40 60 80 100 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Cypr Holandia Luksemburg Wlk. Brytania Malta Belgia Francja Grecja Portugalia Austria Dania Szwecja Włochy Czechy Niemcy UE 28 Chorwacja Litwa Norwegia Finlandia Islandia Hiszpania Irlandia Węgry Łotwa Bułgaria Rumunia Polska Słowenia Estonia Słowacja 44 92 CZŁOWIEK Przeliczając liczbę łączy stałego dostępu szerokopasmowego na 100 mieszkańców otrzymujemy tzw. wskaźnik penetracji stałego dostępu szerokopasmowego. W styczniu 2014 r. wskaźnik ten wyniósł dla Polski 20%. Był on o 10 punktów procentowych niższy niż średnia dla UE i o 21 punktów procentowych niższy od liderów w tej dziedzinie w UE, tj. Danii i Holandii. Wynik ten również uplasował nas na 3 miejscu od końca wśród krajów europejskich. Wykres 92. Penetracja stałym dostępem szerokopasmowym (liczba łączy na 100 osób) w Polsce i UE UE 18,1 21,5 20,0 26,4 15,9 27,0 16,2 27,7 28,2 28,7 29,2 18,5 18,6 18,8 18,4 29,8 19,7 9,6 8,4 6,8 14,9 13,5 12,8 11,7 25,4 24,8 23,8 22,6 PL 2007–06 2007–12 2008–06 2008–12 2009–06 2009–12 2010–06 2010–12 2011–06 2011–12 2012–06 2012–12 2013–06 2013–12 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Wykres 93. Penetracja stałym dostępem szerokopasmowym w styczniu 2014 r. Dania 41% 41% Holandia Francja Niemcy Belgia Wlk. Brytania Malta Szwecja 35% 33% 33% 34% 34% 34% Luksemburg Finlandia UE 28 Hiszpania Litwa Czechy Słowenia Austria Cypr Grecja Irlandia Estonia Portugalia Łotwa Węgry Włochy Chorwacja Słowacja Polska Bułgaria Rumunia 31% 29% 30% 27% 27% 28% 26% 26% 26% 26% 26% 24% 24% 25% 22% 23% 21% 19% 19% 20% 38% Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Wskaźnik penetracji stałych łączy szerokopasmowych jest mocno skorelowany z produktem krajowym brutto w przeliczeniu na mieszkańca. Kraje będące w lepszej kondycji gospodarczej mają wyższe wskaźniki dostępu szerokopasmowego. Wszystkie nowe kraje Unii znalazły się w lewym dolnym rogu wykresu, tam gdzie zarówno wartość PKB na osobę jest niższa, jak i wskaźnik penetracji łączy szerokopasmowych. W grupie tej znalazły się również dwa kraje ze starej Unii, które najmocniej odczuły kryzys gospodarczy, jak Portugalia czy Grecja. 93 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków… Należy jednak podkreślić, że w stosunku do wyników z roku poprzedniego Polska zmieniła swoją pozycję na tego rodzaju wykresie, przesuwając się, zarówno na osi X, jaki i osi Y, bliżej średniej UE. Przyczyniły się do tego rosnąca wartość produktu krajowego brutto oraz wzrastająca liczba łączy szerokopasmowych. Wykres 94. Związek między penetracją stacjonarnych łączy szerokopasmowych a PKB na osobę w krajach UE Rok 2013 Rozmiar kółek pokazuje wielkość populacji 45 000 DK SE 40 000 GDP w cenach rynkowych AT FI 35 000 DE 30 000 20 000 PT 15 000 5 000 0 FR IT 25 000 10 000 BE SK PL HR LV HU CY SI EL CZ EE LT MT RO BG Austria Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Niemcy Grecja Węgry Włochy Łotwa Litwa Malta Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja 20 25 30 35 40 Wskaźnik penetracji stacjonarnych łączy szerokopasmowych Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Przedstawione powyżej dane dotyczyły możliwości korzystania z usług szerokopasmowego dostępu do internetu w ramach istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej. Przyjrzyjmy się teraz stronie popytu na owe usługi, czyli korzystaniu z nich przez gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorców. W ciągu ostatnich 7 lat odsetek gospodarstw domowych posiadających dostęp szerokopasmowy, zarówno stały, jak i mobilny w Polsce wzrósł o 130%. W 2013 r. dostęp do sieci szerokopasmowej miało 69% domostw, a 26% miało dostęp przez sieci komórkowe. W UE średnio z dostępu szerokopasmowego korzysta 76% domostw, o 7 punktów procentowych więcej niż w Polsce. Polska uplasowała się w drugiej dziesiątce wśród wszystkich państw UE. Za nami znalazły się takie kraje jak: Włochy, Irlandia, Cypr, Litwa, Chorwacja, Portugalia, Rumunia, Grecja i Bułgaria. 94 CZŁOWIEK Wykres 95. Gospodarstwa domowe posiadające szerokopasmowy dostęp (stały i mobilny) do internetu15 – Polska a średnia unijna (w %) UE PL 67 61 57 49 42 67 69 2012 2013 61 57 51 76 73 38 30 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. W przypadku przedsiębiorstw do oceny stanu wykorzystania infrastruktury szerokopasmowej przyjęto wyłącznie łącza stałe. W niniejszym przypadku pomiędzy rokiem 2007 a 2013 odsetek przedsiębiorstw posiadających dostęp szerokopasmowy do internetu wzrósł w Polsce o 45%, a w UE o 16%. W ciągu ostatniego roku wynik ten nie zmienił się wśród firm w Polsce, podobnie nie uległa zmianie średnia unijna. W 2013 r. w Polsce 77% przedsiębiorstw zatrudniających 10 i więcej osób korzystało z dostępu szerokopasmowego, a w UE – 90%. Wykres 96. Przedsiębiorstwa posiadające stały dostęp szerokopasmowy do internetu16 (zatrudniające 10 osób i więcej) – Polska a średnia unijna (w %) UE 77 53 2007 82 81 59 58 2008 2009 PL 87 90 90 73 77 77 2011 2012 2013 84 66 2010 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Jesteśmy w połowie drogi do zapewnienia szybkiego dostępu do internetu o przepływności co najmniej 30Mb/s Dostęp nowej generacji (NGA), który zapewnia przepływność danych o prędkości co najmniej 30 Mb/s obejmował 49% gospodarstw domowych w Polsce, zaś w krajach UE – średnio 62%. 15 Dostęp szerokopasmowy obejmuje technologie: DSL, przewodowy stały (kablowy, światłowód, Ethernet, PLC), stały bezprzewodowy (satelitarny, WiFi, WiMax) i mobilny bezprzewodowy (3G/UMTS). Dostęp stały szerokopasmowy obejmuje technologie: DSL, xDSL, kablowe łącza dzierżawione, Frame Relay, Metro-Ethernet, PLC, stałe 16 połączenia bezprzewodowe itp. 95 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków… Do sieci NGA zalicza się takie technologie jak: VDSL, kablowe DOCSIS 3.0 i FTTP. W Polsce pod koniec 2013 r. technologia DOCSIS 3.0 stanowiła największy udział w sieciach nowej generacji – 41,2%, kolejnymi były technologie VDSL – 31,2% i FTTP – 14,5%. Rozwój sieci NGA po 2012 r. został zdominowany przez modernizowane sieci kablowe, podczas gdy zasięg technologii VDSL, czyli szybkiej i cyfrowej transmisji danych na bazie miedzianych linii telefonicznych, wzrósł o ponad 60% w ciągu dwóch lat. Wykres 97. Pokrycie siecią NGA w Polsce i UE w latach 2011–2013 (% gospodarstw domowych) PL UE 62 54 48 49 44 37 2011 2012 2013 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Obecnie w Polsce sieci NGA skupione są w większości na obszarach miejskich, tam w ich zasięgu jest już niemal co drugie domostwo, natomiast na obszarach wiejskich ten rodzaj łączy internetowych pokrywa zaledwie 8% gospodarstw domowych. Wśród innych krajów UE przyrost pokrycia siecią NGA był większy niż w Polsce, co spowodowało przesunięcie naszej pozycji w rankingu europejskim z piątego miejsca na czwarte od końca. Wykres 98. Pokrycie siecią NGA w krajach UE, ogółem i na obszarach wiejskich w 2013 r. (% gospodarstw domowych) 45 75 29 Malta Belgia Holandia Litwa Luksemburg Łotwa Portugalia 13 Cypr Węgry 36 26 16 18 Norwegia Niemcy Finlandia Austria Bułgaria Rumunia Estonia 7 Słowenia 9 Szwecja 15 21 0 Hiszpania UE 28 Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Czechy 4 0 Islandia 4 Słowacja Chorwacja 6 Irlandia Grecja Polska 0 8 Francja 0 Włochy 16 0 23 25 97 98 9798 100 93 55 46 18 82 83 84 92 9494 58 33 27 21 77 74 75 75 76 Dania 41 74 70 71 72 65 66 68 64 62 58 61 54 49 Obszary wiejskie Wlk. Brytania Ogółem 96 CZŁOWIEK Mapa 2. Pokrycie siecią NGA w krajach UE w 2013 r. (% gospodarstw domowych) Procent gospodarstw domowych 0 19 39 59 79 99 Źródło: Digital Agenda Scoreboard. Wykres 99. Penetracja NGA – szybkiego dostępu szerokopasmowego (przynajmniej 30Mb/s) w styczniu 2014 r. 23% 17% 12% 13% 13% Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Belgia Holandia Litwa Szwecja Łotwa Rumunia Dania Portugalia Irlandia Luksemburg Wlk. Brytania Węgry Bułgaria 9% 9% 9% 8% 8% 8% Polska Finlandia UE 28 Niemcy Słowacja Malta Czechy Estonia Austria Hiszpania 4% 4% 3% 4% Francja Słowenia Grecja Cypr Włochy 0% 0% 0% 2% 7% 6% 6% 5% 5% 5% 10% 10% 10% 97 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków… Wraz ze wzrostem dostępności sieci NGA, rośnie ich wykorzystanie. Subskrypcje (abonamenty) na szybki dostęp szerokopasmowy stają się coraz bardziej powszechne. W 2014 r. średnia penetracja NGA w UE wyniosła 6%, czyli 6 subskrypcji dostępu szerokopasmowego o przepływności minimum 30 Mb/s na 100 osób. Dwa lata temu wskaźnik ten miał wartość zaledwie 2,5%. Szybkie połączenia szerokopasmowe są najbardziej rozpowszechnione w Belgii, a następnie w Holandii, gdzie ważną rolę odgrywają technologie DOCSIS 3.0 i VDSL. Z kolei w takich państwach, jak Włochy, Cypr i Grecja na 100 osób przypada mniej niż jedna subskrypcja szybkiego szerokopasmowego internetu. Polska w niniejszym zestawieniu uplasowała się powyżej średniej unijnej, na 15 pozycji z wynikiem 8 subskrypcji na 100 mieszkańców. Sieć mobilna 3-ciej i 4-tej generacji Rynek telefonii komórkowej jest najszybciej rozwijającym się segmentem rynku szerokopasmowego. Poziom korzystania z sieci mobilnych pokazuje wskaźnik penetracji mobilnego dostępu do internetu, czyli liczba aktywnych użytkowników w przeliczeniu na 100 mieszkańców. W 2013 r. średnio w UE wskaźnik ten wyniósł 62%, a w Polsce o 17 punktów procentowych więcej – 79%. Sieci ruchome oferują coraz szybsze przepływności danych. Najbardziej rozpowszechniona obecnie jest sieć zaawansowanej 3-ciej generacji tzw. Advanced 3G, oparta na technologii HSPA (ang. High Speed Packet Access). W 2013 r. w jej zasięgu znajdowało się średnio 97% mieszkańców Unii Europejskiej. Bardzo szybko rozwijana jest sieć kolejnej, 4-tej generacji LTE (ang. Long Term Evolution), która w przyszłości ma zastąpić systemy trzeciej generacji. W 2013 r. swoim zasięgiem pokrywała 59% domostw Unii Europejskiej, podczas gdy rok wcześniej – 26%. W Polsce w 2013 r. sieć 4-tej generacji LTE była dostępna dla 55% gospodarstw domowych, o 5 punktów procentowych więcej niż przed rokiem. Niestety nie jest ona dostępna na obszarach wiejskich. Liderem zastosowania przesyłu danych 4-tej generacji jest niewątpliwie Szwecja, gdzie LTE dostępne jest niemal na całym obszarze. W Bułgarii, na Cyprze i Malcie technologia ta jest praktycznie nieobecna. Wykres 100. Pokrycie siecią mobilną 3G i 4G w krajach UE w 2013 r. 3G Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. 0 0 0 Cypr Czechy Słowacja Chorwacja Rumunia Litwa Łotwa Austria Irlandia Węgry Włochy Belgia Hiszpania Islandia Grecja Polska UE 27 Wlk. Brytania Słowenia Norwegia Francja Dania Niemcy Luksemburg Estonia Finlandia Holandia Portugalia Szwecja 12 Malta 100 99 100 99 100 100 100 100 99 96 99 99 97 98 100 97 99 99 97 97 95 98 95 99 100 94 95 95 92 91 90 86 86 85 81 80 74 68 68 63 63 59 55 55 48 47 46 39 39 35 35 29 28 25 24 24 Bułgaria 10099 4G 98 CZŁOWIEK Internet o przepływności wyższej niż 100 Mb/s raczkuje Połączenia ultraszybkie o przepustowości większej niż 100 Mb/s stanowią niewielki ułamek subskrypcji szerokopasmowych. W całej UE penetracja ultra-szybkiego internetu wyniosła w 2014 r. 1,6%, pomimo, że technologie FTTH/B oraz kablowa DOCSIS 3.0 są w stanie zapewnić taką prędkość. Szwecja jest zdecydowanym liderem w tej kategorii usług, gdzie internet z taką prędkością subskrybuje 10 osób na 100. W Polsce – mniej niż 1 osoba na 100. Wykres 101. Penetracja ultra-szybkiego dostępu szerokopasmowego (przynajmniej 100 Mb/s) w styczniu 2014 r. 10,4% 8,7% 3,8% 4,6% 4,6% 5,0% Szwecja Łotwa Finlandia Rumunia Portugalia Belgia Holandia 2,7% Litwa Francja Irlandia Czechy Słowacja UE 28 Hiszpania Estonia Słowenia Węgry Niemcy Dania Austria Bułgaria Luksemburg Wlk. Brytania Polska Malta Cypr Włochy Grecja 0,9% 0,9% 1,1% 1,1% 0,5% 0,5% 0,5% 0,6% 0,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,4% 2,0% 2,0% 1,5% 1,6% 1,7% 1,8% 4,2% Źródło: Digital Agenda Scoreboard 2014. Podsumowanie celu 6 Postawione w celu 6 Strategii zadanie dotyczące zwiększenia efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na potrzeby Polaków infrastruktury technologii informacyjnych i komunikacyjnych, było aktywnie realizowane. Na przestrzeni 7 lat dystans Polski do liderów europejskich w zakresie odsetka gospodarstw domowych posiadających dostęp do internetu zmniejszył się radykalnie (z 49 do 22 punktów procentowych). Odsetek domostw dysponujących połączeniem szerokopasmowym wzrósł ponad dwukrotnie. Wyniki te świadczą o wzroście popytu na usługi dostępu do sieci, który nie byłby możliwy bez rozbudowy infrastruktury telekomunikacyjnej. Tylko między rokiem 2011 a 2013 pokrycie gospodarstw domowych standardowym stałym dostępem szerokopasmowym wzrosło o 35%. Mimo tak wielu pozytywnych zmian, obecny stan infrastruktury szerokopasmowej w Polsce jest niewystarczający dla zapewnienia powszechnego szerokopasmowego dostępu do internetu zgodnie z zaleceniem Europejskiej Agendy Cyfrowej, która będzie realizowana do 2020 r. W 2013 r. ogółem 12% gospodarstw domowych, a 25% na obszarach wiejskich, było poza zasięgiem standardowego stałego dostępu szerokopasmowego do sieci. Operatorzy telekomunikacyjni sami nie będą w stanie zapewnić tego dostępu, ponieważ biorąc pod uwagę 99 Cel 6. Zwiększenie efektywnej ekonomicznie, bezpiecznej i zorientowanej na przyszłe potrzeby Polaków… rachunek ekonomiczny, będą kierowali swoje działania inwestycyjne na obszary gwarantujące szybką i stabilną stopę zwrotu, nie angażując kapitału w obszary nieatrakcyjne. Dlatego też niezbędna i uzasadniona jest pomoc publiczna w zakresie inwestycji na obszarach mniej interesujących z punktu widzenia zyskowności. W Narodowym Planie Szerokopasmowym (NPS) oszacowano, że całość niezbędnych nakładów inwestycyjnych na rozwój sieci szerokopasmowych wyniesie 17,25 mld zł, zaś wymagane zaangażowanie środków publicznych jest na poziomie 5,9 mld zł. Możliwość publicznego dofinansowania rozwoju tego rodzaju infrastruktury stwarza m.in. perspektywa finansowa na lata 2014–2020. W NPS przedstawiono 11 kategorii obszarów według wielkości wydatków niezbędnych do zapewnienia dostępu szerokopasmowego dla jednego gospodarstwa domowego (tabela 7, mapa 3). Dla terenów kategorii 1–3, zamieszkanych przez około 8,96 mln ludności, obecnie niepokrytych odpowiednią infrastrukturą sieciową, nie przewiduje się wsparcia publicznego, gdyż niezbędne pokrycie zostanie uzyskane siłami rynkowymi. Pozostała część, zamieszkana przez około 7,4 mln ludności, wymaga interwencji państwa w różnej postaci, w zależności od oceny opłacalności inwestycji. I tak, około 3,1 mln ludzi mieszka na obszarach kategorii 4–5, gdzie z uwagi na niewielkie przekroczenie granicy opłacalności inwestycji operatorskich, interwencja państwa będzie miała postać mechanizmów zwrotnych zamiast dopłat. Pozostałe około 4,2 mln osób zamieszkuje tereny, na których inwestycje telekomunikacyjne wymagają około 5,2 mld zł dopłat. Tereny te to prawie wyłącznie obszary wiejskie, o rozproszonej zabudowie i stosunkowo niskim potencjale ekonomicznym. Największe nakłady (w przeliczeniu na mieszkańca) będą musiały być poniesione w celu zapewnienia internetu dla kilku procent populacji. Zróżnicowanie odsetka ludności objętej interwencją w stosunku do populacji całego województwa jest znaczne – dla przykładu w woj. śląskim 92% ludności mieszka na terenach, gdzie nie jest wymagana interwencja publiczna, zaś w woj. podlaskim zaledwie 51%. Tabela 7. Kategorie poziomów nakładów inwestycyjnych na rozwój infrastruktury szerokopasmowej Kategoria Poziom nakładów inwestycyjnych na gospodarstwo domowe z możliwością podłączenia 1. 1–1000 zł 2. 1001–2000 zł 3. 2001–3000 zł 4. 3001–4000 zł 5. 4001–5000 zł 6. 5001–6000 zł 7. 6001–7000 zł 8. 7001–8000 zł 9. 8001–9000 zł 10. 9001–10 000 zł 11. 10 001 zł i więcej Źródło: Narodowy Pan Szerokopasmowy. 100 CZŁOWIEK Mapa 3. Gminy w Polsce według kategorii i poziomów nakładów inwestycyjnych na gospodarstwo domowe Kategorie miejscowości z liczbą gmin 1 (259) 2 (210) 3 (373) 4 (410) 5 (400) 6 (359) 7 (334) 8 (238) 9 (160) 10 (114) 11 (224) Źródło: Narodowy Pan Szerokopasmowy. 101 GOSPODARKA Cel strategiczny: Wzrost efektywności, innowacyjności i konkurencyjności firm, a tym samym polskiej gospodarki na globalnym rynku oraz ułatwienie komunikacji i współpracy między firmami dzięki wykorzystaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych 102 GOSPODARKA Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze innowacyjnych rozwiązań wykorzystywanych przez podmioty gospodarcze (Mo n i k a Pi e n i e k) Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 102. Udział środków prywatnych w nakładach na działalność badawczo-rozwojową – Polska a średnia dla trzech liderów UE 71% 64% PL Śr. dla trzech liderów UE 34% 32% 2007 2012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Do monitorowania celu 1 w obszarze gospodarki przyjęto statystyki o zaangażowaniu środków prywatnych w rozwój badań, czyli nakłady przedsiębiorstw na badania i rozwój (B+R). W roku 2012 udział środków prywatnych w finansowaniu działalności badawczo-rozwojowej był mniejszy niż w 2007 r. zarówno w Polsce, jak i wśród krajów-liderów w tej dziedzinie w UE. Ponieważ spadek ten był zdecydowanie większy wśród liderów niż w Polsce, dzielący nas dystans zmniejszył się z 37 punktów procentowych w 2007 r. do 32 punktów w 2012 r. W 19 spośród 28 krajów UE w latach 2007–2012 odnotowano spadek udziału wydatków przedsiębiorstw na B+R, największy w Luksemburgu (o 29 punktów procentowych). W pozostałych 9 państwach nastąpił wzrost – największy w Estonii (o 9 punktów procentowych), Rumunii (o 7 punktów procentowych) i Słowenii (o 5 punktów procentowych). Średnia UE w 2012 r. pozostała na tym samym poziomie co w 2007 r. – 55%. Wykres 103. Udział środków prywatnych w nakładach na działalność badawczo-rozwojową w krajach UE, w latach 2007 i 2012 2007 68 68 58 66 63 63 61 61 63 60 60 57 52 55 55 55 42 49 50 51 50 49 44 47 2012 76 47 52 46 42 46 47 49 47 47 46 45 44 44 44 36 36 36 27 34 38 38 36 34 34 32 31 3326 24 17 * Ze względu na brak danych za 2012 r. prezentujemy dane z roku 2011. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Cypr* Bułgaria* Łotwa Litwa Grecja Polska Rumunia Czechy Słowacja Chorwacja Austria Portugalia* Hiszpania* Włochy* Wlk. Brytania Malta Luksemburg Węgry Irlandia Holandia* Estonia UE 28* Francja* Szwecja* Dania Belgia* Słowenia Finlandia Niemcy* 16 11 103 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze… Sam udział środków prywatnych nie musi mieć wpływu na tworzenie nowoczesnych rozwiązań dla przedsiębiorstw, gdyż przedsiębiorstwa prowadzą prace B+R za środki finansowe pochodzące z różnych źródeł. Dlatego też prześledzimy najnowsze dane o działalności badawczej i rozwojowej polskich przedsiębiorstw, jak również wysokość środków wydatkowanych na tego rodzaju działania. Transfer nowych technologii w sektorze przemysłu nasila się Zjawisko transferu technologii jest badane wyłącznie wśród przedsiębiorstw prowadzących działalność w przemyśle. Nowe technologie obejmują licencje, prace badawczo-rozwojowe, środki automatyzacji procesów produkcyjnych oraz usługi konsultingowe. Polskie przedsiębiorstwa zdecydowanie częściej kupują niż sprzedają opracowane przez siebie technologie. Od 2007 r. w polskim przemyśle można zaobserwować tendencję wzrostową zarówno w zakresie zakupu, jak i sprzedaży nowych technologii. Liczba firm kupujących je wzrosła w tym czasie blisko 2,5-krotnie, a sprzedających czterokrotnie. Trzeba jednak przyznać, że liczebność takich przedsiębiorstw w Polsce jest niska: nieco ponad 2500 kupujących i niespełna 280 sprzedających. Jak na szósty co do wielkości kraj w Europie liczby te nie są zbyt duże. Wykres 104. Liczba przedsiębiorstw przemysłowych, które kupiły lub sprzedały nowe technologie w Polsce w latach 2007–2012 Przedsiębiorstwa kupujące Przedsiębiorstwa sprzedające 2529 2533 2206 1732 1586 1043 68 244 162 235 168 273 2007 2008 20092010 20112012 Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie z badania PNT-02 w 2012 r. Wzrost wydatków przedsiębiorstw na innowacje ma swoje odzwierciedlenie w transferze technologii. W 2012 r. w stosunku do 2011 r. wzrosła liczba przedsiębiorstw kupujących technologie wszystkich ww. rodzajów. W dalszym ciągu najchętniej kupowano licencje oraz środki automatyzacji procesów produkcji. Często też kupowano usługi konsultingowe niż prace B+R. Między rokiem 2011 a 2012 odnotowano 43-procentowy wzrost liczby przedsiębiorstw przemysłowych sprzedających usługi konsultingowe oraz 29-procentowy wzrost w zakresie sprzedaży licencji, co oczywiście cieszy. Jednak gdy przyjrzeć się skali zjawiska, to nie ma większych powodów do radości. Mówimy bowiem o 50–60 firmach w Polsce. 104 GOSPODARKA Wykres 105. Liczba przedsiębiorstw przemysłowych, które kupiły technologie według rodzaju technologii w Polsce w latach 2011–2012 2011 878 2012 821 712 709 592 510 399 327 121 Licencje Prace B+R Środki automatyzacji produkcji Usługi konsultingowe 153 Inne Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r., GUS. Wykres 106. Liczba przedsiębiorstw przemysłowych, które sprzedały technologie według rodzaju technologii w Polsce w latach 2011–2012 2011 2012 76 64 49 52 42 38 Licencje 60 52 35 33 Prace B+R Środki automatyzacji produkcji Usługi konsultingowe Inne Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r., GUS. Wydatki na badania i rozwój w Polsce rosną Działalność B+R to systematycznie prowadzone prace twórcze podjęte dla zwiększenia zasobów wiedzy o człowieku, kulturze i społeczeństwie oraz poszukiwanie nowych rozwiązań dla tej wiedzy. Nakłady wewnętrzne na działalność B+R to nakłady poniesione w roku sprawozdawczym na prace B+R wykonane w jednostce sprawozdawczej, niezależnie od źródła pochodzenia środków. Obejmują zarówno nakłady bieżące, jak i nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działalnością B+R, lecz nie obejmują amortyzacji tych środków. Nakłady wewnętrzne na działalność B+R badane są według kategorii kosztów oraz według źródeł finansowania, czyli źródeł pochodzenia środków przeznaczonych na tę działalność przez jednostki ją wykonujące. Wskaźnik GERD – suma nakładów wewnętrznych poniesionych w działalność badawczą i rozwojową przez wszystkie jednostki prowadzące tę działalność, niezależnie od źródła pochodzenia środków. 105 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze… Wydatki na działalność badawczo-rozwojową w Polsce w 2012 r. we wszystkich sektorach gospodarki w stosunku do roku 2007 wzrosły ponad dwukrotnie (o 115%) i wyniosły 14 mld 353 mln zł. Roczny przyrost, który w latach 2007–2011 oscylował w okolicach miliarda złotych, w 2012 r. wyniósł aż 2,6 mld zł. W całej UE na prace B+R wydano 269 mld 86 mln euro, tj. ok. 1,1 biliona złotych. Udział Polski w tej wartości wyniósł 1,27%, podczas gdy rok wcześniej stanowił 1,09%. W 2012 r. w stosunku do 2011 r. największy wzrost wydanych środków na B+R odnotowano na Słowacji (25%), w Polsce (23%) i na Malcie (21%). Wykres 107. Nakłady wewnętrzne na badania i prace rozwojowe (GERD) w mln zł w Polsce w latach 2007–2012 (według sektorów realizujących prace, niezależnie od źródeł pochodzenia środków) Wszystkie sektory Sektor przedsiębiorstw Sektor publiczny Szkolnictwo wyższe Organizacje non-profit 14 353 11 687 10 416 9 070 7 706 6 673 2 365 2 263 2 026 20 5 341 4 942 2 723 2 593 2 384 7 3 362 3 112 3 874 3 739 2 585 2 774 12 30 4 102 4 036 3 522 27 4 013 57 2007 2008 20092010 20112012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Analizując nakłady poniesione na B+R według sektorów realizujących tego rodzaju prace w Polsce, między rokiem 2011 a 2012 nastąpiła zmiana w dotychczasowej strukturze udziału poszczególnych sektorów gospodarki. Do 2011 r. działalność B+R o największej wartości była prowadzona w ramach szkolnictwa wyższego oraz sektora publicznego. W 2012 r. po raz pierwszy w ogólnej wartości nakładów największy udział wynoszący 37% miał sektor przedsiębiorstw, który zrealizował prace o wartości 5,3 mld zł. Zatem strukturą nakładów według sektorów realizujących prace B+R zbliżyliśmy się do europejskiego schematu, w którym przedsiębiorstwa realizują działania badawcze o największej wartości. Ciągle jednak proporcje wielkości nakładów różnią się od tendencji w UE, gdzie niemal 2/3 wszystkich wydatków na B+R stanowi działalność przedsiębiorstw. 106 GOSPODARKA Wykres 108. Struktura nakładów wewnętrznych na badania i prace rozwojowe (GERD) w Polsce w latach 2011–2012 według sektorów realizujących prace 2011 2012 0,2% 0,4% Sektor przedsiębiorstw 35% 30% 34% 37% Sektor publiczny Szkolnictwo wyższe Organizacje non-profit 35% 28% Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Struktura nakładów na prace naukowo-badawcze w UE jest niezmienna od 2007 r. Działania o największej wartości wykonuje sektor przedsiębiorstw – jego udział w ogólnych nakładach na B+R w 2012 r. wyniósł 63% (znacznie więcej niż w Polsce). Kolejnym jest sektor szkolnictwa wyższego, którego wkład w 2012 r. stanowił 24% (o 10 punktów procentowych mniej niż w Polsce), następnie sektor publiczny –12% (o 16 punktów procentowych mniej niż w Polsce), a najmniejszy organizacje pożytku publicznego – 1%. Wykres 109. Nakłady wewnętrzne na badania i prace rozwojowe (GERD) w mln Euro w UE w latach 2007–2012 (według jednostek prowadzących działalność B+R, niezależnie od źródeł pochodzenia środków) 229 582 146 056 239 781 151 652 237 268 146 478 246 915 152 641 259 439 163 752 269 086 170 402 Wszystkie sektory Sektor przedsiębiorstw Sektor publiczny Szkolnictwo wyższe 56 911 59 875 60 975 63 466 51 741 55 134 29 437 30 653 31 508 31 834 32 387 32 896 2 348 2 342 2 371 2 566 2 324 2 322 20072008 2009 2010 2011 2012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Organizacje non-profit 107 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze… Zwiększa się intensywność nakładów na B+R Poza wzrostem nominalnym wydatków na prace badawczo-rozwojowe zarówno w Polsce, jak i w UE, mamy także do czynienia z ich rosnącym udziałem w Produkcie Krajowym Brutto, czyli wzrostem tzw. intensywności nakładów na B+R. W 2012 r. Polska na ten cel wyasygnowała 0,9% swojego PKB, czyli prawie o 58% więcej niż w 2007 r. Średnia dla UE w 2012 r. była ponad dwukrotnie wyższa i wyniosła 2,1%. Znacznie większą część PKB wydaje na badawczość Japonia (3,25% w 2010 r.) i USA (2,67% w 2011 r.). Najwyższą intensywnością nakładów na B+R w Europie charakteryzują się Szwecja, Finlandia, Dania, Niemcy, Austria i Słowenia (patrz mapa 4). Wykres 110. Udział w PKB nakładów wewnętrznych na B+R ogółem i sektora przedsiębiorstw w Polsce i w UE w latach 2007 i 2012 (w%) Wszystkie sektory Sektor przedsiębiorstw 2,1 1,84 1,31 1,17 0,9 0,57 0,33 0,17 PL UE-28PL UE-28 20072012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Europa 2020 to unijna strategia rozwoju na okres od 2010 do 2020 r. Jej ambicje obejmują o wiele więcej niż samo wyjście z kryzysu, z którym nadal boryka się wiele europejskich krajów. W dokumencie tym przyjętych zostało pięć głównych celów dla całej UE, wśród których jeden dotyczy wzrostu udziału nakładów na B+R w PKB Unii do poziomu 3%. Po uwzględnieniu specyficznej sytuacji każdego z państw UE powyższy cel został przełożony na cele krajowe. Dlatego plan dla Polski określony został na poziomie 1,7%. W 2012 r. w Polsce wskaźnik udziału nakładów na badawczość i rozwój w PKB wyniósł 0,9%, zatem przekroczyliśmy już półmetek w drodze do osiągnięcia celu. Jeżeli zachowany zostanie obecnie odnotowany wzrost na poziomie około 0,1 punktu procentowego rocznie, to w 2020 r. będziemy mogli odnotować sukces. W 2011 r. Polska klasyfikowana była na 20 pozycji wśród krajów Unii Europejskiej pod względem wskaźnika intensywności prac B+R. Ze względu na brak danych ze wszystkich krajów członkowskich za 2012 r. przedstawione na wykresie 111 miejsce (17) może ulec zmianie. 108 GOSPODARKA Mapa 4. Udział w PKB nakładów wewnętrznych na B+R w Europie w 2012 r. (w%) Legenda Przypadki 0,46–0,75 0,75–1,27 1,27–1,72 1,72–2,29 2,29–3,55 Dane niedostępne 6 6 7 5 6 3 Wartość minimum: 0,46. Wartość maximum: 3,55. Źródło: Baza danych Eurostatu. Wykres 111. Udział GERD w PKB w 2012 r. oraz cele wyznaczone w strategii Europa 2020 dla krajów UE 2012 Cel Europa 2020 4,0 4,0 3,8 3,4 2,5 1,8 1,7 1,2 1,5 1,5 1,3 0,8 0,9 Włochy Polska Węgry Litwa Rumunia Luksemburg Holandia Portugalia Słowenia Francja Hiszpania Estonia Niemcy Dania Belgia UE 28 Austria Szwecja Finlandia 1,4 1,7 1,7 1,2 0, 7 0,7 0,6 0,7 0,5 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 1,5 Wlk. Brytania 1,3 1,4 1,8 0,7 0,7 0,7 0,7 0,5 0,5 Czechy 1,5 1,9 Cypr 2,0 Irlandia 2,3 Malta 2,0 Grecja 2,1 2,0 Słowacja 1,9 2,0 2,7 Chorwacja 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,8 Łotwa 2,8 Bułgaria 3,6 109 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze… W Polsce B+R finansuje głównie sektor publiczny, w UE – prywatny W Polsce fundusze na badania i rozwój pochodzą głównie z sektora publicznego, który w 2012 r. wydał na ten cel 7,4 mld zł, o 0,85 mld zł więcej niż przed rokiem. Stanowi to ponad połowę z globalnej kwoty 14,353 mld zł przeznaczonej na badawczość w Polsce. Sektor przedsiębiorstw natomiast, który jest drugim w kolejności pod względem wielkości inwestycji w działalność B+R, wydał 4,6 mld zł – o 1,3 mld zł więcej niż w 2011 r. Kolejnymi pod względem wartości były środki pochodzące z zagranicy – 1,9 mld zł (1,6 mld zł w 2011 r.) oraz 0,4 mld zł – z uczelni (285 mln zł w 2011 r.). Najmniej funduszy pochodziło z organizacji pozarządowych – 60 mln zł (29 mln zł w 2011 r.). Wysokość nakładów ze wszystkich tych źródeł sukcesywnie wzrasta od 2007 r., a struktura ich udziałów w całości wydatków na B+R w Polsce powoli ulega modyfikacji: udziały sektora publicznego oraz prywatnego zmniejszyły się, przy czym wkład tego drugiego zaczyna od 2011 r. wzrastać. Udziały środków zagranicznych nieco się zmniejszyły, a szkolnictwa wyższego wzrosły. Zgodnie z Krajowym Programem Reform17 polityka rządu ma zachęcać do zwiększania nakładów prywatnych na działaność B+R, aby w roku 2020 ich udział w nakładach ogółem wynosił 50%. Utrzymanie tempa wzrostu z lat 2010–2012 daje Polsce szansę na powodzenie w realizacji tego planu: w 2010 r. 24% całości wydatków stanowiły nakłady prywatne, a w 2012 r. 32%. Wykres 112. Udział źródeł finansowania nakładów wewnętrznych na B+R (GERD) w Polsce w latach 2007–2012 (w %) 6,7 0,2 5,4 4,1 5,5 6,7 11,8 13,4 13,3 2,5 2,4 2,6 Środki zagraniczne 58,6 59,8 60,4 60,9 55,8 51,3 Organizacje non-profit Szkolnictwo wyższe Sektor publiczny Sektor przedsiębiorstw 34,3 30,5 27,1 24,4 28,1 32,3 20072008 2009 2010 2011 2012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Struktura nakładów wewnętrznych na badania i prace rozwojowe w Europie według źródeł finansowania jest niemalże niezmienna od 2007 r. Największy udział w finansowaniu B+R mają przedsiębiorcy, których wkład na przestrzeni 5 lat oscyluje w granicach 54–55%. Następne w kolejności są środki pochodzące z sektora publicznego, których udział waha się między 33–35%. Dalszą pozycję zajmują środki z zagranicy, których udział od 5 lat pozostaje na stałym poziomie 9%. Podmioty działające w obszarze szkolnictwa wyższego oraz organizacje non-profit finansują badawczość w najmniejszym stopniu, niezmiennym od kilku lat odpwiednio 1% i niecałe 2%. 17 Krajowy Program Reform, Europa 2020, Warszawa, kwiecień 2011 r. 110 GOSPODARKA Wykres 113. Udział źródeł finansowania w nakładach wewnętrznych na B+R (GERD) w UE w latach 2007–2011 (w %) 9,2 1,7 0,9 8,8 1,6 1,0 8,5 1,6 1,0 8,9 1,6 0,9 9,2 1,6 0,9 33,2 33,7 34,8 34,6 33,4 Środki zagraniczne Organizacje non-profit Szkolnictwo wyższe Sektor publiczny 55 54,9 54,1 53,9 54,9 Sektor przedsiębiorstw 20072008 2009 2010 2011 Opracowanie własne na podstawie danych z bazy Eurostatu. Prawie połowę budżetu na B+R pochłaniają nauki inżynieryjne i techniczne W Polsce na różnego rodzaju badawczość w 2012 r. wydano więcej pieniędzy niż w roku 2011 i latach poprzednich. Jak dotąd najwięcej inwestuje się w badania inżynieryjne i techniczne, które wyczerpują niemal połowę wszystkich środków wydatkowanych na B+R w Polsce. W 2012 r. wyasygnowano na nie 6,9 mld zł, o 1,4 mld zł więcej niż przed rokiem. Kolejnymi pod względem wielkości dotacji są nauki przyrodnicze, na które w 2012 r. wydano 3,4 mld zł. Na pozostałe grupy nauk (medyczne, rolnicze, społeczne i humanistyczne) przeznaczono w sumie 2,2 mld zł. Wykres 114. Udział poszczególnych dziedzin nauki w wartości poniesionych nakładów na B+R w Polsce w 2012 r. 15% 24% 13% Przyrodnicze inżynieryjne i techniczne Medyczne i o zdrowiu 48% Rolnicze, społeczne, humanistyczne Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r., GUS. 111 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze… Wykres 115. Wartość poniesionych nakładów na B+R w poszczególnych dziedzinach nauki w Polsce w latach 2011–2012 (w mld zł) 2011 2012 6,9 5,5 3,4 3 1,9 1,9 2,2 1,3 Przyrodnicze inżynieryjne i techniczne Medyczne i o zdrowiu Rolnicze, społeczne, humanistyczne Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2011 r. i w 2012 r., GUS. Jak dotychczas w dziedzinie nauk inżynieryjnych i technicznych najwięcej badań prowadzą podmioty z sektora przedsiębiorstw, spore udziały tutaj mają również sektor publiczny i szkolnictwo wyższe. W badania społeczne, humanistyczne, przyrodnicze oraz medyczne najbardziej zaangażowane było szkolnictwo wyższe. Sektor publiczny, oprócz wspomnianych już nauk inżynieryjnych, w dużej mierze angażował się również w badania przyrodnicze. Organizacje non-profit najwięcej badań realizowały w dziedzinie nauk społecznych, angażowały się również w badania przyrodnicze. Wykres 116. Podmioty prowadzące badania naukowe i prace rozwojowe w poszczególnych dziedzinach nauki w 2012 r. (% podmiotów) Inżynieryjne i techniczne Medyczne i o zdrowiu Rolnicze Społeczne Sektor publiczny 8 2012 Organizacje non-profit 15 26 15 13 2011 42 47 33 10 12 8 2012 Szkolnictwo wyższe Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2011 r. i 2012 r., GUS. 29 9 2011 41 38 38 34 39 24 14 8 18 10 22 21 2012 Sektor przedsiębiorstw 29 33 14 18 15 14 33 35 33 37 2012 9 2011 4 4 2 5 4 2 9 21 19 2011 Humanistczne 69 73 73 Przyrodnicze 112 GOSPODARKA Zmniejszył się udział przyznawanych patentów w stosunku do zgłaszanych wniosków Liczba powstających w Polsce innowacji technicznych zgłaszanych do ochrony sukcesywnie wzrasta, średnio o 13 punktów procentowych rocznie, co świadczy o ich rosnącym znaczeniu w gospodarce18. W 2012 r. do Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej zgłoszono 5351 krajowych wynalazków i wzorów użytkowych, natomiast przyznano 2362 patentów na wynalazki i praw ochronnych na wzory użytkowe. Od 2008 r. liczba zgłoszonych wniosków wzrosła o 70%, a rozpatrzonych pozytywnie o 14%. W 2012 r. najwięcej wniosków – 2210 złożył sektor edukacji, tj. szkoły wyższe i jednostki naukowe, niewiele mniej (2083) zgłosiły podmioty gospodarcze. Najmniej – 1058 pochodziło od osób fizycznych. Podobnie kształtuje się struktura podmiotowa w przypadku przyznanych patentów i praw ochronnych w 2012 r. Najwięcej udzielono ich sektorowi edukacji – 1232, następnie podmiotom gospodarczym – 807, najmniej zaś osobom fizycznym – 323. Ogólnie „przyznawalność”, a więc stosunek udzielonych patentów i praw ochronnych do zgłoszonych wniosków, spadła dość pokaźnie w latach 2008–2012 – z 66% do 44%. Wykres 117. Zgłoszenia wynalazków i wzorów użytkowych przez podmioty krajowe oraz przyznane patenty i prawa ochronne w latach 2008–2012 5351 2012 2362 4818 2011 2010 2009 2008 2487 4082 1834 Zgłoszone Udzielone 3633 1963 3155 2067 Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Patentowego RP, Raport roczny 2012 r. Podsumowanie celu 1 Aktywność Polski w dziedzinie badań i rozwoju wzrasta, a przedsiębiorcy coraz więcej inwestują w tego rodzaju działalność. W 2012 r. 1/3 całości nakładów na działalność B+R pochodziła z sektora prywatnego. Dystans między Polską a europejskimi liderami w tym zakresie spadł z 37 do 32 punktów procentowych w latach 2007–2012. Wart podkreślenia jest fakt, że w 2012 r., po raz pierwszy od 2003 r., sektor przedsiębiorstw miał największy udział w działalności badawczo-rozwojowej i zrealizował projekty o wartości 5,3 mld zł. Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej – Raport roczny 2012. 18 113 Cel 1. Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze… Intensywność nakładów na B+R, a więc udział działalności badawczo-rozwojowej w PKB wzrósł z 0,57% w 2007 r. do 0,9% w 2012 r. Przy utrzymaniu obecnego tempa wzrostu, osiągnięcie postawionego celu przed Polską w strategii Europa 2020, którym jest osiągnięcie intensywności na poziomie 1,7%, wydaje się być realne. Sukcesywnie wzrasta wykorzystywanie środków automatyzacji w procesach produkcyjnych przedsiębiorstw przemysłowych oraz transfer nowych technologii. Obserwujemy również rosnącą sprzedaż licencji, chociaż ciągle mało polskich innowacji dystrybuowanych jest za granicę. Wzrasta liczba zgłaszanych patentów przez polskich wynalazców i spory w tym udział ma właśnie sektor przedsiębiorstw. Niestety spada wskaźnik ich „przyznawalności” – liczba udzielonych patentów w stosunku do zgłoszonych wniosków wyniosła 44% w 2012 r. (66% w 2008 r.). Rozwój działalności B+R w Polsce ma również swoje odzwierciedlenie w ostatnich badaniach i analizach Komisji Europejskiej19, gdzie Polska, która dotychczas zaliczana była do grona państw określonych jako „skromni innowatorzy”, znalazła się w kolejnej grupie „umiarkowanych innowatorów”, o czym więcej na stronie 160. Można stwierdzić, że jesteśmy w połowie drogi do osiągnięcia wyznaczonych celów w perspektywie roku 2020. Dlatego też działania w zakresie wsparcia innowacyjności będą kontynuowane, szczególnie w ramach przyjętego w 2014 r. Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój. Poza szeroko rozumianą innowacyjnością przewiduje się wspieranie badań naukowych oraz powiązań nauki ze sferą przedsiębiorstw, m.in. w myśl modelu „od pomysłu do przemysłu”. Można zatem powiedzieć, że wyznaczony cel 1 w Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013 w obszarze „gospodarka”, jakim jest „Podniesienie zdolności tworzenia przez ośrodki naukowo-badawcze innowacyjnych rozwiązań wykorzystywanych przez podmioty gospodarcze”, realizowano z umiarkowanym sukcesem, a jego efekty zaczynają być zauważalne zwłaszcza w ostatnim okresie, gdzie zaangażowanie sektora prywatnego w prace B+R znacznie się zwiększyło. Analiza niedostępnych jeszcze danych za 2013 r. umożliwi pełniejszą ocenę. Innovation Union Scoreboard 2014. 19 114 GOSPODARKA Cel 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz e-usług w Polsce (Mo n i k a Pi e n i e k) Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 118. Udział sektora teleinformatycznego (ICT) w wartości dodanej sektora przedsiębiorstw w 2004 r. – Polska a średnia dla trzech liderów UE 13% 3% PL Śr. dla trzech liderów UE Źródło: UNCTAD, UNIDO, OECD, 2004 r. Ze względu na zmiany w klasyfikacji działalności i co za tym idzie – definicji samego sektora ICT, nie jest możliwe porównanie przyjętego w Strategii wskaźnika udziału sektora ICT w wartości dodanej sektora przedsiębiorstw z 2004 r. z obecnie gromadzonymi danymi. Dane dotyczące tego sektora gospodarki zbierane są od 2009 r. w ramach statystki strukturalnej przedsiębiorstw i prezentowane w bazie danych Eurostatu. Podstawą analizy jest sektor ICT określony zgodnie z definicją OECD, na podstawie zrewidowanej klasyfikacji NACE rev. 2 (patrz ramka poniżej). Udział sektora ICT w gospodarce rośnie powoli Do sektora ICT według klasyfikacji NACE rev. 2 zalicza się: 1) przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją, których wyprodukowane dobra pozwalają na elektroniczne przetwarzanie informacji i komunikację (łącznie z transmisją i wyświetlaniem); (261 + 262 + 263 + 264 + 268); 2) przedsiębiorstwa zajmujące się usługami, które to usługi pozwalają na elektroniczne przetwarzanie informacji i komunikację; (465 + 582 + 61 + 62 + 631+ 951). Szczegółowy spis działalności wchodzących w skład sektora ICT został zamieszczony na str. 10 publikacji, w objaśnieniach. 115 Cel 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych… Sektor ICT odgrywa coraz większą rolę w rozwoju światowej gospodarki, gdyż wzrastający popyt na nowe rozwiązania teleinformatyczne w coraz większej ilości sfer życia napędza zarówno sektor produkcji, jak i usług, tym samym generując nowe miejsca pracy. Jednakże mimo dużego popytu na usługi i towary ICT, spowolnienie gospodarcze odbiło się i na tej gałęzi gospodarki. Dane na temat udziału sektora ICT w gospodarce są dostępne tylko za lata 2009 i 2010 oraz pochodzą ze strukturalnej statystyki przedsiębiorstw, która obejmuje wszystkie podmioty gospodarcze zatrudniające nawet tylko jedną osobę, zatem najpełniej obrazują wielkość oraz wagę tego sektora. Niestety w bazie Eurostatu nie było wszystkich informacji o sektorze ICT w Irlandii – lidera w tej dziedzinie. Podkreślić należy, że w Irlandii oprócz sporej liczby rodzimych firm z branży ICT, działają światowi liderzy w tym zakresie tacy, jak Microsoft, Google, Dell, Oracle EMEA czy Intel Ireland20. Z dostępnych innych niż Eurostat źródeł danych wynika, że w 2011 r. sektor ICT wypracował ok. 9% PKB Irlandii podobnie, jak w 2008 r., na co wskazuje baza europejskiego urzędu statystycznego. Jest to największy udział tego sektora w dochodzie narodowym wśród wszystkich gospodarek państw UE. Wykres 120. Udział sektora ICT w PKB w Polsce, średnia UE oraz dla trzech liderów UE w latach 2009 i 2010 (%) 6,01 5,85 4,38 PL 3,93 UE-27 3,28 3,15 Śr. dla trzech liderów 2010 2009 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wykres 121. Udział sektora ICT w PKB w latach 2009 i 2010 w wybranych krajach UE (%) 2009 6,4 6,3 5,8 5,9 5,9 5,5 5,3 4,9 5,2 5,1 4,8 4,6 4,8 5,0 4,6 3,8 4,6 2010 4,0 3,94,4 4,14,2 4,3 3,6 3,5 3,6 3,6 3,6 3,5 3,5 3,2 3,2 3,3 3,2 3,2 3,2 Litwa Rumunia Austria Polska Łotwa Hiszpania Słowenia Portugalia Niemcy Francja UE 28* Czechy Belgia Dania Słowacja Estonia Bułgaria Finlandia Węgry Wlk. Brytania Szwecja 2,5 * Średnia unijna w 2010 r. wyliczona w oparciu o dane z 20 krajów ze względu na brak danych dla Irlandii, Grecji, Włoch, Cypru, Luksemburga, Malty i Holandii. W 2009 r. podano średnią dla 16 krajów. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 20 „Sektor ICT w Irlandii” – opracowanie Wydziału Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Dublinie, styczeń 2014 r. 116 GOSPODARKA W 2010 r. udział sektora ICT wszystkich krajów UE w PKB Unii wyniósł 4,38% i mimo spadków odnotowanych w tej części gospodarki w niektórych krajach wspólnoty, w sumie jego udział wzrósł o 0,45 punktu procentowego. Również w Polsce ma on coraz większe znaczenie w dochodzie narodowym. W 2010 r. stanowił 3,28% całej gospodarki, o 0,13 punktu procentowego więcej niż rok wcześniej. Ciągle jednak należymy do grupy krajów, w których sektor ICT pełni relatywnie niewielką rolę w gospodarce, co najmniej dwa razy mniejszą niż w krajach z czołówki europejskiej, jak Irlandia czy Szwecja. Wykres 122. Udział sektora ICT w PKB, w podziale na produkcję oraz usługi w wybranych krajach UE w 2010 r. (%) Irlandia* 8,65 8,65 Wlk. Brytania 0,37 5,48 Węgry 1,59 4,2 Finlandia 1,59 3,88 Bułgaria 0,19 4,98 Estonia 0,75 4,18 Słowacja 1,29 3,48 4,77 Dania 0,23 4,52 4,75 Belgia 0,4 4,24 4,64 Czechy 0,42 4,2 4,62 Francja 0,29 3,88 Niemcy 0,45 3,57 Cypr* 5,85 5,79 5,47 5,17 4,93 4,17 4,02 3,67 3,67 Portugalia 0,19 3,43 3,62 Włochy 0,32 3,3 3,62 Słowenia 0,38 3,21 3,59 Hiszpania 0,11 3,43 3,54 Łotwa 0,16 3,33 3,49 Polska 0,39 2,89 Austria 0,44 2,73 3,17 Rumunia 0,25 2,91 3,16 Litwa 0,15 2,3 * Brak danych dla produkcji. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 3,28 2,45 Produkcja ICT Usługi ICT 117 Cel 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych… Przybywa firm i zatrudnionych w sektorze ICT Kolejnym dowodem, świadczącym o rozwoju sektora ICT w Polsce są dane dotyczące liczby przedsiębiorstw, liczby zatrudnionych w nim osób oraz wartości produkcji. W 2011 r. mieliśmy w kraju 57 887 firm zajmujących się teleinformatyką, czyli 19% więcej niż przed rokiem. Polska pod względem liczby firm oraz liczby zatrudnionych w sektorze ICT zajmuje jedną z czołowych pozycji w UE. Zdecydowana większość jednostek tej branży działa w obszarze usług. W 2011 r., tak samo jak w 2010 r., usługami ICT zajmowało się 97% firm, reszta – produkcją ICT. W usługach przybyło aż 5 344 przedsiębiorstw, w przemyśle natomiast ubyło 23. Największą w Europie liczbą podmiotów działających w sektorze ICT może poszczycić się Wielka Brytania (prawie 130 tys.), następnie Włochy (103 tys.), Francja (95 tys.), Niemcy (81 tys.) i Polska (58 tys.). Z kolei najwięcej firm w przemyśle ICT posiadają Niemcy (4180), następnie Włosi (4060), Czesi (2603) i Polacy (1720). We wszystkich tych krajach w stosunku do roku 2010 liczba przedsiębiorstw w przemyśle teleinformatycznym spadła. Wykres 123. Liczba przedsiębiorstw w sektorze ICT w krajach UE w latach 2009–2011 (w tys.) 129 2009 2011 129 95 81 70 71 58 51 4345 4044 3 3 23 2 3 2 2 1 Malta Grecja* Słowacja Portugalia Dania Austria Rumunia Belgia Węgry Czechy Szwecja Hiszpania Holandia Polska Niemcy Francja Włochy Wlk. Brytania 78 78 5 5 5 5 Luksemburg 9 2 Estonia 12 Litwa 1315 1112 12 12 Łotwa 23 18 19 16 Chorwacja 2829 Słowenia 3333 Finlandia 34 Bułgaria 49 * Z powodu braku danych z 2011 r. podano dane z 2010 r. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W Polsce sektor ICT z roku na rok zatrudnia coraz więcej osób. W 2011 r. pracowało w nim 272 415 osób, o 22,6 tys. (9%) więcej niż w 2009 r. Tendencja wzrostowa widoczna jest również w większości innych krajów UE, poza Finlandią, Czechami, Belgią i Holandią. W latach 2009–2011 spektakularny – 30-procentowy wzrost liczby osób zatrudnionych w sektorze ICT odnotowano w Danii i na Słowacji. 118 GOSPODARKA 2009 2011 18 19 17 18 7 Estonia Łotwa Malta 24 22 Słowenia Litwa 31 31 Chorwacja 64 66 Bułgaria Słowacja 76 79 Portugalia 60 94 96 Austria 48 63 101 97 Finlandia Grecja* 89 116 Dania 141 141 Czechy 127 123 135 142 Rumunia Belgia 135 147 Szwecja* Węgry 274 271 Holandia 196 198 250 272 Polska Hiszpania Włochy Francja Wlk. Brytania Niemcy 397 401 586 770 947 954 925 989 Wykres 124. Liczba osób zatrudnionych w sektorze ICT w wybranych krajach UE w latach 2009–2011 (w tys.) * Z powodu braku danych z 2011 r. podano dane z 2010 r. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Liczba podmiotów działających w sektorze teleinformatycznym nie daje jednak informacji o skali oddziaływania tej branży na gospodarkę, dlatego też warto przeanalizować udział firm sektora ICT i zatrudnionych w nim w ogólnej liczbie przedsiębiorstw oraz w liczbie pracujących w całej gospodarce. W 2011 r. wskaźniki te dla Polski wyniosły odpowiednio 3,8% oraz 3,2% (3,4% oraz 3,0% w 2009 r.). Największy udział firm sektora ICT w ogólnej liczbie przedsiębiorstw odnotowano w Wielkiej Brytanii (7,8% w 2010 r.), a następnie w Szwecji (6,8%), gdzie wskaźnik ten pozostaje niezmienny od trzech lat. Najmniejszy udział firm z tej branży w gospodarce posiada Grecja. W większości krajów UE udział sektora ICT w całkowitej liczbie przedsiębiorstw na przestrzeni trzech lat sukcesywnie się zwiększał. Wyjątkiem są Czechy, gdzie ta tendencja była odwrotna, zaś w przypadku Wielkiej Brytanii, Irlandii, Cypru, Grecji czy Malty nie można było jej określić z powodu braku danych. Udział osób zatrudnionych w sektorze ICT w ogólnej liczbie osób zatrudnionych w całej gospodarce w krajach UE kształtuje się na poziomie od 2,4% do 7,2%. Najwyższy rezultat w tym zakresie odnotowano w Danii, gdzie od 2009 r. nastąpił największy wzrost tego wskaźnika. W wielu krajach UE sektor ICT ma coraz większe odziaływanie na wzrost zatrudnienia, zwłaszcza wśród najmłodszych członków UE. Z drugiej zaś strony w kilku krajach tzw. „starej piętnastki”, jak: w Finlandii, Wlk. Brytanii, Holandii i Belgii odnotowano spadek udziału tego sektora w ogólnej liczbie zatrudnionych. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Grecja Portugalia Litwa Chorwacja Polska Łotwa Bułgaria Austria Rumunia Niemcy 2,4 3,7 3,8 3,8 3,7 3,8 3,4 3,6 3,7 3,7 3,6 3,7 3,1 3,3 3,5 3,1 3,2 3,4 3,0 3,1 3,2 2,7 3,0 3,0 2,9 2,9 2,3 2,3 2,5 2010 Słowenia 2009 3,9 5,9 6,9 6,9 7,0 6,9 7,2 7,0 6,9 6,7 Grecja Portugalia Hiszpania Litwa Bułgaria Włochy Słowacja Malta Czechy Chorwacja Finlandia Francja Niemcy Polska Rumunia Belgia Łotwa Słowenia Austria Estonia Węgry Dania Luksmeburg Holandia Szwecja Wlk. Brytania 1,1 2,7 2,3 2,5 2,0 2,2 1,6 2,2 1,3 1,4 2,4 2,8 4,3 3,7 4,1 3,9 3,9 3,4 3,8 3,5 3,7 3,2 3,7 3,3 3,4 2,7 3,3 3,5 3,3 2,6 3,6 5,0 4,6 4,9 4,2 4,6 3,8 6,4 5,8 6,0 5,2 5,8 5,0 5,2 5,5 6,8 6,8 7,8 2010 Włochy 5,1 5,0 5,0 5,1 4,8 4,5 4,8 4,0 4,2 4,1 3,9 4,0 3,2 3,3 4,0 4,6 4,8 5,1 5,6 5,9 6,0 5,2 5,6 5,4 5,8 5,9 2009 Hiszpania Czechy Słowacja Belgia Francja Malta Szwecja Holandia Estonia Wlk. Brytania Węgry Finlandia Dania Cel 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych… 119 Wykres 125. Udział firm sektora ICT w ogólnej liczbie przedsiębiorstw w całej gospodarce w wybranych krajach UE w latach 2009–2011 2011 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wykres 126. Udział osób zatrudnionych w sektorze ICT w ogólnej liczbie zatrudnionych w całej gospodarce w wybranych krajach UE w latach 2009–2011 2011 120 GOSPODARKA Wartość produkcji sektora ICT wzrosła o 26% od 2009 r. Od 2009 r. wyjątkowy wzrost wartości produkcji sektora ICT odnotowano w Estonii (93%), a następnie w Polsce (26%), Rumunii (14%), na Węgrzech (13%) i w Wlk. Brytanii (11%). Natomiast kraje takie, jak Chorwacja, Hiszpania, Belgia, Finlandia, Dania i Portugalia doświadczyły spadku wartości produkcji tej gałęzi gospodarki. 2010 2011 Litwa 1 437 1 230 Łotwa 1 323 1 167 Malta 2 589 Słowenia 3 015 3 163 3 474 Chorwacja 2 943 1 438 Estonia 2 769 Bułgaria 7 886 Grecja Rumunia Słowacja Portugalia Austria Dania Węgry Czechy Finlandia Polska Belgia Szwecja Hiszpania 31 608 31 311 21 864 27 495 26 515 26 143 19 912 21 434 18 288 20 756 17 691 17 493 14 179 14 900 13 040 12 196 9 499 10 059 8 510 9 678 109 506 Włochy Francja Wlk. Brytania Niemcy 59 598 57 900 36 841 168 669 2009 145 348 160 696 167 653 181 688 Wykres 127. Wartość produkcji sektora ICT w mln euro w wybranych krajach UE w latach 2009–2011 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, maj 2014 r. Wartość produkcji firm informacyjno-komunikacyjnych rośnie wolniej niż PKB Zaprezentowane powyżej dane dotyczące sektora ICT, publikowane są z dużym opóźnieniem. Dostępne są jednak bardziej aktualne wyniki odnoszące się do części tej branży, mianowicie do działalności informacyjno-komunikacyjnej, która obejmuje telekomunikację, usługi informatyczne, portale internetowe, przetwarzanie danych, hosting i temu podobną działalność. Na przestrzeni 7 lat (od 2007 r. do 2013 r.) obserwuje się w Polsce wzrost wartości dodanej brutto tejże działalności o 23%. Warto nadmienić, że tempo wzrostu PKB w tym czasie było większe (39%), w związku z tym nasuwa się wniosek, że firmy zajmujące się działalnością informacyjno-komunikacyjną rozwijają się wolniej niż cała gospodarka w Polsce. 121 Cel 2. Stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych… Wykres 128. Udział poszczególnych sektorów gospodarki w PKB w Polsce w 2013 r. Pozostała Gospodarstwa domowe zatrudniające Działalność związana działalność pracowników oraz wytwarzające z kulturą, rozrywką usługowa produkty na własne potrzeby 2% i rekreacją 1% Opieka zdrowotna 1% i pomoc społeczna Rolnictwo, leśnictwo, 4% łowiectwo i rybactwo Edukacja 4% 5% Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 5% Administrowanie i działalność wspierająca 2% Przemysł 25% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 5% Obsługa rynku nieruchomości 6% Budownictwo 7% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4% Informacja i komunikacja 3% Zakwaterowanie i gastronomia 1% Transport i gospodarka magazynowa 7% Handel; naprawa pojazdów samochodowych 19% Opracowanie własne na podstawie danych GUS „Roczne wskaźniki makroekonomiczne”. Wykres 129. Wartość dodana brutto działalności informacyjnej i komunikacyjnej (w cenach bieżących) w mln zł w latach 2007–2013 Informacja i komunikacja 46 150 48 602 47 448 49 538 52 544 50 546 41 188 20072008 2009 2010 20112012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych GUS „Roczne wskaźniki makroekonomiczne”. 122 GOSPODARKA Podsumowanie celu 2 Utrudnieniem w analizie rozwoju sektora ICT jest brak aktualnych danych, gdyż najświeższe dotyczą 2011 r. oraz krótki szereg czasowy, ponieważ rok 2009 jest pierwszym, w którym zabrano informacje według definicji tego sektora i nowej klasyfikacji NACE Rev. 2. Z dość skąpego zasobu danych, jakimi dysponujemy, wynika, że udział sektora ICT w polskiej gospodarce powoli rośnie, jednak niestety nieco wolniej niż nasze PKB. Nasuwa się więc wniosek, że istnieją w Polsce inne branże, które rozwijają się szybciej, przynajmniej pod względem wartości wytworzonych wyrobów i usług. Analizując wartość tego wskaźnika w latach 2009–2010 widać, że dystans Polski do liderów na rynku europejskim zwiększył się, jednak zaledwie dwuletni okres obserwacji wydaje się zbyt krótki do wyciągania wniosków. Jednocześnie obserwujemy wzrost takich zmiennych, jak wartość produkcji, gdzie Polska w 2011 r. plasowała się na siódmym miejscu w Unii Europejskiej (pomijając Irlandię, dla której brakuje danych), liczba firm w sektorze ICT (piąte miejsce w UE), jak i liczba zatrudnionych w tej części gospodarki (szóste miejsce w UE). Odnosząc się do celu postawionego w Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 r. można stwierdzić, że na polskim rynku istnieją warunki sprzyjające rozwojowi sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz e-usług. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG) w ramach ósmej osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – zwiększanie innowacyjności gospodarki”, działaniem 8.1 wspiera podmioty gospodarcze w zakresie rozwijania gospodarki elektronicznej, a działaniem 8.2 – wdrażanie elektronicznego biznesu typu B2B. Z kolei siódma oś priorytetowa POIG, nakierowana na budowę elektronicznej administracji, także sprzyja rozwojowi sektora ICT, który w przeważającej części jest dostawcą usług w zakresie tworzenia rozwiązań dla e-administracji. O skali przyznanych dotacji w ramach POIG piszemy w części „Wybrane działania wspierające rozwój społeczeństwa informacyjnego w obszarach człowiek, gospodarka, państwo”. Należy pamiętać, że realizacja projektów potrwa do 2015 r., zatem efektów można się jeszcze spodziewać. 123 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych (Mo n i k a Pi e n i e k) W 2008 r. zmieniono klasyfikację działalności (NACE), używaną w badaniach statystycznych Wspólnoty Europejskiej, w związku z czym dane od 2010 r. nie są wprost porównywalne z danymi z wcześniejszych lat. Dlatego też analiza realizacji celu 3 obejmuje w większości przypadków lata od 2010 r. do 2013 r. Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 130. Odsetek przedsiębiorstw kupujących online – Polska a średnia dla trzech liderów UE 66% 52% PL Śr. dla trzech liderów 21% 13% 2007 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wskaźnikiem wybranym do mierzenia postępów realizacji celu 3 jest odsetek przedsiębiorstw kupujących online, który w latach 2007–2013 wzrósł w Polsce o 8 punktów procentowych. Wynik ten nie zmniejszył jednak dystansu do europejskich liderów w tej dziedzinie, gdyż w tym samym czasie ich rezultat zwiększył się o 14 punktów procentowych. W 2007 r. różnica ta wynosiła 39, a w 2013 r. – 45 punktów procentowych. Komputery i internet w przedsiębiorstwach 5% firm w Polsce nie korzysta z komputerów Wyposażenie w komputery odnosi się do komputerów osobistych (PC), nettopów, komputerów przenośnych (np. laptopy, notebooki, netbooki), innych urządzeń przenośnych jak smartfony, PDA. Nie są do nich zaliczane kasy elektroniczne i urządzenia stosowane do kontroli produkcji. 124 GOSPODARKA Wróćmy do podstaw funkcjonowania elektronicznej gospodarki i przyjrzyjmy się wyposażeniu przedsiębiorstw w komputery. Odsetek przedsiębiorstw wyposażonych w komputery w całej Unii od 2006 r. ustabilizował się na poziomie 96–97%, zaś w Polsce od 2007 r. oscyluje wokół 95%. Z wynikiem tym uplasowaliśmy się na 5 pozycji od końca wśród 28 państw UE, chociaż od średniej unijnej dzielą nas zaledwie 2 punkty procentowe. Największe braki w wyposażeniu w tego typu sprzęt w Polsce mają małe przedsiębiorstwa – w 2013 r. 6% z nich nie posiadało komputerów. Średnie przedsiębiorstwa są wyposażone w 99%, a duże w 100%. Wykres 131. Wyposażenie przedsiębiorstw w komputery – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) PL UE-28 97 96 95 95 93 96 96 95 95 97 96 97 97 95 95 2012 2013 96 93 93 92 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wykres 132. Wyposażenie przedsiębiorstw w komputery w krajach UE w latach 2010–2013 (% przedsiębiorstw 10+) 2013 ue-28 2010 ue-28 2013 100 100 100 100 97 100 98 99 98 99 98 99 98 99 98 99 99 98 98 98 98 98 98 98 97 98 97 98 97 98 95 98 97 97 96 97 96 97 95 97 93 96 92 96 92 96 97 95 90 92 91 91 92 90 2010 96 Rumunia Grecja Węgry Bułgaria Polska Wlk. Brytania Cypr Irlandia Łotwa Malta Czechy Estonia Włochy Szwecja Portugalia Chorwacja Słowenia Hiszpania Niemcy Belgia Słowacja Austria Luksemburg Francja Dania Litwa Finlandia Holandia 82 85 97 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Praca w wielu dziedzinach jest nieodzownie związana z obsługą komputera i wszystkie branże deklarują ich wykorzystywanie. Najrzadziej w komputery wyposażone są firmy zajmujące się zakwaterowaniem i wyżywieniem (87% w 2013 r.). Warto podkreślić, że mimo braków w wyposażeniu w tego rodzaju sprzęt, branża ta szybko rozwija się pod względem prowadzenia elektronicznej sprzedaży i w 2013 r. uplasowała się na 5 miejscu wśród 125 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… 14 rodzajów działalności prezentowanych w niniejszej publikacji. Kolejną działalnością, gdzie komputery nie są używane powszechnie jest administrowanie i działalność wspierająca, a także budownictwo (po 92% w 2013 r.). Natomiast wszystkie firmy zajmujące się naprawą oraz konserwacją komputerów i sprzętu telekomunikacyjnego oraz w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym są wyposażone w komputery. Wykres 133. Wyposażenie przedsiębiorstw w komputery w Polsce według rodzajów działalności w latach 2010–2013 (% przedsiębiorstw 10+) 2013 2010 Naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komunikacyjnego 100 93 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 100 100 Obsługa rynku nieruchomości 99 100 Sektor ICT 99 99 Informacja i komunikacja 99 99 Energia elektryczna, gaz, ciepło 99 100 Dostawa wody, ścieki i odpady 98 Nauka i technika 97 98 Przetwórstwo przemysłowe 96 97 Transport i gospodarka magazynowa 96 Handel i naprawy 96 95 Ogółem Administrowanie i działalność wspierająca 92 Budownictwo 92 Zakwaterowanie i wyżywienie 99 87 98 98 97 95 97 92 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wykorzystywanie komputerów przez pracowników przy wykonywaniu obowiązków zawodowych również nie ulega większym zmianom. Ogółem w UE w okresie od 2010 do 2013 r. odsetek pracowników wykorzystujących w swojej pracy komputer wzrósł zaledwie o 2 punkty procentowe. W Polsce przyrost ten był większy i wyniósł 4 punkty procentowe, osiągając wartość 44%. Od średniej unijnej dzieli nas jeszcze dystans 10 punktów procentowych. 126 GOSPODARKA Wykres 134. Pracownicy wykorzystujący w pracy komputer w latach 2010–2013 w krajach UE (% ogółu pracujących w przedsiębiorstwach 10+) 2010 2013 7172 68 40 36 43 42 43 43 40 39 Finlandia Holandia Niemcy Belgia* Wlk. Brytania Francja Irlandia Hiszpania Słowenia UE-28 Austria Malta Słowacja Estonia Włochy Chorwacja* Polska Grecja Litwa Węgry Czechy Cypr 32 Portugalia Rumunia Bułgaria 32 28 27 24 49 47 48 48 46 46 46 44 43 44 44 44 43 40 40 59 59 56 55565657 55 56 54 52 51 52 52 6465 61 6161 * Dane za 2012 r.; brak danych dla Danii, Szwecji, Luksemburga i Łotwy. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 6% przedsiębiorstw funkcjonuje bez internetu Odsetki przedsiębiorstw posiadających dostęp do internetu są o jeden punkt procentowy niższe od prezentowanych powyżej odsetek firm wykorzystujących komputery. Dotyczy to zarówno Polski, jak i średniej unijnej. Jeśli więc podmiot gospodarczy decyduje się na korzystanie z komputerów, to jakby automatycznie, wiąże się to z inwestycją w łącze internetowe. Zarówno przy korzystaniu z komputerów, jak i w przypadku dostępu do sieci, wskaźnik dla Polski jest o 2 punkty procentowe niższy od średniej unijnej. Wykres 135. Dostęp do internetu w przedsiębiorstwach – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) Polska UE 96 96 95 95 94 93 93 92 94 91 94 94 93 93 92 91 88 89 87 85 2004 20052006 20072008 2009 2010 2011 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 127 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… W 2013 r. wszystkie przedsiębiorstwa z liczbą pracujących 10 osób i więcej na Litwie, w Holandii oraz Finlandii miały dostęp do internetu, a niemal wszystkie (99%) w Danii i we Francji. Poniżej średniej unijnej, która w 2013 r. wyniosła 96%, znajduje się 9 krajów, w tym Polska z odsetkiem wynoszącym 94%. Wykres 136. Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do internetu w latach 2010–2013 w krajach UE (% przedsiębiorstw 10+) 2013 ue-28 2010 ue-28 2013 96 100 98 100 100 100 97 99 97 99 97 98 95 98 96 98 97 98 98 98 96 98 97 97 96 97 97 97 94 97 97 97 95 96 94 96 91 96 92 95 94 95 91 94 96 94 88 93 85 89 90 88 90 87 2010 94 Rumunia Grecja Węgry Bułgaria Cypr Polska Łotwa Malta Irlandia Wlk. Brytania Portugalia Czechy Słowenia Włochy Hiszpania Estonia Belgia Szwecja Słowacja Austria Luksemburg Chorwacja Niemcy Francja Dania Finlandia Holandia Litwa 79 83 96 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Podobnie jak w przypadku wyposażenia w komputery, dostęp do internetu w Polsce najrzadziej posiadają firmy zajmujące się zakwaterowaniem i wyżywieniem (86%), następnie administrowaniem i działalnością wspierającą (91%) oraz budownictwem (92%). Internet o przepustowości poniżej 2 Mb/s wykorzystuje 15% firm W 2013 r. udział przedsiębiorstw posiadających dostęp szerokopasmowy do internetu w Polsce wyniósł 83% i był niższy od średniej unijnej o 10 punktów procentowych, czyli dokładnie tyle samo co przed rokiem. W latach 2007–2012 Polska nadrabiała zaległości w tym zakresie, od 2012 r. jednak przyrost ten znacznie zwolnił i zarówno w UE, jak i w Polsce wyniósł zaledwie 1 punkt procentowy. Wykres 137. Przedsiębiorstwa posiadające szerokopasmowy dostęp do internetu – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) Polska 73 77 81 UE 82 84 89 77 62 92 93 82 83 66 46 53 43 59 58 46 28 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20122013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 128 GOSPODARKA Finlandia jest jedynym krajem w UE, w którym wszystkie przedsiębiorstwa korzystają z komputerów, mają dostęp do internetu i to dostęp szerokopasmowy. Wykres 138. Przedsiębiorstwa posiadające szerokopasmowy dostęp do internetu w krajach UE w latach 2010–2013 (% przedsiębiorstw 10+) ue-28 2013 67 81 81 78 83 52 85 Rumunia Grecja 69 Polska Węgry Chorwacja Słowacja Portugalia Austria Cypr Niemcy Łotwa Wlk. Brytania Malta Włochy Irlandia Czechy Belgia Hiszpania Estonia Szwecja Słowenia Luksemburg Holandia Dania Litwa Francja Finlandia 93 62 ue-28 2010 Bułgaria 2013 96 100 93 99 81 99 87 98 91 98 87 97 88 97 91 97 88 96 95 96 90 95 86 95 87 95 84 95 92 95 88 95 68 94 89 93 85 93 82 93 85 93 78 91 78 88 79 87 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Przedsiębiorstwa coraz rzadziej korzystają z wolnych łączy. Tak jak wspomniano powyżej, w 2013 r. wszystkie przedsiębiorstwa w Finlandii mające dostęp do sieci, korzystały wyłącznie z łączy szerokopasmowych. Podobnie we Francji, na Słowenii, Malcie, Łotwie, Cyprze i w Irlandii firmy nie korzystały praktycznie z wąskopasmowego przesyłu danych. Co najmniej jedno na dziesięć przedsiębiorstw używało wolnych łączy w Rumunii, Polsce oraz Chorwacji. Wykres 139. Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do internetu wąsko- oraz szerokopasmowy w krajach UE w 2013 r. (% przedsiębiorstw 10+) Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Rumunia Cypr Polska 67 16 9 78 Grecja 1 87 Węgry 8 81 83 Bułgaria 94 Łotwa 93 0 95 Malta 11 95 Irlandia 0 93 Portugalia 0 93 UE-28 0 95 Wlk. Brytania 3 95 Czechy 3 95 Włochy 1 95 Belgia 1 96 Hiszpania 2 96 Estonia 2 97 Słowenia 1 88 Chorwacja 1 91 Słowacja 0 93 Austria 10 93 Niemcy 7 97 Szwecja 5 97 Luksemburg 5 98 Dania 1 99 Francja 1 98 Holandia 1 1 99 Litwa 0 100 0 Dostęp wąskopasmowy Finlandia 2 Dostęp szerokopasmowy (stały i mobilny) 129 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Pod względem terytorialnym, największy odsetek przedsiębiorstw mających dostęp do internetu, zarówno wąsko- jak i szerokopasmowy, odnotowano w województwie lubelskim (97%) i opolskim (96%), następnie w pomorskim (95%) i mazowieckim (95%). Niestety na Lubelszczyźnie niemal co piąty przedsiębiorca korzysta z dostępu o niskiej przepustowości. W dalszym ciągu najgorzej sytuacja przedstawia się w województwie świętokrzyskim, gdzie obserwujemy najmniejszy odsetek przedsiębiorców posiadających dostęp do internetu i jeden z dwóch najwyższych wskaźników (19%) w zakresie dostępu wąskopasmowego. Wykres 140. Przedsiębiorstwa posiadające dostęp do internetu wąsko- oraz szerokopasmowy w Polsce według województw w 2013 r. (% przedsiębiorstw 10+) Dostęp szerokopasmowy (stały i mobilny) Dostęp wąskopasmowy Lubelskie 19 78 Opolskie 82 14 Pomorskie 82 13 Mazowieckie 8 87 Lubuskie 13 81 Dolnośląskie 86 8 Śląskie 84 10 Łódzkie 12 81 Podlaskie 85 8 Małopolskie 82 12 Kujawsko-pomorskie 83 10 Wielkopolskie 82 11 84 8 Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie 77 Podkarpackie Świętokrzyskie 79 71 14 12 19 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dostawcy usług internetowych oferują coraz szybszy (o większej przepustowości) dostęp do internetu, co też widać w deklarowanych przez przedsiębiorców prędkościach połączenia z siecią na podstawie zawartych przez nich umów z operatorami telekomunikacyjnymi. W ciągu dwóch lat zdecydowanie (o 14 punktów procentowych) zmniejszył się odsetek firm posiadających umowę na prędkość połączenia mniejszą niż 2 Mb/s, a o 9 punktów procentowych zwiększył odsetek podmiotów mających umowy na przepustowość od 10 do 30 Mb/s. Powoli, ale sukcesywnie wzrastają odsetki firm zawierających umowy na dostęp powyżej 30 Mb/s. 130 GOSPODARKA Wykres 141. Przedsiębiorstwa z dostępem do internetu według prędkości połączenia internetowego określonego w umowie w latach 2011–2013 (% przedsiębiorstw 10+) 2011 46 29 45 2012 2013 46 26 19 15 10 12 Mniej niż 2 Mbit/s Przynajmniej 2, ale mniej niż 10 Mbit/s Przynajmniej 10, ale mniej niż 30 Mbit/s 8 6 5 4 5 6 Przynajmniej 30, Przynajmniej 100 Mbit/s ale mniej niż 100 Mbit/s Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Urządzenia mobilne zapewnia pracownikom niemal połowa firm w Polsce Wykres 142. Przedsiębiorstwa wyposażające swoich pracowników w urządzenia przenośne z dostępem do internetu w Unii Europejskiej (% przedsiębiorstw 10+) ue-28 2012 2013 ue-28 2013 53 54 47 53 45 50 44 49 41 48 Grecja 22 31 27 27 48 Rumunia Bułgaria 32 38 32 38 31 32 Węgry Portugalia Polska Francja Hiszpania Włochy Luksemburg Cypr Irlandia Litwa Estonia Belgia Wlk. Brytania Chorwacja Niemcy Czechy Szwecja Słowacja Słowenia Holandia Malta Austria Dania Finlandia 35 42 54 Łotwa 66 65 61 64 55 64 63 63 63 62 52 61 54 60 56 59 45 58 50 57 52 56 50 55 47 54 53 40 67 75 58 65 78 85 2012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Niemal w całej Unii Europejskiej szybko wzrasta odsetek przedsiębiorstw wyposażających swoich pracowników w urządzenia przenośne, pozwalające na mobilny dostęp do internetu w celach biznesowych. Należy zaznaczyć, 131 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… że w niniejszym przypadku pracodawca pokrywa całość lub część kosztów związanych z korzystaniem z sieci. W 2012 r. w Polsce 41% firm zapewniło swoim pracownikom tego typu urządzenie, zaś w 2013 r. – 48%. Średnia dla UE w 2013 r. wyniosła 54%, a wzrost w skali jednego roku wyniósł 6 punktów procentowych, o jeden mniej niż w Polsce. Liderem w tym obszarze są przedsiębiorcy finlandzcy, wśród których już 85% udostępniło swoim pracownikom taki sprzęt, przy czym warto nadmienić, że średnia unijna jest aż o 31 punktów procentowych niższa. Nie przybywa przedsiębiorstw z własną stroną www W Unii sukcesywnie przybywa przedsiębiorców posiadających własną stronę internetową. Pomiędzy rokiem 2007 a 2013 wzrost przedsiębiorstw posiadających stronę www wyniósł 10 punktów procentowych w Unii, w Polsce – 9 punktów. W 2010 r. dystans w tej dziedzinie dzielący naszych przedsiębiorców od średniej unijnej wynosił tylko 2 punkty procentowe, lecz do 2013 r. zwiększył się do 7 punktów procentowych. Wykres 143. Przedsiębiorstwa posiadające własną stronę internetową – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) Polska 62 61 57 49 53 63 53 ue 64 64 57 67 69 65 65 71 73 68 66 57 43 2004200520062007 200820092010 201120122013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W krajach skandynawskich 9 na 10 przedsiębiorstw posiada własną stronę internetową, w Polsce – 2/3 firm. Tak jak w przypadku wyposażenia firm w sprzęt komputerowy, również własne strony internetowe posiadają najczęściej duże firmy. W Polsce w 2013 r. strony www miało 92% firm dużych, 85% średnich, najmniej zaś małych – 61%. Wykres 144. Przedsiębiorstwa posiadające własną stronę internetową w krajach UE (% przedsiębiorstw 10+) 2013 ue-28 2010 ue-28 2013 87 94 88 92 89 89 80 86 81 84 81 84 76 82 74 80 73 80 74 80 70 79 78 78 66 78 70 76 68 75 65 75 62 68 61 68 61 67 52 66 65 66 58 65 58 61 57 61 52 59 48 56 37 47 35 42 2010 73 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Rumunia Bułgaria Łotwa Portugalia Węgry Grecja Francja Polska Cypr Włochy Chorwacja Hiszpania Litwa Irlandia Estonia Malta Belgia Luksemburg Słowacja Słowenia Czechy Wlk. Brytania Holandia Niemcy Austria Szwecja Dania Finlandia 67 132 GOSPODARKA Mimo ledwo zauważalnego wzrostu odsetka firm posiadających własną stronę internetową w Polsce w latach 2010–2013, ich funkcjonalność uległa poprawie. Strony internetowe służą firmom przede wszystkim do prezentacji katalogów towarów oraz usług, które zamieszcza co drugi przedsiębiorca w Polsce (51%). Co trzeci (33%) dba o ochronę danych swoich klientów. Natomiast informacje o wolnych stanowiskach pracy prezentuje 16% firm. Zamawianie lub rezerwowanie oferowanych towarów lub usług przez stronę www umożliwia już 15% przedsiębiorców, ale śledzenie stanu realizacji złożonego zamówienia online – 10%. Wykres 145. Funkcje stron www przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–2013 (% przedsiębiorstw 10+) 2010 2013 Sprawdzanie/śledzenie stanu realizacji zamównia online 9 10 Zamawianie lub rezerwacje online, np. poprzez koszyk 10 Publikacja informacji o wolnych stanowiskach pracy, przesyłanie aplikacji online 15 11 Zapewnienie ochrony danych ososbowych lub homologacja związana z bezpieczeństwem w internecie Prezentacja katalogów produktów lub cenników 16 42 33 49 51 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Co piąta firma wykorzystuje media społecznościowe Media społecznościowe są zjawiskiem stosunkowo nowym. Coraz więcej firm traktuje je jako ważny element komunikacji z otoczeniem. Najpopularniejszy na świecie serwis społecznościowy Facebook powstał w 2004 r., dwa lata później portal mikroblogowy Twitter, a w Polsce Nasza Klasa. W ciągu tych paru lat tego typu serwisy przyciągnęły setki milionów internautów, wzbudzając tym samym coraz większe zainteresowanie specjalistów od marketingu i sprzedaży. Dzięki takiemu medium komunikacji firmy m.in. tworzą swój wizerunek, promują produkty i usługi, pozyskują klientów, dzielą się opiniami i pomysłami. Coraz więcej przedsiębiorców dostrzega potencjał mediów społecznościowych w kontekście rozwoju działalności gospodarczej. Dlatego też w 2013 r. w badaniu wspólnotowym wykorzystania ICT w przedsiębiorstwach po raz pierwszy zwrócono większą uwagę na wykorzystywanie narzędzi społecznościowych w biznesie. Zbadane zostało korzystanie z serwisów (Facebook, LinkedIn, Xing, Viadeo itp.), blogów lub mikroblogów (Twitter, Present.ly itp.), stron udostępniających multimedia (YouTube, Flickr, Picassa, SlideShare itp.) oraz narzędzia Wiki. Wyniki badania pokazały, że 30% firm w Unii Europejskiej w 2013 r. korzystało przynajmniej z jednego z mediów społecznościowych. Liderem w tej kwestii jest Malta, gdzie już ponad połowa przedsiębiorców dostrzegła ich potencjał. W Polsce korzysta z nich niemal 133 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… co piąty podmiot gospodarczy (19%). Tak jak w przypadku wszystkich nowych technologii, najczęściej media społecznościowe doceniają przedsiębiorstwa duże (36%), a w dalszej kolejności średnie (24%) i małe (18%), oraz firmy działające w obszarze informacji i komunikacji (55%), jak również chętnie korzystają z nich podmioty zajmujące się zakwaterowaniem i gastronomią (39%), najrzadziej zaś dostawcy wody, gospodarowania ściekami i odpadami (10%). W stosunku do popularności wykorzystywania mediów społecznościowych w internecie, posiadanie formalnej polityki posługiwania się tego rodzaju mediami, jest już raczej rzadkością. Średnio w UE tego typu politykę posiadało 8% przedsiębiorców, a liderem okazała się Irlandia, gdzie co piąta firma wskazała na istnienie takiej strategii w swojej praktyce biznesowej. Wykres 146. Przedsiębiorstwa wykorzystujące media społecznościowe w biznesie oraz posiadające formalnie zdefiniowaną politykę dotyczącą korzystania z mediów społecznościowych w 2013 r. (% przedsiębiorstw 10+) Przedsiębiorstwa wykorzystujące media społecznościowe 15 3 Łotwa 16 5 Czechy 19 5 Rumunia 4 3 Polska Francja Włochy Słowacja Węgry Estonia UE-28 Luksemburg Hiszpania Bułgaria Niemcy Grecja Belgia Portugalia Finlandia Słowenia Chorwacja Litwa Cypr Austria Dania Wlk. Brytania Szwecja Irlandia Holandia Malta 19 25 5 19 26 8 26 3 4 48 20 45 15 42 15 40 16 39 11 38 17 38 6 37 7 37 9 37 13 36 9 35 9 34 8 33 7 31 6 31 9 30 6 30 8 27 18 55 14 50 Przedsiębiorstwa posiadające formalną politykę wykorzystywania mediów społecznościowych Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Firmy rzadko korzystają z usług w chmurze W 2013 r. GUS w ramach badania wykorzystania ICT w przedsiębiorstwach pilotażowo zbadał korzystanie przez przedsiębiorców w 2012 r. ze skalowalnych usług przetwarzania lub przechowywania danych w chmurze. Usługi te obejmowały m.in. dostęp do oprogramowania, korzystania z mocy obliczeniowej czy przechowywania danych. Znajdowały się one na serwerach usługodawcy, były skalowalne, czyli elastyczne w zakresie wprowadzania zmian oraz dopasowania do indywidulanych potrzeb na żądanie. Korzystanie z tychże usług mogło być bezpłatne lub płatne w formie abonamentu lub elastycznie dostosowane do ich liczby i rodzaju. W 2012 r. z tego rodzaju usług korzystało 6% polskich przedsiębiorstw, przy czym najwięcej na obszarze województwa mazowieckiego (10%), a najmniej w podkarpackim (4%). 134 GOSPODARKA Mapa 5. Przedsiębiorstwa korzystające z usług w chmurze obliczeniowej według województw w 2012 r. Pomorskie 5,9 Zachodniopomorskie 4,8 Lubuskie 4,6 Warmińsko-mazurskie 4,5 Podlaskie 4,7 Kujawsko-pomorskie 6,2 10 7 Mazowieckie 9,6 Wielkopolskie 6,9 % 6 5 4 Łódzkie 4,7 Dolnośląskie 4,4 Opolskie Śląskie 6,1 6,5 Lubelskie 4,5 Świętokrzyskie 4,5 Małopolskie 6,3 Podkarpackie 4,0 6,2% Źródło: „Społeczeństwo informacyjne w Polsce – wyniki badań statystycznych z lat 2009–2013”, GUS, Warszawa 2013 r. Nakłady przedsiębiorstw na sprzęt ICT nie rosną W 2013 r., po raz kolejny w ramach badania wykorzystania technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach, GUS zbadał nakłady na te technologie. Informacje zbierano wyłącznie o nakładach na środki trwałe, takich jak: sprzęt informatyczny (komputery i urządzenia peryferyjne) i sprzęt telekomunikacyjny oraz o wydatkach na leasing finansowy urządzeń ICT (gdy przedmiot umowy znajduje się w ewidencji środków trwałych leasingobiorcy, który dokonuje odpisów amortyzacyjnych). Tak samo, jak w poprzedniej edycji badania pominięto wydatki na oprogramowanie, ze względu na uciążliwość zliczenia tego typu wydatków przez respondentów, gdyż z reguły nie figurują one na wydzielonych kontach księgowych przedsiębiorstw. Ogółem 35% firm poniosło nakłady na sprzęt informatyczny lub telekomunikacyjny, bądź leasing finansowy urządzeń ICT, w tym 28% firm małych, 61% średnich i 86% dużych. Wyniki z roku 2011 i 2012 są niemal identyczne. Co trzecie badane przedsiębiorstwo poniosło wydatki na zakup sprzętu informatycznego, a 15% na kupno sprzętu telekomunikacyjnego. Z leasingu finansowego na urządzenia ICT skorzystało niespełna 1% firm. Największy odsetek przedsiębiorstw ponoszących wydatki na ICT odnotowano w sektorze finansowo-ubezpieczeniowym, jednakże ich udział w ogólnej wartości wydatków na ten cel nie był zbyt duży. Najrzadziej w ICT inwestowały podmioty zajmujące się zakwaterowaniem i wyżywieniem. 135 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Wykres 147. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na sprzęt ICT w roku 2011 i 2012 według wielkości (% przedsiębiorstw 10+) 2011 2012 86 60 36 86 60 35 29 Ogółem 28 Małe Średnie Duże Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wykres 148. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na sprzęt ICT w latach 2011 i 2012 według wielkości i przeznaczenia inwestycji (% przedsiębiorstw 10+) Ogółem 85 Małe Średnie Duże 85 59 58 53 34 53 32 27 26 15 14 10 2011 2012 Zakup sprzętu informatycznego Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 28 25 2011 11 7 2012 Zakup sprzętu telekomunikacyjnego 6 1 0,3 2 1 0,3 1 2011 2012 Leasing finansowy urządzeń ICT 136 GOSPODARKA Wykres 149. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na sprzęt ICT w latach 2011 i 2012 według rodzajów działalności (% przedsiębiorstw 10+) 2012 Zakwaterowanie i wyżywienie Budownictwo 2011 21 20 26 29 Transport i gospodarka magazynowa 31 33 Przetwórstwo przemysłowe 33 32 Administrowanie i działalność wspierająca 35 36 Handel i naprawy 36 35 Dostawa wody, ścieki i odpady 49 50 Obsługa rynku nieruchomości 49 Naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komunikacyjnego (część sektora ITC) Nauka i technika Sektor ICT Energia elektryczna, gaz, ciepło Informacja i komunikacja (część sektora ICT) Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 45 56 50 50 54 67 67 68 71 69 68 84 83 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rozkład inwestycji pod względem regionalnym również nie zmienił się w stosunku do roku wcześniejszego. Zarówno w 2012 r., jak i 2011 r. najwięcej w ICT inwestowały firmy z Mazowsza (43%), najrzadziej z województwa świętokrzyskiego (28%). W sumie w 2012 r. przedsiębiorstwa o liczbie pracujących wynoszącej co najmniej 10 osób poniosły na środki trwałe z zakresu teleinformatyki nakłady w wysokości 6,68 mln zł, wartość ta jednak była mniejsza niż w 2011 r., kiedy to wynosiła 7,06 mln zł. 36% tej kwoty stanowiły wydatki sektora ICT, a sektora finansowo-ubezpieczeniowego – 8%. Analizując dane pod kątem rodzaju zakupów, niemal 60% tej kwoty stanowiły wydatki na zakup sprzętu informatycznego, 37% – sprzętu telekomunikacyjnego, a 4% – leasing urządzeń ICT. 137 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Wykres 150. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na sprzęt ICT w latach 2011 i 2012 według województw (% przedsiębiorstw 10+) 2011 2012 43 43 Mazowieckie 38 38 38 36 35 36 Dolnośląskie Małopolskie Kujawsko-pomorskie 32 Opolskie Śląskie 35 36 35 33 34 32 33 35 32 35 32 31 30 Wielkopolskie Łódzkie Zachodniopomorskie Pomorskie Podlaskie 27 Lubelskie Podkarpackie 29 28 29 28 27 28 26 28 Lubuskie Warmińsko-mazurskie Świętokrzyskie 31 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wykres 151. Wartość nakładów przedsiębiorstw na sprzęt ICT w latach 2011 i 2012 według rodzaju wydatków (w zł) 2012 2011 386 077 6% 284 157 4% Zakup sprzętu informatycznego 2 211 850 31% 2 470 213 37% 4 457 059 63% 3 927 043 59% Zakup sprzętu telekomunikacyjnego Leasing finansowy urządzeń ICT Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dla porównania intensywności nakładów przedsiębiorstw na sprzęt ICT w poszczególnych sektorach działalności wyliczono ich wartość przypadającą na jedną firmę z branży. W 2012 r. średnio w Polsce jedno przedsiębiorstwo wydało na teleinformatyczne środki trwałe 69 zł, o 4 zł mniej niż w 2011 r. Najmniejsze kwoty na ten cel przeznaczały firmy zajmujące się zakwaterowaniem i wyżywieniem (średnio 8 zł), która to działalność jest jedną z gorzej 138 GOSPODARKA wyposażonych w komputery, oprogramowanie i internet. Niewiele więcej – przeciętnie 14 zł – wydawały podmioty z branży budowlanej, także będącej na końcu rankingów w zakresie wyposażenia w ICT. Niewiele wydawał też sektor obsługujący rynek nieruchomości, który jednak intensywnie korzysta z komputerów i internetu. Najwięcej w teleinformatykę inwestowały firmy z działalności informacyjnej i komunikacyjnej (1026 zł na jedną firmę). Wykres 152. Wartość nakładów na sprzęt ICT w przeliczeniu na jedno przedsiębiorstwo (w zł) 2011 2012 1026 Informacja i komunikacja (część sektora ICT) 845 Sektor ICT Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 570 Energia elektryczna, gaz, ciepło 481 Naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komunikacyjnego (część sektora ICT) 1066 773 650 336 73 69 Polska Nauka i technika 1227 121 60 Transport i gospodarka magazynowa 34 42 Przetwórstwo przemysłowe 50 38 Handel i naprawy 35 36 Administrowanie i działalność wspierająca 56 31 Dostawa wody, ścieki i odpady 46 26 Obsługa rynku nieruchomości 20 24 Zakwaterowanie i wyżywienie 8 10 14 Budownictwo 10 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. E-biznes Biznes elektroniczny, w skrócie e-biznes (ang. electronic business, e-business) – to prowadzenie działalności gospodarczej opierające się na szeroko rozumianych rozwiązaniach teleinformatycznych, w szczególności aplikacjach internetowych. Pojęcie elektronicznego biznesu obejmuje m.in. wymianę informacji między producentami, 139 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… dystrybutorami i odbiorcami produktów i usług, zawieranie kontraktów, przesyłanie dokumentów, prowadzenie telekonferencji, pozyskiwanie nowych kontaktów, planowanie, zarządzanie informacją, zasobami i finansami itp. W niniejszej części opiszemy wykorzystywanie różnych narzędzi informatycznych, które wspierają prowadzenie biznesu, zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i na zewnątrz. Ze względu na fakt, że nie wszystkie dane w tym zakresie są gromadzone w systemie rocznym, aby przedstawić w miarę najpełniejszy obraz zjawiska e-biznesu, pozwoliliśmy sobie powtórzyć niektóre dane z zeszłorocznej edycji. Polska ma najwyższy w UE odsetek firm stosujących automatyczną wymianę danych z podmiotami zewnętrznymi Automatyczna wymiana danych oznacza wysyłanie i/lub otrzymywanie informacji do/od podmiotów zewnętrznych (przedsiębiorstw, administracji publicznej itp.) poprzez sieci komputerowe w formacie, umożliwiającym automatyczne jej przetwarzanie, takim jak: EDI, EDIFACT, ODETTE, TRADACOMS, XML, Xcbl. W niniejszy sposób realizuje się transakcje płatnicze, wystawia faktury, składa zamówienia czy deklaracje podatkowe oraz wymienia dokumenty przewozowe. Nie zalicza się tutaj wiadomości napisanych ręcznie. W latach 2008–2010 polskie przedsiębiorstwa korzystały z automatycznej wymiany danych w kontaktach zewnętrznych w tym samym lub w nieco mniejszym stopniu, co firmy w całej Unii, jednak od 2011 r. przekroczyły poziom średniej unijnej i rok później zwiększyły dystans do 20 punktów procentowych. Wykres 153. Przedsiębiorstwa korzystające z automatycznej wymiany danych z podmiotami zewnętrznymi – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) UE 27 Polska 74 66 49 40 39 40 55 54 49 35 2008 20092010 2011 2012 Źródło: Digital Agenda Scoreboard. W 2012 r. ponad połowa firm UE stosowała automatyczną wymianę danych ze światem zewnętrznym za pośrednictwem sieci komputerowych. Polska pod względem odsetka firm wykorzystujących automatyczną wymianę danych w kontaktach z różnymi podmiotami zewnętrznymi uplasowała się na pierwszej pozycji wśród krajów UE z wynikiem 74%. 140 GOSPODARKA Wykres 154. Przedsiębiorstwa korzystające z automatycznej wymiany danych z podmiotami zewnętrznymi w krajach UE w latach 2010 i 2012 (% przedsiębiorstw 10+) ue-27 2010 ue-27 2012 63 57 51 Cypr Grecja Rumunia Holandia Estonia Szwecja Malta Czechy Irlandia Niemcy Hiszpania Bułgaria Belgia Portugalia Łotwa Luksemburg Słowacja Finlandia Austria Włochy Dania Węgry Litwa Francja Wlk. Brytania Słowenia Polska 14 22 23 25 28 35 34 34 49 23 34 41 42 43 38 41 42 37 42 36 50 54 49 44 46 62 54 55 53 46 53 56 54 55 49 59 72 2012 39 68 59 61 63 61 51 61 50 60 63 60 73 49 67 74 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W naszym kraju w dużej mierze do takiego wyniku przyczyniło się stosowanie elektronicznej wymiany danych z organami administracji publicznej, którą stosowało 72% przedsiębiorstw w 2012 r. Duży wpływ na skalę wykorzystania automatycznej wymiany danych z administracją publiczną mają wewnętrzne przepisy prawne, obowiązujące w poszczególnych krajach, które regulują np. przekazywanie różnego rodzaju deklaracji. W Polsce na przedsiębiorców został nałożony obowiązek w zakresie przekazywania drogą elektroniczną danych statystycznych do GUS i danych do programu Płatnik, udostępnianego przez ZUS, co ma swoje odzwierciedlenie w prezentowanych powyżej statystykach. Wykres 155. Przedsiębiorstwa korzystające z automatycznej wymiany danych z podmiotami zewnętrznymi w Polsce według celów w 2012 r. (% przedsiębiorstw 10+) Ogółem Duże Średnie Małe 72 Wymiana danych z organami administracji publicznej 69 55 Wysyłanie dyspozycji płatniczych do instytucji finansowych 50 44 Wysyłanie lub otrzymywanie informacji o produktach (katalogów, cenników) Wysyłanie lub otrzymywanie dokumentów transportowych (np. listów przewozowych) Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 41 25 22 34 54 53 69 68 94 83 88 141 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… W ramach współpracy z instytucjami finansowymi, 55% przedsiębiorstw korzystało z automatycznej wymiany danych do wysyłania dyspozycji płatniczych. W zakresie kooperacji z innymi kontrahentami, 44% firm wysyłało lub otrzymywało informacje o produktach, a 25% dokumenty transportowe stosując automatyczną wymianę danych. W każdym badanym przypadku największy udział miały przedsiębiorstwa duże. Co dziesiąta firma używa e-faktur Istotną częścią e-biznesu, zwłaszcza w kontekście elektronicznej, zewnętrznej wymiany danych, są faktury w postaci elektronicznej. Rozróżnia są ich dwa typy: o ustandaryzowanej strukturze nadającej się do automatycznego przetwarzania oraz nienadające się do automatycznego przetwarzania (np. e-mail z załącznikiem w formacie pdf). Te pierwsze mogą być bezpośrednio wymieniane między dostawcami i odbiorcami przez odpowiednie systemy lub przez system bankowości elektronicznej. Dane o ich wykorzystywaniu przedstawiamy na wykresie poniżej. Średnio w UE w 2013 r. e-faktury nadające się do automatycznego przetwarzania wymieniało zaledwie 16% firm, w Polsce natomiast – 11%. Dania w tym zakresie jest liderem w Europie – w 2013 r. co druga firma wymieniała z innymi faktury elektroniczne. Wykres 156. Przedsiębiorstwa wysyłające oraz otrzymujące e-faktury w formacie nadającym się do automatycznego przetwarzania w krajach UE w latach 2011 i 2013 (% przedsiębiorstw 10+) 2013 ue-28 2013 43 ue-28 2011 12 12 7 12 8 11 10 10 8 10 15 13 13 12 13 11 13 6 13 16 10 16 27 18 17 17 19 20 13 20 20 14 12 Rumunia Cypr Bułgaria Grecja Estonia Polska Słowenia Francja Włochy Hiszpania Malta Łotwa Węgry 1 Portugalia Holandia Belgia Wlk. Brytania Niemcy Słowacja Czechy Chorwacja Luksemburg Litwa Szwecja Irlandia Austria Finlandia Dania 5 5 4 4 8 8 15 16 24 21 21 24 20 17 20 13 18 25 37 45 50 2011 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Polska ma najniższy w UE odsetek firm stosujących automatyczną wymianę danych w procesach wewnętrznych W 2012 r. 32% polskich przedsiębiorstw stosowało automatyczną wymianę danych do obsługi procesów wewnętrznych. Była ona bardzo powszechna wśród dużych firm, z których 89% korzystało z takich udogodnień, natomiast mniej popularna w gronie podmiotów średnich (59%) i najmniej wśród małych (30%). Podczas gdy polskie firmy znalazły się na pierwszym miejscu w UE w zakresie automatycznej wymiany danych z podmiotami zewnętrznymi, w przypadku stosowania takiej wymiany wewnątrz przedsiębiorstwa – na ostatniej pozycji. 142 GOSPODARKA Liderami w tej ostatniej kategorii były podmioty z Austrii, z których 70% integruje wewnętrzne funkcje biznesowe za pomocą systemów ICT. 48 48 48 30 32 38 50 Polska Rumunia Węgry 33 39 39 41 Litwa Wlk. Brytania Estonia Bułgaria Luksemburg Niemcy Łotwa Czechy Holandia Francja Słowacja Słowenia Hiszpania Grecja Malta Cypr Włochy Finlandia Portugalia Irlandia Szwecja Dania Belgia Austria 31 44 53 32 39 58 53 55 53 ue-27 2012 48 55 51 ue-27 2010 59 58 50 57 55 57 49 56 59 b.d. 61 59 61 55 60 58 60 52 62 62 70 63 62 60 62 58 2012 2010 64 60 63 61 63 67 70 Wykres 157. Przedsiębiorstwa stosujące automatyczną wewnętrzną wymianę danych w latach 2010 i 2012 w krajach UE (% przedsiębiorstw 10+) Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Co czwarta firma zelektronizowała zarządzanie łańcuchem dostaw SCM – (ang. Supply Chain Management) – zarządzanie łańcuchem dostaw z wykorzystaniem rozwiązania informatycznego, dzięki któremu możliwa jest wymiana informacji z odbiorcami lub/i dostawcami w celu koordynacji dostępności i dostaw produktów. Wymieniane informacje mogą dotyczyć poziomu zapasów, planów produkcji, sprzedaży, postępów w realizacji dostaw czy prognoz popytu. Co czwarte przedsiębiorstwo w kraju i 23% w UE stosowało elektroniczną wymianę informacji do zarządzania łańcuchem dostaw. Od 2010 r. odnotowano w tym zakresie w Polsce wzrost o 8 punktów procentowych, który zaowocował przekroczeniem poziomu średniej unijnej. W 2012 r. elektroniczną wymianę informacji w zakresie zarządzania łańcuchem dostaw stosowało 41% firm dużych, 31% średnich i 23% małych. Niemal dwa razy częściej niż w pozostałych gałęziach gospodarki stosowano ją w działalności związanej z naprawą i konserwacją komputerów i sprzętu komunikacyjnego (62%), a najrzadziej wśród firm zajmujących się obsługą rynku nieruchomości (8%). W krajach UE liderem wykorzystywania SCM jest Portugalia, gdzie ponad połowa firm prowadziła taką wymianę informacji. Na drugim biegunie znalazły się firmy węgierskie, gdzie tylko co dziesiąta stosowała tego typu narzędzie. Największy wzrost zastosowania SCM zaobserwowano wśród przedsiębiorstw z Wlk. Brytanii, gdzie wskaźnik wzrósł o 19 punktów procentowych od 2010 r. 143 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Wykres 158. Przedsiębiorstwa prowadzące elektroniczną wymianę informacji dotyczącą zarządzania łańcuchem dostaw (SCM) z dostawcami lub odbiorcami – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) ue 27 Polska 25 18 16 23 15 17 14 13 20082009 2010 2011 Źródło: Digital Agenda Scoreboard. Wykres 159. Przedsiębiorstwa prowadzące elektroniczną wymianę informacji dotyczących zarządzania łańcuchem dostaw (SCM) z dostawcami lub odbiorcami w latach 2010 i 2012 w krajach UE (% przedsiębiorstw 10+) 23 13 13 11 11 Francja 15 14 13 Rumunia 18 8 11 15 15 15 13 Węgry 5 Holandia Estonia Czechy Cypr Irlandia Malta Hiszpania Dania Austria Włochy Niemcy Słowenia Polska Grecja Wlk. Brytania Finlandia Bułgaria Szwecja Luksembourg Belgia Litwa Słowacja Łotwa Portugalia 16 17 21 23 20 21 14 17 ue-27 2012 17 22 24 26 23 22 23 25 ue-27 2010 19 17 26 21 25 27 31 2012 7 20 18 27 31 27 31 39 34 37 34 32 43 27 34 40 51 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Co szósta firma posiada system do planowania swoich zasobów ERP (ang. Enterprise Resource Planning) – system informatyczny pozwalający na planowanie zasobów przedsiębiorstwa. Integruje informacje i działania danego przedsiębiorstwa na wszystkich szczeblach i w większości obszarów zarządzania. Systemy ERP łączą ze sobą planowanie, zaopatrzenie, sprzedaż, marketing, relacje z klientami, finanse i zarządzanie personelem. W badaniach wspólnotowych społeczeństwa informacyjnego niektóre zjawiska obserwuje się z mniejszą częstotliwością niż co rok. Usprawnianie wewnętrznych procesów biznesowych w wyniku zastosowania różnych systemów teleinformatycznych, poza ERP, było ostatnio badane w 2012 r. Jednak niektóre kraje, w tym 144 GOSPODARKA Polska, w 2013 r. objęły nadobowiązkowo badaniem wykorzystywanie systemów do zarządzania informacjami o klientach (CRM). Zarówno ERP, jak i CRM zyskały na popularności w Polsce w ciągu ostatniego roku – korzystało z nich odpowiednio 17% i 16% firm w 2013 r., a 13% w obu przypadkach rok wcześniej. Pakiety oprogramowania ERP były wykorzystywane w Polsce znacznie rzadziej niż w UE, gdzie średnia wyniosła 26%. Jednakże dynamika stosowania tego oprogramowania w ostatnich latach zaczyna wzrastać zarówno w UE, jak i w Polsce. Wykres 160. Przedsiębiorstwa wykorzystujące pakiety oprogramowania ERP – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) Polska UE-28 26 22 20 17 16 16 17 13 13 12 11 9 20072008 20092010 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Najczęściej systemy ERP są wykorzystywane przez szwedzkie firmy (45%), a najrzadziej – łotewskie (8%) i brytyjskie (11%). Największy wzrost popularności systemów służących do wymiany informacji wewnątrz przedsiębiorstwa w latach 2010–2013 zaobserwowano na Litwie (12 punktów procentowych), we Francji i w Bułgarii (po 9 punktów procentowych). Wykres 161. Przedsiębiorstwa wykorzystujące pakiety oprogramowania ERP w krajach UE w latach 2010 i 2013 (% przedsiębiorstw 10+) 26 Łotwa Wlk. Brytania 8 8 11 21 6 8 Węgry Rumunia Estonia 7 Polska Bułgaria Irlandia Czechy Malta Włochy Słowenia Cypr Chorwacja Niemcy Hiszpania Portugalia Austria Słowacja Francja Dania Holandia Luksemburg Finlandia Grecja Litwa Belgia Szwecja Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 13 19 15 15 11 11 11 17 20 23 25 22 20 21 27 18 28 21 17 15 17 ue-28 2013 22 28 28 31 29 30 32 32 ue-28 2010 22 26 33 25 33 33 2013 22 24 34 29 36 37 21 28 40 36 37 35 40 41 45 2010 145 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… W zdecydowanej większości oprogramowanie ERP, służące do przekazywania informacji o zasobach pomiędzy różnymi obszarami działalności przedsiębiorstwa, wykorzystywane jest przez duże firmy – 77% w 2013 r. (69% w 2012 r.). W średnich firmach stosuje je 38% firm (28% w 2012 r.), a w małych – 11% (8% w 2012 r.). Najczęściej system ERP wykorzystują firmy z sektora ICT oraz zajmujące się wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz i wodę (po 36%), najmniej w budownictwie oraz w gastronomii i zakwaterowaniu – 7%. Systemy do zarządzania informacjami o klientach powoli zyskują zwolenników w polskim biznesie CRM (ang. Customer Relationship Management) – oprogramowanie do zarządzania informacjami o klientach, pozwalające na ich zbieranie, przechowywanie i analizowanie w celach marketingowych oraz zapewniające dostęp do nich różnym komórkom przedsiębiorstwa. Wykres 162. Przedsiębiorstwa wykorzystujące CRM w celach marketingowych – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) Polska UE-28 19 17 17 17 17 16 12 13 12 13 13 20072008 2009 2010 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. ue-28 2010 19 14 17 Węgry Rumunia 7 8 11 11 Grecja Estonia Bułgaria Łotwa Litwa 11 12 12 12 10 11 9 11 Chorwacja 14 18 16 11 13 Polska 17 16 16 Cypr Wlk. Brytania* 13 17 Słowenia 11 17 15 17 Włochy Czechy* Słowacja 10 * Ze względu na brak danych za 2013 r. podano dane za 2012 r. Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Malta* Francja* Portugalia Luksemburg Dania* Holandia Hiszpania Niemcy* Belgia* Szwecja* Irlandia Austria Finlandia ue-28 2013* 25 19 19 20 15 20 15 19 20 19 23 22 18 21 16 20 24 23 23 26 25 25 24 25 2013 28 2010 29 27 37 Wykres 163. Przedsiębiorstwa wykorzystujące CRM w celach marketingowych w krajach UE w latach 2010–2013 (% przedsiębiorstw 10+) 146 GOSPODARKA CRM umożliwia analizowanie informacji o klientach w celach marketingowych, a więc pozwala na ustalanie cen, zarządzanie promocjami, definiowanie kanałów dystrybucji itp. Wykorzystywanie tego rodzaju oprogramowania po kilkuletnim okresie stagnacji, od 2012 r. zyskuje na popularności. W krajach UE w 2012 r. stosowało je 19% przedsiębiorstw, w Polsce w 2013 r. 16%. Najczęściej tego typu oprogramowanie wykorzystywane jest w działalności finansowej i ubezpieczeniowej oraz informacji i komunikacji, najrzadziej w budownictwie. e-Handel Handel elektroniczny obejmuje sprzedaż i zakupy realizowane przez sieci komputerowe za pomocą stron internetowych lub wiadomości typu EDI (w uzgodnionym formacie, który umożliwia automatyczne przetwarzanie informacji biznesowych). Dane o sprzedaży i zakupach drogą elektroniczną prezentowane są dla roku, w którym przeprowadzano badanie, jednak odnoszą się do całego roku poprzedzającego to badanie. Co piąta firma w Polsce kupuje w sieciach komputerowych W wielu krajach UE odnotowywano spadek odsetka przedsiębiorstw, które składały zamówienia na towary, materiały lub usługi przez internet i inne sieci komputerowe za wyjątkiem zamówień składanych pocztą elektroniczną. Między rokiem 2010 a 2012 średnia unijna spadła o 3 punkty procentowe, w 2013 r. podniosła się jednak do poziomu z 2010 r. W Polsce lekki spadek odsetka firm kupujących online odnotowano w 2011 r. W kolejnych dwóch latach wskaźnik ten sukcesywnie wzrastał o 2 punkty procentowe rocznie i w 2013 r. osiągnął 21%. Jednakże jest to wciąż o 16 punktów procentowych mniej niż wynosi średnia dla wszystkich krajów Unii, a do lidera w tej dziedzinie brakuje nam 57 punktów procentowych. Wykres 164. Odsetek przedsiębiorstw kupujących online w latach 2010–2013 – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) UE-28 37 17 35 Polska 37 34 19 21 16 20102011 20122013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wśród wielu krajów starej piętnastki, w tym wśród liderów pod względem posiadania internetowej infrastruktury, odnotowano bardzo duże spadki firm korzystających z sieci przy dokonywaniu zakupów: w Belgii – 31 pp., w Szwecji – 28 pp. (spadek z drugiej w 2010 r. na 12 pozycję w 2013 r. w rankingu UE), na Cyprze – 13 pp., w Niemczech 147 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… – 10 pp. Wśród państw, które dołączyły do UE w i po 2004 r. największe spadki odnotowano w Estonii – 9 pp. i na Litwie – 7 pp. Największy wzrost odsetka firm kupujących w sieciach komputerowych odnotowano w Czechach – 14 pp. oraz w Rumunii – 12 pp. Dania, która w 2010 r. była liderem w ww. rankingu odnotowała do 2013 r. dalszy wzrost o 8 pp., umacniając w ten sposób swą pozycję. Wykres 165. Przedsiębiorstwa kupujące przez internet i inne sieci komputerowe w krajach UE w latach 2010 i 2013 (% przedsiębiorstw 10+) 2013 27 18 23 14 26 13 7 6 Cypr Estonia Portugalia Rumunia Francja Grecja Polska Malta Belgia Litwa Łotwa Hiszpania Słowacja Węgry Słowenia UE 28 b.d. Szwecja Chorwacja Włochy Luksemburg Irlandia Finlandia Niemcy Czechy Holandia Wlk. Brytania Austria Dania Bułgaria 20 8 25 30 30 28 20 28 24 22 17 22 29 22 21 23 21 17 21 13 20 26 20 41 37 37 32 36 42 52 58 36 48 43 47 44 46 50 46 50 52 60 43 52 51 60 69 70 78 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Jedna na dziesięć firm prowadzi e-sprzedaż Odsetek przedsiębiorstw prowadzących sprzedaż elektroniczną w latach 2010–2013 wzrósł zaledwie o dwa punkty procentowe, zarówno wśród wszystkich krajów UE, jak i w Polsce. Od średniej unijnej dzieli nas dystans 6 punktów procentowych. W tym okresie wyjątkowy wzrost odsetka firm sprzedających w sieci odnotowano na Słowacji (12 pp.), która w 2013 r. awansowała na 11 miejsce w rankingu europejskim, podczas gdy w 2010 r. plasowała się na szóstym miejscu od końca, za Polską. Wykres 166. Przedsiębiorstwa sprzedające przez internet i inne sieci komputerowe – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) UE-28 15 15 9 10 Polska 16 11 17 11 2010 2011 20122013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 148 GOSPODARKA Wykres 167. Przedsiębiorstwa sprzedające przez internet i inne sieci komputerowe w krajach UE w latach 2010 i 2013 (% przedsiębiorstw 10+) ue-28 2010 ue-28 2013 15 7 4 Bułgaria Cypr Włochy 5 8 7 8 10 Rumunia 10 7 Łotwa Grecja Polska Węgry Estonia Francja Hiszpania Słowenia Portugalia Austria Luksemburg Malta Finlandia 5 11 9 10 9 9 8 Słowacja Chorwacja Belgia Wlk. Brytania Holandia Litwa Irlandia Szwecja Niemcy Czechy Dania 13 17 11 13 15 12 13 20 19 19 17 18 15 17 18 16 19 15 14 14 14 24 21 21 22 29 2013 17 21 23 22 22 24 22 27 24 26 25 26 21 29 30 2010 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W Polsce w 2013 r. sprzedaż elektroniczną prowadziła co trzecia duża firma (o liczbie pracujących 250 osób i więcej) i niemal co dziesiąta mała (do 49 pracujących). Między rokiem 2010 a 2013 w każdej grupie wielkości przybyło podmiotów, które prowadzą tego typu sprzedaż, najwięcej jednak wśród dużych przedsiębiorstw – 8 punktów procentowych, następnie w średnich (50–249 pracujących) – 4 punkty procentowe, a w małych – 2 punkty procentowe. Wykres 168. Przedsiębiorstwa sprzedające przez internet i inne sieci komputerowe w Polsce w latach 2010 i 2013 według wielkości (% przedsiębiorstw 10+) 2013 2010 33 Duże 25 16 Średnie Małe Ogółem 12 9 7 11 9 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Specyfika działalności ma duży wpływ na stopień wykorzystania mediów elektronicznych do sprzedaży własnych produktów lub usług. E-sprzedaż jest najbardziej rozpowszechniona wśród firm działających w obszarze napraw i konserwacji komputerów oraz sprzętu komunikacyjnego, których 34% prowadziło ją w 2013 r. W branży tej również na przestrzeni lat 2010–2013 odnotowano największy wzrost odsetka firm prowadzących sprzedaż online 149 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… – o 17 punktów procentowych. Kolejnym obszarem, w którym firmy chętnie prowadzą sprzedaż elektroniczną jest działalność informacyjna i komunikacyjna, w obrębie której działają m.in. prasa, radio, telewizja, telekomunikacja, informatyka – w 2013 r. prowadziło ją 18% przedsiębiorstw. W branży tej jednak odsetek ten zmniejszył się o 3 punkty procentowe od 2010 r. Z kolei na drugim biegunie, gdzie sprzedaż online występuje sporadycznie, znajdują się podmioty działające w budownictwie i obsłudze rynku nieruchomości – w 2013 r. sprzedaż elektroniczną prowadziło tam odpowiednio 1% i 2% firm. Wykres 169. Przedsiębiorstwa sprzedające przez internet i inne sieci komputerowe w Polsce w latach 2010 i 2013 według rodzaju działalności (% przedsiębiorstw 10+) 2013 2010 Naprawa i konserwacja komputerów i sprzętu komunikacyjnego Informacja i komunikacja 18 Handel i naprawy Zakwaterowanie i wyżywienie Przetwórstwo przemysłowe 16 11 13 8 10 Ogółem 9 Administrowanie i działalność wspierająca Transport i gospodarka magazynowa 13 11 8 5 6 11 6 6 Nauka i technika 1 3 3 5 2 2 Budownictwo Obsługa rynku nieruchomości 21 16 18 Sektor ICT Dostawa wody, ścieki i odpady Energia elektryczna, gaz, ciepło 34 17 1 2 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Pod względem terytorialnym liderem elektronicznej sprzedaży jest województwo mazowieckie, na którego terenie 14% przedsiębiorstw w 2013 r. stosowało taką formę sprzedaży. Najsłabiej zaś w tym zakresie wypadają województwa świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie, gdzie 7% firm w 2013 r. prowadziło e-sprzedaż. Dodatkowo w województwie świętokrzyskim w okresie od 2010 do 2013 r. nastąpił spadek o 2 punkty procentowe w tym zakresie. W tym samym czasie niewielki spadek (o 1 punkt procentowy) odnotowano jeszcze tylko w województwie wielkopolskim. W pozostałych województwach zaś przybywało firm wdrażających elektroniczną formę sprzedaży. Największy wzrost odsetka firm prowadzących e-sprzedaż odnotowano w województwie lubelskim – o 7 punktów procentowych. 150 GOSPODARKA Wykres 170. Przedsiębiorstwa sprzedające przez internet i inne sieci komputerowe w Polsce w latach 2010 i 2013 według województw (% przedsiębiorstw 10+) 2010 2013 14 9 12 9 11 11 9 10 1110 10 10 9 8 1010 8 9 6 9 5 8 7 7 Lubuskie Zachodniopomorskie Podlaskie Pomorskie Podkarpackie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie 4 Małopolskie Lubelskie Śląskie Dolnośląskie Łódzkie Mazowieckie Ogółem 6 5 4 9 8 Świętokrzyskie 9 12 Warmińsko-mazurskie 12 Opolskie 11 Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Sprzedaż elektroniczna stanowi dziesiątą część wartości sprzedaży w Polsce Wykres 171. Odsetek wartości sprzedaży przez internet i/lub inne sieci w obrotach ogółem – Polska a średnia unijna (% przedsiębiorstw 10+) UE-28 14 14 11 Polska 15 10 14 11 8 2010 201120122013 Opracowanie własne na podstawie danych z bazy Eurostatu. Udział przychodów z e-sprzedaży w obrotach ogółem w Unii Europejskiej od 2010 r., kształtuje się na poziomie 14–15%. W Polsce wartość ta wzrosła o 3 punkty procentowe i w 2013 r., po odnotowanym rok wcześniej spadku, wyniosła 11%. Między 2010 a 2013 rokiem największy wzrost wartości przychodów generowanych przez e-sprzedaż odnotowano w Czechach i na Słowacji (o 7 punktów procentowych), czyli w tych krajach, gdzie najbardziej wzrosła liczba firm prowadzących sprzedaż elektroniczną. W 2013 r. to właśnie Czechy i Słowacja pod względem wartości przychodów ze sprzedaży elektronicznej znalazły się w czołówce UE pozostawiając w tyle liderów z 2010 r., którymi wówczas były Niemcy, Szwecja, Finlandia i Belgia. 151 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Wykres 172. Odsetek wartości sprzedaży przez internet i/lub inne sieci w obrotach ogółem w krajach UE w latach 2010 i 2013 (% przedsiębiorstw 10+) 31 2013 ue-28 2010 ue-28 2013 26 23 18 18 18 18 18 17 16 1616 16 14 14 14 11 18 14 13 14 14 13 13 11 13 1112 12 1212 14 11 9 14 11 11 1011 8 7 14 8 7 5 4 6 5 2 Cypr Rumunia Włochy Łotwa Słowenia Polska Litwa Chorwacja Portugalia Austria Estonia Holandia Malta Szwecja Francja Hiszpania Niemcy Dania Belgia* Finlandia Węgry Wlk. Brytania Słowacja Luksemburg* Czechy Irlandia 1 3 2 Grecja 19 Bułgaria 24 2010 * Dane za 2012 r. Opracowanie własne na podstawie danych z bazy Eurostatu, maj 2014 r. Większa część przychodów uzyskiwanych ze sprzedaży prowadzonej drogą elektroniczną generowana jest przez systemy typu EDI (ang. Electronic Data Interchange) niż przez stronę internetową. Sprzedaż w tym systemie dokonywana jest za pomocą wiadomości w standardzie EDI, który pozwala na automatyczne przetwarzanie danych, jak: EDIFACT, UBL, XML. Cechą, która odróżnia komunikat elektroniczny typu EDI od dokumentu elektronicznego zawierającego zwykły tekst w formie elektronicznej jest to, że zwykły dokument (nie będący w standardzie EDI) nie jest możliwy do automatycznego przetworzenia, potrzebna jest praca człowieka. W Polsce odsetek wartości sprzedaży przez EDI w 2013 r. stanowił 8%, przez stronę internetową – 3%. Wykres 173. Odsetek wartości sprzedaży przez internet i/lub inne sieci w podziale na sprzedaż przez stronę www i EDI w obrotach ogółem w krajach UE w 2013 r. (% przedsiębiorstw 10+) Przez stronę www Dania Grecja 2 10 Austria Bułgaria 1 2 8 Estonia Cypr 1 4 7 Holandia Rumunia 3 3 13 Malta* 2 14 Niemcy* Włochy 5 9 Szwecja 4 10 Francja Łotwa 4 10 Hiszpania 11 14 Belgia’ Słowenia* 10 UE-28 8 12 Finlandia Polska 12 Węgry Litwa 3 b.d. Wlk. Brytania 7 12 Słowacja Chorwacja 23 Luksemburg’ 9 20 Czechy ‘ – Dane za 2012 r. ogółem. *– Dane ogółem. Opracowanie własne na podstawie danych z bazy Eurostatu, maj 2014 r. Portugalia 20 Irlandia 8 4 3 3 2 4 6 5 4 4 4 4 4 6 6 5 11 EDI 152 GOSPODARKA Połowa firm sądzi, że ich produkty nie nadają się do sprzedaży w sieci W 2013 r. 65% polskich przedsiębiorstw napotkało bariery ograniczające lub uniemożliwiające prowadzenie sprzedaży elektronicznej poprzez stronę internetową (64% przedsiębiorstw małych oraz 72% średnich i dużych firm). Najczęstszą przyczyną była niezdatność produktów do sprzedaży drogą elektroniczną, na którą wskazała połowa badanych przedsiębiorców. Dla co czwartego prowadzenie sprzedaży przez internet było nieopłacalne, gdyż koszt wprowadzenia tego typu handlu przewyższyłby zysk. Dla co piątej firmy barierę stanowiły płatności. Wykres 174. Przedsiębiorstwa napotykające bariery ograniczające lub uniemożliwiające prowadzenie sprzedaży elektronicznej poprzez stronę www w 2013 r. (% przedsiębiorstw 10+) 50 29 24 Niezdatność Problemy logistyczne Koszt wprowadzenia (np. z wysyłką sprzedaży poprzez produktów (wyrobów, usług) do sprzedaży towaru) stronę internetową poprzez stronę przewyższał lub przewyższałby zysk internetową 20 Problemy z płatnością 18 Problemy związane z bezpieczeństwem ICT lub ochroną danych 15 Problemy prawne Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Pod pojęciem innowacji rozumie się wdrożenie nowego lub istotnie ulepszonego produktu (wyrobu, usługi), procesu, nowej metody organizacyjnej lub nowej metody marketingowej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem. Nowy lub istotnie ulepszony produkt zostaje wdrożony, gdy jest wprowadzony na rynek. Nowe procesy, metody organizacyjne lub metody marketingowe zostają wdrożone, kiedy rozpoczyna się ich faktyczne wykorzystywanie w działalności przedsiębiorstwa. Działalność innowacyjna polega na angażowaniu się przedsiębiorstw w różnego rodzaju działania naukowe, techniczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań mają charakter innowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo-rozwojową (B+R), która nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem konkretnej innowacji. Do oceny skali innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce na tle krajów europejskich wykorzystałyśmy dane z bazy Eurostatu, ze wspólnotowego badania innowacji (CIS – Community Innovation Survey), które prezentują 153 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną (bieżącą lub zaniechaną) w zakresie produktów, procesów, metody marketingowej lub organizacyjnej w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw. Ostanie dostępne dane z tego badania przedstawiają sytuację z roku 2010, zatem na chwilę obecną raczej mało aktualną. Z danych tych wynika, że w 2010 r. było w Polsce 28% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie. Wynik ten w porównaniu z resztą krajów UE jest bardzo niski, plasuje nas na przedostatniej pozycji, a za nami znalazła się tylko Bułgaria (27%). Dystans dzielący Polskę do średniej unijnej oraz lidera w tej dziedzinie w UE jest znaczny. Średnio w UE aktywnych innowacyjnie jest trochę ponad 5 przedsiębiorstw na 10, w Polsce – niecałe 3 na 10, a w Niemczech – 8 na 10. Wykres 175. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność innowacyjną bieżącą i zaniechaną (w zakresie produktów, procesów, metody marketingowej czy metody organizacyjnej), ogółem w 2010 r. (w %) Przedsiębiorstwa prowadzące działalność innowacyjną ogółem W tym innowacje nietechnologiczne Bułgaria 9 Polska 12 Łotwa 13 Rumunia 17 Węgry 13 Litwa 12 Słowacja 7 41 29 36 28 34 23 31 18 31 14 30 17 28 16 27 18 Grecja 12 42 Malta 11 31 42 32 Francja 11 44 33 Wlk. Brytania 12 46 36 Cypr 10 49 35 Słowenia 15 52 35 Czechy 17 53 39 34 Hiszpania 19 Dania 12 UE-27 14 53 55 43 56 46 Finlandia 10 56 40 Włochy 16 Austria 13 44 56 57 47 Holandia 10 57 47 Estonia 10 60 47 Irlandia 13 60 49 Szwecja 11 60 61 52 46 Portugalia 14 18 Luksemburg 50 15 Niemcy Belgia 9 64 68 79 W tym innowacje technologiczne Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Bardziej aktualnymi danymi o działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce dysponuje GUS21, jednakże działalność ta badana jest oddzielnie dla podmiotów prowadzących działalność przemysłową oraz wśród firm zajmujących się usługami. GUS nie publikuje informacji o wartości odsetka innowacyjnych firm wśród wszystkich przedsiębiorstw. W latach 2010–2012 firmy obu sektorów stosowały następujące rodzaje innowacji: Innowacje produktowe lub procesowe 15% Innowacje produktowe 9% Przemysł 11% Usługi 7% Innowacje organizacyjne lub marketingowe 16% Innowacje procesowe 11% Przemysł 12% Usługi 9% Innowacje organizacyjne 10% Przemysł 10% Usługi 11% „Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010–2012” – GUS, Warszawa 2013 r. 21 Innowacje marketingowe 11% Przemysł 10% Usługi 11% 154 GOSPODARKA Między 2010 a 2012 r. w sektorze usług najczęściej wdrażane były innowacje marketingowe (11%), które w okresie między 2009–2011 r. wprowadzało tylko 8% przedsiębiorstw usługowych. Z kolei wśród przedsiębiorstw przemysłowych najbardziej popularnym rodzajem innowacji, podobnie jak w latach 2009–2011, były innowacje procesowe, wprowadzone przez 12% tej grupy firm. Z danych GUS wynika, że po spadku aktywności innowacyjnej w zakresie innowacji produktowych lub procesowych podczas spowolnienia gospodarczego w latach 2009–2011, pomału dochodzimy do poziomu z lat 2007–2009. W latach 2010–2012 aktywność innowacyjną wykazywało blisko 18% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 14% z sektora usług. Wykres 176. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie w zakresie innowacji produktowych lub procesowych (% ogółu przedsiębiorstw) 2007–2009 18,1 2009–2011 2010–2012 16,9 17,7 13,5 Przedsiębiorstwa przemysłowe 12,3 13,9 Przedsiębiorstwa sektora usług Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji GUS „Działalność innowacyjna przedsiębiorstw”. W przemyśle najczęściej innowacje wprowadzały przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją koksu i produktów rafinacji ropy naftowej (52%) oraz podmioty trudniące się wydobywaniem węgla kamiennego i brunatnego (48%). Najrzadziej – firmy zajmujące się produkcją odzieży (3%). Natomiast w sektorze usług najbardziej innowacyjne są firmy działające w obszarze badań naukowych i prac rozwojowych (71,8%), co nie powinno nikogo dziwić, oraz w dziedzinie ubezpieczeń, reasekuracji i funduszy emerytalnych (67,6%), a najmniej – w transporcie lądowym i wodociągowym (6,8%). Pod względem terytorialnym kraju, najbardziej aktywne innowacyjnie w sektorze przemysłu były przedsiębiorstwa w województwie podlaskim (24%), w sektorze usług natomiast – w województwie mazowieckim (20%). Najmniej podmiotów angażujących się w działalność innowacyjną znajdziemy w województwie pomorskim w przypadku aktywności przemysłowej (12%) oraz w warmińsko-mazurskim (5,5%) w sektorze usług. 155 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Wykres 177. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych według rodzajów działalności (% ogółu przedsiębiorstw) 2008–2010 2010–2012 40 Produkcja koksu i produktów rafinacji ropy naftowej Produkcja wyrobów farmaceutycznych 48 47 55 38 40 37 39 Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 32 Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 34 34 33 Produkcja urządzeń elektrycznych 31 31 Produkcja maszyn i urządzeń Produkcja wyrobów tytoniowych 30 28 29 28 28 28 28 32 27 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę Produkcja napojów Produkcja metali 20 Górnictwo rud metali 25 22 24 22 22 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Pozostała produkcja wyrobów 19 21 Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców Górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego 20 19 20 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 15 Produkcja mebli Pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji Produkcja wyrobów z metali 11 Produkcja wyrobów tekstylnych Rekultywacja 10 Działalność usługowa wspomagająca górnictwo i wydobywanie 10 Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń Produkcja artykułów spożywczych Gospodarka odpadami; odzysk surowców 10 8 9 Produkcja skór i wyrobów skórzanych Produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny 7 3 19 18 17 20 17 18 17 19 17 16 13 Pozostałe górnictwo i wydobywanie Produkcja odzieży 52 45 Wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego 16 15 15 14 14 13 12 12 12 5 Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie z badania PNT-02 w 2012 r. 54 156 GOSPODARKA Wykres 178. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw sektora usług według rodzajów działalności (% ogółu przedsiębiorstw) 2008–2010 2008–2010 Badania naukowe i prace rozwojowe 72 61 Ubezpieczenia, reasekuracja i fundusze emerytalne Finansowa działalność usługowa 33 Działalność usługowa w zakresie informacji 32 28 Telekomunikacja 27 27 Działalność pocztowa i kurierska 26 23 Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwo w zakresie informatyki 22 Produkcja filmów, programów telewizyjnych i nagrań 22 Nadawanie programów ogólnodostępnych i abonamentowych 20 Działalność wydawnicza 19 20 Reklama, badanie rynku i opinii publicznej 36 15 Ubezpieczenia i fundusze emerytalne 14 19 11 12 Handel hurtowy 8 Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne 12 13 11 11 10 Magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport Transport lądowy i rurociągowy 37 19 17 Transport wodny Transport lotniczy 68 6 7 Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Statystycznego w Szczecinie z badania PNT-02 w 2012 r. Nakłady na działalność innowacyjną rosną Według danych GUS22, w 2012 r. na działalność innowacyjną wydano 36,7 mld zł, w tym w przedsiębiorstwach przemysłowych 21,5 mld zł, a usługowych 15,2 mld zł. To o 4,9 mld zł więcej niż przed rokiem (31,8 mld zł w 2011 r.). Należy jednak podkreślić, że dane te nie uwzględniają przedsiębiorstw małych, czyli z liczbą pracujących od 10 do 49 osób. W firmach przemysłowych dominowały nakłady inwestycyjne na środki trwałe, które stanowiły 74% wszystkich nakładów na innowacje. Na drugim miejscu znalazły się nakłady na działalność badawczo-rozwojową, na które w 2012 r. wydano dwukrotnie więcej niż w roku 2007. 22 „Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010–2012” – GUS, Warszawa 2013 r. 157 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… Wykres 179. Nakłady na działalność innowacyjną według rodzajów działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych, w których liczba pracujących przekracza 49 osób (w mln zł) 2007 2012 16507 14934 3530 1603 324 651 341 376 64 Działalność B+R Zakup wiedzy Zakup Nakłady ze źródeł oprogramowania inwestycyjne zewnętrznych na środki trwałe 40 577 469 Szkolenie Marketing personelu dotyczący nowych związane i istotnie z działanością ulepszonych innowacyjną produktów Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r. GUS, Warszawa 2013 r. Przedsiębiorstwa z sektora usług najwięcej środków (5,8 mld zł) przeznaczyły na działalność badawczo-rozwojową. W stosunku do roku 2007 wydatki na B+R były dziesięciokrotnie większe i stanowiły niemal 40% wszystkich nakładów na innowacje. Kolejnymi pod względem wielkości inwestycjami w sektorze usług były środki trwałe. Podobnie, jak w latach poprzednich, na szkolenia personelu związane z działalnością innowacyjną wydano najmniej. Wykres 180. Nakłady na działalność innowacyjną według rodzajów działalności innowacyjnej przedsiębiorstw sektora usług, w których liczba pracujących przekracza 49 osób (w mln zł) 2007 2012 7329 5796 4557 557 1103 1347 174 Działalność B+R Zakup wiedzy Zakup Nakłady ze źródeł oprogramowania inwestycyjne zewnętrznych na środki trwałe 940 56 266 Szkolenie Marketing personelu dotyczący nowych związane i istotnie z działanością ulepszonych innowacyjną produktów Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r. GUS, Warszawa 2013 r. 158 GOSPODARKA Firmy same finansują 3/4 nakładów na innowacje Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz w sektorze usług finansowane są głównie z własnych środków. W przedsiębiorstwach przemysłowych ich udział stanowił 74%, a w sektorze usług – 70%. W obydwu sektorach z roku na rok zmniejsza się udział środków pochodzących z kredytów, natomiast wzrasta wartość środków pochodzących z budżetu państwa, których udział wzrósł szczególnie w sektorze usług. Wykres 181. Nakłady na działalność innowacyjną według źródeł finansowania w przedsiębiorstwach przemysłowych, w których liczba pracujących przekracza 49 osób (w mln zł) 17795 17030 17302 14929 Własne 15226 14767 Otrzymane z budżetu państwa 4889 5433 377 284 2008 569 2808 219 223 2007 173 2009 Pozyskane z zagranicy (bezzwrotne) 1637 1622 1738 1343 233 2010 233 2011 Kredyty bankowe 1201 1246 388 2012 Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r., GUS. Wykres 182. Nakłady na działalność innowacyjną według źródeł finansowania w przedsiębiorstwach sektora usług, w których liczba pracujących przekracza 49 osób (w mln zł) 9930 8597 8508 Własne 8659 6530 Otrzymane z budżetu państwa Pozyskane z zagranicy (bezzwrotne) 2082 868 104 64 2008 1002 1037 1058 54 25 39 194 87 114 2009 2010 2011 793 634 Kredyty bankowe 2012 Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Nauka i Technika w 2012 r., GUS. Publiczne wsparcie dla działalności innowacyjnej Publiczne wsparcie finansowe działalności innowacyjnej przedsiębiorstw ma na celu tworzenie preferencyjnych, w stosunku do rynkowych, warunków do wprowadzania innowacji w przedsiębiorstwach. GUS w swoich badaniach 159 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… uwzględnił publiczne wsparcie pochodzące od instytucji krajowych szczebla lokalnego i centralnego oraz z Unii Europejskiej, w tym z VII Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego UE. Jak widać na dwóch powyższych wykresach w 2012 r. wartość wsparcia budżetu państwa stanowi około 20% nakładów własnych na inwestycje w sektorze usług i tylko 3% w przemyśle. W latach 2010–2012 wsparcie publiczne na działalność innowacyjną otrzymało w sumie 23% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie w przemyśle oraz usługach. Wsparcie to było wyższe o 3 punkty procentowe w odniesieniu do lat 2009–2011. W przemyśle dotacje otrzymało 26% przedsiębiorstw, a w usługach – 19%. Najczęściej z pomocy korzystały firmy średnie, 28% w przemyśle i 26% w usługach. Wykres 183. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie, które w latach 2010–2012 otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną, według wielkości (% przedsiębiorstw 10+) Przedsiębiorstwa przemysłowe % 30 27,9 25,9 24,8 25 20 Przedsiębiorstwa z sektora usług 26,3 23,9 25,7 18,7 14,4 15 10 5 0 Ogółem 10–49 50–249 250 osób i więcej Źródło: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010–2012, GUS. Najwięcej przedsiębiorstw przemysłowych otrzymało wsparcie publiczne w działalności związanej z poligrafią i reprodukcją zapisanych nośników informacji (52%) oraz produkcją metali (38%), najmniej zaś – w produkcji artykułów spożywczych (14%). W sektorze usług natomiast najmocniej dotowane były firmy zajmujące się badaniami naukowymi i rozwojem (65%) oraz telekomunikacją (38%), najmniej działające w obszarze ubezpieczeń (2%). Najczęściej źródłem dotacji na innowacje były środki unijne. Otrzymało je 22% firm z sektora przemysłu oraz 16% z sektora usług. Natomiast finansowanie krajowe dla 12% podmiotów z sektora przemysłu i 11% z sektora usług częściej pochodziło od jednostek szczebla centralnego niż lokalnego. Bariery ograniczające rozwijanie działalności W badaniu działalności innowacyjnej za lata 2010–2012, realizowanym przez GUS zarówno wśród przedsiębiorstw przemysłowych, jaki i usługowych, po raz pierwszy zbadano przeszkody, jakie mogą ograniczać realizację celów przedsiębiorstwa. W niemalże równym stopniu na występowanie różnych barier wskazywali przedsiębiorcy z obydwu sektorów. Największym czynnikiem utrudniającym działalność w latach 2010–2012 była silna konkurencja cenowa, oceniona wysoko przez 47% firm z sektora usług oraz 44% działających w przemyśle. Kolejną barierą był brak popytu, 160 GOSPODARKA na który wskazało 23% z sektora usług i 24% firm przemysłowych. Najmniejszą przeszkodę stanowił brak wykwalifikowanego personelu, odnotowany w 11% firm z sektora usług i 9% z przemysłu. Wykres 184. Przedsiębiorstwa, które oceniły znaczenie danej bariery jako „wysokie” w latach 2010–2012 Przedsiębiorstwa przemysłowe Przedsiębiorstwa z sektora usług Silna konkurencja cenowa 44 47 23 24 Brak popytu 19 Brak wystarczających funduszy Silna konkurencja dotycząca jakości produktu, opinii o nim lub marki 23 22 17 Wysokie koszty dostępu do nowych rynków Wysokie koszty dostosowania do regulacji rządowych i prawnych (lub wymogów prawa) 24 20 21 20 Brak wsparcia ze strony instytucjonalnego systemu wspierania działaności innowacyjnej 17 17 Dominujący udział w rynku konkurencji 15 Innowacje konkurencji 11 Brak wykwalifikowanego personelu 11 9 19 13 Opracowanie własne na podstawie danych z publikacji Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010–2012, GUS. Polska należy do grupy umiarkowanych innowatorów w UE Powoli wzrasta zaangażowanie polskich przedsiębiorców w rozwijanie działalności innowacyjnej, które dotychczas było niemal na najmniejszym poziomie wśród krajów UE. Warto tutaj przytoczyć najnowsze dane w tym zakresie, opublikowane przez Komisję Europejską w 2014 r. w raporcie „Innovation Union Scoreboard 2014”. Raport ten przedstawia wskaźnik „Innovation performance”, który jest wskaźnikiem złożonym i charakteryzuje osiągnięcia państw w zakresie innowacji. Został on opracowany na podstawie 25 różnych wskaźników związanych z działalnością innowacyjną, takich jak m.in.: odsetek ludności z wykształceniem wyższym, doktoraty, naukowe publikacje, wydatki na B+R, w tym wydatki sektora przedsiębiorstw, innowacje przedsiębiorstw i patenty. Niektóre z nich opisaliśmy szerzej w poprzednich rozdziałach. Autorzy wskaźnika innowacji, na podstawie analiz wspomnianej grupy wskaźników, zakwalifikowali państwa członkowskie do następujących czterech grup: • liderów innowacji, w których innowacyjność jest wyższa o 20% od średniej UE. Zaliczają się do nich Dania, Finlandia, Niemcy i Szwecja. Kraje te potwierdziły swoją pozycję z poprzedniego zestawienia z 2013 r.; • zwolenników innowacji, czyli państwa, których wskaźnik innowacji oscyluje wokół poziomu średniej UE, to znaczy mniej niż 20% powyżej lub nie więcej niż 10% poniżej tej średniej. Do tej grupy należą Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Holandia, Słowenia i Wielka Brytania; 161 Cel 3. Zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw… • umiarkowanych innowatorów, a więc państw członkowskich, w których innowacyjność waha się w przedziale od 50% do 90% średniej unijnej. Ta grupa zrzesza kraje takie jak: Chorwacja, Czechy, Grecja, Węgry, Włochy, Litwa, Malta, Portugalia, Słowacja, Hiszpania oraz Polska; • skromnych innowatorów, gdzie wskaźnik kształtuje się znacznie poniżej średniej w UE, czyli poniżej 50% tego poziomu. Grupa ta obejmuje Bułgarię, Łotwę i Rumunię. Porównując wyniki rankingu z 2012 r. odnotowano znaczącą zmianę w przypadku Polski, która dołączyła do grupy umiarkowanych innowatorów, występując tym samym z grupy skromnych innowatorów. Wykres 185. Osiągnięcia krajów członkowskich UE w zakresie innowacji – wskaźnik innowacyjności w 2014 r. Skromni innowatorzy Umiarkowani innowatorzy Zwolennicy innowacji Liderzy innowacji 0,800 0,700 0,600 0,500 0,400 0,300 0,200 0,100 0,000 BG LV RO PL LT HR MT SK HU EL PT ES CZ IT CY EE SI EU FR AT IE UK BE NL LU FI DE DK SE Raport „Innovation Union Scoreboard 2014”. Podsumowanie celu 3 Wskaźniki, za pomocą których możemy ocenić poziom rozwoju polskich przedsiębiorstw w zakresie elektronicznej gospodarki w Polsce, w większości przypadków kształtują się poniżej poziomu średniej unijnej, jednakże w okresie od 2007 do 2013 roku Polska bardzo intensywnie nadrabiała zaległości sukcesywnie przesuwając swoją pozycję do środka osi w rankingach europejskich. Unijni przedsiębiorcy w coraz większym stopniu stosują teleinformatykę do wspomagania działalności biznesowej. Jedynie nieliczne firmy działają bez dostępu do komputerów czy sieci. Polscy przedsiębiorcy nie zwiększają inwestycji w sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny, co znajduje swoje odzwierciedlenie we wskaźniku wyposażenia firm w komputery, który utrzymał się na tym samym poziomie w latach 2012–2013 (95%). Tylko w sześciu państwach unijnych (w tym w Polsce) mniej niż 90% firm korzysta z szerokopasmowego dostępu do internetu. Mimo mniejszego tempa wzrostu odsetka przedsiębiorstw posiadających szybki internet, jak i niskiego stopnia rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w naszym kraju, udało się zmniejszyć dystans do średniej UE z 24 punktów procentowych w 2007 r. do 10 w 2013 r. Rośnie zastosowanie specjalistycznego oprogramowania i systemów do automatyzacji procesów. Polska ma najwyższy w UE odsetek firm stosujących automatyczną wymianę danych z podmiotami zewnętrznymi oraz najniższy 162 GOSPODARKA procent przedsiębiorstw używających takiej wymiany w procesach wewnętrznych. Wykorzystanie narzędzi informatycznych do zarządzania łańcuchem dostaw jest bardziej popularne wśród polskich firm niż średnio w krajach unijnych. Podmioty gospodarcze w Polsce znacznie rzadziej stosują oprogramowanie do planowania zasobów (ERP), jak również rzadziej korzystają z systemów do zarządzania informacjami o klientach (CRM). Światowy kryzys gospodarczy spowolnił rozwój handlu elektronicznego w Unii Europejskiej, o czym świadczy spadek odsetka przedsiębiorstw kupujących online, powolny wzrost odsetka przedsiębiorstw prowadzących sprzedaż elektroniczną i wreszcie stagnacja odsetka wartości e-sprzedaży w sprzedaży globalnej. W Polsce wskaźniki w zakresie prowadzenia e-handlu w latach 2010–2013, wykazują tendencję wzrostową, chociaż nie można tu mówić o dużych zmianach, gdyż wahają się one od 2 do 4 punktów procentowych. O ile w przypadku prowadzenia elektronicznej sprzedaży dzieli nas 6 punktów procentowych od średniej UE, to w przypadku zakupów dystans ten wynosi aż 16 punktów procentowych. Rozważając dalsze perspektywy rozwoju handlu elektronicznego w Polsce należy wziąć pod uwagę fakt, że co drugi polski przedsiębiorca uważa, że jego produkty nie nadają się do sprzedaży przez internet, a co czwarty, że wprowadzenie sprzedaży w systemie elektronicznym byłoby dla niego zbyt drogie, gdyż koszty wdrożenia takiego systemu przewyższałyby zyski. Z analizy wskaźników wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych w przedsiębiorstwach pod względem terytorialnym wynika, że najgorzej w dziewięciu przypadkach na trzynaście wypadło województwo świętokrzyskie. Pozycję lidera zajęło województwo mazowieckie, osiągając maksymalną wartość ośmiu na trzynaście wskaźników. Intensywność wykorzystywania teleinformatyki w dużym stopniu zależy od profilu wykonywanej działalności. Firmy z branży budowlanej w najmniejszym stopniu stosują technologie teleinformatyczne. Natomiast w praktyce biznesowej najintensywniej korzystają z nich sektory finansowo-ubezpieczeniowy oraz ICT. Pozytywnym symptomem jest wzrost nakładów firm na innowacje, szczególnie w obszarze działalności badawczo-rozwojowej, gdzie w 2012 r. firmy z sektora przemysłu wyasygnowały ponad 2 razy tyle, co w 2007 r. Natomiast w tym samym czasie, w sektorze usług mieliśmy do czynienia z ponad dziesięciokrotnym wzrostem wydatków. W 2014 r. Polska opuściła grupę „skromnych innowatorów” i trafiła do „umiarkowanych innowatorów” ze wskaźnikiem innowacyjności w przedziale od 50% do 90% średniej unijnej. Przyjęty do oceny realizacji celu 3 w obszarze „Gospodarka” wskaźnik odsetka przedsiębiorstw kupujących online, pomiędzy rokiem 2007 a 2013 r. wzrósł w Polsce o 8 punktów procentowych. Niestety liderzy europejscy uzyskali większą dynamikę wzrostu, czego efektem jest pogłębienie się dystansu pomiędzy Polską a czołówką unijną. Polska sukcesywnie nadrabia zaległości, jednak tempo wzrostu jest za małe, zatem niezbędna jest dalsza budowa sprzyjającego firmom otoczenia do pełniejszego wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, aby zwiększać ich konkurencyjność i innowacyjność. 163 PAŃSTWO Cel strategiczny: Wzrost dostępności i efektywności usług administracji publicznej przez wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych do przebudowy procesów wewnętrznych administracji i sposobu świadczenia usług 164 PAŃSTWO Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 186. Dostępność online publicznych usług z koszyka 20 podstawowych usług administracji publicznej w 2007 r. oraz przydatnych w siedmiu określonych sytuacjach życiowych w latach 2012 i 2013 95% 95% 76% PL Śr. dla trzech liderów 25% 2007 (odsetek 20 podstawowych usług e-administracji dostępnych online) 2013 (dostępność online usług publicznych w siedmiu sytuacjach życiowych) Obliczenia własne na podstawie danych z badania eGovernment Benchmark. Postęp w realizacji celu 1 Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 r. zdecydowano mierzyć przy pomocy odsetka 20 podstawowych usług administracji publicznej, które są dostępne online. Wskaźnik ten był monitorowany w ramach badania eGovernment Benchmark, realizowanego przez firmę konsultingową Capgemini na zlecenie KE. Usługę traktowano jako dostępną, gdy sprawę można było załatwić przez internet, przesłać wypełniony wniosek, pobrać formularz, albo, w najgorszym wypadku, uzyskać ze strony internetowej podmiotu administracji publicznej informację o sposobie załatwiania sprawy. W 2007 r. w Polsce było dostępnych zaledwie 5 z koszyka 20 badanych usług, czyli nasza administracja osiągnęła wówczas wskaźnik 25%. Gorszy wynik w Europie miała tylko Bułgaria. W tym czasie w trzech krajach UE (Austria, Malta, Słowenia) najlepszych w tej dziedzinie można było już skorzystać online z 19 spośród 20 badanych usług, co dawało średnią na poziomie 95%. W 2010 r. okazało się, że połowa krajów uczestniczących w badaniu osiągnęła już poziom co najmniej 90%, a sześć państw 100%. W związku z tym metodologia pomiaru wymagała modyfikacji. Ponadto, w obliczu przyjęcia i realizacji eGovernment Action Plan 2011–2015 – europejskiego planu rozwoju e-administracji (pol. tłumaczenie Europejski plan działań na rzecz administracji elektronicznej na lata 2011–2015 Technologie informacyjno-komunikacyjne w służbie inteligentnej, zrównoważonej i innowacyjnej administracji publicznej), w badaniach dotyczących e-administracji potrzebne było nowe podejście, odzwierciedlające dążenie do wzmocnienia pozycji użytkownika, które jest jednym z czterech priorytetów tego Planu. Przy współpracy konsorcjum firm konsultingowych Capgemini, Sogeti, IDC, RAND i DTI oraz krajów członkowskich wypracowano nową metodologię, w której 20 podstawowych usług publicznych, reprezentujących silosowy (resortowy) obraz administracji, zastąpiono zestawami usług publicznych potrzebnych w następujących sytuacjach życiowych (ang. life events): 1) założenie firmy, własnej działalności gospodarczej (badane w 2012 r.); 2) utrata i znalezienie pracy (2012 r.); 3) studiowanie (2012 r.); 165 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną 4) regularna działalność gospodarcza (2013 r.); 5) zmiana miejsca zamieszkania (2013 r.); 6) posiadanie lub zakup samochodu, kierowanie pojazdem (2013 r.); 7) rozpoczęcie postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń (2013 r.). Zestaw usług dotyczących pierwszych trzech zdarzeń życiowych był badany w 2012 r., a kolejnych czterech – w 2013 r. W następnych latach cykl ten zostanie powtórzony, w związku z czym można będzie porównywać rozwój tych samych usług co 2 lata. Przykładowo zdarzenie „utrata i znalezienie pracy” koncentruje się na potrzebach osób, które straciły pracę oraz na pomocy w ich powrocie na rynek pracy. Obejmuje ono grupę następujących usług podstawowych i rozszerzonych, świadczonych przez instytucje publiczne różnych szczebli: • zarejestrowanie się jako osoba bezrobotna; • rejestracja w celu otrzymania zasiłku dla bezrobotnych; • dostęp do spersonalizowanych informacji na temat świadczeń, do których ma się prawo; • otrzymywanie informacji o sytuacji na rynku pracy; • otrzymywanie informacji o targach pracy; • otrzymanie wsparcia od urzędnika administracji publicznej; • wyszukiwanie ofert pracy w bazach danych; • otrzymywanie informacji o ofertach pracy odpowiadających profilowi zawodowemu osoby poszukującej; • konfigurowanie przestrzeni osobistej po rejestracji na portalu dedykowanym dla osób poszukujących pracy; • opracowywanie i publikowanie CV; • dostęp do listy usług (świadczeń), do których ma prawo osoba poszukująca pracy; • dostęp do listy dokumentów wymaganych w celu uzyskania odpowiedniego świadczenia; • zapewnienie kontynuacji ubezpieczenia zdrowotnego; • zapewnienie kontynuacji opłat emerytalnych; • otrzymanie pomocy finansowej na uruchomienie działalności gospodarczej; • uzyskanie pomocy finansowej na utrzymanie wpłat na fundusze upadłościowe (dotyczy to osób poszukujących pracy, które prowadziły działalność gospodarczą i zbankrutowały). Badanie usług publicznych odpowiadających pewnym sytuacjom życiowym dostarcza cennych spostrzeżeń na temat adekwatności procedur administracyjnych i usług internetowych do potrzeb użytkowników. Widać wyraźnie, że budowanie usług wokół zdarzeń życiowych wymaga integracji działań wielu instytucji i może być trudne do realizacji w warunkach silosowości administracji, z którą mamy do czynienia w większości krajów europejskich, w tym także w Polsce. Poza dostępnością usług publicznych online, w eGovernment Benchmark bada się i porównuje między krajami Europejskiego Obszaru Gospodarczego23 takie aspekty, jak: użyteczność usług, łatwość i szybkość korzystania z nich, transparentność procesu obsługi, przejrzystość podmiotów świadczących usługi oraz postępowania z danymi osobowymi, jak również możliwość skorzystania z usług przez obcokrajowców. Badanie obejmuje także pięć horyzontalnych rozwiązań informatycznych, które stanowią bazę dla usług e-administracji i są warunkiem niezbędnym do ich rozwoju. Należą do nich: elektroniczna tożsamość (ang. eID) zapewniająca identyfikację i uwierzytelnianie, dokumenty elektroniczne (ang. e-Documents), bazowe rejestry referencyjne (ang. Autentic Sources), bezpieczne repozytorium dokumentów i danych elektronicznych (ang. e-Safe), system jednokrotnej rejestracji lub 23 28 państw UE oraz Islandia, Norwegia, Szwajcaria, Serbia i Turcja. 166 PAŃSTWO system multilogowania SSO (ang. Single Sign-On). Wyniki badania eGovernment Benchmark przeprowadzonego w 2013 r. są dostępne na stronie Digital Agenda Scoreboard https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/ eu-egovernment-report-2014-shows-usability-online-public-services-improving-not-fast. W okresie od 2007 do 2013 r. dystans w zakresie dostępności online usług publicznych dzielący Polskę od liderów europejskich z 70 punktów procentowych zmalał do 19 punktów. W 2013 r. wskaźnik dostępności online usług publicznych przydatnych w siedmiu określonych powyżej sytuacjach życiowych osiągnął w Polsce wartość 76% – 4 punkty powyżej średniej unijnej. W czołówce UE znalazły się: Malta z wynikiem 97%, Portugalia – 96% i Hiszpania – 91%. Okazało się, że dwóch liderów z 2007 r. nie utrzymało swojej pozycji w czołówce europejskiej. Austria i Słowenia w 2013 r. nie wypadły już tak dobrze jak sześć lat wcześniej w zakresie dostępności 20 podstawowych usług e-administracji. Polska natomiast uczyniła znaczny krok w kierunku nowoczesnej administracji, gdyż znalazła się w pierwszej piętnastce krajów, przed takimi potęgami jak Francja, Wielka Brytania czy Niemcy. Wykres 187. Dostępność online usług publicznych w UE w latach 2007–2013 (%) Dostępność online 20 podstawowych usług publicznych w 2007 r. Dostępność online usług publicznych stosownych w 7 sytuacjach życiowych w latach 2012–2013 44 35 45 46 49 53 56 68 64 67 60 62 55 45 85 86 86 87 87 82 83 96 97 100 89 90 75 50 45 35 76 77 72 73 73 74 74 75 91 60 40 90 70 60 70 63 75 67 70 63 95 70 50 35 30 25 Malta Portugalia Hiszpania Irlandia Estonia Finlandia Austria Dania Szwecja Holandia Włochy Polska Francja Wlk. Brytania Belgia Łotwa Litwa UE 28 Słowenia Niemcy Luksemburg Bułgaria Cypr Czechy Chorwacja* Rumunia Grecja Węgry Słowacja 15 * – Brak danych z roku 2007. Obliczenia własne na podstawie danych z badania eGovernment Benchmark. Podaż usług e-administracji w Polsce rośnie Z badania „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów administracji publicznej w Polsce w 2013 r.”24 wynika, że już blisko co drugi urząd w Polsce udostępnia usługi elektroniczne. W stosunku do roku 2012 nastąpił dynamiczny 24 Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.” przeprowadzone zostało przez PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (MAC) w listopadzie 2013 r. wśród wszystkich jednostek administracji samorządowej oraz urzędów administracji państwowej, w tym rządowej. Ostatecznie w badaniu wzięło udział 1656 podmiotów. Pełny raport z badania jest dostępny na stronie internetowej MAC pod linkiem: https://mac.gov.pl/wp-content/uploads/2014/01/PBS_MAC_Cyfryzacja_11122013.pdf. 167 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną wzrost w tym zakresie – o 45% (14 punktów procentowych), który w głównej mierze zawdzięczamy większej liczbie urzędów gminnych oferujących usługi online. Spektakularny, prawie trzykrotny wzrost odsetka urzędów świadczących nowoczesne usługi przez internet odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, ponad dwukrotny – w lubuskim, jak również znacznymi, 22-punktowymi wzrostami wyróżniły się województwa łódzkie i zachodniopomorskie. W pierwszym przypadku uruchomiony został internetowy serwis Cyfrowy Urząd, umożliwiający świadczenie w sieci usług publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego województwa warmińsko–mazurskiego. Z kolei w łódzkim uruchomiono system e-usług pod nazwą Wrota Regionu Łódzkiego. Ciągle jednak niekwestionowanym liderem z najwyższym 78% odsetkiem urzędów świadczących usługi publiczne przez internet pozostaje Śląsk. Najgorsza sytuacja w tej dziedzinie występuje w podkarpackim, gdzie niespełna co trzeci urząd oferuje usługi w sieci. Wykres 188. Urzędy udostępniające usługi elektroniczne według rodzaju urzędu i województw (w %) 2012 31 33 29 28 28 31 47 48 50 51 53 65 41 25 Opolskie Lubelskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Świętokrzyskie Mazowieckie Pomorskie Podlaskie Podkarpackie Urzędy marszałkowskie Urzędy powiatowe Urzędy gminne Administracja samorządowa 47 38 19 Administracja państwowa Ogółem 33 32 44 21 38 39 18 Śląskie 29 41 42 Zachodniopomorskie 30 37 42 Małopolskie 50 34 42 Warmińsko-mazurskie 44 48 32 61 Dolnośląskie 47 64 Lubuskie 47 78 Łódzkie 64 62 2013 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Źródło: Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Trzy czwarte urzędów świadczących usługi elektroniczne robi to przez platformę ePUAP, a połowa przez stronę internetową. Blisko połowa jednostek uważa, że elektronizacja usług skraca czas obsługi klienta, lecz 18% nie informuje klientów o możliwości realizacji spraw przez internet. Śląsk przoduje w Polsce nie tylko pod względem odsetka urzędów świadczących e-usługi, ale również w obszarze innowacyjności usług: co drugi urząd w województwie śląskim wprowadził nowe e-usługi lub znacząco ulepszył sposób ich świadczenia w 2013 r. Średnio w Polsce zaledwie dwa urzędy na dziesięć mogą się pochwalić takimi działaniami. Identyczne proporcje kształtują się także w przypadku umożliwiania klientom śledzenia przez internet postępu w realizacji spraw: na Śląsku 5 jednostek na dziesięć, a średnio w Polsce tylko dwa urzędy z dziesięciu stosują takie udogodnienia. W województwie śląskim dwa razy częściej niż ogólnie w Polsce w urzędach panuje przekonanie, że załatwianie spraw drogą elektroniczną trwa krócej niż tradycyjnie. 168 PAŃSTWO Rysunek 3. Świadczenie usług elektronicznych w przeliczeniu na 10 urzędów w Polsce i na Śląsku w 2013 r. (kolor bordowy oznacza posiadanie wymienionej cechy) POLSKA URZĘDY ŚLĄSK udostępniające usługi elektroniczne informujące i zachęcające do korzystania z usług e-administracji które wprowadziły nową e-usługę lub znacząco ulepszyły istniejącą umożliwiające śledzenie postępu realizacji sprawy twierdzące, że załatwianie spraw drogą elektroniczną trwa krócej Na podstawie badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Możliwość sprawdzenia postępu w realizacji sprawy urzędowej to bardzo wygodna opcja dla obywateli. Ogólnie, urzędy z województw wschodniej części kraju oraz z województwa opolskiego rzadziej niż przeciętnie oferują tego typu udogodnienie. W 2013 r. żaden ze zbadanych na Podkarpaciu urzędów nie dawał takiej możliwości. Mapa 6. Urzędy umożliwiające klientom śledzenie postępu w realizacji sprawy przez internet w 2013 r. Średni wynik dla Polski wyniósł 34% Pomorskie 40% Zachodniopomorskie 49% Lubuskie 38% Warmińsko-mazurskie 26% Podlaskie 7% Kujawsko-pomorskie 32% Mazowieckie 30% Wielkopolskie 39% Łódzkie 25% Dolnośląskie 47% Opolskie Śląskie 26% 65% Lubelskie 26% Świętokrzyskie 11% Małopolskie 31% Podkarpackie 0% < 30% 30% ≤ 35% < 40% ≥ 40% Źródło: Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 169 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wyższy poziom rozwoju usług dla biznesu niż dla obywateli Charakterystyczną cechą współczesnej e-administracji niemal we wszystkich krajach UE jest wyższy poziom rozwoju usług skierowanych do biznesu niż tych przeznaczonych dla obywateli. Wskaźnik zorientowania na użytkownika (liczony jako suma 2/3 wskaźnika dostępności online i 1/3 wskaźnika użyteczności) dla wszystkich zdarzeń życiowych wyniósł w Polsce 72% i 70% w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W przypadku usług dla przedsiębiorców w Polsce osiągnął on wartość 84% przy 68% dla obywateli. Wykres 189. Wskaźnik zorientowania na użytkownika w podziale na usługi e-administracji skierowane do obywateli i biznesu (stosowne w siedmiu sytuacjach życiowych) w 33 krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego w latach 2012–2013 (%) Przedsiębiorcy (2 sytuacje życiowe) 100 94 90 87 84 84 83 82 82 81 81 80 Obywatele (5 sytuacji życiowych) 79 76 75 75 75 73 73 72 72 70 70 70 66 Razem 7 sytuacji życiowych 65 62 60 60 57 54 51 50 50 45 45 44 25 Słowacja Węgry Rumunia Serbia Grecja Czechy Chorwacja Cypr Bułgaria Luksemburg Niemcy Słowenia Szwajcaria Wlk. Brytania Belgia UE 28 Litwa Polska Łotwa Włochy Francja Norwegia Dania Islandia Holandia Szwecja Turcja Austria Finlandia Irlandia Estonia Hiszpania Malta Portugalia 0 Źródło: Badania eGovernment Benchmark 2012 i 2013. Wśród usług dedykowanych obywatelom lub przedsiębiorcom w wymienionych na str. 164 sytuacjach życiowych, w Polsce najczęściej dostępne online są usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, jak i uruchamianiem jej oraz odnoszące się do utraty i poszukiwania pracy. We wszystkich tych przypadkach poziom wskaźników w Polsce jest wyższy niż średnio w UE. Wykresy 190–196 prezentują dostępność elektronicznych usług publicznych mających zastosowanie w siedmiu badanych zdarzeniach życiowych w krajach UE, w porządku od usług najbardziej dostępnych w Polsce do najrzadziej świadczonych przez internet. 170 PAŃSTWO Wykres 190. Dostępność e-usług publicznych przy prowadzeniu regularnej działalności gospodarczej w krajach UE w 2013 r. (w %) 72 68 69 70 70 71 71 77 77 83 83 85 85 93 94 94 95 96 96 96 90 91 100 100 100 100 100 55 Hiszpania Portugalia Estonia Dania Austria Wlk. Brytania Holandia Francja Malta Włochy Irlandia Polska Szwecja Finlandia Łotwa Czechy Litwa UE 28 Luksemburg Chorwacja Węgry Bułgaria Belgia Słowacja Cypr Niemcy Słowenia Grecja Rumunia 45 Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Wykres 191. Dostępność usług publicznych online w sytuacji utraty i szukania pracy w krajach UE w 2012 r. (w %) 54 65 66 66 59 61 62 73 74 76 76 69 72 83 97 91 91 91 92 93 93 94 94 87 88 Hiszpania Litwa Holandia Malta Francja Dania Portugalia Włochy Irlandia Polska Finlandia Austria Bułgaria Belgia UE 28 Słowenia Niemcy Estonia Wlk. Brytania Cypr Węgry Czechy Łotwa Szwecja Chorwacja Słowacja Luksemburg Rumunia Grecja 45 41 42 42 Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Wykres 192. Dostępność e-usług publicznych przy zakładaniu firmy lub własnej działalności gospodarczej w krajach UE w 2012 r. (w %) Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Malta Portugalia Hiszpania 100 100 96 99 Włochy Estonia Austria Słowenia Szwecja Belgia Bułgaria Polska Dania Wlk. Brytania Cypr UE 28 Finlandia Irlandia Niemcy Luksemburg Francja Czechy Holandia Łotwa Litwa Węgry Słowacja 59 60 60 Rumunia Chorwacja Grecja 51 52 90 93 85 85 87 87 84 83 82 77 79 73 74 71 68 68 64 64 64 65 171 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wykres 193. Dostępność usług publicznych online w sytuacji wszczęcia postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń w krajach UE w 2013 r. (w %) 100 100 100 100 90 90 90 73 73 39 57 59 60 60 60 50 50 51 52 52 Malta Portugalia Estonia Austria Łotwa Irlandia Finlandia Polska Belgia Bułgaria Szwecja Włochy Hiszpania UE 28 Holandia Francja Grecja Luksemburg Rumunia Niemcy Wlk. Brytania Chorwacja Dania Czechy Litwa Słowacja Słowenia 17 20 20 Cypr Węgry 8 43 43 43 45 76 Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Wykres 194. Dostępność e-usług publicznych przy zmianie miejsca zamieszkania w krajach UE w 2013 r. (w %) 86 86 86 80 83 73 75 75 68 70 70 94 90 90 90 90 93 97 100 100 100 58 Szwecja Portugalia Malta Wlk. Brytania Hiszpania Holandia Łotwa Finlandia Estonia Dania Litwa Bułgaria Belgia Słowenia Francja Niemcy UE 27 Luksemburg Polska Austria Włochy Rumunia 50 Cypr Grecja 40 Chorwacja Węgry Czechy Słowacja 34 36 37 46 Brak danych dla Irlandii. Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Wykres 195. Dostępność usług publicznych online w sytuacji posiadania lub zakupu samochodu oraz kierowania pojazdem w krajach UE w 2013 r. (w %) 26 32 38 42 56 51 54 60 95 90 93 86 87 89 84 76 77 80 70 73 74 74 68 67 64 64 66 100 Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Malta Szwecja Dania Estonia Irlandia Hiszpania Finlandia Portugalia Holandia Łotwa Austria Bułgaria Belgia Litwa Luksemburg Słowenia UE 28 Cypr Polska Francja Włochy Niemcy Wlk. Brytania Rumunia Czechy Chorwacja Grecja Słowacja Węgry 17 172 PAŃSTWO Najniższą dostępnością w Polsce odznaczają się usługi publiczne online dotyczące studiowania. Jedynie 59% badanych usług odpowiadających temu zdarzeniu życiowemu było dostępnych w 2012 r., podczas gdy średnia unijna jest o 12 punktów procentowych wyższa. Wykres 196. Dostępność usług publicznych online w sytuacji studiowania w krajach UE w 2012 r. (w %) 54 56 56 82 83 84 88 89 99 100 Portugalia Malta Hiszpania Dania Holandia Szwecja Irlandia Austria Finlandia Słowenia Litwa Francja Niemcy Wlk. Brytania UE 28 Włochy Cypr Estonia Chorwacja Czechy Luksemburg Słowacja Polska Bułgaria Belgia Węgry Łotwa 43 45 Grecja Rumunia 37 75 75 75 78 71 73 69 69 68 63 65 59 59 62 93 93 Źródło: Badanie eGovernment Benchmark. Rozdźwięk między dostępnością a jakością usług e-administracji Oś pozioma poniższego wykresu obrazuje wartość wskaźnika omówionego w poprzednim rozdziale – dostępność online usług publicznych stosowanych w siedmiu sytuacjach życiowych, która określa w jakim stopniu informacja lub usługa jest obecna w serwisach administracji publicznej. Na osi pionowej oznaczono użyteczność, na którą składają się dostęp do pomocy, wsparcia użytkownika, funkcjonalność informacji zwrotnej, łatwość w korzystaniu z usługi oraz szybkość załatwienia sprawy. Obie wartości wskaźników wyznaczają punkt w układzie współrzędnych dla każdego z 28 krajów UE. Większość punktów leży poniżej linii y = x, co oznacza, że administracja publiczna bardziej skupia się na udostępnianiu usług online niż na ich jakości, której miarą może być całość wrażeń, jakich doświadcza użytkownik podczas załatwiania spraw online. W Polsce także ilość dominuje nad jakością – wskaźnik użyteczności na poziomie 65% jest sporo niższy od dostępności o wartości 76%. Jedenastopunktowa rozpiętość tych wyników w Polsce jest identyczna jak na Malcie, która osiągnęła najlepszy rezultat w obu badanych kategoriach (97%; 86%). W przypadku średniej unijnej różnica między dostępnością a jakością e-usług jest mniejsza i wyniosła pięć punktów procentowych (72%; 67%). Jakość e-administracji jest ściśle związana z przejrzystością procesu świadczenia usług. Niestety poziom transparentności usług sektora publicznego w większości krajów UE jest niski – średnia unijna w 2013 r. wyniosła 38%, a rezultat Polski był jeszcze o 5 punktów niższy. Oznacza to, że w 2/3 krajów europejskich brakuje informacji o podstawowych elementach procesu świadczenia usług, takich jak potwierdzenie wpływu wniosku, czas 173 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną oczekiwania na odpowiedź, postęp w realizacji sprawy, spodziewany rezultat procesu. W przypadku większości usług e-administracji użytkownik nie jest dobrze poinformowany o całej procedurze, chociaż zapewnienie informacji nie powinno stanowić większego problemu. Użyteczność usług publicznych stosownych w 7 sytuacjach życiowych Wykres 197. Dostępność online versus użyteczność usług publicznych stosownych w siedmiu sytuacjach życiowych w krajach UE w latach 2012–2013 (%) SI 68 78 SK 44 73 BG 62 66 RS 49 64 EL 46 59 HR 53 56 CZ 56 60 CY 60 61 CH 65 66 LU 64 56 DE 67 61 HU 45 48 UK 74 76 LT LV FR IT 73 73 75 77 72 73 73 72 UE 28 72 PL 67 76 65 NL 82 IS 80 81 76 NO 83 72 EE FI 87 86 80 79 IE 87 76 MT 97 86 ES 91 79 PT 96 77 AT 86 DK 73 85 71 BE 74 65 SE 83 53 TR 86 43 RO 49 36 Dostępność online usług publicznych stosownych w 7 sytuacjach życiowych Objaśnienie skrótów nazw krajów – patrz str. 10. Obliczenia własne na podstawie danych z badania eGovernment Benchmark. Klienci e-administracji w Polsce są gorzej poinformowani na temat procesu załatwiania spraw we wszystkich badanych sytuacjach życiowych poza jedną – regularną działalnością gospodarczą, gdzie wynik Polski przewyższa średnią europejską o 7 punktów procentowych. 174 PAŃSTWO Wykres 198. Wskaźnik transparentności usług e-administracji w siedmiu sytuacjach życiowych – Polska a średnia 33 krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w %) PL UE 28+ Transparentność świadczenia usług ogółem Rozpoczęcie postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń (2013) 36 Posiadanie lub zakup samochodu, kierowanie pojazdem (2013) 26 33 43 52 40 51 35 25 Utrata i znalezienie pracy (2012) 35 35 47 50 Zmiana miejsca zamieszkania (2013) Założenie firmy, własnej działalności gospodarczej (badane w 2012 r.) 38 58 Studiowanie (2012) 65 Regularna działalność gospodarcza (2013) Obliczenia własne na podstawie danych z badania eGovernment Benchmark. Wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez administrację Administracja publiczna może odgrywać ważną rolę w rozwijaniu społeczeństwa informacyjnego, głównie przez świadczenie usług drogą elektroniczną, uwzględniających potrzeby użytkownika, jak również przez oferowanie dostępu do wartościowych treści, budowanie zaufania do środowiska cyfrowego, wspieranie włączenia cyfrowego oraz rozwój umiejętności korzystania z nowych technologii. Wszystkie te elementy znajdują swoje odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych takich, jak przyjęta przez Rząd w 2013 r. Strategia Sprawne Państwo 2020 oraz w dokumentach programowych, których przykładem są Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa, Program Operacyjny Polska Cyfrowa oraz regionalne programy operacyjne z 2014 r. Syntetyczny wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego odzwierciedla, w jakim stopniu urzędy w Polsce podejmują działania na rzecz cyfryzacji społeczeństwa. Poniższy rysunek przedstawia jego elementy składowe. Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez administrację ma obrazować oddziaływanie służb publicznych na podaż usług i treści, stąd obserwujemy świadczenie usług elektronicznych, użyteczność stron internetowych urzędów i ich dostępność w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych. Z drugiej strony ma on odzwierciedlać działania podejmowane w celu wzmacniania popytu na treści i usługi, takie jak informowanie i zachęcanie obywateli do korzystania z e-administracji, monitorowanie zainteresowania usługami elektronicznymi oraz satysfakcji klientów, aktywność na rzecz włączenia cyfrowego osób wykluczonych, a także posiadanie strategii cyfryzacji, która obejmuje nie tylko zagadnienia informatyzacji urzędu, czy udostępniania usług elektronicznych, ale również szerszy kontekst oddziaływania na rozwój społeczeństwa cyfrowego. Wskaźnik został skalkulowany w oparciu o dane z badania „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce”, prowadzonego na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Obecnie możemy obserwować zmiany w latach 175 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną 2012–2013, porównania przestrzenne oraz między różnymi szczeblami administracji. Wskaźniki dotyczące urzędów marszałkowskich są prezentowane tylko za rok 2013, z uwagi na niski stopień odpowiedzi uzyskany w 2012 r., bowiem w badaniu wzięło wówczas udział tylko 8 urzędów marszałkowskich (w 2013 r. – 11). Rysunek 4. Syntetyczny wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego Świadczenie i rozwijanie usług e-administracji Wsparcie e-integracji Udostępnianie usług elektronicznych Posiadanie strategii cyfryzacji obejmującej także społeczeństwo Informowanie i zachęcanie do korzystania z usług e-administracji Wspieranie działania publicznych punktów dostępu do internetu (nie dotyczy administracji państwowej) Wprowadzanie nowych usług elektronicznych lub ulepszanie sposobu ich świadczenia przez stosowanie ICT Monitorowanie satysfakcji klientów z obsługi Monitorowanie zainteresowania e-usługami Finansowanie rozwoju usług elektronicznych z funduszy UE Posiadanie użytecznej strony www Dostępność strony www dla niepełnosprawnych (WCAG 2.0) Przystosowanie strony www do obsługi przez telefony komórkowe i urządzenia mobilne Korzystanie z funduszy unijnych w celu wsparcia rozwoju społeczeństwa informacyjnego Udostępnianie 4–7 udogodnień na stronie www: Prowadzenie 3 działań dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego i e-integracji: • wyszukiwarka informacji • katalog usług/spraw z wyjaśnieniem jak i gdzie można je załatwić • możliwość zamówienia newsletter’a lub przesyłania nagłówków wiadomości i nowości na stronie (specjalny kanał informacyjny RSS) • możliwość zamówienia zindywidualizowanej (dostosowanej do profilu użytkownika) informacji o działaniach i usługach urzędu • gotowe odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ – Frequently Asked Questions) • informacja, w jaki sposób urząd traktuje zwykłe e-maile, a w jaki pisma przesłane na elektroniczną skrzynkę podawczą urzędu • promowanie korzystania z internetu wśród osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym • organizacja lub wsparcie kursów i szkoleń informatycznych dla obywateli • udostępnianie komputerów lub stanowisk komputerowych z dostępem do internetu dla obywateli W 2013 r. wartość 26% syntetycznego wskaźnika wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez administrację publiczną w Polsce nie jest imponująca, chociaż wzrosła o 5 punktów procentowych w stosunku 176 PAŃSTWO do roku poprzedniego. Największą – 9-punktową zmianą odznacza się składowa „świadczenie i rozwijanie usług e-administracji”, a najmniejszą – 2-punktową „wparcie e-integracji”. Użyteczność stron internetowych urzędów wzrosła o 5 punktów procentowych, lecz pozostaje ciągle na niesatysfakcjonującym poziomie 17%. Wykres 199. Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce oraz jego składowe (w %) 2013 2012 Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego 26 21 17 Posiadanie użytecznej strony www 12 34 43 Świadczenie i rozwijanie usług e-administracji 23 25 Wparcie e-integracji Wykres 200. Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego według szczebla administracji i województw (w %) 2012 35,3 34,4 33,6 25,5 24,8 26,8 19,6 19,8 23,9 25,0 23,1 23,5 21,4 21,7 25,3 25,9 26,1 26,5 20 24 Śląskie 23 Małopolskie 22 Kujawsko-pomorskie 18 Dolnośląskie 18 Warmińsko-mazurskie 20 Świętokrzyskie 21 Lubuskie 22 Łódzkie 18 Mazowieckie 20 Lubelskie 17 Pomorskie 17 Podkarpackie 20 Wielkopolskie Podlaskie Urzędy marszałkowskie 17 Opolskie 24 Urzędy powiatowe 20 Urzędy gminne Administracja samorządowa 21 Administracja państwowa Ogółem 29,4 32 34 21 28,9 28,4 Zachodniopomorskie 26,1 2013 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Im wyższy szczebel administracji, tym wyższa wartość syntetycznego wskaźnika wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Najwyższy poziom 35% osiągnęły urzędy marszałkowskie, a następnie urzędy administracji 177 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną państwowej25 ze wskaźnikiem o wartości 34%. Podobny wynik odnotowano w województwie śląskim, które jak rok wcześniej, znalazło się na pozycji lidera, jednak jego przewaga w stosunku do pozostałych regionów Polski nieco zmalała. W 2012 r. różnica między kolejnym województwem – małopolskim a śląskim wynosiła 8 punktów procentowych, podczas gdy w 2013 r. spadła do 5 punktów. Największy wzrost wskaźnika stał się udziałem województwa kujawsko-pomorskiego, które osiągnęło wynik tylko 0,5 punktu niższy od wice-lidera Małopolski. Bardzo duże zmiany obserwujemy również w świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim, które opuściły w 2013 r. grupę regionów najsłabiej wspierających rozwój społeczeństwa informacyjnego, głównie dzięki ogromnemu postępowi w świadczeniu i rozwijaniu usług e-administracji w przypadku województwa świętokrzyskiego oraz poprawie użyteczności stron www urzędów na Warmii i Mazurach. W grupie najsłabszych pozostały województwa podlaskie, opolskie, wielkopolskie i podkarpackie. Świadczenie i rozwijanie usług e-administracji Wskaźnik cząstkowy świadczenia i rozwijania usług e-administracji pokazuje zdolność administracji do tworzenia i udostępniania usług elektronicznych, odpowiadających potrzebom obywateli. Jest on obliczany jako suma ważona następujących składników: • Udostępnianie usług elektronicznych, gdzie w ciągu ostatniego roku odnotowano największy wzrost, opisany w rozdziale „Podaż usług elektronicznych administracji w Polsce”. • Wprowadzanie nowych usług elektronicznych lub ulepszanie sposobu ich świadczenia przez stosowanie ICT, będące przejawem innowacyjnego podejścia administracji do swej roli w społeczeństwie i otwarcia na jego potrzeby. • Informowanie i zachęcanie do korzystania z usług e-administracji, niezbędne do pobudzenia popytu na te usługi. • Monitorowanie satysfakcji klientów z obsługi, bardzo ważne w procesie doskonalenia usług i rozpoznawania potrzeb klientów. • Monitorowanie zainteresowania e-usługami, a więc zdobywanie wiedzy, w jakim stopniu społeczeństwo korzysta lub chciałoby korzystać z nowych możliwości tworzonych przez administrację. • Finansowanie rozwoju usług elektronicznych z funduszy UE, bardzo przydatne w sytuacji, gdy ponad 70% urzędów zgłasza jako największą przeszkodę w cyfryzacji zbyt niski budżet do dyspozycji na ten cel. Wskaźnik cząstkowy świadczenia i rozwijania usług e-administracji osiągnął wartość 43% w 2013 r., czyli o 9 punktów procentowych więcej niż przed rokiem, do czego w głównej mierze przyczyniło się działanie na podaż, czyli udostępnianie nowych usług elektronicznych, jak również na popyt w postaci nasilenia wśród urzędów działań informujących i zachęcających obywateli do korzystania z e-administracji. Ciągle jeszcze administracja w niewielkim stopniu sięga po monitoring jako narzędzie przydatne w doskonaleniu działania i dostosowywaniu usług do potrzeb społeczeństwa. Wskazują na to bardzo małe zmiany dwóch składowych dotyczących monitorowania. 25 Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce” jest prowadzone wśród wszystkich urzędów administracji samorządowej (urzędy marszałkowskie, powiatowe, gminne) oraz administracji państwowej, w tym w urzędach niepodlegających bezpośrednio rządowi, jak np.: kancelarie Sejmu, Senatu i Prezydenta, NIK czy KRRiT oraz urzędach administracji rządowej (podległej rządowi), czyli w organach naczelnych i centralnych, urzędach wojewódzkich. W badaniu nie uczestniczą urzędy administracji terenowej (niezespolonej, jak np.: izby i urzędy celne, izby i urzędy skarbowe, urzędy statystyczne oraz zespolonej, obejmującej służby, inspekcje i straże pod kierownictwem wojewody). 178 PAŃSTWO Wykres 201. Wskaźnik świadczenia i rozwijania usług e-administracji w Polsce oraz jego składowe (w %) 2012 2013 Świadczenie i rozwijanie usług e-administracji Wprowadzanie nowych usług elektronicznych lub ulepszanie sposobu ich świadczenia przez stosowanie ICT 43 43 Monitorowanie zainteresowania e-usługami 34 39 26 25 Monitorowanie satysfakcji klientów z obsługi 44 42 47 41 Finansowanie rozwoju usług elektronicznych z funduszy UE 33 28 39 47 Informowanie i zachęcanie do korzystania z usług e-administracji Udostępnianie usług elektronicznych Najwyższą wartość wskaźnika cząstkowego świadczenia i rozwijania usług e-administracji odnotowano wśród urzędów marszałkowskich – 70% oraz na Śląsku – 67%. Największy skok wskaźnika, o 22 punkty procentowe, obserwujemy na Warmii i Mazurach, które dzięki niemu z niemal najniższej pozycji przesunęły się do pierwszej trójki. Podobnie, 15-punktowy wzrost w zachodniopomorskim, pozwolił temu województwu na osiągnięcie drugiego rezultatu w kraju. Warto jednak dodać, że regiony te od lidera dzieli 17–20 punktów procentowych. Najsłabszy wynik w Polsce, o 11 punktów procentowych niższy od średniej krajowej, uzyskało województwo podlaskie. Wykres 202. Wskaźnik świadczenia i rozwijania usług e-administracji według szczebla administracji i województw (w %) 2012 2013 70 50 61 38 35 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Śląskie 25 Zachodniopomorskie 30 47 Warmińsko-mazurskie 28 33 47 Małopolskie 32 38 44 Opolskie 25 43 Dolnośląskie 31 35 43 Lubelskie 30 39 42 Lubuskie 25 38 40 Świętokrzyskie 24 37 40 Łódzkie Podlaskie Urzędy marszałkowskie 31 35 Mazowieckie 48 Urzędy powiatowe 30 Urzędy gminne 33 Administracja samorządowa Administracja państwowa Ogółem 34 49 34 Pomorskie 32 Kujawsko-pomorskie 40 Wielkopolskie 42 Podkarpackie 54 43 67 56 179 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wspierania integracji cyfrowej (e-integracji) W 2013 r. wskaźnik cząstkowy wspierania e-integracji w Polsce wyniósł 25% i wzrósł w ciągu roku o 2 punkty procentowe. Mała zmiana wskaźnika jest pochodną niewielkich wzrostów jego składowych, z których największy, w zakresie korzystania z funduszy unijnych w celu wsparcia rozwoju społeczeństwa informacyjnego, wyniósł 6 punktów procentowych. Wskaźnik ten jest sumą ważoną czterech następujących składowych: • Posiadanie strategii cyfryzacji obejmującej rozwój społeczeństwa informacyjnego, czyli takiej, która koncentruje się nie tylko na zagadnieniu informatyzacji urzędu lub jego usług, lecz także obejmuje działania ukierunkowane na otoczenie. • Korzystanie z funduszy unijnych w celu wsparcia rozwoju społeczeństwa informacyjnego. • Wspieranie działania publicznych punktów dostępu do internetu (PIAP), które nie dotyczy administracji państwowej oraz urzędów marszałkowskich. • Prowadzenie 3 działań dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego i e-integracji, wśród których znalazły się: –– organizacja lub wsparcie kursów i szkoleń informatycznych dla obywateli, –– udostępnianie komputerów lub stanowisk komputerowych z dostępem do internetu dla obywateli, –– promowanie korzystania z internetu wśród osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Jest on liczony tylko w przypadku powiatów i gmin, ponieważ wspieranie PIAP nie leży w gestii urzędów marszałkowskich i jednostek administracji państwowej. Wykres 203. Wskaźnik wspierania e-integracji w Polsce oraz jego składowe (w %) 2012 2013 Wparcie e-integracji Wspieranie działania publicznych punktów dostępu do internetu 67 25 23 66 13 Posiadanie strategii cyfryzacji obejmującej także społeczeństwo 4 4 14 39 Prowadzenie 3 działań dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego i e-integracji 45 Korzystanie z funduszy unijnych w celu wsparcia rozwoju społeczeństwa informacyjnego Posiadanie strategii w zakresie rozwoju teleinformatycznego (cyfryzacji lub informatyzacji) charakteryzuje 16% powiatów i tylko 8% gmin. Jeszcze rzadziej strategie te, poza informatyzacją samych urzędów, są nakierowane na rozwój cyfryzacyjny otoczenia, czyli obywateli, przedsiębiorców, lub organizacji pozarządowych. Dokumenty strategiczne, które oddziałują także na rozwój społeczeństwa informacyjnego ma zaledwie 3% gmin w Polsce i 7% powiatów. Istotnym warunkiem realizacji planów strategicznych są fundusze, często pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. Odsetek urzędów korzystających z funduszy unijnych w celu wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego 180 PAŃSTWO wzrósł z 39% w 2012 r. do 45% w 2013 r. Środki w tym zakresie wykorzystywało 51% powiatów i 45% gmin. Najbardziej w tej kwestii wyróżnia się województwo lubelskie, gdzie 2/3 urzędów finansuje cyfryzację społeczeństwa z użyciem pieniędzy z UE, a także Śląsk z wynikiem 61%. Jedną z kluczowych barier w rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest wykluczenie cyfrowe, które objawia się głównie brakiem dostępu do internetu, niekorzystaniem z sieci lub też brakiem umiejętności informatycznych. Istotną rolę w działalności na rzecz integracji cyfrowej mogą pełnić publiczne punkty dostępu do internetu (PIAP), które definiuje się jako powszechnie dostępne wielofunkcyjne placówki teleinformatyczne wyposażone między innymi w stanowiska komputerowe z łączem internetowym, zlokalizowane np. w gminnych domach kultury, szkołach, bibliotekach czy innych miejscach skupiających społeczności lokalne26. Jest ich w Polsce ponad 8 tysięcy. Z badania „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.” wynika, że 3/4 gmin i 1/5 powiatów wspiera działanie takich placówek, przede wszystkim udostępniając lokal na ich działalność, ale także finansując ją oraz zapewniając wyposażenie, obsługę osobową i organizacyjną. Najczęściej tego typu opieką cieszą się PIAP z województwa lubelskiego i warmińsko-mazurskiego (w obu przypadkach 78% urzędów). Innym narzędziem do walki z wykluczeniem cyfrowym, podobnym do wspierania PIAP, jest udostępnianie komputerów z dostępem do internetu dla obywateli, stosowanie zdecydowanie najczęściej przez urzędy w województwie warmińsko-mazurskim (87%). Następne w kolejności, z wynikami o co najmniej 15 punktów procentowych niższymi, są województwa lubelskie (72%) i zachodniopomorskie (70%). Najrzadziej takie udogodniania dla obywateli oferują urzędy z lubuskiego (54%) i świętokrzyskiego (56%). Sam dostęp do internetu nie wystarczy do włączenia wykluczonych w świat cyfrowy – potrzebne są jeszcze umiejętności informatyczne. 27% urzędów w Polsce organizuje lub wspiera organizację kursów informatycznych dla obywateli. Najczęściej takie działania mają miejsce na Podkarpaciu (36% urzędów) i w województwie świętokrzyskim (34%), a najrzadziej w opolskim (20%) i lubuskim (22%). Kolejną formą wspierania partycypacji wśród osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym jest promowanie korzystania z internetu, które jest podejmowane przez 38% urzędów w kraju, a w województwach lubelskim i kujawsko-pomorskim – przez ponad połowę urzędów. Jedynie 18% gmin i powiatów województwa opolskiego stosuje takie akcje promocyjne. Wskaźnik cząstkowy wspierania integracji cyfrowej, podsumowujący wszystkie wyżej wymienione aspekty wpływu, jaki administracja publiczna próbuje wywierać na zjawisko wykluczenia cyfrowego, ma zdecydowanie wyższą wartość na poziomie gminnym niż powiatowym. W 2013 r., tak jak rok wcześniej, województwo lubelskie osiągnęło najwyższy poziom tego wskaźnika (29%). Warto zauważyć, że wynik tylko o jeden punkt procentowy niższy odnotowano na Śląsku i w województwie kujawsko-pomorskim, gdzie 6-punktowy wzrost wskaźnika był najwyższy w kraju. Najmniejsze wsparcie partycypacji cyfrowej prezentują województwa opolskie, wielkopolskie i pomorskie. Stanowisko Prezesa UKE w zakresie świadczenia bezpłatnej lub za cenę niższą niż cena rynkowa usługi dostępu do sieci internet przez 26 jednostki samorządu terytorialnego (JST) z dnia 15 lutego 2011 r.; http://www.uke.gov.pl/files/?id_plik=8301. W myśl tej definicji do PIAP nie zalicza się kiosków internetowych, infomatów, infokiosków w postaci stacjonarnych urządzeń umieszczanych w miejscach publicznych, przeznaczonych do korzystania z wybranych usług administracji lub internetu. W kategorii PIAP nie mieszczą się również hotspoty, za pomocą których świadczone są wyłącznie usługi dostępu do łącza internetowego na określonych przez administratora warunkach. 181 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wykres 204. Wskaźnik wspierania e-integracji według szczebla administracji i województw (w %) 2012 26 18 25 25 25 26 27 27 22 24 23 20 24 29 23 22 28 24 29 30 22 Lubelskie Śląskie Kujawsko-pomorskie Podkarpackie Warmińsko-mazurskie Małopolskie Zachodniopomorskie Łódzkie Dolnośląskie Mazowieckie Świętokrzyskie Podlaskie 15 Opolskie Urzędy powiatowe 24 25 22 20 Urzędy gminne 23 25 28 27 15 15 Ogółem 21 Lubuskie 25 19 Pomorskie 23 19 Wielkopolskie 25 2013 Posiadanie użytecznej strony www Kolejny, ostatni już element wskaźnika złożonego wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego – posiadanie użytecznej strony www – ma najniższą wartość (17%) spośród wszystkich jego składowych, chociaż wzrósł w ciągu roku o 5 punktów procentowych. Na wskaźnik cząstkowy posiadania użytecznej strony www składają się następujące komponenty: • Dostępność strony www dla osób niepełnosprawnych (WCAG 2.0). • Przystosowanie strony www do obsługi przez telefony komórkowe i urządzenia mobilne. • Udostępnianie na stronie www od 4 do 7 następujących udogodnień: –– wyszukiwarka informacji, –– katalog usług/spraw z wyjaśnieniem jak i gdzie można je załatwić, –– informacja o obowiązkach i prawach obywateli, przedstawiona według profilu użytkownika lub zdarzeń życiowych (np. zmiana statusu małżeńskiego, adresu, potrzeba uzyskania pomocy, zgłoszenie skargi, prowadzenie działalności gospodarczej itp.), –– możliwość zamówienia newsletter’a lub przesyłania nagłówków wiadomości i nowości na stronie (specjalny kanał informacyjny RSS – Really Simple Syndication), –– możliwość zamówienia zindywidualizowanej (dostosowanej do profilu użytkownika) informacji o działaniach i usługach Urzędu, –– gotowe odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ – Frequently Asked Questions), –– informacja, w jaki sposób Urząd traktuje zwykłe e-maile, a w jaki pisma przesłane na elektroniczną skrzynkę podawczą Urzędu. 182 PAŃSTWO Spośród elementów składowych tego wskaźnika, komponent przystosowanie stron internetowych do obsługi przez urządzenie mobilne, osiągnął najwyższą wartość (25%), wzrastając o 8 punktów procentowych w ciągu roku. Najmniej rozpowszechnionym elementem, jakże pożądanym przez użytkowników, jest udostępnianie przez 13% urzędów na swych stronach internetowych co najmniej czterech z siedmiu udogodnienień wymienionych powyżej. Wykres 205. Wskaźnik posiadania użytecznej strony www w Polsce oraz jego składowe (w %) 2012 2013 Posiadanie użytecznej strony www 17 12 Przystosowanie strony www do obsługi przez telefony komórkowe i urządzenia mobilne 17 11 25 13 Udostępnianie 4–7 udogodnień na stronie www 10 16 Dostępność strony www dla niepełnosprawnych (WCAG 2.0) Pierwsza ze składowych – dostępność stron www dla osób niepełnosprawnych (zgodnie ze standardami WCAG 2.0) stanowi nie lada wyzwanie dla właścicieli, projektantów i wykonawców stron, zwłaszcza, że dziś dostępna strona może bardzo szybko utracić ten status, na przykład w wyniku umieszczenia przez redaktora serwisu nieodpowiednio skonstruowanej informacji. Dodatkowo ocena dostępności stron internetowych nie jest jednoznaczna i bywa, że serwisy uznane przez jednych za dostępne mogą być niedostępne w oczach innych specjalistów lub użytkowników. A czas biegnie! Do maja 2015 r. wszystkie internetowe strony publiczne powinny być dostępne, czyli spełniać standardy dostępności WCAG 2.0 na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych z 12 kwietnia 2012 r. W 2013 r. tylko 16% urzędów w Polsce posiadało takie strony, co i tak prawdopodobnie może być wynikiem zawyżonym, gdyż jest on generowany na podstawie deklaracji i samooceny urzędów, a nie audytu serwisów. Najmniejszym odsetkiem jednostek samorządowych posiadających dostępne strony internetowe charakteryzują się województwa lubelskie (8%), podkarpackie (8%) i podlaskie, a największym – małopolskie (23%). Wiedza o standardach dostępności stopniowo rozszerza się: w 2011 r. 63% urzędów nie wiedziało, czy ich strona www spełnia kryteria dostępności WCAG 2.0, a w 2013 r. niezorientowanych w tej sprawie było 43% podmiotów. Zagadnienie to jest najbardziej znane w administracji państwowej (15% niezorientowanych), a najmniej w urzędach województw podlaskiego (54%) i lubelskiego (53%). 183 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wykres 206. Odpowiedzi urzędów na pytanie, czy ich strona internetowa spełnia rekomendacje WCAG 2.0 według szczebla administracji i województw w 2013 r. (w %) 47 43 53 41 36 39 30 48 33 43 37 44 40 51 46 54 45 38 12 8 9 48 37 45 49 43 49 37 31 45 34 12 16 Zachodniopomorskie 18 33 Wielkopolskie 46 Podlaskie 44 Nie wiem Podkarpackie 15 43 Nie Opolskie Tak 47 64 15 23 17 17 14 18 19 Warmińsko-mazurskie Dolnośląskie 16 Świętokrzyskie Urzędy marszałkowskie 8 49 Śląskie Urzędy powiatowe 21 35 Pomorskie Urzędy gminne Administracja państwowa Ogółem 11 Mazowieckie 18 Małopolskie 20 Łódzkie 14 37 Lubuskie 15 38 16 54 Lubelskie 40 Kujawsko-pomorskie 41 Administracja samorządowa 41 47 Źródło: Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Wraz z rozwojem technologii mobilnych administracja powoli dostosowuje swoje strony internetowe do obsługi przez urządzenia mobilne – co czwarty urząd w Polsce dysponował takimi udogodnieniami w 2013 r., podczas gdy w 2012 r. było to tylko 17%. Najrzadziej takie rozwiązania stosowały urzędy marszałkowskie (9%) oraz jednostki samorządowe z województwa opolskiego (14%) i podkarpackiego (15%). Ponad połowa serwisów internetowych urzędów administracji państwowej oraz blisko trzecia część witryn na Dolnym Śląsku i w województwie kujawsko-pomorskim jest gotowa dla użytkowników urządzeń mobilnych. Spośród siedmiu badanych udogodnień stosowanych na stronach internetowych urzędów, najpopularniejsze (co jest raczej naturalne) jest stosowanie wyszukiwarki informacji (83%) oraz katalogu usług lub spraw z opisem jak i gdzie można je załatwić (62%). Wszystkie zbadane urzędy marszałkowskie, połowa urzędów administracji państwowej, 40% powiatów oraz co trzeci urząd gminny umożliwia zamówienie newsletter’a lub przesyłania nagłówków wiadomości i nowości na stronie. Pozostałe rodzaje wsparcia stosuje mniej niż co szósty urząd gminny. Gotowe odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania (FAQ – Frequently Asked Questions), stosowane przez 41% urzędów administracji państwowej, są rzadkością w administracji samorządowej. Używa ich tylko 9% urzędów marszałkowskich, 7% powiatowych i 4% gminnych. Widać wyraźnie, jak bardzo różnią się pod względem użyteczności witryny internetowe urzędów różnych szczebli, bowiem wskaźnik dla administracji państwowej wyniósł 41% w 2013 r. i był blisko trzykrotnie wyższy od poziomu odnotowanego dla gmin (14%). Wartości pośrednie 23% i 25% przyjęły rezultaty powiatów i urzędów marszałkowskich. Wynika stąd, że urzędy niższych szczebli mają w tej materii wiele do nadrobienia. Wśród województw prym w tej dziedzinie wiedzie kujawsko-pomorskie z wynikiem 23%, natomiast najniższe wskaźniki osiągnęły opolskie, podlaskie i lubelskie (po 10%). 184 PAŃSTWO Wykres 207. Wskaźnik posiadania użytecznej strony www według województw (w %) 18 15 11 9 21 14 Małopolskie 20 Śląskie 12 19 Lubuskie 13 18 Zachodniopomorskie 16 17 18 Świętokrzyskie 13 17 Dolnośląskie 7 13 Wielkopolskie 7 9 11 16 Pomorskie 15 11 Mazowieckie 10 Warmińsko-mazurskie Urzędy marszałkowskie 10 Podkarpackie 10 12 11 Lubelskie 19 14 Łódzkie 14 Podlaskie 14 Urzędy powiatowe 12 Administracja państwowa Ogółem 12 16 Urzędy gminne 34 Administracja samorządowa 17 25 Opolskie 23 2013 23 13 Kujawsko-pomorskie 2012 41 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Oferta a korzystanie z e-administracji Czy działania wspierające rozwój społeczeństwa informacyjnego podejmowane przez administrację publiczną odnoszą pożądany skutek? Łatwiej jest wskazać konkretnie liczbę organizacji czy akcji, które otrzymały finansowanie z budżetu lub programów pomocowych, liczbę zorganizowanych szkoleń lub przeszkolonych osób niż oszacować, w jakim stopniu owe działania przyczyniły się do wzrostu liczby użytkowników internetu. Z dużym prawdopodobieństwem można jednak stwierdzić, że wysiłki administracji w obszarach składających się na syntetyczny wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego wpływają na powszechność korzystania z e-administracji. Z analizy danych wynika bowiem, że wzrostowi syntetycznego współczynnika wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy towarzyszy wzrost odsetka internautów, którzy próbowali załatwić sprawę urzędową przez internet. Województwo śląskie, które zdecydowanie najbardziej dba o cyfryzację mieszkańców ma również największe grono użytkowników – 46% internautów próbowało załatwić sprawę przez internet w 2013 r., a 67% zamierza skorzystać z e-administracji w przyszłości, co także jest najlepszym wynikiem w Polsce. Tylko o dwa punkty procentowe mniej internautów podejmowało próby skorzystania z usług publicznych online w zachodniopomorskim, które także osiągnęło poziom wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego o dwa punkty procentowe wyższy od średniej krajowej. Małopolskie i kujawsko-pomorskie są przykładem województw, które mimo wielu wysiłków w dziedzinie rozwijania społeczeństwa informacyjnego nie mają tylu klientów e-administracji, ilu ma przykładowo lubuskie czy łódzkie. Najmniejsze odsetki internautów próbujących załatwić sprawy urzędowe przez internet odnotowano w województwach podlaskim i podkarpackim, które posiadają również najniższe wskaźniki wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego na poziomie 20% i 22%. 185 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego Wykres 208. Syntetyczny wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy oraz internauci, którzy próbowali załatwić sprawy urzędowe przez internet według województw w 2013 r. (w %) Śląskie; 46; 34 Kujawsko-pomorskie; 31; 29 Małopolskie; 35; 29 Warmińsko-mazurskie; 31; 26 Świętokrzyskie; 31; 26 Zachodniopomorskie; 44; 28 Dolnośląskie; 33; 26 Ogółem; 35; 26 Mazowieckie; 35; 24 Łódzkie; 39; 25 Lubelskie; 33; 24 Lubuskie; 38; 25 Pomorskie; 33; 23 Podkarpackie; 30; 22 Podlaskie; 29; 20 Opolskie; 32; 20 Wielkopolskie; 35; 21 Odsetek internautów, którzy próbowali załatwić sprawę urzędową przez internet Opracowanie własne na podstawie własnej metodologii obliczania wskaźnika wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego, danych z badania „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji oraz badania „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Wydaje się jednak, że oczekiwania od administracji na tych terenach są spore, gdyż odpowiednio 64% i 66% internautów zapowiada, że w przyszłości będzie chciało skorzystać z e-administracji. Podobne odsetki potencjalnych interesantów znajdujemy w lubuskim, wielkopolskim i łódzkim. Najrzadziej w Polsce wybór drogi elektronicznej w sprawach urzędowych preferują internauci na Warmii i Mazurach oraz w Małopolsce – po 58% w obu regionach (patrz mapa 7). W badaniach wspólnotowych społeczeństwa informacyjnego zagadnienie wykorzystania internetu do kontaktów z organami administracji publicznej w celach prywatnych rozpatruje się przez analizę trzech rodzajów aktywności, które odzwierciedlają stopień zaawansowania usługi: • wyszukiwanie informacji na stronach www urzędów, • pobieranie formularzy urzędowych, • wysyłanie wypełnionych formularzy urzędowych lub wypełnianie ich online. Odsetek osób korzystających z internetu do kontaktowania się z organami administracji publicznej w ciągu ostatnich 12 miesięcy w celach prywatnych zmniejszył się z poziomu 32% w 2012 r. do 23% w 2013 r. W tym czasie średnia unijna także zmalała z 44% do 41%. Spadek tego wskaźnika w Europie nie jest raczej efektem mniejszego zainteresowania usługami publicznymi online. Wpływ na jego wartość w 2013 r. miała zmiana polegająca na doprecyzowaniu pytania użytego w kwestionariuszu badawczym. Do pytania z lat ubiegłych została dodana informacja uszczegółowiająca, iż pytanie to „obejmuje strony internetowe dotyczące obowiązków obywatelskich (np. deklaracji podatkowych, zmiana miejsca zameldowania), praw (np. pomoc społeczna), oficjalnych dokumentów (np. dowód osobisty, akt urodzenia), publicznych usług edukacyjnych (publiczne biblioteki, informacja o rekrutacji do publicznej szkoły lub na uniwersytet), publiczne usługi zdrowotne (obejmuje usługi publicznych szpitali). Z wyłączeniem ręcznie pisanych e-maili”. 186 PAŃSTWO Wydaje się, że uściślenie to i wyłączenie e-maili spośród różnych form komunikacji z administracją publiczną wpłynęło ostatecznie na obniżenie wyników w stosunku do poprzedniego roku. Mapa 7. Intencja korzystania z usług publicznych online według województw (w %). Średni wynik dla Polski wyniósł 62% Pomorskie 62% Zachodniopomorskie 61% Lubuskie 66% Warmińsko-mazurskie 58% Podlaskie 64% Kujawsko-pomorskie 60% Mazowieckie 63% Wielkopolskie 66% Łódzkie 65% Dolnośląskie 61% Opolskie 59% Lubelskie 59% Świętokrzyskie 61% Śląskie 67% Małopolskie 58% Podkarpackie 66% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Jednocześnie z badania „e-administracja w oczach internatów 2013” prowadzonego przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji na próbie 4866 użytkowników internetu wynika, że sukcesywnie przybywa internautów, którzy próbowali załatwiać sprawy urzędowe przez internet. W 2013 r. z elektronicznej formy załatwiania spraw urzędowych próbowało skorzystać 35% użytkowników sieci, czyli o 4 punkty procentowe więcej niż w roku 2012. Wykres 209. Osoby korzystające z internetu do kontaktowania się z organami administracji publicznej w ciągu ostatnich 12 miesięcy w celach prywatnych (w %) UE 28 PL 44 41 35 41 41 37 32 28 25 22 28 23 2008 2009 2010 2011 20122013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 187 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wyszukiwanie informacji na stronach www urzędów zostanie omówione w części dotyczącej celu 3 Strategii, jeśli zaś chodzi o pobieranie i odsyłanie formularzy przez internet, to udział osób wykonujących te czynności w celu załatwienia sprawy urzędowej w Polsce kształtuje się na poziomie nie wyższym niż 2/3 średniej unijnej i wzrasta bardzo powoli. Wykres 210. Osoby korzystające z internetu do pobierania formularzy urzędowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy (w %) UE 28 23 24 26 Wykres 211. Osoby korzystające z internetu do odsyłania wypełnionych formularzy urzędowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy (w %) PL 25 UE 28 26 25 19 14 16 14 15 16 20082009 2010 2011 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. PL 17 18 7 8 21 20 10 9 22 21 11 11 20082009 2010 2011 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Ocena e-administracji wśród użytkowników Ponad połowa internautów uznaje za ważne wszystkie spośród dwunastu rodzajów spraw wymagających wchodzenia w relacje z instytucjami publicznymi, związanych z pracą, zdrowiem, prawem, dostępem do informacji, kulturą, życiem obywatelskim, dokumentem tożsamości, czy szkolnictwem, które zostały przedstawione respondentom w badaniu „e-administracja w oczach internautów 2013”. Największe znaczenie użytkownicy sieci przykładają do dostępu do ofert pracy, informacji i porad dotyczących praw konsumenta, telepracy, dostępu do historii zdrowia oraz możliwości umówienia się na wizytę lekarską przez internet (ponad 80%). Natomiast najmniej istotne dla internautów jest oglądanie zbiorów muzeów i galerii za pośrednictwem internetu. Wśród respondentów, którzy już podejmowali próby załatwiania spraw urzędowych w internecie, 36% uznało, że instrukcje dotyczące procedur były zrozumiałe, a 46%, że były raczej zrozumiałe. Tylko 15% deklarowało, iż informacje dotyczące metody załatwiania spraw były niezrozumiałe (4%) lub raczej niezrozumiałe (11%). Ponad połowa internautów oceniła pozytywnie sposób świadczenia usług e-administracji. Odsetek takich osób w 2013 r. wyniósł 53%, a rok wcześniej 50%. Opinie negatywne lub raczej negatywne miało 19% respondentów, podczas gdy w 2012 r. – 27%. Znacznie częściej niż przeciętnie w kraju pozytywnie oceniany jest sposób załatwiania spraw urzędowych online w województwie podlaskim (67%), a najrzadziej w świętokrzyskim (42%). 188 PAŃSTWO Wykres 212. Znaczenie internetu w kluczowych obszarach życia internautów (w %) Ważne Raczej ważne Raczej nieważne Nieważne Dostęp przez internet do ofert pracy, w tym do baz Urzędu Pracy Nie wiem 54 33 31 6 Dostęp w internecie do informacji, porad o prawach konsumenta 46 Możliwość wykonania pracy z domu (przez internet czy telefon) 44 39 4 2 11 Dostęp przez internet do swojej historii zdrowia/chorób 44 38 5 2 11 35 6 3 11 Umawianie się na wizytę do lekarza przez internet/e-mail 46 37 Dostęp przez internet do katalogów bibliotek Dostęp w internecie do informacji, raportów, danych statystycznych publikowanych przez urzędy i inne instytucje Oglądanie w internecie zbiorów muzeów i galerii 42 39 Głosowanie przez internet w wyborach do samorządów, parlamentu 34 33 10 38 34 10 18 5 7 14 6 5 15 8 2 16 7 34 24 17 7 3 35 32 Posiadanie jednego dokumentu z chipem zastępującego dowód osobisty, książeczkę zdrowia, bilet komunikacji, legitymację 21 9 39 39 Możliwość kontaktu rodziców ze szkołą przez internet (np. wywiadówki przez internet, dostęp do ocen swojego dziecka) Udział przez internet w konsultacjach społecznych ustaw, rozporządzeń i uchwał samorządów 42 5 6 15 16 23 23 Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Wykres 213. Ocena internautów dotycząca sposobu załatwiania sprawy urzędowej w Polsce Negatywnie 7% 13% Raczej negatywnie 28% Neutralnie Raczej pozytywnie 36% Pozytywnie 17% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 62% internautów wyraża intencję korzystania z e-administracji w przyszłości. Osoby, które mają już doświadczenie w załatwianiu spraw przez internet, częściej deklarują chęć korzystania z e-administracji niż te, które nie próbowały jeszcze tej formy kontaktu. Zrozumiałe jest też, że pozytywne doświadczenia zdobyte podczas korzystania z usług publicznych przez internet sprzyjają intencji ponownego kontaktu z urzędem drogą elektroniczną. Spośród osób, których sprawa została całkowicie zrealizowana w e-urzędzie niemal 90% chce korzystać z tej formy obsługi w przyszłości, za to prawie dwukrotnie rzadziej tę intencję deklarują internauci w sytuacji niezrealizowania sprawy zainicjowanej elektronicznie. Spośród internautów, którzy mogli śledzić postęp realizacji swojej sprawy i tych, którzy pozytywnie ocenili zrozumiałość wyjaśnień dotyczących procedury postępowania odpowiednio 84% i 80% zgłasza chęć załatwienia spraw urzędowych poprzez sieć w przyszłości. W przeciwnych wypadkach, można się spodziewać nawet o połowę mniejszej grupy przyszłych użytkowników. 189 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Mapa 8. Internauci którzy próbowali załatwiać sprawy urzędowe przez internet, oceniający pozytywnie sposób obsługi oraz mający zamiar skorzystać z usług e-administracji w przyszłości według województw (średnia krajowa wyniosła odpowiednio: 35%, 53%, 62%) 33% 60% 62% 44% 47% 61% 38% 48% 66% 31% 53% 58% 29% 67% 64% 31% 48% 60% 35% 58% 66% 33% 56% 61% 35% 58% 63% 39% 53% 65% 33% 54% 59% 31% 42% 61% 32% 52% 46% 59% 47% 67% 35% 46% 58% 30% 58% 66% Użytkownicy e-administracji w 2013 r. Zadowoleni. Potencjalni użytkownicy w przyszłości. Im ciemniejsze tło, tym więcej ocen pozytywnych. Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Wykres 214. Chęć skorzystania z usług e-administracji w przyszłości w zależności od wcześniejszych doświadczeń Tak Nie wiem Nie Jeśli w przyszłości będziesz chciał skorzystać z usług urzędu lub instytucji publicznej, czy zrobisz to przez internet? Czy próbowałeś załatwić jakąś sprawę urzędową przez internet w ciągu ostatnich 12 miesięcy? Tak 73% 57% Nie Czy mogłeś sprawdzić postęp w realizacji Twojej sprawy przez internet? Tak 19% 88% 7% 4% 58% 27% 45% Sprawa jest w toku Czy informacja o sposobie załatwienia ostatniej sprawy, którą znalazłeś w internecie była zrozumiała? 23% Tak Nie 14% 10% 6% 58% Częściowo 27% 65% Tak 41% Nie było takiej informacji 35% 15% 28% 24% 80% Nie 11% 29% 84% Nie Czy ostatecznie otrzymałeś to, o co się starałeś? 16% 11% 12% 8% 32% 26% 49% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 16% 190 PAŃSTWO Oprócz zdobytych doświadczeń, intencja skorzystania z usług e-administracji jest zależna od poziomu kompetencji informatycznych internautów – zarówno związanych z obsługą komputera, jak i korzystaniem z internetu. Im wyższa jest znajomość zagadnień informatycznych, tym częściej pojawia się deklaracja korzystania w przyszłości z usług urzędów poprzez internet. Wykres 215. Chęć skorzystania z usług e-administracji w przyszłości w zależności od umiejętności internetowych Tak Nie wiem Nie Jeśli w przyszłości będziesz chciał skorzystać z usług urzędu lub instytucji publicznej, czy zrobisz to przez internet? Poziom kompetencji związanych z korzystaniem z internetu Brak 23% Niski 47% 37% Średni 30% 38% 25% 65% Wysoki 24% 74% 16% 11% 10% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. W 2013 r. negatywną opinię o załatwianiu spraw urzędowych przez internet miało 19% klientów e-administracji, o 8 punktów procentowych mniej niż przed rokiem. Najczęstszym powodem niezadowolenia (dla 10% internautów i ponad połowy niezadowolonych z usług) był niski stopień zaawansowania usług elektronicznych, na skutek czego załatwienie całej sprawy przez internet było niemożliwe. Rzadziej powodem niezadowolenia był zbyt zawiły sposób załatwienia sprawy lub problemy techniczne. Wykres 216. Powody niezadowolenia z usługi e-administracji wśród internautów (w %) 2012 2013 Okazało się, że załatwienie całej sprawy przez internet jest niemożliwe 10 7 7 Sposób załatwienia sprawy był zbyt zawiły, opis niezrozumiały Załatwienie sprawy trwało dłużej niż się spodziewał{e/a}m 5 Pojawiły się problemy techniczne 4 6 7 5 4 Formularz do wypełnienia był trudny, brakowało wyjaśnień lub były one niezrozumiałe Z innych powodów 17 1 1 Opracowanie własne na podstawie badania „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Dla połowy internautów największym ograniczeniem w korzystaniu z usług urzędów przez internet jest brak możliwości zdalnego załatwienia całej sprawy urzędowej. Dwóch na pięciu użytkowników sieci nie ma pewności, czy sprawa wniesiona drogą elektroniczną zostanie właściwie załatwiona i tyle samo narzeka na niewielki zakres usług. Tylko 6% internautów nie dostrzega żadnych barier w kwestii korzystania z e-administracji. 191 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wykres 217. Ograniczenia związane z korzystaniem z usług urzędów przez internet 50% I tak w pewnym momencie muszę pojawić się osobiście w urzędzie (np. złożyć podpis, dostarczyć papierowe dokumenty czy odebrać dokument) 63% 56% 41% 48% 44% Niepewność, czy sprawa zostanie właściwie załatwiona 40% Niewielki zakres dostępnych usług 37% 31% Niedostateczne informacje o tym, jak załatwić sprawę 33% 27% Brak usług, na których mi zależy 23% 18% 19% 26% Preferuję bezpośredni kontakt z urzędnikiem Trudno samodzielnie wypełnić formularze 14% 20% 11% Obawiam się korzystania z internetu w sprawach urzędowych 13% 16% 20% Próbował{e/a}m, ale miał{e/a}m złe doświadczenia Inne Nie czuję ograniczeń Nie wiem/nie mam zdania 49% 41% 37% 2013 2012 2010 6% 9% 4% 1% 1% 1% 6% 4% 10% 5% 4% 5% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Częstsze korzystanie z e-administracji w przedsiębiorstwach niż wśród obywateli Korzystanie z usług e-administracji w przedsiębiorstwach bada się w UE w sposób podobny jak w przypadku obywateli, zatem kwestionariusz badawczy zawiera pytanie, czy firmy korzystały z internetu do: • pozyskiwania informacji na stronach www urzędów, • pobierania formularzy urzędowych, • składania wypełnionych formularzy w formie elektronicznej. Dodatkowo podmioty gospodarcze przekazują informacje dotyczące składania całkowicie drogą elektroniczną deklaracji VAT oraz deklaracji świadczeń społecznych (ZUS). W Polsce przedsiębiorstwa korzystają z elektronicznej administracji w większym stopniu niż obywatele. O ile w przypadku osób fizycznych osiągamy wyniki niższe od średniej unijnej, o tyle wskaźniki dla przedsiębiorstw przewyższają ten poziom. 90% firm (o liczbie pracujących wynoszącej 10 osób i więcej) w Polsce pobiera formularze urzędowe przez internet, a 86% składa wypełnione formularze w formie elektronicznej. Średnia UE w obu tych przypadkach nie przekracza poziomu osiągniętego przez przedsiębiorstwa z Polski. 192 PAŃSTWO Wykres 218. Przedsiębiorstwa korzystające z internetu do kontaktowania się z urzędami (w %) UE 28 PL 89 76 84 2010 2011 72 63 65 92 90 90 88 87 68 68 64 61 61 2006 2007 2008 2009 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wykres 219. Przedsiębiorstwa korzystające z internetu do pobierania formularzy urzędowych (w %) UE 28 Wykres 220. Przedsiębiorstwa korzystające z internetu do składania wypełnionych formularzy w formie elektronicznej (w %) UE 28 PL 89 80 61 81 80 78 78 PL 87 86 82 81 77 63 61 68 57 68 69 2010 2011 72 74 51 58 56 2008 2009 54 2010 2011 2012 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 2013 2008 2009 2012 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wyższy poziom rozwoju e-usług stanowi załatwienie sprawy urzędowej w pełni elektronicznie. W badaniu wspólnotowym „Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach”, bierze się pod uwagę dwa rodzaje usług realizowanych w pełni drogą elektroniczną: składanie deklaracji VAT i deklaracji zabezpieczenia społecznego (w przypadku Polski – ZUS). Najczęściej w Europie z obu tych usług korzystają firmy na Litwie, natomiast wskaźniki odnotowane w pozostałych krajach są co najmniej o 10 punktów procentowych niższe. 193 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną Wykres 221. Przedsiębiorstwa korzystające z internetu do obsługi w pełni elektronicznie deklaracji składek na ubezpieczenie społeczne i deklaracji podatku VAT w 2013 r. (w %) Deklaracje podatku VAT Deklaracje składek na ubezpieczenie społeczne 96 48 49 25 27 30 41 46 65 71 71 60 59 54 46 48 75 84 79 85 78 83 83 Dania Litwa Łotwa Francja Portugalia Słowenia Irlandia Finlandia Grecja Estonia Bułgaria Węgry Wlk. Brytania Szwecja Słowacja Holandia Chorwacja UE 28 Austria Rumunia Niemcy Hiszpania Belgia Luksemburg Malta 78 29 Czechy Cypr 84 bd Włochy 9 73 75 73 64 27 15 80 77 78 79 95 84 39 41 65 55 64 Polska 12 35 51 59 55 57 57 73 73 70 71 74 75 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. W Polsce odsetek przedsiębiorstw (o liczbie pracujących 10 osób i więcej) korzystających z internetu do obsługi w pełni elektronicznie deklaracji składek na ubezpieczenie społeczne wyniósł w 2013 r. 70% i był o 15 punktów procentowych wyższy od średniej unijnej. W przypadku deklaracji VAT procedurę elektroniczną stosowało tylko 29% firm w Polsce, dwa razy mniej niż przeciętnie w UE. Od 2009 r. popularność elektronicznego systemu zamówień publicznych w Polsce dość wyraźnie rośnie i jest znacznie większa niż przeciętnie w UE. Co czwarte przedsiębiorstwo korzysta z tej formy składania ofert na dostarczenie usług lub towarów podmiotom publicznym. Urząd Zamówień Publicznych udostępnił dla wszystkich zamawiających i wykonawców Platformę Licytacji Elektronicznych, czyli system informatyczny służący do prowadzenia licytacji elektronicznych (zgodnie z art. 74–81 ustawy – Prawo zamówień publicznych) oraz Platformę Aukcji Elektronicznych, który umożliwia prowadzenie aukcji elektronicznych (zgodnie z przepisami tej samej ustawy). Celem uruchomienia tych platform jest zapewnienie możliwości dokonania wyboru najkorzystniejszej oferty w postępowaniach prowadzonych w trybie przetargu nieograniczonego, przetargu ograniczonego lub negocjacji z ogłoszeniem. Wśród państw UE tylko Litwa, Irlandia i Estonia uzyskały wskaźnik wyższy niż Polska w zakresie składania ofert w elektronicznym systemie zamówień publicznych przez przedsiębiorstwa. 194 PAŃSTWO Wykres 222. Przedsiębiorstwa korzystające z internetu do składania ofert na produkty, towary i materiały w elektronicznym systemie zamówień publicznych UE 28 PL 25 22 24 14 9 11 13 11 6 7 2008 2009 2010 2011 12 2012 13 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Podsumowanie celu 1 Głównym celem e-administracji jest wykorzystanie technologii do świadczenia usług publicznych lepiej, taniej i szybciej. W latach 2007–2013 Polska administracja poczyniła znaczny postęp w zakresie udostępniania usług publicznych drogą elektroniczną. W rankingu dostępności usług online z przedostatniego miejsca w Europie znalazła się w pierwszej piętnastce krajów, przed takimi potęgami jak Francja, Wielka Brytania czy Niemcy. Usługi publiczne przez internet świadczy 47% urzędów. W stosunku do roku 2012 nastąpił w tej dziedzinie dynamiczny wzrost o 45% (14 punktów procentowych), który w głównej mierze zawdzięczamy większej liczbie urzędów gminnych oferujących usługi online. Niekwestionowanym liderem z najwyższym 78% odsetkiem urzędów świadczących usługi publiczne przez internet jest Śląsk. Najgorsza sytuacja w tym obszarze występuje w podkarpackim, gdzie niespełna co trzeci urząd oferuje usługi w sieci. Charakterystyczną cechą e-administracji w większości krajów UE, w tym także w Polsce, jest większy nacisk na udostępnienie szerokiego zakresu usług niż na ich użyteczność, a także wyższy poziom rozwoju usług skierowanych do biznesu niż tych przeznaczonych dla obywateli. W przypadku usług dla przedsiębiorców w Polsce wskaźnik zorientowania na użytkownika osiągnął wartość 84% przy 68% dla obywateli. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest niski popyt na usługi e-administracji wśród obywateli – tylko niespełna co czwarty obywatel korzystał z internetu do kontaktowania się z organami administracji publicznej w ciągu ostatnich 12 miesięcy (od kwietnia 2013 r.). Wśród ograniczeń w korzystaniu z usług urzędów online internauci wskazują przede wszystkim niekompletność usług, która nie pozwala na wyeliminowanie wizyty w urzędzie. W drugiej kolejności pojawia się niepewność, czy sprawa złożona elektronicznie zostanie właściwie załatwiona, a dalej niewielki zakres usług i niedostateczne informacje na temat sposobu załatwienia sprawy. Widać więc wyraźnie, że w ślad za rozszerzaniem zakresu musi iść jakość i przejrzystość procesu świadczenia usług. Dopiero w takich warunkach można liczyć na wykorzystanie potencjału tkwiącego w 62% internautów, którzy wyrazili intencję skorzystania z usług elektronicznych administracji w przyszłości (35% internautów korzystało w 2013 r.). Jest to około 43% społeczeństwa – tyle samo, ile wynosi odsetek osób z wysokimi lub średnimi umiejętnościami internetowymi. Kolejne 17% stanowi grupa niezdecydowanych jeszcze, która może rekrutować się spośród osób 195 Cel 1. Udostępnienie szerokiego zakresu usług administracji publicznej świadczonych drogą elektroniczną z niskimi umiejętnościami posługiwania się internetem. Ich decyzja na tak tym bardziej może być uzależniona od łatwości znalezienia informacji i użyteczności usługi, ale także od zapewnienia przejrzystości procesu świedczenia usługi oraz wykorzystywania danych osobowych przez administrację. Administracja publiczna mogłaby pozyskać dodatkowo ponad jedną trzecią dorosłych obywateli, jako użytkowników e-usług, realizując działania objęte syntetycznym wskaźnikiem wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy, wśród których są świadczenie i rozwijanie usług e-administracji, wspomaganie integracji cyfrowej oraz posiadanie użytecznej strony internetowej. Obecnie poziom wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce jest dość niski, bowiem w 2013 r. wyniósł 26%. Warto jednak podkreślić, że w ciągu roku wzrósł on o 5 punktów procentowych, na co w głównej mierze wpłynął wzrost składowej świadczenia i rozwijania usług e-administracji przez 43% urzędów. Stosunkowo niskie wartości pozostałych składników wskazują na konieczność rozwijania integracji cyfrowej (realizowanej przez 25% urzędów), która może doprowadzić do powiększenia grona użytkowników internetu (a przez to również e-administracji) oraz podniesienia kompetencji cyfrowych. Cel 1 Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do 2013 r. nie został określony parametrem liczbowym, jednak spojrzenie na dystans dzielący nas od czołówki europejskiej, który od 2007 r. zmniejszył się drastycznie wskazuje, iż udało się w Polsce zbudować solidne podstawy e-administracji. Dalszy jej rozwój stanowi cel Programu Zintegrowanej Informatyzacji Państwa (PZIP), Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa (POPC) oraz regionalnych programów operacyjnych w perspektywie do 2020 r. 196 PAŃSTWO Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych i interoperacyjnych rozwiązań informatycznych [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Wykres 223. Liczba dni potrzebnych do zarejestrowania kupionej nieruchomości (register property) 197 PL Śr. dla trzech liderów UE 35 7 2 2014 2008 Uwaga: dane opublikowane w „Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2013” różnią się nieco ze względu na inne źródło – The Financial Development Report 2011, World Economic Forum. Opracowanie własne na podstawie danych z badania „Doing Business 2014” The World Bank. W ciągu 6 lat udało się znacznie zmniejszyć różnicę w długości procesu rejestracji zakupionej nieruchomości pomiędzy Polską a czołówką europejską. Jeszcze w 2008 r. taka rejestracja trwała w Polsce prawie 200 dni, a obecnie 35. Wykres 224. Liczba dni potrzebnych do zarejestrowania kupionej nieruchomości (register property) w krajach UE w latach 2008–2014 2008 391 2014 197 174 123 132 64 Słowenia Francja Niemcy Irlandia 49 3538374040 Polska Szwecja Cypr UE 28 Luksemburg Czechy Wlk. Brytania Austria Rumunia Grecja Łotwa Estonia Słowacja Węgry Włochy Malta Finlandia Bułgaria Hiszpania Holandia Litwa Portugalia 1 33 63 67 51 54 42 32 18141414 15 251617171717 18 18 2420 20 21 22 242727 28 28 1528 4 1313 bd bd Dania 42 42 103 110 Chorwacja 77 Belgia 123 Uwaga: dane opublikowane w „Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2013” różnią się nieco ze względu na inne źródło – The Financial Development Report 2011, World Economic Forum. Źródło: „Doing Business 2014” The World Bank. 197 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… W Portugalii zaledwie w ciągu jednego dnia można dopełnić wszelkich formalności związanych z nabyciem nieruchomości, natomiast w Holandii i na Litwie potrzeba na to dwa i pół dnia. Wśród krajów UE procedura rejestracji nieruchomości najdłużej, ponad 100 dni, trwa w Słowenii i Chorwacji. Skuteczność cyfryzacji urzędów Ocena stopnia efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych i interoperacyjnych rozwiązań informatycznych nie jest prosta. Po pierwsze prace nad standaryzacją oraz interoperacyjnością systemów w administracji publicznej ciągle trwają i są jedną z głównych osi, wokół których sformułowano PZIP (patrz „Objaśnienia pojęć i skrótów w publikacji” – str. 10) w perspektywie roku 2020. Po drugie niezbędnym warunkiem do wykazania wzrostu efektywności jest jej monitorowanie, a niestety, jak to wynika z dalszej analizy, administracja w Polsce nie jest najmocniejsza w tej kwestii. Dodatkową trudność stanowi rozproszenie decyzyjne, słaba koordynacja i współpraca międzyinstytucjonalna. Efekty cyfryzacji procesów wewnętrznych zachodzących w urzędach do pewnego stopnia umożliwia wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów, który pokazuje wykorzystanie technologii teleinformatycznych w urzędach i jego wpływ na sposób ich funkcjonowania, zarządzania oraz rozwój kompetencji informatycznych pracowników. Metodę konstrukcji syntetycznego wskaźnika skuteczności cyfryzacji urzędów przedstawia rysunek 5. Sposób wyliczenia tego wskaźnika zmienił się nieznacznie w stosunku do poprzedniego roku, co jest spowodowane zmianą w metodologii badania „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.” ze względu na potrzeby systemu monitorowania PZIP. W składowej „Konsekwentne wdrażanie ICT” użyte w 2012 r. „Korzystanie z systemu elektronicznego zarządzania dokumentacją (EZD)” zostało zastąpione w 2013 r. przez „Dokumentowanie przebiegu spraw z wykorzystaniem narzędzi teleinformatycznych” (co jest równoznaczne z korzystaniem z elektronicznego systemu zarządzania dokumentacją lub z innego teleinformatycznego systemu wspomagania). Ta modyfikacja pociągnęła za sobą konieczność ponownego przeliczenie składowej „Konsekwentne wdrażanie ICT”, a następnie wskaźnika skuteczności cyfryzacji za rok 2012. Podobnie zmieniono nieco sposób naliczania składowej „Pozytywne oddziaływanie ICT”, gdzie do szacunków wykorzystano odsetki wszystkich urzędów, a nie jak wcześniej tylko tych, które monitorowały liczbę lub koszty dokumentów papierowych, czy też czas załatwiania spraw. Tak jak w poprzednim przypadku, przeliczono wskaźniki według nowych założeń za rok 2012, aby uzyskać porównywalność danych z lat 2012 i 2013. Obie te modyfikacje spowodowały tylko nieznaczne odchylenia od wyników prezentowanych w poprzednim wydaniu „Społeczeństwa informacyjnego w liczbach 2013”. Wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów w Polsce z wartości 35% w 2012 r. wzrósł w ciągu roku do poziomu 38%. Wśród jego składowych najwyższe wartości odnotowuje się w przypadku promowania wykorzystania ICT wśród pracowników, które stosuje 68% urzędów. Z kolei najmniej popularne w administracji jest stosowanie dobrych praktyk zarządzania (24%), przy czym warto dodać, że rozpatrujemy tu stosowanie tylko części pozytywnych wzorców zarządzania, tym niemniej istotnych z punktu widzenia kierowania każdą organizacją w XXI wieku. 198 PAŃSTWO Rysunek 5. Kompozycja wskaźnika złożonego skuteczności cyfryzacji urzędów Posiadanie strategii rozwoju teleinformatycznego Stosowanie dobrych praktyk zarządzania Wspieranie innowacyjności Wykorzystywanie funduszy UE na rozwój informatyczny urzędu Monitorowanie czterech do siedmiu zmiennych Promowanie wykorzystania ICT wśród pracowników • Monitorowanie innowacyjności pracowników • Promowanie i nagradzanie innowacyjności pracowników • Stwierdzenie wzrostu innowacyjności pracowników przez zastosowanie ICT • Koszty obsługi klienta • Czas załatwiania spraw • Obciążenie pracą wśród pracowników • Innowacyjność pracowników • Ilość/koszty zużycia papieru (podczas kopiowania, drukowania) • Ilość/koszty zużycia energii pochłanianej przez wyposażenie ICT (np. wyłączanie komputerów o określonej porze dnia) • Ryzyko utraty integralności, dostępności lub poufności informacji Wymaganie posiadania kompetencji informatycznych przy zatrudnianiu pracowników na stanowiska merytoryczne Wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów Wymaganie i rozwijanie kompetencji informatycznych pracowników Sprawdzanie kompetencji informatycznych w praktyce podczas naboru do pracy na stanowisko merytoryczne Prowadzenie obowiązkowych szkoleń informatycznych dla nowych pracowników Prowadzenie szkoleń informatycznych dla pracowników Udział pracowników posiadających własne konto poczty elektronicznej Udział pracowników posiadających podpis elektroniczny Zapewnienie procownikom zdalnego dostępu do systemów urzędu Konsekwentne wdrażanie ICT Wykorzystywanie zintegrowanego pakietu aplikacji dziedzinowych działającego w oparciu o wspólną bazę danych, zrządzanie użytkownikami we wszystkich aplikacjach, system klasy ERP. Dokumentowanie przebiegu spraw z wykorzystaniem narzędzi teleinformatycznych (elektroniczny system zarządzania dokumentacją – EZD lub inny) Udział dokumentów elektronicznych w korespondencji wychodzącej z urzędu Spadek liczby dokumentów w postaci papierowej w wyniku zastosowania ICT Pozytywne oddziaływanie ICT Szybsze załatwianie spraw dzięki zastosowaniu ICT Zadowalające rezultaty projektów informatycznych współfinansowanych z funduszy unijnych 199 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… Wykres 225. Wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów w Polsce oraz jego składowe (w %) 2012 2013 Skuteczność cyfryzacji 38 Stosowanie dobrych praktyk zarządzania Promowanie wykorzystania ICT wśród pracowników 68 35 65 22 24 24 25 36 39 37 Konsekwentne wdrażanie ICT Pozytywne oddziaływanie ICT 41 Wymaganie i rozwijanie kompetencji informatycznych pracowników Trzeba przyznać, że postęp w skutecznej cyfryzacji nie jest oszołamiający – 3 punkty procentowe w ciągu roku – ale też nie mamy tu do czynienia tylko z elementami „twardymi” dotyczącymi stosowania narzędzi teleinformatycznych. Cztery na pięć składowych tego wskaźnika ma charakter „miękki”, związany z kompetencjami pracowników i kadry zarządzającej oraz kulturą organizacyjną urzędu, a te elementy niełatwo zmienić w krótkim czasie. Podobnie jak w przypadku wskaźnika wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego, dane dotyczące urzędów marszałkowskich zaprezentowano jedynie za rok 2013, gdyż w 2012 r. zbyt mało urzędów tego rodzaju wzięło udział w badaniu. Wykres 226. Wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów według rodzaju urzędu i województw (w %) 2012 55 51 38 34 36 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. 36 39 45 41 Śląskie 39 41 Dolnośląskie 33 41 Małopolskie 33 40 Zachodniopomorskie 38 38 Świętokrzyskie 31 32 38 Pomorskie 35 36 38 Lubelskie 32 35 38 Podkarpackie 32 34 37 Warmińsko-mazurskie Podlaskie 34 34 Wielkopolskie 40 Urzędy marszałkowskie 34 Urzędy gminne Administracja samorządowa Administracja państwowa Ogółem 35 Urzędy powiatowe 52 35 33 Kujawsko-pomorskie 31 Mazowieckie 37 37 Lubuskie 42 Łódzkie 37 Opolskie 38 2013 200 PAŃSTWO Najbardziej zauważalne pozytywne efekty cyfryzacji odnotowują urzędy administracji państwowej oraz na poziomie marszałkowskim. Wśród województw Śląsk zajmuje pozycję lidera z najwyższym wskaźnikiem skuteczności cyfryzacji o wartości 45%. Od następnych w kolejności województw (dolnośląskie i małopolskie) dzielą je 4 punkty procentowe. Województwo śląskie prezentuje najwyższy w Polsce poziom cyfryzacji procesów wewnętrznych i zewnętrznych, co potwierdzają wartości obu wskaźników: skuteczności cyfryzacji i wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Sporym zaskoczeniem w obszarze cyfryzacji back office’u jest niska pozycja Mazowsza, które uplasowało się wraz z łódzkim na trzeciej pozycji od końca. Stosowanie dobrych praktyk zarządzania w kontekście rozwoju teleinformatycznego Do konstrukcji wskaźnika cząstkowego dotyczącego praktyk zarządzania użyto wszystkich danych z badania „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r”, które dotyczą zarządzania, a nie zostały wykorzystane jako komponenty złożonego wskaźnika skuteczności cyfryzacji (wszak promowanie wśród pracowników wykorzystania ICT lub rozwijanie kompetencji informatycznych pracowników są elementem zarządzania zasobami ludzkimi). Składa się on z modułów odnoszących się do rozwoju teleinformatycznego takich, jak posiadanie strategii rozwoju teleinformatycznego, monitorowanie różnych aspektów funkcjonowania (koszty obsługi klienta, zużycie papieru, energii pochłanianej przez wyposażenie ICT, czas załatwiania spraw, obciążenie pracą wśród pracowników itp.), wspieranie innowacyjności oraz wykorzystywanie funduszy UE na rozwój informatyczny urzędu. W 2013 r. wskaźnik cząstkowy dobrych praktyk zarządzania wyniósł 24%, o 2 punkty procentowe więcej niż w 2012 r. Na ten wzrost złożył się głównie trzypunktowy przyrost odsetka urzędów korzystających z funduszy unijnych w celach informatyzacyjnych oraz monitorujących wybrane elementy swojej działalności. Dwie składowe – posiadanie strategii rozwoju teleinformatycznego oraz wspieranie innowacyjności – nie zmieniły swojej wartości od 2012 r. Wykres 227. Wskaźnik stosowania dobrych praktyk zarządzania i jego składowe 2012 2013 Stosowanie dobrych praktyk zarządzania 24 Wykorzystywanie funduszy UE na rozwój informatyczny urzędu 54 22 51 9 15 15 Wspieranie innowacyjności Posiadanie strategii rozwoju teleinformatycznego 9 13 16 Monitorowanie 4–7 parametrów działalności Najczęściej dobre praktyki zarządzania w 2013 r. były stosowane przez urzędy marszałkowskie (52%). Wśród województw najwyższą wartość wskaźnika uzyskało województwo świętokrzyskie, które wyprzedziło drugie w kolejności województwo lubelskie o 5 punktów procentowych. Tak jak rok wcześniej najsłabszy wynik, trzy razy niższy od lidera, odnotowała Wielkopolska (15%), chociaż trzeba przyznać, że poczyniła w rozpowszechnianiu dobrych 201 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… praktyk zarządzania 5-punktowy postęp w ciągu roku. Największy wzrost wskaźnika, o 9 punktów procentowych, zaobserwowano w świętokrzyskim, a następnie na Podkarpaciu – o 7 punktów. Wykres 228. Wskaźnik stosowania dobrych praktyk zarządzania według rodzaju urzędu i województw (w %) 2012 2013 52 36 36 19 26 33 22 27 Świętokrzyskie 26 21 Lubelskie 22 28 Podkarpackie 22 Śląskie 25 27 24 Dolnośląskie 20 23 Małopolskie 20 22 Łódzkie 23 Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Urzędy marszałkowskie Urzędy powiatowe Urzędy gminne Administracja samorządowa Administracja państwowa Ogółem 22 21 21 Podlaskie 19 10 20 21 Kujawsko-pomorskie 21 19 Opolskie 22 15 28 21 21 Mazowieckie 36 22 Pomorskie 22 23 Zachodniopomorskie 24 31 29 Lubuskie 30 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Wykres 229. Zjawiska monitorowane przez urzędy w Polsce w 2013 r. Satysfakcja klientów z obsługi 44% Czas załatwiania spraw 43% Ilość/koszty zużycia papieru (podczas kopiowania, drukowania) 42% Ryzyko utraty integralności, dostępności lub poufności informacji 30% Obciążenie pracą wśród pracowników 28% Zainteresowanie usługami elektronicznymi 25% Koszty obsługi klienta Ilość/koszty zużycia energii pochłanianej przez wyposażenie ICT Innowacyjność pracowników Żadne z powyższych 16% 11% 10% 22% Źródło: Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Jedną z dobrych praktyk zarządzania jest monitorowanie efektów działania w celu doskonalenia procesów i uzyskiwania w przyszłości lepszych rezultatów. Niestety monitorowanie różnych aspektów działalności wciąż 202 PAŃSTWO jeszcze nie jest standardem w naszej administracji. Najczęściej badanymi zjawiskami w samorządach jest satysfakcja klientów z obsługi (44%), czas załatwiania spraw (43%) oraz koszty zużycia papieru (41%). Urzędy administracji państwowej, w tym rządowej, najczęściej monitorują ryzyko utraty integralności, dostępności lub poufności informacji (64%), czas załatwiania spraw (56%), koszty zużycia papieru (50%) oraz obciążenie pracą wśród pracowników (48%). Promowanie wykorzystania ICT wśród pracowników Składowa syntetycznego wskaźnika skuteczności cyfryzacji – promowanie wykorzystania ICT wśród pracowników – przedstawia odsetek urzędów, które zachęcają swoich pracowników do używania nowych technologii w celu podniesienia efektywności pracy i jakości obsługi klientów. W tym zakresie najlepsze rezultaty osiągnęły urzędy administracji państwowej (których 85% dopinguje pracowników do używania narzędzi cyfrowych), a wśród województw – urzędy z dolnośląskiego ze wskaźnikiem 73%, stałym od 2012 r. Największy wzrost wskaźnika odnotowano w kujawsko-pomorskim i świętokrzyskim. Wykres 230. Promowanie wykorzystania ICT wśród pracowników w celu podniesienia efektywności pracy i jakości obsługi klientów według rodzaju urzędu i województw (w %) 85 82 63 69 69 58 70 64 71 71 72 73 73 71 60 62 Warmińsko-mazurskie 65 68 Kujawsko-pomorskie 61 66 Lubelskie 60 64 Podkarpackie 71 Lubuskie Opolskie Urzędy marszałkowskie 56 69 Podlaskie 70 Urzędy powiatowe 64 Urzędy gminne 65 Administracja samorządowa 86 Administracja państwowa Ogółem 65 64 Świętokrzyskie 55 58 Pomorskie 58 Zachodniopomorskie 57 Mazowieckie 67 Wielkopolskie 68 71 Łódzkie 68 2013 Dolnośląskie 2012 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Wymaganie i rozwijanie kompetencji informatycznych pracowników Jest to wskaźnik, którego składowe obejmują: • Wymaganie posiadania kompetencji informatycznych przy zatrudnianiu pracowników na stanowiska merytoryczne. • Sprawdzanie kompetencji informatycznych w praktyce podczas naboru do pracy na stanowisko merytoryczne. • Prowadzenie obowiązkowych szkoleń informatycznych dla nowych pracowników. • Prowadzenie szkoleń informatycznych dla pracowników. 203 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… W 2013 r. osiągnął on poziom 41%, o 4 punkty procentowe wyższy niż rok wcześniej. Wszystkie jego elementy wzrosły, poza pierwszym, który i tak już wykazywał wysoką wartość – 74% urzędów wymaga w procesie rekrutacji na stanowiska merytoryczne wykazania posiadania umiejętności informatycznych. Zdecydowanie najrzadziej urzędy sprawdzają w praktyce kompetencje cyfrowe kandydatów do pracy. Czyni tak tylko co piąta jednostka w Polsce, a co czwarta obowiązkowo szkoli nowo zatrudnionych pracowników. Wykres 231. Wskaźnik wymagania i rozwijania kompetencji informatycznych pracowników i jego składowe (w %) 2012 2013 Wymaganie i rozwijanie kompetencji informatycznych pracowników 41 Prowadzenie szkoleń informatycznych dla pracowników 44 74 37 74 29 Wymaganie posiadania kompetencji informatycznych przy zatrudnianiu pracowników 18 25 20 26 Sprawdzanie kompetencji informatycznych w praktyce podczas naboru do pracy na stanowisko merytoryczne Prowadzenie obowiązkowych szkoleń informatycznych dla nowych pracowników Najczęściej posiadaniem kompetencji informatycznych w trakcie naboru pracowników oraz ich rozwojem poprzez szkolenia zainteresowane są urzędy administracji państwowej oraz urzędy ze Śląska oraz Wielkopolski, zaś najrzadziej z Podlasia, województwa łódzkiego i lubelskiego. Wykres 232. Wskaźnik wymagania i rozwijania kompetencji informatycznych pracowników według rodzaju urzędu i województw (w %) 2012 2013 58 40 41 40 43 45 32 34 35 37 37 37 39 39 41 43 44 44 45 46 48 48 53 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. 42 42 Śląskie 40 Wielkopolskie 38 Zachodniopomorskie 38 Małopolskie 39 Lubuskie 35 Dolnośląskie 38 Warmińsko-mazurskie 40 Opolskie 36 Pomorskie 34 Mazowieckie 33 Podkarpackie 32 Kujawsko-pomorskie 35 Świętokrzyskie 31 Łódzkie Podlaskie Urzędy marszałkowskie 29 Lubelskie 40 Urzędy powiatowe 36 Urzędy gminne Administracja samorządowa 36 Administracja państwowa Ogółem 37 204 PAŃSTWO Ponad połowa urzędów gminnych, 45% powiatowych, 36% marszałkowskich i 20% administracji państwowej nie prowadziła szkoleń informatycznych dla pracowników w 2013 r. Głównym powodem braku kursów w tej dziedzinie, deklarowanym przez połowę urzędów był pogląd, że obecne kompetencje informatyczne pracowników odpowiadają ich potrzebom. Dwa urzędy na pięć jako przyczynę wskazywały ograniczenia budżetowe. Jednocześnie urzędy poproszone o diagnozę potrzeb szkoleniowych dla pracowników najczęściej wymieniały potrzebę uzupełnienia wiedzy w zakresie zarządzania dokumentami elektronicznymi zgodnie z wymogami nałożonymi przez KPA i nową instrukcję kancelaryjną (72%), a w drugiej kolejności aplikacje biurowe (62%). Najczęściej identyfikowanymi obszarami dla służb informatycznych były certyfikowane szkolenia informatyczne (70%), bezpieczeństwo systemów informatycznych (68%) oraz sposoby wykorzystania i wdrażania usług elektronicznych na ePUAP (62%). Wykres 233. Potencjalne obszary wiedzy do uzupełnienia wśród pracowników urzędów w 2013 r. Zarządzanie dokumentami elektronicznymi zgodnie z wymogami nałożonymi przez KPA i nową instrukcję kancelaryjną 72% Aplikacje biurowe 62% Zasady bezpieczeństwa przetwarzania informacji w systemach teleinformatycznych 54% Aplikacje specjalistyczne 51% Gromadzenie i analiza informacji 37% Zastosowanie i posługiwanie się bezpiecznym podpisem elektronicznym, platforma ePUAP oraz profil zaufany Inny Żaden 21% 5% 3% Źródło: Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Konsekwentne wdrażanie technologii teleinformatycznych w urzędach To jedyny „twardy”, a więc związany z infrastrukturą teleinformatyczną, element wskaźnika skuteczności cyfryzacji. Większość jego parametrów składowych pozostała na poziomie z 2012 r. Jedynie odsetek urzędów dokumentujących przebieg spraw z wykorzystaniem narzędzi teleinformatycznych zmienił wartość o 15 punktów procentowych, co może być w pewnym stopniu zasługą innego sposobu sformułowania pytania w kolejnych edycjach badania. 205 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… Wykres 234. Wskaźnik konsekwentnego wdrażania technologii teleinformatycznych i jego składowe (w %) 2012 2013 Konsekwentne wdrażanie ICT 69 39 Udział dokumentów elektronicznych w korespondencji wychodzącej z urzędu 69 36 Udział pracowników posiadających własne konto poczty elektronicznej 7 Dokumentowanie przebiegu spraw z wykorzystaniem narzędzi 71 teleinformatycznych 56 Wykorzystywanie zintegrowanego pakietu aplikacji dziedzinowych w oparciu o bazę danych, zarządzanie użytkownikami, system klasy ERP 16 6 15 Udział pracowników posiadających podpis elektroniczny 17 19 53 54 Zapewnienie procownikom zdalnego dostępu do systemów urzędu Biorąc pod uwagę fakt, że wszystkie urzędy w Polsce korzystają z komputerów i internetu, do oceny poziomu wykorzystania ICT w administracji wzięto następujące zmienne: • Udział pracowników posiadających własne konto poczty elektronicznej. Prawie wszyscy (95%) pracownicy urzędów administracji państwowej i 2/3 w administracji samorządowej posiadali w 2013 r. własne konto poczty elektronicznej do użytku służbowego. Wśród województw najwyższe odsetki odnotowano w zachodniopomorskim (79%) i dolnośląskim (78%), a najniższe w świętokrzyskim (53%) i lubelskim (55%). • Udział pracowników posiadających podpis elektroniczny. Podpis elektroniczny nie jest wykorzystywany w administracji na szeroką skalę, ponieważ mogą go używać jedynie osoby uprawnione do składania podpisów w imieniu urzędu. Pracownicy urzędów samorządowych dwukrotnie częściej (16%) niż pracownicy urzędów administracji państwowej (8%) posiadają podpis elektroniczny. W urzędach marszałkowskich jedynie 4% pracowników posiada podpis elektroniczny. • Odsetek urzędów zapewniających pracownikom zdalny dostęp do systemów urzędu. Połowa urzędów gminnych, 2/3 powiatowych zapewnia pracownikom zdalny dostęp do systemu poczty elektronicznej, dokumentów lub aplikacji urzędu, podczas gdy analogiczny odsetek wśród urzędów marszałkowskich i z sektora administracji państwowej wyniósł odpowiednio 82% i 89%. Wśród województw w tej dziedzinie przoduje lubuskie (66%), a najsłabszy rezultat osiągnęły Warmia i Mazury (40%). • Odsetek urzędów wykorzystujących zintegrowany pakiet aplikacji dziedzinowych działający w oparciu o wspólną bazę danych, zrządzanie użytkownikami we wszystkich aplikacjach, system klasy ERP. Większość urzędów w Polsce działa według modelu, w którym komputery są spięte siecią, lokalizacja aplikacji oraz plików znajduje się na serwerze, a przekazywanie danych pomiędzy programami odbywa się w trybie wsadowym offline. W ten sposób funkcjonuje 82% urzędów marszałkowskich, 75% powiatowych, 66% gminnych i 58% jednostek administracji państwowej. Znacznie rzadziej urzędy korzystają ze zintegrowanego pakietu aplikacji dziedzinowych, działających w oparciu o wspólną bazę danych, systemu klasy ERP – 38% urzędów administracji państwowej i dwa razy mniej w samorządach (18%), gdzie jeszcze 12% urzędów działa w strukturze rozproszonej, w której niezależne komputery i programy pracują pod kontrolą DOS lub Windows. 206 PAŃSTWO • Odsetek urzędów dokumentujących przebieg spraw z wykorzystaniem narzędzi teleinformatycznych. Czynności kancelaryjne są wykonywane w systemie tradycyjnym27 lub w systemie EZD28 zgodnie z Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 r. w sprawie instrukcji kancelaryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów zakładowych. Kierownik podmiotu wskazuje, który z systemów wykonywania czynności kancelaryjnych jest podstawowym sposobem dokumentowania przebiegu załatwiania i rozstrzygania spraw dla danej jednostki. W 2013 r. 9% urzędów wskazało EZD jako podstawowy sposób dokumentowania spraw. Reszta posługiwała się systemem tradycyjnym, przy czym 62% wspomagało go narzędziami teleinformatycznymi, a 29% działało wyłącznie na dokumentacji nieelektronicznej. Największy odsetek urzędów wykorzystujących EZD jako sposób podstawowy odnotowano w województwie lubelskim (22%). Na Podkarpaciu i Podlasiu dla żadnego z badanych urzędów EZD nie był podstawowym sposobem dokumentowania przebiegu załatwiania i rozstrzygania spraw, a system tradycyjny, niewspomagany narzędziami teleinformatycznymi występował częściej niż gdzie indziej w Polsce. Jednocześnie 48% urzędów z województwa podlaskiego (największy odsetek w kraju, przy średniej krajowej 36%) jako przyczynę niekorzystania z EZD deklarowało, że nie jest to sprawa priorytetowa. Zazwyczaj główną obiekcją jest brak funduszy na wdrożenie systemu, zgłaszane przez 38% urzędów. • Udział dokumentów elektronicznych w korespondencji wychodzącej z urzędu. Skrzynka podawcza, której używa 98% urzędów jest wykorzystywana w coraz większym stopniu, co przejawia się we wzroście odsetków urzędów odnotowujących wpływ dokumentów oraz ich wysyłanie przez skrzynkę podawczą. W 2013 r. blisko 90% urzędów otrzymało korespondencję na skrzynkę odbiorczą – niemal o 20 punktów procentowych więcej niż przed rokiem. Cały czas jednak wolumen dokumentów elektronicznych wśród wszystkich pism wpływających do urzędu jest bardzo niski i wzrasta powoli – z 7% do 9% w ciągu roku. Najwyższym takim odsetkiem (12%) wśród województw mogą pochwalić się Podlasie, Dolny Śląsk i województwo łódzkie. Ponad 80% urzędów wysyłało dokumenty przez elektroniczną skrzynkę podawczą – w 2012 r. 53%. Udział dokumentów elektronicznych w całej korespondencji wychodzącej to jedynie 7% – o 1 punkt procentowy więcej niż przed rokiem. Największe – dwunastoprocentowe udziały odnotowano w łódzkim i lubuskim, najmniejsze – trzyprocentowe – na Mazowszu. Ogólnie najwyższą wartość wskaźnika konsekwentnego wdrażania ICT posiadają urzędy administracji państwowej, a następnie urzędy marszałkowskie. Wśród województw wyróżniają się śląskie, zachodniopomorskie, pomorskie, małopolskie i dolnośląskie, natomiast najniższą pozycję w tym zakresie zajmują urzędy z województwa świętokrzyskiego. 27 System tradycyjny – system wykonywania czynności kancelaryjnych, dokumentowania przebiegu załatwiania spraw, gromadzenia i tworzenia dokumentacji w postaci nieelektronicznej, z możliwością korzystania z narzędzi informatycznych do wspomagania procesu obiegu dokumentacji w tej postaci. System EZD – system teleinformatyczny do elektronicznego zarządzania dokumentacją umożliwiający wykonywanie w nim czynności 28 kancelaryjnych, dokumentowanie przebiegu załatwiania spraw oraz gromadzenie i tworzenie dokumentów elektronicznych. 207 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… Wykres 235. Wskaźnik konsekwentnego wdrażania ICT według rodzaju urzędu i województw (w %) 2012 2013 56 51 39 39 38 42 32 33 35 34 36 36 38 38 39 39 41 43 43 43 44 44 50 44 Śląskie 40 Zachodniopomorskie 41 Pomorskie 38 Małopolskie 41 Dolnośląskie 36 Lubuskie 37 Wielkopolskie 36 Lubelskie 33 Łódzkie 32 Warmińsko-mazurskie 31 Kujawsko-pomorskie 30 36 Mazowieckie 33 Podkarpackie 33 Opolskie Świętokrzyskie Urzędy marszałkowskie 30 Podlaskie 38 Urzędy powiatowe 35 Urzędy gminne Administracja samorządowa 36 Administracja państwowa Ogółem 36 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Pozytywne oddziaływanie ICT w urzędach Do obliczenia wskaźnika pozytywnego oddziaływania technologii teleinformatycznych użyto następujących składników: • Odsetek urzędów, które odnotowały spadek liczby dokumentów w postaci papierowej w wyniku zastosowania ICT. • Odsetek urzędów, które stwierdziły skrócenie czasu załatwiania spraw poprzez zastosowanie ICT. • Odsetek urzędów, które osiągnęły zadowalające rezultaty realizacji projektów informatycznych współfinansowanych z funduszy unijnych. Wskaźniki te są szacowane w odniesieniu do wszystkich urzędów, a nie jak rok wcześniej tylko do tych, które monitorowały liczbę lub koszty dokumentów papierowych, czy też czas załatwiania spraw. Aby dane z roku 2012 i 2013 mogły być porównywane, przeliczono je ponownie według nowych założeń. Wskaźnik pozytywnego oddziaływania ICT w urzędach osiągnął wartość 25% w 2013 r., o jeden punkt procentowy więcej niż w 2012 r. Więcej urzędów dostrzega zadowalające efekty projektów informatycznych współfinansowanych z funduszy unijnych (36%) niż pozytywne następstwa zastosowania technologii teleinformatycznych takie, jak spadek liczby dokumentów w postaci papierowej (18%) czy skrócenie terminów realizacji spraw urzędowych (21%). Faktem jest, że urzędy oceniają rezultaty informatyzacji bardziej na zasadzie własnych odczuć niż twardych danych, gdyż mniej niż połowa jednostek administracji monitoruje różne aspekty własnego działania. Przykładowo koszty obsługi klienta monitoruje tylko 16% urzędów, czas załatwiania spraw 43%, a zużycie papieru 42%. Wśród urzędów obserwujących koszty obsługi klientów 15% stwierdziło ich zmniejszenie, podczas gdy w gronie urzędów niemonitorujących spadek kosztów zadeklarowało 9%. Jeśli zaś chodzi o czas załatwiania spraw, 208 PAŃSTWO to odsetki stwierdzających skrócenie terminów realizacji w grupie urzędów kontrolujących to zjawisko wyniosły 27%, a w grupie niekontrolujących 16%. Z powyższych obserwacji wynika, że efekty niemonitorowanych zjawisk są trudniej dostrzegalne, a w związku z tym pozytywne oddziaływanie nowoczesnych technologii częściowo umyka naszej percepcji. Deklaracje urzędów nie potwierdzają niestety, że dzięki informatyzacji udało się na przykład obniżyć koszty obsługi klienta, czy zmniejszyć obciążenie pracą, co znów w pewnym stopniu jest konsekwencją braku monitoringu tych zjawisk w odpowiednio 84% i 72% urzędów. Częściej samorządy odnotowywały wzrost niż spadek kosztów obsługi, obciążenia pracą i liczby dokumentów papierowych. Przyczyną takiej oceny, poza zbyt niskim poziomem informatyzacji i depapieryzacji, może być informatyzacja istniejących procedur, bez ich wcześniejszej optymalizacji, co oznacza, że zinformatyzowano biurokrację, zamiast wykorzystać szansę, by ją ograniczyć. Biorąc pod uwagę brak strategii w tej dziedzinie, przyczyn można doszukiwać się również w niedostatecznym rozumieniu roli informatyzacji wśród kierownictwa i pozostałej kadry urzędów, jak również braki kadrowe w tym obszarze. W 2011 r. w 64% gmin obsługą informatyczną urzędu zajmowała się jedna osoba. W kolejnych 12% – dwie osoby, co razem daje ¾ urzędów gminnych z jedno- lub dwuosobowym zespołem informatyków do obsługi bieżących prac, dbania o rozwój systemów informatycznych, o ich bezpieczeństwo, wdrażania nowych usług elektronicznych dla obywateli i przedsiębiorstw oraz zapewnienia wsparcia klientom wewnętrznym i zewnętrznym. W powiatach obsługą informatyczną zajmowało się średnio 5 osób, w urzędach marszałkowskich 16, a w urzędach administracji rządowej 24 osoby. Wykres 236. Wskaźnik pozytywnego oddziaływania ICT i jego składowe w 2012 r. 2012 2013 Pozytywne oddziaływanie ICT 25 24 Zadowalające rezultaty projektów informatycznych współfinansowanych 36 z funduszy unijnych 16 34 18 Spadek liczby dokumentów papierowych 21 22 Szybsze załatwianie spraw Urzędy z województw śląskiego, dolnośląskiego i zachodniopomorskiego w największym stopniu odnotowują pozytywne rezultaty cyfryzacji. Najmniej pozytywnych efektów oddziaływania ICT na codzienne funkcjonowanie odczuły urzędy województwa mazowieckiego, kujawsko-pomorskiego i podlaskiego. 209 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… Wykres 237. Wskaźnik pozytywnego oddziaływana ICT według rodzaju urzędu i województw (w %) 18 21 19 26 24 23 23 27 31 29 35 30 23 Śląskie 28 24 30 Dolnośląskie 23 27 Zachodniopomorskie 20 Opolskie 21 Podlaskie 18 22 27 Pomorskie 22 Podkarpackie 22 28 Kujawsko-pomorskie Mazowieckie Urzędy marszałkowskie 21 Urzędy gminne Administracja samorządowa 25 20 Świętokrzyskie 20 Łódzkie 19 32 24 Administracja państwowa Ogółem 24 19 Lubelskie 43 18 Warmińsko-mazurskie 23 Wielkopolskie 24 Urzędy powiatowe 25 30 Lubuskie 31 2013 Małopolskie 2012 47 Dane z 2012 r. dotyczące urzędów marszałkowskich nie są prezentowane z powodu zbyt niskiego stopnia odpowiedzi w tej grupie. Informatyzacja procesów wewnętrznych i zewnętrznych urzędów idą w parze Poniższy wykres przedstawia jednocześnie wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów, charakteryzujący to, co się dzieje na zapleczu administracji publicznej oraz wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego, odzwierciedlający w pewien sposób jego relacje z obywatelami, przy czym analiza odbywa się w kontekście stosowania technologii teleinformatycznych do usprawniania procesów. We wszystkich urzędach, niezależnie od rodzaju czy umiejscowienia, technologie te są lepiej wykorzystywane wewnętrznie niż w odniesieniu do świata zewnętrznego, co jest raczej naturalne, gdyż trudno byłoby myśleć o udostępnianiu usług elektronicznych, gdyby wewnątrz administracji nikt nie korzystał z sieci. Tak więc w każdym przypadku wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów ma wyższą wartość niż wskaźnik wspierania społeczeństwa informacyjnego. Jednocześnie można stwierdzić, że informatyzacja procesów wewnętrznych urzędów idzie w parze z udostępnianiem usług e-administracji, dbałością o użyteczność stron www i wspieraniem e-integracji, ponieważ zazwyczaj wyższe wartości syntetycznego wskaźnika skuteczności cyfryzacji odpowiadają wyższemu poziomowi wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Najbardziej w obu tych aspektach wyróżniają się urzędy administracji państwowej i urzędy marszałkowskie. Wśród województw śląskie wyraźnie wyprzedza pozostałe regiony z oboma wskaźnikami wyższymi o 4 punkty procentowe. Najniższy poziom wskaźnika skuteczności cyfryzacji i wskaźnika wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego prezentują województwa podlaskie i opolskie. 210 PAŃSTWO Wykres 238. Wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów oraz wskaźnik wspierania społeczeństwa informacyjnego według rodzaju urzędu i województw (w %) 55 50 Administracja państwowa Lubuskie Świętokrzyskie Skuteczność cyfryzacji 45 40 35 30 Administracja samorządowa Dolnośląskie Urzędy marszałkowskie Śląskie Urzędy powiatowe Małopolskie Lubelskie Zachodniopomorskie Pomorskie Ogółem Podkarpackie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Urzędy gminne Kujawsko-pomorskie Opolskie Mazowieckie Łódzkie Podlaskie 25 20 15 15 20 2530 3540 45 50 55 Wspieranie rozwoju społeczeństwa informacyjnego Horyzontalne rozwiązania teleinformatyczne jako baza do rozwoju usług e-administracji Europejski plan działań na rzecz administracji elektronicznej na lata 2011–2015 (eGovernment Action Plan 2011–2015) zakłada dążenie do pełnego wykorzystania potencjału technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz uzyskania „więcej za mniej”. Zasadniczo e-administracja wykorzystuje technologie teleinformatyczne zarówno w celu doskonalenia usług na potrzeby użytkowników, jak i do poprawy skuteczności sektora publicznego. Termin „technologie teleinformatyczne” w kontekście tego planu działań obejmuje „architektury zorientowane na usługi” (ang. service-oriented architectures, SOA) i usługi oparte na chmurach obliczeniowych, otwarte specyfikacje w większym stopniu umożliwiające wymianę, ponowne wykorzystanie danych i interoperacyjność systemów, jak również zbiory masowe (ang. Big Data), technologie mobilne i media społecznościowe. W badaniu eGovernment Benchmark, które z założenia bada postępy w realizacji planu, ocenia się dostępność 5 bazowych rozwiązań teleinformatycznych: • Identyfikacja elektroniczna (ang. eID) – identyfikacja i uwierzytelnienie osoby lub podmiotu prawnego, na rzecz której/którego świadczona będzie usługa. Technologie identyfikacji elektronicznej i usługi uwierzytelniania są niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa transakcji elektronicznych (zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym). • Dokumenty elektroniczne (ang. eDocuments) – powodujące zmniejszenie zużycia papieru i umożliwiające przeniesienie obiegu dokumentacji na drogę elektroniczną. 211 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… • Autentyczne źródła (ang. Autentic Sources) – bazowe rejestry referencyjne stosowane przez jednostki administracji w celu automatycznego sprawdzania lub pobierania danych dotyczących obywateli i przedsiębiorstw. Ułatwia to wstępne wypełnienie formularzy elektronicznych (np. podatkowych) i realizację zasady jednorazowego wprowadzania danych, umożliwiając ponowne ich wykorzystanie w celu automatycznego świadczenia usług (bez udziału obywatela). • Elektroniczny sejf (ang. e-Safe) – wirtualne repozytorium do przechowywania, zarządzania i udostępniania danych osobowych i dokumentów elektronicznych. Może być używany do bezpiecznego przechowywania i ponownego wykorzystywania dokumentów osobistych w procesie świadczenia usług publicznych. • System jednokrotnej rejestracji lub system multilogowania SSO (ang. Single Sign-On) – funkcjonalność, która pozwala użytkownikom na dostęp do wielu stron internetowych, bez konieczności logowania się wiele razy. eGovernment Benchmark bada, w jakim stopniu wymienione udogodnienia są dostępne w wybranych sytuacjach życiowych w poszczególnych 33 krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Poniższy wykres obrazuje dostępność każdego z rozwiązań horyzontalnych (ponieważ nie są one dedykowane konkretnym usługom, tylko działają niejako w poprzek całej administracji i mogą być stosowane w wielu sytuacjach) w Polsce na tle przeciętnego wyniku z 33 państw europejskich. Okazuje się, że w przypadku czterech na pięć podstawowych rozwiązań teleinformatycznych Polska plasuje się znacznie powyżej średniej. Jedynie dostępność systemu jednokrotnej rejestracji jest na poziomie nieznacznie niższym od wartości przeciętnej w Europie. Najwyższą dostępnością w Europie, w tym także Polsce, charakteryzuje się identyfikacja elektroniczna, a najmniej popularny jest elektroniczny sejf. Wykres 239. Dostępność 5 podstawowych rozwiązań teleinformatycznych – Polska a średnia 33 krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w %) UE 28+ PL Identyfikacja elektroniczna (ang. eID) 79 System jednokrotnej rejestracji 58 (ang. Single Sign-On) 75 Dokumenty elektroniczne (ang. eDocuments) 62 57 57 35 47 43 Elektroniczny sejf (ang. e-Safe) 66 Autentyczne źródła (ang. Autentic Sources) Źródło: Badania eGovernment Benchmark w 2012 i 2013 r. Bazowe rozwiązania teleinformatyczne są najczęściej w Polsce dostępne w sytuacji zakładania firmy czy własnej działalności gospodarczej, a także w przypadku utraty i poszukiwania pracy oraz, niewiele rzadziej podczas prowadzenia regularnej działalności gospodarczej. Podobnie jak w przypadku usług e-administracji dostępność rozwiązań horyzontalnych okazała się być na wyższym poziomie w zdarzeniach życiowych dotyczących biznesu niż obywatela. Dostępność podstawowych udogodnień informatycznych w sytuacji studiowania, zmiany miejsca zamieszkania, posiadania, zakupu samochodu 212 PAŃSTWO lub kierowania pojazdem, czy też rozpoczęcia postępowania cywilnego dotyczącego drobnych roszczeń jest o co najmniej piętnaście punktów procentowych niższa niż w przypadku prowadzenia czy zakładania firmy. Wykres 240. Dostępność 5 podstawowych rozwiązań teleinformatycznych w poszczególnych sytuacjach życiowych – Polska a średnia 33 krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w %) UE 28+ PL Założenie firmy, własnej działalności gospodarczej (badane w 2012 r.) 84 Rozpoczęcie postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń (2013) Utrata i znalezienie pracy (2012) 50 59 79 56 27 42 Posiadanie lub zakup samochodu, kierowanie pojazdem (2013) 49 41 50 59 Studiowanie (2012) 58 56 73 Zmiana miejsca zamieszkania (2013) Regularna działalność gospodarcza (2013) Źródło: Badania eGovernment Benchmark w 2012 i 2013 r. Wykres 241. Poziom implementacji podstawowych rozwiązań teleinformatycznych w biznesowych i obywatelskich sytuacjach życiowych w 33 krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (w %) 100 MT 90 EE AT Sytuacje życiowe obywateli 80 IS NO 70 TR NL CY LU IT RS 20 CZ IE 0 EU 28 SE BE DE SI HU 30 10 LV PL 50 40 ES DK FR LT FI 60 PT EL HR BG UK CH RO SK 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90100 Sytuacje życiowe przedsiebiorców Objaśnienia skrótów nazw państw na str. 10. Źródło: Badania eGovernment Benchmark w 2012 i 2013 r. 213 Cel 2. Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych… Wskaźniki dostępności podstawowych rozwiązań teleinformatycznych dla wszystkich zdarzeń życiowych z wyjątkiem zmiany miejsca zamieszkania są wyższe w Polsce niż przeciętnie w Europie. To wielki sukces polskiej administracji, choć przecież nie mamy do czynienia z sytuacją, gdy wszystkie te udogodnienia są możliwe do zastosowania w przypadku każdej usługi. W czołówce europejskiej znalazły się Malta, Estonia, Portugalia, Austria i Hiszpania z dostępnością przekraczającą 75%, przy zdarzeniach życiowych przedsiębiorców, jak i obywateli. Podsumowanie celu 2 Podniesienie efektywności administracji publicznej dzięki szerokiemu wykorzystaniu zestandaryzowanych i interoperacyjnych rozwiązań informatycznych, które stanowiło cel 2 Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013 nie miało jasno zarysowanego stanu docelowego. Porównanie wartości wskaźnika, jakim była liczba dni potrzebnych do zarejestrowania kupionej nieruchomości z lat 2008 (197) i 2013 (35) wskazuje, że w tej dziedzinie Polska poczyniła bardzo duży postęp. Potwierdzają to również wyniki badania eGovernment Benchmark, prowadzonego na zlecenie KE w 33 krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w którym ocenia się między innymi stopień dostępności pięciu podstawowych rozwiązań teleinformatycznych (takich jak: identyfikacja elektroniczna (ang. eID), dokumenty elektroniczne (ang. eDocuments), autentyczne źródła (ang. Autentic Sources), elektroniczny sejf (ang. e-Safe), system jednokrotnej rejestracji (ang. Single Sign-On)) w wybranych sytuacjach życiowych. W czterech na pięć przypadków dostępności takich rozwiązań, Polska plasuje się znacznie powyżej średniej. Również przekraczamy średnią europejską w zakresie dostępności podstawowych rozwiązań teleinformatycznych we wszystkich badanych zdarzeniach życiowych, z wyjątkiem zmiany miejsca zamieszkania. Nowe technologie zmieniają się w ogromnym tempie i wywierają duży wpływ na nasze życie codzienne, jak również powodują, że nasze oczekiwania w stosunku do administracji publicznej rosną. Wyzwaniem dla administracji jest dotrzymane kroku tym zmianom oraz przystosowanie się do nowej roli w społeczeństwie, która zasadza się na otwartości, transparentności i współpracy z obywatelami, przedsiębiorstwami oraz trzecim sektorem. Wymaga to często radykalnej transformacji modelu działania i zarządzania, rozbicia resortowych budowanych przez lata silosów, rozwinięcia nowych umiejętności oraz zmiany podejścia. Syntetyczny wskaźnik skuteczności cyfryzacji urzędów przyjął w 2013 r. wartość 38%. Obrazuje on na ile wszechstronnie i skutecznie urzędy stosują technologie teleinformatyczne do usprawnienia swoich działań wewnętrznych. Uwzględnia też promowanie wykorzystania ICT wśród pracowników (realizowane w 68% urzędów), wymaganie i rozwijanie kompetencji informatycznych pracowników (41%), konsekwentne wdrażanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (39%), ich pozytywne oddziaływanie (25%) i w końcu stosowanie dobrych praktyk zarządzania (24%). Widać wyraźną różnicę między wartością trzech pierwszych i dwóch ostatnich składowych wskaźnika. Jeszcze rzadziej stosuje się takie elementy zarządzania, jak wspieranie innowacyjności wśród pracowników czy monitorowanie różnych parametrów działalności, praktykowane tylko w około 15% urządów oraz posiadanie strategii rozwoju teleinformatycznego w 9% jednostek. Zazwyczaj wyższe wartości syntetycznego wskaźnika skuteczności cyfryzacji odpowiadają wyższemu poziomowi wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego, zatem można powiedzieć, że informatyzacja procesów wewnętrznych i zewnętrznych urzędów idą w parze. 214 PAŃSTWO Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych oraz innych informacji sektora publicznego w celu ich wykorzystania na rzecz rozbudowy oferty treści i usług Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Ocenę postępów w realizacji celu 3 Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013 przewidziano poprzez badanie strony popytowej, bowiem wybrano wskaźnik „Odsetek użytkowników korzystających z rejestrów drogą elektroniczną”. Niestety zarówno przed rokiem 2008, kiedy przyjęto dokument strategiczny, jak i później nie zmierzono wartości tak określonego wskaźnika. Udostępnianie informacji sektora publicznego [A n n a G o s] Organy władzy publicznej prowadzą szereg rejestrów publicznych, w których gromadzą ogromne ilości danych i innych informacji sektora publicznego. Do rejestrów publicznych zalicza się ewidencje, wykazy, listy, spisy albo inne formy ewidencji. Rejestry publiczne zawsze służą realizacji zadań publicznych oraz są prowadzone przez podmiot publiczny na podstawie przepisów ustawowych29. Według bazy wiedzy przygotowanej przez Główny Urząd Statystyczny w maju 2013 r. w kraju funkcjonowało 587 rejestrów publicznych. Większość rejestrów prowadzonych jest w wersji elektronicznej (63%), a 27% zarówno w postaci elektronicznej, jak i papierowej. Nadal 50 rejestrów (10%) istnieje wyłącznie w formie papierowej, z tego 86% jest prowadzonych przez administrację szczebla centralnego. Wykres 242. Struktura rejestrów publicznych w Polsce pod względem sposobu ich prowadzenia 10% Tylko postać elektroniczna 27% Jednocześnie postać elektroniczna i papierowa 63% Tylko postać papierowa Opracowanie własne na podstawie bazy wiedzy GUS. Na podstawie definicji zawartej w art. 3 pkt 5 ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących 29 zadania publiczne (Dz.U. z 2013 r., poz. 235). 215 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych… Rejestry publiczne charakteryzują się zróżnicowanymi zasadami dostępu do zawartych w nich danych i innych informacji sektora publicznego. 37% rejestrów publicznych zapewnia dostęp do informacji online bez żadnych ograniczeń np. na stronach internetowych urzędów, na portalach dedykowanych określonej problematyce, czy w Biuletynie Informacji Publicznej. Jednak większość rejestrów publicznych (58%) udostępnia dane na określonych warunkach, np. tylko dla innych organów administracji publicznej bądź na wniosek zainteresowanego podmiotu trzeciego, po wykazaniu interesu faktycznego czy prawnego. Funkcjonują także rejestry publiczne, do których dostęp posiada wyłącznie organ prowadzący – 5%. Wykres 243. Struktura rejestrów publicznych według sposobu udostępniania danych publicznych 5% Całkowicie zamknięte 37% 58% Dostępne częściowo na określonych warunkach Dostępne dla każdego online Opracowanie własne na podstawie bazy wiedzy GUS. Warunki i zasady, na jakich dane i informacje sektora publicznego są udostępniane ma ogromny wpływ na możliwości ich ponownego wykorzystywania w celu tworzenia i rozwoju produktów oraz usług opartych na tych informacjach. Od chwili przyjęcia Strategii (w 2008 r.) nastąpiły znaczące zmiany formalno-prawne, organizacyjne, a także technologiczne w zakresie dostępności danych z rejestrów publicznych oraz zapewnienia interoperacyjności30 tych rejestrów. Nadal jednak przed administracją publiczną stoi wyzwanie polegające na zapewnieniu odpowiednich standardów służących otwartości gromadzonych danych. Standardy te powinny zapewniać nieograniczony i powszechny dostęp do informacji oraz formaty umożliwiające ich odczyt komputerowy31. Minimalne wytyczne w zakresie prowadzenia rejestrów publicznych i formatów danych określa ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla 30 Zgodnie z definicją ustawową „interoperacyjność” to zdolność różnych podmiotów oraz używanych przez nie systemów teleinformatycznych i rejestrów publicznych do współdziałania na rzecz osiągnięcia wzajemnie korzystnych i uzgodnionych celów, z uwzględnieniem współdzielenia informacji i wiedzy przez wspierane przez nie procesy biznesowe, realizowane za pomocą wymiany danych za pośrednictwem wykorzystywanych przez te podmioty systemów teleinformatycznych (ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne). 31 Dyrektywa 2013/37/UE definiuje format przeznaczony do odczytu komputerowego jako format pliku, zorganizowany tak, aby aplikacje komputerowe mogły łatwo zidentyfikować, rozpoznać i uzyskać określone dane, w tym poszczególne stwierdzenia faktów, i ich wewnętrzną strukturę. 216 PAŃSTWO rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych32. Według Krajowych Ram Interoperacyjności do zasobów informacyjnych udostępnianych w systemach teleinformatycznych podmiotów realizujących zadania publiczne należy stosować co najmniej następujące formaty danych – w zależności od typu zasobów: • do danych zawierających dokumenty tekstowe, tekstowo-graficzne lub multimedialne stosuje się co najmniej jeden z następujących formatów danych: .txt, .rtf, .pdf, .doc, .docx, .odr, Open XML; • do danych zawierających informację graficzną stosuje się co najmniej jeden z następujących formatów danych: .jpg (.jpeg), .gif, .tif (.tiff), .geotiff, .png, .svg. Do Krajowych Ram Interoperacyjności odwołuje się także ustawa z dnia 6 września 2001 r. w sprawie dostępu do informacji publicznej33, która określa zasady ponownego wykorzystywania informacji publicznej oraz zasady funkcjonowania centralnego repozytorium informacji publicznej. Duży nacisk na znaczenie standardów otwartości kładzie także ustawodawstwo UE, a przede wszystkim nowa dyrektywa 2013/37/UE zmieniająca dyrektywę 2003/98/WE w sprawie ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Zaleca ona organom sektora publicznego udostępnianie informacji sektora publicznego do ponownego wykorzystywania przy zastosowaniu formatów otwartych przeznaczonych do odczytu komputerowego wraz z metadanymi na najwyższym poziomie szczegółowości, w formacie zapewniającym interoperacyjność. Przez format otwarty dyrektywa 2013/37/UE rozumie format pliku niepowiązany z platformą oraz udostępniany obywatelom bez żadnych ograniczeń, które uniemożliwiałyby ponowne wykorzystywanie dokumentów. Otwartość danych według Open Data Support34 można przedstawić w pięciostopniowej skali (patrz rysunek 6). Rysunek 6. Pięciogwiazdkowy schemat danych otwartych Udostępnij swoje zasoby w sieci Web (w dowolnym formacie) na warunkach licencji otwartej Udostępnij je w formie danych ustrukturyzowanych (np. arkusza w Excelu zamiast zeskanowanego obrazu tabeli) Używaj formatów otwartych (np. CSV zamiast Excela) Używaj URI do oznaczania zasobów, aby możliwe było ich wyszukiwanie Połącz dane z innymi, aby zapewnić kontekst Źródło: Open Data Support. Innym ważnym elementem otwartego dostępu są metadane. Metadane są definiowane w prawie polskim jako zestaw logicznie powiązanych z dokumentem elektronicznym usystematyzowanych informacji, opisujących ten dokument, ułatwiających jego wyszukiwanie, kontrolę, zrozumienie i długotrwałe przechowanie oraz zarządzanie35. 32 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych (Dz.U. poz. 526 – dalej Krajowe Ramy Interoperacyjności). 33 Dz.U. z 2014, poz. 782. 34 Projekt Open Data Support jest finansowany przez Komisję Europejską w ramach umowy SMART 2012/0107 „Część 2: Świadczenie usług na rzecz publikacji, udostępniania i wykorzystywania otwartych danych publicznych w Unii Europejskiej poprzez istniejące portale otwartych danych” (nr umowy 30-CE-0530965/00-17). Źródło: https://joinup.ec.europa.eu/community/ods/og_page/training. 35 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 października 2006 r. w sprawie niezbędnych elementów struktury dokumentów elektronicznych (Dz.U. Nr 206, poz. 1517). 217 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych… Metadane często określa się mianem „danych o danych” albo „informacji o informacjach”. Rysunek 7. Przykłady metadanych Źródło: Open Data Support. Dzięki wysokiej jakości metadanych, możemy łatwiej i szybciej wyszukiwać dane w internecie. Metadane powinny zatem opisywać dane w sposób dokładny, kompletny, czytelny oraz adekwatny. Powinny być także dostępne w formatach otwartych do komputerowego odczytu, aktualne względem dostępności opisywanych danych oraz wiarygodne. Z reguły cykl życia metadanych jest dłuższy niż cykl życia danych, dlatego ważne jest odpowiednie nimi zarządzanie. 9 maja 2014 r. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji uruchomiło centralne repozytorium informacji publicznej na portalu danepubliczne.gov.pl36. Portal ten gromadzi metadane zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 marca 2014 r. w sprawie Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej. Ustandaryzowanie metadanych gwarantuje ułatwienie wyszukiwania zasobów generowanych przez dużą liczbę podmiotów publicznych lub rozproszonych w internecie. Centralne repozytorium powinno pełnić rolę narzędzia weryfikującego i porządkującego standardy dostępu do informacji sektora publicznego w sposób zapewniający ich możliwie najszersze wykorzystywanie. Centralne repozytorium to, obok Biuletynu Informacji Publicznej, bezwnioskowy tryb ułatwiający dostęp do informacji publicznej oraz jej ponowne wykorzystywanie. Chodzi o informacje publiczne o szczególnym znaczeniu dla rozwoju innowacyjności w państwie i rozwoju społeczeństwa informacyjnego (tzw. „zasoby informacyjne). Przede wszystkim dotyczy to danych dynamicznych, na bazie których można budować innowacyjne produkty i usługi, np. aplikacje mobilne czy serwisy internetowe. Podstawa prawna funkcjonowania Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej (dalej „centralne repozytorium”) została wpro- 36 wadzona w 2011 r. do ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, doprecyzowanie aspektów technicznych działania nastąpiło w dwóch rozporządzeniach: Rady Ministrów z 12 marca 2014 r. w sprawie Centralnego Repozytorium Informacji Publicznej (Dz.U. poz. 361) oraz Ministra Administracji i Cyfryzacji z 26 marca 2014 r. w sprawie zasobu informacyjnego przeznaczonego do udostępniania w centralnym repozytorium informacji publicznej (Dz.U. poz. 491). 218 PAŃSTWO Podstawowym sposobem dostępu do zasobów centralnego repozytorium jest strona danepublicznegov.pl. Z perspektywy użytkownika jest to wygodne narzędzie, które pozwala na dotarcie z jednego miejsca do zasobów informacyjnych pochodzących od wielu różnych podmiotów publicznych i rozproszonych w internecie. Rysunek 8. Strona główna centralnego repozytorium informacji publicznej – danepubliczne.gov.pl Źródło: https://danepubliczne.gov.pl. Każdy użytkownik może przeszukiwać zasoby informacyjne na kilka sposobów. Podstawowe metody to wyszukiwanie po kategoriach, dostawcach (czyli podmiotach publicznych) lub zasobach. Centralne repozytorium umożliwia także wyszukiwanie według wpisanej frazy, formatów, czy po słowach kluczowych. Wynikiem wyszukiwania jest dostęp do metadanych oraz linków powiązanych z zasobami i jednostkami informacji publicznej. Na metadane opisujące zasoby informacyjne składają się: tytuł, słowa kluczowe, opis, częstotliwość aktualizacji, identyfikator, wskazanie urzędu obsługującego dostawcę, datę udostępnienia, datę aktualizacji oraz dodatkowo link do strony w internecie, w ramach której zasób jest udostępniony. W jednym zasobie informacyjnym występuje przynajmniej jedna jednostka informacji publicznej, np. raport, tabela, sprawozdanie, prezentacja, faktura, ustawa, notatka, rozporządzenie, pismo. Każda jednostka informacji publicznej także opisana jest metadanymi, które określają jej typ (np. tekst, dźwięk, obraz ruchomy, kolekcja), wskazują identyfikator, format, datę udostępnienia, datę aktualizacji oraz warunki ponownego wykorzystywania (np. obowiązek podania przez wykorzystującego jednostkę źródła, czasu wytworzenia i pozyskania od dostawcy). Po dwóch miesiącach od uruchomienia, centralne repozytorium zawierało metadane 133 zasobów informacyjnych i ponad 400 jednostek informacji publicznej. Metadane zostały dodane przez 13 dostawców, przy czym najwięcej udostępniło Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dalej Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oraz Urząd Komunikacji Elektronicznej. 219 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych… Wiele z udostępnionych poprzez centralne repozytorium jednostek informacji publicznej po raz pierwszy osiągnęło drugi stopień otwartości według Pięciogwiazdkowego schematu danych otwartych – patrz rysunek 6 – tzn. zostało wytworzonych w postaci sformatowanego arkusza kalkulacyjnego. Tylko jedna jednostka ma format CSV. Wykres 244. Dostawcy zasobów informacyjnych według stanu na 15 lipca 2014 r. i % udostępnionych zasobów Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, 2% Narodowy Fundusz Zdrowia, 3% Ministerstwo Gospodarki, 3% Ministerstwo Sportu i Turystyki, 5% Generalny Inspektor Ochrony Środowiska, 2% Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 15% Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 13% Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 7% Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 9% Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, 12% Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, 9% Ministerstwo Edukacji Narodowej, 9% Urząd Komunikacji Elektronicznej, 11% Opracowanie własne na podstawie https://danepubliczne.gov.pl. Wykres 245. Struktura jednostek informacji publicznej według formatów 200 164 158 .pdf 150 .xls .doc 100 html csv 50 .jpg 36 22 .rtf 1 1 1 0 Opracowanie własne na podstawie https://danepubliczne.gov.pl. Przez dwa miesiące centralne repozytorium odwiedziło ponad 8 tysięcy osób, nie tylko z Polski. W tym czasie użytkownicy dokonali ok. 4 000 pobrań jednostek informacji publicznej. Najczęściej pobierane były dane 220 PAŃSTWO teleadresowe jednostek samorządu terytorialnego, baza jednostek samorządu terytorialnego oraz poprzednia edycja niniejszej publikacji „Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2013”. Wykres 246. Najczęściej pobierane jednostki informacji publicznej i liczba pobrań Dane teleadresowe jednostek samorządu terytorialnego w Polsce 333 Baza JST 209 Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2013 96 Obiekty hotelarskie 68 Zawody deficytowe i nadwyżkowe w I półroczu 2013 r. 65 Lista hotspotów 63 Lista beneficjentow EWT 31.03.2014 61 Absolwenci 58 Rejestr JST 50 Rejestr operatorów pocztowych Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów administracji publicznej w Polsce w 2013 r. Uczniowie według klas z podziałem na wojewodztwa IX 2013 46 43 Baza teleadresowa administracji zespolonej 43 Rejestr przedsiębiorców telekomunikacyjnych 40 Raport e-administracja w oczach internautów 2013 38 Lista umów z beneficjentami według 31.03.2014 Wychowanie przedszkolne według płci, wieku, z podziałem na wieś, miasto i wojewodztwa IX 2013 Mapka PIAP Wykaz kościołów i związków wyznaniowych działających na podstawie odrębnych ustaw Szkoły i uczniowie według organów prowadzących i województw 37 45 37 36 34 32 Opracowanie własne na podstawie https://danepubliczne.gov.pl. Zaletą Centralnego repozytorium jest powszechny dostęp do zasobów informacyjnych przy pomocy interfejsu programistycznego (API), co jest rzadkością wśród rejestrów publicznych w Polsce. Portal ten w przyszłości będzie rozwijany o nowe funkcjonalności ułatwiające korzystanie z zasobów informacyjnych przez użytkowników oraz wzbogacany o nowe zasoby informacyjne. Przedsiębiorstwa częściej niż obywatele korzystają z informacji sektora publicznego [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Ze względu na brak danych, do oceny celu 3 Strategii prezentujemy odsetki osób lub przedsiębiorstw pozyskujących informacje udostępnione na stronach internetowych administracji publicznej. Wskaźniki te pochodzą z badań wspólnotowych na temat wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w gospodarstwach domowych i przedsiębiorstwach, z których wynika, że korzystanie z informacji sektora publicznego w przypadku osób fizycznych w Polsce 221 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych… nie przekraczało w 2012 r. poziomu 2/3 średniej unijnej, a w 2013 r. różnica zwiększyła się jeszcze bardziej. Wydaje się, że tak wyraźny spadek wskaźnika w Polsce (o 8 punktów procentowych) i mniejszy – dwupunktowy – w UE wynika ze zmiany metodologicznej w badaniu, o której wspominaliśmy w rozdziale „Oferta a korzystanie z e-administracji”. Analogiczny odsetek w przypadku firm jest w Polsce o 3 punkty procentowe wyższy od wartości przeciętnej dla 28 krajów UE. Ogólnie przedsiębiorstwa mają większe niż obywatele zapotrzebowanie na informacje sektora publicznego. Wykres 247. Osoby pozyskujące informacje udostępnione na stronach internetowych administracji publicznej w ciągu ostatnich 12 miesięcy UE 28+ Wykres 248. Przedsiębiorstwa pozyskujące informacje udostępnione na stronach internetowych administracji publicznej w ciągu ostatniego roku PL UE 28+ PL 81 77 37 35 33 25 22 20 39 35 62 2009 2010 2011 63 2012 74 76 75 2012 2013 68 17 56 2008 78 37 25 21 78 2013 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. 2008 53 2009 2010 2011 Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Wyniki badania „e-administracja w oczach internautów 2013” rzucają zupełnie inne światło na korzystanie przez obywateli z informacji prezentowanych na stronach internetowych administracji publicznej, bowiem tylko 4% internautów nigdy nie poszukiwało takich informacji, natomiast w ciągu ostatnich 12 miesięcy szukało ich 89% tej grupy. Tak drastyczna różnica między wynikami obu badań może wynikać ze sposobu sformułowania pytania ankietowego oraz innej populacji podlegającej badaniu. Największe zainteresowanie informacjami udostępnianymi na stronach internetowych urzędów wykazali internauci z województwa mazowieckiego i dolnośląskiego (92%), a najmniejsze z zachodniopomorskiego (82%). Wykres 249. Internauci, którzy poszukiwali informacji na stronach internetowych urzędów/instytucji publicznych 7% 4% 7% Nigdy W ostatnim miesiącu 22% 61% W ciągu ostatnich 6 miesięcy Między 6 a 12 miesięcy Dawniej Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. 222 PAŃSTWO Wykres 250. Rodzaje informacji poszukiwanych na stronach internetowych urzędów/instytucji publicznych w ciągu ostatnich 12 miesięcy Oferty pracy 63% Sprawy związane ze zdrowiem 40% Nauka, szkolnictwo 38% Ubezpieczenie zdrowotne, społeczne, emerytalne, zasiłki, becikowe 33% Sprawy osobowe (np. dowód, paszport, meldunek, akty stanu cywilnego) 32% Podatki i opłaty lokalne (np. PIT, podatki miejskie, gruntowe) 31% Prawa konsumenckie, inne informacje prawne, z sądu, KRS 27% Sprawy motoryzacyjne (np. prawo jazdy, rejestracje) 24% Projekty ustaw i innych aktów prawa, uchwał samorządu, sejmu 23% Dotacje, fundusze europejskie, projekty unijne 22% Dane statystyczne, raporty 19% Działalność gospodarcza (np. zakładanie firmy, CIT, VAT, ZUS, zezwolenia, koncesje) 17% 16% Sprawy budowlane, ogrodnicze Przetargi publiczne Inne 12% 3% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Informacjami najczęściej poszukiwanymi przez internautów na stronach urzędów lub instytucji publicznych były oferty pracy (63%), w dalszej kolejności sprawy związane ze zdrowiem (40%) lub nauką (38%). Co trzeci użytkownik internetu szukał informacji na temat ubezpieczeń zdrowotnych, społecznych, emerytalnych, spraw osobowych, jak dowody osobiste, paszporty, meldunki i akty stanu cywilnego oraz dotyczących podatków. Najrzadziej internauci poszukiwali informacji o prowadzeniu własnej działalności gospodarczej i sprawach budowlanych oraz przetargach publicznych. Internauci coraz lepiej oceniają strony internetowe urzędów [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Ocenie internautów poddane zostały strony internetowe urzędów pod względem łatwości znalezienia potrzebnych informacji oraz ich zrozumiałości i użyteczności. 3/4 respondentów zaopiniowało pozytywnie lub raczej pozytywnie użyteczność informacji, ponad 2/3 zrozumiałość i niecałe 2/3 łatwości znalezienia potrzebnych informacji. Odsetek internautów oceniających negatywnie lub raczej negatywnie w żadnym z kryteriów nie przekroczył 10%. Z roku na rok internauci lepiej oceniają strony internetowe urzędów i instytucji publicznych. W zakresie zrozumiałości informacji w ciągu trzech lat odesetek pozytywnych ocen wzrósł o 11 punktów procentowych. 223 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych… Wykres 251. Ocena informacji na stronach www urzędów Pozytywnie Raczej pozytywnie Neutralnie Raczej negatywnie Negatywnie Nie wiem, trudno powiedzieć 1% Użyteczność informacji 32% 42% 19% 4% 1% 2% Zrozumiałość informacji 26% 43% 21% 7% 1% 1% Łatwość znalezienia potrzebnych informacji 21% 42% 25% 9% 1% Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Wykres 252. Pozytywna ocena stron internetowych urzędów i instytucji publicznych w latach 2010–2013 2013 2012 2010 74% Użyteczność informacji 65% 69% Zrozumiałość informacji 66% 58% 63% Łatwość znalezienia potrzebnych informacji 58% 57% * Pytanie nie pojawiło się w badaniu w 2010 r. Źródło: Badanie „e-administracja w oczach internautów 2013”, PBI na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Niski popyt na informację publiczną? [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną w rozumieniu ustawy (z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej) i podlega udostępnieniu oraz ponownemu wykorzystywaniu. Każdemu przysługuje (z zastrzeżeniem art. 5) prawo dostępu oraz prawo do ponownego wykorzystywania informacji publicznej. Istnieją różne sposoby udostępniania informacji publicznej, w tym ogłaszanie w Biuletynie Informacji Publicznej lub centralnym repozytorium, jak również udostępnianie na wniosek. Jak duże jest zapotrzebowanie na informację publiczną? Ile wniosków o udostępnienie lub ponowne wykorzystywanie informacji publicznej wpływa do urzędów? W okresie od stycznia do końca października 2013 r. najwięcej wniosków o udostępnianie informacji publicznej otrzymały urzędy marszałkowskie (średnio ponad 140), a następnie jednostki administracji państwowej (blisko 100). Im niższy szczebel administracji samorządowej, tym rzadziej wpływały tego typu wnioski. Występowanie 224 PAŃSTWO z wnioskiem o ponowne wykorzystywanie informacji publicznej jest jeszcze mniej popularne – średnio na jeden urząd wpłynął zaledwie jeden taki wniosek. Cytowane powyżej dane mogą świadczyć o niskim popycie na informację publiczną udostępnianą na wniosek, ale mogą także być efektem zaspokojenia potrzeb informacyjnych obywateli w wyniku prezentacji informacji na stronach internetowych, w Biuletynie Informacji Publicznej lub w innych mediach. Wykres 253. Średnia liczba wniosków o udostępnienie i ponowne wykorzystywanie informacji publicznej otrzymanych przez pierwszych 10 miesięcy 2013 r. w przeliczeniu na urząd danego rodzaju Średnia liczba otrzymanych wniosków o ponowne wykorzystywanie informacji publicznej Średnia liczba otrzymanych wniosków o udostępnienie informacji publicznej 142 98 86 41 43 1,1 Ogółem 1,0 Administracja państwowa, w tym rządowa 1,1 Administracja samorządowa 33 1,1 0,9 Urzędy gminne Urzędy powiatowe 2,7 Urzędy marszałkowskie Źródło: Badanie „Wpływ cyfryzacji na działanie urzędów w Polsce w 2013 r.”, PBS na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Podsumowanie celu 3 [A n n a G o s] Aktualnie istnieje szereg dokumentów rządowych, w których podkreśla się rolę otwartego rządu, zapewnienia transparentności działania organów władzy publicznej dzięki sprawnie i efektywnie działającym mechanizmom umożliwiającym przygotowanie, przechowywanie oraz udostępnianie danych, także pod kątem ich ponownego wykorzystywania. Do najważniejszych z nich należą: 1) Długookresowa strategia rozwoju kraju (Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności)37. W ramach celu 5 – Stworzenie Polski Cyfrowej przewidziano m.in. digitalizację i udostępnienie zasobów dziedzictwa i kultury, cyfryzację telewizji oraz otwieranie zasobów publicznych. Pozwoli to na zwiększenie ilości zasobów publicznych (m.in. zasobów edukacyjnych, zbiorów dziedzictwa, publikacji naukowych i treści mediów publicznych) dostępnych w sieci, w celu zapewnienia podaży treści wysokiej jakości. 37 Uchwała Nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r. w sprawie przyjęcia Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności (M.P. poz. 121). 225 Cel 3. Udostępnienie obywatelom oraz firmom i samorządom danych z rejestrów referencyjnych… 2) Strategia Rozwoju Kraju 202038. W obszarze strategicznym Sprawne i efektywne państwo w ramach Zwiększenia efektywności instytucji publicznych priorytetowym jednym z wymienionych kierunków interwencji publicznej jest tworzenie usług dobra publicznego w oparciu m.in. o otwarte zasoby (danych, informacji publicznej, kultury, wiedzy etc.). 3) Strategia Sprawne Państwo39 (SSP). Dla realizacji celu Otwarty Rząd SSP przewiduje liczne działania służące otwieraniu zasobów publicznych o charakterze: legislacyjnym (wdrożenie rozwiązań prawnych zapewniających dostępność i możliwość ponownego wykorzystania tych zasobów), organizacyjnym (np. wdrożenie otwartych standardów publikacji informacji publicznej, mając na uwadze możliwość maszynowego przetwarzania danych oraz dostępność zasobów dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności) oraz edukacyjnym (np. promocję zaawansowanych metod porządkowania informacji). 4) Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”. W ramach otwierania dostępu do informacji publicznej dla przedsiębiorstw i obywateli, działania rządu mają polegać na wspieraniu rozwoju usług opartych na otwartym dostępie do treści i informacji publicznej. 5) Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa40. W ramach realizacji celu Dostępność informacji sektora publicznego do ponownego wykorzystywania przewiduje wprowadzenie powszechnie obowiązujących standardów udostępniania informacji przez administrację publiczną, które mają zapewnić łatwość dostępu, interaktywność, łatwość samodzielnego przetwarzania i przeszukiwania informacji, a także wykorzystanie zaawansowanych metod przeszukiwania informacji. Na skutek wdrożenia dyrektywy 2013/37/UE katalog informacji, którymi dysponuje administracja publiczna, a które zostaną „uwolnione” do ponownego wykorzystywania, powiększy się o zasoby muzeów, archiwów i bibliotek. Wsparciem w wymiarze technologicznym będzie centralne repozytorium informacji publicznej. Źródłami finansowania ww. strategii i programów będą środki publiczne (krajowe i unijne), między innymi, w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2014–2020. Dofinansowane zostaną projekty usprawniające podaż informacji tj.: opisywanie informacji metadanymi ustalonymi przez ministra właściwego do spraw informatyzacji, przygotowanie informacji w formatach umożliwiających komputerowy odczyt, zapewnienie elektronicznego dostępu online do rejestrów państwowych. Działania zmierzające do zwiększenia dostępności danych publicznych z wielu obszarów prowadzi także Komisja Europejska. Dzisiaj nie wystarczy już udostępnić dane w internecie w dowolnym formacie (porównaj rysunek 6 Pięciogwiazdkowy schemat danych otwartych). Dane publiczne należy traktować jako źródłowy zasób, w oparciu o który może powstać konkurencyjny i innowacyjny rynek nowych produktów i usług, komercyjnych, jak i niekomercyjnych. Z danych publicznych korzysta w szczególności wiele nowoczesnych serwisów internetowych i mobilnych. Przykładem tego mogą być usługi nawigacji samochodowej, informacje o ruchu drogowym dostarczane w czasie rzeczywistym czy o zagrożeniach powodziowych. 38 Uchwała Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020 (poz. 882). Uchwała Nr 17 Rady Ministrów z dnia 12 lutego 2013 r. w sprawie przyjęcia strategii „Sprawne Państwo 2020” (M.P. poz. 136). 39 40 Komunikat Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 23 maja 2014 r. o podjęciu przez Radę Ministrów uchwały w sprawie przyjęcia programu rozwoju „Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa” (M.P. poz. 394). 226 PAŃSTWO Cel 4. Wsparcie rozwoju usług o zasięgu paneuropejskim oraz wzajemnego uznawania rozwiązań i narzędzi teleinformatycznych [ V i o l e t t a S z y ma n e k] Realizacja celu na podstawie wskaźników Strategii Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013 w części dotyczącej celu 4 zawiera zapis: „Wskaźnik zostanie opracowany w ramach cyklicznych badań społeczeństwa informacyjnego prowadzonych w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej”. Niestety wskaźnik ten nie został dotychczas opracowany. Wspólny rynek – wspieranie mobilności obywateli i biznesu Usługi transgraniczne są niezbędne do przeobrażenia sektora publicznego, aby świadczył spersonalizowane usługi elektroniczne ponad granicami państw członkowskich UE, generując w ten sposób środowisko sprzyjające kreatywności i przedsiębiorczości oraz przyczyniając się do budowania wspólnego rynku cyfrowego. Urzeczywistnienie takiej wizji oznacza mobilność dla obywateli, którzy mogą pracować, żyć i uczyć się w każdym kraju europejskim bez zbędnych przeszkód i biurokracji. Niestety faktem jest, że elektroniczne usługi administracji publicznej nie działają ponad granicami krajów UE. W badaniu eGovernment Benchmark41 wskaźnik mobilności transgranicznej określa do jakiego stopnia obywatel UE może korzystać online z usług administracji w innym kraju i składa się z dwóch elementów: • dostępności online, która informuje, czy usługa jest dostępna dla obcokrajowców; • użyteczności online, która wskazuje, czy wsparcie, pomoc lub interaktywna informacja zwrotna funkcjonują online, jak również zawiera ocenę szybkości i łatwości korzystania z usług. Zaskakujący jest fakt, że wskaźnik użyteczności online usług transgranicznych w UE jest na wyższym poziomie niż wskaźnik dostępności online tych usług (odpowiednio 49% i 42%), przy czym ta różnica w Polsce jest niemal dwa razy większa (dostępność 38%, użyteczność 23%). Dwudziestotrzyprocentowa wartość wskaźnika dostępności online usług transgranicznych w Polsce (przy średniej europejskiej 42%) oznacza, że tylko w przypadku niektórych usług stosowna informacja dla obcokrajowców jest zamieszczona na stronach internetowych administracji publicznej różnych szczebli (samorządowej i państwowej). Obcokrajowiec w Polsce może się spodziewać największych trudności w uzyskaniu informacji i skorzystaniu z usług online w sytuacji posiadania, zakupu lub kierowania pojazdem, gdzie mobilność transgraniczna osiągnęła zaledwie wartość 8%. Niewiele wyższy wskaźnik – na poziomie 13% – odnotowano w przypadku zmiany miejsca zamieszkania. Spośród badanych zdarzeń życiowych najwyższą wartość wskaźnika mobilności transgranicznej wykazuje prowadzenie regularnej działalności (47%), natomiast rozpoczęcie postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń stanowi jedyny przypadek, gdy Polska znalazła się na poziomie wyższym od średniej unijnej. Badanie eGovernment Benchmark zostało szerzej opisane w celu 1 części Państwo. Pełny raport z badania jest dostępny na stro- 41 nie Digital Agenda Scoreboard https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/eu-egovernment-report-2014-shows-usability-onlinepublic-services-improving-not-fast. 227 Cel 4. Wsparcie rozwoju usług o zasięgu paneuropejskim oraz wzajemnego uznawania rozwiązań… Wykres 254. Wskaźnik mobilności transgranicznej usług e-administracji w sześciu sytuacjach życiowych – Polska a średnia 33 krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego w latach 2012–2013 (w %) UE 28+ PL Mobilność transgraniczna ogółem Rozpoczęcie postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń (2013) 44 56 41 28 Posiadanie lub zakup samochodu, kierowanie pojazdem (2013) Założenie firmy, własnej działalności gospodarczej (badane w 2012 r.) 28 29 8 33 32 13 Studiowanie (2012) 47 50 47 Zmiana miejsca zamieszkania (2013) 51 Regularna działalność gospodarcza (2013) Źródło: Badania eGovernment Benchmark w 2012 i 2013 r. Wykres 255. Porównanie krajowej i transgranicznej dojrzałości usług e-administracji w sześciu sytuacjach życiowych w Polsce w latach 2012–2013 (w %) 100 90 Mobilność transgraniczna usług 80 70 60 Rozpoczęcie postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń (2013) Założenie firmy, własnej 69 działalności gospodarczej 41 (badane w 2012 r.) 81 32 50 40 Studiowanie (2012) 30 20 10 0 32 29 Zmiana miejsca Regularna działalność zamieszkania (2013) gospodarcza (2013) 87 70 Posiadanie lub zakup 13 13 64 samochodu, kierowanie 8 pojazdem (2013) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90100 Wskaźnik zorientowania usług na użytkowników krajowych Źródło: Badania eGovernment Benchmark w 2012 i 2013 r. 228 PAŃSTWO W większości krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego największą wartością wskaźnika mobilności transgranicznej charakteryzują się usługi dotyczące prowadzenia lub zakładania działalności gospodarczej (powyżej 50%), podczas gdy usługi ponadgraniczne skierowane do obywateli prezentują niższy poziom dostępności i rozwoju, z wyjątkiem zmiany miejsca zamieszkania (50%). Najsłabiej w Europie wypada mobilność ponad granicami w zakresie usług posiadania, zakupu lub kierowania pojazdem (33%). Różnice pomiędzy poziomem świadczenia usług dla odbiorców krajowych oraz obcokrajowców są ogromne i sięgają w Polsce nawet 57 punktów procentowych (w przypadku zmiany miejsca zamieszkania), a w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego maksymalnie 37 punktów. W Polsce najmniejszy rozdźwięk odnotowano w przypadku najmniej rozwiniętych usług e-administracji, które są związane ze studiowaniem. Wynika z tego, że student z zagranicy będzie obsłużony elektronicznie przez uczelnie publiczne w Polsce na słabym, lecz podobnym poziomie, co mieszkaniec kraju. Podsumowanie celu 4 Dużym wyzwaniem dla administracji publicznej w Unii Europejskiej jest przekraczanie granic. Innymi słowy, odchodzenie od działania w silosach własnych organizacji na rzecz działania jako jednolita administracja publiczna. Ciągle jest to problem w skali kraju, nie mówiąc już o poziomie europejskim. W tych warunkach mobilność osobista Europejczyków ciągle pozostaje fikcją. A przecież ambicją eGovernment Action Plan było doprowadzenie do sytuacji, gdy dzięki interoperacyjnym usługom e-administracji europejscy obywatele będą mieć możliwość swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium całej Europy, np. ze względu na naukę, pracę, opiekę zdrowotną, wybór miejsca zamieszkania czy spędzenia emerytury. Docelowo mieszkańcy powinni móc kontaktować się z administracjami publicznymi z całej UE, przeprowadzać transakcje, wysyłać i otrzymywać dokumenty elektroniczne i informacje przy udziale tych administracji. Obywatele powinni mieć dostęp do dokumentów osobistych, takich jak świadectwa urodzenia, z każdego miejsca w Europie, jak również powinny im przysługiwać prawa emerytalne w sytuacji, gdy przechodzą na emeryturę w innym kraju niż ten, w którym pracowali oraz powinni mieć możliwość zapisania się na dowolny europejski uniwersytet drogą elektroniczną. W Europie najwyższą mobilnością transgraniczną, na którą składają się dostępność i użyteczność usług e-administracji dla obcokrajowców, charakteryzują się usługi dotyczące działalności gospodarczej, a najniższą załatwianie spraw w sytuacji posiadania, zakupu lub kierowania pojazdem. Polska na tle innych badanych krajów osiągnęła dobry wynik w zakresie mobilności transgranicznej związanej z zapoczątkowaniem postępowania cywilnego dla drobnych roszczeń. W pozostałych sytuacjach życiowych usytuowaliśmy się poniżej poziomu średniego. W Europie dostępność i użyteczność e-usług publicznych jest znacznie niższa w przypadku obcokrajowców niż obywateli poszczególnych państw. W Polsce usługi odpowiadające zmianie miejsca zamieszkania adresowane do przyjezdnego z zagranicy są na ponad pięciokrotnie niższym poziomie dostępności i zaawansowania od usług przeznaczonych dla mieszkańców kraju. W przypadku regularnej działalności gospodarczej – na niemal siedmiokrotnie niższym poziomie, a w sytuacji posiadania, zakupu lub kierowania pojazdem – ośmiokrotnie. Ogólnie obcokrajowiec w Polsce w relacjach z administracją publiczną nie ma lekkiego życia, a tylko odrobinę pocieszający jest fakt, że problem ten dotyczy nie tylko naszego kraju, lecz całego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. 229 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Wszystkie prezentowane dane są wyrażone w procentach i o ile nie podano inaczej, pochodzą z 2013 r. 230 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo dolnośląskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region południowo-zachodni (dolnośląskie, opolskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 72 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 67 Zaawansowani użytkownicy komputera 13 20 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 64 44 10 18 32 42 28 21 23 33 69 35 Niekorzystający z internetu 29 33 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 59 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie dolnośląskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące obsługiwać konto Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać 86 bankowe przez internet problem z komputerem 73 84 70 Osoby potrafiące używać podpisu 72 Osoby potrafiące utworzyć i edytować elektronicznego tabelę w edytorze tekstów 70 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 90 4,3 15 24 20 14 63 67 4,1 60 89 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 65 70 49 54 63 64 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 62 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 90 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 92 88 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 231 Województwo dolnośląskie GOSPODARKA Polska 2013 Dolnośląskie Firmy wykorzystujące komputery 96 Firmy ponoszące nakłady na ICT Firmy z dostępem do internetu 95 94 94 86 Firmy z dostępem szerokopasmowym Firmy dokonujące e-zakupów 38 83 35 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 21 22 35 12 11 10 37 11 21 19 17 20 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 64 69 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 74 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 90 90 Firmy korzystające z e-administracji 66 Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Dolnośląskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 43 43 43 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 39 26 26 Urzędy wpierające e-integrację 25 25 41 41 31 25 17 17 24 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 38 24 68 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 41 Urzędy promujące wykorzystanie ICT 73 wśród pracowników Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 10,3 10 900 60 186,1 3 868,9 25,1 0,6 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* 10,6 50,0 Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 50,2 56,0 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 56,1 4,1 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. 2,9 1 086 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 15 550 2 914,4 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) 38 533,3 Dolnośląskie Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 232 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo kujawsko-pomorskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region północny (kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, pomorskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 Zaawansowani użytkownicy internetu 73 75 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 70 18 18 9 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z internetem 44 10 29 42 33 32 25 23 23 Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 Niekorzystający z internetu 28 33 Korzystający z e-administracji 60 64 Wykorzystujący internet do szkolenia Niekorzystający z internetu z braku umiejętności Regularnie korzystający z internetu Internauci w województwie kujawsko-pomorskim Internauci w Polsce Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące obsługiwać konto Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać bankowe przez internet 86 problem z komputerem 82 70 Osoby potrafiące używać podpisu Osoby potrafiące utworzyć i edytować elektronicznego tabelę w edytorze tekstów 68 70 63 4,3 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument Osoby potrafiące utworzyć i edytować 17 63 wykresy w arkuszu kalkulacyjnym do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 26 64 3,9 24 15 60 60 Osoby potrafiące kupować 89 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, 83 60 lub sprzedawać przez internet wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 45 61 63 49 65 Osoby potrafiące konfigurować program Osoby potrafiące korzystać do obsługi poczty elektronicznej 88 82 z programów graficznych Osoby potrafiące zarządzać informacją 86 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 90 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 233 Województwo kujawsko-pomorskie GOSPODARKA Polska 2013 Kujawsko-pomorskie Firmy wykorzystujące komputery 95 93 Firmy z dostępem do internetu 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT 94 Firmy dokonujące e-zakupów 83 83 35 35 31 19 21 10 10 11 37 9 21 19 16 17 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy z dostępem szerokopasmowym Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 66 69 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 66 90 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 93 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Kujawsko-pomorskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 29 36 41 37 25 43 26 37 25 17 19 21 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT Urzędy wpierające e-integrację 28 23 35 24 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników 71 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Polska 38 533,3 15 550 2,9 56,1 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 Kujawsko-pomorskie 2 096,4 790 2,2 54,4 47,5 12,7 7 900 74 143,5 3 322,1 20,7 0,3 Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. 234 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo lubelskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region wschodni (lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 72 72 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 67 10 18 9 15 Kupujący lub zamawiający przez internet 42 Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 32 37 18 23 33 Korzystający z e-administracji Wykorzystujący internet do szkolenia Internauci w Polsce 36 Niekorzystający z internetu 28 33 28 56 60 Niekorzystający z internetu z braku umiejętności Regularnie korzystający z internetu Internauci w województwie lubelskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto 86 problem z komputerem bankowe przez internet 70 81 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 72 70 4,9 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące przesłać informację/dokument 63 wykresy w arkuszu kalkulacyjnym do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 24 15 66 4,3 13 22 60 62 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, Osoby potrafiące kupować 89 87 wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu lub sprzedawać przez internet 63 47 58 68 49 65 Osoby potrafiące konfigurować program Osoby potrafiące korzystać do obsługi poczty elektronicznej z programów graficznych 86 90 Osoby potrafiące zarządzać informacją Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 90 87 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 235 Województwo lubelskie GOSPODARKA Polska 2013 Lubelskie Firmy wykorzystujące komputery 97 97 Firmy ponoszące nakłady na ICT Firmy z dostępem do internetu 95 94 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 78 35 83 29 32 21 20 6 11 11 37 16 10 21 17 11 Firmy prowadzące e-sprzedaż Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 61 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 90 66 81 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO Firmy korzystające z e-administracji 95 Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Lubelskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 41 39 43 Urzędy wpierające e-integrację 24 35 25 43 26 25 10 22 29 17 24 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 31 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników 38 71 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* 56,1 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 1,6 56,5 50,4 10,9 6 500 54 125,5 3 488,6 25,5 0,7 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 2,9 943 Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 15 550 2 165,7 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 38 533,3 Lubelskie PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Polska Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 236 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo lubuskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region północno-zachodni (wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 76 72 75 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 71 18 10 Kupujący lub zamawiający przez internet 7 13 18 42 40 23 32 32 28 Niekorzystający z internetu 29 28 33 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 58 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie lubuskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 88 86 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu 70 tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 68 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 24 24 13 90 2,8 58 47 89 43 63 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 64 4,3 15 65 60 86 60 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 63 49 89 63 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 90 87 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 237 Województwo lubuskie GOSPODARKA Polska 2013 Lubuskie Firmy wykorzystujące komputery 96 94 Firmy z dostępem do internetu Firmy ponoszące nakłady na ICT 95 94 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 81 83 35 28 21 17 24 10 8 17 21 15 11 16 Firmy prowadzące e-sprzedaż Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 37 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 55 90 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 66 94 Firmy korzystające z e-administracji 87 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Lubuskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 41 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 39 44 43 26 42 25 41 21 17 25 20 58 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników 25 19 24 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT Urzędy wpierające e-integrację 37 28 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 54,6 49,6 9,3 8 000 44 167,1 3 282,1 20,6 0,2 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 56,1 2,4 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 2,9 405 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 1 023,3 Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* 38 533,3 Lubuskie Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 238 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo łódzkie CZŁOWIEK Polska 2013 Region centralny (łódzkie, mazowieckie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 76 75 73 Gospodarstwa domowe z internetem Zaawansowani użytkownicy internetu 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 69 22 Kupujący lub zamawiający przez internet 11 10 18 29 42 47 32 23 28 Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 27 Niekorzystający z internetu 28 33 39 Korzystający z e-administracji 60 Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 62 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie łódzkim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 86 86 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu 67 tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 70 65 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP Osoby potrafiące kupować 92 lub sprzedawać przez internet 24 15 4,3 24 12 57 46 64 94 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 90 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym 60 60 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 63 49 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 63 3,1 89 65 60 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 87 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 239 Województwo łódzkie GOSPODARKA Polska 2013 Łódzkie Firmy wykorzystujące komputery 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT 94 94 93 Firmy z dostępem do internetu Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 83 35 Firmy prowadzące e-sprzedaż 84 33 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 21 19 34 11 12 8 37 10 21 18 15 17 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 65 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 90 66 93 Firmy korzystające z e-administracji 89 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Łódzkie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 38 41 43 26 40 25 34 25 16 23 22 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników 25 17 34 24 58 Urzędy wpierające e-integrację 25 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 57,8 51,9 10,2 8 900 54 151,7 3 510,2 23,5 0,6 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 56,1 2,6 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 2,9 1 191 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 2 524,7 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* 38 533,3 Łódzkie Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 240 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo małopolskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region południowy (małopolskie, śląskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 75 72 Gospodarstwa domowe z internetem Zaawansowani użytkownicy internetu 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 13 21 42 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 10 18 32 41 34 32 Niekorzystający z internetu 27 23 25 70 28 33 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie małopolskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 86 85 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu 73 tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 69 70 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 17 26 4,7 24 15 Osoby potrafiące kupować 89 lub sprzedawać przez internet 63 60 63 65 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 91 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 49 49 90 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym 68 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 4,3 87 69 72 68 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją 89 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 241 Województwo małopolskie GOSPODARKA Polska 2013 Małopolskie Firmy wykorzystujące komputery 95 94 Firmy z dostępem do internetu Firmy ponoszące nakłady na ICT 95 93 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 82 36 83 35 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 21 21 37 11 10 10 37 11 20 21 17 16 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 66 70 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 68 74 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 89 90 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Małopolskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 43 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 45 39 47 29 43 26 Urzędy wpierające e-integrację 41 25 26 17 27 25 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 21 23 38 24 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 41 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT 77 wśród pracowników Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 50,9 10,4 8 300 56 165,6 3 574,2 26,6 1,1 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 50,2 56,1 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 56,1 3,0 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. 2,9 1 292 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 15 550 3 354,1 Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* 38 533,3 Małopolskie Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 242 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo mazowieckie CZŁOWIEK Polska 2013 Region centralny (łódzkie, mazowieckie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 76 75 73 Gospodarstwa domowe z internetem Zaawansowani użytkownicy internetu 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 22 11 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 69 10 18 47 29 42 27 23 28 Niekorzystający z internetu 33 39 Korzystający z e-administracji 32 28 Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 62 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie mazowieckim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 88 86 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu 69 73 tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 70 6,7 25 15 4,3 24 12 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP Osoby potrafiące kupować 90 lub sprzedawać przez internet 63 60 89 69 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 94 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 63 65 49 90 64 55 66 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 63 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją 87 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 243 Województwo mazowieckie GOSPODARKA Polska 2013 Mazowieckie Firmy wykorzystujące komputery 96 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT Firmy z dostępem do internetu 95 94 Firmy dokonujące e-zakupów 83 43 35 25 21 37 14 11 10 21 14 26 17 22 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) 66 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 49 90 92 Firmy korzystające z e-administracji 72 77 PAŃSTWO Firmy z dostępem szerokopasmowym 87 Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Mazowieckie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 41 36 39 26 24 21 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 24 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników Urzędy wpierające e-integrację 25 14 18 25 43 39 25 17 34 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 64 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 60,8 55,4 8,8 15 700 107 218,4 4 773,4 35,4 1,4 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 56,1 5,7 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 2,9 2 443 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 5 301,8 Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* 38 533,3 Mazowieckie Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 244 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo opolskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region południowo-zachodni (dolnośląskie, opolskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 72 Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy internetu 67 Zaawansowani użytkownicy komputera 64 13 10 20 Kupujący lub zamawiający przez internet 44 Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 18 42 32 21 23 35 Niekorzystający z internetu 28 29 33 33 Korzystający z e-administracji 59 Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie opolskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto 89 problem z komputerem bankowe przez internet 86 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 69 70 66 4,3 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące przesłać informację/dokument 63 15 24 wykresy w arkuszu kalkulacyjnym do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 62 3,1 14 22 60 89 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, Osoby potrafiące kupować 60 57 wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu lub sprzedawać przez internet 89 47 63 65 65 49 Osoby potrafiące konfigurować program Osoby potrafiące korzystać do obsługi poczty elektronicznej 90 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 87 z programów graficznych 83 Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 86 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 245 Województwo opolskie GOSPODARKA Polska 2013 Opolskie Firmy wykorzystujące komputery 97 96 Firmy z dostępem do internetu Firmy ponoszące nakłady na ICT 95 94 Firmy dokonujące e-zakupów 82 35 35 21 27 8 8 29 11 21 20 10 17 15 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy z dostępem szerokopasmowym 83 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 37 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 66 69 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 74 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 90 66 91 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Opolskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 44 26 34 41 20 41 20 55 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników 18 10 25 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 43 21 Urzędy wpierające e-integrację 25 17 33 24 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 48,5 9,3 7 700 52 153,9 3 473,4 20,9 0,3 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. 50,2 53,3 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 56,1 1,6 Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 2,9 361 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 1 010,2 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) 38 533,3 Opolskie Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 246 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo podkarpackie CZŁOWIEK Polska 2013 Region wschodni (lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 72 72 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 18 42 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 67 37 10 9 15 32 36 Niekorzystający z internetu 28 18 23 69 33 28 33 56 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie podkarpackim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 87 86 71 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu 70 tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 70 73 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 27 89 Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 89 65 4,3 18 24 15 2,6 90 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 48 63 49 66 89 66 60 62 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 63 84 65 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 86 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 247 Województwo podkarpackie GOSPODARKA Polska 2013 Podkarpackie Firmy wykorzystujące komputery 95 94 Firmy z dostępem do internetu Firmy ponoszące nakłady na ICT 93 91 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 79 83 35 28 21 19 32 11 10 8 37 10 21 19 17 16 Firmy prowadzące e-sprzedaż Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 59 59 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 74 90 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 87 66 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Podkarpackie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 35 41 43 26 37 25 11 25 Urzędy wpierające e-integrację 34 22 24 27 17 24 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 29 70 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 38 68 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. 56,1 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 1,6 54,9 45,7 16,7 6 500 44 117,8 3 282,7 23,1 1,0 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. 2,9 801 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 15 550 2 130,0 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) 38 533,3 Podkarpackie Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 248 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo podlaskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region wschodni (lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 72 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 72 Zaawansowani użytkownicy komputera Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 67 10 18 42 Kupujący lub zamawiający przez internet 37 15 9 32 36 18 23 69 28 33 28 33 Niekorzystający z internetu 56 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie podlaskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto 86 problem z komputerem bankowe przez internet 84 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu 69 70 tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 70 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 4,3 15 24 3,7 22 11 89 Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 89 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 49 90 90 86 64 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym 57 48 62 65 63 63 60 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 65 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 86 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 249 Województwo podlaskie GOSPODARKA Polska 2013 Podlaskie Firmy wykorzystujące komputery 96 94 Firmy z dostępem do internetu Firmy ponoszące nakłady na ICT 95 93 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 85 83 35 30 33 22 21 11 9 6 37 10 21 22 15 17 Firmy prowadzące e-sprzedaż Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 50 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 63 90 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 90 66 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Podlaskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 33 41 32 25 20 57 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników Urzędy wpierające e-integrację 32 23 25 10 19 21 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 43 26 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 31 24 17 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 56,9 50,7 10,7 6 900 47 127,1 3 432,7 26,1 0,4 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 56,1 1,4 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. 2,9 458 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 15 550 1 198,7 Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) 38 533,3 Podlaskie Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 250 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo pomorskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region północny (kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, pomorskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 73 75 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 69 10 18 Kupujący lub zamawiający przez internet 9 18 44 42 33 29 32 23 23 Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 70 25 Niekorzystający z internetu 28 33 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 64 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie pomorskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto 87 problem z komputerem bankowe przez internet 86 70 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 70 71 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 17 24 23 Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 92 15 4,3 89 65 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 5,8 64 46 49 59 63 59 60 63 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 63 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 90 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 90 90 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 251 Województwo pomorskie GOSPODARKA Polska 2013 Pomorskie Firmy wykorzystujące komputery 96 95 Firmy z dostępem do internetu Firmy ponoszące nakłady na ICT 95 94 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 82 35 32 21 21 11 10 8 21 20 17 15 Firmy prowadzące e-sprzedaż 83 Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 37 39 10 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) 49 66 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 74 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 88 67 90 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Pomorskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 43 43 26 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 39 41 39 27 38 23 19 25 17 Urzędy wpierające e-integrację 25 17 20 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 24 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 38 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT 68 wśród pracowników Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 50,0 11,4 9 200 62 186,8 3 847,1 26,7 0,7 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. 50,2 56,4 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 56,1 4,1 Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 2,9 858 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 2 290,1 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) 38 533,3 Pomorskie Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 252 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo śląskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region południowy (małopolskie, śląskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 76 72 75 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 69 13 21 10 18 42 41 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 70 32 32 23 25 Niekorzystający z internetu 28 27 33 34 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie śląskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto 86 problem z komputerem bankowe przez internet 86 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 69 70 69 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 90 26 24 14 4,3 89 68 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 4,5 15 60 52 63 60 63 49 65 91 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 90 86 49 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 67 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych Osoby potrafiące zarządzać informacją 89 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 253 Województwo śląskie GOSPODARKA Polska 2013 Śląskie Firmy wykorzystujące komputery 96 Firmy ponoszące nakłady na ICT 94 Firmy z dostępem do internetu 95 94 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 83 35 84 35 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 36 22 21 11 11 10 37 21 12 24 20 17 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 66 74 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 90 93 Firmy korzystające z e-administracji 71 94 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Śląskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT 67 34 44 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 39 48 43 26 41 25 17 35 25 24 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne Urzędy wpierające e-integrację 28 20 38 27 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 45 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach 78 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 10,5 10 400 70 156,9 4 022,8 24,4 0,5 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. 10,6 47,1 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 50,2 52,7 Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 56,1 2,5 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 2,9 1 904 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 4 615,9 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* 38 533,3 Śląskie Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 254 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo świętokrzyskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region wschodni (lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 72 72 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 67 69 10 18 42 9 15 37 Kupujący lub zamawiający przez internet 32 18 23 36 Niekorzystający z internetu 28 33 28 33 56 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie świętokrzyskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 86 83 70 70 Osoby potrafiące używać podpisu Osoby potrafiące utworzyć i edytować elektronicznego Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 89 24 17 21 4,3 15 63 65 60 59 64 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 91 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 49 90 63 3,1 88 86 tabelę w edytorze tekstów 72 70 61 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 63 52 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 86 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 255 Województwo świętokrzyskie GOSPODARKA Polska 2013 Świętokrzyskie Firmy wykorzystujące komputery 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT 94 Firmy z dostępem do internetu 92 91 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 71 35 83 28 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 33 21 15 11 7 6 37 14 10 21 13 17 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 46 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 58 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 85 66 74 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) 90 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Świętokrzyskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 26 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 26 32 41 43 37 25 24 17 24 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 40 Urzędy wpierające e-integrację 25 18 24 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT 69 wśród pracowników Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 36 38 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 54,5 47,0 13,9 7 200 49 137,7 3 349,8 26,0 0,4 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* 56,1 0,9 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. 2,9 581 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 1 274,0 Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* 38 533,3 Świętokrzyskie Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 256 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo warmińsko-mazurskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region północny (kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, pomorskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 75 73 75 Zaawansowani użytkownicy internetu Gospodarstwa domowe z internetem 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 69 10 18 Kupujący lub zamawiający przez internet 44 9 18 29 42 23 Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 70 32 25 23 Niekorzystający z internetu 28 33 Korzystający z e-administracji 33 60 Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 64 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie warmińsko-mazurskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 86 81 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 65 70 66 4,3 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące przesłać informację/dokument 63 56 wykresy w arkuszu kalkulacyjnym do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 24 15 2,8 15 23 56 86 60 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, Osoby potrafiące kupować 56 wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu lub sprzedawać przez internet 89 46 57 63 65 49 Osoby potrafiące konfigurować program Osoby potrafiące korzystać do obsługi poczty elektronicznej 90 85 z programów graficznych 80 Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 86 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 257 Województwo warmińsko-mazurskie GOSPODARKA Polska 2013 Warmińsko-mazurskie Firmy wykorzystujące komputery 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT 93 94 Firmy z dostępem do internetu 92 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 77 83 35 28 26 21 20 11 7 6 21 18 10 17 15 Firmy prowadzące e-sprzedaż Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 37 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 66 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 74 59 66 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO 84 90 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Warmińsko-mazurskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 43 43 38 41 25 47 26 26 Urzędy wpierające e-integrację 25 14 22 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 21 24 27 17 37 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Urzędy promujące wykorzystanie ICT 72 wśród pracowników Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Polska 38 533,3 15 550 2,9 56,1 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 Warmińsko-mazurskie 1 450,7 505 1,2 51,3 45,8 10,7 6 900 47 130,6 3 264,6 20,7 0,5 Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. 258 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo wielkopolskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region północno-zachodni (wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 76 75 72 Gospodarstwa domowe z internetem Zaawansowani użytkownicy internetu 72 Zaawansowani użytkownicy komputera 10 18 42 Kupujący lub zamawiający przez internet Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 7 13 40 32 32 28 18 23 71 Niekorzystający z internetu 29 28 33 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 58 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w województwie wielkopolskim Internauci w Polsce Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 87 86 74 70 Osoby potrafiące utworzyć i edytować Osoby potrafiące używać podpisu tabelę w edytorze tekstów elektronicznego 70 72 4,3 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 15 24 15 21 89 Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 89 62 63 3,7 60 65 66 49 63 53 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 91 90 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail 60 Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 63 Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) 88 * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 259 Województwo wielkopolskie GOSPODARKA Polska 2013 Wielkopolskie Firmy wykorzystujące komputery 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT 94 94 Firmy z dostępem do internetu 93 Firmy dokonujące e-zakupów Firmy z dostępem szerokopasmowym 82 35 34 21 11 21 17 Firmy prowadzące e-sprzedaż 83 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 19 31 10 10 37 18 12 14 Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 88 65 74 66 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP 90 Firmy korzystające z e-administracji 88 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Wielkopolskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 39 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 48 39 43 35 21 41 25 26 Urzędy wpierające e-integrację 25 19 15 22 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 17 15 36 24 64 Urzędy promujące wykorzystanie ICT wśród pracowników Urzędy posiadające użyteczną stronę www 38 68 Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 58,5 8,7 10 000 68 180,3 3 515,3 23,4 0,6 * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. 50,2 58,5 Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) 56,1 1,7 Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* 2,9 1 370 Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* 15 550 3 462,2 PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) 38 533,3 Wielkopolskie Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Polska Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania 260 STAN ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W WOJEWÓDZTWACH Województwo zachodniopomorskie CZŁOWIEK Polska 2013 Region północno-zachodni (wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie) 2013 Gospodarstwa domowe z komputerem 76 72 Gospodarstwa domowe z internetem 75 Zaawansowani użytkownicy internetu 72 Zaawansowani użytkownicy komputera Gospodarstwa domowe z dostępem szerokopasmowym 69 10 7 18 13 42 Kupujący lub zamawiający przez internet 71 32 18 40 23 32 28 Niekorzystający z internetu 29 28 33 Korzystający z e-administracji Niekorzystający z internetu z braku umiejętności 58 60 Wykorzystujący internet do szkolenia Regularnie korzystający z internetu Internauci w Polsce Internauci w województwie zachodniopomorskim Dorośli dokształcający się* Osoby potrafiące wykryć i rozwiązać Osoby potrafiące obsługiwać konto problem z komputerem bankowe przez internet 89 76 86 Osoby potrafiące używać podpisu elektronicznego 70 70 Osoby potrafiące przesłać informację/dokument do urzędu korzystając z profilu zaufanego ePUAP 28 16 24 Osoby potrafiące kupować lub sprzedawać przez internet 4,3 15 3,2 60 89 71 69 63 92 Osoby potrafiące konfigurować program do obsługi poczty elektronicznej 78 Osoby potrafiące utworzyć i edytować tabelę w edytorze tekstów 68 63 65 49 90 Osoby potrafiące łączyć informacje, tabele, wykresy, rysunki np. w edytorze tekstu 70 59 92 Osoby potrafiące tworzyć konta e-mail Osoby potrafiące utworzyć i edytować wykresy w arkuszu kalkulacyjnym Osoby potrafiące korzystać z programów graficznych 86 Osoby potrafiące zarządzać informacją 90 w postaci baz danych Osoby potrafiące korzystać z urządzeń peryferyjnych (drukarki, skanera) * Odsetek osób w wieku 25–64 lata, uczących się i dokształcających w ogólnej liczbie ludności w tym wieku. 261 Województwo zachodniopomorskie GOSPODARKA Polska 2013 Zachodniopomorskie Firmy wykorzystujące komputery 95 Firmy ponoszące nakłady na ICT 94 Firmy z dostępem do internetu 94 92 84 Firmy dokonujące e-zakupów 83 35 32 Pracownicy korzystujący z komputera z dostępem do internetu 22 21 33 11 9 10 37 10 21 17 16 17 Firmy prowadzące e-sprzedaż Firmy wykorzystujące oprogramowanie CRM 47 Firmy wykorzystujące oprogramowanie ERP Firmy zapewniające pracownikom szkolenia z zakresu ICT (2012 r.) 61 85 66 74 Firmy wymieniające automatycznie dane z innymi (2012 r.) PAŃSTWO Firmy z dostępem szerokopasmowym 90 Firmy korzystające z e-administracji Firmy posiadające stronę www Polska 2013 Zachodniopomorskie Wskaźnik wspierania rozwoju społeczeństwa informacyjnego przez urzędy Urzędy konsekwentnie wdrażające ICT Urzędy świadczące i rozwijające usługi elektroniczne 44 Urzędy wymagające i rozwijające kompetencje informatyczne pracowników 39 46 50 28 43 26 41 25 Urzędy wpierające e-integrację 25 17 18 30 25 Urzędy osiągające zadowalające rezultaty stosowania ICT 19 24 38 Urzędy posiadające użyteczną stronę www 40 66 Urzędy promujące wykorzystanie ICT 68 wśród pracowników Wskaźnik skuteczności cyfryzacji w urzędach Zatrudnieni w 2012 r. (w tys.) Zatrudnieni w sektorze wysokich technologii w 2012 r. (% wszystkich zatrudnionych) Współczynnik aktywności zawodowej w I kwartale 2014 r. (w %)* Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15 lat i więcej w 2014 r. (%)* Stopa bezrobocia w I kwartale 2014 r. (%)* PKB w euro na 1 mieszkańca w 2011 r. Parytet siły nabywczej na mieszkańca w % średniej unijnej w 2011 r. Podmioty gospodarcze w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2013 r.* Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 r. (w zł)* Osoby w wieku 25–64 z wykształceniem wyższym w 2013 r. (%) Nakłady ogółem na działalność badawczą i rozwojową w % PKB w 2011 r. Polska 38 533,3 15 550 2,9 56,1 50,2 10,6 9 600 65 166,7 3 877,4 25,8 0,8 Zachodniopomorskie 1 721,4 561 1,6 52,8 47,5 10,1 8 100 55 198,2 3 539,1 23,9 0,3 Ludność w grudniu 2012 r. (w tys.)* Urzędy stosujące dobre praktyki zarządzania * Źródłem danych jest GUS, pozostałe dane pochodzą z bazy Eurostatu. 263 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH CZŁOWIEK • GOSPODARKA • PAŃSTWO 264 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH D e p ar t a me n t Ko o r d y n a c j i Fu n d u s z y Eur o p e j s k i c h Mi n i s t e r s t w a Ad mi n i s t r a c j i i C y f r y z a c j i Zwiększanie innowacyjności gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka W ramach ósmej osi priorytetowej „Społeczeństwo informacyjne – zwiększanie innowacyjności gospodarki” Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) wspierane są działania w zakresie tworzenia usług elektronicznych, wspomagania elektronicznej komunikacji między przedsiębiorstwami, jak również przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu. Wsparcie tworzenia i świadczenia e-usług dla obywateli i przedsiębiorstw polega na udzielaniu mikro- i małym przedsiębiorcom prowadzącym działalność gospodarczą nie dłużej niż 1 rok dofinansowania na wykonanie projektu w zakresie tworzenia produktów cyfrowych i udostępniania usług w postaci cyfrowej dotyczących różnych dziedzin. Ponadto wspierane jest tworzenie usług elektronicznych świadczonych między przedsiębiorstwami, a także wykorzystanie nowoczesnych technologii w przedsiębiorstwach. Wsparcie udzielane jest przedsięwzięciom typu B2B o charakterze zarówno technicznym (informatycznym), jak i organizacyjnym, prowadzącym do realizacji procesów biznesowych w formie elektronicznej. Niezbędnym elementem uzupełniającym dla powyższych działań jest zapewnienie obywatelom dostępu do internetu szerokopasmowego. Wsparcie w tym zakresie polega na częściowym lub całkowitym pokryciu kosztów szerokopasmowego dostępu do internetu dla potencjalnie wykluczonych ze społeczeństwa informacyjnego gospodarstw domowych, z poszanowaniem zasad konkurencji rynkowej i neutralności technologicznej. Wspierana jest również działalność małych i średnich przedsiębiorców, polegająca na zapewnieniu szerokopasmowego dostępu do internetu na odcinku tzw. „ostatniej mili” na obszarach, na których działalność ta jest nieopłacalna finansowo. Priorytet 8 jest realizowany w synergii z priorytetem 7 PO IG, mającym na celu rozwój e-usług publicznych wspierających rozwój gospodarczy i zmniejszanie barier administracyjnych dla innowacyjnej działalności gospodarczej. W zakresie 8 osi priorytetowej PO IG wyróżniamy następujące działania: • Działanie 8.1. Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej. • Działanie 8.2. Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B. • Działanie 8.3. Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – eInclusion. • Działanie 8.4. Zapewnienie dostępu do internetu na etapie „ostatniej mili”. Działanie 8.1. Wspieranie działalności gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej Celem działania jest stymulowanie rozwoju rynku usług świadczonych w formie elektronicznej (e-usług) poprzez wsparcie mikro- i małych przedsiębiorców. Dofinansowaniem objęte są projekty polegające na świadczeniu e-usługi. Projekt może również obejmować wytworzenie produktów cyfrowych, koniecznych do świadczenia e-usługi. 265 Zwiększanie innowacyjności gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Przez e-usługę rozumie się usługę świadczoną w sposób zautomatyzowany z zastosowaniem technologii informacyjnych, za pomocą systemów teleinformatycznych w publicznych sieciach telekomunikacyjnych, na indywidualne żądanie usługobiorcy, bez jednoczesnej obecności stron w tej samej lokalizacji. Szczegółowy katalog usług, które nie mogą być uznane za e-usługę na potrzeby działania 8.1, znajduje się w rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 13 sierpnia 2008 r. w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej na wspieranie tworzenia i rozwoju gospodarki elektronicznej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Działanie to ma przyczynić się do: 1) stymulowania podaży usług i dostępu do produktów cyfrowych; 2) wykształcenia szerokiej grupy specjalistów łączących wiedzę merytoryczną z różnych dziedzin z doświadczeniem w gospodarce elektronicznej. Na działanie przeznaczono ogółem: 390 635 294 euro (w tym 332 040 000 euro stanowi wkład Unii Europejskiej). Beneficjentami mogą zostać: przedsiębiorcy z grupy mikro- i małych przedsiębiorców prowadzący działalność gospodarczą i posiadający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w przypadku osoby fizycznej – miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, którzy złożą wniosek o udzielenie wsparcia nie wcześniej niż w dniu wpisu przedsiębiorcy do Krajowego Rejestru Sądowego albo Ewidencji Działalności Gospodarczej i nie później niż przed upływem roku, licząc od dnia tego wpisu (możliwość aplikowania nie dotyczy spółek kapitałowych w organizacji). 700, w tym 1174, w tym 1438, w tym 667 mikro-, 1126 mikro-, 1381 mikro-, 57 małe 48 małe 33 małe Wartości docelowe Projekty zakończone według stanu na 30.06.2014 r. 205 Projekty zakończone według stanu na 30.06.2013 r. 1451 Projekty zakończone według stanu na 30.06.2012 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2011 r. Liczba mikro- i małych przedsiębiorców, którzy otrzymali dofinansowanie na realizację projektu w zakresie świadczenia usług drogą elektroniczną i ewentualnego wytworzenia produktów cyfrowych. Projekty realizowane według stanu na 30.06.2011 r. Tabela 8. Wskaźniki produktu dla Działania 8.1 PO IG od początku realizacji Programu 3000 Największą aktywność w działaniu 8.1 PO IG w I półroczu 2014 r. wykazywali wnioskodawcy z terenu województwa mazowieckiego (prawie 32%) oraz wielkopolskiego (niecałe 20%), a najmniej wniosków złożono na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (0,7%) i opolskiego (1%). Do dnia 30 czerwca 2014 r. zakontraktowano 1 143 497 924,28 zł, co stanowi 99,29% dostępnej alokacji (po kursie 1 euro – 4,15 zł). 266 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH Wykres 256. Rozkład liczby umów o dofinansowanie w podziale na województwa (od początku realizacji PO IG) 8,97% Mazowieckie 19,73% 6,15% 6,07% Wielkopolskie Śląskie Dolnośląskie Małopolskie 5,09% 4,23% 2,98% 2,66% 31,99% 12,14% Łódzkie Pomorskie Podkarpackie Kujawsko-pomorskie Pozostałe Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji 8. osi priorytetowej PO IG – stan na 30.06.2014 r. Działanie 8.2. Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B Celem działania jest stymulowanie tworzenia wspólnych przedsięwzięć biznesowych prowadzonych w formie elektronicznej. Wdrażanie ICT w przedsiębiorstwach i tworzenie usług elektronicznych dla przedsiębiorstw oraz między przedsiębiorstwami (tzw. Business–to-Business – B2B) jest w coraz większym stopniu stosowane zarówno na europejskim, jak i globalnym rynku. Szerokie rozpowszechnienie działania wśród polskich przedsiębiorstw jest niezbędne, jeśli mają one efektywnie współpracować z europejskimi partnerami. Szczególnie istotne jest stymulowanie tej formy współpracy z partnerami biznesowymi wśród mikro-, małych i średnich przedsiębiorców, którym stwarza ona szansę udziału w rynkach o zasięgu ponadregionalnym, jednocześnie znacząco zmniejszając koszty produkcji i dystrybucji. Na działanie przeznaczono ogółem: 400 817 882 euro (w tym 340 695 200 euro stanowi wkład Unii Europejskiej). Beneficjentem projektu mogą zostać: • Mikro-, mali lub średni przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą i posiadający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a w przypadku osoby fizycznej – miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, współpracujący na podstawie zawartych umów o współpracy z co najmniej dwoma innymi przedsiębiorcami. Umowy te określają warunki i zakres współpracy w odniesieniu do realizowanych wspólnie procesów biznesowych oraz wzajemne prawa i obowiązki przedsiębiorców, planujący rozpoczęcie lub rozwój współpracy w oparciu o rozwiązania elektroniczne, w tym szczególnie przez dostosowanie własnych systemów informatycznych do systemów informatycznych przedsiębiorców, z którymi kooperuje, w celu umożliwienia automatyzacji wymiany informacji między systemami informatycznymi współpracujących przedsiębiorców. • Przedsiębiorcy planujący rozpoczęcie lub rozwój współpracy w oparciu o rozwiązania elektroniczne, w tym szczególnie przez dostosowanie własnych systemów informatycznych do systemów informatycznych przedsiębiorców, z którymi kooperuje, w celu umożliwienia automatyzacji wymiany informacji między systemami informatycznymi współpracujących przedsiębiorców. 267 Zwiększanie innowacyjności gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Liczba wspartych MSP, które wdrożyły i/lub zintegrowały systemy informatyczne typu B2B 624 248 536, w tym 851, w tym 1399, w tym 157 mikro-, 234 mikro-, 406 mikro-, 598 małe, 351 małe, 213 małe, 166 średnie 266 średnie 395 średnie Wartości docelowe Projekty zakończone według stanu na 30.06.2014 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2013 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2012 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2011 r. Projekty realizowane według stanu na 30.06.2011 r. Tabela 9. Wskaźniki produktu dla Działania 8.2 PO IG od początku realizacji Programu 2000 W działaniu 8.2 PO IG najwięcej wniosków wpłynęło z terenu województwa mazowieckiego (26%) oraz wielkopolskiego (11%). Najmniej wniosków złożono na terenie województwa zachodniopomorskiego (1%) i lubuskiego (2%). Do 30 czerwca 2014 r. zakontraktowano 1 602 653 599,05 zł, co stanowi 123,51% dostępnej alokacji (po kursie 1 euro – 4,15 zł). Wykres 257. Rozkład liczby umów o dofinansowanie w podziale na województwa (od początku realizacji PO IG) 8,54% 10,66% 8,18% Mazowieckie 5,29% Wielkopolskie Podkarpackie 4,93% 12,62% Śląskie Małopolskie Pomorskie 4,88% 4,74% Lubelskie Łódzkie Dolnośląskie 4,63% 22,92% 12,62% Kujawsko-pomorskie Pozostałe Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji 8. osi priorytetowej PO IG – stan na 30.06.2014 r. Działanie 8.3. PO IG Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – eInclusion Działanie ma na celu zapewnienie dostępu do internetu dla osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym z powodu trudnej sytuacji materialnej lub niepełnosprawności. Polega na sfinansowaniu dostępu do internetu osobom objętym systemem wsparcia społecznego lub niepełnosprawnych, zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Ma charakter dofinansowania przekazywanego jednostkom samorządu terytorialnego (JST) lub konsorcjom JST i organizacji pozarządowych, które będą odpowiedzialne za kompleksową realizację działań związanych z udzieleniem wsparcia uprawnionym gospodarstwom domowym na terenie danej gminy. Grupy docelowe projektu (mieszkańcy gminy spełniający warunki do udzielenia pomocy) są identyfikowane przez beneficjenta realizującego projekt. 268 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH Wsparcie przeznaczone jest na zapewnienie dostępu do internetu oraz serwisowanie urządzeń, a także na przeprowadzenie niezbędnych szkoleń dla osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym – przy uwzględnieniu konieczności zapewnienia odpowiednich warunków użytkowania przez grupy docelowe. Na działanie przeznaczono ogółem: 292 584 450 euro (w tym 248 696 782 euro stanowi wkład Unii Europejskiej). Beneficjentami mogą zostać: • jednostki samorządu terytorialnego; • grupy jednostek samorządu terytorialnego – konsorcja, związki, stowarzyszenia i porozumienia; • konsorcja jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. Grupy, osoby bądź instytucje bezpośrednio korzystające z pomocy, to: • gospodarstwa domowe spełniające kryterium dochodowe upoważniające do otrzymania wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej; • gospodarstwa domowe spełniające kryterium dochodowe upoważniające do otrzymania wsparcia w ramach systemu świadczeń rodzinnych; • dzieci i młodzież ucząca się z rodzin w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, uprawniającej do uzyskania stypendiów socjalnych, typowana do otrzymania wsparcia we współpracy ze szkołą lub ośrodkami pomocy społecznej; • osoby niepełnosprawne ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności lub z orzeczeniem równoważnym; • rodziny zastępcze; • jednostki podległe beneficjentowi (w tym: biblioteki publiczne, instytucje kultury, szkoły, publiczne placówki opiekuńczo-wychowawcze położone na obszarze działania beneficjenta, publiczne domy pomocy społecznej) – w ramach działań koordynacyjnych prowadzonych przez beneficjenta. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2012 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2013 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2014 r. Wartości docelowe Liczba jednostek samorządu terytorialnego zaangażowana w realizację działania Projekty zakończone według stanu na 30.06.2011 r. Liczba gospodarstw domowych z grupy docelowej, które uzyskały dostęp do szerokopasmowego internetu Projekty realizowane według stanu na 30.06.2011 r. Tabela 10. Wskaźniki produktu dla Działania 8.3 PO IG od początku realizacji Programu 31 654 200 906 1645 10178 100 000 185 2 6 19 92 1 000 Działanie 8.3 PO IG największym zainteresowaniem cieszyło się w województwie mazowieckim (20%). Najmniejszy odsetek podpisanych umów odnotowano w województwie opolskim (1%). Do 30 czerwca 2014 r. zakontraktowano 1 151 455 570,90 zł, co stanowi 107,13% dostępnej alokacji (po kursie 1 euro – 4,15 zł). 269 Zwiększanie innowacyjności gospodarki w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Wykres 258. Rozkład liczby umów o dofinansowanie w podziale na województwa (od początku realizacji PO IG) 5,17% 3,26% 4,77% 7,35% 4,76% Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie 5,58% 3,95% Lubelskie 2,45% Lubuskie 7,62% Łódzkie 5,44% Małopolskie Mazowieckie Opolskie 7,21% Podkarpackie Podlaskie 11,29% 3,40% Pomorskie Śląskie 6,94% 0,95% Świętokrzyskie 19,86% Źródło Sprawozdanie okresowe z realizacji 8. osi priorytetowej PO IG – stan na 30.06.2014 r. Działanie 8.4. PO IG Zapewnienie dostępu do internetu na etapie „ostatniej mili” Działanie ma na celu stworzenie możliwości bezpośredniego dostarczania usługi szerokopasmowego dostępu do internetu na etapie tzw. ostatniej mili dla grupy docelowej (dostarczanie internetu bezpośrednio do użytkownika) poprzez wsparcie mikro- małych i średnich przedsiębiorców zamierzających dostarczać tę usługę na obszarach, na których prowadzenie tej działalności na zasadach rynkowych jest nieopłacalne finansowo. Na działanie przeznaczono ogółem: 211 827 315 euro (w tym 180 053 218 euro stanowi wkład Unii Europejskiej). Beneficjentami mogą zostać: • mikro-, mali i średni przedsiębiorcy; • organizacje pozarządowe non-profit. Grupy, osoby bądź instytucje bezpośrednio korzystające z pomocy to społeczność lokalna. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2013 r. Projekty zakończone według stanu na 30.06.2014 r. Wartości docelowe 135 Projekty zakończone według stanu na 30.06.2012 r. Liczba mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, które rozpoczęły dostarczanie internetu szerokopasmowego na odcinku „ostatniej mili” Projekty zakończone według stanu na 30.06.2011 r. Projekty realizowane według stanu na 30.06.2011 r. Tabela 11. Wskaźniki produktu dla Działania 8.4 PO IG od początku realizacji Programu 7 13, w tym 10 mikro-, 3 małe 34, w tym 27 mikro-, 7 małe 150, w tym 123 mikro-, 24 małe, 3 średnie 2 500 270 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH W działaniu 8.4 PO IG największy odsetek podpisanych umów odnotowano w przypadku województwa małopolskiego (18%). Najmniejszy odsetek podpisanych umów odnotowano w województwie (warmińsko-mazurskim 2%). Do dnia 30 czerwca 2014 r. zakontraktowano 712 057 555,44 zł, co stanowi 99,77% dostępnej alokacji (po kursie 1 euro – 4,15 zł). Wykres 259. Rozkład liczby umów o dofinansowanie w podziale na województwa (od początku realizacji PO IG) 8,73% 2,62% 4,01% 4,71% 2,44% Dolnośląskie 6,63% 4,54% 3,14% 11,87% 5,76% Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie 4,89% Podlaskie 2,79% 17,80% 9,95% 6,63% 3,49% Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Źródło: Sprawozdanie okresowe z realizacji 8. osi priorytetowej PO IG – stan na 30.06.2014 r. 271 Budowa elektronicznej administracji w ramach 7 osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka D e p ar t a me n t Ko o r d y n a c j i Fu n d u s z y Eur o p e j s k i c h Mi n i s t e r s t w a Ad mi n i s t r a c j i i C y f r y z a c j i Budowa elektronicznej administracji w ramach 7 osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Jednym z zadań Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest wsparcie budowy elektronicznej administracji w Polsce, które realizowane jest poprzez projekty finansowane w ramach 7 osi priorytetowej. Celem 7 osi priorytetowej jest poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej poprzez zwiększenie dostępności zasobów informacyjnych administracji publicznej oraz usług publicznych w formie cyfrowej dla obywateli i przedsiębiorców. Cel ten realizowany jest poprzez dofinansowanie projektów kluczowych, które znajdują się na liście projektów indywidualnych42. Obecnie lista ta zwiera 38 projektów, wśród przypisanych do 7 osi priorytetowej, wśród których można wyróżnić następujące typy przedsięwzięć: 1) dotyczące budowy współpracujących elektronicznych platform usług publicznych, na których dostępne będą e-usługi dla obywateli i przedsiębiorstw w zakresie: –– zabezpieczeń społecznych (Platforma Usług Elektronicznych dla klientów ZUS (PUE), Emp@tia – Platforma komunikacyjna obszaru zabezpieczenia społecznego – MPiPS), –– podatków i budżetu (Program e-Cło, e-Deklaracje2, e-Podatki, e-Rejestracja, Budowa platformy e-Budżetu realizowane przez MF), –– rejestracji działalności gospodarczej (Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej realizowany przez MG), –– rejestrów sądowych (Budowa systemu usług elektronicznych MS, w tym uruchomienie usług dla przedsiębiorców i osób fizycznych, poprzez dostęp elektroniczny do wydziałów Krajowego Rejestru Sądowego, Krajowego Rejestru Karnego, Biura Monitora Sądowego i Gospodarczego), –– ochrony zdrowia (Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych, Platforma udostępniania on-line przedsiębiorcom usług i zasobów cyfrowych rejestrów medycznych realizowane przez Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia); 2) dotyczące przebudowy i dostosowania rejestrów państwowych, zasobów i systemów informatycznych administracji publicznej do współdziałania, w celu ich usprawnienia, integracji i umożliwienia świadczenia usług drogą elektroniczną (pl.ID, e-PUAP2, Budowa platformy e-usług Urzędu Komunikacji Elektronicznej UKE, Wdrożenie systemu digitalizacji akt postępowań przygotowawczych oraz utworzenie lokalnych i centralnego repozytorium akt w postaci cyfrowej w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury – Prokuratura Generalna); 3) zapewnienie zintegrowanej infrastruktury teleinformatycznej administracji publicznej dla jednostek administracji centralnej i jednostek samorządu terytorialnego (Infrastruktura e-Usług Resortu Finansów MF, Konsolidacja i centralizacja systemów celnych i podatkowych MF, Rozwój systemu informatycznego ZUS wspomagającego udostępnianie e-Usług); 4) dotyczące rozwoju systemów informacji publicznej w zakresie: 42 Lista projektów indywidualnych w ramach PO IG po aktualizacji w czerwcu 2014 r. znajduje się pod linkiem http://www.poig.gov.pl/ Wiadomosci/Documents/POIG_lista_czerwiec_2014_4082014.pdf. 272 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH –– danych georeferencyjnych (Geoportal 2, Georeferencyjna Baza Danych Obiektów Topograficznych (GBDOT) wraz z krajowym systemem zarządzania, TERYT2 – Państwowy rejestr granic i powierzchni jednostek podziałów terytorialnych kraju GUGiK), –– danych statystycznych (System Informacyjny Statystyki Publicznej (SISP) realizowany przez GUS). Obecnie wartość przeznaczonej na ich realizację alokacji wynosi 940,74 mln euro, w tym dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) to 799,64 mln euro. Tak zwaną Instytucją Pośredniczącą w procesie zarządzania 7 osią PO IG jest Minister Administracji i Cyfryzacji. Okres realizacji projektów obejmuje lata 2007–2013, jednak w praktyce funkcjonuje zasada pozwalająca na wydatkowanie środków jeszcze przez dwa lata od zakończeniu perspektywy, czyli do 2015 r. Do 30 czerwca 2014 r. w ramach 7 osi priorytetowej PO IG złożono 48 wniosków o dofinansowanie poprawnych pod względem formalnym o łącznej wartości 5 147 101 491 zł (wnioskowane dofinansowanie). Zatwierdzono 44 wniosków o łącznej wartości wnioskowanego dofinansowania 4 390 030 986 zł. W ramach 7 osi priorytetowej PO IG podpisano dotychczas 37 umów o dofinansowanie, o wartości dofinansowania wynoszącej 3 930 255 775 zł. Wartość pojedynczych projektów, na które została podpisana umowa o dofinansowanie, waha się w przedziale od 4 900 307 zł (dofinansowanie 4 900 307 zł) do 712 640 000 zł (dofinansowanie 671 731 960 zł), natomiast średnia wartość projektów znajdujących się na liście projektów indywidualnych PO IG wynosi 108,23 mln zł. Najwięcej, bo 26 projektów, nie przekracza wartości 100 mln zł, 11 projektów ma wartość w zakresie od 101 do 210 mln zł, a 3 powyżej 211 mln zł. Najdroższa jest realizacja Elektronicznej Platformy Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych – 712,64 mln zł. W pierwszej połowie 2014 r. zakończono Projekt Emp@tia, w ramach którego uruchomiono platformę komunikacyjną obszaru zabezpieczenia społecznego zrealizowaną przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej – celem projektu jest podniesienie jakości życia społecznego oraz poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej poprzez stworzenie szeroko rozumianej platformy komunikacyjnej w obszarze zabezpieczenia społecznego, umożliwiającej udostępnianie i świadczenie usług elektronicznych w internecie, zarówno dla beneficjentów pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, funduszu alimentacyjnego, jak również dla małych i średnich przedsiębiorców, będących dostawcami zaplecza technologicznego dla systemów teleinformacyjnych obszaru zabezpieczenia społecznego. Realizacja projektu umożliwiła udostępnienie następujących usług: • złożenie wniosku o świadczenia rodzinne (możliwość złożenia wniosku w zakresie świadczeń: zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka, świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne); • złożenie wniosku o świadczenia z funduszu alimentacyjnego; • złożenie wniosku o wpis do rejestru turnusów rehabilitacyjnych; • złożenie wniosku o wpis do rejestru organizatorów turnusów rehabilitacyjnych. 273 Sytuacje życiowe. Przewodnik po działalności gospodarczej S e b a s t i a n C hr i s t o w, Mi n i s t e r s t w o G o s p o d ar k i Sytuacje życiowe. Przewodnik po działalności gospodarczej Osoby, które po raz pierwszy planują rozpocząć działalność gospodarczą, często już na etapie pomysłu zmagają się z wieloma pytaniami. Główne wątpliwości dotyczą samych procedur prowadzących do rejestracji działalności gospodarczej. Przeciętny przedsiębiorca w Polsce podlega wielu rozmaitym obowiązkom prawnym, z którymi związana jest konieczność realizacji odpowiednich procedur administracyjnych. Dotyczy to zarówno osób, które po raz pierwszy planują rozpocząć działalność gospodarczą, jak i osób prowadzących już własny biznes. Często borykają się oni z wieloma wątpliwościami, próbując znaleźć odpowiedź na wydawałoby się proste pytania: „jakie procedury administracyjne mnie dotyczą?” oraz „jak i gdzie mogę je wykonać?”. Bazą przydatnych informacji jest Pojedynczy Punkt Kontaktowy (www.biznes.gov.pl) prowadzony przez Ministra Gospodarki na mocy dyrektywy usługowej. W zakładce „sytuacje życiowe” przyszli i obecni przedsiębiorcy mogą znaleźć wyjaśnienia, jak krok po kroku otworzyć własną firmę w konkretnej branży (np. otworzyć zakład fryzjerski, biuro podróży, przewóz osób i towarów etc.). Informacje o sytuacjach życiowych to rodzaj poradnika – asystenta przedsiębiorcy, który w związku z konkretną „sytuacją życiową”, jest zobowiązany do wykonania szeregu czynności i interakcji z różnymi podmiotami, w tym przede wszystkim z urzędami administracji publicznej. Informacje i wskazówki dotyczące formalności niezbędnych do realizacji w określonych przez użytkownika sytuacjach życiowych prezentowane są w postaci listy procedur niezbędnych do załatwienia (opis procedury i sposobu jej załatwienia) oraz artykułów zawierających treści dotyczące określonej sytuacji. Docelowo opisy procedur będą połączone z e-usługami, które umożliwią realizację konkretnej sprawy/procedury administracyjnej przez 274 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH internet w zależności od przygotowania danego urzędu. Nawet jeżeli dany urząd nie będzie umożliwiał realizacji procedury elektronicznie, to przedsiębiorca otrzyma pełny zestaw informacji – co, gdzie, jak i przy użyciu jakiego formularza załatwić. System pomoże też w wypełnianiu formularzy podobnie do rejestru CEIDG (www.firma.gov.pl). Obecnie na portalu udostępnione są 34 opisy najbardziej popularnych sytuacji życiowych. W akceptacji jest 10 kolejnych opisów, a w opracowaniu jest 20 nowych opisów. W 2014 r. udostępnimy użytkownikom portalu łącznie 80 opisów popularnych sytuacji życiowych. Przyjmujemy również nowe propozycje tematów. Na stronie www.biznes.gov.pl udostępniony jest również formularz, za pomocą którego użytkownik może zgłosić kolejne procedury lub sytuacje życiowe, które sprawiają trudności i powinny być opisane. Oczekujemy również na opinie i propozycje usprawnień dotyczące funkcjonalności i ergonomii portalu. W chwili obecnej w opracowaniu są uniwersalne sytuacje życiowe dotyczące zamykania i zawieszania działalności, ale sukcesywnie pojawiają się również procedury, na które przedsiębiorcy natrafiają w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej, takie jak zatrudnianie pracowników, rozliczenia z urzędem skarbowym, czy też wypełnianie obowiązków statystycznych. Zakres analizowanych spraw związanych z różnymi sytuacjami życiowymi obejmuje w szczególności następujące obszary: • rejestracja działalności gospodarczej; • ubezpieczenia społeczne; • prawa i obowiązki pracodawców i pracowników; • podatki; • działalność reglamentowana; • prawo lokalowe; • kwalifikacje zawodowe; • wybrane elementy prawa autorskiego, prawa ochrony danych osobowych oraz prawa konsumenckiego. Nawet jeżeli nie jest się zalogowanym, to na podstawie udzielonych odpowiedzi, stosownych do danej sytuacji życiowej, można wygenerować poradnik pdf i wykorzystać podczas dalszych czynności rejestracyjnych. Bardziej skomplikowane zapytania, po zalogowaniu, można kierować do pracowników Help Desk. Chcemy zachęcić także profesjonalistów (biura rachunkowe, doradców, firmy szkoleniowe, banki, miejskie ośrodki informacyjne etc.) do wykorzystywania informacji zamieszczanych na portalu www.biznes.gov.pl – w szczególności opisów sytuacji życiowych w codziennej obsłudze swoich klientów. W tym celu będą stworzone dla nich specjalne role w systemie, które pozwolą na wsparcie i obsługę wielu przedsiębiorców przy użyciu jednego konta użytkownika (funkcja podobna do roli pełnomocnika w systemie CEIDG). Tę grupę podmiotów traktujemy jako istotnego interesariusza Projektu. Mamy nadzieję, że profesjonaliści zgłaszając swoje uwagi i propozycje usprawnień aktywnie wezmą udział w procesie udoskonalania Pojedynczego Punktu Kontaktowego. Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej (CEIDG) funkcjonuje w Polsce od połowy 2011 r. Jest to rejestr, za pośrednictwem którego osoby fizyczne w Polsce (również obcokrajowcy) rejestrują działalność gospodarczą, dlatego portal www.firma.gov.pl jest dostępny również w wersji angielskiej. Portal zwiększa bezpieczeństwo obrotu gospodarczego w Polsce udostępniając informacje o aktywnych, zawieszonych i wykreślonych przedsiębiorcach oraz ich pełnomocnikach. Udostępnia też informacje o koncesjach, licencjach i zezwoleniach (również spółek z KRS) oraz małżeńskiej wspólności majątkowej, zakazach, upadłości osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. 275 Sytuacje życiowe. Przewodnik po działalności gospodarczej Za pośrednictwem CEIDG (www.firma.gov.pl) przedsiębiorca może zarejestrować, zmienić, zawiesić, wznowić i zamknąć działalność gospodarczą. Informacje są przekazywane elektronicznie do pozostałych organów (GUS, US, ZUS) i są nadawane automatycznie stosowne numery. Służy do tego zintegrowany formularz, który można podpisać elektronicznie lub złożyć w dowolnym urzędzie gminy lub miasta (procedura jest odmiejscowiona). Obecnie tylko 4% przedsiębiorców składa samodzielnie wniosek elektronicznie, kolejne 30% wykorzystuje możliwość prewypełnienia wniosku online w systemie i potwierdzenia go w gminie, reszta korzysta z pomocy gminy przy czynnościach rejestrowych. Do dziś system przetworzył ponad 3,5 mln wniosków. Całkowity obieg wniosku przez poszczególne urzędy i nadanie stosowych numerów trwa średnio 1,8 dnia. System działa 365 dni w roku i obsługuje do 30 tys. transakcji dziennie. Wnioski można składać o dowolnej porze z dowolnego miejsca na świecie. Poprzez wyszukiwarkę online, zalogowany interfejs GUI i udostępnione API, CEIDG służy jako repozytorium dokumentów elektronicznych, autentyczne źródło danych i elektroniczny sejf dokumentów przedsiębiorcy. Organy administracji publicznej nie mogą domagać się od przedsiębiorców okazywania, przekazywania lub załączania do wniosków zaświadczeń o wpisie w CEIDG. To samo odnosi się do pełnomocnictw. Bardziej funkcjonalne dokumenty elektroniczne i elektroniczny sejf jest rozwijany w pojedynczym punkcie kontaktowym. Dla przykładu poniżej opis sytuacji życiowej – Otwieram biuro podróży: 1) warunki wstępne: 2) rejestracja działalności gospodarczej: a) założenie działalności gospodarczej: • wybór formy spółki i jej rejestracja, • sprawy podatkowe oraz księgowość, • ubezpieczenia społeczne i zatrudnianie pracowników: –– zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, b) ubezpieczenia społeczne – zatrudnianie pracowników, • zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych; 276 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH 3) konto firmowe: a) założenie konta firmowego; 4) sprawy związane z budynkiem/lokalem: a) uzyskanie zezwoleń na realizację inwestycji, b) wykonywanie robót budowlanych, c) dopuszczenie obiektu budowlanego do użytkowania; 5) publiczne odtwarzanie muzyki/abonament RTV: a) uzyskanie licencji na publiczne odtwarzanie muzyki/programów TV/radiowych, b) abonament radiowo-telewizyjny; 6) uzyskanie ubezpieczeń lub gwarancji oraz wpisu do rejestru działalności regulowanej; 7) inne obowiązki. Każda sytuacja życiowa jest opisana podobnie do powyższego przykładu, przy czym zawartość informacyjna różni się w zależności od rodzaju sytuacji życiowej oraz odpowiedzi udzielnych przez przedsiębiorcę. Sytuacje życiowe powiązane są z rejestrem poprzez statystyczne kody działalności gospodarczej (PKD). Niedługo treści sytuacji życiowych dostępne będą w języku angielski. Jeżeli opis procedury nie jest jasny to zalogowani użytkownicy mogą poprzez Help Desk zgłaszać bardziej skomplikowane pytania, niezależnie od tego jakiej procedury i jakiego organu to dotyczy. Najczęściej zadawane pytania dostępne są w bazie FAQ, systematycznie przeglądanej i uzupełnianej przez pracowników Krajowej Izby Gospodarczej, która sprawuje funkcję pierwszej linii pomocy. Jeżeli pytanie jest bardzo skomplikowane, nietypowe lub wymaga interpretacji, to jest kierowane do drugiej linii pomocy Punktu Kontaktowego – do właściwego dla danej procedury organu lub Ministerstwa Gospodarki. Podobnie jak w przypadku CEIDG planowane jest uruchomienie Centrum Pomocy, które umożliwi również zadawanie pytań poprzez chat, a baza FAQ poprzez wirtualnego asystenta zyska dodatkową inteligencję. Wirtualny urzędnik potrafi udzielić odpowiedzi na pytania zadawane w języku naturalnym i tym różni się od prostej wyszukiwarki FAQ. Na dodatek działa 24h na dobę. Liczba poszczególnych rodzajów wniosków* 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Zarej. wznow. zawies. zamkn. 1/2q2012148449 77866 137849 127047 3/4q2012147834 71490 175484 123624 1/2q2013167016 90795 141062 134380 3/4q2013149458 80413 173557 123149 * Według daty wprowadzenia do systemu. 277 Sytuacje życiowe. Przewodnik po działalności gospodarczej Contact Center i wykorzystanie mediów społecznościowych Na stronie każdej usługi (www.biznes.gov.pl, www.firma.gov.pl lub www.facebook.com/eugopl) można podłączyć się z Wirtualnym Asystentem/Contact Center/Help Desk (w języku polskim i angielskim). Jak to działa? Wirtualny Assistant jest dostępny 24h, jeśli odpowiedź jest niewystarczająca lub przypadek bardziej skomplikowany, w godzinach pracy (7–17) można albo zadzwonić lub przez chat zadać pytania do operatora. Pytania, na które nie można odpowiedzieć natychmiast są przekazywane do Help Desk. 278 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH Mo n i k a Wa c h i E w a Wo ź n i a k , C e n t r u m Pr o j e k t ó w In f o r ma t y c z n y c h E-administracja w budowie Dążenie do jak najszerszego wykorzystania nowych technologii oraz skracania drogi załatwiania wielu spraw w życiu codziennym stało się w ostatnich latach normą. W zabieganym świecie, brak jest czasu na chodzenie do urzędów, czekanie w kolejkach, zbieranie kolejnych papierowych dokumentów i przenoszenie ich z jednego urzędu do drugiego. Rozwój społeczeństwa niesie ze sobą rozwój technologiczny oraz rosnące wymagania obywateli w stosunku do państwa, które powinno nadążać za trendami obowiązującymi w świecie biznesu. Dlatego e-administracja coraz częściej staje się tematem szerokiej dyskusji. I choć nie zawsze może poszczycić się dobrą prasą, dookoła słychać coraz więcej głosów ukazujących pozytywny obraz rozwoju elektronicznej administracji w Polsce. Jednym z filarów tych zmian jest ePUAP – elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej, który przechodzi wielką metamorfozę. Jaki będzie efekt tych przeobrażeń? Czy e-administracja wkroczy w nowy etap rozwoju? Popyt na e-usługi W ostatnich latach można zauważyć wzrost zainteresowania wykorzystaniem e-usług oferowanych przez administrację publiczną, zarówno wśród obywateli, jak i przedsiębiorców. Świadczą o tym dane zawarte w różnych raportach i opracowaniach. I tak, według raportów „Społeczeństwo informacyjne w Polsce” z października 2012 r. oraz „Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2013 roku” przygotowanych przez Główny Urząd Statystyczny, w roku 2012 nastąpił wzrost odsetka przedsiębiorstw korzystających z e-administracji. Wyniki badania „E-administracja w oczach internautów – 2013”, przeprowadzonego przez Polskie Badania Internetu na zlecenie Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, wskazują, że obywatele coraz bardziej są zainteresowani elektronicznym kanałem komunikacji z administracją. W ciągu ostatnich 12 miesięcy jeden na trzech internautów próbował załatwić jakąś sprawę urzędową za pośrednictwem internetu (35% odpowiedzi twierdzących). Osoby, które zdecydowały się załatwić sprawę urzędową przez internet, w większości doprowadziły ją do końca. Warto podkreślić, że ponad połowa internautów, którzy próbowali załatwić sprawę przez internet jest zadowolona z jej przebiegu. Potwierdza to fakt, iż prawie 2/3 badanych wyraziło chęć skorzystania z usług instytucji publicznych przez internet w przyszłości, a zaledwie co 8 osoba nie zdecydowałaby się na taki sposób komunikacji z instytucjami państwowymi. Ostatnią grupą odbiorców usług świadczonych elektronicznie jest sama administracja, która nie tylko oferuje swoje usługi online, ale także korzysta z narzędzi, które umożliwiają jej komunikację z innymi urzędami czy instytucjami. Takim narzędziem jest np. system ePUAP, Profil Zaufany, Elektroniczna Skrzynka Podawcza, PUE ZUS, system CEIDG czy budowany system eDeklaracje. Wzrost wykorzystania oraz znaczenia ePUAP ePUAP powstał z myślą o stworzeniu jednego punktu dostępowego, miejsca, które miało stać się centralnym brokerem usług administracji publicznej. Przyjęty początkowo model budowy oraz udostępniania formularzy przez urzędy samorządowe został zmodyfikowany. Koncepcja ta okazała się zbyt trudna do realizacji i nie umożliwiała wykorzystania ePUAP w stopniu, w jakim było to początkowo zakładane. 279 E-administracja w budowie Twórcy ePUAP podjęli działania mające na celu zmianę podmiotu, który będzie budował usługi elektronicznie. Chodzi o doprowadzenie do sytuacji, w której usługi będą budowane centralnie – przez jeden organ właściwy dla danej sprawy, zaś ich wykorzystanie możliwe będzie w urzędzie właściwym dla danego obywatela. Pakiet blisko 100 uniwersalnych formularzy dla usług centralnych powstanie już w 2015 r. w ramach projektu ePUAP PO KL. Kolejnym zadaniem realizowanym w ramach tego projektu będzie modyfikacja standardu webservice dla Elektronicznej Skrzynki Podawczej. Działanie to ma niebanalne znaczenie dla wzrostu wykorzystania ePUAP oraz świadczenia usług drogą elektroniczną, bowiem ułatwi wymianę dokumentów elektronicznych pomiędzy podmiotami publicznymi świadczącymi usługi publiczne elektronicznie. Nie od dziś wiadomo, że zastosowanie nowych technologii samo z siebie nie poprawi funkcjonowania e-administracji. To człowiek ma decydujący wpływ na to, w jaki sposób i w jakim kierunku rozwija się administracja, jakość usług czy obsługa klienta. Dlatego tak ważnym elementem w procesie popularyzacji ePUAP jest edukacja kadry urzędniczej. Szkolenia pracowników w zakresie świadczenia elektronicznych usług publicznym zarówno administracji rządowej, jak i samorządowej to kolejne zadanie, które zaplanowano do realizacji w nadchodzącym roku. Mówiąc o wzroście wykorzystania platformy nie sposób pominąć opracowanych na szczeblu rządowym strategii i zmian legislacyjnych, które umacniają pozycję systemu ePUAP w architekturze informacyjnej państwa. Nowelizacja ustawy o informatyzacji wprowadziła kilka modyfikacji w ePUAP stanowiących kolejny krok w kierunku rozwoju e-administracji w Polsce, m.in. dodanie funkcji wysłania powtórnego zawiadomienia o możliwości odebrania pisma w formie dokumentu elektronicznego oraz zmiana w potwierdzaniu nieodebrania dokumentu i w treści Urzędowego Poświadczenia Przedłożenia (UPP). Zmiany te, są rezultatem intensywnych prac nad udoskonaleniem systemu ePUAP, których końcowy efekt znany będzie w drugiej połowie 2014 r. W Planie Zinformatyzowanej Informatyzacji Państwa (PZIP) system ePUAP określono jako istotny element architektury korporacyjnej państwa, realizujący część zadań związanych z zarządzaniem administracją publiczną w Polsce. Istota ePUAP polega na idei współdzielenia procesów administracyjnych, przy wykorzystaniu instrumentów elektronicznych i nowym podejściu do usprawnienia administracji, w którym kluczowym narzędziem jest system teleinformatyczny. Od roku 2011 można było zaobserwować 300-procentowy wzrost wpływu dokumentów na elektroniczne skrzynki urzędów, który może być wynikiem wprowadzenia profilu zaufanego, jako narzędzia uwierzytelniania obywatela w kontakcie z administracją publiczną oraz wzrostu świadomości obywateli. ESP to narzędzie, które umożliwia otrzymanie UPP – Urzędowego Poświadczenia Przedłożenia dokumentu elektronicznego, którego nadawcą jest podmiot publiczny oraz UPD – Urzędowego Poświadczenia Doręczenia, które jest przesyłane do urzędu, jako potwierdzenie odbioru wystawionego dokumentu. Takich funkcji nie zapewni użytkownikom żadna zwykła poczta elektroniczna, dlatego też tak ważna jest świadomość korzystania z narzędzi, które udostępnia obywatelom administracja, a które dają gwarancję, że sprawa, którą chcą zrealizować w wersji elektronicznej zostanie obsłużona przez właściwy organ administracyjny zgodnie z obowiązującym prawem. Zmiany wynikające z ustawy o informatyzacji Elektroniczna Skrzynka Podawcza to narzędzie, którego znaczenie jest niezwykle ważne w kontaktach z administracją. Dlatego też wraz z wejściem w życie nowelizacji ustawy z dnia 10 stycznia 2014 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 2014 r. poz. 183), 280 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH na podmioty publiczne nałożono obowiązek posiadania elektronicznej skrzynki podawczej (ESP) spełniającej jednolite standardy określone i opublikowane na ePUAP przez ministra właściwego do spraw informatyzacji, oraz zapewnienia jej obsługi. Dodatkowe rozwiązania wprowadzone nowelizacją ustawy o informatyzacji, które znacznie ułatwią kontakt z administracją publiczną, a także zwiększą możliwość korzystania z systemu ePUAP, to: 1) rozszerzenie listy podmiotów uprawnionych do pełnienia funkcji punktu potwierdzającego. Za zgodą ministra właściwego do spraw informatyzacji funkcję tę będą mogły pełnić banki, operator pocztowy czy instytucje kredytowe; 2) zwiększenie grona instytucji, które mogą oferować swoje usługi na ePUAP. Taką możliwość zyskały podmioty inne niż podmioty publiczne w rozumieniu ustawy o informatyzacji, na podstawie porozumienia zawartego z ministrem właściwym do spraw informatyzacji; 3) nałożenie na organy administracji publicznej obowiązku przekazywania ministrowi właściwemu ds. informatyzacji wzorów dokumentów elektronicznych do zamieszczenia w centralnym repozytorium wzorów dokumentów wraz z opisem usługi możliwej do zrealizowania przy wykorzystaniu tego wzoru do zamieszczenia w katalogu usług. Organy administracji publicznej muszą również udostępniać formularze elektroniczne na ePUAP lub w innym systemie teleinformatycznym; 4) udostępnienie bazy wszystkich adresów ESP (nie tylko tych na ePUAP) wykorzystywanych przez podmioty publiczne, co ułatwi obywatelom kontakt z administracją publiczną. Baza dostępna jest na www.epuap.gov. pl > Pomoc > Obywatele > Lista ESP. Korzyści z rozwoju Od marca 2013 r. trwają intensywne prace nad rozwojem systemu ePUAP, które mają przyczynić się do poprawny jego funkcjonowania, a także zwiększenia wygody korzystania przez obywateli. Należy jednak zaznaczyć, że zmiany te są jedynie częścią procesu budowy e-administracji, którego pełny sukces zależy w dużej mierze od podmiotów publicznych, które będą udostępniały swoje usługi w wersji elektronicznej. Brak pełnego zaangażowania ze strony urzędów spowoduje, że usprawnimy narzędzie, jednak nie będzie ono w pełni wykorzystywane ze względu na brak usług elektronicznych. Korzyści z wdrożenia zmian w ePUAP, to: 1) Poprawa ergonomii portalu. Jednym z kluczowych elementów prowadzonych działań jest zmiana obecnego interfejsu graficznego (GUI) portalu ePUAP oraz zwiększenie wygody załatwiania spraw urzędowych. W ramach tego działania zostały zoptymalizowane procesy biznesowe m.in. publikowanie usługi w systemie, załatwienie sprawy na ePUAP czy zarządzanie kontem, oraz od nowa zaprojektowano mechanizmy interakcji użytkownika z ePUAP. Nowy interfejs ePUAP został uproszczony tak, że sposób komunikacji z urzędami będzie przypominał wysyłanie e-maili. Po zakończeniu prac wdrożeniowych portal będzie nie tylko przyjazny w użyciu, ale również załatwianie spraw będzie trwać krócej i nie będzie wymagało technicznej wiedzy. 2) Budowa nowego profilu zaufanego. Profil zaufany, który można określić mianem nieodpłatnego substytutu dla komercyjnego rozwiązania, jakim jest podpis elektroniczny weryfikowany kwalifikowany certyfikatem, został w całości przebudowany. Osoby, które posiadają już profil zaufany nadal będą mogły posługiwać się tym narzędziem, jednak będzie ono udostępniane na nowej infrastrukturze – oddzielnej od systemu ePUAP. 281 E-administracja w budowie Natomiast nowi użytkownicy ePUAP będą mogli założyć swój profil w łatwiejszy sposób, ponieważ cały proces (zakładanie konta na ePUAP i wnioskowanie o profil zaufany) będzie odbywał się w jednym kroku. Proces ten będzie także bardziej intuicyjny niż obecnie. Podobnie jak dotychczas, osoby które nie posiadają podpisu elektronicznego weryfikowanego kwalifikowanym certyfikatem będą musiały udać się z wizytą do urzędu (punktu potwierdzającego profil zaufany) w celu potwierdzenia swojej tożsamości. Podkreślenia wymaga fakt, iż wizyta w urzędzie jest jednorazowa, ponieważ ważność swojego profilu zaufanego można przedłużyć samodzielnie na ePUAP. Budowa nowego profilu zaufanego wiąże się z koniecznością zagwarantowania wysokiej dostępności i niezawodności mechanizmów profilu zaufanego wobec rosnącego zapotrzebowania na wykorzystanie funkcjonalności świadczonych przez oprogramowanie aplikacyjne, jak również w kontekście możliwości integracji z innymi systemami zewnętrznymi, które będą zainteresowane wykorzystaniem tych funkcjonalności. Realizacja zaplanowanych działań bezpośrednio przełoży się na zwiększenie bezpieczeństwa funkcjonalności profilu zaufanego oraz umożliwi wykorzystanie jej przez większą liczbę systemów oraz użytkowników przy jednoczesnym zapewnieniu większej niezawodności pracy i szybkości działania. 3) Wzrost wydajności i niezawodności systemu ePUAP. Proces ten zapoczątkowano poprzez zapewnienie funkcjonowania ośrodków ePUAP (podstawowego i zapasowego) w trybie active-active. Są to dwa niezależne od siebie fizycznie ośrodki, jednak połączone logicznie. Kolejnymi elementami realizacji tego procesu będą: instalacja nowej wersji oprogramowania ePUAP na przygotowanych środowiskach, zorganizowanie procesu zarządzania pojemnością systemu oraz przeprowadzenie pełnych testów wydajności. Realizacja tych działań zapewni stabilne i bezpieczne funkcjonowanie ePUAP oraz zmniejszy niedostępność platformy dla jej użytkowników. Ponadto, wraz z nową wersją systemu ePUAP, planowane jest uruchomienie nowego modelu jego rozwoju, który zakłada m.in. wdrażanie co 3 miesiące nowych poprawek oraz dodatkowych funkcji w partycypacyjnym modelu wdrożenia. Intuicja przede wszystkim Rok 2013 minął pod hasłem „ergonomia”. Celem tego zadania było zwiększenie wygody załatwiania spraw urzędowych przez obywateli za pomocą elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej, m.in. przez: • zwiększenie efektywności realizacji spraw; • zmniejszenie liczby i częstotliwości popełniania błędów przez użytkowników ePUAP; • zwiększenie dostępności systemu ePUAP dla osób z dysfunkcjami; • zwiększenie popularności strony ePUAP, w internetowych serwisach wyszukiwawczych. W wyniku realizacji projektu tego zadania, powstał projekt nowego interfejsu portalu ePUAP, który niesie ze sobą wiele zmian korzystnych dla jego użytkowników. Najważniejsze dotyczą poniższych obszarów. Rejestracja i logowanie Rejestracja użytkownika na ePUAP połączona będzie z uwierzytelnieniem konta. Wraz z rejestracją automatycznie wysyłany zostanie wniosek o profil zaufany. Uzyskanie profilu zaufanego będzie równoznaczne z potwierdzeniem tożsamości. Ponadto liczba pól do wypełnienia zostanie ograniczona, co znacząco skróci cały proces. 282 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH Rysunek 9. Projekt nowego interfejsu ePUAP, rejestracja i logowanie Źródło: CPI. Konto użytkownika a podmioty Planowane zmiany: 1) uproszczenie mechanizmu podmiotów; 2) dostosowanie treści do grupy i poziomu uprawnień; 3) poprawa czytelności widoku Moje dokumenty (budowa zbliżona do wyglądu skrzynki e-mail, wprowadzenie wątków: pismo, odpowiedź, UPO; dostępna funkcja Nowa wiadomość); 4) uproszczenie funkcjonalności awizowania (data odbioru wiadomości zostanie wstępnie uzupełniona przez system, powiadomienia o nowych wiadomościach na e-mail); 5) oddzielenie nawigacji serwisu od nawigacji narzędzi użytkownika. Formularze Uprawnienia w zakresie formularzy elektronicznych: 1) walidacja w trakcie uzupełniania formularza; 2) walidacja nie uruchamiana przed wypełnianiem pola przez użytkownika; 3) pola formularzy zaopatrzone w pomoc kontekstową; 4) dodawanie załączników przez drag&drop; 5) powiększenie rozmiaru załączników. 283 E-administracja w budowie Rysunek 10. Projekt nowego interfejsu ePUAP, formularz usługi Źródło: CPI. Katalog usług i wyszukiwanie Zapewnione zostaną trzy ścieżki dojścia do sprawy: podmiotowa, rzeczowa i terytorialna – będzie możliwość wyszukania danej sprawy oraz konkretnego urzędu (po nazwie) oraz przez jego lokalizację. Planowane zmiany w katalogu usług: 1) podział spraw: obywatele, urzędnicy; 2) określenie poziomu, na jakim jest świadczona usługa; 3) zmniejszenie poziomu zagłębień w katalogu (na trzecim poziomie konkretne sprawy); 4) dostosowanie nazewnictwa do odbiorców; 5) dodanie mechanizmu dotarcia do urzędu: ścieżka terytorialna; 6) profil urzędu: realizowane sprawy, inne dane. Planowane uproszczenia w wyszukiwarce: 1) wprowadzenie mechanizmów autouzupełniania; 2) w czasie wpisywania: prezentowanie spraw, które mogą odpowiadać danej frazie; 3) dla każdej usługi: słowa kluczowe pozwalające na łatwiejsze znalezienie sprawy; 4) filtrowanie wyników: lokalizacja, kategoria sprawy, grupa docelowa. 284 WYBRANE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W OBSZARACH Rysunek 11. Nowy interfejs ePUAP, wyszukiwanie Źródło: CPI. Realizacja usługi Na etapie realizacji usługi głównym udogodnieniem będzie podpowiadanie urzędu, do którego ma zostać wysłany wniosek. Urząd będzie wybierany na podstawie danych użytkownika i profilu oraz miejscowości wprowadzonej wcześniej przez użytkownika. Dodatkowo sprawy będą powiązane z podobnymi sprawami, aktami prawnymi, wzorami dokumentów etc. Szczególnie ważne zmiany na ePUAP będą wprowadzone w funkcji podpisywania. Zmianie ulegnie znaczenie profilu zaufanego dla użytkowników. Będzie oznaczał status konta, a nie narzędzie do podpisywania. Żniwa rozpoczęte Rok 2013 i 2014 to najważniejszy czas dla realizacji projektu ePUAP2, w ramach którego rozwijana jest elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej. To okres intensywnych prac, których owoce dadzą silne podwaliny pod dalszą budowę elektronicznej administracji w Polsce, dzięki której „urząd online” stanie się synonimem sprawnych kontaktów obywatela z administracją. Jednym z ważniejszych planów rozwojowych ePUAP jest przygotowanie prawie 100 uniwersalnych formularzy e-usług oraz opracowanie standardu web service dla ESP, które zostaną zrealizowane w ramach projektu 285 E-administracja w budowie dofinansowanego z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (ePUAP PO KL). Działanie to przyczyni się do poprawy jakości oraz dostępności e-usług. Należy również pamiętać, że system ePUAP to jeden z elementów większej ewolucyjnej „układanki” związanej z e-administracją w naszym kraju. W obliczu nowej perspektywy finansowej liczymy na pozyskanie i realizację nowych działań, które przybliżą nas do osiągnięcia zamierzonego efektu, którym będzie coraz więcej „dojrzałych usług” dostępnych do realizacji drogą elektroniczną.